Istoria Romanilor Stefan Pascu

Ion BARNEA Nicolae CONSTANTINESCU t Consrantin CIHODARU Petre DIACONU Istvan FERENCZI Octavian ILIESCU Mircea D. MAT L !
"eor#"e MIHAlLA T"o$as NA!LER Ste%an OLTEANU Pana& I. PANAIT \ Ste%an PASCU % Ra'( POPA r Mircea RUSU )% ari(s SALA *ictor SPINEI ' Zoltan SZE+EL, -te%&n .TEFANESCU /an !". TEODOR U0van THEODORESCU 1 )ir#il )ATASIANU E(#enia ZAHARIA S"eor#"e ZBUCHEA
A(tori2
Me$3r( 'e onoare al Aca'e$ic4 Ro$ane5 B(c(resti 'r.5 cercetator 6rinci6al5 Instit(t(I 'e Ar"eolo#ie5 B(c(resti 6ro%. (niv. 'r.5 Iasi 'r.5 cercetacor 6rinci6al5 Instit(t(l 'e Ar"eolo#ie5 B(c(resti 'r.5 M(0e(l 'e Istorie5 Cl(78Na6oca 'r.5 Ca3inet(l N($is$atic a% Bi3liotecii Aca'c$iei5 B(c(resti 6ro%. (niv. 'r.5 Tar#ovisie Me$3r( cores6on'ent al Aca'e$iei Ro$ane5 B(c(resti 'r.5 cercetator 6rinci6al5 Insrit(t(I 'e Cercetari Socio8U$ane5 Si3i( 6ro%. (niv. 'r.5 B(c(resti5 secretar a- vol($(l(i 6ro%. (niv. 'r.5 Constanta Me$3r( tit(lar al Aca'e$iei Ro$ane5 Cl(78Na6oca 'r.5 cerceraror 6rinci6al5 Instit(t(l 'e Ar"eolo#ie5 B(c(resci 'r.5 cerceracor 6rinci6al5 Instit(c(l 'e Ar"eolo#ie si Istoria Artei5 Cl(78Na6oca Me$3r( tit(lar al Aca'e$iei Ro$ane5 B(c(resti Me$3r( cores6on'ent al Aca'e$iei Ro$ane5 Iasi5 secretar al vol($(l(i 'r.5 M(0e(l 7('ecean S%. !"eor#"e Me$3r( tit(lar al Aca'e$iei Ro$ane5 :B(c(resti 6ro%. (niv. 'r.5 Iasi Me$3r( tit(lar al Aca'e$iei Ro$ane5 B(c(resti Me$3r( tit(lar al Aca'e$iei Ro$ane5 Cl(78Na6oca 'r.5 cercetator 6rinci6al5 Instit(t(l 'e Ar"eolo#ie5 B(c(resti 6ro%. (niv. 'r.5 B(c(resti
ACADEMIA ROMANA SECTIA DE STIINTE ISTORICE SI ARHEOLO!IE

)OL. Ill GENEZELE ROMANESTI
Coor'onatori2 t Aca'. Ste%an Pasc( Aca'. Ra0van T"eo'oresc(
, Uraill,rt:( (D
ED1TURA ENCICLOPEDICA Bucuresti - 2001
le'acrori2 Irina ACHIM5 Marcel D. POPA %e"nore'actor2 O%elia COSMAN lecretar 'e re'acrie2 !a3riela IANCU
Aceasta carte a aparut cu sprijinul Ministerului Educatiei si Cercetarii
SBN ;</9.8=/>?8@ ;</89.8=/;=8?5 vol. Ill
%i6ar(l eAec(tat la Re#ia A(tono$a 55MoniBor(l O%icialC
SUMAR
C(vant inainte BR. T"eo'oresc(D........................................ E Pre%ata BSt. Pasc(D................................................... E Iasta a3revierilor.................................................... FI INTRODUCERE Izv arele ist riei r !anil r in sec lele "II#$I" BSt. Pasc(D................... 1. Izvoarele arbeologice........................................... 2. Izvoarele narative ............................................ 3. Izvoarele diplomatice.......................................... E 4. Alte categorii de izvoare........................................ E %artea I INCE%UTURI MEDIE"A&LE Cap' I' Z rii unei n i ep ci (sec lele "II#"III) ........................... I 1. Europa la inceputul evului media BSt. Pasc(5 R. T"eo'oresc(D. Biz/tnpil i lumen carpato!balcanica BI. BarneaD ................................. G 2. "patial cnrpato!dunAreano!paiitic #i a doaa $umatate a mileniulai I %&ecolele 'II!() ............................................... 2 a. Sit(ana ecno8'e$o#ra%ica in con'itiile $t#raciei slavilor5 avarilor si 3(l#arilor HM. Rtis(5 St. Oltean(5 R. Pa6a5 Z. S0e&elID ........... G 3. Str(cc(ri econo$ice Bc(it(ra cerealelor5 cresterea ani$alelor5 eA6loatarea 3o#atiilor $iniere5 6racticile $estes(#aresti5 * circ(latia $ar%(rilor si a 3anilor BSt. Oltean(5 M. R(s(5 O. I%iesc(D ........... c. Realitati sociale Bo3srea sateasca teritoriala2 ins't(tii caracteristice si %(nccii socialeG 6roces(l 'e 'l%erentiere sociaBaD BSt. Oltean(5 E(#enia Za"aria5 R. Po6aD........................ B '. Mo'(l 'e viaca a co$(nitarilar ($ane2 ase0ari5 lac(inte5 necro6oie5 cre'inte BSt. Oltean(5 M. R(s(5 R. Po6aD....................... *
)I
SUMAR
e. StA(ct(ri 6olit&e B(ni(ni 'e o3sti5 55Ro$anii: 6o6(lare5 voievo'ate &i 55tari: ro$anestiD %"t. Oltean(5 R. Po6a5 M. RUSHD............... ;/ %. Caracter(l ro$anic al 6o6(late' nor'8'(narene in secolele )%8IF BSt. Oltean(5 M. R(s(D. Cristali0area H$3ii ro$ane BM. Sala5 !". Mi"ailaD............................................ ?=@ Bibliogra ie........................................................ ?@@ Cap' II' Eur pa **Anului !ie+' Ev lu,ia s cietatii r !anesti in sec lele DC-$I . . ?@; 1. +articularita ,eproce&ului de eudalizare in Europa E&t!-entrala. "ud!E&tica . . &t /a&Ariteand BSt. Pasc(5 R. T"co'oresc(D............................ ?@; 2. "odetatea romAnea&al in condit0leproce&ului de eudalizarc1 migratori la cump2na de milenii........................................... ?9/ a. Dina$ica str(ct(rilor 'c$o8econo$ice Brctea(a 'e$o#ra%ica5 str(ct(riie teritoriale5 in'eletnicirile a#rare5 cresterea ani$alelor5 eA6loaratea 3o#a$lor $iniere5 55econo$ia 'e trans%or$ arc:5 circ(laria $ar%(rilor si a 3anilorD BSt. Pasc(5 St. Oltean(5 D. !". Teo'or5 O. Iliesc(D................ ?9/ 3. Evol(tia str(ct(rilor sociale Baccent(area 'i%erencierilor socialeG sta'i(l ra6ort(rilor 'e aservireD HSt. Oltean(5 E(#enia Za"aria5 M. R(s(5 St. Pasc(D .............................................. @?@ c. Ince6(t(rile vietn (r3ane $e'ievale BJt. Oltean(D............... @@? '. For$ati(ni 6olit&e ro$anesti si I(6ta lor 6e$r( neatirnarc BSt. Pasc(5 M. R(s(5 St. Oltean(5 R. Po6aD8...................... @@; e. Mi#ratori la c($6ana 'e $ilenii2 (n#(rii5 6ecene#(5 (0ii si c($anii B). S6inei5 P. Diacon(5 I. Ferenc0iD........................... @.= %. Mo'(l 'e trai a4 ttiranicilor si ra6ort(rile lor at 6o6(latia locala B). S6ineiD ............................................. @KK /. /evenirea Imper#dni biznntin la (imArea de$o& B!". Z3(c"eaD........... @<? 4. 3vilizatia romdnea&cA1 in luen ele adturale biztmtine &i apu&ene BE(#enia Za"aria5 D.!". Teo'or5 R. T"co'oresc(D ..................... @>S Bibliogra ie........................................................ /=K %artea a Il#a IM%LINIRI STATALE Cap' .I' Eur pa evului !ediu **clasic+ (sec lele $II#$III)................... /?< *. Economic &i &ocietate in &patiul romdne&c BSt. Pasc(5 R. Tlieo'oresc(D ....... /?< a. Sit(atia 'e$o#ra%icaG realitati econo$iceG 6re%aceri sociale Ba'ancirea 6roces(l(i 'e strari%icare socialaD BSt. Pasc(5 St. Oltean(5 M. R(s(5 M. D. Matei5 R. Po6a5 O. Iliesc(L ............................ /?< 2. 4oi5 dimen&iuni ale proce&ului de organizare politico.................... /K? a. Cne0atcle5 voicvo'atele5 55tarile: ro$anesri si ten'intele lor 'e a(tono$ie si 'e (ni%icare BSt. Pasc(5 N. Constantinesc(5 ). S6inei5 R. Po6aD..... /K?
SUMAR
3. Str(ct(ri 6olirice la D(narca 'e -os. Ro$anii si 6cccne#o8ai$anii 6ana 4a $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea BI. Barnea5 P. Diacon(D......... /< 3. -ucerirea 6ran&ilvaniei de cAtre &tand vmg#iar. A&ezarea &enator &i colonizarea &a&ilor....................................................... /S a. Re0isten6i instit(tiilor ro$anestiG trans6lantarea in $e'i(l a(to"ton a (nor inatit(tii $e'ievale central8e(ro6ene BSt. Pasc(D............. /S 3. Pre%aceri social8econo$ice in societatea transilvanaG strati%icarea tarani$ii BSt. Pasc(D ...................................... /S c. Ase0area sec(ilor si coloni0area sasilor. Cavalerii tc(tani in TnM Barsei BI. Ferenc0i5 T". Na#lerD ................................... 9? 4. /omanii de la &udul (un trii. "tatul romdno!bnlgar BP. Diacon(5 Jt. Sie%anesc(D...................................... A7 8. 9area invazie mongolii din 1241:1242 &i urmdrile &ale pentru &ocietatea romnnca&cA B). S6ineiD.......................................... 92 ;. -ivilizatia din &patiul carpato!dunareano!pontic....................... 4t a. Str(ct(riie ecle0iastice BR. Tlieo'oresc(D ...................... 9% 3. Arta B). )atasian(D ..................................... 9N
Bibliogra ie........................................................
9%
Cap' I"' Ev lutia pr ccsului de c nstituire a statel r !edievale r !anesti de sine statat are (de la !ijl cul sec lul! al $I.#lea la !ijl cul sec lului al $l"#Iea) ... 9* 1. "ocietatea medievala europeanil. at privire &pccialii a&upra Europei de "ud!E&t. de /n&Arit &i E&t!-entrale BR. T"eo'orcsc(D............................ A'. 2. -on&olidarea &ociet t ii pe teritoriid /omdniei in a doua $umatate a &ecolului al<III'lea &i la inceputid&ecolului urmator ............................ Al a. Sit(atia etno8'e$o#ra%ica si "a3itat(i 'in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic2 sate%e5 tar#(rile5 orasele5 cetatile BSt. Pasc(5 C. Ci"o'ar(5 M.D. Matei5 P.I. PanaitD ................................... Al 3. Evol(Gia vietii econo$ice2 a#ric(lc(ra5 $inerit(l5 $estes(#(rile5 co$ert(l BJt. Oltean(5 O. Iliesc(D ............................ .G c. Str(ct(ri socialeG consoli'area relatiilor %e('ale BJt. Pasc(5 St. Oltean(D.................................... .C 3! Accentuarea tcndin=elor de autonomie ale voievodatu#n 6ran&ilvaniei BSt. Pasc(D ................................................... .4 4. ,ni icarea onna iunilorpaliticc din &pa iul e>tracarpatic BN. Constantinesc(5 Jt. Oltean(5 M. D. Matei5 Jt. Jte%anesc(D............................. .O 8. -ucerirea independentei 6drii /omane&ti &i a 9oldovei BSt. Pasc(5 N. Constantinesc(5 St. Ste%anesc(D ................................. .: ;. In&cmniitatea intema ionala a comtituirii &tatelor medievale romane&ti de &ine &tatatoare BJt. Pasc(D............................................ .4
virr
SUMAR <. -ivtliznpa rom2ne?c t in periaada $brmdrii &tatelor med5vale............. .;/ a. C(lt(ra s6irit(als. Ji str(ct(ri ecle0iastice BR. T"eo'oresc(D ........ .;/ 35 Arta B). )arasian(D ..................................... #=@ Bibliogra ie........................................................ K@= 6abel crono/ogic B). S6ineiD ..................................... #Pa Indice B!a3riel8Florin MareiD.................................... K.@ *i&ta 0ii&trapiilor .................................... #oc *i&ta plamelor...................................... #na +lan&e
CU)ANT INAINTE
Etno#ene0a ro$anilor re6re0inta 'e $(lta vre$e s(37ect 'e 'e03atere a6rinsG nationalasi internationala5 istorici si ar"eolo#i5 lin#visci si ecno#ra%i s6(nan'(8si o6ini 'es6re %eno$en(l $(ltisec(lar ce a con'(s la nasterea (nicat(l(i care este ins(la ' latinitate 'in Risarit(l e(ro6ean. Precaritatea i0voarelor si caracter(l lor5 6ana la (n 6(nc contra'ictori(5 a( iscats(te 'e carti si 'e articole c(6rin0in' %el(rite i6o(e0e5 con7ect(r teorii care5 tinan' sea$a 'e $i0a 'isc(t(lor5 a( %osc n( o 'ata 6ol$0ate eAcesiv in 'eceniil 'in (r$a. Aceasta c"esti(ne %(n'a$entala a istorio#ra%ieCi noastre a atras 'e ti$6(n( atenti st('iosilor5 iar a6aritia %ai$oasei te0e a l(i Roesler a con'(s la acic('ini si la vol($ eAera6iare 6entr( s'inta ro$aneasca5 'e la AleAan'r( P"ili66i'e la !"eor#"e I. Bratiani Evocan'(8? 6e (n(l 'intre 6atriar"ii er('itiei istorice ro$anesti5 Di$itre Oncl(l5 ? $oartea acest(ia5 in ?;@/5 )asile Parvan scria (n'eva in 55Me$oriale:2 55Can' eel ac(r a'or$it a %ost sa8si alea#a. 6iacra 'e incercare a talent(l(i sa( 'e cetitor in cartile sI3illin ale istoriei5 el n( a intar0iat la intre3ari (soare5 4a re0($ari 'e 'oc($ente H$6e0i5 c in ro$antica in'ra0neala5 a atacat 6ro3le$a cea (nica2 $ister(l ori#inei noastre in tari4 'e a0i... El a $teles ca 6ro3leraa era $ai $are 'ecat $ar#inile (nei sC$#(re vie' o$enes ... si n($ele l(i va %i le#at $ere( 'e 6ovestea e6ica a l(6tei c( taina cea $ai $are istoriei noastre:. Pe (r$ele (nor savanti 'in aceasta stir6e n( a %ost #eneratie 'e cercetatori care 2 n( %i a3or'at te$einic istoria s6ati(l(i 'e la Car6ati5 D(narea 'e -os si Marea Nea#i intre $i7loc(l $ileni(l(i I si ince6(t(l 55tarilor:
$e'ievale5 asa'ar intre #ene0ele celB 'o(a ele$ente 'e%initorii ale 55ro$anicilor Orient(l(i:5 latin'ttatca si &tatalitatm. Sinte0ele 'e istorie nationals5 reali0ate 'e cori%ei ai stiincei 'es6re trec(t5 6ro%esori c Universitate si $e$3ri ai Aca'e$ie4 Ro$ane5. a( c(6rins s(te 'e 6a#ini 'e'ica s(3iect(l(i5 intr8(n 'e$ers 6il'(itor. Ele se #asesc5 co6ies5 la %inele veac(l(i al FDC8lt B?>;KD5 in vol($elellsi III 'in 55Istoria Ro$anilor in DaciaTraianaCal(i AD.Feno6c $er#an' 'e la 55ro$anii in $(nti: la 55'escalecare: si insistan' as(6ra cresttnis$(l(i lat. al sin#(rilor se'entari 'in aceasta 6ane 'e l($e. N( $ai 6(tin5 ase$enea 6a#ini intalnesc in 6ri$(l vol($ B?;/.D 'in 55Istoria Ro$anilor: a l(i Constantin C. !i(resc iar ele s(nt 'ense si $enite a ase0a $eri'ian(l ro$anesc in 6ra3le$atica e(ro6eana X CU)ANT INA?NTE vol($ele II si III B?;/K5?;/<D ale -storiei Ro$anilor: scnsa 'e Nicolae Ior#a5 incrrinate 55oa$enilor 6a$ant(l(i: si 55ctitorilor:. Pro3le$ati0an' $ere( intr8o $aterie (n'e eveni$entialtil sta5 6rin %orta l(cr(rilor5 in 6en($3re5 toti eel trei $ari inaintas7 ai istorio#ra%iei act(ale a( contri3(it c( i'ei esen'ale si c( 'esc"i'eri 'e ori0ont a6ar'nan' istoriei (niversale la c"esri(nea nasterii $e'ievalitatii ro$anes'5 a( sti(t sa va'a 'e s(s si inte#ral a$6loarea %eno$en(l(i 'isc(tat5 i$6lican' in istoria nationals 6e toti cei care a( vor3it acelasi #rai5 asa'ar ro$anitatea 'in Balcani5 'e 'incolo 'e Tisa sa( 'e Pr(t. Din ?;<K ince6an'5 con'n(an' c( inter$itente 6rovocate 'e %l(ct(atii ale (nei istorii %3arte conte$6orane5 (n #r(6 'e consacrati istorici5 ar"eolo#i5 istorici ai anei si lln#visti Q n( 6(tini 'intre ei asta0i 'is6ar(ti si $eritan' a'anc(l nosrr( o$a#i( cole#ial Q a ince6(t sa 6re#areasca5 in ca'r(l no( 6roiectatei 55Istorii a Ro$anilor:5 o sinte0a a c(nostintelor noastre5 la acest s%arsit si 'e3(t5 toto'ata5 'e secol si 'e :$ileni(5 'es6re inceputurile medievale &\ iriceputurile &tatale. $ai eAact s6(s5 'es6re evol(tia s6ari(l(i car6 ato8'an(3iano86on tic intre veac(l al )ll8lea si $i7loc(l cel(i 'e8al FT)Mea. Cele 'oiia 6arti si 6atr( ca6&ole ale vol($(l(i ce se 'esc"i'e ac($ si ai' s(nt 'e'icate 55Ro$aniilor: 6o6(lare 6re$e'ievale Q scr(tate 'in 6ers6ectiva etno8'e$o#ra%ica Q5 str(ct(rilor econo$ico8sociale Q va0(te $ai ales 6rin 'atele %(rni0ate 'e ar"eolo#ie5 6rovenin' 'in ase0ari si necro6ole le#ate 'e o3stile satesti teriroriale Q5 %or$ati(nilor 6olitice locale 'in 7(r(l an(l(i ?===5 $i#ratorilor %ino8(#rici5 t(rci si $on#oli Q ce a( s(cce'at in s6ati(l car6ato8'(narean #er$anicilor si slavilor5 'es6re care s8a scris in vol($(l 6rece'ent Q5 55tarilor:5 cne0atelor si voievo'atelor5 coloni0arilor alo#ene 'in Occi'ent5 in %ine5 const&(irii statelor $e'ievale 'e sine statatoare. Este 'e na'a7'(ir ca aceia 'intre cititorii nostri care vor sesi0a a$6loarea si 'iversitatea (n(i ase$eriea 'e$ers intelect(al vor %i si eA6onentii (nor #eneratii 6entr( care o3arsiile noascre etnice si statale 6ar $ai coerente si $ai li$6e0i 'ecat in trec(t5 $ai clar inserate in conteAt(l istoriei ro$anesti si e(ro6ene. Aste6tan' c( incre'ere ver'ict(l lor5 incerca$ satis%actia5 (sor $elancolica5 a e'&arii (n(i vec"i 6roiect $ere( innoit5 'evenit5 iata5 o carte care este5 in %el(l sa(5 (na 55'e invatat(ra:. Aca'. RAZ)AN THEODORESCU
PREFATA
Al treilea vol($ al tratat(l(i 'e I&toria romanilor i$3ratisea0a o 6erioa'a 'e circ sa6te secole Bsecol(l al )ll8lea 8 $i7loc(l secol(l(i al Fl)8leaD5 c( relevanta 'eose3ii 6rin co$6leAitatea si 6ro3le$a'ca sa5 6rin ceea ce a re6re0entat in sine si5 'eo6ocrivG 6rin ceea ce a lnse$nat 6entr( 'e0voltarea (lterioara a societi'i ro$anesti. In acesi secole se se'i$entea0a si se consoli'ea0a no(a etnie5 6o6or(l ro$an si H$3a sa5 str(ct(n sociale se cont(rea0a $ai 6re#nant5 ca (r$are a 6re%acerilor 'in san(l o3stilor satesti a evol(tiei societatii5 viara $ateriala si c(lt(rala inre#istrea0a 6ro#rese sensi3ile5 or#ani0art $ilitara si 6olitica casti#a in co$6leAitate5 %iecare 'in aceste as6ecte Q si $ai ales toai la (n loc Q 'esc"i0an' noi cai s6re $at(ri0area str(ct(rilor societatii $e'ievale. Dove0ile in acest sens s(nt n($eroase si variate. O i$6ortanta 6artic(lars o a $art(riile care con%i#(rea0a ra6ort(rile social8econo$ice5 6olitice si c(lt(rale ale 6o6or(li ro$an c( 6o6(latiile in $i#ratie si c( #r(6(rile etnice sta3ilite in teritoriile Ioc(ite c ro$ani5 6e care le8a( in%l(entat in toate 'o$eniile 'e activitate si le8a( asi$ilat inte#rG sa( in 3(na 6arte5 6o6or(l ro$an o6(nan' re0istenta 'ar0a 6resi(nilor si incercari& 'in a%ari 'e a8 i %i s$(lse 6arti 'in teritoriile Ioc(ite 'e el si 'e a8i te$6ori0a evol(ti Relatiile 'e sc"i$35 $ateriale si s6irit(ale5 c( (nele state eAistente in vre$ea res6ectiv c($ era( I$6en(l 3i0antin5 Moravia Mare5 Cne0at(l 'e +iev5 s(nt si ele 'ove0i c( 6nvi2 la sta'i(l 'e 'e0voltare a societatii ro$anesti5 care 6te0inta5 'e alt%el5 si$ilit('ini c societatea 3i0antina si c( cea 3alcanica in ceea ce 6riveste str(ct(ra co$(nitatilor sates si (nele %or$e 'e or#ani0are 6olitica. EAista5 toto'ata5 an($ite ase$anari c( societatt 'in centr(l si a6(s(l E(ro6ei5 in 6rea7$a 55An(l(i o $ie:5 can'5 6ro%itan' 'e o relat" acal$ie in 'ina$ica $i#ra'ilor5 colectCivita'le ro$anesti se or#ani0ea0a $ai 3ine 'i 6(nct 'e ve'ere social8econo$ic5 6olitic si c(lt(ral. S6or(l 'e$o#ra%ic este vi0i3il 'e8a l(n#(l $tre#ii 6erioa'e av(te in ve'ere5 tot $ $(lte #r(6(ri 'e 6o6(lane revarsan'(8se s6re teritorii $ai 'esc"ise5 'e ca$6ie5 (nc con'itiile 'e $e'i( o%erea( 6osi3ilita' 'e viet(ire a'ecvate. A#ric(lt(ra inre#istrea0a a6recia3ila eAtin'ere in s(6ra%ata 6rin 'e%ris8iri si 'estele$ri5 'ar si in
a'anci$e5 6r2 a6licarea (nor noi te"nici 'e 6ro'(ctie a#ncolaG noi o#oare ia( loc(l teren(rilor 6(st Unele ase0ari5 sit(ate avanta7os 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic5 se 'istantea0a 'e rest si 6asesc5 ti$i' la ince6(t si $ai 'ecis '(6a aceea5 s6re o viata (r3ana. Paralel c( evoi(t FII
PREFATA
s6re %or$e s(6erioare 'e or#ani0are5 societatea a(to"tona t"i'e s6re str(ct(ri 'e caracter %e('al5 incl(siv s6re or#ani0area 3isericeasca la nivel(l 6ri$elor $itro6olii 'e la Car6ati si D(nare. Toate aceste ele$ente in$an(nc"eate relie%ea0a o rivili0atie 6ro6rie 6o6or(l$ ro$an5 care c(6rin'e5 'eo6otriva5 ele$ente tra'itionale 'aco8ro$ane5 i$3o#'tite c( eA6erienta #eneratiilor in s(ccesi(ne si c( i$6r($(t(rile 6e 3a0a 'e sc"i$3(ri reci6roce 'in alte civiH0atii2 3i0antina5 s('8est e(ro6eana5 'ar si central8e(ro6eana si orientala. Aceasta. evol(tie $(ltilaterala5 co$6leAa5 avan' in #eneral (n c(rs ascen'ent5 insea$na 6ro#res si 'e0voltare re$arca3ile5 c"iar si in con'itiile neli6site 'e v&re#ii ale e6ocii. De aici 'ec(r#e5 6e 'e o 6arte5 'orinta or#anica 'e viat' H3era5 %"ra 'o$inatie si sta6anire straina5 iar5 6e 'e alta 6arte5 constant4 i$6otrivire %ata 'e ten'intele eA6ansioniste ale "anat(l(i Ba6oi tarat(l(iD 3(l#ar5 ale stat(l(i (n#ar5 ale cne0atelor 'e +iev si Halici5 i$6otrivire care a contri3(it la crearea con'itiilor 'e 'e0voltare a(tono$I sa( se$i8a(tono$a a %or$ati(nilor 6olitice ro$anesti5 a asi#(rat re0istenta instit(tiilor acestora5 s(6raviet(irea lor in 6o%i'a 6enetrarii instit(tiilor Re#a$l(i (n#ar in Transilvania5 in%l(en8tan'5 la ran'(l lor5 or#ani0area 6o6(lariilor alo#ene B$a#"iari5 sec(i5 sasiD sta3ilite in teritori(l intracar6atic5 c( atat $ai $(lt c( cat ro$anii constit(ia( $a7oritatea a3sol(ta a 6o6(latiei. Sta3ili0area societatii ro$anesti in toate 'o$eniile Q econo$ic5 social5 6olitic5 c(lt(ral5 instit(tional Q este 'ove'ita si 'e %a6t(l ca (lti$(l val 'e $i#ratori si5 $ai c( sea$a5 $area inva0ie $on#ola 'in ?@9?8?@9@5 a( in%l(entat5 %'ra $'oiala5 nor$alitatea vietii locale5 'ar n8a( 6(t(t8o 0'r(ncina 'in te$elii. De aceea5 '(6a (n rasti$6 rela'v sc(rt5 societatea s8a re%ac(t tre6tat 'in toate 6(nctele 'e ve'ere5 6entr( a8si 6(tea rel(a c(rs(l riresc al evol(tiei5 in con'itii $ai %avora3ile. Po6(latia s6oresce5 satele se in$(ltesc5 (nele 'evin tar#(ri si c"iar orase5 cont(ran'(8se con'itii s(6erioare 6entr( asi#(rarea in'eletnicirilor %(n'a$entale ale 6o6(latiei5 6entr( valori%icarea 6ro'(selor $ateria-e si s6irit(ale5 c( alte c(vinte 6entr( 6ro#res(l civili0atiei in toate co$6onentele acesteia. Re0(ltat(l %iresc a %ost contin(area intr8(n ritrn $ai accent(at a 6roces(l(i 'e (ni%icare a %or$ati(nilor 6olitice 'in s6ati(l car6ato8'an(3iano86ontic Bcne0ate5 voievo'ate5 55tari:D5 iar %inal(l 6roces(l(i a inse$nat constit(irea si or#ani0area tarilor ro$ane a(tono$e sa( in'e6en'ente2 voievo'at(l Transilvaniei5 6e 'e o 6arte5 si 'o$niile Tarii Ro$a7iesti si ale Mol'ovei5 c( a6ort(l 6olitic si 'e$o#ra%ic al ro$anilor 'in interior(l arc(-(i car6atic5 6e 'e alta. 6arte5 in vre$e ce5 intre D(nare si Mare5 s8a relie%at 55tara: l(i Do3rotlci. Consoli'area acestor taAi a constit(it te$ei(l in'e6en'entei lor %ata 'e ten'intele 'e 'o$inatie ale tarilor vecine5 %a6t care a av(t o inse$natate 'eose3ita at(nci5 'ar si $ai tar0i(5 6entr( 'e0voltarea societatii ro$anesti "i #eneral5 6entr( 'e0voltarea altor state central8 si est8e(ro6ene5 ca 0i' a6arator al acestora5 in %ata eA6ansi(nii I$6eri(l(i oto$an. Coo6erareasi alianta c( tarile ro$ane a( %ost %oarte 6ret(&e 'e toate 6o6oarele 3alcanice5 'e Patriar"ia 'in Constantino6ol5 acestea intele#an' inse$natatea cola3orar" 6olitice5 $ilitare5 s6irit(ale si c(ltivan'8o constant 'e8a l(n#(l ti$6(l(i.
Aca'. STEFAN PASCU
LISTA ABRE)IERILOR
aD I0voare scrise ANNA COMNENA Annale& @ulden&e& ANON,MUS ATTALIATES CANTACUZENUS CANTEMIR5 (e&criptio CEDRENUS8S+,LITZES CHONIATES CINNAMUS
(I/B (I/DLU!OSZ A Anne-on\i!\#nz.Ale>iae5=c2. B. Lei3D5 Paris5 ?5?;/<G II5 ?;9/ III5 ?;9.. R Annale& @>ddemium live Annale& regni @mncor?n orientali& in "criptore& rennn 3ermanicarum Be'. Fr. +(r0eD5 Hanovra ?>;?. R P. Ma#istri S(i AnonI$tis 'icit(r5 3e&ta 0ungaromm. ii "criptore& rennn 0ungaricarum Be'. E. S0e$6eterID5 I5 B('a6esta ?;/<. R Mic"aelis Attaliotae5 0i&toria Be'. I$. Bel'terD5 Bonn5 ?>./ R Ioannis Cantac(0ent eAi$6eratoris 0i&toriarum libri <? Be'. L. Sc"o6enD5 I5 Bonn5 ?>@>G II5 ?>/?. R Di$itrie Cante$ir5 (e&crierea 9oldovei. (e&criptio antiBue e #odierni &tatu& 9oldav'tae Btra'. !". !((iD5 B(c(resti5 ?;</ R !eor#ii Ce'reni -ompendium #i&toriarum. II5 e'. I$. Be&lcer Bonn5 ?>/;. R Nicerae C"oniatae 0i&toria Be'. I$. Be&&erD5 Bonn5 ?>/.
R Ioannis Cinna$i Epitome rennn ab Ioanne etAle>io -omnem ge&tamm Be'. A. Meine&eD5 Bonn5 ?>/9. R (ocument& privind i&toria /omdniei. B. 6ara /omanea&ca veacurile <III. <I\ . <'. B(c(resti5 ?;./. A (ocumenteprivind i&toria /omdniei. -. 6ran&ilvania. vcaciirit <I. <II&i<III. I5 B(c(resti5 ?;.?G vcacul<III. II5 B(c(resti ?;.@G veacul<I'Cl!D. B(c(resti5 ?;./8?;... R Ioannis Dl(#ossii se( Lon#ini 0i&toriae +olon5ae libri <I. I5 II5 III5 in Epera omnia Be'. Al. Pr0e0'0iecl'D5 Cracovia5 F ?></G FI5 ?></G FII5 ?><K.
IZ)OARELE ISTORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )II8FI)

Datele si %a6tele istorice a( %ost incor6orate in inscris(ri 'e 'l%erite cate#orii5 cai s(nt i0voarele istorice scrise si care5 i$6re(na c( i0voarele nescrise5 %or$ea0a 55$e$ori o$enirii:. Acestea toate s(nt 'e 'i%erite #en(ri5 iar 6on'erea lor 'i%era 'e la e6oca ? e6oca. Pent$ 6erioa'a stravec"e si vec"e5 $ai i$6ortante s(nt i0voarele ar"eolo#ic% iar 6entr( e6oca $o'erna si conte$6orana5 i0voarele nararive si cele 'i6lo$atice 'eti loc(l 6rinci6al. Pentr( 6erioa'a 6re0entata in vol($(l 'e %ata5 6on'erea o 'etin5 in e#ala $as(n i0voarele ar"eolo#ice si cele narative5 intre#ite 'e cele 'i6lo$atice5 7(ri'ice5 e6i#ra%ict etno#ra%ice etc. Oric($5 'atorita n($ar(l(i relativ re'(s al i0voarelor scrise Q nararivt 'e cancelarie sa( 'e alta nat(ra Q 6rivin' istoria ro$anilor in secolele 'e ince6(t al ev(l(i $e'i(5 6rec($ si a H6sei 'e 6reci0ie si 'e 'etalii ce caracteri0ea0a $(lte 'intr acestea5 i0voarele ar"eolo#ice a( o #re(tate c( tot(l 'eose3ita in incercarea 'e a recons(t( evol(na societatii in 6erioa'a care a 6rece'at inte$eierii statelor $e'ievale ro$anesi 'e sine statatoare. Se 6oate a%ir$a c"iar ca5 s(3 $(lte as6ecte si 6entr( o $are 6ane secolelor )IIQFI)5 in%or$atiile o%erite 'e sa6at(rile ar"eolo#ice a( valoare 'e i0vor istori 6rinci6al5 c( atat $ai $(lt c( cat $area $a7oritate a s(rselor scrise re%eritoare ?2 i$6re7(rarile istorice si la realitatile 'e 6e teritori(l ro$anesc 'e 6ana la $i7loc(l secol(l( al Fl)8lea n( a( %ost re'actate sa( n( 6rovin 'in $e'i(l ro$anesc5 ci 'in eel al (no tari vecine sa( $ai in'e6artate. Acest 'in (r$a %a6t le sca'e (neori valoarea5 $ai ale 'aca ele contin inter6retari eronate sa( ten'enr7oase ale eveni$entelor relatate. Este 'i la sine inteles ca5 in aceste con'itii5 i0vor(l ar"eolo#ic co$6letea0a in $(lte ca0(i in%or$aria scrisa5 n(antan'8o si corectan'8o in $o' veri'ic.
?. I0voarele ar"eolo#ice
Data relativ tar0ie la care a( ince6(t 6e teritori(l Ro$aniei cercetarile 'e ar"eolo#it $e'ievala 6ro6ri(80isa5 a6artinan' (nei scoli 'e 6ro%il5 eA6lica5 in 3(na $as(ra5 Iac(nelt 'e in%or$atie ce $ai 6ersista as(6ra secolelor a$int&e. C( eAce6cia catorva sa6at(ri ir necro6ole 'e la ince6(t(l $ileni(l(i al Il8lea si a cercetarii 'est(l 'e $o'este a r(ineloi 9 INTRODUCERE (nor $on($ente 'in secolele F8FI)5 toate acestea sit(ate in teritoriile ro$anesti intra8car6atice si 'atorate $ai c( sea$a (nor ar"eolo#i $a#"iari5 6rec($ Marton Ros&a5 I$re Hens0l$ann etc.5 cercetarile 'e ar"eolo#ie $e'ievala 'in Ro$ania 'e 6ana la s%arsit(l cel(i 'e8al 'oilea ra03oi $on'ial s8a( li$itat la investi#area (nor $on($ente in s6ecial 'in vre$ea inc"eierii 6roces(l(i 'e constit(ire a statelor $e'ievale ro$anesti. Dintre aceste cercetari se c(vine a %i citate cele intre6rinse la S(ceava 'e +arl A. Ro$stor%er5 la C(rtea 'e Ar#es 'e )ir#il Dra#"icean( sa( la Cetatea Al3a si Enisala 'e !ri#ore Aval'an. Desco6erirea inta$6latoare a (nor te0a(re 'atan' 'in e6oca tratata in vol($(l 'e %ata5 in %r(nte c( cele3r(l te0a(r 'e la Sannicola( Mare5 rec(6erat in ?<;;5 si cateva incercari 'e re6ertoriere a vesti#iilor $e'ievale 'e 6e teritori(l Ro$aniei5 6ot %i a'a(#ate la lista $ai vec"ilor 6reoc(6ari 6entr( ar"eolo#ta secolelor )II8FI). Aceasta sit(atie s8a sc"i$3at ra'ical in (lti$a 7($atate 'e veac5 'e can' cercetarea ar"eolo#ica ro$aneasca a 6ri$it noi irn6(ls(ri5 ea 'es%as(ran'(8se5 in 6rinci6al5 s(3 coor'onarea Aca'e$iei Ro$ane. Rec(noscan' necesitatea strin#enta si caracter(l 6rioritar al cercetarilor 'e teren 6rivin' 6erioa'a 'e 'e%initivare a etno#ene0ei ro$anesti5 6rec($ si aceea a cristali0arii vietii statale in societatea $e'ievala5 %or(rile 'iri#(itoare ale vietii stiinti%ice 'in tara noastra a( o%erit s6ri7in sa6at(rilor ar"eolo#ice re%eritoare la aceasta secventa cronolo#ica. Pe santierele 'e la Zi$nicea5 Dino#etia8!arvan5 Pac(i(i l(i Soare5 Dri'(5 B(cov5 Sirna5 Slon5 B(c(resti5 I0voare8 Ba"na5 Do'esti5 F(n'( Hertii5 S(ceava5 C(rtea 'e Ar#es5 Da3aca5 Bi"area5 )la'i$iresc(5 Al3a I(lia5 Pescari5 C%(78Na6oca5 Barla'5 Barlalesti si $ alte $(lte loc(ri5 s(3 e#i'a Aca'e$iei Ro$ane5 si c( contri3(tia (nor cercetatori 'in cateva $ari $(0ee ale tarii5 6rec($ cele 'e la Cl(78Na6oca5 Iasi5 Al3a I(lia5 Ploiesti5 B(0a(5 Constanta5 Ora'ea5 S(ceava5 Braila5 Baca(5 T(lcea5 Resita5 s8a %or$at o #eneratie no(a 'e cercetatori s6eriali0ati in 'o$eni(l ar"eolo#iei $e'ievale. Acestia a( 3ene%iciat 'e in'r($area si eA6erienta (nor 6ro%esori 'in #eneratia ce s8a a%ir$at inca 'inaintea (lri$(l(i ra03oi $on'ial in 'o$eni(l istoriei vec"i5 a ar"eolo#iei si a istoriei artei. Datorita ra6oartelor 'e sa6at(ri 6(3licate5 ince6an' c( an(l ?;.=5 in revista 55St('ii si cercetari 'e istorie vec"e:5 (lterior 55St('ii si cercetari 'e istorie vec"e si ar"eolo#ie:5 iar 'in an(l ?;./ si in seria 'e vol($e 55Materiale si cercetari ar"eolo#ice:5 e'itate 'e Instit(t(l 'e Ar"eolo#ie 55). Parvan: 'in B(c(resti5 la care s8a( a'a(#at5 (lterior5 6(3licatiile 'e ra6oarte si 'e $ateriale in seria DtAr"eolo#ia Mol'ovei: BIasiD si in n($eroase alte 6erio'ice ale $(0eelor centrale sa( re#ionale5 in sc(rt ti$6 s8a ac($(lat o 'oc($entatie 3o#atS si c( tot(l no(a5 ce a 6er$is ela3orarea5 inca 'in 'eceniile K si <5 a 6ri$elor st('ii 'e sinte0a as(6ra ar"eolo#iei secolelor )H8 FT).
In (r$a (nor sa6at(ri intense5 e%ect(ate 'e8a l(n#(l $ai $(ltor ca$6anii5 $ai tar0i( a ince6(t 6(3licarea seriei 'e $ono#ra%ii 'e'icate (nor stati(ni ar"eolo#ice $ai i$6ortante 'in 6erioa'a secolelor )IIQFI)5 serie ale carei ti'(ri se re#asesc5 in 6arte5 in 3i3lio#ra%iile ce insotesc ca6itolele 6re0ent(l(i vol($. C(noscan' la ince6(t o an($ita concentrare teritoriala in 0ona 'e s('8est a tarii5 in ase0arile 'e 6e $al(l D(narii 'e la Dino#etia8!arvan5 Ca6i'ava si Pac(i(i l(i Soare5 ?Z)OAREI.E ISTORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )II8FI) 6rec($ si o relativa 6re'ilectie 6entr( 6erioa'a secolelor IF8FI5 cercetarile ar"eolo#ie 6rivin' c(noasterea e6ocii care se intin'e 'e la s%arsit(l etno#ene0ei ro$anesti si 6an la cristali0area vietii statelor $e'ievale 'e sine statatoare s8a( eAtins tre6tat si in celelalt re#i(ni ale tarii5 aco6erin'5 toto'ata5 intrea#a 6erioa'a a secolelor )II QFI). O en($erate c"iar si n($ai a 6rinci6alelor santiere ar"eolo#ice5 care a( '(s la i$3o#7 tirea consistenta a i0voarelor istoriei ro$anilor 6entr( secolele in 'isc(tie5 n( 6oate %Sc(ta aici5 in vol($ eAistan'5 'e alt%el5 a$6le re6ere 3i3lio#ra%ice in acest sens. Re0(ltatel o3tin(te 6e n($eroase santiere s(nt in $(lte ca0(ri inca 6artial $e'ite5 6rel(crare $aterialelor %iin' in c(rs 'e 'es%os(rare. Se 6oate5 tot(si5 incerca o en($erare a 6tinci6ale& cate#orii 'e sa6at(ri ar"eolo#ice 6rivin' istoria 6o6or(l(i ro$an in (lti$ele secole al $ileni(l(i I 6.C"r. si In 6ri$ele veac(ri ale $ileni(l(i (r$ator5 in %(nctie 'e o3ieB tlvele 6reconi0ate si 'e s%era 'e intre3ari la care s8a( 'at ras6(ns(ri 6rin re0(ltatele lo. N($eroase santiere ar"eolo#ice a( (r$arit c(noasterea ase0arilor 'in secolele )H8FTS reconstit(irea co$6leAa5 s(3 ra6ort 'e$o#ra%ic5 social8econo$ic si c(lt(ral a evol(tii societatii ro$'nesti in 6erioa'a a$intita. Santiere 6rec($ cele 'e la Dri'(5 B(coi B(c(resti5 Tar#sor5 Coconi5 Sirna si Ra'ovan(5 'intre Car6ati si D(nare5 HIincea8Ias Lo0na5 Ra'(caneni5 Do'esti5 S(ceava5 S6inoasa5 I0voare8Balina5 Hansca5 Selistea5 Dancen +o'an5 Brasa(ti5 Barlalesti5 H('($5 'in re#i(nile 'e la rasarit 'e Car6ati si Co$an 'e -os5 Sarasa(5 Filiasi5 Si$onesti5 Bratei(5 Da3aca5 S%ant( !"eor#"e8Be'e"a0a5 Santioi 'in teritoriile ro$anesti intracar6atice5 a( av(t 're6t o3iectiv 'e0velirea si cercetareG in 6ro6ortii 'i%erite5 iar in (nele ca0(ri inte#ral5 a vetrelor 'e ase0arCi satesti 'in acea vre$i Retea(a 'e$o#ra%ica a n($eroase 0one ale tarii a %ost co$6letata 6rin rec(noasteri inten2 'e s(6rata$5 ale caror re0(ltate a( %ost 'e7a 6(3licate in re6ertorii ar"eolo#ice5 alte. %iin' in c(rs 'e a6aritie. Proces(l trecerii 'e la sat la oras si ince6(c(rile vietii (r3ane5 in 6erioa'a ce a 6rece'i 'e6linei constit(iri a statelor $e'ievale ro$anesti a %ost5 'e ase$enea5 re6erat 6ri investi#atiile initiate 6e n($eroase santiere5 'intre care se c(vin $entionate cele 'e '. Dino#etia8!arvan5 Pac(i(i l(i Soare5 Tar#oviste5 Ca$6(l(n#5 C(rtea 'e Ar#es5 T(rn Severin 'e la s(' 'e Car6ati5 Iasi5 S(ceava5 Baia5 Siret5 Cetatea Al3a5 Or"ei(l )ec" Costesti 'e la est 'e Car6ati5 Al3a I(lia5 Cl(78Na6oca5 Ora'ea5 Ro'na5 Se3es5 Si#"isoa7 etc. 'in Transilvania. O atentie 'eose3ita a %ost acor'ata c(noasterii necro6olelor5 in n($eroase ca0(ri 6ri cercetarea si$(ltana a ase0arilor si a ci$itirelor ce le8a( a6artin(t. Prin sa6at(rile 'e . I0vor(5 O3arsia No(a5 Fratesti si 'in alte loc(ri5 s8a 6reci0at eAistenta5 la s(' 'e Car6at in secolele )TIIQIF5 a (n(i ori0ont 'e necro6ole 3irit(ale5 6revalent 'e in"($atii a6artinan' %a0ei ti$6(rii 'e evol(tie a c(lt(rii Dri'(. Alte necro6ole5 'e %el(l celor c la Castel( si Sat( No( 'in Do3ro#ea5 il(strea0a:5 6entr( aceeasi vre$e5 o variants re#iona 'e $ani%estare %(nerara a aceleiasi 6o6(latii. In interior(l arc(l(i car6atic5 #r(6(l c necro6ole 'e ti6 55Bratei(8Me'ias: cores6(n'e aceleiasi e6oci5 %iin' (r$at5 in ti$65 c ci$itire 'e in"($ane crestina5 ca acelea 'e la Ci($3r(' si 'e la Blan'iana5 si a6oi c n($eroase necro6ole c( inventar s6eci%ic secolelor FIQFII. Tot 6e teritori(l Transilvani K INTRODUCERE a( %ost cercetate necro6ole a6artinan' (nor co$(nitati slave 'in val(rile tar0( ale $i#rariet acestora5 6rec($ cele t($(lare 'e la N(s%ala( si So$eseni5 sa( necro6olele a6artinan' #r(6(rilor 'e ra03oiniri $a#"iari 'in secol(l al F8lea5 ca acelea 'e la Sicla( si )arsan'. Pre0enta calaretilor 6ecene#i in secolele F8FI in teritoriile eAtracar6atice a %ost evi'entiata tot 'e 'esco6eriri %(nerare5 6rec($ si 'e (nele $ateriale ar"eolo#ice s6eci%ice. O cate#orie a6arte 'e $on($ente ar"eolo#ice o %or$ea0a %orti%icatnle colective si rese'intele intarite5 o3iective ce 6er$it reconstit(irea (nor as6ecte 'e istorie 6olitic4 si $ilitara ale vre$ii5 ca si 6ro#resele lente5 'ar contin(e5 6e care le8a inre#istrat $at(ri0area relatiilor 'e aservire. Aceasta cate#orie 'e sa6at(ri incl('e cateva 0eci 'e santiere5 6rintre care cele 'e la Pac(i(l l(i Soare5 !i(r#i(5 Fr($oasa5 T(rn( Severin si Pescari 6e $al(l 'e s(' sa( 'e nor' al D(n%trii 'e -os5 santier(l 'e la Slon si ceie 'e la rSsarit 'e Car6ati 'e la F(n'( Hertii5 Batca Doa$nei8Piatra Nea$t5 Cal%a5 Cetatea Al3a5 Or"ei(l )ec"i etc. Aceeasi cate#orie este %oarte 3ine re6re0entata in cercetarile 'in Transilvania5 Banat5 Crisana5 Mara$(res 'e la Brasov5 Brea0a5 Orlat5 )la'i$iresc(5 Cl(78 Manast(r5 Mol'ovenesti5 Da3aca5 Moresti5 Moi#ra'5 Bi"area5 C("ea5 Ilidia si in $(lte alte loc(ri5 ale caror re0(ltate a( %ac(t sa intre in circ(it(l stiinti%ic atat cetiiti 'e 6a$ant si le$n5 a6artinan' 6ri$elor cristali0Sri statale 'e la s%arsit(l $ileni(l(i I 6.C"r.5 cat si $on($ente il(stran' a6aritia ar"itect(rii $e'ievale 'e 6iatra sa( a%lr$area5 6e aceasta cale5 a noii clase sociale a sta6anilor 'e sate si 'e 'o$enii. Rese'inte ale cne0ilor si voievo0ilor sa( ale 'o$niei 'e la ince6(t(rile statelor $e'ievale ro$anesti5 6rec($ si rese'inte ale no3ili$ii a%late in le#Tt(ra c( re#alitatea ar6a'iana si a6oi c( cea an#evina a( %ost5 'e ase$enea5 cercetate in $(lte loc(ri5 6er$itan' co3orarea in ti$6 a (nor 'atari5 c( 'o(a sa( trei secole5 in ra6ort c( stirile c(6rinse in i0voarele scrise. Ase$enea co$6leAe a( %ost st('iate in toate 0onele tarii5 'e la Nic(litel in Do3ro#ea si Ra'a(ti sa( T(lova in B(covina si 6ana la C(rtea 'e Ar#es si Cetateni la s(' 'e Car6ati5 Streisan#eor#i( in
Hate# sa( Sannicola( 'e Bei(s in Bi"or. Acest cere 'e interese este in $o' strans le#at 'e i'enti%icarea si cercetarea ca6elelor 'e c(rte5 'in le$n sa( 'in 0i'5 a6artinan' 6ri$elor secole ale $ileni(l(i II. In srarsit5 %era a e6(i0a 6osi3ilitatile c"iar si ale (n(i s(ccint inventar5 se c(vin 6o$enite cercetarile in comple>ele mona&tice ale acestei vre$i5 'e 'eose3ita i$6ortanta in ceea ce 6riveste c(noasterea as6ectelor 'e viata: s6irtt(ala si 'e civili0a'e $e'ievala 'e 6e teritori(l ro$anesc5 ca si 6entr( reconstit(irea antece'entelor str(ct(rilor 3isericesti5 le#ate 'e 'o$nie. In %r(ntea acestei cate#orii 'e $on($ente se ana5 intre altele5 co$6leA(l r(6est$ 'e la Basara3i8M(r%atlar5 'atan' 'in secol(l al F8lea5 care a 6er$is o 6rivire c(6rin0atoare si c( tot(l no(a intr8(n co$6arti$ent al vietn istorice 'intr8o e6oca %oarte 6(tin c(nosc(ta5 la care se a'a(#a locasele 'e la )o'ita5 )oivo0i5 Al3a I(lia si 'in alte loc(ri. In co$6aratie c( necesitatea 6er$anentP co$6letari si lar#iri a 'oc($entatiei 6rivin' secolele )IIQFI) si in ra6ort c( 6osi3ilitStile reale ale ar"eolo#iei $e'ievale5 'e a 6(ne la 'is6o0itie i0voare 'e $are i$6ortanta5 reali0arile 'e 6ana ac($ n( re6re0inta 'ecat (n Ince6(t 6ro$itator si o 6ri$a eta6a in i$6linirea (n(i 6lan $(lt $ai vast5 'e 6ers6ectiva. I0voarele ar"eolo#ice5 valori%icate in (lti$ele 'ecenii 6entr( c(noasterea IZ)OARELE ?STORIEI ROMAN?LOR IN SECOLELE )II8FI) ince6(t(rilor $e'ievale ro$anesti5 re6re0inta valori stiinti%ice certe5 6e te$ei(l caro2 a %ost 6osi3ila5 in $are $as(ra5 reali0area acest(i vol($.
/' Izv arele narative

Dintre i0voarele scrise5 cele I5&mre sa( narative a( o inse$natate 'eose3ita5 'eoaret ele 6er$it o reconstit(te #lo3ala a e6o'i $e'ievale ti$6(rii 'e 6e teritori(l ro$anes I0voarele narative5 c( caracter si contin(t istorie5 s(nt 'e $ai $(lte %el(ri2 anale. cron5 biogra ii. i&torii. memorii etc. In $o' o3isn(it a(torii acestor i0voare narative consen nea0a sa( 7('eca %a6tele si eveni$entele istorice 6e care le relatea0a 'e 6e 6o0itiile (n an($ite cate#orii sociale5 selectan' sa( re%lectan' an($ite eveni$ente5 in stransa le#at(2 c( interesele %iecarei #r(6ari social86olirice5 ori 6rin 6ris$a (nor interese %a$iliale5 6ersi nale sa( ale (nei co$(nitati etnice5 reli#ioase ori 'e ai$. nat(ra. Din aceste $otive i0voare narative5 ca &i celelalte cate#orii 'e i0voare5 tre3(ie s(6(se (nei atente anali0e o3iectr si 7('ecate in ra6ort c( caracter(l si c( calitatea $art(riilor istorice 6e care le trans$i )aloarea i0voarelor narative5 in #eneral5 este c( atat $ai i$6ortanta c( cat a(ton a %ost $artor oc(lar al eveni$entelor 6ovest&e5 c"iar 'aca el le 6re0inta 6rin 6ris$a trairili 6ersonale. Interes(l5 valoarea si 6ers6ectiva 'e veri'icitate cresc si $ai $(lt at(nci ca72 a(tor(l5 6e lan#a o3servatiile 'irecte5 $ai conse$nea0a si in%or$atiile 6ri$ite 'e la aE $artori oc(lari sa( %oloseste si i0voare narative $ai vec"i ori an($ite tra'itii orale. )aloan istorica a (nor ast%el 'e i0voare 'e6in'e 'e eAactitatea 'oc($entatiei 6e care a av(t8la 'is6o0itie5 'ar si8 'e ca6acitatea a(tor(l(i 'e a 'iscerne in%or$atiile 6ri$ite in $e critic si o3iectiv5 %era 6arriniri sa( 6re%erinte 6ersonale5 ori interese 'e con7(nct(ra. Une i0voare narative a( o valoare 'oc($entara 'e (nicat5 at(nci can' s(rse 'e alta cate#or s8a( 6ier'(t5 ast%el ca eveni$entele s(nt c(nosc(te n($ai 'in aceste i0voare. C( cat tra'it orala sa( conse$narea scrisa a %a6telor este $ai in'e6artata in ti$6 'e $o$ent 'es%as(rarii lor5 c( cat eveni$entele 6ot %i 6re0entate $ai 'e%or$at5 'eci $ai 6(rin veri'i re'actarea (nor i0voare narative Q cronici5 3io#ra%ii5 istorii etc. Q in interes(l (ni $onar"i sa( ale (nor 6ersonalitati 6olitice s(nt s(sce6ti3ile5 in $are $as(ra5 c s(3iectivis$5 6artinire sa( c"iar 'e alterare voita a realitatilor istorice5 in#re(nan' $( sarcina istoricilor in reconstit(irea veri'ica a trec(t(l(i societatii. Dintre i0voarele narative care se re%era: la s6ati(l car6ato8'(nareano86on'c in secole )IIQFI)5 cele $ai n($eroase s(nt cele bizant'me. Atenria acor'ata 'e cronicarii 3i0anti teritoriilor loc(ite 'e ro$ani a %ast 'eter$inata5 6e 'e o 6arte5 'e 6olitica Constant no6ol(l(i5 in s6ecial la D(narea 'e -os5 'ar si 'e re6etatele inc(rsi(ni in I$6eri(l 3i0ant ale (nor 6o6(latii in $i#ratie ce s8a( sta3ilit statornic sa( vre$elnic la nor' 'e D(nar Uneori i0voarele narative 3i0antine se re%era 'irect5 alteori n($ai tan#ential sa( in'irec la aceste 6o6(latii ce a( loc(& 6e teritori(l car6ato8'(narean5 'ar5 oricat 'e lac(nare a$3i#(e ar %i 'atele 6e care le c(6rin'5 ele ra$an s(rse i$6ortante5 care5 i$6re(na. t i0voarele orientale5 est8 sa( vest8e(ro6ene5 contri3(ie in $o' s(3stantial la reconstit(ir istoriei 6o6or(l(i ro$an si a 6o6(latiilor alo#ene. > INTRODUCERE Inca 'in secol(l al F)T8lea5 cronicarii $ol'oveni Macarie5 E%ti$ie si A0arie si Mi"ail MoAa 'in Tara Ro$Tneasca5 in 6ri$a 7($State a veac(l(i al F)II9ea5 s8a( ins6irat 'in %or$(larile (nor cronicari 3i0antini5 ca 'e 6il'a2 !eor#ios +e'renos5 loan Zonaras5 Constantin Manasses etc.5 a6elan'5 'e re#(la5 la tra'(ce' $e'io3(l#are. De ase$enea5 stolnic(l Constantin Caiitac(0ino in I&toria 6drii /omAne&ti si D$iitrie Cante$ir in 0romcui vec#imet a romano!moldo!vla#ilor. a( (tili0at5 in re6etate ran'(ri si ei5 relatarile cronicarilor 3i0antini Proco6i(s 'in Cesarea5 Mi"ail !lIlcas5 !eor#ios +e'renos5 loan Zonaras5 Constantin Manasses5 !eor#ios Pac"I$eres. Ince6an' c( secol(l al F-F8lea5 !"eor#"e Sincai in 0ronica romanilor &i a mai multor neamuri in (acia. ca si Petr( Maior in I&toria pentrti mceputul romeinilor in (acia. a( %olosit5 in a%ara i0voarelor 3i0anrine a$intite5 si l(crarile (nor a(tori ca loan S&Ilit0es5 Anna Co$nena5 loan +inna$os5 C"oniates si A&ro6ol&es. D(6a 6(3licarea cronicarilor 3i0antini in oti#inal(l #recesc ori in tra'(cerea latina BLa3ee5 -orpu& BCzantinae 0i&toriae. )eneria5 ?<@;8?<//G Miiller5 @ragmenta 0i&toricarmn 3raecarum. I8)5 Paris5 ?>9?8?><=G Mi#ne5 +atrologia 3raeca. ?9= vol($e5 Paris5 ?>.<8?>K.G Din'or%5 0i&toricF 3raeci 9inore&. IQII5 Lei60i#5 ?;<@D5
interes(l istoricilor ro$ani 6entr( i0voarele narative 3i0an'ne a cresc(t consi'era3il5 iar relatarile acestora 'in (r$a a( %ost %olosite 6e scara tot $ai lar#T in l(crarile 'e sinte0a istorica. Paralel a ince6(t si tra'(cerea in li$3a ro$ana a (nor teAte 'in cronicarii 3i0antini ce se re%era la istoria ro$anilor 6ana in secol(l al FT)8lea BC. Er3icean(5 !. M(rn(5 !. Po6a8Lissean( etc.D. In (lti$ele trei 'ecenii a( %ost tra'(se inte#ral (nele o6ere re6re0entative ale scriitorilor 3i0antini BMa(nci(s5 T"eo%ilact Si$ocata5 Constantin Por%iro#enet(l5 Anna Co$nena etc.D5 in seria "criptore& BCzantini Bvol($ele I8)IIID. Cea $ai co$6leta c(le#ere 'e teAte selectate 'in cronicarii 3i0antini5 care se re%era la istoria 6o6or(l(i ro$an si a 6o6(latiilor ce a( trait in s6ati(l car6ato8'an(3iano86ontic in secolele )II8FI)5 este 6(3licata in @onte& 0i&toriae (aco!/omanae BB(c(resti2 II 8 ?;<=G III 8?;<.G I)Q ?;>@D. In aceste vol($e s(nt inserate teAtele #recesti5 'ar si larine5 c( tra'(cerea lor in li$3a ro$ana5 'in 6este o s(ta 'e a(tori 3i0antini 'in secolele )II8 FI). TeAtele s(nt insotite 'e sc(rte 'ate re%eritoare la conrin(t(l o6erelor scriitorilor res6ectivi5 'i$6re(na. c( e'itiile $ai vec"i %olosite5 6rec($ si 'e (n a6arat critic a'ecvat5 ast%el incat s6ecialistii5 ca si (n 6(3lic cititor $ai lar#5 a( la 'is6o0itie 'oc($entaria necesara as(6ra i0voarelor narative 3i0an'ne 6rivitoare n( n($ai la teritori(l ro$anesc5 ci si la 0onele invecinate. In%3r$atiile o%e'te 'e cronicarii 3i0an(ni a( %ost %olosite in 6re0ent(l vol($ in %(nctie 'e eveni$entele si 'e con7(nct(ra istorica tratata. Unele relatari se re%era la 'iverse eA6e'irii $ilitare or#ani0ate 'e I$6eri(l 3i0antin i$6otriva 'i%eritilor a'versa'. Alte relatari se re%era la relatiile c( 6o6(la'ile nor'8'(narene5 c($ s(nt5 'e 6il'a5 stirile conse$nate 'e Ma(nci(s5 a(cor(l cele3r(l(i "trategicon. as(6ra 6re0entei 6o6(latiel ro$anice la nor'(l D(narii la ince6(t(l secol(l(i al )ll8leaG o6era l(i Ma(rici(s a %ost tra'(sa 'e H. Mi"aesc( in "a!iptore& bizantini. )I2 9auricii "trategicon edidit. (acoromanicae vertit. prolegomeni&. c( titl(Mrtv0 militarC B(c(resti5 ?;<=. IZ)OARELE ?STORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )II8FI) Deose3it 'e (tile s(nt5 in acelasi sens5 si in%or$atiile l(i -on&tantin +or$irogeneti re%eritoare la 6ecene#i5 r(si5 (n#(ri5 sar3i sa( croati. Tot el a$inteste 6rovinciile i$6eria s('8'(narene BDal$a'a5 MoesiaD5 loc(ite in $are 6arte 'e o 6o6(latie ro$anici In%or$atii 6re'oase 'es6re ro$anii s('8'(nareni contin st l(crarile altor scriito' 3i0an'n lose6" !enesios5 loan S&Ilit0es5 !eor#ios +e'renos5 +e&a($enos5 Anna Co$nena5 Ioa +inna$os5 Nicetas C"oniates si altii. Anna Co$nena5 'e 6il'a5 rec(noaste calitari CNC ... $ilitare ale ro$anilor5 6o$enin' 6e cei 55...cinci $ii 'e $(nteni in'ra0neti:5 care s8a aliat c( tatal sa(5 AleAios I5 i$6otnva 6ecene#ilor in l(6ta 'e la Le3(nion. Ro$anii s('8 sa( nor'8'(nareni a6ar la scriitorii 3i0antini 'in secolele FQFII si s( n($i' $ai vec"i5 ar"ai0ante2 mt&ieni. geti. daci. be&&i sa( ca mi>obarbari etc. La %e 6ecene#ii si c($an( s(nt n($iti 'eseori &citi sa( &auromati =&anna tG. Disc('ile 6(rtai 'e s6ecialist 6entr( i'enti%icarea acestor 6o6(latii nor'8 sa( s('8 '(narene5 ce a6ar %recvei in relatarile i0voarelor 3i0an'ne 'in secolele FI8FII BMi"ail Psellos5 loan S&Ilit0es5 Mi"a Attaliates5 Anna Co$nena5 !eor#ios +e'renos5 loan ZonarasD5 contin(a. sa $ai 6ro'(c inter6retari 'iver#ente. A(torii acest(i vol($5 %olosin' res6ec'vele i0voare5 s8a( stra'( sa el(ci'e0e5 in li$ita 'oc($enta'ei eAistente5 aceasta 6ro3le$a co$6leAa si 'i%icil Stirile narative ale l(i Mi"ail Attaliates si ale Annei Co$nena 6rile7(iesc c(noasten realitatilor 6olitice 'e la D(narea 'e -os 'e la siarsit(l secol(l(i al Fl8lea. De e#al inten 6entr( istoria ro$anilor s('8 si nor'8'(nareni s(nt si in%or$a'ile l(i loan ICinna$c re%eritoare la eA6e'i'a i$6arat(l(i Man(el Co$nen(l 'in an(l ??KK i$6otriva (n#(rilo la care a 6arrici6at (n i$6ortant 'etasa$ent 'e ro$ani. Pentr( acesti ani5 vor3in' 'es62 r(#a l(i An'ronic Co$nen(l in Halici5 la ??K95 Nicetas C"oniates ii a$inteste5 c ase$enea5 6e ro$ani5 6re0ent'n' a6oi in 'etali( rascoala Asanes'lor si $te$eierea stat(li ro$ano83(l#ar. )eri'icitatea relataAilor sale creste 6rin %a6t(l ca5 in calitate 'e secretG i$6erial5 a 6arrici6at 'irect la ca$6aniile l(i Isaac al II8lea An#elos i$6ocriva rasc(larilo Date re0($ative 'es6re r'scoala Asanes'lor5 stat(l ro$ano83(l#ar si teritorii nor'8'(narene ne trans$it si cronicarii 3i0antini 'in secolele FIIIQFI)2 !eor#ii Alcro6olites5 Teo'or S&(tariotes5 !eor#ios Pac"I$eres5 E%re$5 loan Cantac(0ino Nice6"or !re#oras. Stirile n($eroase si vanate conse$nate 'e i0voarele narative 3i0an'ne a(5 in $(l ca0(ri5 o valoare 'eose3&a5 re0(ltan' 'in %a6t(l ca5 6entr( an($ite $o$ente si re#i(n ele s(nt (nicele s(rse 'e in%or$are ce 6er$it reconsrit(irea istoriei ti$6(rii a 6o6or(li ro$an si a (nor 6o6(la'i care a( loc(it in s6ati(l car6ato83alcanic in secolele )H8FH Si celelalte cate#orii 'e i0voare narative5 o'entale5 est8 si vest8e(ro6ene5 6rin in%o $atiile5 (neori 'eose3it 'e i$6ortante5 6e care le contin re%e'tor la ro$ani ori co$(nitatile alo#ene5 contri3(ie la c(noasterea $ai te$einica a istoriei lor. Se c(vir sa se$nala$ aici c( 6reca'ere 6e acelea re%eritoare -a trec(t(l in'e6artat al 6o6or(li ro$an. '.! Relatarile 'in cronica atri3(&a l(i Nestor si altor cal(#ari l'evieni =+ovt vremennC5# let. e'itia !. Po6a8 Lissean(5 ?;/.5 si e'itia D. S. Li&"acev5 ?;.=D5 re'acta in 6ri$ii ani ai secol(l(i al Fll8lea5 contin $enti(ni c( 6rivire la 6o6(la'a ro$anica
10
?NTRODUCERE
Ea ro$anii nor'8'(nareni n($iti volo#i. Se conse$nea0a relatiile ce a( eAistat in(re volo"i5 slavi5 (#rii al3i si 3(i#ari. Re%erin'(8se -a 6atr(n'erea (n#(rilor in >;K 6rin 6as(l )erec&e in 3a0in(l car6atic5 cronica s6(ne ca n...nngurii incepurd &a lupte cu volo#ii &i cu &lavii care traiau acoloH. U)olo"ii: 'e la nor' 'e D(nare si cei 'in Ca6atii Pa'(rosi n( 6(tea( %i 'ecat ro$anii nor'8'(nareni. Si alte cronici r(sesti5 6rec($ -ronica de la mana&tirea " .Ipatie. -ronica 'o&5re&en&5aia. *etopi&epd 4ovgorodului. *etopi&epdlui 4i5on. c(6rin' in%or$atii 6retioase as(6ra teritoriilor ro$anesti. Dincre izvoarele narative orientale. (n loc a6arte il oc(6a cele annene&ti. in 6ri$(l ran' 3eogra ia atri3(ita l(i Moise C"orenarCi sa( Anania Sira&atCi5 in care Q intr8(n 6asaE inter6olat la $ce6(t(l $ileni(l(i al II8lea Q se a$inteste .....tara necuno&cuta. careia ii zic Bala5H. in vre$e ce )ar'an Par'se6ertCi5 in conceAt(l eveni$entelor 'in secol(l al Flll8lea5 $entionea0a nneamul ,la#a . Un i0vor 'in seria celor orientale5 intrat in vre$ea 'in (r$a in circ(ital stiinti%ic ro$'nesc 'e s6ecialitate5 il constit(ie vec"ea cronica t(rceasca Egitzname. $toc$ita 6e 3a0a (nor 'ate inre#istrate 'e tra'itie5 cronica ce $entionea0a 6re0enta ro$anilor B,la5G la ince6(t(l $ileni(l(i al II8lea. ConteAt(l in care s(nt 6o$en&i ro$anii 6(ne In evi'enta or#ani0area lor 6olitic4 nota3ila5 in $as(ra sa se o6(na ostilor inva'atoare c($ane. Dintre n($eroasele i0voare narative central8 si vest8e(ro6ene %olos&e la re'actarea acest(i vol($2 Annale& regni @rancorum1 Annale& @ulden&e&1 Annale& Bui diciutr Ein"ar'iG Annale& 0ilde&#eimen&e&1 -#ronicon "a>onicum1 -#ronicon Bertinianum1 AnonI$(s5 3e&ta 0ungaror?n1 Si$on 'e +e0a5 3e&ta 0ungaromnr. -#ronicon +ictttm 'indobonen&e1 -bronicon Buden&e1 -#ronicon 9onacen&e1 -#ronicon +o&onien&e1 -#ronicon Henrici 'e Mii#elnG -#ronicon 0ungar5o!+olonicum1 *egenda "ancti "tep#anl /egi& %rnaior et minorG1 *egenda "ancti (emeti'ii1 'ita "ancti 3er#ardi1 Ro#eri(s5 -annen mi&erabile1 T"o$ae T(sci 3e&ta Imperatorum et+onti icum1 Ioannis Dl(#ossii se( Lon#ini 0i&toriae +olonicae1 Ottolcar 'e StIria5 Ee&teireic#i&c#e /eimc#roni5 etc.5 ne o6ri$ 'oar as(6ra (nora5 6entr( a s(3l$ia cateva 'intre cele $ai i$6ortante eveni$ente istorice 6e care le relatea0l O interesantastire 'es6re ro$anirii 'in secol(l al IF8lea contine 'ita "ancti9etodii. care releva ca5 inainte 'e $isi(nea %ratilor C"iril si Meto'i(5 la slavii $oravieni a( sosit $isionari 55'e la vla"i Bitalieni VD5 #reci si ne$ti:5 iar in "acra 9oravia se arata ca 6rintre (cenicii l(i C"iril si Meto'i( ce a( ras6an'it invatat(ra lor in alte 6arti5 era( si Zan'ov in Dacia si Mo0no6on in $(ntii vla"ilor. Until 'intre cele $ai i$6ortante i0voare narative la(no8$a#"iare care relatea0a 'es6re ro$anii nor'8'(nSreni 'in secolele IF8F este o6era l(i AnonI$(s5 3e&ta 0ungarorum. Des6re 6ersonalitatea5 valoarea istorica5 #eo#ra%ica si literara a scrierii sale s8a 'isc(tat $(lt5 'ar o6iniile s(nt inca controversate. S8a incercat i'enti%icarea l(i c( 'i%eriti $a#istri5 6re6o0iti sa( e6isco6i 'in vre$ea celor 6atr( re#i ai Un#ariei c( n($ele Bela5 cea $ai 6la(0i3ila i'enti%icare %iin' aceea c( (n %ast notar al re#el(i Bela al Ill8lea B??<@8??;KD. Te$einicia c(nostintelor istorice5 #eo#ra%ice si etno#ra%ice ale l(i AnonI$(s a %ost rec(nosc(ta 'e $a7oritatea s6ecialistilor $o'erni5 iar relatarile sale ra$an o s(rsa 'e 3a0a IZ)OARELE ?STORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )II8FI) 'e o valoare e#ala5 atat 6entr( istoria (n#(rilor5 cat si 6entr( cea a co$(nitatilor a(to"tont c"iar 'aca cronica contine si (nele anacronis$e. AnonI$(s 6o$eneste in Ca$6ia Tisei5 la s%arsit(l secol(l(i al IF8lea5 6e ..vlabi. adic pa&torii romamlorH. 6reci0an' ca ....!pe drept cuvant&e &pune capamantid+annoniei %. i pa&unile romanilor. iindca &i acum romanii traie&c pe mo&iile ,ngarieiH. Si croniciE a6(sene =-#ronicon "a>onicumG vor%eesc5 'e ase$enea5 'es6re .....6(sti(rile B6as(nile 6annonilor Bsi avarilorD:5 6e care (n#(rii le c(ceresc si care era( sit(ate in Ca$6ia Tise Deose3it 'e i$6ortance s($2 stirile l(i AnonI$(s re%eritoare la 6ri$ele %or$ati(ni 6olitic 'in Transilvania5 con'(se 'e !el(5 Men($or(t si !la'. Des6re !el( se 6reci0ea0a c era ro$an =Buidam Blacii&G. tara sa5 Transilvania Iterra ,l ta&ilvanaG. %(n' loc(ita c ro$ani si 'e slavi %Bla&ii et "claviiG. Men($or(t5 care isi avea cetatea 'e sca(n in Bi"areG s8ar %i a%lat s(3 o3la'(irea i$6arat(l(i 'e la Constantino6ol. Cel 'e8al treilea voievot !la'5 isi avea voievo'at(l in Banat5 intre M(res5 Tisa si D(nare5 iar cetatea l(i 'e sca( era la Orsova =,r&ouaG. D(6a c($ re0(lta 'in 'ita "ancti 3er#ardi. (r$as(l l(i !laO Alit($5 era5 'e ase$enea5 s(3 o3la'(irea 3i0antinilor5 in rese'inta sa Morisena BWGX 9ori&enaG a%lan'(8se o $anastire in care traia( cal(#ari #reci5 a'ica 'e rit orto'oA. Atat 'in o6era l(i AnonI$(s5 cat si 'in alte i0voare narative B'ita "ancti 3er#am -#ronicon +ictum 'indobonen&e etc.D re0(lta in $o' clar ca (n#(rii a( c(cerit tre6t aceste teritorii si ca 'oar 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 '(6a 3atalia 'e la C"iral 'in an(l ?=K>5 6(n sta6anire in $o' %er$ 6e (nele 6arti 'in Transilvania si ca a3 '(6a an(l ?@== re(sesc sa o c(cereasca 6ana la arc(l car6acic. Des%as(rarea navalirii $on#olilor 'in an(l ?@9?8?@9@5 'atorita 6ro6ortiilor sale5 ' $ai ales a consecintelor 'e0astr(oase5 se re%lecta atat in cronicile locale =3e&ta 0itngaroru a l(i Si$on 'e +e0a5 -#ronicon +ict?n 'indobenen&e etc.D5 cat si in acelea a6(sei BT"olo$e(s 'in L(cca5 Marino San('o eel Batran5 -e"an Le Lon# 'in ,6res etc.D sG orientale BRasi' o'8Din5 ($ami ottevari5# ="uma i&toriiiorG. care a'(c 6reci0ari i$6ortan re%eritor la 'irectiile 'e 6atr(n'ere a ar$atelor tatare5 6rec($ si (nele a$an(nte5 'eoset 'e interesante5 in le#at(ra c( atit('inea a'o6tata 'e ro$ani In ra6ort c( inva'ator Alte s(rse a6(sene =-ronica din Er itrt &\ 4otipi de laEc#temac#G o%era'etalii re%eritoa la consecintele acestei
navaliri in Transilvania. Pri$a cronica a$inteste 'e atac(l tataril as(6ra Si3i(l(i5 iar 4otita 'es6re 'istr(#erile 6rovocate 'e inva'atori in 'iverse localitG si 0one transilvanene. M(lt $ai i$6ortante s(nt insa relatarile l(i Ro#eri(s 'in -annen mi&erabile. 'eoarec %iin' $artor oc(lar5 acestea s(nt 'irecte si 'etaliate. S(nte$5 ast%el5 in%or$ati 6e la 'es6re l(6tele 6(rtate c( tatarii in 'i%erite localitati transilvane5 6rec($ Ro'na5 Ora'e Al3a I(lia5 Cena'5 Ara'5 Pere#( Mare5 $anastirea I#ris5 satele Ta$as'a5 Ca'ea si Frai Interesante s(nt si o3servatiile sale re%eritoare la or#ani0area societatii transilvanene anii ?@9?8 ?@9@. In s%arsit5 'e o i$6ortanta c( tot(l a6arce s(nt stirile incl(se in -#ronicon +ictn 'indoboneme. re%eritoare la l(6ta 'in an(l ?//= 'intre ostile voievo'(l(i Tarii Ro$anes Basara3 I5 si ale re#el(i Un#ariei5 Carol Ro3ert5 a car(i in%ran#ere a asi#(rat in'e6en'er ?@ INTRODUCERE Tarii Ro$anesti Eta 'e Re#at(l an#evin. Eveni$ent(I este evocat s(ccint si in -ronica l(i Petr( 'e D(is3(r#5 care co$6letea0a -ronicapictatA de In 'iena c( a$an(nte 6rivitoare la co$6o0iria oastei ro$anesti5 s(3liniin' ca era alcat(ita $ai ales 'in tarani %m&ticiG. Pers6ecriva 'e ansa$3l( as(6ra i0voarelor naratlve 3i0antine5 orientale5 e&t! si vest8e(ro6ene releva5 in $o' evi'ent5 ca ele s(nt 6rinci6aiele s(rse 'oc($entare sense5 care sta( la 3a0a reconstit(irii istoriei 6o6or(l(i ro$an si a 6o6(latiilor alo#ene care a( viet(it 6e teritori(l car6ato8 '(narean in secolele )IIQFI).
/. I0voarele 'i6lo$atice
Dia6a0on(l cronolo#ic o#lin'it in c(6rins(l acest(i vol($ n( a %ost 6rea 6rivile#iat 'in 6(nct(l 'e ve'ere al i0voarelar 'ac($entare. Cele interne5 cate vor %i %ost e$ise 'e cancelarii5 a( s(%erit $an 6ier'eri $ai ales in vre$ea inva0iei $on#ole 'in ?@9?Q?@9@ iar5 '(6a aceea5 in ti$6(l n($eroaselor incercari ce s8a( a3at(t as(6ra t$(t(rilor 'e la D(narea 'e -os in c(rs(l ev(l(i $e'i(. In al 'oilea ran' Q 'ar ca inse$natate 6oate in 6ri$(l ran' Q raritatea 'oc($entelor 'e cance&rie 6entr( aceasta 6erioa'a 'in istoria ro$anilor se eA6lica 6rin sit(atia social8econo$ica si 6olirica a tarilor ro$ane. Este o realitate in'eo3ste c(nosc(ta aceea ca 'oc($ent(l 'e cancelarie tnsea$na $ateriali0area relatiilor social87(ri'ice 'in societate2 'anii 'e $osii5 innoiri 'e 'anii5 "otarnicii5 Iiti#ii intre sta6anii %(nciari5 'onatii 'e 3(n(ri $ateriale in ti$6(l vietii %inter vivo&G sa( re#le$entarea acestora '(6a $oartea sta6anilor %morti& cait&aG. Doc($ent(l 'e cancelarie intervenin' in s6ecial at(nri can' se 6etrec sc"irn3ari c( caracter 7(ri'iS in 6rivinta 3(n(rilor $ateriale in #eneral5 $ai c( sea$a a celor %(nciare5 este evi'ent ca5 'aca aceste sc"i$3ari n( se 6ro'(c5 n( 6oate eAista $ci act(l care sa le re#le$ente0e. Din 'oc($entele interne re%eritoare la Transilvania secolelor FIQFIII5 eel $ai i$6ortant este5 %ara in'oiala5 /egi&trulde la Eradea. care conse$nea0a />; 'e re0($ate ale 6roceselor 7('ecate In %ata ca6itl(l(i e6isco6iei 'in Ora'ea intre anii ?@=> si ?@/. 6rin siste$(l or'aliilor sa( al 6ro3e4 55%ier(l(i ros(:. Din an(l ?@9> 'atea0a eel 'intai act a7(ns 6ana la noi5 e$is 'e cancelaria voievo'(l(i Transilvaniei5 a'ica la sc(rta vre$e '(6a rease0area tarii in (r$a $arii Inva0ii $on#ole. Cel $ai vec"i act c(nosc(t 'atorat cancelariilor orasenesri 6oarta 'ata 'e ?@;@. D(6a aceste 'ate si 6ana la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 'oc($entele e$ise 'e cancelariile voievo'ale si orasenesti5 ca si 'e cancelariile celor 'o(a ca6itl(ri $anastiresti c( 're6t 'e a'everire B55notariate 6(3lice:D si 'e acelea ale co$itatelor si ale (nor no3ili se in$(l%esc in c"i6 sensi3il. Pentr( toate teritoriile ro$anesti intracar6arice5 ca si 6entr( cele 'e la s(' si 'e la est 'e Car6ati5 actele emi&e de cancelaria papa/a const4 t(ie o s(rsa 'e 'oc($entare 'eose3it 'e 6retioasa5 n( n($ai s(3 ra6ort(l or#ani0ar( 3isericesti5 ci 'eo6otriva si 6entr( ansa$3l(l vietii social86olitice5 ince6an' c( (lti$ii ani ai secol(l(i al Fll8lea si 6ana in secolele FIII8FI). Din ere acestea5 $entiona$ 'oc($ent(l 'in ?@/9 in care se vor3este 'es6re ro$anii %Dalat#iG ce atra# la cre'inta 55sc"is$atica: 6e (n#(rii si sasn ase0ari in IZ)OARELE ISTORIE? ROMANILOR IN SECOLELt )ll8Aiv ID $i7loc(l lor5 si $ai ales (iploma cavalerilor ioaniti 'in ?@9<5 in care s(nt en($erate cne0atele si voievo'atele ro$anesti 'intre Car6ati si D(nare. De i$6ortanta e#ala s(nt actele 6a6ale re%eritoare la Transilvania5 in care s(nt 'e03at(te 6ro3le$e ale 3isericii catolice5 'ar si ale celei orto'oAe5 in sens(l incercarilor 'e atra#ere la catSlicis$ a ro$anilor5 6rec($ si 3(lele care re%lecta realitati social8c(lt(rale si etno8'e$o#ra%ice. J2 In ceea ce 6riveste istoria Transilvaniei5 (n n($ar i$6ortant 'e 'oc($ente a( %ost e$ise 'e cancelaria re#el(i (n#ar5 $ai ales acte 'e 'anie5 'e i$6artire a (nor $osii5 'e con%ir$are a (nor 'onatii sa( a (nor re#le$entari 7(ri'ice. Cel $ai vec"i 'oc($ent 'in aceasta cate#orie c(nosc(t 6ana ac($ este cel 'in ?=<.5 contestat 6ana in vre$ea 'in (r$a5 care c(6rin'e si (nele stiri 'es6re Transilvania5 6o$enin' sate 'in co$itat(l Bi"or si ocnele 'e sare 'e la T(r'a. Dintre 'oc($entele cele $ai i$6ortante 'in aceasta 6erioa'a se c(vin $entionate cateva care a'(c stiri %oarte 6retloase 6entr( secol(l a Flll8lea5 6rec($ cel care vor3este 'es6re ..para romanilor11 'in ?@@@5 c(6rin0an'5 toto'ata 6rivile#ii lar#i acor'ate no3ili$ii5 ndiplonia andreanaH 'in ?@@95 acor'ata colonistiloE sasi5 actele ce rec(nosc a(tono$ia tarii %regniG Transilvaniei5 cele care a$intesc a'(narilt o3stesri5 (n'e 6arti'6a re6re0entanrii ro$anilor5 (n#(rilor5 sec(ilor si sasilor.
I0voarele 'oc($entare re%eritoare la 6erioa'a secolelor FIQFT)5 'esi cantitativ 6(tine s8a( 3(c(rat 'e interes(l (n(i n($ar $are 'e e'itori si 'e istorici5 ele %iin' 6(3licatN 'e $ai $(lte ori in colectli 'e 'oc($ente $ai vec"i si $ai noi. Cea $ai vec"e este ceG a l(i !. Fe7er5 'in 6ri$a 7(rnatate a secol(l(i al F-F8lea %-ode> diplomatiai& 0ungaria eccle&ia&ticii& ac c#ili&. II8LF5 B('a5 ?>@;8?>9@D5 n( 6rea siste$atica. si nici in'ea7(n 'e ri#(roasa5 'ar %oarte 6retioasa tot(si5 tinan' sea$a 'e vre$ea can' a %ost 6(3licata Este s(6erioara colectiei ra$ase 'oar la (n 6ri$ vol($ e'itat 'e !.D.Te(tsc" si Fi Firn"a3er %,r5undenbuc# zur 3e&c#ic#te "tebenbiirgen&. I5 )iena5 ?>.<D5 iar aceasta5 ? ran'(l ei5 este in%erioara celei 6(3licate 'e !. Yenc0el %-ode> diplomatiai& Arpadiant contin?tta&C IQIII5 )Q)II5 IF8F5 FII5 Pesta5 ?>K=8?></D 'in toate 6(nctele 'e ve'ert i$3o#atin' colectiile anterioare. La aceeasi valoare c( colectia l(i !. Yenc0el 6oate %i a6reciata alta colectie5 care5 ' %a6t5 o contin(a. 6e aceasta2 -ode> diplomatiai&patriu& B)Q)II5 Pesta5 ?><.8?><<D. D valoare 'eose3ita5 atat 'in 6(nct(l 'e ve'ere e'itorial5 cat si al in%or$ariei5 este colecti l(i A. T"einer %'etera monumenta #i&torica 0nngariam &acram il#i&trantia. I5 Ro$a5 ?>.4 II5 ?>K=D5 care 6(3lica n($eroase 'oc($ente 'inar"ivele)atican(l(i5 '(6a ori#inal4 c(6rins in re#istrele 6onti%icale. Pri$ele vol($e 'in colectia E. H(r$(0a&i %(ocumente privitoare la i&tor romAmlorGt cele e'itate 'e Nicolae Dens(sian( BI5 6artea ?8@5 B(c(resti5 ?>><8?>;? se re%era la Transilvania in #eneral5 %acan' trecerea 'e la colectiile #enerale la cele c caracter etnic. In aceasta sit(atie este si to$(l l(i I. Mi"alIi 'e A6sa %(iplon maramtire&ene din &eco#d<6'&i <'. Si#"et5 ?;==D5 care $erita o eA6licatie in 6l(s5 sens(l ca 'oc($entele $e'ievale re%eritoare la Mara$(res 6rivesc5 in $area lor $a7oritai 6e ro$ani5 ei loc(in' in 55tara: res6ectiva a6roa6e in eAcl(sivitate. ?9 INTRODUCERE Un vol($ 'e 'oc($ente 'e'icat n($ai ro$anilor 'in Transilvania Bre#este 6entr( actele 6(3licate $ai inainte5 in coiec'i sa( in st('ii5 c( re6ro'(cerea inte#rala a celor ine'iteD a %ost 6(3lican 'e catre N. A. Fe&ete si L. Ma&&ai s(3 titl(l (ocumenta #i&toriam 'alac#orum in 0ungaria illu&trantia BB('a6esta5 ?;9?D. )aloros s(3 ra6ort(l 'oc($entarii5 acesta este %oarte ten'entios in st('i(l intro'(ctiv si in notele eA6licative. Colecrii s6eciale 'e 'oc($ente a( %ost consacrate si 6o6(la$lor conloc(itoare 'in Transilvania2 sasii si sec(ii. Doc($entele re%eritoare la sec(i a( %ost c(6rinse in colectia 6(3licata 'e +. S0a3o5 "ze5elC E5leveltdr. I5 III)I5 Cl(75 ?><@8?>><. S(6erioara 'in toate 6(nctele 'e ve'ere este colectia 'e 'oc($ente re%eritoare la sasii 'in Transilvania5 6(3licata 'e Fr. Zi$$er$ann5 C.Yerner si Fr. Miiller =,r5undenbucb zur 3e&cbic#te der (eut&cben in "iebenbi'trgen. IQII5 Si3i(5 ?>;@8?>;<D. Pentr( 6erioa'a anali0ata in acest vol($5 ne'e6asin' $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 s(nt c(6rinse 'oc($ente si colectiile 6rivitoare la (nele co$itate2 Caras BFr. PestI5 Kra&&o vdnnegCe tortenete. I5 B('a6esta5 ?>>/D siTi$is BFr.PestIsiT. OrtIaI5 E5leveli5 6eme&varmegCe i& 6eme&vdro& tortenete#e7G I5 Bratislava5 ?>;9D. A$an'o(a s(nt i$6ortante 'in 6(nct(l 'e ve'ere al 3o#atiei 'e in%or$atii5 'ar 'e%ect(oase 'in eel al eAi#entelor e'itoriale. Mai c(6rin' 'oc($ente re%eritoare la Transilvania si (nele colectii ale (nor %a$ilii sta6anitoare 'e intinse 'o$enii. P(3licarea #lo3ala a 'oc($entelor $e'ievale c(nosc(te5 e'ite si ine'ite5 a constit(it o 6reoc(6are 6erseverenta a Aca'e$iei Ro$ane. Cele trei serii ale colecnei (ocitmente privind i&toria /om#nieiL A5 9oldova. B5 6arn /omAnea&ca. C5 6ramilvania. 'ar $ai ales (lti$a5 c(6rin' si i$6ortante acte re%eritoare la 6erioa'a a3or'ata in acest vol($. No(a colectie5 (ocumenta /omaniae 0i&torica. 6(3lica 'oc($entele $e'ievale e$ise 'e cancelariile celor trei tari ro$ane c( res6ectarea t(t(ror cr&eriilor stiinti%ice BteAt(l ori#inal si tra'(cerea5 note eA6licative etc.D. Colectia a %ost co$6letata c( o no(a serie 8 D5 /e,itii intre 60rile /omane.
0' Alte cate1 rii de izv are

In%or$atii 6retioase re%eritoare la istoria societatii ro$anesti 'in secolele )II8FI) contin si alte cate#orii 'e i0voare istorice5 $(lte 'intre 'atele %(rni0ate 'e aceste s(rse %lin' (tili0ate 6entr( 6ri$a oara intr8o a$6la l(crare 'e sinte0a. Izvoarele numi&matice s(nt re6re0entate 6rin $one'e 'esco6erite in (lti$a vre$e $ai c( sea$a5 %ie inta$6lator5 'ar $ai ales in (r$a cercetarilor ar"eolo#ice e%ect(ate siste$atic si or#ani0at 6e intre#(l c(6rins al tarii. Se i$6(n5 in acest conteAt5 atat 6rin $arele lor n($ar5 cat si 6rin se$ni%icatia istorica 'eose3ita5 monedele bizantine. e$isi(ni 'in a(r5 ar#int sa( 3ron05 'in ti$6(l 'i%eritilor i$6arati. Intr8o vre$e in care rol(l $one'ei ..nationale:5 ineAistenta inca5 eras(6linit5 inrr8o $as(ra i$6ortanta5 'e $one'a strainG45 e$isi(nile 3i0antine 'esco6erite in n($eroase localitati 'in s6ati(l IZ)OARELE ISTORIE? ROMANILOR IN SECOLELE )ll8FI)
i2
car6ato8'an(3iano86ontic5 ca Url(ia5 !arvan8Dino#etia5 Ca6i'ava5 Pac(i(l l(i Soare Isaccea5 T(rcoaia5 Enisala 8 in Do3ro#ea5 Calarasi5 !i(r#i(5 Sirna5 Marc(lesti5 C(rte 'e Ar#es5 T(rn( Severin5 Bals 8 in Tara Ro$aneasca5 Cle7a5 Dol"esti5 Sarateni5 Cotnar2 H(siQ in Mol'ova5 Orsova5 Deta5 !ai( Mic5 Santan'rei 8 in Banat si Transilvania etc5 atesta5 in c"i6(l eel $ai li$6e'ese( 6(tinta5 eAistenta (nor ra6ort(ri econo$ice constant ale ro$anilor c( I$6eri(l 3i0antin si c( ro$anitatea s('8'(nareana. Este 'e a$inti %a6t(l ca n($ai la !arvan8 Dino#etia s8a( 'esco6erit 6ana in 6re0ent 6esce ? ?== $one' 3i0antine 'e 3ron0 e$ise intre anii ;<? si ?=>?5 iar
la Pac(i(l l(i Soare 6este ? /== ' ase$enea eAe$6lare5 'in acelasi $etal si 'in aceeasi vre$e si 'in 6erioa'a (lterioar7 La ele se a'a(#a 6iesele 'e a(r si ar#int 'esca6erite la !arvan8Dino#etia5 n($ar(l celc 'intai 'e6asin' ci%ra 'e ?== eAe$6lare 'in secol(l al Fl8leaG concentrarea acestor $one' in cele 'o(a ase0ari5 ca si n($ar(l lor $are5 constit(ie o 'ova'a a caracter(l(i (r3an G acestor ase0ari 'o3ro#ene 'e la $ar#inea i$6eri(l(i. O valoare 'oc($entara a6arte o a( si monedele tatare&ti. 'esco6erite $ai c( sea$ 6e teritori(l Mol'ovei5 ca5 'e 6il'a5 cele 'in co$6onenta te0a(r(l(i 'e la Oteleni5 'atan 'in secol(l al Flll8lea5 ta.6t care constit(ie (n in'ici( i$6ortant al eAercitarii a(toritat 6olitice a Hoar'ei 'e A(r as(6ra s6ari(l(i ro$'nesc 'e la e&t 'e Car6a'. Pe lan#a $one'ele 3i0antine si tataresti5 cele arabe si magbiare. a6oi5 'e la %ineE secol(l(i al Fl8lea5 cele ocridentale. iar $ai tar0i( cele bulgare. alcat(iesc ar#($ente c 6le'ea0a in ravoarea (nei intense activitati 'e sc"i$3 in s6ati(l car6ato8'an(3iano86onti in 'ec(rs(l secolelor )IIQFT). St('ierea acestei cate#orii 'e i0voare 6er$ite si alte concl(0ii 'eose3it 'e i$6ortant 6entr( 'e0voltarea econo$ica a societatii ro$anesti 'in e6oca $e'ievala ti$6(rii Mone'ele 3i0antine 'e 3ron05 taiate in s(3'ivi0i(ni 'e 6atr( si o6t 3(cati5 'in te0a(ri 'e la Bals 'in secol(l al Fll8lea5 6rec($ si i$itarea 'e catre localnici a $one'elor strai$ '(6a c($ s8a constatat c( 6rile7(l 'esco6eririi cele3r(l(i te0a(r 'e la Mi"ail +o#alniceani U0(n3air 'in Do3ro#ea5 alcat(it 'in circa @/ === 'e $one'e5 'intre care 6este ?== ' a(r5 in'ica. neces&atea $one'ei 'e sc"i$3 'ivi0ionare5 consecinta a cresterii vol($(" sc"i$3(rilor econo$ice In ca'r(l co$(nitatilor ($ane 'e la nor'(l D(narii 'e -o Toto'ati5 ase$enea i0voare 'oc($entea0a i'eea ca teritori(l ro$anesc n8a ra$as i0ola ci s8a inte#rat5 c($ era si %iresc5 in circ(it(l international al sc"i$3(l(i 'e valori $ateria 'e la ince6(t(l ev(l(i $e'i(. Atentia acor'ata i0voarelor n($is$atice s8a concreti0at in st('ierea si 6(3licare $one'elor i0olate si a te0a(relor $onetare 'esco6erite. Inca 'in secol(l al F)III8leG M. Sc"$ei0el 6(3lica la Halle l(crarea Erltiute ung 3old! and "ilberner 9iintzen vc "iebenbiirgen. in care se anali0a( $one'ele 'e a(r si 'e ar#int 'in Transilvania. In ?>= a6Trea la B('a6esta -atalogii& mimmonim 0ungartne et 6ran&Clvaniae 'e St. Sc"3nZisne iar a6roa6e (n secol $ai tar0i(5 alt catalo#52 -orpu& nummorum 0ungariae B@ vol($ B('a6esta5 ?>;;8?;=<D5 intoc$it 'e L. Ret"I5 a re6re0entat (n $are 6as inainte i c(noasterea si eA6lorarea acest(i i$6ortant i0vor istoric. ?K INTRODUCERE In vre$ea 'in (r$a5 raone'ele si te0a(rele $onetare 'esco6erite atat in teritoriile intracar6atice5 cat si in cele eArracar6atice ale Ro$aniei5 a( %ost 6(3licate in 'i%erite 6erioa'e in c(le#eri 'e s6ecialitate5 6rec($ si in (nele $ono#ra%ii ar"eolo#ice. In a%ara 'e acestea5 6erio'ice 'e s6e'alitate5 6rec($ 55St('ii si cercetari 'e n($is$atica:5 55Cercetari n($is$atice:5 55B(letin(I Societatii N($is$atice Ro$ane: etc. contin(a sa valori%ice re0(ltatele cercetarilor n($is$atice 'in tara. Izvoarele epigra ice. re6re0entate5 intr8(n inteles $(lt $ai lar#5 6rin inscri6tii 6e 'i%erite $ateriale5 ca 6iatra5 creta5 6aianta5 cara$i'a5 cera$ica5 $etal(l5 os(l etc.5 contin 'ate valoroase 6rivin' (nele as6ecte 'e istorie sociala5 6olitica5 a'$inistrative5 $ilitara sa( s6irit(als5 in $as(ra sa a'(ca i$6ortante 6reci0ari re%eritoare la sta'i(l or#ani0arii co$(nitatilor 'in tin(t(rile ro$anesti la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei noastre si 'in 6erioa'a (r$atoare. Inscri6tiile 'e 6e 6eretii co$6ieA(l(i $onastic 'e la Basara3i8M(r%atlar si cele 'e 6e vasele 'in te0a(r(l 'e la Sannicola( Mare il(strea0a i$6ortantP acestei cate#orii 'e in%or$atii. Unele o#lin'esc5 ca aceea 'in an(l ;9/5 'e 6e (n 3loc 'e 6iatra 'esco6erit la Mircea )o'a 8 7('. Constanta5 realitati social86olirice 'in s('(l Do3ro#ei. Alte inscri6tii 6rivesc 6ro3le$e 'e caracter a'$inistrativ5 6rec($ cea 'in ?/== 'e 6e 6iatra 'e $or$ant 'in Ca$6(l(n# a co$itel(i La(renti(5 ca si as6ecte 'e or'in econo$ic5 c($ 6ar a s(#era atat se$nele la6i'are 'e 6e $ateriale 'e constr(ctie 'e la Slon5 cat si se$nele al%a3eti%or$e 'e 6e 6eretii atelier(l(i 'e %ierarie 'e la B(cov Ba$an'o(a in 7('. Pra"ovaD. Din aceeasi cate#orie 'e i0voare %ee 6arte si se$nele inci0ate 6e cera$ica5 inainte sa( '(6a ar'erea acesteia5 6e os sa( o3iecte 'e $etal5 re'an' $ai ales litere ale al%a3et(l(i c"irilic5 '(6a c($ o 'ove'esc se$nele 'e 6e $aterialele ar"eolo#ice 'esco6erite la B(cov5 Dri'(5 !arvan8Dino#etia5 Pac(i(l l(i Soare sa( 'in alte ase0aii 'atan' 'in aceeasi vre$e. O 'eose3ita inse$natate o 6re0intaN5 in acest conteAt5 inscri6tia c( caractere c"irilice si #recesti 'e 6e vas(l cera$ic5 'atan' 'in secolele IF8F5 #asit la Ca6i'ava si $ai ales 6isania 'e la Streisan#eor#i(5 7('. H(ne'oara5 'in ?/?/8?/?95 evocan' n($ele cnea0(l(i Balea5 al 6o6ii Nanes si al 0(#rav(l(i Teo%il. Intr(cat ase$enea i0voare re%eritoare la secolele )IIQFT) s(nt5 in cea $ai $are 6arte5 re0(ltate ale investi#atiilor ar"eolo#ice 'in (l'$ele 'ecenii5 ele a( %ost 6(3licate in revistele si c(le#erile 'e s6ecialitate c( 6ro%il 'e ar"eolo#ie sa( 'e istorie vec"e5 in $o$ent(l 'esco6eririi lor5 iar (lterior (nele 'intre ele a( %ost re6(3licate in $ono#ra%ii sa( l(crari 'e sinte0a. Un cor6(s al t(t(ror inscri6tiilor 'in aceasta vre$e n( a %ost inca intoc$it5 eAce6tan' cele #recesti si latine 'e 6ana la s%arsit(l secol(l(i al F-II8lea5 care a( %ost incl(se in vol($(l Imcriptiile grece&ti &i latine din &ecolele I'!<III de&coperite in /om tnia. ela3orat 'e E$ilian Po6esc( si a6ar(t in colectia 55Inscri6tii antice 'in Dacia si ScIt"ia Minor:5 B(c(resti5 ?;<K. Izvoarele &igilogra ice si #eraldice incl(' 'i%erite ti6(ri 'e si#ilii sa( 6eceti5 %olosite 6entr( a #aranta a(tenticitatea cores6on'entei5 calitatea si 6rovenienta (nor $ar%(ri Bca0(l 6l($3(rilor co$ercialeD5 'i%erite sta$6ile sa( $ar' ale atelierelor $estes(#aresti5 a6licate ca in ca0(l $arcilor 'e olar 6e %(n'(l vaselor cera$ice5 in sco6(l 6reci0arii atelier(l(i
IZ)OARELE ISTORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )I?8FI) in care acestea a( %ost reali0ate. Aceeasi cate#orie 'e i0voare c(6rin'e si re6re0entaril "eral'ice 'e 6e an($ite o3iecte5 6ro'(se $ai c( sea$a 'in $etal. An($ite %i#(i si$3olice5 ca se$n(l cr(cii5 l(na5 stelele5 %lorile5 ani$alele stili0ate si altele5 a( tin(t5 ' ase$enea5 loc(l inse$nelor "eral'ice 6ana in secol(l al Flll8lea. De o i$6ortantP5 eAce6tionala s8a( 'ove'it a %i si#iliile 3i0antine 'e 6l($3 'in secolel LF8FII5 contri3(in' in $o' esenrial la reconsrit(irea (nor as6ecte 'e istorie 6olitic& re#i(nilor 'e la D(narea 'e -os. Printre ele se n($ara eel al l(i Si$eon5 &ate6an al 'ie$e Para'(navon 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl8lea5 ti6ar(l si#ili(l(i l(i Leon 'e I s%arsit(l secol(l(i al F8lea5 'esco6erit la Pac(i(l l(i Soare5 si si#iliile 'esco6erite in 0on Calarasi sa( la !arvan8Dino#etia. Pe actele e$ise 'e cancelaria voievo'(l(i TransilIaniei5 ince6an' c( $i7loc(l secol(l( al Fll8lea5 s8a( 6astrat 'est(l 'e $(lte 6eceti5 iar 'e la %$ele acel(iasi veac ne8a( 6arveni si 6ecetile vicevoievo0ilor transilvaneni. Alat(ri 'e acestea5 se c(nosc 6ecetile sa( ti6arel 'e 6eceti ale (nor orase5 ca acela al oras(l(i Baia Mare 'in secol(l al FT)8lea sa( al oras(l( $ol'ovenesc Baia 'in acelasi secol. Din ran'(l 6l($3(rilor co$erciale si al $arcilor 'e atelier se c(vin 6o$enite a& n($eroasele se$ne a6ar(te in s6ecial 6e 6iese cera$ice la Dri'(5 B(cov5 Sirna5 Do'esti Ra'(caneni5 Al3a I(lia5 A6ol'( 'e S(s5 'atan' 'e la c($6ana 6ri$elor 'o(a $ileni ale erei crestine. Toate aceste 6iese5 6(rtan' 6e ele inscri6tii sa( se$ne5 alcat(iesc (i 3o#at i0vor istorie si servesc 6entr( 'atarea sa( i'enti%icarea co$6leAelor ar"eolo#ice 6entr( reconstit(irea an($itor le#at(ri sa( %iliatii5 ca si 6entr( 6reci0area (nor as6ect i$6ortante 'e istorie econo$ica5 social86olitica sa( s6irit(ala. Ca si in ca0(l i0voarelor e6i#ra%ice5 n( eAista 6ana in 6re0ent (n cor6(s al aceste cate#orii 'e i0voare 'atan' 'in secolele )H8FI). Ele s(nt 6(3licate in $o' 'is6arat Ii 'i%erite reviste si c(le#eri 'e s6ecialitate5 6rec($ si in (nele $ono#ra%ii ar"eolo#ice Intoc$irea (n(i cor6(s ar %i5 'e alt%el5 'i%icila5 'atorita rit$(l(i in care se in$(lteSC 'esco6eririle 'e acest #en. In 6rivinta 6ecetilor 'e 6e 'oc($entele 'e cancelarie in%or$atiile 'is6oni3ile a( %ost stranse 'e E$. )artos( =(in &igilogi'd ia 9oldovei &i. 6arii/om2ne&tiG. in (ocumenteprivind i&toria /omaniei. Introducere. II5 B(c(resti5 ?;.K si tot acolo 'e S. -a&o %"igilogra$$a cu re erire la 6ran&tlvania p tna la & ar&itul &ecolu#i d<'!leaG. Izvoarele cartogra ice. Pentr( 6erioa'a secolelor )II8FI) n( 3ene%icie$ 'ecat ' (n n($ar relativ re'(s 'e ase$enea in%or$atii5 'ar acestea a( o valoare re$arca3ila 6rii 'atele 'e #eo#ra%ie istorica 6e care le contin. Hartile anterioare $i7loc(l(i secol(l(i a FT)8lea si5 'e ase$enea5 (nele "arti $ai tar0ii re%lects5 realitiri 'in 6ri$ele secole al $ileni(l(i al II8lea 'in s6ati(l 'an(3iano86ontic5 tin'e se.i$6letea( interesele5 econo$ic in 6ri$(l ran'5 ale navi#atorilor si ale ne#(storilor a6artinan' 6(terilor $ariti$e - ne#(storesti ale vre$ii2 Bi0ant(l5 !enova5 )enetia si altele. Asa se si eA6lica 'e ce ai intrat in atentia celor interesati re#i(nile ro$anesti 'e la D(narea 'e -os5 (n'e arter %l(viala si litoral(l $ariti$ o%erea( con'itii 6rielnice 6entr( trans6ortarea M co$erciali0area $ar%(rilor. IS INTRODUCERE Printre 6rirnele "ar' re%eritoare la re#i(nile ro$anesti si la 0onele incon7(ratoare5 c(nosc(te 6ana in 6re0ent5 se n($ara aceea intoc$ita la ??.9 'e #eo#ra%(l ara3 Idri&i. (tila 6entr( locali0area (nor vec"i ase0lri '(narene sa( invecinate $al(rilor D(narii. N( $(lt $ai tar0i(5 o 'ata c( 6atr(n'erea ne#(storilor italieni in Marea Nea#ra5 ase$enea i0voare se in$(ltesc5 iar 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8Iea ni s8a( 6astrat cateva 6ort(lane si "ar' na(tice 'e $are interes 6entr( istoria tin(t(rilor ro$anesti. Intre acestea tre3(ie $entionate 6ort(lanele 'in ?/??5 ?/?/5 ?/?> si ?/@= ale #enove0(l(i Pietro )esconti5 eel atasat (nei l(crari a l(i Marino San('o eel Batran 'in ?/@=8?/@?5 eel 'in ?//; al l(i An#elino D(lcert5 ori#inar 'in Ma7orca5 sa( "arta veneriana 'in ?/K< a %rattlor Pi0i#ani. Desi 'esci%rarea si (tili0area lor 6oate %i5 (neori5 %oarte 'i%icila 'acorita caracter(l(i sc"e$atic si a $o'(l$ in care re'a( 'istantele 'intre localitati5 i0voarele carto#ra%ice 'in secolele FIIQFF) ra$an5 tot(si58 s(rse 'e 6ri$a $ana si care5 6entr( (nele 6ort(ri si orase 'e la D(narea 'e -os si 'e 6e litoral(l a6(sean al Marii Ne#re5 contin sin#(rele $enti(ni 'oc($entare $e'ievale. Ase$enea i0voare carto#ta%ice 6rivin' tin(t(rile ro$anesti 'e la $ce6(t(tile ev(l(i $e'i( a( %ost stranse la (n loc in 'iverse st('ii si vol($e2 N. !ra$a'a5 *a "eizin minore nelle carte nmitic#e del9edio Evo Bin 55E6"e$eris Dacoro$ana: I)5 ?;/=5 6. @?@8@.KD5 M. Po6esc(8S6ineni5 /omania in i&toria cartogra iei BIQII5 B(c(resti5 ?;/>D si /omania in izvoaregeog$!a$ice &i cartogra ice. (in antic#itatepan t. inpragid veaadui no&tni BB(c(resti5 ?;<>D. Cat 6riveste 6ort(lanele 3i0antine 'e $ai tar0i(5 ele a( %ast 6(3licate 'e A. Delatte5 *e&portidan&grec& BI8 II5 Lie#e8Paris8Br(Aelles5 ?;9<8?;.>D. Printre cate#oriile 'e i0voare ale istoriei ro$anilor5 'in secolele )II8FI)5 $ai 6ot %i en($erate cele toponimice si onoma&tice. %olosite5 'eo6otriva5 'e lin#Iisti si 'e istoriei5 ca si cele $uridice. etnogra ice si etno!&ociologice. c(6rin0aii' 'oc($ente 'e c(lt(ra $ateriala si s6irit(ala 'atan' 'in e6oci $ai noi5 'ar care5 in %oarte $(lte ca0(ri5 l($inea0a realitati 'in 6erioa'a 'e ince6(t a ev(l(i $e'i(. Ten'intele tot $ai accent(ate ale cercetarii 'e a %olosi investi#atiile inter'isci6linare vor '(ce5 %ira in'oiala5 la in$(ltirea cate#oriilor 'e i0voare (tile reconstit(irii istoriei ro$anilor.
Partea I INCEPUTURI MEDIE)ALE
Ca6itol(l I ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID

?. EUROPA LA INCEPUTUL E)ULUI MEDIU
Le#ile sc"i$3arilor si5 ca (r$are5 'e0voltarea sorietatii se concreti0ea0a in %or$ati( so'al8econo$ice ce se s(cce' intr8o evol(tie ascen'ents5 %or$ati(ni care In$an(nc"ea la (n loc Q 'iscor'ant sa( concor'ant5 in ra6ort c( relatia 'intre 'i%eritele co$6onen Q ele$entele esentiale ce alcat(iesc societatea 'intr8o 6erioa'a sa( e6oca istorica5 'intr8tara oarecare5 'intr8(n #r(6 'e tan5 'intr8(n intre# continent sa( 'in $ai $(lte continen c"iar. Ele$ente ce se 'e%inesc in ra6ort 'e con'itiile concret istorice 'intr8o socleta oarecare si care se a%la intr8o contin(a evol(tie c"iar si in c(6rins(i aceleiasi %or$ari(i social86olitice. Evol(tia 6oate %i $ai lenta sa( $ai #ra3ita5 'e ase$enea5 in ra6ort c a$intitele con'itii2 evol(tie $ai lenta in ca0(l e6ocilor sa( a %or$ati(nilor $ai vecii evol(tie intr8(n rit$ $ai alert in ca0(l e6ocilor sa( a %or$ati(nilor $ai noi. Societatea %e('ala s8a %or$at5 in #eneral5 6e 'o(a cai 6rinci6als In (nele 6arti a l($ii5 c($ a %ost 'e 6il'a I$6eri(l ro$an 'e a6(s5 %e('alis$(l s8a %or$at 'in 'estra$ari relatiilor sclava#iste5 'estra$are #ra3ita 'e inva0iile 6o6(latiilor $i#ratoare5 a%late in %aG Finala a str(ct(rilor #entilice. Ca (r$are5 rela(ile noii societati s8a( %or$at5 intr8o $a 6arte a E(ro6ei5 'in conto6irea ele$entelor celor 'o(a co$(nitati5 in con'itiile econo$i nat(rale5 'o$inanta in (lti$ele secole ale $ileni(l(i I. In alte ca0(ti Q la 6o6(lat(le #er$anice5 slave si %inice Q trecerea la %e('alis$ &!%ac(t 'irect 'in sta'i(l #entilic. Ai'5 in 6roces(l 'e %or$are a noii societati5 vec"ile relai a( %ost inlat(rate n( 'intr8o'ata5 ci intr8(n rasti$6 oarecare5 n( 6rea in'el(n#at ins In I$6eri(l 3i0antin5 atat in 6artea sa e(ro6eana5 cat si in cea asiatica5 a %ost nevo 'e (n rasti$6 relativ $ai l(n# 6ana can' noile relatii s8a( i$6(s %ata 'e cele vecli sclava#iste sa( se$isclava#isteG 'e ase$enea5 in In'ia si C"ina5 (n'e a( coeAistat ce 'o(a ri6(ri 'e relatii sociale 'e 6ro'(ctie. !ene0a societarii %e('ale insea$na5 in esenta5 6roces(l Q 'e $(lte ori lent5 in'el(n# Q 'e %or$are a 6ro6rietariiC %(nciare5 6rin trans%or$area latiRin'iilor sclava#iste i
?
Intr(cac ter$en(l 'c 556ro6rietate:5 care a6a$ne c6ocii $o'enic5 n( are (n cores6on'ent #c(ci va7a3il in 6erioa'ele anterioare5 sc va %olosi si 6encr( societaPlc 6re$o'erne acelasi car$en.
22 INCEPUTURI MEDIE)ALE teren(ri l(crate 'e tarani 'e6en'ent4 si 6rin cotro6irea 6a$ant(rilor li3ere5 ale o3sri%or satesti5 ale taranilor li3eri5 'e catre 6at(rile 'o$inante ale societat(. Trecerea la %e('alis$ a variat in ti$65 'e la o 0ona #eo#ra%ico86olitica la alta5 'e la (n continent la alt(l. No(a societate isi are ince6(t(rile 6rin secol(l al Ill8lea in (nele tan asia'ce BC"ina5 In'iaD5 6rin secol(l al )8lea in (nele 6arti ale E(ro6ei A6(sene5 $ai tar0i( in altele5 'in centr(l5 rasarit(l si s('8est(l E(ro6ei. Acest 'ecala7 cronolo#ic se eA6lica atat 6rin 'e0voltarea 'i%erentiata a te"nicilor si a ra6ort(rilor 'e 6ro'(ctie5 cat si 6rin an($ite con'itii s6eci%ice5 c($ ar %i $iscarile antisclava#iste ale sclavilor5 ale colonilor5 ale $estes(#arilor5 ale orasenilor5 c($ s8a inta$6lat in I$6eri(l ro$an5 in C"ina si in alte 6arti. N( li6site 'e i$6ortanta5 intre %actorii care a( #ri3it nasterea noilor relatii sociale5 a( %ost 6o6(latiile $i#ratoare2 tri3(rile #er$anice si slave in E(ro6a5 tAi3(rile no$a'e t(rco8$on#ole in Asia. Iar contact(l c( $o'(l 'e viata al societatii intalnite in 6ere#rinarile lor a in%l(entat5 la rin'(l l(i5 societatea $i#ratorilorG relatiile #entilice caracteristice acestora s8a( 'estra$at si loc(l lor a %ost l(at 'e altele noi5 s(6erioare5 'e ti6 $e'ieval. In (nele ca0(ri5 aristocratia? $i#ratorilor s8a (nit c( cea a(to"tona5 constit(in'(8se intr8o no(a cate#orie sociala c( caracter %e('al inci6ient. Unii coloni5 tarani li3eri localnici5 tarani 553ar3ati: 'in o3stile #entilice in 'estra$are a( 'evenit $i' 6ro6rietari Einciari5 c( ten'inta 'e a8 si s6ori av(t(l5 'e a in%l(enta si 'e a (rea alte tre6te in ierar"ia sociala. A-tii 'intre acestia5 sclavi eli3erati 'e 6e lati%(n'ii5 tarani li6siti 'e 6a$ant sa( cei 'in o3sti 'e6ose'ati 'e 6a$ant a( %or$at cate#oria oa$enilor aserviti sa( 6e cale 'e aservire. 1 Ase$enea trans%or$iri 'e str(ct(ra in viata social8econo$ica. a( %ost inso(te 'e $ari 6re%ace' c( caracter etno8'e$o#ra%ic. Noi 6o6oare si 6o6(latii s8a( ase0at alat(ri 'e cele a(to"tone5 conviet($' si in%l(entan'(8se reci6roc in $o'(l 'e viata5 in instit(tiile social86olitice si social8econo$ice5 in li$3a si c(lt(ra. 1 Pasnice (neori5 'ar 'e cele $ai $(lte ori violente5 $arile $i#ratii a( av(t inse$nate (r$ari etno8'e$o#ra%ice si 6olitice5 contri3(in' la 6roces(l 'e etno#ene0a a (nor 6o6oare si la %or$area 'e noi state 6e r(inele I$6eri(l(i ro$an si in teritoriile nesta6anite 'e acesta. In no(a 6erioa'a5 in E(ro6a5 stan' %ranc al Carolin#ienilor c(noaste o $are 'e0voltare intre $i7loc(l secol(l(i al )TII8lea si $i7loc(l secol(l(i al IF8lea5 in an(l >== trans%or$an'(8se in i$6eri( si eAtin0in'(8si 6(terea as(6ra altor teritorii si 6o6oare 6e care le s(6(ne5 intarin'(8si instit(tiile 6olitice5 'e0voltan' relatiile %e('ale5 'e vasalitate. Stat(I %ranc c(6rin'e teritoriile Italiei nor'ice si centrale Q a%late anterior s(3 sta6anirea lon#o3ar0ilor Q5 Frantei si !er$aniei. D(6a vre(n secol si 7($atate 'e eAistenta5 I$6eri(l carolin#ian s8a 'estra$at 'in ca(0a li6sei 'e (nitate econo$ics5 6olitica5 instit(tionalG45
?
Ace4eaJi consi'era6i ca In ca0(l ter$en(l(i 'e 556ro6riecate: se #e .? in ca0(l ter$en(4(i 'e 55aiistDCratie:5 care este %olosic si 6encr( soclec'6le 'in e6oca st('iati in acest voi($.
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLEI.E )li8)HID
a contra'icriilor si a l(6telor 'intre %e('ali5 a s6oririi 6(terii econo$ice si 6olitice acestora5 a inva0iilor nor$an'e si (n#are. In acelasCi ti$6 se 6etrec sc"i$3ari inse$nate si in sit(atia 6olitico8statala 'in Britanni '(6a 'o(a secole 'e l(6ce 6entr( c(cerirea ei 'e 6o6(laria an#lo8saAona 'e ori#ii #er$ana. Crestinarea an#lo8saAonilor in secol(l al )III8lea a consoli'at instit(tia re#alita si or#ani0area 6olitica statala s(3 s(0eranitatea re#el(i 'in YesseA. Instit(tiile 6olicii 'e stat si cele 7(ri'ice inre#istrea0a (n 6ro#res sensi3il5 se consoli'ea0a relatiile %e('a 6e 3a0a 6ro6rietatii %(nciare alo'iale si a celei 'e stat5 a6oi a 'o$eni(l(i manor. Tri3(rile #er$ane nor'ice a( constit(it %actor(l activ i$6ortant al %or$arii state4D scan'inave in secolele )IQFI. Din (ni(nile 'e tri3(ri #er$anice s(3 'o$inatia (ni(r 'in "vear s8a %or$at stat(l si 6o6or(l s(e'e0. !er$anicii5 care a( l(at calea nor'(l =4ord#r DegrG. s8a( sta3ilit in vest(l Penins(lei Scan'inave5 'an' acestor teritorii n($e lor 'e Norve#ia5 '(6a al(n#area si $ai s6re nor' a tri3(rilor la6one. Ase0ati $ai al in 7(r(l %ior'(rilor %vigG. norve#ienii s8a( $ai n($it si vi5ingi. In acelasi ti$65 tri3(ri #er$anice ale 'ane0ilor =dnnir. oa$eni inalti5 6(terniciD s8a( ase0at in Penins(la I('ant si in ins(lele 'in a6ro6ierea coastelor5 ince$ein' stat(l 'ane0. Nolle state se consol 'ea0a si se %e('ali0ea0a intr8(n rit$ %oarte lentG ele$ente ale oran'(irii #entilice 6rel(n#esc 6ana 6rin secol(l al )lll8lea5 can' are loc trecerea s6re %e('alis$5 in ca o3stile satesti a( s(6raviet(it active $(lta vre$e. In acest ti$6 se 6etrec eve$$ente 'eose3ite in Penins(la I3erica. Sta6anirea vi0i#o c(6rinsa 'e = cri0a 6olitica 6(ternica5 #enerata 'e l(6tele 6entr( 6(tere ale aristocratic a %ost inloc(ita in s(' c( sta6anirea ara3a5 ince6an' 'in al 'oilea 'eceni( al secol(l al )lll8lea. E$irat(l 'e la Cor'o3a s8a trans%or$at5 la ince6(t(l secol(l(i al F8 lea5C cali%at. O societate c( 6artic(laritati 'eose3ite 'e ale celorlalte state a6(sene5 'atori s6eci%ic(l(i %e('alis$(l(i ara35 se consoli'ea0a in S6ania. Pro6rietatea %(nciara a6artinir stat(l(i era con%ir$ata c( titl( 'e 6osesi(ne vec"ilor 6ro6rietari5 %ata 'e care tarar 'e6en'ent4 'atora( renta5 s(3 cele trei %or$e ale sale2 in 6ro'(se5 in $(nca si in 3ar Pre%ace' 'e inse$natate istorica a( loc in 6erioa'a %or$arii 6o6oarelor si a constit(ii statelor in a6(s(l si in nor'(l E(ro6ei5 in centr(l5 in rasarit(l si in s('8est(l continent(li In (nele 'intre aceste vaste re#i(ni a s(6raviet(it ro$anitatea rasariteana Q la nor' si s('(l D(narii Q 6e teritori(l 'e %or$are a 6o6or(l(i ro$an si in (nele teritorii ' Penins(la Balcanica B55ins(lele ro$anice:D5 care era #reci0ata in teritoriile loc(ite B co$(nitatile #reco%one sa( slavi0ata. In cea $ai $are 6arte a ei. Pe alte vaste teritorii s consoli'at sta6anirea siavUar ce avea( sa %ie c(ran' crestinati in le#ea Ro$ei sa( in o a Bi0ant(l(i BPolonia5 Ce"ia5 R(siaD. Po6or(l ro$an5 in con'iriile (nei s(ccesive sta6aniri straine5 isi crease5 6e vaile (rn ra(ri5 in 'e6resi(ni nat(rale5 6ro6riile or#ani0atii social86olitice2 7('ecii5 7(6anate5 cne0at voievo'ate5 55tari:. Era(5 'e ra6t5 (ni(ni 'e o3sti satesti5 in care taranii se 3(c(ra( B li3ertati 'in 6(nct(l 'e ve'ere social87(ri'ic5 era( 6ro6rietarii casei 'in vatra sat(l(i 24 ?NCEPUTURI MEDIE)ALE avea( in %olosinta %a$iliala (n lot 'e 6a$ant 'e o#or5 live0i5 %anete si in %olosinta co$(na2 6as(nile5 6a'(rile5 a6ele. O oarecare strari%icare sociala se cont(rea0a. 6rin constit(irea (nei 6at(ri c( ten'inte 'e 'o$inare5 %or$ate 'in oarneni $ai instariti5 'in ran'(l carora era( alesi re6re0entantii o3stilor si ai (ni(nilor 'e o3sti2 7(0i5 7(6ani5 cne0i5 voievo0i. In relatii 'e cola3orare5 6olitica si econo$ics5 c( aristocraria 6o6(latiilor $i#ratoare5 aceasta 6at(ra isi consoli'ea0a sit(atia5 $ani%estin' ten'$ta 'e a se consrit(i $tr8o 6at(ra sociala 'o$inants5 in ti$6 ce $asa 6o6(latiei este5 cre6tat5 6rivaca 'e (nele 're6t(ri social86olitice si social87(ri 'ice. Se constata (n 6aralelis$ intre 6roces(l 'e %or$are a 6o6or(l(i ro$an si a celorlalte 6o6oare neolatine. Toate a( la 3a0a5 (n &ub&/rat 6(ternic2 osco8($3rii5 etr(scn5 #alo8celrii etc. %orrnea0a s(3strat(i 6rinci6al al italienilorG #alii5 i3ero8celr7i5 3ascii alcSt(iesc s(3scratele s6aniolilor si ale 6ort(#"e0ilorG #alo8celt( s(3strat(i 'e 3a0a al %rance0ilor si al 3el#o8valonilorG 'aco8#erii s(3strat(i 6(ternic al ro$anilor. 4n toate ca0(rile5 ele$ental care a con'(s la crearea 6o6oareior neolatine ?8a( constit(& ro$anii5 H$3a latina si c(lt(ra acestora. In toate ca0(rile5 a interven&5 'e ase$enea5 si %actor(l re6re0entat 'e et$ile $i#ratoare5 care s8a( ase0at in teritorii 'e %or$are a 6o6oareior neolatine si care a( %ost asi$ilate 'e acestea2 ele$ente #er$a$ce in ca0(l 6o6oareior neolatine a6(sene5 ele$ente slave in ca0(l 6o6or(l(i ro$an. Po6(latia slava 'in al 'oilea val 'e $i#ratie Bsecolele )II8IFD5 ase0atS in s6ati(l car6ato8'(narean5 a conviet(it c( ro$anii5 in%l(entan' or#ani0area social86olitica a acestora5 s%arsin' insa 6rin a %i asi$ilata 'e localnici. Ceilalti slavi se %or$ea0a ca 6o6oare si isi constitaie or#ani0arii 6olitice statale in aceasta 6erioa'a in s('(l D(narii5 in rasarit(l E(ro6ei si in centr(l continent(l(i5 ca (r$are a 'e0voltarii societatii slave. )ec"ile relatii #entilice5 '(6S o 6erioa'a 'e cri0a5 vor starsi 6rin 'estra$area lor. Este (r$area 'i%erentierii social8econo$ice si social87(ri'ice 'in san(l o3stilor slave. Pat(ra i$3o#St&a XQ &tartiiQ5 care %olosea( $(nca ro3ilor 6roveniti 'in ra03oaie in 3ene%ici(l lor si cei care in ti$6 'e ra03oi era( co$an'anti 'e osti5 cne7ii5 isi consoli'ea0a tot $ai $(lt sit(atia5 trans%or$an'(8se intr8o aristocratie tri3ala $ai intai5 s6ri7inita. 'e cetele 'e ra03oinici Q dru$lna Q5 iar '(6a aceea intr8o clasa %e('ala. In aceeasi $as(ra si in acelasi ti$65 $asa 6ro'(catoare este trans%or$ata5 tre6tat5 in tarani 'e6en'enti si ro3i. Proces(l 'e strati%icare sociala in san(l o3scilor slavilor rasariteni a %ost insotit5 intr8(n 6aralelis$ strans5 'e
or#ani0area social86olitica a ceritoriilor slave 'e rasarit. Cne0ate ia( nastere in 'i%erite 6arti ale vastelor teritorii slave rasaritene5 'intre care $ai i$6ortante5 in secolele )?II8IF5 a( %ost cele 'e la Nov#oro'5 S$olens&5 Cerni#ov si +iev. Cel 'intai5 cne0at(l 'e la Nov#oro'5 a a7(ns s(3 sta6anirea ca6eteniei vare#e R(ri&5 6rin (0(r6area 6(terii cne7ilor r(si 'e catre nor$an0i sa( vare#i. )are#ii %(n' insa 6(rini la n($ar a( %ost asi$ilati tre6cat in $asa slavilor. Cne0atele slave 'e la S$olens& si ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)IIID @ Cerni#ov s8a( or#ani0at si s8a( 'e0voltat in 6roces(l strati%icarii 'in san(l o3stilor sates si al (ni(nii acestor o3sti5 in %ata a$enintarilor nor$an'e. Cel $ai 'e0voltat si5 'eci5 eel $ai i$6ortant 'intre statele r(sesti 'in aceasta vrerr a %ost cne0at(l 'e +iev5 re0(ltat 'in (ni%icarea %or$ati(nilor 6olitice 'e la Nov#orot S$olens&5 Li(3eci si +iev s(3Pta6anirea cnea0(l(i Ole#5 'evenit5 ast%el5 $are cnea0 s%arsit(l secol(l(i al DC8lea. Detinan' teritorii vaste si 3ene%iciin' 'e consistente venit( 6rovenite 'in 'arile taranilor5 $arele cnea0 este in $as(ra sa s(3or'one0e vecea. a'(nare 6o6or(l(i5 si isi 6oate asi#(ra s(ccesi(nea ere'itara la 'o$nie. Dr(7inele sale Bcete inar$ateD5 $are si $ica5 %iin' $ai 6(ternice 'ecat 'r(7inele 3oierilor5 acestia a( %o5 nevoir7 sa rec(noasca 6(terea cnea0(l(i si sa i se s(6(na. O cola3orare5 #enerata 'in aceleasi interese5 se sca3ileste intre cnea0 si 3oieri. Ci 'intai5 var%(l 6ira$i'ei %e('ale5 a %avori0at crearea 6ro6rietitii 3oieresti 'in 'anii5 c(n 6arari5 cotro6iri si aservirea taranilor 'in o3sti5 care8si 6ier' 're6t(l 'e %olosinta li3ei a lot(l(i %a$ilial si5 o 'ata c( aceasta5 li3ertatea social87(ri'ica. Isi 6astrea0a insa #os6o'ar 6ro6rie5 %or$ata 'in casa c( aneAele 'in vatra sat(l(i si 're6t(l 'e %olosinta a 6arole co$(ne 'in "otar(l sat(l(i5 c( o3li#aria rentei %ata 'e $arele cnea0 si 'e 3oier(l 6ro6rieta EAista5 a6oi5 o a 'o(a 6at(ra 'e tarani Q &merzii Q5 aserviti i$6re(na c( o3stea si cai contin(a sa traiasca in o3ste5 ac($ 'e6en'ents 'e (n sta6an. Mai eAista o a treia cate#ori 'e tarani5 aserviti si acestia5 'ar r(6ti 'e o3sti Q readovicii Q5 li6siti 'e $i7loace ' 6ro'(ctie5 siliti 'e aceea sa acce6te aservirea %ata 'e (n $are 6ro6rietar. In s%arsit5 cate#ori ro3ilor Q #olopi Q5 6roveniti 'in 6ri0onierii 'e ra03oi5 'in cei ce se vin'ea( ro3i 'i ca(0a nevoilor5 'in s6or(l nat(ral al ro3ilor. C( (n ter$en #eneral5 tori taranii 'e6en'en 'e (n sta6an se n($ea( celeadi. Ase$anator a %ost si 6roces(l 'e constit(ire a 6o6oareior slave s('ice si 'e %or$al a statelor acestora. Sta3iliti in I$6eri(l 3i0antin in 6ri$a 7($atate a secol(l(i ai )TI8IeG slavii si8a( consoli'at5 tre6tat5 "a3itat(l in Penins(la Balcanica. S(3 in%l(enta 6re%acerilor 'in interior(l o3stilor satesti slave si a societatii 3i0antin $ai 'e0voltate5 se %e('ali0ea0a si o3stile slave. In ti$6 ce o3stea Q zadruga Q isi $G 6astrea0a 're6t(l 'e 6ro6rietate as(6ra 6as(nilor5 a is%a0(rilor5 a 6a'(rilor si a a6eloi 6ro6rietatea as(6ra o#or(l(i 'evine5 'in via#era5 ere'itara5 6arasin'(8se o3icei(l i$6aAtir ei 6erio'ice. Aristocratia tri3ala5 '(6a sta3ilirea slavilor in Penins(la Balcanica5 isi ins(sest s(6ra%ete intinse 'e 6a$ant ara3il si (n n($ar $are 'e ani$ale5 s6re 6re7('ici(l $ast 'e oa$eni 'e ran'. Di%erentierea sociala a 6retins cii necesitace noi instit(tii social86olitice Or#ani0area #enrilica a %ost inloc(&a c( or#ani0area 6olitica s(6erioara5 $upanatid G cnezam, $ai intai in 6artea 'e rasarit si in centr(l Penins(lei Balcanice5 la est 'e Tesali si 'e Mace'onia. Peste ase$enea %irave ince6(t(ri 'e or#ani0are 6olitica statala s8a( s(6ra6(s5 ince6ani 'e la s%arsit(l secol(l(i al )ll8lea5 bidgarii 'e nea$ t(ranic co3orati 'in nor'8est(l Mar. Ne#re. Si$3io0a slavo83(i#ara a 'at nastere (n(i no( 6o6or5 slav in str(ct(ra sa et$Cc @K INCEPUTURI MEDIE)ALE si in li$3a5 care a 6astrat insa n($ele c(ceritorilor 3(l#ari si a contin(at %or$a 'e or#ani0are statala 3(l#ara5 #anatitl. P(terea 6olitica a %ost aca6arata 'e aristocratia tri3ala 3(l#ara5 boliari. care o3tin 6ro6rietati %(nciare intinse 'in 6a$ant(l o3stilor satesti cotro6ite. Se constit(ie 'est(l 'e c(ran'5 la s%arsit(l secol(l(i al )lll8lea si la tnce6(t(l cel(i (r$ator5 in ti$6(l 'o$niei "an(l(i +r($ Bcirca >=/8>?9D o aristocratie 3(l#ara %or$ata 'in 6at(ra $arilor 6ro6rietari5 #ilt. si 'in aceea a 6ro6rietarilor $ici5 bogaini. Proces(l 'e %e('ali0are a %ost s6ri7init si #ra3it 'e stat5 'e le#islatia 'in ti$6(l 6ri$ilor "ani si 'e 3iserica5 '(6a crestinarea5 in an(l >K98>K.5 a "an(l(i Boris8Mi"ail. P(terea con'(cntor(l(i 6olitic5 "an(l %5ana&G. 'eo6otriva in ce 6riveste a(toritatea si 6rero#ativele Ble#i(itor si 7('ecator s(6re$5 co$an'ant s(6re$ al ar$ateiD5 era ere'itara 'in 6(nct(l 'e ve'ere al s(ccesi(nii la tron si '(6a crestinare5 socotita 'e ori#ine 'ivina. Han(l isi ale#ea s%at(l5 %or$at 'in $arii 3oieri5 3(l#ari si slavi5 '(6a centralt0area a'$inistrative si '(6a in%ran#erea re0istentei tri3(rilor slave si an(larea a(tono$iei cne0ilor acestora. A'(narea 6o6or(l(i5 o s(6raIiet(ire a 'e$ocratiei $ilitate5 si8a 6ier'(t si 6rero#ativele si inse$natatea5 $ar#inin'(8se sa a6ro3e "otararile s%at(l(i5 a'ica ale "an(l(i. In ti$6(l acestor 6re%ace' social86olitice se 6etrece si 6roces(l etno#ene0ei 3(l#arilor5 in co$6onenta carora a intrat s(3stra$l tracic si ele$ent(l ro$anic5 6este care s8a( s(6ra6(s strat(rile slave si 3(l#are conto6ite in (r$a si$3io0ei 'intre ele5 inc"eiate 6rin asi$ilarea ele$ent(l(i 3(l#ar5 6(tin n($eros5 'e catre $asa slavilor. B(l#arii si8a( $arcat 6artici6area la no(a etnie 6rin n($ele lor5 6rin c(vintele 6astrate in li$3a 3(l#ara si in ono$astica5 6rin o3icei(ri. Ferite 'e eA6ansi(nea 3(l#ara5 %or$ati(nile 6olitice slave 'in 6artea a6(seana a Penins(lei Balcanice a( 6(t(t sa
se 'e0volte si sa se or#ani0e0e in cnezate. Dintre acestea5 cne0at(l Carantaniei a re(sit sa8si 6astre0e a(tono$ia5 in c(rs(l secolelor )U8)HI5 %ata 'e ten'intele 'e eA6ansi(ne ale lon#o3ar0ilor5 a6oi %ata 'e atac(rile avare. De tea$a acestora 'in (r$a5 slovenii 'in Carantania se orientea0a s6re a6(s5 rec(noscan' s(0erani8tatea car$(itorilor 3avare0i si i$3ratisan' crestinis$(l 'e rit a6(sean. Ase$enea eveni$ente a( in%l(encat si 6roces(l 'e %e('ali0are5 c( strati%icarea5 intr8o %a0i inci6ienta5 6ro6rie acestei societati2 aristocratia5 l(6tatorii5 co&ezi. (n %el 'e cavaleri5 taranii li3eri5 taranii aserviti Q imetii Q si ro3ii. Proces(i 'e %e('ali0are a inre#istrat (n rit$ si $ai #ra3it '(6a s(6(nerea si inte#rarea Carataniei8Sloveniei in stat(l %ranc5 la s%arsit(l secol(l(i al )lll8lea5 si 6rin coloni0area (lterioara5 relativ intensa5 c( tarani si c( $estes(#ari #er$ani. Un 'r($ ase$anator c(noaste si evol(tia slavilor croati5 ase0ati in %osta 6rovincie ro$ana5 intens ro$ani0ata5 Dal$atia. Si la slavii croati5 o3stea teritoriala Q verv Q a s(%erit inse$nate 6re%aceri social8econa$ice si 7(ri'ice5 inc"eiate c( strati%icarea 6o6(latiei. In var%(l 6ira$i'ei sociale a7(n# cnezii. s6ri7initi 'e dru$inele lor si 'e ele$entele ZORIIUNEI NOI EPOC? BSECOLELE )II8)IIID 2 6e cale 'e %e('ali0are5 vla&telii. Proces(l 'e %e('ali0are a societatii slavilor croati a %o2 in%l(entat si 'e i$6eriile vecine5 3i0antin si %ranc. D(6a inte#rarea (nei 6arti a Dal$atii in I$6eri(l carolin#ian5 6entr( 6(tin ti$65 in 7(r(l an(l(i >==5 cnea0(l )iaceslav re(sesi sa recasti#e a(tono$ia cne0at(l(i sa( a%lat s(3 s(0eranitatea I$6eri(l(i carolin#ian5 o 'ai c( crestinarea 6rin 3iserica a6(seana a croatilor si a6oi '(6a i$6artirea teritoriilor croai intre %ranci si 3(l#ari. B(c(ran'(8se 'e con'itii $ai ava$a7oase5 teritoriile croate c s(3 s(0eranitatea %ranca s8a( 6(t(t 'e0volta intr8(n rit$ alert5 s(3 cne0ii Mislav si Tro$i si $ai ra6i' inca '(6a rec(cerirea in'e6en'entP5 la s%arsit(l secol(l(i al DC8lea5 in vre$e cnea0(l(i Brani$ir5 care a or#ani0at 3iserica '(6a $o'el slav5 %olosin' al%a3et(l #la#olitii Este vre$ea in%loririi $estes(#(rilor si a co$ert(l(i5 in Croatia 'al$ata5 a oraselc D(3rovni&5 Za'ar5 S6lit5 care se 3(c(ra( 'e o lar#a a(tono$ie s(3 con'(cereaprioru# sa( rectondui. a7(tat 'e tri3(ni si 'e notari. Al treilea #r(6 'e slavi 3alcanici5 sar3ii5 s8a( ase0at in teritoriile 'in s('(l Ser3ie ale Bosniei si Herte#ovinei. Con'itiile 'e $e'i(5 relie% $alt c( le#at(ri $ai 6(tin %ecii intre re#i(ni in ti$6(rile res6ective5 eA6lica i0olarea tri3(rilor slave 'in aceste 6arti. or#ani0area lor in $ai $(lte %or$ati(ni 6olitice5 $upe. con'(se dt$upnni. ca si 6ersistent in'el(n#ata a vietii o3stii teritoriale5 3a0ata 6e %a$ilia $are5 zadruga. De8a3ia in 6ri$ 7($atate a secol(l(i al DC8lea ele$entele %e('ale s(nt $(lt $ai sesi0a3ile in san(l o3sti 6rovocan' aservirea acesteia5 iar5 'in 6(nct(l 'e ve'ere 6olitic5 or#ani0area statala esi $ai c(6rin0atoare5 in ti$6(l cnea0(l(i )lasti$ir. Intre I$6eri(l 3i0antin si stat(l 3(l#a si (n(l si celalalt c( ten'inte eA6ansioniste5 c( #re( 6(tea re0ista (n tanar stat a(tonorr care5 c(ran'5 avea sa a7(n#a $ai intai in s(0eranitatea Bi0ant(l(i5 a6oi s(3 sta6anire Tarat(l(i 3(l#ar. In stra'ania lor 'e a sca6a 'e 6resi(nea si 'e a$enintarea avarilor5 tri3(rile sla[ a6(sene s8a( (nit in (ni(ni tri3ale5 care se constit(ie5 s(3 con'(cerea l(i Sa$o5 intr8%or$ati(ne 6olitica 'e caracter statal inci6ient in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al )ll8leG ce c(6rin'ea teritorii %oarte vaste2 'in Ce"ia si Slovacia si 6ana la A'riatica. Era (n stt care isi inte$eia 6(terea 6olitica si $ilitara 6e cetele cne7ilor si 6e 'r(7ine5 ceea ce insea$n ca se %or$ase o 6at(ra 6e cale 'e %e('ali0are5 c( ten'inte 'e a se trans%or$a intr8o cate#ori sociala 'o$inanta as(6ra rest(l(i 6o6(latiei. Proces(l 'e %e('ali0are a %ost $ai inaintat in Moravia in co$6aratie c( celelalte teritor loc(ite 'e slavii a6(seni. Ai' a contin(at si or#ani0area 6olitica statala5 '(6a 'estra$are stat(l(i l(i Sa$o. De ai' va 6orni 'in no( 6roces(l 'e (ni%icare a %or$ati(nilor 6olitic locale intr8(n no( stat $ai $are5 $ai 6(ternic5 eel al Moraviei Mari. Pe lan#a ca(0eE interne5 cele eAterne Q a$enintarea si ten'intele eA6ansioniste ale l(i Carol eel Man care a 6(rtat n($eroase si necr(tatoare ra03oaie i$6otriva 6o6(latiilor slave Q a contri3(it si ele la (ni%icarea %or$ati(nilor $ai $ici intr8(n stat i$6ortant5 Moravi
28 INCEPUTURI MEDIE)ALE Mare5 reali0at in 'eceni(l al treilea al secol(l(i al IF8lea s(3 con'(cerea l(i Moi$ir. Biserica5 or#ani0ata c( a7(tor(l %ratilor 3i0antini Constantin BC"irilD si Meto'i( 'in T"essaloni&5 a %ost 'e $are a7(tor in consoli'area stat(l(i $orav si in l(6ta acest(ia 6entr( in'e6en'entP %ata 'e incercari-e i$6aratilor #er$a$ si ale 3isericii ro$ane 'e a8si eAtin'e sta6anirea in aceste 6arti5 6entr( a s(6(ne 6e slavii a6(seni. In'e6en'ents si eA6ansi(nea teritoriala a stat(l(i $orav a( %ost asi#(rate si s(3 'o$nia l(i Sviato6l(&5 c( toate ca acesta a inloc(it 'e6en'ents ecle0iastica 'e Bi0ant si li$3a slavona in 3iserica c( a(toritatea con%esionala a Ro$ei si c( li$3a IarinT. In%l(enta a6(seana si #er$ana s8a( intensi%icat ast%el5 si5 'e ase$enea5 a 6ro#resat aici si %e('alis$(l 'e ti6 occi'ental. Ten'intele centri%(#e ale %e('alilor ce"i5 $oravi si slovaci a( contri3(it la 'estra$area stat(l(i $orav. Ce"ii s8a( se6arat5 %or$an' in Boe$ia (n stat 6ro6ri(5 con'(s 'e 'inas'a P%e$Isl5 'e0voltan'(8se5 ast%el5 'o(a 6o6oare inr('ite5 'ar tot(si 'eose3ite2 ce"ii si slovacii. !er$anii a( oc(6at (nele teritorii a6(sene ale Moraviei5 iar 6rin an(l ;=K5 ca (r$are a atac(rilor (n#(rilor5 'e c(ran' ase0ati in Pannonia5 stat(l Moraviei Man se 'estra$a. Un#(rii5 '(6a 55'escalecat(l: in Pannonia 'in >;K5 s(3 con'(cerea clan(l(i ar6a'ian5 contin(a viata tri3ala5 c( cresterea cailor si a vitelor 6e intinsele 6as(ni ale 6(stei5 or#ani0ea0a eA6e'itii s6re a6(s(l E(ro6ei 6ana in an(l ;..5 can' in%ran#erea s(%erita la Lec" 'in 6artea re#el(i #er$an Otto eel Mare Bincoronat i$6arat in ;K@D 6(ne o6reliste contin(arii eA6e'itiilor s6re centr(l continent(l(i. Ei isi in'rea6ta 6rivirile s6re Irn6eri(l 3i0antin si5 Inca 'e la ince6(t(l secol(l(i al F8Iea5 s6re Transilvania. In acest '$65 in societatea (n#ara se 6etrec 6re%ace' inse$nate2 se trece la viata se'entara5 in'eletnicirile vec"i
se co$6letea0a c( a#ric(lt(ra5 societatea se 55%e'erali0ea0a: incet(l c( incet(l. In acelasi 6as evol(ea0a si or#ani0area 6olitical %or$an'(8se (ni(ni tri3ale si a6oi o %or$ati(ne statala $ai c(6rin0atoare. D(6a e6(i0area val(rilor 'e 6o6(latii $i#ratoare Bsecolele IIIQ)ID5 slavii ase0ati intre )ist(la5 O'er si El3a s8a( 6(t(t 'e0volta in con'i'i $ai 6ro6ice5 atat 'in 6(nct 'e ve'ere social8econo$ic5 cat si social86olitic. Din (nirea n($eroaselor tri3(ri loc(itoare in acest s6ati( s8a nasc(t (n no( 6o6or slav5 6olonii. Co$(n&arile teritoriale5 opole. a( constit(it 3a0a 'e 6lecare a strati%icarii sociale 'e caracter $e'ieval $ai tar0i( si a or#ani0arii 6oli'ce a societatii 6olone0e. Di%eren'erea 'e stare econo$ica si a6oi social87(ri'ica a societatii 6olone0e a evol(at intr8(n rit$ #ra3it. Din ran'(rile celor $ai instariti $e$3ri ai opolei s8a %or$at o aristocratie $ilitara5 interesata In s6orirea 6(terii 6rin crearea (nor ins't(tit sorial86oli'ce care sa8i serveasca. interesele. Relatiile %e('ale se 'e0volta intr8(n strans 6aralelis$ c( or#ani0area 6olitica5 ce a av(t la ince6(t (n caracter local5 'in ca(0a5 $ai ales5 a 6a'(rilor intinse5 care i$6ie'ica(5 intr8o $as(ra inse$nata5 le#a t(rile $ai intense si $ai intinse intre 'i%eritele teritorii. O (ni(ne 'e tri3(ri se constit(ie 6rin secolele )Q)I in teritoriile viitoarei Polonii Mici. Alte ase$enea %or$ati(ni a( eAistat in s('(l Poloniei ZORII UNE? NOI EPOCI HSECOLELE )II8)IIID 2I 'e a0i5 '(6a c($ 'ove'esc n($eroase ase0ari %orti%icate5 goroda. a6arate 'e dru$ine - con'(se 'e (n 5neaz. 5niadz. In secol(l al IF8lea5 $ai 3ine c(nosc(t 'in i0voarele nara've5 eAista o %or$ati(n 6olitica statalS $ai i$6artantTi )islania5 in 6artea s('ica a Poloniei act(ale. D(6a i eAiste"ta in'e6en'ents5 )islania a %ost incor6orate in stat(l Moraviei Mari5 6er$ita$ (cenicilor l(i Meto'i( si C"iril sa ras6an'easca si aici crestinis$(l 'e caracte 3i0antino8slav. Destra$area Moraviei Mari a o%erit )islaniei Q Polonia Mica Q 6osi3ilitatea eli3ererii5 6entr( 6(tin ti$6 insa5 'eoarece a %ost incor6orate stat(l(i eel2 tre3(in' se aste6te cateva 'ecenii5 6ane in 7(r(l an(l(i ?===5 6entr( a %i atasata stat(lt2 6olon 'e catre re#ele Boleslav I eel )itea05 stat ce8si avea n(cle(l in re#i(nile central ale Poloniei act(ale5 6e c(rs(l $i7loci( al )ist(lei si 6e Yarta. Acesta a c(nosc(t i 'e0voltare accent(ate in secol(l al Fl8lea5 s(3 con'(cerea re#ilor 'in %a$ilia Piast. Bizanpd&i lumea carpato!balcantca. In interval(l 'e ti$6 c(6rins intre $i7loc( secol(l(i al )ll8lea si secol(l al DC8lea5 I$6eri(l 3i0antin trece 6rintr8o cri0a #enerals c(nosc(ta s(3 n($ele 'e 55$area 3rese: sa( 6erioa'a 55secolelor int(necate:. In realitatt aceasta este o e6oca 'e a'anci trans%or$ari5 in care loc(l l($ii #reco8rornane il ia o alt l($e5 3a0ata 6e noi relatii social8econo$ice si c( (n no( siste$ 'e or#a$0ar 6oli'co8a'$inistrativ. In co$6ara'e c( e6oca 'e $are in%lorire 'in ti$6(l l(i I(stiniar 6erioa'a 'e 'eca'ere ce i8a (r$at5 6rin contact(l c( o realitate '(ra5 a sti$(lat i$6eri( la o viata no(a5 s(6erioara5 s(3 toate as6ectele. Pentr( a %ace %ata5 sit(a'ei #rele in care se alia5 Bi0ant(l #aseste in sine ins(si %ort necesara (nei ra'icale reinnoiri sociale si c(lt(rale. Reactia %ata 'e 6ericol(l a$enintarilo 'in a%are si 'ina(ntr( contri3(ie la or#ani0area t#emelor. (nitati a'$inistrativ8$ilitar in care cele 'o(a 6(teri Q civila si $ilitara Q era( concentrate in $ainile (n(i sin#( con'(cator5 &trategul. 'e6en'ent 'irect 'e i$6arat5 ale caror ince6($ri s(nt atri3(it i$6arat(l(i Heracli(s 'in 6ri$a 6arte a veac(l(i al )ll8lea. Re#i$(l t"e$elor constit(i stal6(l noii a'$inistratii si 3a0a no(l(i siste$ 'e a6arare a stat(l(i5 eAercitan' o in%l(ent as(6ra $tre#ii evol(tii sociale a i$6eri(l(i. In loc(l tr(6elor 'e $ercenari 'e $ai inainte a %ost creata o ar$ata alcat(ita 'in 6o6(latia 3ea&5 careia i se atri3(ia( -ot(ri $ilitareC c( 'tl( ere'itar. Aceasta $as(ra n( se a6lica n($ai re#i(nilor 'e %rontiera5 ca alta'atE ci in tot I$6eri(l5 ceea ce a intarit $(lt 6osi3ilitatea 'e a6arare a stat(-(i i$6otriv '(s$anilor interni si eAterni. Un ast%el 'e siste$ avea ca re0(ltat5 6e 'e o 6arte5 crestere co$3a'vitatii tr(6elor5 iar5 6e 'e alta5 re'(cereac"elt(ielilor necesare $ercenarilor i %or$area clasei &tratiotilor. a'ica a acelor $ici 6ro6rietari8sol'ati5 care5 in sc"i$3i2 servici(l(i $ilitar5 6ri$ea( lot(ri 'e 6a$ant. O atare re%or$a5 e%ect(ata5 tre6tat5 in c(rs( secolelor )IIQIF5 re6re0inta tot atatea eta6e in 6roces(l 6aralel 'e #reci0are a i$6eri(l(2 6e te$eliile sale inaltan'(8se intre# e'i%ici(l statal 3i0antin. Strans le#ata 'e clasa 55taranilor8sol'ati:5 3a0a 6er$anenta a a6ararii stat(l(i5 se a%lai 55taranii li3eri:5 'escen'enti ai 6osesotilor 'e 3(n(ri $ateriale5 care n( $ostenea( ast%t 30
INCEPUTURIMEDIE)AI.E 'e 6ro6rietati5 acest 're6t5 i$6re(na c( o3li#atia servici(l(i $ilitar5 avan'(8? n($ai %i(l eel $ai $are al stratiot(l(i. In c(rs(l secol(l(i al )ll8lea5 n($ar(l taranilor li3eri a cresc(t %oarte $(lt5 in (r$a sta3ilirii 6e teritori(l i$6eri(l(i a 'i%eririlor loc(itori 'e ori#ine strains5 in 6ri$(l ran' a slavilor. Loc(l $arilor 6ro6rietari si al sclavtlor5 care in 6ri$ele secole ale i$6eri(l(i constit(ia( $a7oritatea 6o6(lariei5 il ia( ac($ taranii li3eri. Pro6rietatea $o3ila si i$o3ill a taranilor li3eri era 6rote7ata 'e 55Le#ea a#rara: 'in secolele )II8)IIL Potrivit acestei Ie#i5 teren(l c(lrivat 'e taran era socorit 6ro6rietatea sa ere'&ara. Loc(itorii (n(i sat era( (n$ in'eo3ste5 avan' ca 6ro6rietate co$(ni 6entr( tot sat(l 6a'(rile5 a6ele5 6Ss(nile si5 in #eneral5 tot 6a$ant(l nec(ltivat. O3stea sateasca era consi'erate 'e a(toritatea 6olitica 're6t o (nitate a'$inistrative si %iscala5 ca (n&ate i$6o0a3i&. Ea era i$6(sa c( o s($a #lo3ala5 care se re6arri0a $t(ror $e$3rilor co$(n&atn. Acest no( re#i$ 'e res6onsa3llitate soli'ara 6entr( ac"itarea i$6o0it(l(i se intalneste 6ri$a 'ata in 55Le#ea a#rara:. Tre6tat5 in san(l o3stii 3i0antine a (r$at o 'i%erentiere5 care5 c( ti$6(l5 s8a accent(at tot $ai $(lt5 '(can' la saracirea taAani$ii si la %or$area $arii 6ro6rietati. Uneori5 %e('alii c($6ara( sa( isi ins(sea( n( n($ai teren(ri $'ivi'(ale5 ci c"iar intrea#a 6ro6rietate %(nciara a (n(i sat5 o3stea 6ier0an'(8si in'e6en'entP si intran' in sta6an&ea (n(i lati%(n'iar 6artic(lar sa( a (nei $anastiri. Me$3rii o3stii a7(n# in sit(ana 'e pared. o no(a %or$a 'e coloni. El constit(ie clasa celor 55sla3i:5 in o6o0itie c( clasa celor 556(ternici:. Acestia 'in (r$a s(nt5 'e o3icei5 inaltii %(ncrionari si 'e$n&ari ai stat(l(i si ai 3isericii5 care5 6ro%itan' 'e sit(aria lor soriala5 'e in%l(enta si 'e relariile 6e care le avea(5 tin'ea(5 in $o' %iresc5 sa8si consoli'e0e aceasta 6o0itie si 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic. Desi 6roces(l 'e %e('ali0are a 6ro#resat %oarte $(lt5 tot(si5 in c(rs(l secol(l(i al F8lea5 cate#oria taranilor li3eri era inca 'est(l 'e 6(te$ica. In Penins(la Balcanica5 in'ata '(6a crearea 6ri$ei %or$ati(nrstatale 3(l#aro8slave la s(' 'e D(nare5 6e c"iar teritori(l i$6eri(l(i BK>?D5 reactia 3i0antina s8a $ani%estat5 intre altele5 6rin trans%or$area5 in (lti$ii ani ai
'o$niei l(i Constantin al I)8lea Po#onat(l5 intre K>? si K>.5 a 'ioce0ei T"raciei in t"e$a c( acelasi n($e5 6ri$a t"e$a 3i0antina 'in E(ro6a. Des6re aceasta ne in%or$ea0a Constantin al )ll8lea Por%iro#enet(I2 55D(6a ce ... nea$(l 3(l#arilor a trec(t D(narea5 I$6arat(l a %ost sil& sa inalte acest teritori( la ran#(l 'e t"e$a si sa n($easca acolo (n strate#5 'in ca(0a atac(rilor scitilor \slavilor Q n.n.E si 3(l#arilor:?. Acelasi scriitor8i$6arat ne 'a 'e stire ca5 'in ca(0a sla3irii re0istentei i$6eri(l(i si a 6resi(nii 553ar3arilor:5 t"e$a T"raciei a %ost i$6arrita in trei 6arti $ai $ici2 Q B(l#aria5 Istros si Hae$(s Q5 in%or$arie care ne '(ce c( #an'(l la ince6(t(rile t"e$ei 3i0antine c(nosc(te $ai tar0i( s(3 n($ele 'e Paristrion BPara'(navonD. Ea arata ca i$6eri(l n8a ren(ntat la %rontiera D(narii 'e -os5 l(cr( ce se 'es6rin'e si 'in alte acti(ni si vesri#ii 3i0antine In aceasta re#i(ne5 as(6ra carora vo$ reveni. In an(l K>>5 i$6arat(l I(stinian al II8lea5 nesocorin' 6act(l inc"eiat 'e Constantin al I)84ea Po#onat(l c( 3(l#arn5 a re%(0at sa le $ai 6lateasca tri3(t(l an(al si a 'at or'in
Por6"Iro#enit(s5 (e t#an.. 6. ?5 >. si ?.K8?K=.
ZORII UNEI NO? EPOC? BSECOLELE )II8)IIID

31
ca tr(6ele 3i0antine sa treaca. in T"racia5 6entr( a ataca ..Sclaviniile si B(l#ariile:? Ter$en(l 55Sclavinii: este $entionat 6entr( 6ri$a 'ata 'e cronicar(l 3i0antii T"eo6"anes5 c( 6rile7(l 6ri$ei contrao%ensive intre6rinse i$6otriva ins(lelor 'e sla[ 'in8Balcani 'e catre i$6arat(l Constant al II8lea5 in an(l K.>@. Acest ter$en con%ir$ eAistenta la s(' 'e D(naAe a (ntst re#i(ni loc(ite 'e slavi5 c( or#ani0are 6olitica si social a6arte. Sco6(l eA6e'itiei l(i Constant al II8lea era 'e a8i i$6ie'ica 6e slavi sa se intareasc sCl sa8i 'eter$ine sa rec(noasca sta6anirea 3i0antina. S(6(nan' re#i(nile loc(ite 'e slavi i$6arat(l le8a i$6(s si an($ite con'itii5 'ar5 toto'ata5 le8a rec(nosc(t 're6t(l 'e a loc( 6e teritori(l i$6eri(l(i. In (r$a aceleiasi eA6e'itii5 $(lti slavi a( %ost coloni0ati in Asi Mica5 iar altii a( %ost $rolati in ar$ata. In ti$6(l l(i I(stinian al II8lea5 T"eo6"ane $enrionea0a a 'o(a eA6e'irie 3i0antina i$6otriva 55Sclaviniilor:5 'ar 'e 'ata aceasta ? asocia0a. c( 55B(l#ariiIe:5 6reci0an' ca5 atat (nele5 cat si celelalte5 se a%la( 6e teritori( T"raciei. Din cele 'o(a 'en($iri re0(lta ca 3(l#arii traia( in ase0ari 'eose3ite 'e al slavilor5 (nin'(8se c( acesria 6entr( a l(6ta i$6re(na i$6otriva Bi0ant(l(i. S6re 'eose3ir 'e 3(l#ari5 care era( $ai 6(rin n($erosi si oc(6a( (n teritori( $ai restrans 'in c(6rins( i$6eri(l(i5 slavii era( ras6an'iti in a6roa6e toata Penins(la Balcanica5 6ana in Pelo6ones Este c(nosc(ta5 in aceasta 6rivinta5 ren($ita %ra0a a l(i Constantin Por%iro#enet(I2 UG %ost slavi0ata si a 'evenit 3ar3ara intrea#a tara:/5 care a 'at nastere la n($eroase 'isc(ti si inter6retari 'i%erite. Ca o reactie i$6otriva slavilor5 s(3 I(stinian al II8lea5 a %ost creatG t"e$a Hella'ei5 $entionata 6entr( 6ri$a 'ata in an(l K;.5 care c(6rin'ea teritori( !reciei centrale9. Tot i$6otriva slavilor va %i creata5 c( a6roAi$ativ o s(ta 'e ani $a tar0i(5 t"e$a Mace'oniei5 c( rese'inta la A'riano6ol5 si t"e$a Pelo6ones(l(i5 iar in'atG '(6a aceea5 la ince6(t(l secol(l(i al DC8lea5 t"e$a T"essaloni&(l(i. Prin aceste $as(r 'e or#ani0are a'$inistrativ8$ilitara5 6rin ca$6anii re6etate i$6otriva 55Sclaviniilor:5 6rii cresrinarea si civiH0area tri3(rilor 'e slavi5 3i0antinii a( re(s& tre6tat sa8si reoc(6e s sa8si re#reci0e0e vec"ile teritorii. Un %a6t ase$anator s8a 6etrec(t 6e s6ati(l nor'8'(narean5 co$(nita'le 'e slavi ra$as aici '(6a ca'erea lime&! ului %(n' $(lt re'(se ca n($ar5 co$6arativ c( cele a(to"ton 'aco8ro$ane5 ro$ani0ate si a6oi ro$anesti. Teritoriile acestora 'in (r$a se 6re0entai ca niste 55Ro$anii: =/omaniaeG $ai $ici5 care5 'in 6(nct(l 'e ve'ere 6olitic si c(lt(ral se si$tea( le#ate 'e I$6eri(5 ..Ro$ania: cea $are 'eose3in'(8se5 c"iar o6(nan'(8se %ata 'e 55Bar3aric($:. In aceste 0one viata s8a $entin(t 'atorita5 in 6ri$(l ran'5 6o6(late a(to"tone insasi5 6rin $i7loacele si 6(terile 6ro6rii5 locale. Un 6ri$ in'ici( 6entri i'enti%icarea (nor ast%el 'e re#i(ni il constit(ie 6astrarea5 6ana in 0ilele noastre5 a (no to6oni$e sa( "i'roni$e anrice.
? 2
T"eo6"aaes5 6. ..<. Ibidem.N. /9<. / For6UIro#enit(s5 ca6. K5 6. G 9 T"eo6"anes5 6. /K>G Nicc6" ?.//8lior(s5 6. />.
32 INCEPUTUR- MEDIE)A? Mai $(lt 'ecat 55Sclaviniile: $ai sla3 or#ani0ate $ilitar5 (n 6ericol a6roa6e contin(( I8a constit(it 6entr( Bi0ant 6ri$(l stat 3(i#ar BK>?8;<?D. For$atia statala 6roto3(l#ara5 rec(nosc(ta 'e i$6arat(l Constantin al I)8lea Po#onat(i 6rin tratat(l 'in an(l K>?5 era con'(sa 'e (n 55"an:5 a7(tat 'e aristocratia tri3ala 3(l#ara si slava. Ma7oritatea s(6(silor o alcat(ia( 6o6(latia locala5 traca ro$ani0ata5 si tri3(riie slave sta3ilite in $asa5 in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al )ll8Iea5 6e teritori(l 'e la s(' 'e D(nare5 oc(6at '(6a aceea 'e 3(l#ari. Cel $ai vec"i ele$ent il constit$a 6o6(latia traca ro$ani0ata. Parte 'in aceasta 6o6(latie 6ierise in l(6tele c( 553ar3arii:5 6arte traia alat(ri sa( se conto6ise in $asa slavilor5 iar alta 6arte se retrasese in $(nti si in re#i(ni $ai %erite5 'an' nastere vla"ilor 'e $ai tar0i(. Din li$3a acestei 6a6(latii s8a( 6astrat (nele 'en($iri 'e orase5 ra(ri si localitati5 ca5 'e eAe$6l(5 n($ele "erdica Q $ai tar0i( slavi0at in "redetz. iar a6oi5 ince6an' c( secol(l al FT)8lea5 inloc(it c( So%ia Q5 +ulpidava BPlov'iv(l 'e asta0iD5 Ede&&o& B)arnaD5 Ede&&a B)o'enaD5 ra(l "irCmon BStr($aD s.a. B(l#arii era( 6(tini5 'ar acestora li s8a( a'a(#at #reci5 rest(ri ale #otilor si ale altor 553ar3ari: coloni0ati $ai 'inainte 6e teritori(l I$6eri(l(i ro$an 'e R%isarit. Rese'inta "an(l(i a 'evenit Plis&a5 ase0are c( n($e slav 'in
ca$6ia 'e nor'8est a B(l#ariei act(ale. Frontierele no(l(i stat n( se c(nosc c( 6reri0ie. Ele se intin'ea( s6re s(' 6anS. la Hae$(s BM(ntii BalcaniDG la vest 6ana la 55Avaria:5 a'ica 6ana la ra(l Is&er sa( Ti$ocG la est 6ana la Marea Nea#ra5 $ai 6(tin (nele centre #recesti 'e 6e tar$ B)arna5 Mese$3ria5 Anc"ialosD5 iar s6re nor' %rontiera o constit(ia5 teoretic5 D(narea. N( eAists nici o 'ova'a ca 6ana la ince6(t(l secol(l(i al DC8lea stat(l 6roto3(l#ar ar %i in#lo3at vre(n teritori( la nor' 'e D(nare. Fa6t(l ca in tratat(l 'in an(l K>? n( se $entionea0a ce'area nici (n(i teritori(5 lnsea$na ca5 in teorie5 i$6arat(l 3i0antin rec(nostea 3(l#arilor5 6otrivit o3icei(l(i $ai vec"i5 n($ai 're6t(l 'e 55%e'erati:5 teren(l 6e care se ase0a( %iin'(8le incre'intat 'oar 6entr( 6a0a?. S(ccese inse$nate in relatiile c( I$6eri(l 3i0antin si in consoli'area noii %or$atii 6olitice 6roto3(l#are a o3tin(t "an(l Tervel. A7(tan' 6e i$6arat(l I(stinian al II8lea sa8si re'o3an'easca tron(l5 a %ost ras6latit 'e acesta c( noi teritorii si c( titl(l 'e cae&ar. care in li$3a 3(l#ara a 'at tar. In a 'o(a 7($atate a secol(l(i al )lll8lea5 stat(l 6roto3(l#ar a sla3it5 'in ca(0a l(6telor interne 6entr( tron a aristocratiei $iiitare5 care era i$6artita in 'o(a #r(6e2 (na 6ro3i0antina5 iar cealalta i$6otriva Bi0ant(l(i si 6entr( 6astrarea 'e6linei in'e6en'ence a stat(l(i. Se 6are ca n( inta$6lator in %r(ntea aristocratilor 6ro3i0antini se a%la( 'oi "ani5 ale caror n($e5 Sa3in si Pa#an5 a$intesc 'e 6o6(latia locala5 traca ro$ani0ata. La o $are intin'ere a a7(ns stat(l 6roto3(l#ar in ti$6(l l(i +r($. A'o6tan' la ince6(t o 6olitica 6aci%ista %ata 'e Bi0ant5 el si8a in're6tat atentia s6re #ranita 'e nor'8vest5 (n'e5 6ro%itan' 'e 'istr(#erea (lti$elor ra$as&e ale avarilor Bcirca >=/D5 si8a intins sta6anirea 6ana la "otar(l stat(l(i %ranc5 %era sa %i trec(t5 6e cat se 6are5 la nor' 'e D(nare5 in re#i(nea Banat(l(i 'e asta0i. EA6ansi(nea stat(l(i 6roto3(l#ar s6re nor'8vest n( era 'eloc in ve'erile Bi0ant(l(i. Pe lan#a. %a6t(l ca se intarea5 'evenin' (n 6ericol 'in ce in ce $ai a$enintator 6entr( I$6eri(l 3i0antin5 stat(l 6roto3(l#ar a7(n#ea sta6an 6e o 6arte 'in stravec"ea cale co$erciala 'e (scat5 care le#a a6(s(l 'e rasarit(l E(ro6ei5 trecan' 6rin ZORIIUNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)IIID / Bel#ra'5 Nis5 So%ia5 Constantino6ol. De aceea5 in an(l >=<5 i$6arat(l Nice6"or I a 6orn in %r(ntea (nei eA6e'itii contra B(l#ariei. Dre6t (r$are5 in an(l >=;5 ar$atele l(i ICr(2 a( ase'iat si 'ara$at Ser'ica5 i$6ortant no' co$errial 3i0antin5 care '(6a cativa an4 ca0(t 'e%initiv in sta6anirea stat(l(i 6roto3(l#ar. In an(l >?/5 '(6a (n atac Pere(sit i$6otriva Constantino6ol(l(i5 +r($ a ase'iG A'riano6ol(l5 ri'ican' 'in acest oras si 'in satele 'in 7(r(l l(i (n $are n($ar 'e loc(itor '(6a (nele i0voare ?= ===5 '(6a altele 9= ===5 6e care i8 a ase0at in ..B(l#aria 'e 'incol 'e D(nare: BBo(FIa6ia eAeL%iev TOD :lor6o( Tcora7io( TTE6av Ao( Aavo(6Lo(D Se'erea a '(rat vreo @. 'e ani5 6ana in ti$6(l i$6arat(l(i 3i0antin Teo%il5 cancl5 ? r(#a$intea celor s(r#"i(niti5 li s8a( tri$is 'e la Bi0ant cora3ii5 6e care5 c( toat i$6otrivirea 3(l#arilor5 care a( c"e$at in a7(tor si 6e (n#(rii a%lati 6rin ste6ele rasaritent a( i03(tit sa se i$3arce si sa se intoarcS. in i$6eri(. De6ortarea %ac(ta in sco6(4 l(crarii 6a$ant(l(i va %i av(t loc in s('(l Mol'ovei5 i orice ca0 intr8o re#i(ne a6ro6iata 'e #(rile D(narii5 (n'e 6o6(latia se rarise %oarte $a 'in ca(0a re6etatelor inva0ii 553ar3are:. De veac(ri5 loc(itorii 'in re#i(nile ce se intin 'e o 6arte si 'e alta a D(narii se a%la( in stranse le#at(ri (nii c( ceilalti5 relatiile 6olitic 'intre s('(l si nor'(l D(narii %(n' %iresti5 %avori0ate si 'e a$estec(l 'intre 6o6(lati ro$anica5 res6ectiv 6o6or(l ro$an5 c( 6o6(latia slavo83(l#ara5 c( nor$ale si reci6roc in%l(ente. Ast%el se eA6lica 'i%eritele vesti#ii5 in'eose3i cera$ice5 'e tra'itie ro$an 6rovincials5 a$estecate c( vesti#ii slavo8 3(l#are. O$(rta#5 %i(l si (r$as(l l(i +r($5 a7(tat 'e aristocratia $ilitara tri3ala a 6rotc 3(l#arilor in c(rs 'e %e('ali0are5 a contin(at 6olitica 'e ra03oi si eA6ansi(ne a tatalL sa(5 'ar a inc"eiat (n tratat 'e 6ace c( Bi0ant(l 6e o 6erioa'a 'e trei0eci 'e ani. In a$ >?>5 tri3(riie slave ale tirnocenilor5 'e 6e valea ra(l(i Ti$oc5 ne$(lt($ite 'e sca6anire 6roto3(l#ara5 s8a( 'e0li6it 'e stat(l 3(i#ar5 trecan' s(3 ocrotirea I$6eri(l(i %ranc. Cativ ani $ai tar0i(5 in >@95 s8 a( 6re0entat5 la c(rtea 'in Aac"en a i$6arat(l(i5 'ele#ati i tri3(rilor slave ale abodritilor. n($ite 6o6(lar 556rae'ecenenti:5 ceran' a7(tor i$6otriv atac(rilor 6roto3(l#arilor. Aceste tri3(ri loc(ia( 55in Dacia 'e lan#a D(nare5 inveci nan'(8se c( 3(l#arii: =contermim Bulgari& (aciam (anubio adiacentem incoluntG2. Tc in acest ($6 6roto3(l#arii a( c(cerit re#i(nea Sir$i($5 c(6rinsa intre D(nare si Savr c( cetatea Sin#i'(n($5 care 'e ac($ inainte va %i c(nosc(ta? s(3 n($ele 'e Bel#rac In vre$ea l(i O$(rta#5 (n#(rii a( atacat re#i(nea 'e nor'8 est a stat(l(i 6roto3(l#ai I$6otriva lor a %ost tri$isa o ar$ata care i8a (r$arit 6ana la Ni6r( Q (n'e s8a ineca O&orses5 con'(cator 'e oaste 6roto3(l#ar Q5 %ara sa se 6oata a%ir$a ca stat(l l(i O$(rta se intin'ea 6ana acolo. Ince6an' 'e la 6o6osirea 3(l#arilor la s(' 'e D(naresi 6ana catre $i7loc(l secol(l( al DC8lea5 a av(t loc 6roces(l 'e lenta slavi0are a acestora. Cronicarii 3i0antini si c"ia
?
Leon !ra$$atic(s5 6. @=<5 @=> si @/?8@//G "criptor iucerttu. in Leon !ra$$aric(s5 6. /9.]/9% SI$eon Ma#ister5 6. K?.8 K?<G !eor#i(s Monac"(s5 6. <K98<K.. @ Ammle& regiii @rancorum. 6. ?K<8?K;.
34 INCEPUTURIMEDIE)ALE (nii "ani 6roto3(l#ari %ee 'eose3ire5 6ana in secol(l al IF8lea5 intre slavi si 3(l#ari5 ca ele$ente etnice 'i%erite5 in c(6rins(l (neiasi aceleiasi %or$ati(ni 6olitice. Proto3(l#arii alcat(ia( clasa con'(catoare5 6(tin n($eroasa5 $entinan'(8se ca atare ti$6 in'el(n#at5 %ora sa lase (r$e inse$nate in san(l 6o6(latiei slave. In sc"i$35 'atorita rol(i(i lor 'e con'(catori $ilitari si 6olitico 'en($irea 'e 553(l#ari:5 care la ince6(t avea (n sens strict etnic5 a
'even& o 'eterrninare c( caraccer 6olitic5 c(6rin0an' la (n loc cele trei ele$ente etnice 'e 3a0a care alcat(ia( 55stat(l 3(l#ar:2 traco8ro$anii5 slavii si 6roto3(l#arii. S6re srarsit(l 6ri$ei 7($atati a secol(l(i al IF8lea5 'en($irea 'e 553(l#ari: a 6ier'(t inteles(l sa( initial5 strict et$c5 a7(n#an' sa 'ese$ne0e 6e toci s(6(sii stat(l(i 3(l#ar5 in'i%erent 'e ori#inea 4or etnica. Din 6(nct(l 'e ve'ere social5 %or$atia statala 6roto3(l#ara 'in (lti$ele 'ecenii ale secol(l(i al )ll8lea si 6ana in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al IF8lea se a%la intr8o %a0a 'e trecere s6re %e('alis$. De o 6arte5 eAista( taranii H3eri5 or#ani0ati in o3sri teritoriale5 %or$an' $a7oritatea 6o6(latiei5 6rinci6als 6ro'(catori 'e 3(n(ri5 iar5 'e cealalta 6arte5 aristocratia $ilitara tri3ala5 a carei 6(tere crestea o 'ata c( stat(l. In %r(ntea t(t(ror se a%la "an(l5 c( 6(teri ne$ar#inite. Re6etatele ra03oaie si aneAari 'e teritorii 'in secol(l al )III8lea si 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al IF8lea a( '(s la r(inarea si ca'erea in 'e6en'ents tre6tata a tarani$ii5 la ac($(larea 'e noi teren(ri a#ricole si la cresterea 6(terii re6re0entantilor aristocratiei. Acestia era( si $ari 6ro6rietari 'e teren(ri a#ricole5 6e care le c(ltiva( taranii 'e6en'ent. In a%ara 'e cele 'o(a cate#orii 6rinci6ale Q tarani li3eri sa( 'e6en'enti si aristocrati $ari 6ro6riecari 'e 6a$antQ5 in B(l#aria secolelor )?I8IF eAista( si ro3i5 6roveniti5 'e o3icei5 'in ran'(l ca6tivilor 'e ra03oi. Ei n( avea( insa (n rol 'eter$inant in 6ro'(ctia econo$ic4 a stat(l(i. +r($5 6rin le#islaria sa5 a sanctionat le#al 6roces(l 'e %e('aii0are in c(6rins(l stat(l(i 6roto3(l#ar. Econo$ia stat(l(i 3(l#ar era (na $c"isa5 nat(rala. Sc"i$3(l5 atat cat eAista5 se %acea in nat(ra. Hanii 6roto3(l#ari n8a( 3a$t $one'a5 iar stat(l 6e care ei il con'(cea( n8a %olosit intens $one'a5 a carei 6(tere 'e circ(late in 6erioa'a res6ectiva 'e ti$6 era5 'e alt%el5 %oarte re'(sa. In anii >K98>K.5 "an(l Boris i$6re(na c( %a$ilia si c( 3oierii a6ro6iari a( 6ri$it crestinis$(l 'e la Biserica 'in Constantino6ol. Parte 'in 3oieri si 6o6or a( %ost crestinati c( %orta. I$6(nerea cresrinis$(l(i era necesara si 6entr( inte#rarea tar(l(i si a stat(l(i 3(l#ar in ran'(rile celorlalri sta6anitori si state crestine 'in E(ro6a. D(6a (nele oscilari intre Ro$a si Bi0ant5 'in ca(0a. ca voia sa ai3a o 3iserica in'e6en'enta5 Boris s8a "otarat 'e%initiv 6entr( acce6tarea cresrinis$(l(i 3i0antin B><=D5 %a6t care a av(t cea $ai $are i$6ortant4 in 'e0voltarea c(lt(rii B(l#ariei. Una 'intre (r$arile i$6onante ale crestinarii a %ost5 in $are 6arte5 ster#erea 'eose3irii etnice 'intre 6roto3(l#ari5 slavi si 6o6(latia traca ro$ani0ata5 con'itie necesara 6entr( %or$area (n(i 6o6or 3(l#ar (nitar. Proto3(l#arii a( %ost asi$ilati 'e%initiv in $asa slava5 li$3a slava i$6(nan'(8se ca li$3a o%iciala in stat si in 3iserica. A'o6tarea cresrinis$(l(i 'e catre 6o6or a '(s 4a necesitatea a'o6tarii5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al IF8lea5 a (n(i al%a3et 6ro6ri(5 a%la3et(l c"irilic Q a3ia creat 'e $isionarii 3i0antini in l($ea slava Q5 eveni$ent 'e cea $ai ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)inD / $are inse$natate in istoria 6o6oarelor slave. Datorita l(i Cle$ent si Na($5 'isci6ol l(i C"iril si Meto'i(5 al(n#ari 'in Moravia5 scrierea c"irilica si8a #asit 6atria in B(l#ariG 'e (n'e s8a ras6an'it atat la celelalte 6o6oare slave5 cat si la ro$ani. 8Si$eon5 %i(l eel $ai $ic al l(i Boris5 ince6an' c( an(l >;/ isi $(ta ca6itala la Presla? iar B(l#aria a c(nosc(t in ti$7a(l car$(irii sale cea $ai $are eA6ansi(ne teritorials. o inalta In%lorire econo$ica si c(lt(rala. Bi0ant(l a eAercitat o in%l(enta 6re#na"ta as(6i c(lt(rii 3(l#are. In acest ti$65 (n#(rii sta3iliti5 la nor'(l Marii Ne#re5 atatati 'e 3i0antin c( care Si$eon se a%la in ra03oi5 a( trec(t D(narea5 6(sriin' re#i(nile 'e nor'8est a B(l#ariei B>;.D. Dre6t ras6(ns5 '(6a inc"eierea 6acii c( Bi0ant(l5 3(l#arii in alianta c 6ecene#ii a( 6(sriit salas(rile (n#(rilor5 silin'(8i sa 6araseasca 6entr( tot'ea(na s6arii nor'86ontic si sa se stra$(te in Ca$6ia Pannoniei8 B>;KD. In (r$a inlat(rar( 6ericol(li (n#ar5 Si$eon si8a in're6cat acentia ins6re #ranitele 'e s('8est si s('8vest ale B(l#arie 6e care le8a eAtins consi'era3U5 %iin' an#a7at in ra03oaie istovitoare c( Bi0ant(l si c s'r3ii. In ti$6(l l(i Petr(5 %i(l si (r$as(l l(i Si$eon5 ince6e 'eclin(l stat(l(i 3(l#ar5 cai in sc(rta vre$e avea sa se inc"eie c( s(6(nerea $ai intai a 7($atarii 'e est B;<?D5 & a6oisiacelei 'e vest B?=?>D5 'e catre 3i0antini. Relatiile%e('alea(in%l(entati$6artire societatii 3(l#are in 'o(a clase 3ine in'ivi'(ali0ate2 3oieri$ea si tarani$ea 'e6en'enti Inra(tatirea sit(atiei tarani$ii a 'at nastere (n(i 6(ternic c(rent 'e ne$(lt($ire5 6 care s8a #re%at cre'inta '(alista 'e ori#ine asiarica5 bogomi,&mul. n($it ast%el '(6a n($el inte$eietor(l(i sa( le#en'ar 556o6a Bo#o$il: B'e %a6t (n calc '(6a #recesc(l 55Teo%ir 55i(3itor(l 'e D($ne0e(:D. S(3 as6ect(l (nei ere0ii in're6tate i$6otriva 3isericii o%icia" 3o#o$ilis$(l era in %on' o 'octrina c( caracter 6rotestatar5 ali$entata $ai ales ' contra'ictiile (nei l($i %e('ale 6e cale 'e a se naste. Le#at(riie stranse si in'el(n#ate intre 6o6(latiile care traia( i$6re(na5 cea a(to"ton ro$ani0ata si cea slava5 'e la nor'(l si 'e la s('(l D(narii5 s(nt %actori care a( av( consecinte i$6onante 6entr( 'e0voltarea sociala si c(lt(rala a ro$anilor. Din 6(ncti 'e ve'ere social5 cei 'oi %actori a$intiti a( in%l(entat %or$area relatiilor %e('ale si i stan#a D(nirii. Este se$ni%icativa5 in aceasta 6rivinta5 6atr(n'erea in li$3a ro$ana ter$en(l(i boier. (n(i 'in 6(rinele c(vinte ra$ase 'in li$3a 3(l#ara5 6rec($ si a (nc c(vinte 'in li$3a slavilor 'e s('5 a$upAn. &luga etc. Aceleiasi in%l(ence i se 'atorea0a si intro'(cerea li$3ii slave vec"i5 c(nosc(ta s( 'en($irea 'e 55slava 3isericeasca: sa( 55vec"e 3(l#ara:5 in l&(r#"ia 3isericii ra$ane 2 in cancelaria 'o$neasca. Lit(r#"ia5 tra'(sa in li$3a slava. vec"e in a 'o(a 7($atate secol(l(i al DC8lea 'e catre Meto'i( si C"iril5 a %ost a'(sa in B(l#aria In ti$6(l l(i Si$eor Atat ea5 cat si intrea#a ter$inolo#ie 6rivin' or#ani0area te$einica a rit(al(l(i si a ierar"it 3isericesti =utrenie. vecemie. molitva. pri&tol. & #Nit. ti!oita. &taret. vlad5a etc.D s8a( ras6an' la nor'(l D(narii in
secol(l al F8lea5 ce4 $ai 6ro3a3il in ti$6(l tarilor Si$eon si Petrt Li$3a slava vec"e n( va 6atr(n'e si in 6ro%(n0i$e la 6o6(latia a(to"tona ro$ani0atG ea va ra$ane 'oar la nivel(l (nei 6at(ri sociale 'o$inante5 'evenin'5 $ai tar0i(5 li$3 o%iciala a cancelaCriei 'o$nesti si a 3isericii. /K INCEPUTURI MEDIE)ALE D(6a crearea stat(l(i 6roto3(l#ar la s(' 'e D(nare si 6ana la s(6(nerea sa 'e catre I$6eri(l 3i0antin5 in anii ;<? si ?=?>5 le#at(rile teritoriilor 'e la D(narea 'e -os c( Bi0ant(l a( sla3it %oarte $(lt5 'ar n( s8a( intrer(6t c( tot(l. D(narea contin(a sa %ie5 casi $ai inainte5 o $are artera'e circ(larie5 #(rile %l(vi(l(i %iin' 55sta6anite 'e crestini:5 a'ica 'e 3i0antini?. Ast%el se eA6lica 'e ce5 la ince6(t(l secol(l(i al )lll8lea5 t$6arat(l I(stinian al II8Iea si8a #asit re%(#i( toc$ai ai'5 'e (n'e5 6rin tri$isi s6eciali5 '(cea tratarive c( "an(l 3(l#ar Tervel5 6entr( a %i a7(tat 'e acesta la re'o3an'irea tron(l(i@. C(rs(l in%erior al D(narii a %ost5 'e ase$enea5 a6roa6e %..ra intrer(6ere in sta6anirea sa s^3 control(l %lotei 3i0antine5 care5 6entr( a 6(tea circ(la li3er5 avea nevoie 'e an($ite centre 'e s6ri7in5 atat 6e tar$(l $arii5 cat si 6e $al(rile %l(vi(l(i. In an(l <.K5 ras6(n0an' (n(i atac al 3(l#arilor as(6ra Traciei5 i$6arat(l Constantin al )8lea Co6roni$(l a tri$is o %lota 'e .== 'e cora3ii5 care5 inaintan' 6e Marea Nea#ra si 'e8a l(n#(l D(narii5 a a7(ns 6ana la tar$(rile loc(ite 'e 3(l#ari5 incen'iin'(8le si %acan' $(lti 6ri0onieri. S(3 acelasi i$6arat5 in anii <K@8<K/5 o %lota 'e >== 'e cora3ii5 incarcata. c( ar$ata 'e cavalerie5 a 6ornit catre #(rile D(narii/5 iar 0ece ani $ai tar0i(5 o %lota alcat(ita 'in @ === 'e cora3ii se in're6ta 'in no( s6re D(nareCC. In secol(l al IF8Iea (n 'etasa$ent s6ecial al %lotei i$6eriale avea in 6a0a tar$(l 'e vest al Marii Ne#re. Un an($e %(nctionar5 c(nosc(t s(3 n($ele 'e 55ar"onte al B(l#ariei: si care 6(rta #ra'(l 'e come&. era co$an'ant(l acestei %lote. Centr(l co$an'a$ent(l(i %lotei 3i0anrine 'in Pont(l stan# se a%la5 in acest ti$65 la #(rile D(narii si an($e la LI&osto$ion BLI&osto$o5 LI&osto$a5 tra'(s $ai tar0i( in li$3a slava c( )al&ovD5 6e 3rat(l C"ilia. Aici5 eel $ai 6ro3a3il5 iar n( in cine stie ce alta localitate $ai $(lt sa( $ai 6(tin inse$nata5 se va %i a%lat in 6lin secol al DC8lea5 acel 55To$a 6rotos6atar si ar"onte 'e LI&osto$ion:5 'isci6ol al 6atriar"(l(i Fotios5 car(ia %ost(l sa( 6ro%esor ii inc"ina c(nosc(ta l(crare *e>icul lid @otio&. In anii >/<8>/>5 %lota 3i0antina a trans6ortat in 6atria lor 6e cei care $ai ra$asesera 'in vreo ?= === 'e loc(itori a'riano6olitani ri'icati c( @. 'e ani $ai inainte 'e catre "an(l 3(l#ar +r($ si 'e6ortati (n'eva la nor' 'e 'elta sa( n( 6rea 'e6arte 'e #(rile D(narii. Catre s%arsit(l secol(l(i al IF8Iea5 6e la an(l >;.5 can' 3i0antinii i8a( c"e$at i$6otriva 3(l#arilor I(i Si$eon 6e (n#(rii sta3iliri te$6orar5 6ro3a3il5 la nor' 'e 'elta5 aceeasi %lota i$6erials 3ara #(rile D(narii.. C( 6rile7(l l(6telor 'in an(l ;?< 'intre 3i0anrini si 3(l#ari5 %lota i$6eriala s(3 co$an'a 'ron#ar(l(i Ro$anos a6are 'in no( in a6ele D(nariiK. N( inta$6lator5 cea $ai vec"e $enri(ne a 3rat(l(i S(lina B'en($ire 'e ori#ine #reaca: Q ZeFrvctcG OB'7FCT7CI_- canal5 t(3 sa( scoica in %or$a 'e t(3 OBtiDATIvF Bo(Fvco5 '(6a c($ este si cea a 3rat(l(i C"iliaD5 o 'atora$ 6enei i$6arat(l(i si scriitor(l(i 3i0antin Constantin Por%iro#enet(i.
? 2
T"eo6"anes5 p. /.>. Ibidem. 6. /</8/<9. / Nice6"or(s5 6. KK si K;. 4 T"eo6"ancs5 6. 99K899<. . Leon al )l8lea Filoso%(l5 6actica. in -.8P. Mi#ne5 +atrologiae curnt& completii&. +airologia graeca. ?=<5 Paris5 ?>K/5 col. ;.KG Por6"Iro#enic(s5 (e adm.. ca6. .?5 6. @.=8@.@G T"eo6"anes coin.5 6. /.>8/K;G !eor#i(s Monac"(s5 6. >.9. ; T"eo6"anes cont.5 6. />;G SI$eon Ma#isrcr5 6. <.9G !eor#i(s Monac"(s5 6. >>@.
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)?IID / Descriin' Delta D(narii si tar$(l 'e vest al Marii Ne#re5 el a$inteste 'es6re eAisten 6e la $i7loc(l secol(l(i al F8lea a oras(l(i Constanta B+arvarccvTo2D si a (nei localita c( n($ele +ono6as H+a7voira# Q +'Y&F6 ! tantarD5 sit(ata (n'eva intre 'elta si ace oras?. N( $(le $ai tar0i(5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea5 I$6arat(l Nic"i%i Focas contin(a sa va'a in 3(l#ari niste 55%e'erati: si sa consi'ere D(narea %ronriera c nor' a i$6eri(%(i5 6e care acest$ era( o3li#aci s8o 6a0easca in sc"i$3(l sti6en'iilor an(a 6e care le 6ri$ea( 'e la Constantino6ol@. P(tinele in%or$atii ale i0voarelor literare 'es6re le#at(rile Bi0ant(l(i c( re#i($ D(narii 'e -os in secolele )III8 F s(nt co$6letate 'e 'i%erite 'esco6eriri ar"eolo#ic al caror n($ar a s6orit consi'era3il in (lti$(l ti$6. Dintre acestea5 cele $ai elocven s(nt (nele si#ilii 3i0antine 'e 6l($3 #asite la D(rostor($ BSilistraD si la Constanta. E 'ove'esc n( n($ai o conrin(itate 'e viata si $entinerea le#at(rilor c( Bi0ant(l5 'a 6entr( an($ite intervale 'e ti$65 6res(6(n c"iar o a(toritate a Bi0ant(l(i as(6 re#i(nilor 'e (n'e 6rovin. Ast%el5 s(nt 'o(a si#ilii i$6eriale a6artinan' (n(l I(i )asi I5 iar celalalt l(i Constantin al )ll8lea Por%iro#enet(i5 a$3ele 'esco6erite la Silistra. L si#ili( 6(rtan' n($ele l(i 55Focas5 s6atar si strate#:5 atri3(it secolelor )III8?F si #ai 6e $al(l stan# al D(narii5 la est 'e Calarasi5 re6re0inta5 In 6l(s5 o con%ir$are a le#at(rili eAistente intre cele 'o(a $al(ri ale %l(vi(l(i. Alte 'o(a si#ilii 'in secolele )III8C rec(6erate la Silistra5 ne %ac c(nosc(ri 6e t(r$ar"ii Anatolios si Nic"ita5 inalti %(ncriona $ilitari5 s(3alterni i$e'iari si 'irecti ai strate#(l(i5 co$an'antii asa8n($itei t?ine. 6rin s(3'ivi0i(ne a t"e$ei ca (nitate $ilitara. Daca in 6rivinta acestora se 6oate 6res(6(i ca isi in'e6linea( %(nctia in 0ona (n'e a( %ost 'esco6erite si#iliile lor5 in sc"i$3 'es6 (n oarecare loan HVD5 se% al (nei va$i i$6eriale 'in C"ersones5 al car(i si#ili(5 'atar 'in secol(l al IF8lea5 s8a #asit la Silistra5 6are si#(r ca el isi eAercita inalta %(ncrie 6e ca o 'erinea in c(nosc(t(l cent$ 3i0antin 'e 6e tar$(l 'e nor' al Marii Ne#re. De acoi acesta trl$itea5 6ro3a3il5 o
scrisoare 6ersonala sa( o%iciala vre(n(i cole# si co$6atrii al sa( 'in 6ort(l si 6(nct(l 'e va$a D(roseor($. Alti 'e$nitari 'in ca6itala sa( '4 'i%erite centre ale I$6eri(l(i 3i0antin intretinea( le#at(ri 'e aceeasi nat(ra c( 'i%eri 'e$nitari 'in acelasi oras 'e 6e D(nare sa( 'in Constanta5 (n'e s8a( #asit inca vrt cateva si#ilii 3i0antine 'in secolele )IIIQF. In a%ara: 'e si#ilii5 (n loc a6arte ii 'etin $one'ele 3i0antine. Se stie ca in 6erioat la care ne re%eri$ raritatea $one'elor consrit(ie (n %eno$en #eneral5 strans le#at c cri0a econo$ica si 'e trans%or$arile a'anci 6e care le s(%era i$6eri(l in toate 'o$ niile2 6olitic5 a'$inistrariv5 social si c(lt(ral. Atac(rile ara3ilor la %rontierele 'e s('8 e si ale slavo83(l#arilor 'lns6re nor'5 i$6re(na c( $arile %ra$antari interne5 in %r(n c( cri0a iconoclasta5 a$eninta( insisi viata i$6eri(l(i5 in ti$6 ce societatea se 3a0a ` o econo$ie $c"isa5 nat(rala5 evol(an' catre o no(a or#ani0are5 'e ti6 %e('al. C( toa acestea5 $one'ele 3i0antine n(8si intrer(6 circ(latia in re#i(nea car6ato8 '(narean
?
Por6"Iro#enit(s5 op.cit.. ca6. ;5 6. K=5 K@. :Ce'ren(s8SlcIlit0es5 6. /<@.
38 INCEPUTURI MEDTE)ALE $ai ales 6e teritori(l Do3ro#ei 'e asta0i5 (n'e se 6are ca an($ite centre5 sit(ate 6e tarra(l $arii si 'e8a I(n#(l D(narii5 in'eose3i la va'(ri i$6ortante5 a( contin(at s. %ie in sta6anirea I$6eri(l(i 3i0antin si in an($ite eta6e ale 6erioa'ei 'intre anii K>? si ;<?. Mone'e 'in aceasta 6erioa'a5 i0olate sa( in te0a(re5 s8a( 'esco6erit la !reci si Pecenea#a 8 7('. T(&eaG Constanta5 Man#alia5 Rasova5 !alita5 Url(ia5 A'a$clisi5 M(r%a'ar si )al(l l(i Traian 8 7('. Constanta. In teritoriile 'in stan#a D(narii5 $one'e 'in aceeasi 6erioa'a a( a6ar(t atat la s('5 cat si la est si nor' 'e Car6ati5 la Tic"ilesri 8 7('. Braila5 Salc(ta8Calo6ar87('. Dol75 Do3r(sa8Zlatarei 8 7('. )alcea5 Sirna87('. Pra"ova5 Cle7a 8 7('. Baca( Bte0a(rD5 Bere0eni 8 7('. )asl(i5 Sat( No(8Pocreaca ] 7('. Iasi5 )oila 87('. Brasov5 )a'as8Nea(a 8 7('. M(res etc. O serie intrea#a 'e 'esco6eriri 'e 6iese $ar(nte 'in secolele )III8F5 in'eose3i o3iecte 'e 6o'oa3a Bcercei5 3ratari5 inele5 catara$eD 'in 3ron0 sa( 'in ar#int5 #asite %ie i0olat5 %ie in ase0ari sa( ci$itire5 la Cosovenii 'e -os Q 7('. Dol75 S(ltana si I0vor( 8 7('. !i(r#i(5 O3arsia No(a 8 7('. Olt5 !arlita 8 7('. Constanta5 Costesti si Ra'(caneni 8 7('. Iasi5 Ars(ra 8 7('. )asl(i5 Bratei( ] 7('. Si3i(5 Tei(s5 Ci($3r(' si Noslac Q 7('. Al3a5 Moi#ra' 8 7('. Sala75 iar intre Pr(t si Nistr( la Alce'ar si in alte localitati s(nt 'e %act(ra sa( 6rovenienta 3i0antina5 (nele 6ro'(se 6ro3a3il c"iar ale atelierelor 'in ca6itala i$6eri(l(i. Do(a 'esco6eriri i0olate5 %ac(te inta$6lator 6e teritori(l Do3ro#ei5 atesta Q (na contin(area tra'itiei c(lt(rale $ai vec"i si a le#at(rilor c( Bi0ant(l5 cealalta no(a orientare 6olitica si c(lt(rala i$6(sa 'e ele$ent(l slavo8 3(l#ar. Pri$a este (lcior(l a$%oroi'al5 6ro3a3il 'in secolele LF8F5 'esco6erit5 in ?;K;5 la Ca6i'ava 8 7('. Constanta5 6e al car(i ($ar se a%la inci0ate se$n(l cr(cii c( %or$(la NH +O si n($ele +etre. scris 6otrivit 6ron(nriei sale ro$anesti5 c( caractere #recesti. Cealalta 'esco6erire este c(nosc(ta inscri6tie #asita5 in ?;.=5 la Mircea )o'a 8 7('. Constanta5 cea $ai vec"e inscri6tie in li$3a slava vec"e c(nosc(ta 6ana in 6re0ent la noi BK9.?R;9/ 6.C"r.D. Inscri6tia are caracter co$e$orativ istoric si a %ost 6(sa in le#at(ra c( eA6e'itiile 'in an(l ;9/ ale (n#(rilor5 6ecene#ilor si ale altor tri3(ri la s(' 'e D(nare5 a$intite 'eCi0voarele vre$ii?. 5-(6an Di$itrie:5 $entionat 'e aceasta inscri6tie5 este 6ro3a3il (n con'(ctor local 'in s('(l Do3ro#ei.
/' S%ATIUL CAR%ATO#DUNAREANO#%ONTIC IN A DOUA &UMATATE A MILENIULUII (SECOLELE "II#I$) a' Situatia etn #de! 1ra,ica in c nditiile !i1ratiei slavil r* avaril r si 3ul1aril r
I0voarele scrise5 'ar $ai c( sea$a cercetarile ar"eolo#ice intre6rinse c( 'eose3ire in (lti$(l s%ert 'e veac5 releva %a6t(l ca in aceasta 6erioa'a istorica5 in ca'r(l evol(tiei
Ibidem. p. /?KG T"eo6"aiies cont.5 6. 9/=Q9/?G SI$eon Ma#ister5 6. <9>.
ZORII UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )??8)??ID / societarii locale 'in teritoriile 'e la nor'(l D(narii 'e -os5 o serie 'e evenCi$ente 'e or'i social8econo$ic si 6olitic5 ca(0ate5 intr8o an($ita $as(ra5 si 'e 6re0enta5 $ai $(lt sa $ai 6(tin in'el(n#ata5 a (nor 6o6(latii in $i#rarie5 a( 'eter$inat n($eroase si 6ro%(nc trans%or$ari5 . c( conse'nte i$6ortante 6entr( 'e%initivarea str(ct(rii interne co$(nitatilor ($ane5 ca si 6entr( cristali0area (lterioara a civili0atiei caracteristice s6att(li car6ato8'(nareano86ontic. P Este se$ni%icativa constatarea cercetarilor intre6rinse ca trasat(rile 'e evi'ent caractt ro$anic5 care 'e%inesc civili0atia 'in acest s6ari( #eo#ra%ic in c(rs(l secolelor )II8D 'oc($entea0a aici5 %ara in'oiala5 o n($eroasa 6o6(latie ro$aneasca5 'e7a constit(il etnic si lin#visric. EAisten%a acesteia in teritori(l car6ato8'(nareano86ontic este const cinta %ireasca a (n(i 6roces istoric co$6leA5 in care contin(itatea ele$ent(l(i etni 'aco8ro$an5 trasat(rile esential ro$anice ale civili0atiei sale5 %or$ele s(6erioare c or#ani0are social8econo$ica si $(lti6lele sale le#at(ri c( l($ea ro$ano83i0antina 3i0antina a( %ost 6rinci6alii %actori a7 'es%as(rarii acest(i 6roces. Desi#(r5 in ca'r(l evol(tiei societarii car6ato8'(narene 'in 6erioa'a secolelor )IIQI este necesar sa se rina sea$a si 'e 6re0enta te$6orara a (nor 6o6(latii $i#ratoare5 'inti care5 in e6oca $entionata5 o an($ita
inse$natate o 6re0inta slavii5 avarii si 3(l#ari In c(rs(l secolelor )II8)III avarii isi intaresc 6(terea $ilitara si isi reor#ani0eas teritoriile intrate s(3 'o$inatia lor 6olitica. In acest no( conteAt5 o 6arte 'in teritorii Transilvaniei5 6rec($ si re#i(nile 'e la vest 'e M(ntii A6(seni5 vor c(noaste o serie ' sc"i$3ari 'e or'in 'e$o#ra%ic5 caracteri0ate5 in 6ri$(l ran'5 6rin 6atr(n'erea si sta3ilire te$6orara a (nor #r(6(ri 'e avari5 (neori asociate c( 'etasa$ente 'e slavi. Ast%el5 in 6erioa'a a$intita5 '(6a c($ o 'ove'esc 'esco6eririle ar"eolo#ice 'e I Ai('5 C'$6ia T(r0ii5 Tei(s5 Bratei(5 Stre$t5 Lo6a'ea si altele5 (nele $asate n inta$6lator in 3a0in(l M(res(&( $i7loci(5 avarii vor 6rel(a 'e la localnici salinele ' la Ocnisoara5 Ocna M(res(l(i5 Ocna De7(l(i5 Sic si T(r'a5 asi#(ran'(8si5 in %el(l acestG re0erve s6orite 'e sare 'e care avea( nevoie ca $ari crescatori 'e vite. Tot ca (r$are a 6oliticii 'e 'o$inatie avara si tot in c(rs(l secolelor )II8)III G in%iltrea0a in Transilvania #r(6(ri 'e slavi vestici5 avan'5 6ro3a3il5 rol(l (nor 'etasa$e$ ra03oinice si 'e 6a0a. in ca'r(l aliantei lor $ilitare c( avarii. D(6a c($ atesta 'esco6eriri ar"eolo#ice 'e la C(lci( Mare5 Cl(78Cor'os5 Da3aca5 Ta#a5 Noslac5 Ci6a(8 S%ant !"eor#"e si altele5 ase$enea #$6(ri 'e slavi s8a( sta3ilit5 $ai ales5 in centr(l si nor'8vesti Transilvaniei. Alte #r(6(ri $ai $ici 'e slavi5 evi'ent le#ate si ele 'e avari5 vor 6atr(n' in vest(l Transilvaniei si $ai tar0i(5 in 7(r(l an(l(i >==5 6ro3a3il ca (r$are a in%ran#er avarilor si a aliatilor lor slavi 'e catre %ranci5 '(6a c($ o 6ro3ea0a si ci$&irele c( $or$inl t($(lare 'e incineratie 'e la N(s%ala(5 So$eseni si A6a"i'a. Fara in'oiala5 in 6erioa'a secolelor )II8)III5 in sit(atia 6olitica no( creata5 6entr (nele re#i(ni ale Transilvaniei se 6oate vor3i 'e o si$3io0a avaro8slava5 'ar5 avan'(8i in ve'ere ca ele$ent(l etnic eel $ai n($eros era aici5 ca 6ret(rin'eni la nor'(l D(nar 'e -os5 6o6(latia ro$aneasca5 'esi#(r a av(t Ioc asi$ilarea slavilor 'e catre ro$an %eno$en istoric #eneral5 'e alt%el5 6entr( tot s6ati(l car6ato8'(narean. Desi acest 6roct
Fi#. ? Ase0ari 'in secolele )T8)II de 6e tericori(l Car6ato'an(3iano86ontlc HD(6a St. O-cean(5 "ocietatea carpata! damtbiano!ponticil in &ecolele lO:< . "tmcturi dema!economice ** &arial!politice. B(c(resti5 ?;;<5 liarta nr. @G in contln(are se va cita2 St. Oltean(5 "ocietaleaG. 2 ?. Lo0naG @. I3anestiG /. ConcestiG 9. N&"iccniG .. Ri6iceniG K. HanesciG <. C(coraniG S. BorosaniG ;. Al3esciG ?=. ZvorisreaG ??. )olovacG ?@. BotasanaG ?/. S(ceavaG ?9. BosanciG ?.. R(sii8ManasrioaraG ?K. U'esr7G ?<. Roto6anestiG IS. Dol"escii MariG ?;. Ci$esriG @=. DraAiniG @?. T('oraG @@. Dol"ascaG @/. L(ncaG @9. )'natori Nea$tG @.. A#a6$G @K. Tar6esciG @<. Ra'eniG@>. Davi'e$G @;. Ti3(caniG /=. Han#(G /?. )aleniG /@. Sa3aoaniG //. Ha$iceniG /9. BornisG /.. Masracaii8Dra#o$iresciG /K. Caci(lestiG /<.?0voareG />. D(lcesriG /;8 Ro$anG 9=. Sec(&niG9l. Mol'oveniG 9@. Al'es'8Carli#G 9/. I0voare8Ba"naG 99. Manoaia8CoscisaG 9.. BorlcstiG 4;. B(liaieniG 19<. BaiceniG 9/. CoscestiG 9;. S6inoasaG .=. Carn&eniG .?. B(t(l(c8 Ro$anesciG .@. IasiG ./. MiroslavaG .9. HlinceaG ..8 Ra'(caneniG .K. BorosesciG .<. DanestiG .>. Tanac(G .;. )inetes(G K=. B('estiG K?. )(tcaniG K@. Do'estiG K/. Falci(G K9. Bo#'anestiG K.. S(lcteaG KK. Hor#aG K<. ZorleniG K>. Barla'G ;P. E6(reniG <=. BarlalesriG <?8 M(r#eniG <@. BerestiG </. Cava'inestiG <9. S(ceveniG <.. TraianG <K. Baca(G <<. )oines(G <>. OncestiG <;. Lic"itisestiG >=. To%leaG >?.A'7('( )ec"iG >@. OnestiG >/8 Oit(0G >9. )alea l(i T(l(cG >.8 Dina#etiaG >K. MacinG ><. Nic(liPelG >>. T(lceaG >;. Salsovia8Ma"$('iaG ;=. M(ri#&iolG ;?. Nal3antG ;@. TroesnrisG ;/. Piatra FrecaceiG ;9. I3i'aG ;.8 Carsi($G ;K. Ul$et($G ;<. HistriaG ;>. Ca6i'avaG ;;8 AAia6olisG ?==. ConstantaG ?=?. Saci'ava BD(nareniDG ?=@. S(ci'ava BI0voareleDG ?=/. Altin($G ?=9. Tro6ae($ TraianiG ?=.8 CallatisG ?=K. Fili6es(G ?=<. LiscoteancaG ?=>. L(ci(G ?=;. !C(i'estiG ??=. Sarata8 Monteor(G ???. I0vor( D(&eG ??@. PietraaseleG ??/. B('(reascaG ??9. Tar#sor( )ec"iG ??.. SirnaG ??K. BaleniG ??<. Dri'(8 Fier3intiG ??>. B(c(resciG ??;. Ci(re%% ?@=. MilitariG ?@?. CaPel(G ?@@. Sol'at !"ivanG ?@/. BaneasaG ?@9. Stra(iestiG ?@.. Ra'ovan(G ?@K. OltenitaG ?@<. OlteniG ?@>. )artoa6eG ?@;. D(&eanca IG ?/=. D(&eanca IIG ?/?. S%inPesciG ?/@. Url(i(G ?//. T(rrisG ?/9. S(ci'avaG ?/.. Orlea IG ?/K. Orlea IIG ?/<. !(ra Pa'iniiG ?/>. FarcaseleG ?/;. Ro$(laG ?9=. I6otestiG ?9?. !aneasaG ?9@. Do3aG ?9/. PriseacaG ?9.9. Dra#asaniG ?9.. Do3nisaG ?9K. Ba3eni OlteG(G ?9<8 P(estiG ?9>. Stoin&eniG ?9;. Ra(reniG ?.=. ScoenestiG ?.?. B($3estiG ?.@. TannireniG ?./. RacariCi 'e7osG ?.9. !(raMotr(l(iG ?... Sa&iaG I.K.Al$a7G ?.<. IsalnicaG ?.>. !ro6saniG ?.;. CraiovaG ?K=. FacaiG ?K?. !"in'eniG ?K@. LisreavaG lK/.Ne'eiaG ?K9. Bar0aG ?K.. Pa'eaG ?KK. Dran&G ?K<. !i(r#icaG ?K>. Po6ov&eniG ?K;. DesaG ?<=. Ma#lavitG ?<?. Cioroi( No(G ?<@. )arto6G ?</. )elaG ?<9. I0voareleG ?<.. Balta )er'eG ?<K. Ostrov( MareG ?<<. Dro3eca8T(rn( SeverinG ?</. Ins(la Ban(l(iG ?<;. OrsovaG ?>=. SviniraG ?>?. PescariG ?>@. Mol'ova )eclieG ?//. Brosrt$iG ?>9. Bnl'iPor(G ?>.. Bei0oviaG ?>K.-(6a BTi3isc($DG ?><. Sar$i0e#et(saG ?>>. H(ne'oaraG ?>;. M&iaG ?;=. LesnicG ?;?.Cena'G ?;@. Sann&ola( MareG ?;/. Ha'o$G l;9.San6er.r( !er$anG ?;.5 FelnacG ?;K. Pec&aG ?;<. Ara'( No(G ?;/. Doro3antiG ?;;. Sicla(G @==. Soco'arG@=?. Ine(G @=@. Ora'eaG @=/. Bi"areaG @=9. Sac(eniG @=.. C(3(&(tG @=K. Si$ianG @=<.. )alea l(i Mi"aiG @=>. !alos6etre(G @=;. Din'estiG @?=. Ca(asG @??. Sanisla(G @?@. Ci($estiG @?/. BereaG @?9. Slrasa(G @?.8 Cicarla(G @?K. So$c(6i MareG @?<. Moi#ra'G @?>. Zala(G @?;. De7G @@=. BistricaG @@?. F(n'at(raG @@@. Cl(78Na6ocaG @@/. F3resciG @@9. Ca6(s( MareG @@.. S(c(tra'G @@K. CoastaG @@<. Co7ocnaG @@>. AitonG @@;. So6or( 'e Ca$6ieG @/=. )alea Ur#/G @/?. L('(sG @/@. T(r'aG @//. CornestiG @/9. Mol'ovenes'G @/.. Ri$eceaG @/K. A3r('G @/<. Se3eVG @/>. )in#ar'G @/;. !"ir3o$G @9=. Al3a I(liaG @9?. CeceaG @9@. Ai('G @9/. )alisoaraG @99. Ra03aieniG @9.. NoslacG @9K. OcniPaG @9<. Brea0aG @9>. Ban'G @9;8 MorestiG @.=. Tir#( M(resG @.?. )i'nisa(G @.@. Ci6a(G @./. Iern(tG @.9. San$icla(sG @... SeicaMareG @.K. S(ra MareG @.<. TarnavaG @.>. Bratei(G @.;8 Si#liisoaraG @K=. Salas(riG @K?. EliseniG @K@. Be0i'G @K/. Cor(n'G @K9. Si$onesriG @K.. Por($3enii ManG @KK. FiliasG @K<. CritG @K>. R(6eaG @K;. Dra(seniG @<=. -i$3orG @<?. Rot3avG @<@. BrasovG @</. CernatG @<9. Tar#( Sec(icscG @<.. PoianG @<K. Hli3ocaG @<<. MalniPaG @<>. So3ariG @<;. H(ceaG @>=. MalaiestiG @>?. Co'inG @>@. SelisteaG @>/8 L(casevcaG @>9. ZaicanaG @>.8 B('estiG @>K. Bala3anesciG @><. DanceniG @>>. HanscaG @/;. Co$rac. 42
INCEPUTURI MEDIE)ALE ZORII UNEI NOT EPOCI BSECOLELE istoric n( s8a 'es%Ss(rat 6e intre# s6ati(l #eo#ra%ic $entionat c( aceeasi intensitate si c( aceleasi re0(ltate i$e'iate5 avan'(8se insS in ve'ere sta'i(l avansat 'e 'e0voltare social8econo$ica a ro$anilor5 in #eneral5 el a
av(t5 6este tot 6e teritori(l vec"ii Da'i5 conserinte net In %avoarea 6o6(latiei ro$anesti. In 6erioa'a secolelor )II QDC5 in ca'r(l conviet(irii ro$ano8slave5 $a7oritatea slavilor se va to6i tre6tat5 etnic si l$#vistic5 In $area $asa a ro$anilor5 ast%el incat5 in'i%erent 'e %ri6c(l ca in (nele re#i(ni 6eri%erice an($ice co$(nitati slave vor $ai %i s(6raviet(it 6ana in secol(l al F8lea5 6roces(l lor 'e asi$ilare tre3(ie socotit ca inc"eiat in aceasta vre$e 6e tot teritori(l Ioc(it alta'ata 'e catre 'aci. Acest %eno$en5 'in 6(nct(l 'e ve'ere ar"eolo#ic5 este il(strar5 intr8o $as(ra i$6ortant45 6rin 6ro'(cerea in cantitate s6orita5 in ca'r(l ase0ariior5 a cera$icii l(crate la roatS %olosin' te"nicS 'e l(cr(5 %or$e si orna$ente 'e evi'entS tra'itie 6rovincial8ro$ana5 cera$ics ce se #enerali0ea0a in 'etri$ent(l aceleia 'e %act(ra slava sa( avara5 care 'evine 'in ce in ce $ai rarS5 in cele 'in (r$a 'is6aran' c( tot(l5 in (nele ase0ari c"iar in c(rs(l secolelor )III8IF. O sit(atie ase$anatoare se constata si in ceea ce 6riveste (tili0area an($itor (nelte si o3iecte 'e 6o'oa3a5 in'eose3i a celor 'e tra'itie ro$ana sa( 'e ori#ine 3i0anrina a'o6tate 'e catre co$(nitatile slave5 care5 in sc(rta vre$e5 vor acce6ta si cres'nis$(l 6rin %iliera a6(seana sa( 3i0antina. In acest 6roces5 ele$entele slave5 care se $ai conservasera inca in (nele 'o$enii 'e accivitate5 se 6ier' tre6tat5 ast%el ca5 'is6aritia acestora in 6erioa'a secolelor )III8IF5 tre3(ie consi'erata ca re%lectan' toc$ai consecintele asi$ilarii lor etno8c(lt(rale. Mai 6(tin a%ectate 'e sc"i$3ari 6olitice si 'e$o#ra%ice5 re#i(nile nor'8'(narene 'e la est si 'e la s(' 'e Car6ati vor c(noaste5 $ai ales in secolele )III8IF5 o 6erioa'a 'e relativa liniste si 6ros6eritate5 care se va 6rel(n#i si 'incolo 'e li$itele acestei e6oci. In aceasta vre$e5 in re#i(nile a$intite n( vor $ai avea loc noi 6atr(n'eri 'e 6o6(latie slava5 avara sa( 6roto3(l#ara si nici #arni0oanele $ilitare ale 6ri$(l(i stat 3(l#ar n( vor $ai actiona in vre(n %el5 teritoriile $entionate ra$anan'5 oarec($5 6ana la s%arsit(l secol(l(i al )lll8Iea In s%era 'e 'o$inatie 6olitica avara. Ar$atele C"a#anat(l(i avar vor %i in%rante $ai intai5 in <;? si <;K5 'e cacre %rancii l(i Carol eel Mare5 iar (lterior5 in 7(r(l an(l(i >=/5 'e catre 'etasa$entele tar(l(i 3(l#ar +r($. Evi'ent5 in%ran#erea avarilor si cresterea $ilitara a 6ri$(l(i tarat 3(l#ar $o'i%ies5 intr8o an($ita $as(ra si 6entr( o an($ita vre$e5 sit(atia 6olitica si $ilitara. 'in aceasta 0ona5 in sens(l ca 'o$inatia 6olitica avara a 6(t(t %i inloc(&a5 6artial si te$6orar5 6rin cea 6roto3(l#ara. A3or'an' sit(atia socio8'e$o#ra%ica a s6ati(l(i ro$anesc5 tre3(ie s6(s ca in aceasta 6erioa'a 'e ti$6 se in$(&esc co$6leAele rnestes(#aresti5 3ine 6reci0ate in ca'r(l ase0ariior si oarec($ 'i%eren'ate5 c($ ar %i5 'e eAe$ol(. atelierele 'e nre"icrnre n $6rnl6lnr %in
o serie 'e loc(Cinte $ari avan' o constr(crie s6eciala si altele 6ot %i 6(se in le#at(ra c( i$6(nerea (nei cate#orii sociale s(6ra6(se in ca'r(l o3stilor sates'. Totin le#at(ra c( eAistenta acestei cate#orii sociale 'i%erenriate tre3(iP6(sa si constr(irea (nor ase0ari intarite c( val(ri 'e 6arnant si sant(ri ri'icate c( evi'ente sco6(ri strate#ice 6rin $(nca o3li#atorie si 'iri7ata. a $e$3rilor o3stilor. Desi#(r5 in ca'r(l conviet(irii ro$ano8slave5 '(6a c($ s8a $entionat5 a( 6(t(t %i 6reci0ate5 6rin investi#atiile ar"eolo#ice intre6rinse5 si alte as6ecte5 in'eose3i 'e or'in c(lt(ral5 6re0entan' o i$6onanta a6arte. In acest conteAt #eneral este necesar insa sa se s(3linie0e ca5 $a7 c( seania 'in secolele )IIQIF5 ince6e sa se constate o $ai $are sta3ilitate a ase0ariior si o s6orire a n($ar(l(i lor5 care se va accen8t(a in secolele (r$atoare. Feno$en(l $entionat este5 %era in'oiala5 consecinta atat a (nei 'e0voltaii a te"nicilor 'e 6ro'(ctie5 o3servan'(8se5 In acest sens5 o an($e 'iversi%icare a#ric(lt(rii si al $estes(#(rilor5 cat si a (nei e6oci 'e relativa i $arcata si 'e 6re0enta 'in no( a Bi0ant(l(i la D(nare5 care a. satesti ro$anesti si5 6aralel c( aceasta5 asi$ilarea totala. a siG O esti$are n($erica a loc(itorilor s6ati(l(i car6ato8' 7($atate a $ileni(l(i I este 'i%icil 'e reali0at5 at'ta vre$e cat sa( alte $art(rii scrise re%eritoare la aceasta 6ro3le$s. Dae aceasta statistics5 s8a 6(t(t e%ect(a 6e 3a0a re#istrelor 6aro"ia K== circa ?95< $ilioane loc(itori5 in ceea ce ne 6riveste s( a6reciere5 'in $otivele aratate $ai s(s. Sin#(rele 'ate care ar E s(nt cele %iirni0ate 'e cercetarile ar"eolo#ice5 'ar in acest ca2 'atorita5 6e 'e o 6arte5 caracter(l(i restrictiv al 'atelor o3tin(
Fi#. @ CaD'ar(Va B77%r %(cranl ti(r8(n ateiiei 'e la C(ri($ Mare +(nst"istorisc"es Mi
44
INCEPUTURI MEDIE)ALE
Fi#. / Bol si sa6rc strac"in(re 'in ar#inc5 6roveiiin' 'in tc0a(r(l 'e la C(ci(r( Mare 'in secol(l ai )II84ea5 6ascrar. la +(ns'iiscorisc"es M(se($ 'in )iena.
)I8)I?5 ar %i vor3a 'e 6este 9== ase8$enea o3iective5 '(6a c($ (r$ea0a2 6entr( s6ati(l est8car6atic 6ana la Nistr(5 se esti$ea0a (n n($ar 'e a6roa6e @.= 'e ase0ari si necro6ole5 care se concentrea0a in #r(6(ri 'e circa ?= Q?. ase0ari5 in $e'ie5 intr8o sin#(ra #r(6are5 c($ s(nt5 'e 6il'a5 cele 'intre c(rs(rile in%erioare ale ra(rilor Mol'ova si Bistrita5 cea 'intre c(rs(l $i7loci( al Barla'(l(4 si al Pr(t(l(i5 cea 'e 6e Ra(r(l in%erior5 c( ase0area 6rinri6ala 'e la Or"ei(l )ec"i5 cea 'e la i0voarele Cacal6(#(l(i5 (n'e se rernarca i$6or8tanta ase0are 'e la Hansca. Pencr( teritori(l 'e la s(' 'e Car6ati5 incl(siv teritori(l Do3ro#ei5 n($ar(l acestor ase0ari si necro6ole 'in secolele )I8)II se ri'ica la circa ?==5 iar 6entr( Banat si Transilvania la circa ;=5 constatan8 '(8se si ai' concentrarea lor in #r(6ari teritoriale. De re$arcat ca5 in ca0(l $(ltor ase0ari 'in #r(6arile $entionate5 se constata o s(ccesi(ne contin(a 'e loc(ire5 'e$onstrata 'e caracter(l 6er$anent 'e loc(ire5 6rec($ la Do'esri Q 7('. )asl(i5 la Hansca 8 7('. C"isina(5 la Bi"area 8 7('. Bi"or5 la Sirna 8 7('. Pra"ova5 (n'e aceasta viet(ire neintrer(6ta se 6oate (r$ari 6e verricala5 6e acelasi loc5 in ca'r(l aceleiasi co$(nitati satesti. De ase$enea5 aceasta contin(itate 'e viet(ire 6oate %i 'e$onstrata sL6rin acea contin(itate $o3ila5 in ca0(l ase0arilor care5 'in 'i%erite $otive Bin(n'atii5 $oli$e5 incen'ii5 inva0iiD5 a( %ost o3li#ate sa8si $(te vatra sat(l(i la o 'e6artare $ai $are sa( $ai $ica 'e vatra initials. O constatare %oarte i$6ortant4 in le#at(ra c( aceasta viet(ire 6e 6arc(rs(l secolelor a$intite se ra6ortea0a la 6erioa'a anterioara. Si an($e %a6t(l ca $(lte 'intre ase0arile #r(6arilor 6o$enite contin(a 'irect 6e cele 'in secolele anterioare BIIIQ)ID si5 '(6a c($ vo$ ve'ea $ai 'e6arte5 ele vor contin(a si in secolele )III8FI5 constatare care 'a consistent4 6roces(l(i 'e contin(itate etno8c(lt(rala a co$(n&atilor res6ective. In a6recierea etnic(l(i 6o6(latiei acestor ase0ari5 in a3senta (nor i0voare scrise clare m aceasta 6rivinta5 istoricii a6elea0a $ai c( sea$a la i0voarele ar"eolo#ice5 in $as(ra sa o%ere o i$a#ine cre'i3ila5 concreta5 a valorilor 'e c(lt(ra $ateriala si s6irit(ala 'e certa %act(ra ro$anica a loc(itorilor acestor s6at.iL Fara a %i eA6licite in totalitate5 (nele i0voare scrise 'in secolele )I8)II 6ar a in'ica ori#inea latina a loc(itorilor teritoriilor 'e la D(narea 'e -os. Do(a 'intre aceste i0voare5 (n(l c(nosc(c $ai 'e $(lt5 alt(l 6(s in circ(latie sciinti%ica 'est(l 'e recent5 lasa sa se intelea#a caracter(l ro$anic al (nora 'intre acesti ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)IIID
45
loc(itori 'e la nor'(l D(narii 'e -os. In 6ri$(l ca0 este vor3a 'e c(nosciit(l 6ara#ra% 'in "trategiconul l(i Ma(rici(s5 re'actat5 '(6a toate 6ro3a3ilitI tile5 la ince6(t(l secol(l(i al )ll8lea5 in care se $entionea0a eAistenta acelor 55rer(#iati: B6et6o(IoiD in i$6eri(5 (tili0ati 're6t cala(0e 'e catre ar$ata 3i0antina5 s6re a arata oastei 'r($(rile 'e inaincare a acesteia la nor'(l D(narii5 in cPn%r(ntarea c( ostile slavo8avare 'e aiciG re%(#iatii5 care5 '(6a (lti$ele l(ari 'e 6o0itie 'in 6artea istoricilor5 s(nt ele$ente ro$anice 'in teritori(l nor'8'(narean5 a'a6ostite in i$6eri(5 (n'e si8a( 'o3an'it stat(t(l 'e cetatean B6oiiaLOLD5 %olosiri ac($ 6entr( a cala(0i ar$ata 3i0antina in rin(t(rile 'e la nor'(l D(narii5 ca 3(ni c(noscatori ai loc(rilor lor 'e ori#ine?. In al 'oilea ca0 este vor3a 'e (n 6ara#ra% 'in acelasi "trategicon. nere$arcat 6ana ac($5 in care se reco$an'a ca5 la selectarea cala(0elor 'in ran'(l 6o6(latiei nor'8'(na8rene 6entr( a arata 'r($(rile 'e inaintare a oastei 3i0antine la nor'(l D(narii5 sa se acor'e o atentie 'eose3ita recr(tarii acestora5 'eoarece5 s6(ne teAt(l5 ase$enea cala(0e se con%iin'a c( ro$anii BeiTE 6o6.aLOL SO+OUCTL)D@5 ar 6(tea %avori0a 6e '(s$ani. Aceasta i$6reste 6e care o lasa cala(0ele a(tor(l(i teAt(l(i5 i'enti%icate a %i ele$ente ro$anice5 avea ca $otivatii5 6ro3a3il5 li$3a 6e care o vor3ea( BlatinaD5 6rec($ si5 event(al5 alte ele$ente Bco$6orta$ent5 cre'inte etc.D. N($ai ase$enea caracteristici 6re0entate 'e acele cala(0e recr(tate 'in ran'(l 6o6(latiei locale nor'8'(narene a( 6(t(t sa 'eter$ine cali%icativ(l 'at 'e Ma(rici(s acestora5 ase$(in'(8i c( cetatenii ro$ani. La toate aceste $art(rii scrise se a'a(#a $art(riile ar"eolo#ice5 in s6eta c(lt(ra $ateriala a 6o6(larie2 i'enti%icate 6entr( aceasta vre$e 6e intre# teritori(l vec"ii Dacii. Inventar(l 6ieselor &. al o3iectelor 'esco6erite in loc(intele cercetate Bte"nica ela3oraAii cera$icii Q zcet cera$ica 'e tra'itie 6rovincial8ro$ana Q5 $o'alitatea 'e constr(ctie a loc(intei ci a$ena7arile 'in interior(l ei5 aneAele #os6o'aresti5 tra'itia (tili0arii (nor (nelte a#rar% 'e certa %act(ra ro$anica5
6rec($ 3ra0'ar(l 'e 6l(# si$etric c( $anson5 secera c( ti7E la $aner5 6iesele c( si$3ol(ri crestine si alteleD 'e$onstrea0a 'e6lin caracter(l ro$anit al 6o6(latiei5 ori#inea ei latina5 in contrast c( caracter(l no$a' al c(lt(rii $ateriale G 6o6(latiilor ve$te 'in 3a0in(l ste6elor asiatice.
3' Structuri ec n !ice (cultura cerealel r* cresterea ani!alel r* e4pl atarea 3 1atiil r !iniere* practicile !estesu1aresti* circulatia !ar,iiril r si a 3anil r)
Cultura cerealelor. Cea $ai vec"e 'intre oc(6atiile 'e 3a0a ale 6o6(latiei se'entan 'in s6ati(l car6ato8 '(nareano86ontic a %ost c(lt(ra cerealelor si cresterea vitelor. Ti$E 'e $ilenii5 stra$osii ro$anilor a( arat si a( se$anat 6a$ant(rile $anoase ale ca$6iiloi
? @
Ma(rici(s5 6. @>.. Ibidem. 6. @9<.
Fi#. 9 Unelte a#ricolc 'in %ier5 secolele )III8FI 'e 6e teritori(l Mol'ovei2 P(n'( Her6i5 7('. Bocosani B?DG Hlincea Q Iasi H@DG Mal(steni B/D5 Barlalcsci B9D5 !r($%l0oaia B.D Vi Manastirea Liscov BKD5 7('. )asl(i.
ZORII UNEI NO? EPOCI BSECOLELE )H8)IIID 92 ale Iailor si ale 6o'is(rilor5 iar (neori o#oarele a( (rcat 6ana s6re 0onele $ontane. Dii re6artitia #eo#ra%ica a ase0arilor5 res6ectiv a o3stilor5 cercecate 6e cale ar"eolo#ica si 'atat In secolele )II8IF5 re0(lta clar ca $a7oritatea s(nt 6lasate in 0onele (n'e se 6ractic $ai intens c(lt(ra cerealelor. C"tar 'aca $aterial(l 'oc($entar concret %(rni0at ' cercetarile ar"eolo#ice este inca 'est(l 'e $o'est5 el este tot(si s(%icient 6entr( a sc"it trasat(rile 6rinci6ale si nivel(l tennic la care se 6ractice c(ltivarea o#oarelor in acea vre$e In ase0ari5 ca si in
ci$itire5 a( %ost 'esco6erite o serie intrea#a 'e (nelte a#ricole5 'a n($aCr(l eel $ai $are 'e (nelte a a6ar(t s(3 %or$a (nor 'e6o0ite intre#i sa( a (no ateliere 'e %ierarie. Cele $ai re6re0entative 'e6o0ite5 ce c(6rin' (n n($ar variat 'e (nelt a#ricole5 a( %ast 'esco6erite la Bratei( 8 7('. Si3i(5 la C(rcani 8 7('. !i(r#i(5 Ra'ovani Q 7('. Calarasi5 Dra#osloveni5 Ca$6ineanca si B('esti 8 7('. )rancea5 !r($e0oaia 87('. )asl(i5 Barlo#( Q 7('. Ar#es5 Seli$3ar Q 7('. Si3i(. Aceste 'e6o0ite co$6letea0a in $o' %ericit5 ri6(rile 'e (nelte a#ricole #asite in ase0ari si %olosite coti'ian 'e catn 6l(#arii 'in secolele )II8IF. Ast%el5 a( %ost #asite 3ra0'are5 c(tite 'e 6l(# si otic(ri 6entri c(ratat(l 3rS0'arelor. De ase$enea5 s(nt 6re0ente ra$e 'e "arlete5 sa6ali#i5 seceri5 coase c(te 6entr( asc(tit(l coaselor si al secerilor. Aceste 'e6o0ite c(6rin'5 'e %a6t5 6rinci6aleli ti6(ri 'e (nelte a#ricole. Ase$anarile 6e care le 6re0inta c( cele 'esco6erite 6e teritori( I$6eri(l(i 3i0antin5 al stat(l(4 $oravian5 al Tarat(l$ 3(l#ar sa( in R(sia &ievianG 'ove'esc ca si in s6ari(l car6ato8'(nTrean taranii 'in secolele )IIQIF %olosea( ri6(r 'iverse 'e (nelte a#ricole. Stran#erea 0ecilor 'e (nelte si 'e o3iecte casnice in 'e6o0ite ce c(6rin' si alte (nelte s6ecl%ice altor in'eletniciri B%ierarit(l5 '(l#"erit(l etc.D5 6oatt %i eA6Hcata relativ (sor5 'eoarece ele re6re0enta( averea colectivitatii5 'eci a o3stii. Ast%el 'e6o0it(l 'e (nelte 'e la Barlo#( cantareste a6roa6e 9== &#5 iar eel 'e la Dra#osloven c(6rin'e 6este K= 'e (nelte 'i%erite5 aratan' clar ca ele n( 6(tea( a6artine 'ecat (ne colectivitari si n( (nei sin#(re %a$ilii. Este 'e $entionat %a6t(l cT in 6eriaa'a anali0atS. se constata si 6e teritori(l Ro$anie %olosirea te"nicii $ai avansate le#ate 'e 3ra0'ar(l 'e 6l(# asi$etric5 atasarea cor$ane la 6l(# 6entr( intoarcerea 3ra0'ei5 6rec($ si %olosirea 6l(#(l(i c( rotile BavantrenD $o'alitati te"nice $enite a s6ori ran'a$ent(l econo$ic in c(lt(Aa cerealelor. In loc(intele sa( in #ro6ile 'e 6rovi0ii cercetate a( $ai %ost #asite si alte 'ove0i a 6ot %i le#ate 'e a#ric(lt(ral Ast%el5 in n($eroase ase0ari BCo$ana 'e Eos5 Noslac5 Da3aca Do'esti5 M(r#eni5 Slon5 Sirna5 Matasar(D s8a( #asit rasnite 6entr( $acinat(l cerealelor La Pa#Usa 8 7('. Cl(75 se a%la o cariera 'e (n'e se $ai eA6loatea0a si a0i t(%(l v(lcanic 'in care a( %ost l(crate5 6ro3a3il5 6ietrele 'e rasnita sa( 'e $oara5 'esco6erite in sa6at(ri5 Ast%el 'e cariere $ai 6ot %i intalnite si in alte localitati transilvanene5 $ol'ovene sat 'o3ro#ene. In loc(inte sa( in #ro6ile 'e 6rovi0ii s8a( #asit5 in re6etate ran'(ri5 se$intele car3oni0ate ale 'i%eritelor cereale5 iar st('ierea lor 'e catre s6ecialist4 a '(s la 6reci0ares concreta a s6eciilor %olosite la acea vre$e. Incontesta3ile 'ove0i 6re0inta si 'esco6erirea 'e6o0itelor 'e cereale5 a "a$3areloi a$ena7ate in 6a$iint5 (neori eAistan' lese 'e n(iele l(t(ite5 (n'e se 6astra( cerealele 'e la (n an la alt(l. S(nt se$ni%icative in acest sens 'e6o0itele 'e cereale B#ro6i5 "a$3areD 4Q INCEPUTURIMEDIE)ALE 'esco6erite in n($eroase localitati5 6rec($ F(n'( Hertii5 Do'esti5 Barla'5 Dino#eria8!arvan5 B(cov5 Stra(lesti8 Maicanesti5 O3arsia5 Cernat5 Poiana5 La0(ri5 Seliste Bin a6ro6iere 'e Or"eiD. Unele i0voare sense5 6rec($ "trategiconul l(i Ma(riti(s5 $entionea0a5 in re6etate ran'(ri5 reco$an'area catre ar$ata 3i0antina ca eA6e'itnle $ilitare contra $i#ratorilor 'e la nor'(- D(narii sa se e%ect(e0e In ti$6(l verii5 6entr( ca ar$ata sa 6oata %olosi 6entr( "ranirea oa$enilor si ani$alelor recolca o#oarelor 'in acel teritori(G iar alta 'ata se reco$an'a5 'e ase$enea5 ca in ti$6(l eA6e'itiilor $ilitare aceste o#oare c( recoita lor sa %ie 6rote7ate5 6entr( a 6(tea %i %olosite cas(rsa 'e ali$entare 6e ti$6(l ca$6aniei?. Cine era( cei ce tr('ea( 6e aceste o#oare este lesne 'e inteles5 atata vre$e cat5 asa c($ a$ va0(t5 in loc(intele 'in ase0arile cercetate ar"eolo#ic s8a( 'esco6erit #rane 'e 'i%erite varietati 6roventte 'in recoltele o#oarelor. In acest conteAt a6ar5 cat se 6oate 'e li$6e'e5 ra6ort(rile ce se sta3ilea( intre tr('itorii o#oarelor5 6o6(late locala5 si re6re0entantii 6(terii 6oli(ce a $i#ratorilor. Por(nca (nei ca6etenii avare 'e la %inele secol(l(i al )l8lea5 a$intita 'e7a in vol($(l anterior5 a'resata loca&(cilor2 55iesiti5 arati si se$anari si noi n( va l(a$ 'ecat 7($atate 'in recoita:@5 con%ir$a 'in 6lin relatiile 'intre a(to"toni si $i#ratori5 6e 'e o 6arte5 iar5 6e 'e alta5 6tacticarea c(lt(rii cerealelor 'e catre 6o6(latia locala5 ale caror ase0ari a( %ost 'esco6erite si cercetate 'e catre ar"eolo#i. Ase$enea oc(6atii si ra6ort(ri c( 'o$inator(l 6olitic eA6lica si cantitarile inse$nate 'e #rane 6e care avarii le tri$itea( ase'iatilor 'in To$is5 in acelasi secol al )l8lea5 6entr( a sca6a 'e la in%o$etare 6o6(lar7a oras(l(i a$intit/. Pe lan#a c(ltivarea cerealelor5 'esi n( ave$ 'ove0i ar"eolo#ice concrete 6entr( toate ase0arile cercetate5 se 6oate a%ir$a ca si alte ra$(ri ale a#ric(lt(rii era( 6racticate 'e $ern3rii o3stilor satesri 'in secolele )II8IF. +omicuttiira si viticultura. ca si cidtivarea unor legume. se retlecta in 'esco6erirea in ase0ari a (nor sa$3(ri 'e %r(cte si a (nor se$lnte car3oni0ate sa( a cosoarelor 'in %ier %olosite c( 6reca'ere in vitic(lt(ra. N($ar(l $are 'e a$%ore 6re0ente in ase0ari atesta in'irect i$6ort(l (nor (lei(ri si 6oate c+iar al vin(l(i. -ultivareaplantelor te>tile. a in(l(i si a cane6ei5 era o necesitate 'e 6ri$ or'in5 'eoarece 6rin 6rel(crarea %irelor toarse si tes(te ale acestor 6lante se 6(tea asi#(ra5 in 3(na $as(ra5 i$3raca$intea necesarS loc(itorilor 'in o3sti. Intre#(l 6roces 'e 6rel(crare a 6lantelor teAtile ori a lanii oilor se 6etrecea in ca'r(l #os6o'ariilor. Pre0enta a n($eroase %(saiole5 atat in ase0ari5 cat si in ci$irire5 ori a #re(tatilor 6entr( ra03oaiele 'e tes(t s(nt 'ove0i concrete ale acestor in'eletniciri. Uneltele 'e 6esc(it5 (n'tte5 "ar6oane 'e os5 #re(tati 'e la 6lase 'e 6esc(it5 'ar $ai ales sol0ii 'e 6esti ce s8a( #as& in ase0arile sit(ate in 6rea7$a ra(rilor5 a 3alt7lor si a Iac(rilor5 $ai c( sea$a la Pac(i(l l(i Soare si la Dino#etia8!arv-ln5 arata clar ca si pe&cuitul. eel 6(tin 6entr( (nii $e$3ri ai o3srii5 eta o in'eletnicire se0oniera
sa( c"iar coti'iana. La

? @
Ma(rici(s5 6. @=?5 @=/5 @@.. I5. Ha(6onann5 *e& rapport& de& BCzant#i& avec le& "lave& et le& Avare& pendant la &econd& moitii dit '+&iede. BI0anrion A. ?;@<8?;@>5 6. ?.<. / @ame&. II5 6. .9..
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID
Fi#. . Seccri Ji cosoare'in %ier 'in secalcle)III8FI'e laFc'csri B?D5 M(r#eni B@D5 Do'esti B/5 .D si D($eGti )ec"i B<D5 7('. )asi(iG Cosna5 7('. S(ceava B95 KD. 2
Da3aca5 'e 6il'a5 s8a( #asit oase si sol0i 'e cra6 'e caras ori sti(ca 'e 'i$ensi(ni $ari ceea ce 6res(6(ne ca in acea vre$e eAista in a6ro6ierea cetatii (n eleste( intins. Alat(ri 'e aceste oc(6atii 'e 3a0a 'in ca'r(l o3stilor satesti $ai a$in($ si albinar5ul care era 6ractical 6e scari lar#i in ca'r(l o3stilor 'eoarece $ierea si ceara 'e al3ine erai .= INCEPUTURI MEDIE)ALE %olosite si in relatiile 'e sc"i$3 in nat(ra ori c"iar la eA6ort. Ceara in s6ecial5 alat(ri 'e se( ori alte #rasi$i nat(rale5 era si ea %recvent %olosita la il($inat(l loc(intelor5 $ai ales in no6tile l(n#i 'e iarna. La Slon s8a #asit o lo6atica 'e %ier 6entr( c(ratat(l %a#(rilor5 atestan' al3inarit(l in secolele IFQF. -re&terea animalelor constit(ia o a 'o(a ra$(ra i$6ortanta in ca'r(l a#ric(lt(rii 'in secolele )II8IF. In cercecarile ar"eolo#ice aceasta oc(6atie se re$arca 6rin 'esco6erirea rest(rilor osteolo#ice 6rovenin' 'in sacri%icarea (nor ani$ale 'o$estice2 3ovine5 oi5 ca6rine5 6orcine5 6asari5 la Bratei(5 Racari5 Moresti5 Ra'ovan(5 Sirna5 B(cov5 Dri'(5 Do'esri5 F(n'( Hertii. St('i(l $or%olo#ic si 3io$etric e%ect(at 6e $aterialele osteolo#ice 'e la Dri'( 8 7('. Ialo$&a5 a i'enti%icat o neta 6re'o$inate a 3ovinelor B6este 9=a 'in $aterial(l a6atinan' corn(telor $anD. Ur$ea0a ovica6rinele B6este @.aD5 a6oi 6orcinele B6este ?>aD si ca3alinele B6este .aD. Constatari ase$anatoare a( 6rile7(it si cercetarile 'e la Dino#etia8!arvan B<.a 3ovine5 ?/a ovica6rine5 ?=a
6orcine5 @Ka 6asariD5 6rec($ si cele 'e la B(cov 6entr( secolele )III8F. In le#at(ra c( tra'itia si $ostenirea acestor in'eletniciri 'in 'o$eni(l a#ric(&(rii5 cer$inolo#ia oc(6atiilor in'ica ori#inea lor si5 6rin aceasta5 ori#inea acestei 6o6(latii care le8a 6racticat. Asc%el5 a6roa6e toata ter$inolo#ia l(crarilor a#ricole si cea 'in sector(l cresterii ani$alelor este $ostenita 'in %on'(l vec"i al li$3ii latine2 ars(ra R ar&ura. secat(ra R &ecare. c(rat(ra R curatitra. sec(re R &ecuri&. sa6a R &appa. a ara R arnre. arac(ra R aratum. a se$ana R &eminare. a secera R &icilire. a c(le#e R colligere. a $arina R mac#inare. $oara R mola. %aina R arina. 6aine R pani&. #ra( R gi?umi. or0 R #ordeum. secara R &ecale. $ei R milium. in R lin?n. cane6a R canabi&. 3o( R bovi&. cal R cabali&. carne R came. la6te R lacteu&. cas R ca&eum. oi R ovi&. ca6re R caprae. %(rca A iirca etc. Dain(irea 6este secole a acescei ter$inolo#ii constit$e si ea $art(ria vie a ori#inii si a statorniciei 6o6or(l(i ro$an. E>ploatarea bogattilor miniere. Pro%il(l econo$iei societatii car6ato8'(narene 'in 6artea %inals5 a e6ocii $arilor $i#ratii se co$6letea0a c( activitati 'e 6ro'(crie 'e $are inse$natate 6entr( 'e0voltarea #enerala5 care5 6rin nat(ra si a6ort(l acestora la 6roces(l 'e crestere econo$ics a societatii5 6rin ra6ort(l 'e con'itional eAistent c( celelalte activitati5 'e%$esc str(ct(rile co$(n&atilor ($ane 'e 6e teritori(l car6ato8'an(3iano86ontic in 6erioa'a $entionata. Ne re%eri$ la valori%icarea 3o#atelor res(rse $iniere ale sol(l(i si ale s(3sol(l(i. Teritori(l vec"ii Dacii5 c( 3o#atele sale re0erve 'e $inere(ri $etali%ere5 'e saline etc.5 $a#$atice si se'i$entare5 ras6an'&e a6roa6e in toate 0onele #eo#ra%ice5 a c(nosc(t si In a 'o(a 7($atate a $ileni(l(i I5 c( toate 'i%ic(ltarile eAistente5 o sensi3ila activitate 'e valori%icare a acestor 3o#atii nat(rale. Ca si in ca0(l oc(6atiilor a#rare5 si aici 3a0a 'oc($encara a( constit(it8o tot re0(ltatele cercetarilor ar"eolo#ice5 cercetari e%ect(ate in s6ecial in (lti$ele 'ecenii. Pentr( i$6ortanta acestei in'eletniciri5 6re'0a$ ca aceasta valori%icare a 6otential(l(i sol(l(i si s(3sol(l(i vec"ii Dacii este 'est(i 'e vec"e si in'el(n#ata 6e toata '(rata $ileni(l(i I. D(6a c($ arata re0(ltatele cercetarilor5 (nele 'intre ele 'e7a $enrionate ZORII UNEINOI EPOCI BSECOLELE )II8)II?D .? in vol($(l 6rece'ent5 a( %ost scoase la iveala vesti#n ale activitatii 'e eAtra#ere 2 $inere(rilor $etali%ere si 'e re'(cere a lor c( a7(tor(l c(6tor(l(i8%(rnal2 @< 'e ase0ar 'in e6oca #eto8'acicaG @= 'e ase0ari 'in secolele IIQ IIIG /= 'e ase0ari 'in secolele I)88)II 9@ 'e ase0ari 'in secolele )III8FI. Merita s(3liniata constatarea ca in $(lte 'in acesti ase0ari5 a caror viet(ire a %ost contin(a 6e intrea#a 6erioa'a a$intita5 activitatea 'e o3tinen a $etal(l(i 'e 6rel(crat c( a7(tor(l c(6tor(l(i 'e re'(s s8a 'ove'it a %i 6er$anenta ii ca'r(l aceleiasi co$(nitati si in li$itele acelorasi 6ara$etri te"nolo#ici5 realitati can con%ir$s5 eAistenta (neia si aceleiasi 6o6(latii 6e 6arc(rs(l intre#(l(i $ileni(. Asa stai l(cr(rile in ase0arile 'e la Teli(c5 Lo0na5 Fe'esti5 Tar#sor5 !"elari5 Sirna etc. Potrivi acelorasi cercetari5 se valori%ica( atat $inerali0ariile 6ri$are Bla $ari a'anci$iD5 cat s cele sec(n'are 'e neo%or$ari(ni se'i$entar8al(vionare5 a%late a6roa6e in toate 0onel tarii5 6re0entan' o i$6ortanta locala si necesitan' o6eratii ce"nice eAtre$ 'e 'i%icile acest l(cr( 6(ne in evi'enta ori0ont(l c(noscincelor ce"nice ale $inerilor si ale co6itorilor ori0ont i$3o#arit 'e la o #enerarie la alta si trans$is 'in tata in %i( 'e8a l(n#(l secolelo in ca'r(l aceleiasi co$(nitati se'entare5 statornice5 activitate inco$6ati3ila ci no$a'is$(l. De re$arcat5 'e ase$enea5 asa c($ s8a $entionat $ai inainte5 ca te"nolo#ia s6eci%icG #eto8'acilor Bc(6toare 'e re'(s c( 'esc"i'ere laterala 6entr( evac(area 0#(rii5 control( te$6erat(rii si scoaterea 6ro'(s(l(i o3tin(t5 constatata la c(6toarele 'e la Fi0es si Sos'eG 'in Banat 'in secol(l al I)8leaD s8a trans$is si la cele 'in secolele (r$atoare 'e la Ci(re BB(c(restiD si Tar#oviste5 6rec($ a( 'e$onstrat re0(ltatele 'e la3orator %i0ico8c"i$io as(6ra (nor 6ro3e 6relevate 'in 'esco6eririle a$intite. Per$anenta activitate 'e valori%icare a $inerali0ariilor $etali%ere Ba cel(i $ai i$6ortan $etal5 %ier(l5 in s6etaD in ca'r(l aceleiasi co$(nitati 6e 6arc(rs(l $ileni(l(i I5 ase$anareG $er#an' 6ana la i'entitate a 6roce'eelor te"nice %olosite in 6roces(l eAtractivo8re'(cato 'e catre $esterii co$(nitatilor re6re0inta (n te$einic ar#($ent al trans$iterii ' c(nosrinte 'in #eneratie in #eneratie. In $o' concret5 ase$enea vesti#ii s8a( 'esco6eri in 0eci 'e ase0TriG a6roa6e ca n( eAista ase0are $ai evol(ata in care sa n( se %i constata 6re0enta c(6toarelor 'e re'(s5 intre#i sa( %ra#$entare5 0#(ra 'e %ier in $are canritate re0(ltata 'in 6roces(l 'e re'(cere a $inere(l(i. La Sirna Q 7('. Pra"ova5 Da3aca 8 7(' Cl(75 Bi"area 8 7('. Bi"or5 !"elari si Teli(c 8 7('. H(ne'oara5 D(lceanca 8 7(' Teleor$an5 Do'esri Q 7('. )asl(i5 s8a( 'esco6erit c(6toare5 0#(ra5 l(6e 'e %ier5 (ne& 'e $inerit5 care arata ca re'(cerea %ier(l(i se %acea 6e ioc. La Da3aca5 6e lan#a (n c(6to 'e re'(s $inere(l5 s8a( #asit si n($eroase t(rte 'e %ier si 'e 0#(ra5 6rec($ si 3(cati ' $inere( 'e %ier Bo #resie c( #ran(le $ar(nte 'e %ier nativD. Anall0ele 'e la3orator c"i$ic si s6ectrale a( 6(t(t 6reci0a5 c( oarecare a6roAi$atie5 'e (n'e 6rovine $inere(l re'(i Cert este ca nici (na 'intre 6o6(latiile $i#ratoare sa( no$a'e n( s8a oc(6at c( $inerit(l N($ai 6o6(latia locala care c(nostea 'e secole loc(rile 'e eA6loatare5 3o#ate in 0aca$int $etali%ere5 6rec($ si te"nicile 'e 6rel(crare a $etalelor5 a tr('it la eA6loatarea acesto 3o#arii5 %T(rin'(8si (ne&ele5 6o'oa3ele sa( arrnele necesare5 atat 6entr( ea5 cat si 6entn 6o6(latiile 'o$inante. Farain'oiala5 teren(rile 3o#ate in 0aca$inte $etali%ere si salinel
Fi#. K )esti#ii ale re'(cerii $inere(l(i 'e %ier'in $ileni(l I 6e cer&ori(l car6ato8'(nareano86ontic BD(6a St. Oltean(5 "orietatea.... "ana 9D. A&ezilrigeto!daceL ?. Ar6a7( 'e S(sG @. Baia 'e FierG /. Bra#a'ir(G 9. B(r'eaG .. Cai7in( No(G K. Car.el(G <. CetateniG S. Cires(G ;. Ne#riG ?=. Co$anaG ??. DanesriG ?@. Do3oseniG ?/. !"elariG ?9. HistriaG ?.. Ma'arasG ?K. Ocnele ManG ?<. Pa(ieni8Ci(cG ?>. Poiana8Tec(ciG ?;. Po6estiG @=. Sar$i0e#et(saG @?. SancraieniG @@. So%rones.riG @/. StancesriG @9. Tei(8Ar#esG @.. Teli(c( In%eriorG @K. TelitaG @<. To$estiG A&ezari &ecolele II!'@IL @>. Ai('G @;. BaleniG /=. Ber0oviaG /?. Be0i'G /@. Bratei(G //. Braes'G /9. B('(reascaG /.. B(tnarestiG /K. CasolP8Cal3orG /<. Celei(G />. Cincis8 CernaG /;. Ci(relG 9=. Ne#riG 9?. Davi'eniG 9@. DaestiG 43. DanePtiG 44. De'ra'G 9.. DevaG 4;. D(lceancaG 9<. Fi0esG 9>. !"elariG 4P. !ila(G .=. !ra'iscea8M(ncel(l(i BSar$i0e#et(saDG .?. I0voare8Ba"naG .@.-i'avaG ./. Matasar(G .9. OrPovaG ... PletroaseleG .K. Poiana8D(lcestiG .<. Po7e7enaG .>. So6or( 'e Ca$6ieG .;. Sos'eaG K=. S('i(G K?. SirnaG K@. Teli(c( In%eriorG K/. Tar#sor( )ec"iG K9. Ti3anestiG K.. Ti%estiG KK. U'estiG A&ezAri &ecolele DII!<lL ;1. Al3aG K>. AleAan'riaG K;. BaneasaG <=. Bi"areaG <?. Barla'G <@. B(%teaG </. B(covG <9. B(rs(ciG <.. Car7aG <K. Ca6i'avaG<<. Da3iicaG <>. DerscaG <;. Dino#e(aG >=. Do'estiG >?. Dri'(G >@. D(lceancaG >/. E6(reniG >9. Fili6estiG >.. F(n'( HerriiG >K. !"elariG ><. HlinceaG >>. Horo'isteaG >;. I0voare8BalinaG ;=. In0(riG ;?. Mal( Ros(G ;@. Mirc(lestiG ;/. Me'#i'iaG ;9. Miro7iG ;.. Mo#osoaiaG ;K. OrsovaG ;<. Pac(i(l l(i SoareG ;>. Piatn 'e FloriG ;;. Pro'anaG ?==. Re$etea MareG ?=?. Stra(lesciG ?=@. SirnaG ?=/. Teli(c( In%eriorG ?=9. Tar#sor( )ec"iG ?=.. )la'i$iresc(G ?=K. )a'( Sa6atG ?=<. )er3i6G ?=>. Z'3raniG ?=;. Zi$nicea.
54
INCEPUTURI MEDIE)ALE era( 6ro6rietate co$(na5 iar tri3(t(l in 6ro'(se cStre 'o$inatorii 6olitic4 era colectiv. In a%ara 'e c(nosc(tele 0aca$inte 'e %ier 'e la Bait.a Bi"o$l(i5 !"elari5 Teli(c5 Baia 'e Fier5 Ro'na5 Ocna 'e Fier5 cercetarile ar"eolo#ice a( scos in evi'ent4 ca era( %olosite si 0aca$intele al(vionare 'e la Mirosi 8 7('. Ar#es5 ori Pac(i(i l(i Soare5 sa( c"iar $inere(rile ce 6rovin 'in sist(ri silicioase c( $inerali0atii 'e oAi' 'e %ier BD(lceancaD. Datele istorico8ar"eolo#ice 'e care 'is6(ne$ in 6re0ent arata ca5 In a%ara %ier(l(i5 se $ai valori%ica( in aceasta vre$e si alte $inerale (tile5 ca ara$a5 6l($3(l5 $ecalele 6retioase Ba(r5 ar#intD si5 'e ase$enea5 sarea5 $ai c( searna in Transilvania. Dintre cele 6este @== $asive 'e sare eAistence 6e teritori(l Ro$aniei5 $(lte a( %ost eA6loatari 'e s(6ra%ata5 ti$6 'e $ai $(lte secole5 asi#(ran' n( n($ai necesar(l intern5 ci si eA6ort(l. Ast%el5 sarea era trans6ortatS 6e 'r($(ri 3ine c(nosc(te 6ana in Ca$6ia Tisei ori in Balcani5 iar in sc"i$3(l ei se a'(cea( 'l%erite 6ro'(se 'e i$6ort. !r(6area ase0arilor si ci$itirelor 'in secolele )II8IF in 7(r(l sa-inelor sa( al $asivelor 'e sare 'e la Ocna De7(l(i5 Sic5 Co7ocna5 T(r'a5 Uioara5 Sovata5 Ocna 'e S(s5 Ocnele Marl5 Slanic
etc. s(nt cea $ai #raitoare 'ova'a ca aceste saline era( eA6loatate si in secolele res6ective. Aceeasi a#lo$erare a ase0arilor se constata si 6e vaile 3o#ate in nisi6(ri a(ri%ere5 'e (n'e5 6rin cern(t5 se ale#ea a(r(l ce era a6oi %olosit la %e(rirea 'iverselor o3iecte 'e 6o'oa3a. Zonele $ontane transilvanene5 in care se a%la 0aca$intele 'e a(r5 ar#int5 c(6r(5 6l($3 etc.5 se 6res(6(ne ca vor %i %ost si ele eA6loatate si in secolele )II8IF5 6re0enta ti6arelor 6entr( t(rnat 'i%erite o3iecte 'e 3ron05 ori 'esco6erirea a n($eroase o3iecte 'e 6l($35 ar#int si 3ron05 6rel(crate sa( in c(rs 'e 6rel(crare5 in ase0ari si ci$itire5 s(nt $art(rii 'e neta#a'(it ale eAistentei (nor aceliere sta3ile5 a $esterilor a$3(lanr75 care isi 'es%as(ra( nestin#"eriri activitatea in ca'r(l o3srilor5 6entr( a satis%ace cerintele interne ori 6entr( tri3(t(l 'at rni#ratorilor. +racticile me&te&ugare&ti. D(6a c($ s8a aratat $ai inainte5 in'i%erent 'e %l(ct(at7ile inre#istrate 'e evol(tia $estes(#(rilor 6e teritori(l vec"ii Dacii5 ince6an' c( 6erioa'a #eto8'aca5 contin(itatea 6racricarii acestor $estes(#(ri este $ a%ara 'e orice in'oiala5 contin(irate inteleasa atat s(3 ra6ort(l 6erenitatii ra$(rilor arti0anale5 cat si s(3 acela al 6roce'eelor te"nolo#ice (tili0ate5 %a6t care se constit(ie si in acest ca0 intr8(n ar#($ent 'e6lin al statorniciei co$(nitatilor ($ane 'e8a l(n#(l celei 'e8a 'o(a 7($atari a $ileni(l(i I. In 6re0entarea 6racticilor $estes(#aresti 'e 6e teritori(l si 'in e6oca $entionate se i$6(ne a a'o6ta criteri(l i$6ortantei 'i%eritelor ra$(ri 'e $estes(#(ri5 6rec($ si 6e eel al vol($(l(i vesti#iilor scoase la iveala 6rin cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate5 re0(ltatele acestora constit(in' a6roa6e sin#(r(l i0vor 'oc($entar in aceasta 6rivinta. Se evi'entia0a5 c( 6rioritate5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 me&temgtdprelucr2rii metalelor. in s6ecial al %ier(l(i5 $etal(l eel $ai i$6ortant 6entr( societate5 avan' in ve'ere calitatile l(i %i0ice eAce6tionale2 '(ritate5 elascicitate5 re0istenta. Din %ier se ela3ora( (nelte a#ricole5 o3iecte 'e (0 casnic5 6iese 'e "arnasa$ent5 ar$e. Caracter(l eAtre$ 'e co$6leA al 6rel(crarii acest(i $etal sit(ea0a5 in #eneral5 aceasta activitate $ai 6res(s 'e 6racticile casnice5 're6t $estes(# s6eciali0at. I$6ortanta sa este con%erita si 'e 3o#atia vesti#iilor 'esco6erite in ase0arile cercetate5 (n'e a( %ost scoase la l($ina (n n($ar i$6resionant ZOR??UNEI NOI EPOC? BSECOLELE )TI8)?IID
Fi#. < Unc&c a#ricole .i $estcs(#ilrcs' 'in %ier 'in secolele )I?I8FI 'e la F(n'( Hcrtii si Mateier 7('. Botosani B?8/DG
Floreni =AG. Do'esti B.D si Averesci BKD5 7('. )asl(i.
'e (nelte $estes(#aresti 'in 'o$eni(l 6rel(crarii $etalelor5 a %ier(l(i si a c(6r(l(i ? s6ecial5 o3iecte 'e $etal 'e (tilitate casnica sa( a#rare5 (nele in c(rs 'e 6rel(crare %$isare5 a caror 6re0enta atesta5 in'isc(ta3il5 eAistenta (nor ateliere 'e %ierarie5 in ca se ela3ora( (neltele si o3iectele 'e care co$(nitatea avea nevoie. S(nt c(nosc(te ase$e$ ateliere cercetate la Stra(lesti5 Lac(l Tei si str. Sol'at !"ivan in 0ona B(c(restilor5 INCEPUTURIMEDIE)ALE
Fi#5 > Unelte si o3iecce 'in %ier 'e la Botosana B?D si Bratei( B@D 'in secolele )Q)II.
Sirna si B('(reasca 8 7('. Pra"ova5 Dro3eta8T(rn( Severin5 Orsova5 Telita 8 7('. T(lcea5 Par7oaia 8 7('. Constanta5 Lo0na8Strateni 8 7('. Botosani5 Botosana 8 7('. S(ceava5 Bi"area Q 7('. Bi"or5 Felnac Q 7('. Ara' etc. In loc(intele8atelier 'in ase0arile $entionate s8a( 'esco6erit (nelte5 6rec($ nicovale5 ciocane5 clesti5 'alti si 'orn(ri 'e $ari$i si ti6(ri 'iverse5 (nelte care5 in cea $ai $are 6arte5 6re0enta( 'e%ecti(ni5 $otiv 6entr( care ele a( %ost a3an'onate in loc(intele cercetate ar"eolo#ic. Pro%il(l acestor ateliere era %oaAte 'ivers5 in ele ela3oran'(8se 'e la cele $ai $i' 6iese $etalice5 6ana la cele $ai co$6licate o3iecte 'e (0 casnic si 'e 6o'oa3e. Un $are interes 6re0inta5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 'esco6erirea5 'e7a a$intita5 a celor trei ateliere 'e %ierarie 'e la Lo0na8Strateni5 in care a( %ost scoase la iveala (nelte 'eteriorate 'in $etal5 care %acea( 6arte 'in inventar(l atelier(l(i. O i$6ortanta ase$anatoare 6re0inta si inventar(l $or$ant(l(i5 $entionat si el5 'in necro6ola 'e la Ban'( 'e Ca$6ie 'in @OR-I UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )U8)?IID .< Transilvania5 (n'e a( %ost scoase la iveala nicovale5 clesti5 ciocane 'e %ier5 'alti si 6ri3oaie 6entr( taiat si 6er%orat $etal(lG retine atentia 55$asina: 'e 6er%orat B(n 3(r#"i( 'e otel acrionat 55$ecanic:D5 6iesa ce atesta 6re0enta (nor $esteri s6eciali0ati in 6rel(crarea $etalelor5 %olosin' (nelte 'e o valoare te"nica 'eose3ita. Piese si o3iecte $ar(nte se o3tinea( c( a7(to8r(l ti6arelor 'e l(t5 6iatra sa( os. Prin inter$e'i(l lor se t(rna( in 3ron0 si 6l($32 3i7(terii5 cr(ci(8lite5 catara$e etc. 'e o $are varietate. Evi'enta acestor ti6are arata (n $are n($ir 'e localitati in care s8a 'es%as(rat o atare activitate $estes(8#areasci5 6rec($ la Lo0na Q 7('. Botosani5 Davi'eni8Ti3(cani Q 7('. Nea$t5 Do'esti Q7('. )asl(i5 B(c(resti8Da$aroaia5 Stra(lesti8L(nca5 Olteni 8 7('. Teleor$an5 Par7oaia si Histria 8 7('. Constanta5 D($3rave$87('. Si3i(5 Cor(n'87('. Har#"ita5 Felnac 8 7('. Ara'5 Costesti 8 7('. Iasi5 Hansca 8 7('. C"isina( BBasara3iaD. O valoare stiinti%ica $ai 'eose3ita o 6re0inta ti6arele 'e 3ron0 B99 6ieseD 'esco6erite la Felnac5 (n a'evarat 'e6o0it 'e stante 6entr( reali0area li$3ilor 'e c(rea5 a a6licelor5 a 3(to8nilor se$is%erici. Asociate acestor ti6are era( cre(0etele 'e l(t 6re0ente in ateliere5 6rec($ la Sirna 8 7('. Pra"ova5 la Baleni8Ro$ani 8 7('. Da$3ovita5 la La0(ri Q 7('. Sat( Mare5 la Felnac5 la Botosani si in alte ase0ari 'e e6oca. Elaritid a %ost5 'e ase$enea5 o in'eletnicire intalnita a6roa6e in %iecare o3ste5 caci 6ro'(sele cera$ice a6ar eel $ai %recvent in 'esco6eririle ar"eolo#ice 'in secolele )TI8DC. Cera$ica l(crata c( $ana5 in 6rocentre'(s Bcirca
?=8?.aD5 era reali0ata5 6ro3a3il5 $ai ales 'e catre %e$ei in ca'r(l #os6o'ariei. Fra$antarea Ji 'os6irea l(t(l(i si a$estecarea l(i c( 'i%eriti 'e#resanti B6leava5 $si65 cio3(ri si scoici 6isateD5 re'area %or$ei5 c( 6reca'ere a vaselor 3orcan5 ori ar'erea lor in c(6toare inc"ise era( %%tc(te '(6a. necesitari in ca'r(l #os6o'ariilor. Tot c( $ana a( %ost l(crate si 55tavile 6ortative:5 %(saiolele5 (nele #re(tari 6entr( r%t03oi(l 'e tes(t ori 6entr( 6lasele 'e 6esc(it. In sc"i$35 cera$ica l(crata la roata inceata5 a6oi la cea ra6i'a5 6re0enta in 'esco6eririle ar"eolo#ice in 6rocente 'e <=8>=a5 a %ost o3tin(ta in $ici ateliere5 'e catre $esteri s6eciali0ati5 care5 in re6etate ran'(ri5 a( i$6ri$at 6e %(n'(l vaselor5 s(3 %or$a 'e sta$6ile 'e 'i%erite ti6(ri5 se$nele 'istincte ale $ester(l(i olar care le8 a reali0at. Acest o3icei va 'eveni $(lt $ai %recveni in secolele FQFI5 can' n($ar(l atelierelor 'e olarit va s6ori consi'era3il. N($ar(l relat"
+#. ; Unelce $esces(#arePti 'c ar#intar 'in secolele )I8)II 'e la Ban'( 'e Ca$6ie 'in Transilvania.
Fi#. ?= Ti6arc 'in secolele )8)II 'e la Borosana B?DG D($3raveni B@DG S$l(lesti B/DG Olrcni %4G1 Traian B.DG Poieni6L BKDG Crist(r B<D.
ZORII UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )IU)TIID .;
Fi#. ?? Ti6are Ji stance 'in os 'e la Costesti8IaPi5 'in secolele )II8)III.
re'(s 'e %or$e5 ca si orna$entarea stereoti6a 6e o $are 6arte a 6eretilor vas(l(i s(n trasat(rile s6eci%ice ale cera$icii 'in secolele )IIIQIF5 ce 6re0inta o (ni%or$itat% s(r6rin0atoare 6e s6atii intinse. Aceasta (ni%or$itate s8ar 6(tea eA6lica toc$ai 6rir activitarea acelierelor res6ective in ca'r(l o3s'lor satesci5 care a( 6ro'(s c( 6reca'ert 6entr( necesitatile interne sa( 6entr( 0onele invecinate U$itate ca s6ati(5 6astran' ci 6erseverenta %or$ele si orna$entatia tra'itionala5 %eno$en atat 'e s6eci%ic in toati 'o$eniile vietii coti'iene 'in l($ea satelor. Mai ales in Do3ro#ea si in an($ite centri transilvanene se constata5 ince6an' c( secol(l al IF8lea5 o s6orire a 6rocent(l(i cera$ici l(crate la roata ra6i'a5 (n'e atelierele 'e $are 6ra'(ctivitate aco6erea( necesitatile (no 0one intinse5 iar 'iversi%icarea %or$elor a ince6(t sa creasca5 6ractican'(8se si i$itate2 (nor %or$e 'e vase 3i0antine5 in s6ecial a a$%orelor. Te"nica con%ectionarii vaselor cera$ice si5 in #eneral5 a 6ro'(selor 'e l(t este relatr 3ine c(nosc(ta5 'atorita 'esco6eririi (nor instr($ente 'e l(cr( si a $i7loacelor 'i 6ro'(ctie %olosite5 6rec($ 3(cati 'e l(t 6re6arat 6entr( reali0area vaselor5 $o'elatoari K= INCEPUTURI MEDIE)ALE
u^
Fi#. ?@ )ase83arcan 'in secolele )l8)ll 'e la Davi'eni B?DG I0voare8Ba"na B@DG Baca( B/DG Jte%iin eel Mare B9D.
6entr( %inisarea eAterioara a vas(liii5 iar 'in anali0a (nor %ra#$ente cera$ice s8a evi'entiat 6roce'e(i te"nic 'e intro'(cere in 6asta 'e l(t a (nor in#re'iente B6ietricele5 r(l#i 'e $ica5 cio3(ri 6isateD5 care sa 7oace rol(l 'e liant. Folosirea rota olar(l(i Bra6i'a sa( lentaD a %ost 'e'(sa 'in t(ratiile acesteia i$6ri$ate 6e vasele cera$ice. Ar'erea vaselor se e%ect(a in c(6toare s6ecial a$ena7ate5 (nele avan' o sin#(ra ca$era5 altele %iin' 6reva0(te c( ca$era 'e %oe Ji c( ca$era 'e ar'ere a vaselor5 'es6artite 6rintr8(n #ratar ori0ontal 6er%orat. Ar'erea 6ro6ri(8
0isa a vaselor 6(tea sa ai3a loc intr8(n $e'i( car3onic reali0at 6rin inc"i'erea totala a ca$erei 'e ar'ere5 re0(ltan' o c(loare cen(sie a vas(l(i res6ectivG ZORII UNEI NOI EPOC? BSECOLELE )n8)IIID 'aca in ca$era 'e ar'ere se reali0a (n c(rent 'e aer re'(cator5 6asta vaselor 'evene rosietica. Ase$enea c(6toare s8a( 'esco6erit la C(coreni8B(tnaresti5 Zorleni8Fantanel Q 7('. )asl(i5 Seliste BBasara3iaD5 F(n'eni8Stra(lesti5 B($3esti Q 7('. !or75 Baleni 87('. Da$3ovita5 OltinaQ 7('. Constanta5 S(ra Mica. 8 7('. Si3i( si Si#"isoaraQ7('. M(reG Ca si CIn ca0(l 6rel(crarii $etalelor5 in olarit 6roce'eele te"nice co$6leAe ale acest( $estes(# ii con%era olarit(l(i caracter(l 'e $estes(# s6eciali0at. Mestes(#(rile le#ate 'e activitntea comtntctiva Ble$n si 6iacraD era( 'est(l 'e %recvente ele ra6ortan'(8se atat la constr(ctiile civile5 cat si la cele 'e caracter $ilitar5 $ai c( sea$ cele 'e 6e linia D(narii si 'in Do3ro#ea. A( %ost 'esco6erite n($eroase (nelte ' 6rel(crare a le$n(l(i si a 6ietrei5 ceea ce 'e$onstrea0a 6re0enta (nor arti0ani locali # acrivitatea constr(ctive. Dintre cele $ai se$ni%icarive 'esco6eriri s(nt 'e l(at in sea$ (neltele 'e ta$6larit5 ca %ierastraie5 co$6as(ri5 c(tite 'e rin'ea5 to6oare5 'ilti5 ciocane 3(r#"ie5 6ene8'es6icatoare5 tesle5 scoa3e5 'esco6erite la Davi'eni 8 7('. Nea$t5 S6inoas Q 7('. Iasi5 Sirna Q 7('. Pra"ova5 Si#"isoara Q 7('. M(res5 TeliPa Q 7('. T(lcea etc. Aceleasi cercetari ar"eolo#ice a( evi'entiat si alte $ateriale 'e constr(ctie2 olane cara$i0i5 ti#le5 t(3(ri 'e con'(cta5 toate 'e 6ro'(ctie localaG 'e ase$enea5 6re0inta intere si c(6toarele 'e ars 6iatra 'e var (tili0at la reali0area $ortar(l(i5 6rec($ la Oltina s Dervent Q 7('. Constanta sa( 'in alte localitati. Alte 6ractici $estes(#aresti vizauprelttcrarea coamelor de cerb si a oa&elor de animate. ii #eneral5 6entr( o3tinerea (nei #a$e variate 'e o3iecte 'e lar#a necesitate5 6rec($ 6ie6teni i$6(n#atoare B6otricaleD5 t(3(ri 'e 6astrat acele5 %(saiole5 s(veici5 6lasele si $anere 'O c(tit5 6iese 'e "arnasa$ent5 %l(iere5 ti6are. M(lte 'intre aceste 6ractici avea(5 'esi#(r caracter casnic5 ca 'e 6il'a reali0area %iisaiolelor sa( a 6otricalelor. Altele insa vi0a( o an( $ita s6eciali0are5 ca5 'e eAe$6l(5 o3tinerea 6ie6tenilor 'in os5 activitate in care5 inca 'ii secol(l al I)8lea5 era( i$6licate co$(nitati intre#i5 6rec($ cea 'e la Barla'8)alea Seaca 6or&ul&i te&utitl. 'o(a 6ractici $estes(#aresti 'e caracter casnic5 s(nt evi'enriate 'i 6re0enta5 a6roa6e in %iecare loc(inta cercetati5 a %(saiolelor 'e l(t5 6iatra sa( cera$ics a #re(tatilor 'e l(t 'e %or$a conica sa( 6ira$i'ala %olosite la ra03oi(l 'e tes(t vertica si la 6lasele 'e 6esc(it. -irculatia maC itrilor &i a banilor. De la %inele secol(l(i al )ll8Iea5 in E(ro6a 'O S('8Est se 6etrec $ari sc"i$3ari 6olitice si a'anci 6re%aceri sociale5 constan' $ai ale5 'in crearea 6ri$ei %or$ati(ni statale 3(l#are la s(' 'e D(nare5 c( ca6itala $ai intai ?G Plis&a si a6oi la Preslav5 si 'in a6aritia in I$6eri(l 3i0antin a relatiilor 'e ti6 %e('al Aceste sc"i$3ari si 6re%aceri a( av(t o inra(rire 6(ternica. si as(6ra societatii 'in s6ati( car6ato8 '(narean. Crearea stat(l(i 3(l#ar a ri'icat (n o3stacol in calea le#at(rilor 'irecte tra'itionale5 'intre ro$anici si i$6eri(5 %ara insa a le c(r$a c( tot(l. Intr8a'evar $entinerea 'e catre %lota 3i0antina a (nor 6(ncte 'e s6ri7in si 'e control la #(rile D(nari ne 'a 're6t(l sa a'$ite$ ca aceste le#at(ri a( contin(at sa %(ncrione0e5 eel 6(tin 6e %ir(l D(narii $ariti$e. Pe aceasta cale5 contactele 'intre 6o6(latia ro$aneasca si i$6eriL n8a( incetat nicio'ata. Pe 'e alta 6arte5 #rava cri0a care a $arcat istoria Bi0ant(l(i in secolele )II8IF5 ci $ani%estarile ei 6e $(lti6le 6lan(ri Q conv(lsi(ni sociale si 6olitice5 con%licte reli#ioast K@ TNCEPUTUR- MEDIE)AI.E si c(lt(rale Q5 si care re6re0inta 'e %a6c intensi%icarea 6roces(l(i 'e %e('ali0are5 n( 6(tea sa ra$ana %ara eco( in intre#(l s('8est e(ro6ean5 'eci si -a D(narea 'e -os. C($ s8a aratat $ai s(s5 6ro'(ctia co$(nitati-or satesti ro$anesti vec"i 'in s6ati(l la care ne8a$ re%erit era li$itata nat(ral la ceea ce se 6(tea o3tine 'in in'eletnicirile tra'itionale ale (nei 6o6(latii se'entare5 le#ate 'e veac(ri 'e teritori(l 6e care isi '(cea( viata5 #eneratie '(6a #enerarie. De 6e (r$a acestor activitati 6ro'(ctive era( asi#(rate $i7loacele 'e trai ale 6o6(iatiei locale. Ceea ce 'e6asea necesar(l retin(t 6entr( cons($ 'evenea 'is6oni3il 6entr( sc"i$3. !ranele5 in'eose3i #ra(l si $ei(l5 vitele Q c( 6ro'(sele 'erivate5 6ieile si articolele 'e 6ielarie Q5 $ierea si ceara5 intra( ast%el intr8(n circ(it econo$ic $ai lar#5 atat nitre co$(nitarile locale5 cat si 6rin sta3ilirea (nor le#at(ri c( centre 'e 6ro'(ctie $ai in'e6artate. In sc"i$3(l lor5 6atr(n' in societatea 'in s6ati(l car6ato8'(narean $ar%(ri 'e 6rovenienta 3i0antina2 cera$ica5 $ai ales a$%ore5 6o'oa3e 'in a(r si 'in ar#int5 tesat(ri %ine5 ar$e5 o3iecte 'e c(lt5 articole ce satis%acea( nevoile (nei 6arti 'in 6o6(laria locala5 in 6lin 6roces 'e stra'%icare. Din c(nosc(t(l e6iso' 3alcanic al cnea0(l(i l'evian Sviatoslav5 conse$nat 'e o cronica r(seasca5 re0(lta ca la n($ai 'o(a 'ecenii '(6a $i7loc(D secol(l(i al F8lea5 6e artera econo$ica a D(narii 'e -os circ(la( si alte $ar%(ri5 c( (n 6ro%il variat5 ce 6rovenea( 'in 'i%erite s6arii ale E(ro6ei Rasaritene5 'e (n'e venea( si 'iverse $one'e il(stran' o an($e in%lorire econo$ica. Privita in ansa$3l(5 circ(latia $one'ei 3i0antine aco6era in aceasta 6erioa'a o arie 'est(l 'e lar#a5 %iin' atestata n( n($ai in Do3ro#ea si 6e linia D(narii5 'in Banat si 6ana in s('(l Mol'ovei5 ci si in Transilvania5 'e (n'e 6rovine o $one'a 'e 3ron05 e$isa 'e Leon a4 Ill8lea5 si Constantin al )8lea5 #asita la )oila Q 7('. Brasov5 si o alta5 tot 'e 3ron05 e$isa la C"erson 'e catre )asile I si Constantin al )lll8lea. C( eAce6tia (n(i sin#(r te0a(r5 alcat(it 'intr8o $one'a 'e ar#int5 asociata c( // 6iese 'e 3ron05 te0a(r 'atan' 'in ;9. si #asit la Cle7a Q 7('. Baca(5 toate celelalte se$nalari se re%era la 'esco6eriri i0olate 'e $one'e 6ier'(te 'e cTtre 'etinatorii lor.
In a%ara 3anilor 3i0antini5 in 'o(a localitati 'in Mol'ova a( a6ar(t e$isi(ni ale cali%ilor ara3i si an($e ale O$eia0ilor5 'e la care 6rovin 'o(a $one'e 'e 3ron05 3at(te in an(l <.= si #asice la Bosia5 6e $al(l Pr(t(l(i5 7('. Iasi5 si ale A33asi0ilor Q (n te0a(r 'esco6erit la Ra'(caneni 8 7('. Iasi5 care c(6rin'e 'ir"e$i 'e ar#inr e$isi 'ePcali%ii al8Mans(r5 al8Ma"'i si 'e cele3r(l Har(n ar8Rasi'G laolalta c( $one'ele5 s8a( #asit si 6o'oa3e 'e ar#int. Iar in alte 'o(a localitati5 'e 'ata aceasta 'in Banat5 s8a( 'esco6erit $one'e 'e ar#int 'in E(ro6a Occi'entala2 la Orsova5 (n 'inar e$is in s6ati(l carolin#ian #er$an intreanii >.. si ><.5 invre$ece la7a$( Mare Q7('. Ti$is5 intr8(n te0a(r s8a( i'enti%icat 'inari %rance0i e$isi 'e re#ii carolin#ieni L('ovic al Ill8lea si Carlo$an. Mone'ele ara3e 6re0inta o 6rel(n#ire a $arel(i tra%ic care a'(cea acest n($erar 'e la Marea Baltica la Marea Cas6ica5 6este intinsele ste6e r(sesti5 in ti$6 ce 'inarii carolin#ieni in'ica o alta 'irectie a 'r($(rilor co$erciale5 6ornin' 'in vest5 traversan' E(ro6a Centrala si (r$an' %ir(l D(narii5 6ana. la varsarea ei in $are. Din 'atele o%erite 'e 'esco6eririle $onetare5 re0(lta ca viata societatii 'in s6ati(l car6ato8'(naieano86ontic s8a 'es%as(rat5 'e la ince6(t(l secol(l(i al )TII8lea si 6ana la $i7loc(l secol(l(i al F8lea5 in H$itele (nei econo$ii 'e ti6 r(ral5 3a0ata $ai ales 6e ZORII UNEI NOI EPOCI HSECOLELE )II8)IIID K/ sc"i$3(l in nat(ra. Aceasta trasat(ra este $ai accent(ata la ince6(t(l 6erioa'ei 'ate5 can' 'esco6eririle $onetare li6sesc a6roa6e c( tot(l. D(6a an(l <9?5 ele rea6ar5 a'(can' la iveala in'eose3i $one'e 3i0antine 'e 3ron05 ceea ce 'enota n( n($ai eAistenta (nor le#at(ri econo$ice c( i$6eri(l5 ci si o circ(latie a'a6tata la nevoile (nor sc"i$3(ri 3anes' $ar(nte5 'e toate 0ilele5 s6eci%ice vietii (nei 6o6(latii a(to"tone. S6re s%arsit(l acestei 6erioa'e5 te0a(r(l 'e la Cle7a5 c( cele // 'e $one'e e$ise intre anii >?/8>@= si ;9.5 tra'ea0a ince6(t(l (n(i 6roces 'e ac($(lare 'e n($erar5 (nic(l ca0 c(nosc(t 6ana asta0i 6entr( acea vre$e. Cercetatorii ro$ani si straini s8a( 6reoc(6at in $ai $(lte ran'(ri 'e st('ierea ca(0elor care a( 'eter$inat intrer(6erea a6roa6e totala a circ(latiei $one'elor 3i0antine in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic5 $ce6an' 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al )ll8lea. C($ aceasta 6erioa'a a %ost $arcata 'e ase0area 3(l#aril3r in s('(l D(narii5 (nii cercetatori a( %ost inclinati sa crea'a ca sistarea 6atr(n'erii $one'ei 3i0antine la D(narea 'e -os a %ost 6rile7(ita toc$ai 'e sta3ilirea lor la s(' 'e %l(vi(5 intrer(6an'(8se ast%el vec"i& le#at(ri ale 6o6(iatiei locale c( i$6eri(l. Anali0a 'esco6eririlor 'e $one'e 3i0antine5 e$ise in secolele )ITI8IF &\ ras6an'ite 6e o arie $(lt $ai lar#a5 n( n($ai in a%ara5 ci si in interior(l i$6eri(l(i5 a 6er$is inss sa se constate o rare%iere #enerala a circ(latiei $onetare. In acest sens5 'atele o3tin(te 'in carto#ra%ierea 'esco6eririlor inta$6latoare a( %ost con%ir$ate 'e re0(ltatele cercetariloi ar"eolo#ice intre6rinse siste$atic5 ti$6 'e cateva 'ecenii5 la Atena si la Corint5 (n't a( %ost scoase la l($ina 0ilei %oarte 6(tine $one'e e$ise in secolele )II8DC Prin (r$are raritatea $one'ei 3i0antine la D(narea 'e -os5 '(6a an(l K>=5 n( $ai 6oate %i consi'erate (n %eno$en strict local5 6(s 6e sea$a sta3ilirii 3(l#arilor la s(' 'e D(nareG 'i$6otriva ea are i$6licatii $(lt $ai 6ro%iin'e5 %iin' 'eter$inata 'e $arile %ra$antari 'e or'ir social5 econo$ic5 6olitic si c(lt(ral 6rin care trecea I$6eri(l 3i0antin in totalitatea l(i con%r(ntat c( #rava cri0a a iconoclas$(l(i. Ca(0ele 6rinci6aie care a( '(s la aceastG rare%iere a circ(latiei $onetare a( %ost 'eci 6ro6rii I$6eri(l(i 3i0antin2 t(l3(rari" contin(e5 sociale si 6olitice5 'es%iintarea $icilor 6ro6rietati a#rare in 3ene%ici(l $ariloi lari%(n'ii si5 6rin (r$are5 'is6aritia (nei lar#i cate#orii 'e 6ro'(catoriG a6ari'a conc(rentei 6e 6lan 6olitic si co$ercial5 a i$6et(oasei eA6ansi(ni ara3e5 toate acestea contri3(inc la sla3irea circ(latiei $one'ei 3i0antine 6e (n vast teritori(5 atat inla(ntr(l5 cat si ir a%ara i$6eri(l(i. De alt%el5 c"iar '(6a inte$eierea stat(l(i 3(l#ar5 3i0antinii a( $enrin( tot ti$6(l (n 6ost %orti%icat la #(rile D(narii5 la Licosto$o BLI&osto$ionD5 castel intari la #(ra 3rat(l(i C"ilia5 in a6ro6iere 'e act(ala localitate Peri6rava 8 7('. T(lcea. Aici (n i0vor scris 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al IF8lea inre#istrea0a 'e7a a$intita 6re0ent2 a 6rotos6atar(l(i si a ar"ontel(i 'e Licosto$o5 To$a5 co$an'ant al %totei i$6eriale care asi#(ra navi#atia in aceasta 0ona?. In $o'(l acesta5 le#at(rile 'intre 6o6(latiG ro$aneasca si Bi0ant a( %ost $entin(te in aceasta vre$e in 6o%i'a vicisit('inilor istorice
?
Acest To$a5 6roios6itar si ar"ontc 'e 55I5I&osi2o$ion:5 este a$intit intr8o 'e'icate 'e 6e (n $an(scri al LcAicon(l(i 6atriar"(l(i Focios H/.<8>K<5 ><<8>>KD5 se$nalat 'e Helene A"rZeilcr5 BCznnce et la met IRI marine rle giterre. la politiBue et le& in&titution& marit#ne& de BCzance au> 'I@!<D &tic5&. Paris5 I;K! 6. .<5 n. @ si n. ?G 6. ?=?. C%. si @onta. II5 6. K/<.
;4 INCEPUTURI MEDIE)ALE
c' Realitati s ciale ( 3stea sateasca terit riala2 institutii caracteristice si ,iinctii s ciale5 pr cesul de di,erentiere s cial56)
D(6a c($ s8a aratat $ai s(s5 cercetarile a( evi'entiat eAistenta 6e intre# s6ati(l ro$anesc a (n(i i$6ortant n($ar 'e ase0ari satesti5 #r(6ate s(3 %or$a (nor concentrari 'e$o#ra%ice $ai $ari sa( $ai $ici5 conta$inate5 ince6an' 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al )l8lea5 'e (nele %or$e c(lt(rale 'atorate i$6act(l(i slav5 in 6rinci6al. Proces(l 'e 6er$anente innoiri5 'e 6re%ace' contin(i 'in interior(l acestor o3stii teritoriale satesti 6riveste5 'eo6otriva5 str(ct(ra econo$ica5 cea sociala: si c"iar or#ani0area 6olitica a acestora5 c( rec(noasterea rol(l(i %(n'a$ental al 'e0voltarii st$ct(rii econo$ice in 6re%acerile sociale si 6olitice. EAa$inarea str(ct(rilor sociale a co$(nitatilor satesti 'e 6e teritori(l car6ato8'an(3iano86ontic arata ca inca in secolele )II8IF n( se 'e6asise nivel(l o3stii satesti teritoriale. Asa c($ s8a va0(t 6entr( 6erioa'a anterioara5
co$(nitatea o3steasca contin(a sa %ie #(vernata 'e instit(tiile sale 'e 3a0a5 care5 6otrivit 'oc($ent(l(i 6atristic 'in /<95 era( 'e%inite 'e a'(narea sat(l(i5 s%at(l 3atranilor5 7(ra$ant(l 'e veritate5 soli'aritatea 'intre $e$3rii sai. Potrivit re0(ltatelor ar"eolo#ice B$o'(l 'e 'istri3(ire a lot(rilor %a$iliale in teren5 'is6(nerea loc(intelor5 a 'ece'atilor in necro6oleD eAista( 'o(a ri6(ri 'e str(ct(ri sociale in #eneral2 %a$ilia 6erec"e5 cores6(n0atoare o3stii satesti teritoriale Bs6eci%ica 6o6(latiei a(to"toneD si $area %a$ilie 6atriar"ala5 cores6(n0atoare o3stii #entilice Bs6eci%ice5 $ai c( sea$a5 6o6(latiilor $i#ratoareD. Este vor3a5 %ireste5 'e ti6(ri #enerale 6re'o$inante5 'eoarece %or$ele 'e $ani%estare ale acestora era( 'est(l 'e variate si la3ile5 re$iniscente ale %a$iliei ar"aice intalnin'(8se 6'na tar0i( in e6ocile (r$atoare. Caracter(4 6ro6rietatii in san(l o3stii satesti teritoriale varia in %(nctie 'e evol(tia in care se #asea co$(nitatea r(rala intr8o an($ita e6oca istorica. In ca0(l o3stii 3a0ate5 in 6rinci6al5 6e %a$ilia 6atroni$ica5 intre#(l teren a#ricol se aria in 6ro6rietatea o3stii5 el %(n' 6erio'ic i$6artit5 6rin tra#ere la sorti5 $e$3rilor co$(nitatii care avea( n($ai 're6t(l 'e %olosinta as(6ra lot(rilor ara3ile. Pa'(rea5 a6ele5 isla0(rile ra$anea( in sta6anirea colectiva a o3stii5 Bin' %olosite in co$(n. EAista5 'eci5 (n sisteC$ 55'(alist: %or$at 'in 6ro6rietatea colectiva a o3stii5 6e 'e o 6arte5 iar5 6e 'e alta 6arte5 'e 're6t(l 'e %olosinta sa( 'e 6osesi(ne in'ivi'(ala. Acest 're6t 'e %olosinta re6re0inta5 'e %a6t5 #er$enii 6roces(l(i 'e 'i%erentiere sociala5 care vor '(ce la 'estra$area caracter(l(i 'eval$as al o3stii5 6rin a6aritia5 $ai intai5 a sta6anirilor in'ivi'(ale Bcasa5 aneAele5 teren(l 'in 7(r(l casei5 (neltele 'e $(ncaD5 a6oi la 6er$anenti0area iot(rilor ara3ile5 %ara 'istri3(irea lor 6erio'ica 6rin tra#ere la sorti. Acest 6roces 'e in'ivi'(ali0are a 6osesi(nilor se constata in ca0(l (neltelor 'e $(nca. In n($eroase loc(inte cercetate a6artinan' %a$iliei 6erec"e5 6rec($ la Bratei(5 Sirna5 Davi'eni5 I0voare8Ba"na5 Baleni5 Bi"area5 D(lceanca etc.5 s8a( 'esco6erit n($eroase (nelte a#ricole B3ra0'are si c(tite 'e 6l(#5 coase5 seceriD5 %acan' 6arte 'in inventar(% #os6o'ariei res6ective si constit(in' 6ro6rietatea 6rivata a acesteia. Ne a%la$5 'eci5 in %ata o3srii satesti5 caracteri0ate 6rin se6ararea %a$iliilor in'ivi'(ale si 6rin trans%or$area lor in (nitari econo$ice 'e 3a0a5 alat(ri 'e care contin(a sa eAiste re$iniscente ale $arii %a$ilii 6atriar"ale ar"aice5 s(3 %or$a %a$iliei 6atroni$ice. ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)UID K. Este ca0(l ci$itir(l(i 'in secolele )II8)III 'e la Bratei(5 (n'e se constata n($ai 6re0enta $icii %a$ilii. In ca0(l in care cercetarea necro6olei n( $ai co$6orta re0erve in ceea ce 6riveste 'i$ensi(nile ei5 se 6oate a6recia ca %eno$en(l 'e 'isol(tie a %a$iliilor 6atroni$ice 'in secolele ?)8) se inc"eiase catre %inele secol(l(i al )lll8lea. D(6a c($ s8a aratat $ai s(sPin %or$a sa 6ri$ara5 o3stea teritoriala5 ca instit(tie colectiva5 6re0enta (nele caracteristici $a7ore5 6rec($ 6ro6rietatea 'eval$asa as(6ra 6a$ant(l(i5 con'(cere colectiva5 ras6(n'ere co$(na si5 $ai c( sea$a5 or#ani0area colectiva a $(ncii. In vre$ea la care ne re%eri$5 %or$a ar"a&a a o3stii %(sese5 in $are 6arte5 'e6as&a 6e teritori(l ro$anesc. Daca 6ro6rietatea o3stii as(6ra a6elor5 a 6a'(rii si a isla0(l(i ra$anea $ai 'e6arte 'eval$asa5 lot(rile ara3ile5 'esi constit(ia( in contin(are 6ro6rietate a o3stii5 trecea( in %olosinta in'ivi'(ala5 6rin tra#erea 6erio'ica la sorti in 6ri$a eta6a si 6rin 6er$anenti0area 're6t(l(i 'e %olosinta a lot(l(i ara3il res6ectiv5 in eta6ele (r$atoare. Unele o3servatii ar"eolo#ice con%ir$a eAistenta in ca'r(l sat(l(i a (nor sta6aniri in'ivi'(ale5 %a6t care inscrie o3stea 6e traiectoria crearii 6re$iselor 'e0a#re#arii ei. Este vor3a5 $ai intai5 'e casa ca ele$ent 'e stl6anire in'ivi'(ala5 'e 6ro6rietatea in'ivi'(ala5 intele#an' 6rin aceasta si (nele aneAe le#ate 'e aceasta5 6rec($ sta(le5 #ra'ini5 vite5 vii. Pe 'e alta 6arte5 o3servatiile 'e la I0voare8Ba"na si Davi'eni 87('. Nea$t5 re%eritoare la $o'alitatea 'e 'istri3(ire in teren a loc(intelor 'in ca'r(l ase0arilor 6o$enite5 'atan' 'in secolele )T8)II s(nt evi'ente. La I0voare8Ba"na se con%ir$a cele s6(se $ai s(sG 'e 6il'a5 cele sase loc(inte care alcat(iesc ase0area a6ar %oarte 'is6ersate5 la o 'istant4 ce varia0a intre /= si .= $ (na 'e cealalta. In 6ri$a ase0are 'e la Davi'eni5 'in total(l 'e o6t loc(inte5 6atr( alcat(iesc (n 55c(i3:5 celelalte %iin' i0olate ca in 6ri$(l eAe$6l(G in cea 'e8a 'o(a ase0are 'e la Davi'eni5 'in cele ?. loc(inte 'esco6erite5 trei alcat(iesc (n 55c(i3:5 rest(l %iin' 'is6ersate si sin#(ratice. Se stie ca 6re0enta 55c(i3(rilor: 'e loc(inte 'e$onstrea0a eAistenta (n(i %eno$en sociolo#ic s6eci%ic o3stii teritoriali0ate intr8o an($ita %a0a a evol(tiei2 e>i&tenta. aNN$iliei mtcleu si a amiliei lii&tar Bcasa 6arinteasca si cele ale co6iilor constr(ite in i$e'iata a6ro86iereD c( 're6t 'e 6ro6rietate as(6ra vetrelor 'e casa si a 0onei i$e'iat incon7(ratoare. O sit(atie $ai clara in aceasta 6rivinta 6re0inta ase0area 'e 6e str. Sol'at !"ivan 'in B(c(resti5 care 'atea0a 'in secol(l al )l8lea. Din $o'(l 'e 'is6(nere a loc(intelor5 s8a constatat ca acestea %or$ea0a trei #r(6(ri2 (n(i 'e 6atr( loc(inte5 alt(l 'e sase5 iar al treilea 'in trei 3or'eie8loc(inte. In ti$6 ce loc(intele 'in 6ri$ele 'o(a #r(6(ri s(nt a6ro6iate (na 'e alta5 cele trei 3or'eie 'in (lti$(l #r(6 s(nt $ai 'istantate. Deose3it 'e interesant este %a6t(l ca in %iecare #r(6 'e loc(inte eAista cate (na 'e $an 'i$ensi(ni5 in 7(r(l careia era( a$6lasate cele $ici. Pe 'e alta86arte5 alat(ri 'e aceste 55c(i3(ri: 'e loc(inte5 a6ar si loc(inte 'is6ersate5 sin#(lare5 'e $ici 'i$ensi(ni5 la 'e6artare $ai $are sa( $ai $ica %ata 'e #r(6(rile res6ective. Sit(atia aceasta se intalneste5 'e alt%el5 in alte ase0ari 'e e6oca5 6rec($ la Davi'eni5 I0voare8Balina si in alte localitari. Constatarea 6rivin' eAistenta in %iecare 55c(i3: 'e loc(inte a (neia 'e $ai $ari 'i$ensi(ni a %ost eA6licata 6rin 6roces(l 'e 'i%erentiere sociala 6etrec(t in ca'r(l co$(nitatii res6ective5 casele $ai $ari a6artinan' ele$entelor instarite sa( (nor a(toritari 'in ca'r(l o3stii. 66 INCEPUTURIMEDIE)ALE
Consi'era$ insa ca eA6licatia (nei ase$enea realitati tre3(ie trans%erata in ca'r(l 6roces(l(t 'e 'isol(tie socialaG ar %i vor3a 'e %a$ilia 6atroni$ica in interior(l careia s8a 6ro'(s se6ararea in s6ati( a ia$iliei in'ivi'(ale5 6rin constr(irea 'e loc(inte se6arate 'e catre $e$3rii %a$iliei initiate. Loc(inteie i0olate ar 6(tea %i inter6retate5 in ca0(l in care sit(atia in teren este reala5 ca a6artinan' (nei co$(nitati neconta$inate 'e 6re%acerile a$intite sa( (nor straini atasati o3stn res6ective c( invoirea acesteia. Feno$en(l 'e inte#rare5 $ai corect s6(s 'e alat(rare a strainiior 6e lan#a. o3ste5 este 'est(l 'e %recvent s(r6rins in 'oc($ente' $e'ievale5 care n($esc 6e strainii a&t(rati o3stii latura&i1 ase$enea %eno$en este 'e vec"e tra'itie5 el ra6ortan'(8se 'esi#(r si la e6oca a$intit'. De alt%el5 si o3servance 6rivin' sit(atia 'in necro6ole vin sa con%ir$e aceasta a%ir$atieG este vor3a 'e in$or$antari sin#(lare5 in a%ara celor 'e #r(65 55%a$iliale:5 care ar 6(tea a6artine acestor 55lat(rasi:5 ca in ca0(l necro6olelor 'e la Mol'ovenesti si H(ne'oara. Este 6osi3il5 'e ase$enea5 ca tot in aceasta vre$e5 n($ar(l sta6anirilor in'ivi'(ale sa %i cresc(t 6rin acele 55c(n$iri: Bla0(ri5 r(nc(ri5 7aristiD5 %olosite ca teren 6entr( c(ltivarea 6lantelor. Pri$ele noastre 'oc($ente $e'ievale scrise $entionea0a eAistenta acestora2 in ?/S>5 'e 6il'a5 o 'anie 6artic(lars5 catre $anastirea Co0ia 6o$enea5 6rintre altele5 'e 553(cati 'e ocina: 6rovenite 6rin c($6ararea 'e la $e$3rii o3stii5 care le o3tin(sera ca 6ro6rietarI in'ivi'(al4 6ro3a3il si 6rin 55c(rat(riCS. Ast%el5 este 6osi3il ca sta6anirea in'ivi'(ala a c(rat(rilor sa %i %ost $(lt $ai vec"e5 c"iar 'in (lti$a trei$e a 6ri$(l(i $ileni(. Aceasta stare 'e l(cr(ri a6are 'eose3it 'e concl('enta 6e teritori(l Do3ro#ei5 a%lat s(3 in%l(enta 6(ternica a Bi0ant(l(i. Trans%or$ arile social8econo$ice 'in ca'r(l societatii 3i0antine a( a%ectat5 in $are $as(ra5 si sit(atia colectivitatilor o$enesti 'e la D(narea 'e -os5 %or$a 'e or#ani0are r(rala a acestora %iin' 6(ternic $ra(rita 'e ase$enea trans%or$ari. La 3a0a acestor 6re%aceri 'in san(l o3stii sacesti a stat5 %ara in'oiala5 'e0voltarea econo$ica5 6ro#res(l #eneral inre#istrat 'e sorietatea 'in s6ati(l car6ato8'an(3iano86ontic5 6roces care a %avori0at 'i%erentierea sociala 'in san(l co$(nitatilor eAistente. Sta6anirile in'ivi'(ale aratate $ai s(s a( 7(cat (n $are rol in 6ro$ovarea 'i%erentierilor 'e avere 'intre loc(&orii aceleiasi o3sti. Investi#atia ar"eolo#ica 'in c(6rins(l acestor ase0ari 'in secolele )IQ)III atesta eAistenta acest(i 6roces 'e 'i%erentiere 'e avere a loc(itorilor. Asa5 'e eAe$6l(5 la U'esti5 Si#"isoara5 B('(reasca etc. a( %ost 'esco6erite (nele loc(inte co$6leAe5 c( inventar 'eose3it 'e 3o#at si 'e 6retios5 care 'ove'esc eAistenta in c(6rins(l co$(nitatilor a$intite a (nor ele$ente 'i%%erentiate econo$ic si c"iar social5 constit(in' #er$eni ai 6roces(l(i 'e 'estra$are a o3stii. La U'esti5 B('(reasca si in alte ase0ari 'atan' 'in secolele )TQ)II a( iesit la iveala loc(inte c( cate 'o(a inca6eri5 6reva0(te5 se 6are5 c( alte inca6eri s(6ra6(se. Inventar(l acestora consta in s6ecial 'in o3iecte 'e 6o'oa3a5 6rec($ si 'in $one'e 'e a(r5 ca in ca0(l celei 'e la U'esti. ? (/0B. I5 6. @<. ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )ll8)IIID Pre0enta 6ro6rietatii 6rivate a av(t 're6t consecinta $a7ora ac($(larea tre6tata ' 3(n(ri $ateriale si5 in %inal5 ine#alitatea 'e avere si 'i%erentierea sociala5 care vor constia 6re$isele a6aritiei 6ro6rietatii %(nciare 6rivate. Citat(l 'oc($ent 6atristic 'in /<9 atestG cat se 6oate 'e li$6e'e5 eAistenta inca 'in acea vre$e a ine#alitatii 'e avere in sani con($itatii satesti 'in nor'8est(l M(nteniei. Investi#atia ar"eolo#ica este in $as(ra s ne e'i%ice si as(6ra 6roces(l(i 'e 'i%erentiere sociala. 6e 3a0a 'e avere $o3ila a $e$3rilo co$(nitatilor r(rale 'e 6e teritori(l Ro$aniei in secolele anali0ate. Sit(atia inventar(& 'e loc(inte5 'ar $ai c( sea$a cea 'in necro6olele vre$ii5 a6are 'eose3it 'e se$ni%icativ in acest sens. Deose3irile 'e avere5 care eA6ri$a 'eose3irile 'e con'itie sociala5 a celo 'ece'ati5 6rec($ la Pa'(reni5 (n'e 'i%erenta inventar(l(i 'e o3iecte 'e6(se in $or$int Q constatata in ca0(l $ai $(ltor in"($ati5 $er#an' 'e la $or$inte sarace H6site ' inventar a6roa6e in intre#i$e5 6ana la $or$inte c( inventar %oarte 3o#at Q il(strea0 'in 6lin aceasta ine#alitate 'e avere si 'e 6o0itie sociala. Si in ase0ari se constata aces %eno$en. Alat(ri 'e loc(inte5 in #eneral sarace in inventar si c"iar ca $o'alitate ' tonstr(ctie5 a6ar altele care se evi'entia0a atat 6rin te"nica 'e constr(ctie Bc( 'o(a inca6eri 3ine a$ena7ateD5 cat si 6rin contin(t(l inventar(l(i Bo3iecte 'in $etal 6retiosD. Ca'r(l social %or$at5 a car(i esenta o constit(ia consoli'area 6ro6rietatii 6rivati in'ivi'(ale Bincl(siv a 6ro6rietatii %(nciare s(3 %or$a 6osesi(nilor 'in vatra sat(l( re0(ltate 'in 'e%risari si 'in 'esteleniri in'ivi'(aleD5 a$6li%icat 'e stat(t(l 6olitic i$6(5 'e i$6act(l $arilor $i#ratii5 n( 6(tea( sa. n( %ec(n'e0e ele$entele sociale noi5 cart vor contri3(i 'in 6lin la %eno$en(l 'e clivare sociala2 este vor3a 'e %(ncria in'e6liniti 'e (nii 'intre $e$3rii co$(nitatii in re0olvarea 6ro3le$elor o3stesti. Daca in 6erioa'G 'aco8ro$ana aceasta %(nctie era in'e6linita 'e or#an(l colectiv al o3stii5 'e acel s%at a a'(narii sat(l(i5 ca in ca0(l co$(nitatii 'in nor'8est(l M(nteniei5 in noile con'itn 'ir 6erioa'a (lterioara5 aceasta %(nctie sociala se in'ivi'(ali0ea0a. Di%eritele atri3(tii o3stesti sociale5 7(ri'ice si $ilitare c"iar5 incl(siv re#le$entarea ra6ort(rilor 'intre co$(nitate2 a(to"tona si 6o6(latiile $i#ratoare ca %orta $ilitara te$6orar 'o$inanta5 s(nt incre'inta+ s6re re0olvare (nora 'intre $e$3rii o3stilor5 acelor 55$ai $ari ai satelor: %&eniore& vil arumS 'in 'oc($entele lat$e ale slavilor a6(seni5 i'enti%icati c( 7(6anii =Buo& linBua &tia &upano. vocantG1. care 'evin c( vre$ea or#ane 'e 'o$inate a societatii. Este 6osi3il5 c($ s8 anltat 'e7a5 ca (nele loc(inte 'in ca'r(l an($itor ase0ari5 6rec($ loc(inta 'in ase0arei '$ secol(l al )ll8lea 'e la U'esti 8 7('. S(ceava5 'eose3ita 'e celelalte5 atat 6rin siste$(5 'e constr(ctie B6are a %i %ost eta7ataD5 cat si 6rin inventar(l 3o#at si variat contin(t B$one't 'e a(rD5 sa %i a6artin(t acestor 6ersoane care in'e6linea( an($ite %(nctii a'$inistrative si $ilitare 'in ca'r(l co$(nitatii r(rale sa( al (ni(nii 'e o3sti. Cele
6atr( ca6etenii 'ir secol(l ai )l8lea5 c( n($e 'e re0onanta slava5 $entionate 'e i0voarele scrise in s6aria 'intre Car6ati si D(nare5 ar 6(tea %i consi'erate .ca a6artinan' acest(i nivei social86olitic@.
1
AptidK. +a'lec5 E politCcznCui tutro$n " o?iau. z?iit&zczii ziic#odn5# przed<?ie5ii/i. in EncC5lopedCu +ob5a. I)5 ?5 Cracovia5 ?;?@5 6.
K<. 2 @ame&. II5 6. .?<5 .?;5 .9/5 K=.5 K=<.
K> INCEPUTURI MEDIE)ALE Pe 'e alta 6arte5 i$6act(l $i#rator a 6rovocat el ins(si a6aritia %eno$en(l(i 'e 'e6en'ents colecriva a (nor co$(n&ati satesti %ata 'e a(toritatea $ilitar86olitica $i#ratoare5 ca 'e 6il'a o3stile 'in Banat aservite (nor 6ersoane 'in ant(ra7(l l(i Artila5 '(6a c($ tot (n #en 'e ase$enea ra6ort(ri 'e 'e6en'ents 6ot %i socotite si relatiile 'intre a(toritatea $ilitara c( se'i(l in cetatea T(nis si taranii care loc(ia( 6e 6a$ant(rile a%erente %orti%icariei5 6(se in valoare 6rin $(nca acestora?. Daca aceasta 6(tea %i evol(tia str(ct(rilor sociale 'in secolele )II8)III in cea $ai $are 6arte a tarii5 6entr( 0onele ra$ase vre$e $ai tn'el(n#ata in ca'r(l i$6eri(l(i5 6rec($ reritori(l Do3ro#ei5 str(cr(ra social8 econo$ica a co$(nitatilor ($ane inre#istra o evol(tie 'eose3ita. Evol(tia societarii 'e aici5 intrata s(3 inci'enta re#le$entarilor i$6eri(l(i 6ana in secol(l al )ll87ea5 a inre#istrat (nele 6ro#rese nota3ile5 ase$anatoare celor 'in 6rovinciile i$6eriale. Constit(irea $arilor 'o$enii %(nciare5 a villneAoi. 6re0enta inst&(tiei colonatului. a siste$(l(i capitatio!'mgatio. instit(tia 6atronat(l(i5 le#area 'e 6a$ant a celei $ai $ari 6arti a c(ltivatorilor $ 'o$eni(l a#rar5 6re0enta unor principe& locorum. 'e0voltarea 6ro'(ctiei $estes(#aresti 6ana la nivel(l or#ani0arii 6ro%esionale in cor6oratii sa( cole#ii5 inte#rarea teritori(l(i 'o3ro#ean in sc"i$3(l 'e $ar%(ri 6rovincial i$6erial5 'e0voltarea econo$iei 3anesti5 a''ncirea 6roces(l(i 'e 'i%erentiere sociala5 asa c($ se constata in $aterial(- 'oc($entar eAistent in'ica 'irectia 'e evol(tie a str(ct(rilor social8econo$ice in concor'anta c( ceea ce se 6etrecea in l($ea 6rovinciala 'in ca'r(l i$6eri(l(i@. Aceasta evol(tie5 care ar %i 6(t(t '(ce la a6aritia ra6ort(rilor %e('ale 6e calea sinte0ei5 asa c($ s8a inta$6lat in I$6eri(l 3i0antin si in alte 6arti5 a %ost insa intrer(6ta 'e $arile $i#ratii si 'e a3an'onarea 'e catre i$6eri( a teritori(l(i 'o3ro#ean. Consecinta i$e'iata a %ost 'esco$6(nerea tre6tata a $arilor 'o$enii %(nciare5 'is6aritia siste$(l(i 'e eA6loatare 6rin villae. consoli'area co$(nitatilor a#rare si $ilitar8a#rare5 reor#ani0area 'in vre$ea l(i Heracli(s cons%intin' 6re0enta o3stii teritoriale ca %or$a #enerala 'e or#ani0are social8econo$ica. Sinteti0an' cele eA6(se $ai s(s5 se 6oate a%ir$a ca 6re%acerile 'e str(ct(ra sociala evi'entiate5 6rec($ #enerali0area in ca'r(l o3stii satesti teritoriale a %a$iliei 6erec"e ca re0(ltat al 6roces(l(i 'e 'isol(tie sociala Bc( re$iniscente ale %a$iliei 6atroni$iceD5 a%ir$area 6ro6rietatii 6rivate in'ivi'(ale Q incl(siv a celei %(nciare s(3 %or$a c(rtii si a lot(rilor a#rare re0(ltate 'in 'e%iisare si 'estelenire 6rin e%ort in'ivi'(al Q5 a ine#alitatilor si a 'i%erentierii sociale5 rol(l %actor(l(i $ilitar86olitic in 6roces(l 'e aservire colectiva a co$(nitatilor r(rale a(to"tone5 con%era 6erioa'ei ana"C0ate 'in istoria 6o6ortil(i ro$an caracter(l 'e e6oca no(a5 'eose3ita 'e cea 6rece'ent45 6rin constit(irea 6re$iselor 6roces(l(i 'e a6aririe a ra6ort(rilor 'e aservire 'e esenta %e('ala. In cele ce (r$ea0a este necesara o s(ccinta 6re0entare a %or$elor 'e or#ani0are social8econo$ica s6eci%ice 6o6(latiilor care a( venit in contact c( societatea ro$aneasca
> 2
Ibidem. 6. @K?5.?;5 .P?8.9/. -ode>Iu&timanu&. FI/5 /;5 9=5 @G FI5 9>5 ?;5 84.
ZORII UNE? NO? EPOCI BSECOLELE )TI8)IIID K; In c(rs(l $ileni(l(i I c( sco6(l 6rinci6al 'e 6reci0are a nivel(l(i 'e 'e0voltare social8econo$ica in care se #asea( noii veni%i5 6otrivit sta'i(l(i act(al al cercetarilor. I$6eri(l 3i0antin a c(nosc(t si e4 co$(nitatea a#rara teritoriala. EAistenta %or$eioi 'e or#ani0are social8 econo$ica 'e ri6(l o3stii teritoriale este in'icata 'e 'i%erite as6ecte c( caracter instit(tional5 c($ ar Nb5 'e 6il'a5 soli'aritatea %iscala a $e$3rilor co$(nita6i 6ree$ri(nea sa( 556roti$isis(l:5 6rec($ si 'e ter$inolo#ie5 care evi'entia0a (n contin(i ase$anator c( eel al o3stii satesti. Este a'evarat ca in i$6eri( l(cr(rile s(nt $ai co$6leAt si ca o3stea 3i0antina 6re0inta (nele 6artic(laritari5 consecinta a (n(i sta'i( 'e 'e0voltart oarec($ 'eose3it %ata 'e eel 'in alte societati. Aici co$(nitatea a#rara evol(a in ca'r(. (n(i or#anis$ statal care c(nosc(se ra6ort(ri sclava#iste5 in con'itiile eAistentei $ari 6ro6rietati %(nciare s(3 %or$a villae!ior. a instit(tiei colonat(l(i5 6entr( l(crat( 6a$ant(l(i %iin' a'(si &i oedera i #oti. Micile 6ro6rietati ale taranilor li3eri a( %ost5 'ir ce in ce $ai $(lt5 $#3itite 'e $area 6ro6rietate5 taran(l %(n' trans%or$at in colon le#ai 'e 6a$ant 6rin 'ecrete ale 6(terii 'e stat. In an($ite 0one sit(ate 6e linia D(narii5 'ir Banat 6ana in Do3ro#ea5 $ai traia o alta cate#orie 'e c(lrivatori ai o#oarelor5 asa8n($iti ca&tellani sa( I#nitanei. Acesri tarani8sol'ati avea( 're6t(ri si in'atoriri s6eciale5 '(6i c($ re0(lta 'in co'icele si novelele l(i I(stinian. De acelasi re#i$ s6ecial se 3(c(rai in secolele )III8IF si &trntiotii. tot tarani8sol'ati5 iar lot(rile lor %&trateiaG n( 6(tea( % van'(te5 ci n($ai trans$ise (r$asilor sa( c"iar strainilor5 c( con'itia ca acestia sa %ie sol'ati s(3 ar$e5 $ai ales in ca0 'e 6ericol. 5 Desi 6e cale ar"eo%o#ica n( s(nt 'oc($entarI inca. ase0ari sa( loc(inte IiurteS a6artinatoare 6o6(latiilor no$a'e5 este 'e 6res(6(s ca tn 0onele in care avarii a( loc(ii i0olari Bca$6ia Banat(l$ si a Crisanei5 6e c(rs(l $i7loci( al M(res(l(iD a( eAistat si o3st no$a'e5 'eoarece $e$3rii acestor co$(nitati se #asesc in ci$itirele cercetate 'in 0onele res6ective. Cea $ai $are 6arte a so'etarii avare era or#ani0ata insa in o3sti c( caracte2
s6eci%ic5 s(3liniat 'e relatarile (n(i conte$6oran5 scriitor(l 3i0antin Ma(rici(s5 care s6(ner 'es6re avari ca U... 6ana in 0i(a ra03oi(l(i5 s(nt i$6artiti 6e #inti si tri3(ri si isi 6asc $ere( caii5 vara si iarna:. Iar $ai 'e6arte2 55Ii st'n7eneste li6sa 'e 6as(ni 'in 6ricin2 $(lti$ii 'e ani$ale 6e care le 6oarta c( 'ansii:5 'e aceea se reco$an'a atacarea lor ir l(nile %e3r(arie sa( $artie5 55can' caii s(%era 'e nea7(ns(rile iernii si ostenii 'a( l(6tO ca I$6otriva (nor Bsi$6liD arcasi:?. Foane 6ro3a3il ca5 in (r$a conviet(irii c( 6o6(latiilt s(6(se5 'ar $ai ales s(3 in%l(enta I$6eri(l(i 3i0antin5 avarii isi vor %i sc"i$3at $(l %el(l 'e viata. La 6o6oarele slave5 o3stea a#rara a constit(it si aici %or$a %(n'a$entala 'e or#ani0an social8econo$ica5 ca veri#a. 'e le#ac(rl intre societatea #entilica si cea $e'ievala. Scriitor( 3i0antin Proco6i(s 'in Cesarea5 care si8a scris o6era intre anii .9= si ../5 ne8a lasat o in8teresanta 'escriere a $o'(l(i 'e viata al slavilor2 55Nea$(rile acestea Q arata Proco6i(s Q
4
Ma(rici(s5 FI5 @5 ?=5 ISG )II5 ?5 ?@.
70
TNCEPUTURI MEDIE)ALE
s'avinii si antii5 n( s(nt con'(se 'e (n sin#(r o$5 ci traiesc inca 'in vec"i$e in ran'(iala 'e$ocratica si 'e aceea tre3(rile lor5 atat cele 6rielnice5 cat si cele ne6rielnice s(nt tot'ea(na 'e03at(te 'e catre o3ste. La %el s(nt co$(ne la acesti 3ar3ari $ai toate celelalte o3icei(ri ale lor5 inca 'in vec"i$e. Loc(iesc in co"C3e 7alnice5 ra0letiti (nii 'e altii si niere( se $(ta 'intr8(n loc in alt(l. Loc(iesc s6ora'ic in cort(ri i$6raPtiate5 De aceea a( si $(lt 6a$ant:?. Cercetari $ai vec"i sa( $ai noi a-e (nor istorici 'in tarile slave a( aratat ci in rno$ent(l contact(l(i c( civili0atia $e'iteraneanS.5 (nitatea 6olitica %(n'a$entals5 a slavilor o constit(a tri3(l. Tri3(rile era( i$6artite in (nitati $ai $ici. Dre6t(l 'e %olosinta a 6a$ant(l(i era re#le$entat 'e a(toritatea tri3ala. Str(ct(ra acestor (nitati se caracteri0a 6rin 6ro6rietatea co$(na as(6ra sol(l(i si 6rin li3ertatea 6ersonala a $e$3rilor tri3(l(i. In (nele 0one5 'e 6il'a5 in 6artea 'e s(' a Poloniei5 eAista( in secolele )8)I (nele %or$e 'e or#ani0are social8econo$ica $ai evol(ate. In #eneral5 insa5 in Polonia eAista la %inele antic"itatii o %or$a 'e or#ani0are so'al8econo$ica tra'itionala5 6atriar"ala5 3a0a or#ani0arii 6ro'(ctiei si a cUscri3(tiei 6ro'(selor $(ncii constit(in'8o %a$i"Ca. Potrivit cercetarilor 'in (lti$ele 'ecenii5 6artic(lar4 tatile ase0arilor r(rale 'in c(lt(ra Zar(3inet Bcaracter(l loc(intelor5 al loc(rilor 'e $ena75 'is6(nerea constr(ctiilor 'e loc(it si 6lani$etria lorD 'e$onstrea0a $entinerea ra6ort(rilor 'e clan. Str(ct(ra sociala 'in a 'o(a 6atri$e a $ileni(l(i I se caracteri0ea0a $ai ales 6rin 6re0enta $arii %a$ilii 6atrlar"ale5 %ocan' 6arte 'in co$(nitati teritoriale. Prin (r$are5 'in 6(nct 'e ve'ere cronolo#ic5 in $o$ent(l sta3ilirii slavilor in C'$6ia Ro$ana la nor'(l D(narii in secol(l al )l8lea5 co$(nitatea lor 'e viata ince6ea sa se sc"i$3e 'e la clan la cea teritoriala. )eac(rile )T8)III re6re0inta in istoria slavilor 'e rasarit o 6erioa'a 'e trecere 'e la %or$ati(nea #entilica5 'in (iti$(l sta'i( al 'e0voltarii sale5 la societatea i$6artita 6e clase. Este 6erioa'a 'e trecere 'e la 'e$ocratia $ilitara la stat(l ti$6(ri(. Al treilea 6atrar al $ileni(l(i I a %ost vre$ea can' $ica %a$ilie 'evine (nitatea econo$ica 6rinci6ala in ca'r(l co$(n&atii teritoriale.
d' M dul de viata a c !i!itatil r u!ane2 asezari* l cninte* necr p ie* credlnte
Datorita $e'i(l(i #eo#ra%ic si altor %actori5 eta6ele 6rinci6ale 'e 'e0voltare ale societatii in aceste trei secole tre3(ie in%etisate n(antat si 'iversi%icat 6e 0one #eo#ra%ice $ai restranse5 sti(t %iin' %a6t(l ca5 in 6arte5 $o'(l 'e viata al loc(itorilor a %ost si este in%l(entat 'e $e'i(5 'e 3o#atia sol(l(i si a s(3sol(l(i. Din rotal(l localitatilor 'e 6e intre# teritori(- rornanesc in care a( %ost se$nalate ase0ari5 'intre care (nele %orri%icate B'in secolele )III8IFD5 $a7oritatea s(nt sit(ate in 0onele 'e ca$6ie5 6e vaile $anoase sa( 6e 6o'is(ri5 si n(C$ai rareori in 0onele s(3$ontane.
?
@onte&. II5 6. 443!444.
ZORII UNEI NOI EPOC? BSECOLELE )I?8)ITID <? Dintre aceste ase0ari5 n($ai (n n($ar relativ restrans5 circa @.= 'e localitati5 a( %ost cercetate 6rin son'a7e sa( sa6at(ri ar"eolo#ice siste$atice5 iar inte#ral sa( cvasnnte#ral a( %ost 'e0velite (nele5 6rec($ ase0area 'e la Co$ana 'e -os Q 7('. Brasov5 sit(ata in l(nca-Dlt(l(i5 ase0area intarita 'e la F(n'( Hertii 8 7('. Botosani5 I0voare8Ba"na 8 7('. Nea$t5 Do'esti 8 7('. )asl(i5 P-ansca 8 7('. C"isina( Bin Basara3iaD. De ase$enea5 a( %ost cercetate 6este ?== 'e necro6oie 'e in"($atie5 3irit(ale si t($(lare 'e incineratie. Dintre acestea a( %ost 'e0velite5 inte#ral sa( in cea $ai $are 6arte5 'oar ci$itirele 'e la Castel( Q 7('. Constanta5 I0vor( Q 7('. !i(r#i(5 O3arsia No(a 8 7('. O&5 Ocna Si3i(l(i si Bratei( 8 7('. Si3i(. La aceste 'esco6eriri ar tre3(i a'a(#at (n i$6ortant n($ar 'e 'esco6eriri i0olate5 6rintre care 6ot %i a$intite cateva te0a(re $onetare5 'e6o0ite 'e (nelte a#ricole si 'iverse o3iecte 'e $etal si vase 'e l(t5 ce co$6letea0a "arta ar"eolo#ica a secolelor )II8DC c( noi 6(ncte. Ele 'ove'esc o loc(ire relativ intensa5 $ai ales in (nele re#i(ni ce o%erea( con'itii 'e viata $ai 6rielnice. Un n($ir i$6ortant 'e ase0ari era( sit(ate 'e8a l(n#(l vailor c( teren(ri %ertile5 $ai ales 6e terasele s(6erioare ale acestora. Ast%el5 'e8a l(n#(l D(narii5 'in Banat si 6ana la varsarea sa in Marea Nea#ra5 s(nt 6resarate ase0ari si ci$&ire5 a6artinatoare (nor o3sti satesti5 $ai intinse ori $ai restranse. Sol(l %erril5 ca si intinsele 6as(ni5 a( o%erit 6o6(latiei se'entare a(to"tone 6osi3ilitatea 'e a '(ce o viata neintrer(6ta 'e c(ltivator4 ai o#oarelor si crescatori 'e vite5 iar 3o#atia D(narii5 a 3altilor si a lac(rilor 'in l(nca5 3o#ate in 6este5 eA6lica si in'eletnicirea loc(itorilor c( 6esc(it(l. Ase0arile s(nt ras6an'&e insa si in ca$6ia Olteniei ori a M(nteniei5 $ai ales acolo (n'e
co'rii sec(lari 'e ste7ar o%erea( l($inis(ri intinse. Ase$enea loc(ri era( cele $ai ca(tate in acele vre$(ri 'e 6ericol a (nor inva0ii straine5 'eoarece la a'a6ost(l 6a'(rilor taranii 'in o3sti isi 6(tea( '(ce trai(l $o'est5 'ar si#(r5 iar in vre$(ri 'e restriste se 6(tea( retra#e in loc(ri sti(te n($ai 'e ei. In 0ona 'e 6o'is sa( s(3car6atica5 atat in Oltenia5 cat si in M(ntenia5 s(nt se$nalate5 'eoca$'ata5 cateva ase0ari5 'ar %ira in'oiala ca aceste loc(ri $ai %erite 'e inva0lile '(s$ane a( %ost $(lt $ai intens loc(&e 'ecat releva cercetarile ar"eolo#ice 'e s(6ra%ata e%ect(ate 6ana. in 6re0ent. Pe $as(ra ce cercetarile se intensi%ies5 n($ar(l ase0arilor 'in secolele )IIQIF s6oreste. Ast%el5 'e 6il'a5 in Banat si Mara$(res5 (n'e 6ana 'e c(ran' n( era( se$nalate ase0ari si ci$&ire 'in aceasta. vre$e5 in (lti$ii ani a( %ost 'esco6erite ase0ari atat in ca$6ia Banat(l(i5 cat si in 0onele $ai retrase. Un n($ar s6orit 'e ase0ari a %ost 'esco6er& in (iti$(l ti$6 in ca$6ia Crisanei5 iar 'ens&atea lor cea $ai $are se constari in 7('etele Ara'5 Bi"or si Sat( Mare5 (n'e $ai tar0i(5 in secolele FIQFIII5 aceleasi sa( alte ase0ari vor %i 6o$enite in 'oc($entele vre$ii si in cronici. In Po'is(l Transilvaniei5 cea $ai $are 'ensitate a ase0arilor se constata in 3a0in(l $i7loci( al O&(l(i si in 3a0inele M(res(l(i si al So$es(&n5 %(n' ras6an'ite n( n(rriai in l(ncile acestor i$6ortante artere 'e circ(latie5 ci si 6e vaile $ai retrase sa( c"iar in Ca$6ia Transilvaniei. Pe ter&ori(4 Mol'ovei5 (n'e s8a( e%ect(at cele $ai intinse rec(noasteri ar"eolo#ice 6e teren5 ave$ asta0i cea $ai clara sit(atie a ariei 'e ras6an'&e a ase0arilor 'in secolele )II8IF. O intensitate c( rot(l 'eose3ita a ase0arilor se constata in 3a0in(l Balil(i(l(i si in 3a0in(l in%erior al Pr(t(l(i. Ase0arile 'in Ca$6ia -i7iei5 Po'is(l S(cevei5 0ona S(3car6atilor5 Po'is(l tl8CU ? U+i M"UIii)A-ii Central Mol'ovenesc ori in 0ona Hancestilor BBasara3iaD s(nt $ai rare5 la 'istante relativ $ari (nele 'e altele. Ci$itirele 'e in"($atie5 'e inc$eratie sa( 3irit(ale5 cercetate 6ana in 6re0ent5 a6ar5 'e o3icei5 in loc(ri $ai $(lt sa( $ai 6(tin 'e6artate 'e ase0arile se$nalate. Este evi'ent5 insa5 ca %iecare ase0are si8a av(t ci$icir(l sa(5 c"iar 'aca n( a %osc inca i'enti%icat. Ras6an'irea ase0arilor 'in secolele )II8IF Bca si a celor 'in secolele anterioareD5 'e8a l(n#(l vaiior 6rinci6ale5 care a( %ost5 in acelasi ti$6 si artere 'e intensa circ(latie5 'ove'este ca 6o6(latia a(to"tona 'aco8ro$ana si $ai a6oi ro$aneasca n( s8a retras in 0onele $ontane sa( i$6a'(rite5 a3an'onan' res6ectivele teritorii $anoase $i#ratorilor care s8a( ase0at vre$elnic sa( 'oar a( trec(t 6e aceste $elea#(ri. Foarte 6ro3a3il ca at(nci can' a( 6atr(ns 6ri$ele val(ri 'e $i#ratori sa( 'e no$a0i5 c( sco6(l 'e a c(ceri si 'e a eA6loata aceste teritorii5 6ar7olin' si 7e%(in' ase0arile5 a(to"tonii s8a( retras in loc(ri $ai %erite 6ana a trec(t %(rt(na. Dar c(ran' '(6a aceea5 ei a( revenit la vec"ile vetre5 contin(an'(8si in'eletniririle stra$osesti si5 '(6a ce a( %ost o3li#ati sa intre in relatii c( c(ceritorii5 a( 6latit tri3(t(l noilor sta6a(i5 care si8a( insta(rat 'o$inatia $ilitara. Cercetarile ar"eolo#ice 'ove'esc %ara ec"ivoc ca5 in re6etate ran'(ri5 6este ase0arile $ai vec"i5 'in secolele )8)I5 s8a( s(6ra6(s ase0ari 'in secolele )II8IF5 iar in alte ca0(ri5 6este acestea 'in (rraa s8a( s(6ra6(s ase0ari 'in secolele FQFI5 'ove'in' o viata neintrer(6ta in aceeasi vatra a sat(l(i. Este a'evarat5 (neori s8a constatat ca ase0arile 'in secolele )II8+ se s(6ra6(n 6este ase0ari $ai vec"i5 6reistorice5 'acice sa( ro$ane5 eAistan' 'eci "iat(s(ri $an 'e ti$6 intre ele5 'ar tot cercetarile ar"eolo#ice $ai intense5 e%ect(ate in "otar(l (nei sin#(re ase0ari BNoslac 8 7('. Al3a5 Bratei( Q 7('. Si3i(5 Do'esri si M(r#eni 8 7('. )asl(i5 Sirna 8 7('. Pra"ovaD a( 'ove'it ca5 'esi ase0arile isi sc"i$3a vatra 'e la (n loc la alt(l in 6erioa'e 'eose3ite5 in ansa$3l(l "otarelor satesti a eAistat o contin(itate neintrer(6ta 'e viet(ire. Alat(ri 'e a(to"toni5 'esco6eririle atesta si 6re0enta 6o6(latiilor $i#ratoare sa( no$a'e. In secolele )II8F asi$ilarea 'e catre ro$ani a (nor #r(6(ri 'e slavi este 'ove'ita concret n( n($ai 'e 6re0enta (nor ele$ente c(lt(rale s6eci%ice %iecarei 'intre aceste 6o6(latii5 'esco6erite atat in ase0ari5 cat si in a$i tire5 ci si 6rin %olosirea in co$(n a acelorasi ase0ari si necro6ole. Conviet(irea in'el(n#ata intre ro$ani si acesce 6o6(latii5 etero#ene 'in 6(nct 'e ve'ere etnic si lin#vistic5 s8a inc"eiat c( o sinte0a c(lt(rala (n&ara5 s6eci%ica (nor teritorii vaste. S(6erioritatea n($erica5 caracter(l a(to"ton si se'entar5 ca si trasat(rile #enerale ale civili0atiei lor5 a( 6er$is ro$anilor ca 6e '(rata catorva #eneratii sa asi$ile0e atat 6o6(latia slava5 cat si etniile t(rcice5 i$6(nan'(8se5 in acelasi ti$65 li$3a ro$ana5 care5 la ran'(l ei5 a a3sor3tt (n i$6ortant lot 'e c(vinte 'e ori#ine slava ori t(rcica. Cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate in 'i%erite 0one ale tarii a( scos in evi'ent4 ca in secolele )II8IF eAista( 'o(a ti6(ri 6rinci6ale 'e ase0ari5 care ar 6(tea sa cores6(n'a la trei variante 'e or#ani0are a o3stii satesti sa( ar 6(tea sa se eA6Hce 'oar 6rin a'a6tarea aceleiasi str(ct(ri 'e o3ste la 6arti oil aritarile $e'i(l(i nat(ral. Pri$al ti65 care 6ana in 6re0ent se 6are ca era eel $ai n($eros5 il constit(te ase0arile 'is6ersate5 ce se intin'ea( (neori 6e o l(n#i$e 'e a6roa6e @ Ian. Altele insa5 'esi a( loc($ tele 'is6ersate sa( #r(6ate ZORII UNEI NO4 EPOC? t )U8)lliE cate @8/5 la 'istante ce varia0a 'e la ca0 la ca05 a( o intin'ere $ai $ica. Printre ase0arile 'e acest ti65 in care s8a( e%ect(at cercetari ar"eolo#ice $ai a$6le5 $entiona$ 6e cele 'e la Baiceni8Siliste 8 7('. lasi5 c( ?. 3or'eie si o loc(inta 'e s(6ra%ata5 Do'esti 8 7('. )asl(i5 c( ?@ se$i3or'eie5 S6inoasaQ 7('. lasi5 c( ; loc(inte 'e s(6ra%ata si / 3or'eie I0voare8Ba"na 8 7('. Nea$t5 c( ?@ 3or'eie5 Lo0na si F(n'( Hert( 8 7('. Botosani5 CL 9/ si5 res6ectiv5 . 3or'eie5 FiliSJ8 7('. Har#"ita5 c( 9> 3or'eie5 Ta#a 8 7('. Cl(75 CL @= 3or'eie5 Da3aca 8 7('. Cl(75 c( ?K 3or'eie si ?= loc(inte 'e s(6ra%ata Baneasa8!i(r#i( c( ; 3or'eie5 Arc"i(' 8 7('. Biscrita8Nasa('5 c( > 3or'eie5 Nosiac 87('. Ara'5 c( K 3or'eie5 Cornea Q7('. Caras8Severin5 c(< 3or'eie5 SirnaQ7('. Pra"ova c( IS loc(inte. In toate aceste ca0(ri n($ar(l loc(intelor 'esco6erite n( o%era 'ate certe as(6n $ari$ii o3stilor satesti
res6ective5 'eoarece5 6e 'e o 6arte5 sa6at(rile n( a( %ost eA"a(stive iar5 6e 'e alta 6arte5 'atorita. %a6t(l(i ca loc(incele ar 6(tea a6artine $ai $(ltor %a0e ali viet(irii aceleiasi o3sti5 %a0e ce s8a( s(cce'at in ti$6 la $ica 'istanta (na '(6a alta. Al 'oilea ti6 'e ase0ari are loc(intele a'(nate 6e o s(6ra%ata restransa5 neeAistanc s6atii lar#i B#ra'iniD intre loc(inte. Cea $ai re6re0entativa ase0are 'e acest ti6 a %os 'e0velita. inte#ral la Co$ana 'e -os 8 7('. Brasov. Ase0area 'in secolele )IIIQIF se a%lG la / &$ nor'8est 'e sat5 6e (n #rin' ce se ri'ica in l(nca Olt(l(i5 %(n' incon7(rata 'ii trei 6arti 'e ran5 iar in cea 'e8a 6atra 'e $las'na. !rin'(l5 'e %or$a ovala5 are 'ia$etr( 'e ?.= Ji ;= $5 'ar loc(irea se concentrea0a s6re centr(l l(i 6e o s(6ra%ata 'e circG ;= A 9= $. Dtstanta 'intre loc(inte varia0a intre @ si . $. N( a( %ost inre#istrate 'ati re%eritoare la o an($ita re#(la 'e 'is6(nere a loc(intelor. De ase$enea5 orientare2 intrarilor in loc(inte 'i%era 'e la ca0 la ca0. In total a( %ost 'e0velite @K 'e loc(inte ast%el ca ase0area 'e la Co$ana 'e -os 6oate %i a6reciata ca a6artinan' (nei o3sti sateVt 6(ternice 6entr( acea e6oca5 o3ste ce s8a retras in l(nca $lastinoasa a Olt(l(i5 (n'e erG 6rote7ata 'e atac(rile neaste6tate ale '(s$anilor. O 3(na 6arte 'in ase0arile sit(ate # l(ncile vailot5 in 6rea7$a $lastinilor5 a 3altilor sa( a lac(rilor 3o#ate in 6este5 ori ?? loc(ri $ai %erite5 era(5 %oarte 6ro3a3il5 'e acest ti6. Cele $ai %recvente s(nt loc(intele a'ancite in 6a$ant. Bor'eiele se a'ancesc in 6a$an %ata 'e nivel(l 'e calcare c( =5>=Q?5@= $ si a(5 'e o3icei5 o %or$a 6atr(latera5 'ar s intalnesc si ca0(ri can' ele s(nt tra6e0oi'ale. Di$ensi(nile sa( s(6ra%ata 3or'eielor 'i%er 'e la ca@ la ca05 'ar cele $ai o3isn(ite 'i$ensi(ni s(nt 'e /5@= A /5.= $. Uneori ins a( %ost 'e0velite si 3or'eie 'e 9 A 95. $ sa( c"iar si $ai $ari ca acestea. N($ai in ca0(i %oarte rare se constata 3or'eie $ai $ici5 c( o s(6ra%ata 'e /5@= A @5.= $. Pe traset 6eretilor 3or'eielor s8a( 6(t(t inre#istra %recvent5 #ro6ile stal6ilor si 6arilor ce s(stineai aco6eris(l in 'o(a a6e5 ori s6ri7inea( loa03ele 'e le$n5 'eseori car3oni0ate5 ce i$3laneai 6eretii 3or'eielor 6entr( ca 6a$ant(l sa n( se s(r6e in 6erioa'ele 6loioase. Aco6eris( era5 'e o3icei5 'in st(% sa( 'in 6aie si5 in re6etate ca0(ri5 6este el se 6(nea( 6ietre ' ra(5 ori les6e0i 'e 6iatra5 $ai ales la 6antele aco6eris(l(i eA6(se viit(rilor 6(ternice5 6entr a le %eri 'e 'e0velire neaste6tata 'e catre %(rt(ni sa( vi%ornite. A6roa6e %ara eAce6tie 3or'eiele avea( cate (n c(6tor 6e (na 'intre lat(ri5 %ie cr(tat in 6a$ant5 %ie 'in les6eG T4 INCEPUTURI MEDIE)ALE 'e 6iatra. In cele $ai $(lte ca0(ri5 c(6coarele s(nt ase0ate 6e lat(ra o6(sa intrarii. Intrarile $ 3or'eie n( avea( o orientate constants.5 'ar 'e.o3icei aceasta era s6re rasarit5 6entr( a se 6ri$i cat $ai $(lta l($ina 6rin (sa. In (nele ca0(ri a( %ost inre#istrate tre6te cr(tate in 6T$ant5 'ar 'e $(lte ori se 6are ca era( %olosite scar4 sc(rte 'in le$n 6entr( a co3ori in loc(inta. Mai ales in Mol'ova5 'ar si in Transilva$a sa( M(ntenia5 a( %ost inre#istrate lavite cr(tate in 6a$ant sa( #ro6i centrale n( 6rea a'anci. Loc(intele 'e s(6ra%ata 6re0inta ca$ aceleasi caracteristici ca si 3or'eiele5 'ar a'an'$ea lor varia0a intre =5/= si =5.= $ %ata 'e nivel(l 'e calcare 'in eAterior. Uneori acestea a6ar in aceeasi ase0are c( 3or'eiele5 %iin' conte$6orane acestora 'in (r$a. In alte ase0ari insa5 ca la Do'esti 8 7('. )asl(i5 6re'o$ina n($eric loc(intele 'e s(6ra%ata. N($ar(l lor este $ai re'(s in co$6aratie c( al celor a'an'te in 6a$ant. Cele $ai n($eroase loc(inte 'e s(6ra%ata a( %ost 'e0velite in ase0arile 'e la S6inoasa Q 7('. Iasi5 Da3aca Q7('. Cl(75 Sirna87('. Pra"ova5 'ar si in alte ase0ari2 Baiceni8Siliste si Hlincea8Iasi Q 7('. Iasi5 )a'eni Q 7('. )asl(i5 Bi"aiea Q 7('. Bi"or5 Cica( Q 7('. Al3a5 Seliste Q raion(l Or"ei si Danceni Q raion(l Straseni5 in Basara3la5 +o'an si Hli3oca5 in nor'(l B(covinei. Plan(l lor 6oate %i trasat c( oarecare a6roAi$atie5 el 'i%erin' in %(nctie 'e ti6(l 'e loc(inta. Unele 'intre aceste loc(inte5 6tec($ la U'esti 8 7('. S(ceava5 'atan' 'in secol(l al )ll8lea5 a( (n inventar 3o#at si5 'e ase$enea5 6re0inta in'icille eAistentei (nei scari interioare5 care 6er$itea acces(l la nivel(l s(6etior. Este (n(l 'intre 6ri$ele ca0(ri c(nosc(te in aceasta 6rivintS5 'istonan' 'e celelalte loc(inte 'in ase0are5 care sa %i a6artin(t (n(i con'(cator 'e o3ste. De re#(la5 inventar(l ar"eolo#ic al acestor loc(inte este 'eter$inat5 ca vol($ si varietate5 'e con'&iile 'e conservare ale sol(l(i 'in acel loc si 'e i$6re7(rarile in care a %ost5 evi'ent5 a3an'onata res6ectiva ase0are5 ast%el incat el este la$(ritor5 la %iecare ca0 in 6arte5 6entr( $o'(l 'e viata si in'eletni'rile loc(itorilor. Materialele 'esco6erite a( 6er$is5 tot(si5 'atari concl('ente si5 6e $as(ra in$(ltirii in (lti$(l ti$6 a sa6at(%lior5 se 6ot %ace a6recieri 'e ansa$3l( as(6ra civili0atiei $ateriale a ro$anilor 'in secolele )III]IF. In 3or'eie si in loc(inte se intalnesc %recvent 'o(a ti6(ri 'e c(6toare2 c(6toare cr(tate sa( sco3ite in 6a$ant5 'e %or$a ovala5 si c(6toare 'in les6e0i 'e 6iatra ori 'in 3olovani 'e ra(5 c( o %or$a5 'e o3icei5 6atr(latera. Acest ti6 'e c(6toare este 'e tra'itie 'aco8ro$ana si a av(t cea $ai lar#a ras6an'ire si in'el(n#ata 6erioa'a 'e %olosire5 Bin' 6re0ent in loc(inte 6ana in e6oca $e'ievala tar0ie. In ase0arile in care 6re'o$ina 3or'eiele5 inventar(l acestora consta $ai ales 'in cera$ica. Uneltele 'in $etal5 secerile5 to6oarele5 3ra0'arele 'e 6l(#5 otic(rile5 c(t&ele si alte o3iecte 'in %ier a6ar $ai rar ca inventar al loc(intelor5 6rec($ la Sirna5 Do'esti5 Hansca5 Slon5 Barlo#(5 Hlincea8Iasi5 Si$onesti5 Noslac. Tot asa si o3iectele 'e 6o'oa3a si vesti$entare5 ca 6an'antive5 a6lici5 cercei5 3ratari5 3(toni5 catara$e5 a( %ast #asite 'oar s6ora'ic5 'ar ele 6re0inta o i$6ortanta 'eose3ita5 intr(cat a7(ta la inca'rarea cronolo#ica a ase0arilor sa( a loc(intelor res6ective. Ast%el5 la !ornea5 )a'eni5 Horo'istea si Ta#a a( %ost #asiti cercei 'e 3ron0 care asi#(ra
'atarea acestor ase0ari in secol(l al )lll8Iea. ZORII UNEINOI EPOCI BSECOLELE )U8)IIID * 2_ Tot asa5 la Noslac5 Costesti 8 7('. Iasi si Ta#a s8a( #asit o3iecte 'in os orna$entate c( $otive %lorale in relie%5 care5 6e 3a0a (nor analo#ii c( 6tesele si$ilare 'in ct$itire5 6ot %i 'atate5 'e ase$enea5 in secol(l al )lll8lea. In ase0arile %orti%icate n($ar(l 6ieselor 'in $etal 'esco6erite in sa6at(ri este $(lt $ai $are5 iar 6rintre ele se a%la si (nele care 6rovin 'in centre 'e 6ro'(ctie $ai in'e6artate. Ast%el5 la Da3aca5 Mol'ovenesti5 B%tiarea si in alte ase0ari %orti%icate 'in interior(l arc(l(i car6atic s8a( #asit 6inteni 'e %ier 6lacati c( %oite 'e a(r 'e ti6 carolin#7an5 cercei 'e a(r5 6an'antive 'e ar#int sa( cr(ci(lite 3i0antine 'e 3ron05 $anere si cerc(ri 'e %ier 'e la cal'ar(se 'e le$n5 a6lici t(rnate in 3ron0 'e ti6 avaric5 seceri5 to6oare5 c(tite 'e 6l(#5 a$nare 'e 'iverse ti6(ri5 sa#eti ori 0a3ale5 6rec($ si n($eroase c(tite 'e 'i%erite ti6(ri5 ori alte o3iecte 'in $etal. In n($eroase ase0ari a( %ost #asite a$%ore 3i0antine sa( %ra#$ente cera$ice s$al$ite. Toate aceste o3iecte a7(ta la 'atarea co$6leAelor res6ective in secolele )IIIQIF5 il(stran'5 toto'ata5 relatiile econo$ice c( re#i(ni in'e6artate si s(3liniin'5 in acelasi ti$65 'i%erentienle so'ale. Ast%el5 'e 6il'a5 6intenii 'e ti6 carol$#ian5 i8a( 6(rtat5 rara in'oiala5 6ersoane instarite5 ce avea( %oarte 6ro3a3il si (n rol con'(cator in societate. Pre0enta lacatelor5 a c"eilor5 a inc(ietorilor5 a 3ala$alelor 'in %ier si 'in 3ron0 in ca'r(l loc(intelor cercetate atesta eAistenta siste$elor o3isn(ite 'e Inc"i'ere a (sUor 6entr( si#(ranta 3(n(rilor 'in loc(inta. . In ca'r(l ase0arii5 loc(intele era( 'is6(se in c(i3(ri 'e treiQ6atr( la (n loc5 or'onan'(8se5 oarec($5 in sir(ACi5 s6aPiile 'intre ele %or$an' a'evarate (licioare 'e acces. Alteori5 loc(intele %or$ea0a (n n(cle( central $ai a#lo$erat5 incon7(rat 'e loc(inte 'is6ersate5 %ara o or'ine oarecare. Un interes 'eose3it 6re0inta o3servatiile c( 6rivire la 0onarea c( caracter econo$ic a s(6ra%etei loc(i3ile 'intr8o ase0are5 la a$6lasarea teritoriala a 'i%eritelor o3iective c( caracter econo$ic2 vatra sat(l(i5 c( loc(intele5 aneAele si c( 'e6en'intele cores6(n0atoare5 c( #ra'ini si c( live0iG 'e ase$enea5 c( instalatii si $i7loace $ari 'e 6ro'(ctie5 6rec($ c(6toare 'e ars cera$ica5 'e ars 6iatra 'e var5 'e re'(s $$ere( 'e %ier. Rc6erele vesri$entate si 'e ali$entatie a( %ast si ele 6(se in evi'enta 'e 'esco6erirea a n($eroase o3iecte 'e (tilitate co$(na #os6o'areasca5 6rec($ c(tite 'e %ier 'e 'i%erite $ari$i si ti6(ri5 c( $anere 'e os sa( le$n5 lin#(ri5 6olonice 'in cera$ica5 ti#ai5 a$nare5 o3iecte 'e toaleta si 6o'oa3e5 ca 6ie6te$ 'e os si a#ra%e5 %i3(le5 ace 'e 6ar5 cercei5 veri#i 'e ta$6la5 6erle 'e sticla5 6an'antive5 coliere5 catara$e5 6a%tale5 a6lice5 6iese 'e c(rea5 #arnit(ri 'e Cent(ra5 3tatari5 inele etc.5 care relie%ea0a (n valoros 6otential #os6o'aresc si o #ri7a 'eose3ita 6entr( as6ect(l vesti$entar5 $ai c( sea$i %e$inin5 'in ase0arile $a evol(ate s(3 ra6ort econo$ic BCelei5 lUcari5 S(ceava8Si6ot5 Barlalesti5 Baca(5 Davi'eni Botosana5 Do'esti5 Sirna5 Tar#sor5 Balteni5 B(cov5 Dri'(5 Bratei(5 Si#"isoara5 Bi"area Da3aca5 Ca6i'ava5 Dino#etia8!arvanD. Ca 'esco6eriri c( caracter $ai s6ecial s(nt cele re%eritoare la in'eletniciri s6eciali 0ate5 6rec($2 Un#(rite5 s6a$ie5 6ensete sa( cele 'e $etrolo#ie B3alanta 'e 3ton05 'enera 'e sticla si #re(tatile 'e 6iatra c( in'icativ(l )D5 'esco6erite in ase0ari c( caracter (r3ar
ici l(crara
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )IIQ)IIID <; ca S(ci'ava 'e 6il'a. N( li6sesc5 'e ase$enea5 nici %l(ierele 'e os5 ceea ce arata. (nele 6reoc(6ari c( caracter artistic. Privite in ansa$3l(5 aceste realitatt 'e$onstrea0a ca societatea locala 'in e6oca $arilor $i#ratii c(nostea si 6ractica o serie 'e activitati care 6(n in l($ina (n $o' 'e viata 3o#at si variat s(3 ra6ort #os6o'aresc5 6reoc(6ari 6entr( o tin(ta vesti$entara a'ecvata5 in 'e6lin consens c( 6ractici si $ani%estari ase$anatoare ale 'i%eritelor 6o6oare 'in aceeast vre$e. In aceasta $(ltit('ine 'e t$6re7(rari %ec(n'ate 'e con'i$le vietit $ateriale era %iresc saai3a loc si 'i%erite $ani%estari s6irit(ale5 il(stran' $entalitari5 sensi3il&ati5 arit('ini5 o3&ei(ri5 cre'inte5 cores6(n0ator sta'i(l(i 'e0voltarii social8econo$ice. Cercetarile ar"eolo#tce ne8a( 6(s la 'is6o0itie 'ate a caror inter6retare ne con'(ce la c(noasterea (nor as6ecte ale vietii s6irit(ale 'in 6erioa'a $entionata. Mai $(lte ves'#ii5 6rec($ cera$ica5 'i%eritele o3iecte 'e $etal c( caracter con%esional Bcr(ci(liPe5 $e'alioane5 a6liceD5 o3iecte 'e os5 'in 6iatra si alte $ateriale c(6rin' 'i%erite inscri6tii si se$ne al%a3eri%or$e5 care
'e$onstrea0a ca an(rr(te cate#orii sociale 'in ca'r(l co$(nitatilor o$enesti 'e 6e teritori(l ro$anesc c(nostea( scrierea. Ceea ce se 6oate a%ir$a %ora tea$a 'e a #resi este %a6t(l ca ins(Jirea scris8citit(l(i constit(ia a6ana7(l (noi an($ite cate#orii sociale le#ate 'e viata (r3ana $ai c( sea$aG asa se eA6lica 'e ce rnares $a7oritate a 'ove0ilor in aceasta 6rivinta 6rovin 'in castre si ase0ari c( caracter cita'in 6rec($ S(ci'ava5 Dino#etia5 To$is5 Callaris5 Ca6i'ava5 Pac(i(l l(i Soare. Inscri6tiile 'e 6e o3iecte s(nt %ie 0#ariate in l(t(l cr(' sa( '(6a ar'ere5 scrise c( vo6sea roVie5 ir s6ecial 6e a$%ore5 %ie sta$6ilate 6e o6aite si olane. Cele 0#ariate in 6asta cr('a sa( '(6t ar'ere 6re0inta i$6ortanta $ai $are 'eoarece ele s(nt reali0ate 'e catre $ester(l 0i'ar olar5 cara$i'ar5 'e o3icei (n localnic5 6rec($ la Ul$et($ B55'o$ino %ratri5 viva$:D 'ir secol(l al )l8lea5 la S(ci'ava5 Dro3eta 'in secolele I)Q)I. Cele sta$6ilate5 ca si (nelt inscri6rii 6e $e tale5 6(tea( 6roveni 'in i$6ort5 'esi eAistasi i$itatii locale ale acestora astr(l ca si acestea 6ot const&(i $art(rii ale c(noasterii 'e catre $estes(#arii res6ectiv a scris8citit(l(i. Marea $a7oritate a inscri6tiilor latine ori #recesti s(nt re'ate in li$3a 6o6(lara B55ii lin#(a ro$ana r(stica: In ca0(l celor latineD5 %olosita 'e 6o6or in #rai(l 0ilnic. Ele in'ica in #eneral5 6e 6ro'(cator5 6e $ester si (neori ca6acitatea vas(l(i si contin(t(l acest(iG B'e 6il'a5 la To$is5 Oltina5 S(ci'ava in secolele I)8)ID. Pentr( 6erioa'a secolelor (r$atoare B)II8IFD5 ase$enea 'ove0i se in$(ltesc. Asa 'e eAe$6l(5 n($eroase %ra#$ente cera$ice5 'esco6erite in ase0ari ca Dino#etia8!arvai sa( Ca6i'ava5 6oarta 6e ele 'i%erite se$ne5 litere5 stani6ile5 teAte5 $ono#ra$e in li$3 #reacasa( c( al%a3et c"iriUc5 (nele 'intre ele $'ican' atelier(l sa( n($ele $estes(#ar(l( care le8a con%ectionat5 altele c(6rin0an' invocatii 'e nat(ra reli#ioasa. Se 6ot cita5 ast%el %ra#$entele 'e a$%ore si olane 'esco6erite la Pac(i(l l(i Soare5 Ca6i'ava G Dino#etia8!arvan5 6e (n(l 'intre %ra#$ente 6(tin'(8se cici c(vant(l 55viata: in #recestt O $enti(ne a6arte 6entr( vas(l 'e la Ca6i'ava 'in secolele IFQF5 care 6oarta 6e ($a o inscri6rie c( caractere #recesti5 (n'e se 6oate citi clar c(vant(l +etre in 6ron(nti
*
Fi#. ?K )as cera$ic c( inscri6rie "i li$3a #reaca5 c( conse$n(l n($'(i PETRE5 'in secolele +8F 'c la Ca6i'ava 8 7('. Constants.
ro$aneasca5 6res(6(s a %i n($ele olar(l(i5 loc(itor ai Ca6i'aveiG 6otrivit inter6reter eAistente5 aceasta ar %i (na 'in cele $ai vec"i 'ove0i 'e li$3a ro$ana. Pentr( o inter6rets si$ilaras8a o6tat Vl in ca0(l sta$6ilei 'e 3ron05 in %or$a (nei a$%ore5 'esco6erite -a Pac(i(l l(i Soare5 co$$an' n($ele !"eor#"e Breo6IeD sa( Leon BAeovD5 n($ele $ester(l(i olar loca-nic. N($eroase s(nt si cr(ci(-itele si a6licele 'in $etal5 care 6re0inta 'i%erite teAte in li$3a #reaca $ai ales. O c$ci(lita 'e 3ron0 'e la Dino#etia8!arvan are 6e ea inscri6tia cS%ant(l !"eor#"e 5 iar o cr(ci(lita '(3la reiicvar 'in 3ron0 are (r$ator(l teAt2 &ta Ma$a ta5 5ata F$- ta(:5 iar 6e o a6lica 'e 3ron0 'e %or$a circ(lars se a%la o $ono#ra$a c( "terele + si sa( IF Ase$enea 'ove0i 'e scriere se intllnesc5 insS5 si in ase0ari c( caracter r(ral. Cr(cea 'e $ar$(ra 'e la La0( 8 7('. Constanta5 are (r$atoarea inscri6tie2 55osa ec s(nct !eo$i Conserv(s servo t(o !eor#io %ilio M(rini:. Ase$enea inscri6tii s8a( $ai 'esco6erit la Tr(ses( 8 7('. Botosani5 Bratei( 8 7('. Si3i(5 Poian si Tar#( Sec(iesc 8 7('. Covasna %i$' 'atate in secolele I)8)II5 6rec($ si la Cena' si Sannicola( Mare 8 7(' Ti$is care a6artin secolelor )III8IF. Daca in (nele ca0(ri este #re( 'e s6(s in ce $as(rS o3iectele c( inscri6tii a( %ost sa( n( con%ectionate in atelierele locale5 in ca0(l B(cov(l(i5 a6artenenta locala a acestor inse$nar5 n( $ai 6oate %i 6(sa la in'oiala.
Literele c"irilice 6rovin 'intr8(n teAt scri7elat ZOR?I UNEI NO? EPOCI BSECOLELE )T8I8)HID
6e 6eretele atelier(l(i (n(7 $estes(#ar. O $are i$6ortanta 6re0inta5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 inse$narile 'e 6e 6eretii 3iseric(telor 'in co$6leA(l $onastic 'e la Basara3i8 M(r%atlar5 teAte #recesti5 r(nice5 #la#olitice si slavonesti5 invocatii reli#ioase inPea $ai $are 6arte. Asa 'e 6il'a5 6e (n stal6 'in naos(l 3iseric(tei B se 6oate citi2 55Doa$ne5 a7(ta ro3(l Ta( Iosi%C. Iosi% era 6reot ca si Da$ian5 6o$enit intr8o inscri6tie slavona 'in aceeasi 3isericaG alca inscri6tie contine 'ata2 55l(na $artie5 in'iction(l ?= R an(l K9;= O;S@_:5 in li$3a #reaca. Precioase 'ate o%era si inscri68 tiile 'e 6e (n vas 'in te0a(r(l5 atri3(it secol(l(i al F8Iea5 'e la Sannicola( Mare Q 7('. Ti$isG este vor3a 'e (n teAt in care s(nt 6o$eniti 7(6anii )oila si )ara(l5 tot asa c($ inscri6tia slavona 'in ;9/ 'e 6e (n 3loc 'e 6iatra 'esco6erit la Mircea )o'a 8 7('. Constanta5 6o$eneste5 asa c($ a$ va0(t $ai s(s5 6e 7(6an Di$itrie. Toate aceste 'ate 6re0entate5 alat(ri 'e altele inca ine'ite5 %ac 'ova'a eAistentei (nor 6reoc(6ari 'e ins(sire a scrierii 'e catre (nii 'intre loc(itorii 'e 6e teritori(l ro$anesc in secolele )IIQF. In acelasi ti$65 relatirile c(6rinse in viata S%. !erar' se re%era la eAistenta la Cena' in secol(l al Fl8Iea a (nor ince6(t(ri 'e invata$in or#ani0at 6e lan#a (nele e'i%icii reli#ioase5 scoli B(na era %recventata 'e /= 'e eleviD ii care se 6re'a( si se st('ia( 55artele li3erale: in 6rinci6al. In aceasta l($ina5 i6ote0a scrieri 6e teritori(l tarii noastre in secol(l al Fl8lea5 a 'o(a vec"i scrieri 6rec($ "nv#m Knigt si -ode> "uprn&lien&i&. 6oate 'eveni o cerrit('ine 'in 6(nct(l 'e ve'ere al $e'i(l(i 6rielnii eAistent in ela3orarea (nor ase$enea teAte. Doc($enteie ar"eolo#ice si cele scrise evi'entia0a (nele $ani%estSri 'e art%l2 'ecoratir 'e 6e vasele cera$ice Blinii in val si$6l( sa( $(lti6l(5 3en0i 'e Unii in val si$6l(5 %ascicolt 'e linii vertica-e sa( in 0i#80a#D5 (nele s$alt(ite5 'ecora6a Hin oc"i(ri sa( linii si 6(ncteP 6e o3iecte 'e os5 6e $etale5 3ala'ele cantaretilor Bacele 557oc(latores: 'e 6e ti$6(l l(. Ar6a'5 6o$enite 'e AnonI$(sD5 cantecele 6o6(lare =*egenda "ancti 3erardi $entionea0i o roa3a Q ancilla ! intr8(n sat 'in Banat5 care canta in ti$6 ce invartea la o rasnitaD 'i%erite 7oc(ri $entale B6rec($ 7oc(l la3irint(l(i si al tintar(l(i 'e 6e (nele $on($ente 'e la Basara3i8M(r%atlarD5 'i%erite i$a#ini 'e ani$ale5 cora3ii si alte o3iecte 'esenate 6e 6eretii (nor constr(ctii 'e e6oca. Toate aceste $art(rii scot in evi'enta #(st(i artistic al 6o6or(l(i nostr(5 'ra#ostea sa 6entr( %r($os5 caracteristici s6irit(ale 'e ancestrala tra'itie5 care s8a( #re%at 6e %on'(l 3o#atelor creatii ale c(lt(rii 6o6(lare.
Fi#. ?< !ra%irele r(nice 'in secol(l al F8lea ' la Dasara3i8M(r%atlarG in 6ronaos(l 3iseric(tei B B?8@DG 6e #la%(l stan# al intrarii in 3iserictita B B/D si 6e (n Fra#$ent 'e sral6 'in 3iseric(ta BP
>@
INCEPUTUR- MED?E)ALE
Fi#. ?> O3iecre 'e c(lt crcstine 'in secolele )I8FI 'e la S(ci'ava H?D5 Dri'( B@D5 Ec"i$a(ti B/D5 Davi'eni %4G. Hlincea8Iasi B.D5 lasi BKD5 Do'esci B<5 ;D5 M(r#eni B>D.
Cera$ica 'esco6erita in ase0arile si ci$itirele 'in secolele )II8IF 6re0inta (nele trasat(ri caracteristice ce o 'istin# (sor5 6rin %act(ra si 6rin %or$a5 'e aceea a secolelor 6rece'ents )asele l(crate c( $ana s(nt relativ rare in aceasta vre$e5 a%lan'(8se5 o3isn(it5 in 6ro6ortie 'e circa ?=8?.a. in #eneral5 aceasta cate#oric cera$ica este atri3(ita alti$(l(i val slav5 care a 6atr(ns in vestal si central Transilvaniei s6re s%arsit(l secol(lai al )ll8lea si la ince6(t(l secol(l(i al )lll8lea. C($ s8a $ai s6(s5 tot c( $ana a( %ost l(crate si 55tavttele 6ortative 6entr( %oe:5 c($ aa %ost i$6ro6ria n($iteG ele servea(5 %oarte 6ro3a3il5 la co6t(l al(a$l(i 'in %aina 'e $ei5 #ra( ori secara5 ori la 'ecorticarea #ra(l(i. For$a lor ovala5 circ(lars sa( 6atr(latera5 c( $ar#inile $ai $(lt sa( $ai 6(tin inaltate5 in %(nctie 'e 'i$ensi(nea tavii5 6le'ea0a in %avoarea acestei %(nctionaltati. Toate a( o c(loare cara$i0ie sa( 3r(n8#al3(ie5 iar 6asta a$estecata c( 6leava sa( c( 6aie 'e cereale n( este s(%icient 'e arsa5 ast%el ca $a7oritatea a( $ie0(l ne#r( sa( cen(si(. Tavile 'e acest ti6 s(nt %recvent intalnite in ZORIT UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )II8)?IID
ase0arile 'in secolele )I8IF5 %iin' 'eseori aso'ate c( c(6toarele cr(tate sa( sco3ite in 6a$ant5 in care5 in $o' o3isn(it5 se cocea 6aine. Cera$ica ce caracteri0ea0a ase0Trile 'in aceasta vre$e este5 in 6ri$(l ran'5 l(crata la roata inceata. For$a 'o$i8nanta o constit(ie 'iversele variante 'e vase83orcan5 ce a( o c(loare 3r(na5 3r(n8cara8$i0ie sa( cara$i0ie. Orna8$entele consta( 'in 3en0i 'e linii 6aralele5 ori 'in val(ri s(ccesive %ac(te c( 6ie6tenele. Cera$ica l(crata la roata $e'ie si ra6i'a a6are intr8(n 6rocent $ai re'(s. Alat(ri 'e cera$ica locals5 l(crata la roata ra6i'a5 s8a( #asit5 in $o' %recvent5 a$%ore 3i0an8tine 'in i$6ort sa( vase 'e c(loare ro08rosietica5 sa( $ai rar cera$ica s$alt(ita5 toate l(crate la roata ra6i'a. Este 'e $entionat5 in $o' s6ecial5 ca (rnele 'esco6erite in ci$itirele 'e incineratie a( aceleasi caracteristici5 %or$e5 %act(ra orna$entare5 ca si cera$ica 6rovenita 'in ase0ari.
Fi#. ?; Inscri66i In li$3a #reaca 'e 6e (n stiil6 'in naos(l 3iserici 'e la Basara3i8M(r%at&r 'in secolele IF8F.
In secolele )II8LF 6e intre# teritori(l car6ato8'(narean se 6ractica( 'o(a Eit(r 6rinci6ale 'e in$or$antare2 in"($atia si incineratia. In sta'i(l act(al al cercetarilor &t constata ca $a7oritatea necro6olelor s(nt cele 'e In"($atie. Nici (na 'intre acestt necro6ole n( a %ost cercetata inte#ral5 ast%el ca 'oc($entatia stiinti%ica este incil lac(nara Inventar(l $or$intelor este relativ 3o#at5 $ai ales in (nele necro6ole B'ar s(nt si ca0(r can' $(lte 'intre $or$inte n( a( nici (n %el 'e inventarD. El consta in $o' %recve$ 'in o3iecte 'e 6o'oa3a sa( 'e o%ran'a5 6rec($.cercei5 inele5 $ar#ele 'e sticla si 6ast2 sticloasa5 3(toni si a6lice5 3ratari5 coliere5 catara$e5 c(tite5 vase 'e l(t5 %(saiole si cal'ar(st 'in le$n. La $a7oritatea $or$intelor li6sesc ar$eie. O trasat(ra caractetistica a celoi $ai $(lti 'ece'ari 'in aceste necro6ole o constit(ie orientarea lor vest8est5 in con%or$itat% INCEPUTURIMEDIE)ALE
Fi#5 @= Cr(ci 6e 6eretii interior4 ai co$6leA(l(i $onastic 'in secolele IF8F 'e %a Basara3i8M(r%atlar.
c( rit(l crestin. Ele 6ot %i5 'eci5 acri3(ite c( 6re6on'erenta 6o6(latiei a(to"tone crestine. In aceleasi necro6ole eAista insa si $or$inte orientate nor'8s(' sa( in alte 'irectii5 ce contin (n inventor $(lt $ai 3o#at5 incl(siv ar$e5 iar alat(ri 'e sc"eletele ($ane a( %ost in#ro6ate si oase 'e cai. Aceste $or$inte5 6e lan#a to6oare 'e l(6ta5 sa3ii c( (n sin#(r tais5 var%(ri 'e lance si 'e sa#eata5 catara$e si a6lice:'e Cent(ra5 $ai c(6rin' si 6iese 'e "arnasa$ent5 scarite 'e so5 0a3ale sa( %alere5 ce s(nt ase0ate in $o' o3isn(it lan#a oasele 'e cai. Ele a( a6artin(t 6at(rii 'o$inance a avarilor5 $ai ales in Banat si Crisana5 (n'e acestia a( loc(it e%ectiv 6e 6arc(rs(l secol(l(i al )lll8lea. Ast%el 'e $or$inte 'e ca&reti a( %ost #asite si in centr(l Transilvaniei5 la Ai('5 Ca$6ia T(r0ii si Cica(5 %iin' 6lasate5 in $o' o3isn(it5 in ca'r(l (nor necro6ole $ai $ari5 sit(ate5 c( 6reca'ere5 in 7(r(l salinelor. Un alt #r(6 'e necro6ole 'e in"($ane este re6re0entat 'e cele 'e la Ci($3r('5 Blan'iana II5 !"ir3o$5 !alos6etre(5 Salacea5 Deta5 Piatra Frecatei5 'atate in secolele IF8F. Mor$intele s(nt5 %ara eAce6tie5 orientate vest8est5 iar ca inventar5 in a%ara 'e o3iectele o3isn(ite 'e 6o'oa3a5 $ai a6ar si cr(ci sa( o3iecte orna$entate c( cr(ci5 s(3liniin' caracter(l crestin al celor In#ro6ati in aceste necro6ole. Ele a( a6artin(t5 %ara in'oiala5 $e$3rilor (nor o3sti satesti ale ro$anilor5 c( acot $ai $(lt c( cat in aceste necro6ole li6sesc ar$ele sa( 6iesele 'e "arnasa$ent si sc"eletele 'e cai s6eci%ice avarilor. ZORII UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )H8)IIID >.
Fi#. @? Fi#(ra 'c slant inci0ati 6e 6eretele 'e vest a ei B95 secol(l al F8lea5 'e la Ba%cini3i8M(r%a'ar
Necro6olele 3irit(ale5 'esi $ai 6(tine ca n($ar5 a( %ost cercecate $ai intens5 iar (nele 'intre ele c"iar inte#ral BI0vor( Q a6roa6e .== $or$inte5 Pa(leascaQ @.@ Tnor$inte5 O3arsia No(a Q ?9> $or$inte5 Ocna Si3i(l(i Q ?.. $or$inte5 Bratei( Q @99 $or$inte5 Ber#"i( Q 6este @== $or$inteD. In (nele necro6ole 6re'o$ina
$or$intele crestine 'e in"($ane5 orientate vest8est5 ce s(nt 6re0ente in 6ro6ortie 'e <.Q>=a BI0vor(5 S(ltana5 O3arsia No(aD5 in altele insa 'o$ina inc$eratia in 6ro6ortie 'e >.8;=a BBratei(5 Ocna Si3i(l(i5 Pa(leasca5 Castel(5 Nal3antD. In #eneral5 inventar(l $or$inteior este saracacios5 constan' $ai ales 'in o3iecte 'e 6o'oa3a. si 'in vase 'e l(r ori cal'ar(se 'e le$n c( cerc(ri 'e %ier. Cele $ai sarace s(nt $or$intele 'e incineratie5 care5 in a%ara 'e (rne sa( vase 'e o%ran'a5 rareori a( ca inventar 6iese 'e $etal5 $ai ales c(tite 'e %ier5 $ar#ele 'in sticla etc. Atat ?2 $or$intele 'e incineratie5 cat si la $or$intele 'e in"($ane5 li6sesc c( 'esavarsire ar$ele Ma7oritatea acestor necro6ole 6ot %i 'atate5 c( 6reca'ere5 in secol(l a4 )lll8lea5 'ar estt %oarte 6ro3a3ila 'ain(irea lor si in secol(l al DC8lea. Atri3(irea etnica a acestor necro6ole este inca 'i%icila. Se 6oate 6res(6(ne ca cea $a $are 6arte a $or$inteior 'e in"($ane crestine a( a6artin(t ro$anilor. Unele $or$ino 'e In"($ane5 insa5 in s6ecial cele c( in$or$antari in 6o0itie c"ircita si orientate nor'8s(' ce avea( alat(rea sc"elete 'e caini sa( o%ran'e 'e a$$ale5 a( a6artin(t 6ro3a3il 3(l#arilor $ai ales ca ast%el 'e $or$inte a6ar in necro6olele sit(ate 'e8a l(n#(l D(nSrii. Mor$intelt 'e incineratie5 in (rne sa( in #ro6i5 ori in ciste5 6ot %i atri3(ite c( 6reca'ere slavilor 'eoarece acest rit este %recvent Intalnit in toate necro6olele slave ri$6(rii. Necro6olele t($(lare 'e la N(s%ala(5 So$eseni si A6alii'a 'in Transilvania 6re0intG (nele trasat(ri a6arte. Ele c(6rin'5 in eAcl(sivitate5 $or$inte 'e incineratie si a( cG inventar5 in a%ara 'e (rnele si vasele 'e l(t in care se 'e6(nea( o%ran'e5 si o3iecte 't $etal5 ca a6lice si catara$e 'e ar#int5 6iese t(rnate 'in 3ron0 'e ti6 avaric5 c(tite sai alte o3iecte 'e $etal5 in s6ecial cerc(ri 'e la cal'ar(se 'e le$n5 'atate la s%arsit(l secol(l( al )ID8lea si ince6(t(l secol(l(i al LF8lea. Este 6osi3il sa %ie vor3a 'e (n #r(6 'e slav tar0ii5 ce 6atr(nsesera 6e teritori(l Transilvaniei. Deoarece analo#iile cele $ai a6ro6iati 6entr( necro6olele t($(lare 'e acest ti6 le #asi$ 6e a$3n versanti ai Car6anlor Pa'(rosi este %oarte 6ro3a3il ca ele sa %i a6artin(t croatilor al3i5 6o$eniti 'e Constantin Por%iro#enet( INCEPUTURTMEDIE)ALE
Fi#. @@ Cetacea 'e la F(n'( Her%ii 8 7('. Borosani 'in secolelc )?II8F.
si 'e cronica &ieviana atri3(ita l(i Nestor5 6e la $i7loc(l secol(l(i al F8lea. In aceasta 0ona5 cronica &ieviana ii atesta si 6e ro$ani =volo#tG ca loc(in' alat(ri 'e slavi.
Perioa'a la care ne re%eri$ este 6erioa'a constr(ctiilor %orti%icate eAistente ince6an' c( %inele secol(l(i al )III8 lea si contin(an' sa 'ain(iasca in secolele DC8FL Inaltate initial 'e (ni(nile 'e o3sti ori 'e o3sti $ai 6(ternice5 c( sco6(l 'e a se a6ara 'e atac(rile '(s$anilor5 a&ezarile orti icate sa( cetatile re6re0inta (n ti6 a6arte 'e ase0ari 6rin ZORIIUNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)IIID
87
se ..$ni%icatia lor social86olitica5 $ai ales in ca0(l acelora cate a( a6ar(t in 0onele 6ri$elor %3r$ati(ni statale5 cne0atele si voievo'atele ro$anesti5 ce eAista( 'e7a 6e 6arc(rs(l secol(li( al DC8lea in 'i%erite 6iovincii ale tarii. Altele5 c($ s(nt cele sit(ate 'e8a l(n#(l val(l(i $are 'e 6a$ant 'in Do3ro#ea5 %acea( 6arte 'intr8(n co$6leA 'e %orti%icatii c( rol $i"tai i$6ortant la (n $o$ent 'at. In a%ora cetatilor 'e rese'intTale voievo0ilor ro$ani B!la' isi avea 6ro3a3il cetatec 'e sca(n la Orsova5 Men($or(t la Bi"area5 !el( la CI(78Manast(rD5 a( $ai %ost cercetate 6rin sa6at(ri ar"eolo#ice siste$atice si alte cetati5 ast%el ca 'in 6(nct(l 'e ve'ere al te"nici 'e constr(ctie ele 6ot %i i$6artite in trei #r(6e. Pri$(l ti6 'e %orti%&atie consta 'in (n(l sa( $ai $(lte val(ri 'e 6a$ant5 in %atG carora (neori se a%ia o 3er$a5 6rec($ si (n(l sa( 'o(a sant(ri 'e a6arare5 c( %(n'( 6lat sa( in %or$a 'e al3ie. La (nele s8a( inre#ist%at5 s6re interior5 (n 'r($ 'e stra7E 6ietr(it c( les6e0i 'e #resie sa( c( 6ietre 'e ra(. A6roa6e toate cetatile 'in acest ti6 eraL ase0ate 6e terasele s(6erioare ale vailor5 i0olan' 'e rest(l 6iato(l(i var%(l terasei c( 6antele a3(6te. La Moresti 8 7('. M(res5 Da3aca 8 7('. Cl(75 F(n'( Hertii 8 7('. Botosani s la Alce'ar si Cal%a in Basara3ia cetatile a( (n(l sa( $ai $(lte val(ri 'e 6a$ant c( sa$(ril% 'e a6arare cores6(n0atoare5 ceea ce o#lin'este i$6ortanta lor istorica si $ilitara in secolelt )III8F. EAce6rie %ac cetatile 'in ca$6ie5 Bi"area 8 7('. Bi"or5 Zaran' si )la'i$iresci 8 7('. Ara'5 care5 %(n' ase0ate in l(nca vailor5 a( o %or$a 6atr(latera5 c( cate (n sin#(i val 'e 6a$ant si sant 'e a6arare. Castrele 'e 6a$ant sa( 'e 0i' 'in Do3ro#ea a(5 't ase$enea5 %or$a 6atr(latera. Aici stationa( tr(6ele ce s(6rave#"ea( val(l $are 'e 6a$an sa( val(l 'e 6iatra ce traversa Do3ro#ea 'e la Cernavo'a la Constanta. Al 'oilea ti6 'e %orti%icatii consta 'intr8o 6alisa'a co$6leAa5 constr(ita intr8o te"nici s6eciala5 care in (r$a (nor 6(ternice inceii'ii ce a( $ist(it sc"elet(l 'e le$n5 a lasa (n strat (nitar si co$6act 'e 6a$ant ars5 cara$i0i(. Ma7oritatea acestor 6alisa'e s(n . sit(ate in s6atele sa( c"iar 6e c(l$ea val(rilor 'e 6a$ant $ai vec"i. Dar la Moresti Da3aca5 Moi#ra'87('. Sala7.si Sirioarac7('. Bistrita8Nasa('5 s8a constatat ca 6alisa'G era constr(ita si 6e lat(rile care initial n( %(sesera %orti%icate c( cate (n val 'e 6a$ant In sc"i$35 la Da3aca5 cea 'e8a 'o(a 6alisa'a B'e la incinta IID a %ost constr(ita n($a 6e lat(ra 'ins6re 6lato(5 %iin' in acel 6(nct cea $ai vec"e %orti%icatie5 6este care s8i constr(it (lterior5 in 'o(a eta6e5 (n val $asiv 'e 6a$ant5 ca6t(sit c( 3arne5 iar 6esn acesta 0i'(l 'e 6iatra. La Cl(78Manast(r5 6alisa'a incen'iata a %ost constr(ita 6este val( 'e 6a$ant $ai vec"i5 iar la )la'i$iresc(5 '(6a c($ re0(lta 'in o3servatiiL strati#ra%ice5 se 6are ca 6alisa'a incen'iata este $ai vec"e 'ecat val(l 'e 6a$ant. In orio ca05 %orti%icatiile 'in a$3ele %a0e a( %ost scoase 'in %(nctie 6e la $i7loc(l secol(l(i a Fl8 lea5 'eoarece 6este r(inele cetatii se s(6ra6(rie (n ci$itir 'e ti6 B7elo8Br'o 'ata c( $one'e 'e la re#ii ar6a'ieni ai Un#ariei5 Petr( si Salo$on. Cetatile 'in Mol'ovG 'e la F(n'( Hertii5 Dersca5 Oro%teana5 Baran#a5 T('ora5 toate 'in 7('et(l Botosani se 6are ca s(nt conte$6orane c( cetatile si$ilare 'in Transilvania si a( ince6(t sa %i_ constr(ite la s%arsit(l secol(l(i al )III8lea5 'ain(in' 6ana la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea
Fi#. @/ Cetarea $e'ieva-a 'in secolele )III8F 'e la Cl(78Manasr(r.
Fi#. @9 Plan(l cetarii 'e 6a$ant 'e la )la'i$iresc(8Ara'5 'in secolele )III8IF.
Z=R?I UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )II8)I?ID
Val de a!a"t alisada Va# de a!a"t ca tusit cu $ar"e %id de iatra
Fi#. @. Plan(l cetatii $e'ievale 'e la Dii3aca 8 7('. Cl(75 secolele )III8F.
Aceste cetari constit(ia(5 %ara in'oiala5 6(ncte 'e s6iri7in ale (nor %or$ati(ni 6olitio a(to"tone.
Un #r(6 c( tot(i a6arte ?? constit(ie cele 'o(a cetaci 'esc36erite la Slon 8 7('. Pra"ova constr(ite 'in 3loc(ri 'e 6iatra %asonate si cara$i0i5 6rec($ si cetatea 'e la Mol'ovenest Q 7('. Cl(75 care a( 0i'(rile 'in 3loc(ri 'e 6iatra5 6araleli6i6e'ice5 le#ate intre ele ci scoa3e 'e %ier Btre3(ie 6reci0at ca atat la Slon5 cat si 7a Mol'ovenesti a( eAistat si %orti%icati 'e 6a$ant 'intr8o eta6a i$e'iat anterioaraD. La Mol'ovenesti %ata'ele 0i'(rilor erai 'in 3loc(ri %asonate5 iar e$6lecton(l era %or$at 'in 3loc(ri s%era$ate5 le#ate intre elO c( $ortar 'e #i6s5 in'ican' o te"nica 'e constr(ctie 3i0an'na. De %a6t cele trei ti6(r 'e 3loc(ri %olosite la 0i'(rile 'e incinta ale cetatii 'e la Mol'ovenesti s(nt i'entice cG %or$a si 'i$ensi($ c( cele a%late la cetatea 3i0antina 'e la Pac(i(l l(i Soare. Constr(ireG
;=
& cetatea 1 A 'di" cara!ida() & sec*I+* , Cetatea I B 'di" (atra( , s-arsitul sec* I+ si !ce utu sec+* Tru"c.iuri arse de c/ aci de la alisadi st 0etre -/r!ate I" (urul l/r ! ur!a i"ce"diului* Dru!ul de acces la cetatea A* Dru!ul de acces la cetatea B* Dru!ul de acces la resedi"ta c"ea1ului*
10'11
Fi#. @K Plan(l cecStilor $e'ievalc ti$6(rii 'e %a Slon5 7('. Pra"ova5 secolele )III8F.
cetatii 'e la Mol'ovenesri intr8o te"nica 3i0antina5 i$6re(na. c( alte vesti#ii 'e aceeasi %act(ra B%ra#$ente 'e ca6itel(ri5 cera$ics s$alt(ita5 a$%oreD5 ar s(#era o in%l(enta 3i0antina. De %a6t5 atat cetarile 'e la Slon Binci(siv cea 'e 6a$antD5 cat si cetatea 'e la Moi'ovenesti5 s(nt sit(ate in i$e'iata a6ro6iere a (nor saline5 iar (lti$a cetate este le#ata si 'e eA6loatarea a(r(l(i5 'eci i$6ortanta lor econo$ica era s(%icient 'e $are 6entr( a tre0i interes(l 3i0antinilor5 care a( 6(t(t5 event(al5 sa tri$ita $esteri 6entr( a constr(i aceste cetati. Feno$en(l n( este 70olat5 'eoarece si o %orti%icatie a C"a#anat(l(i c"a0ar5 Sar&el(l5 a %ost constr(ita tot c( a7(tor(l $esterilor 3i0antini5 ca si orasele Plislca si Preslav 'in stat(l 3(l#ar. ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8,??ID ;?
Pre0enta acestor ti6(ri 'e %orti%icatii5 care tre6tat 'evin tot $ai 6(ternice si $ai intinse5 6res(6(ne i$6licit si eAistenta (nor strati%icari so'ale5 6rec($ si o 6(tere econo$ica5 $ilitara si 6olitica consi'era3ila5 ast%el ca 6ri$ele %or$ati(ni statale 'in s6ati(i ro$anesc 6ot %i co$6arate c( cele conte$6orane si vecine 'in E(ro6a Centrala5 c($ ar %i aceea a slavilor $oravieni 'e 6il'a. Relatiile econo$ice c( Cne0at(l $oravian5 I$6eri(l carolin#ian si I$6eri(l 3i0antin Stint o#lin'ite 'e i$6ort(rile 'e o3iecte 6rovenite 'in aceste 0one5 'esco6erite in ase0arile ori ci$itirele conte$6orane ale a(to"tonilor. Un $are rol in c(lrivarea $ani%estarilor s6irit(ale ale 6o6or(l(i nostr( in 6erioa'a av(ta in ve'ere a revenit reli#iei crestine5 3isericii5 al carei 6roces 'e or#ani0are se sincroni0ea0a c( 6re%acerile social8econo$ice si 6olitice 'e 6e teritori(l vec"ii Dacii. Prec($ se stie5 crestinis$(l re6re0inta o co$6onenta a contin(itatii istorice5 contri3(in' la %or$area 6ersonalita'i s6irit(ale a 6o6or(l(i ro$an. O 'ata c( acor'area li3ertacii 'e6line 'e $ani%estare a noil reli#ii in i$6eri(5 in secol(l al I)8lea5 intre crestinis$ si ro$ani0area vec"ii Dacii s8a instit(it (n ra6ort 'e inti$a con'&ionare5 crestinis$(l 'evenin' (n %actor i$6ortant 'e ro$ani0are si5 'eci5 avan' in'irect (n an($it rol in 6roces(l etno#ene0ei ro$anesti. Se 6oate a%ir$a ca ras6an'irea crestinis$(l(i a %ost 'irect 6ro6ortionala c( #ra'(l a'ns 'e ro$ani0are5 ca si 6rin crestinis$ s6ati(i car6ato8'an(3iano86ontic s8a $entin(t in or3ita c(lt(rala si 'e civili0atie a i$6eri(l(i5 contri3(in' la conservarea (nita6i ro$anitatii car6ato8'(narene. Daca 6ana la cons't(irea5 ca ra$(ra in'e6en'enta5 a ar"eolo#iei 6erioa'ei 'e %or$are a 6o6or(l(i ro$an5 a6roa6e sin#(r(l ar#($ent in %avoarea ras6an'irii crestinis$(l(i 6e teritori(l nor'8'(narean il re6re0enta ter$inolo#ia crestina 'e ori#ine latina5 o 'ate c( cercetarea ar"eolo#ica a 0ee4 'e ase0ari 'in e6oca $arilor $i#ratii a( iesit la iveali 3o#ate si variate $ateriale 'oc($entare care 6(n in l($ina valentele s6irit(ale alt co$(nitatilor (r3ane si r(rale 'e 6e c(6rins(l vec"ii Dacii. D(6a c($ s8a a%ir$at ir vol($(l anterior5 cele $ai ti$6(rii $art(rii ale a6artenentei 6o6(latiei 'aco8ro$ant la reli#ia crestina 'atea0a 'in secolele IIQIII5 %(n' vor3a 'e #e$e si alte o3iecte ci re6re0entarea B(n(l(i Pastor sa( alte scene c( icono#ra%ie cres'na5 'esco6erite la PotaissG si intr8(n loc nec(nosc(t 'in Transilvarna5 la Poroliss($ si Na6oca5 6rec($ si la Resci si Ro$(la in Oltenia5 iar in Mol'ova la Bar3osi. D(6a c($ s8a constatat5 n($ar( cresrinilor inainte 'e secol(l al I)8lea era 'est(l 'e $ic5 #r(6an'(8se 6rioritar in oras_ si in castre5 ei constit(in' n(cle(l viitoarei crestinatati 'aco8 ro$ane. O 'ata c( instit(&ea tolerantei %ata 'e reli#ia crestina in secol(l al I)8lea5 rol( crestinis$(l(i in consoli'area 6roces(l(i ro$ani0arii 6e teritori(l vec"ii Dacii ca6at 'i$ensi(ni a6recia3ile5 $ai c( sea$a in ti$6(l revenirii i$6eri(l(i la D(nare s( Anastasie si I(stinian. In secolele )8)II se constata o in$(ltire sensi3ila a si$3ol(rila crestine5 atat 6e teritori(l %ostei 6rovincli5 cat si in teritoriile li3ereG s(3 ra6ort c(lt(n asista$ la o (ni%or$i0are a c(lt(rii $ateriale 'in s6ati(i car6ato8'an(3iano86on'c5 ? esto$6area 'i%erentelor 'intre teritori(l %ostei 6rovincll ro$ane si rest(l s6ati(l$ 'acic Evi'enta si$3ol(rilor crestine 6entr( secolele )8)II arata (n n($ar5 a6roAi$ativ e#a ;@ INCEPUTURIMEDIE)ALE 'e localitari in care s8a( 'esco6erit ase$enea vesti#ii2 /? 'e localitati 6entr( teritori(l 'acilor U3eri si @@ 'e localirati 6encr( %osta 6rovincie ro$ana5 ra6ort care5 6entr( 6erioa'a anterioara5 era nee in %avoarea %ostei 6rovincii. Piesele crestine se i$6art in $ai $(&e cate#orii2 o3iecte servin' la o%icierea servici(l(i reli#ios Bcan'ela3re5 vase lit(r#ice5 6otire e("aristice5 o6aite 'e 3ron0 si l(tDG a$(lete8ralis$an sa( se$ne 'e rec(noastere B6ietre 'e inel #nostice si crestine5 inele c( inscri6tii Q ) T F Q5 inele c( cr(ce 6e 'isc5 6an'antive8cr(ci(lita5 %i3(le8catara$e5 a6lice8cent(raDG $on($ente vec"i ro$ane si o3iecte 'e (0 co$(n crestine B$on($ente %(nerare5 $ateriale 'e constr(ctie5 'i%erite vase c( re6re0entari 'e 6esti5 ca6ace 'e vase5 teracote5 a$%ore c( cr(ceDG locas(ri 'e c(lt B3asiliciDG ti6are. De re$arcat si '7%erentierea care se %ace in 6rivinta 6ieselor c( caracter crestin2 c( si$3ol(ri crestine reali0ate in 6roces(l con%ectionarii o3iectelor res6ective si c( i$6ri$area res6ectiv(l(i si$3oi '(6a. reali0area 6iesei. De $are i$6ortantP in aceasta 6rivinta. s(nt ti6arele 'e cr(ci(lite5 cr(ri(litele 'e 3ron05 o6aitele si vasele c( si$3oi crestin 'in secolele )8)II5 'esco6erite in n($eroase localitati5 6rec($ la Davi'eni5 Baca(5 Bar3oasa8 Oncesti Q 7('. Baca(5 C(corTni Q 7('. Boeosa$5 Ursoaia8M(r#eni 8 7('. )asl(i5 S(ceava8Si6ot5 B(c(resri8 Sol'at !"ivan5 B(c(resri8Da$aroaia5 B(c(resti8Catel( No(5 B('(reasca5 D(lceanca5 Ploiesti5 S(ci'ava5 Racari5 B($3esti5 Dro3eta5 Brasov5 Poiana5 Rot3av5 CI(75 Crist(r5 Sannicola( Mare5 Salas(ri 8 7('. M(res5 So6teri( 8 7('. Bistrita8Nasa('5 -a3ar8Coc(n5 Ti3isc($5 Bratei( etc. La acescea se a'a(#a $or$intele 'e in"($ane 'e rit(al crestin5 'esi 6osi3ilitatile 'e i'enti%icare a celor convertiri in con'itiile crestinis$(l(i 6ri$itiv s(nt eAtre$ 'e li$itate. O 6ro3le$a care se ri'ica in le#at(ra c( 6re0enta crestinis$(l(i 6e teritori(l ro$anesc este cea re%eritoare la ince6(t(rile or#ani0arii vietii reli#ioase. Ceea ce c(noaste$ c( si#(ranta in aceasta 6rivinta este eAistenta5 in secol(l al I)8Iea5 a (nor e6isco6i in re#i(nea 'in s('(l Mol'ovei si in nor'8est(l M(nteniei2 T"eo6"7l(s5 Ul%ilas5 !o''as5 Urani(s si Silvan(s5 a caior atestare 6res(6(ne 6re0enta (nor centre ecle0iastice or#ani0ate. Din 'oc($ent(l5 'e $ai $(lte ori citat5 'e la /<95 a%la$ ca (nele 3iserici 6oartaPcores6on'enta c( instit(tii si$ilare 'in Ca66a'ocia. In nor'8est(l M(nteniei s(nt $entionate 'o(a orase in care eAista o viata reli#ioasa or#ani0ata5
(n(l 'intre ele %iin'5 6ro3a3il5 Pietroasele. Ase$enea instit(tii eclesiastice s(nt $entionate si in rest(l teritori(l(i tarii in secolele I)Q)II. Este vor3a 'e 3a0ilicile 'esco6erite la Slava R(sa5 To$is si Histria BDo3ro#eaD 'in secolele I)Q)II5 la Slaveni5 la Dro3eta5 la S(ci'ava5 la Dierna5 la Poroliss($ 'in aceeasi 6erioa'a. 4ovella a Fl8a a l(i I(stinian 6o$eneste 'o(a e6isco6ate in Banat5 la Le'erata si Reci'iva5 care 'e6in'ea( 'e Iu&tiniana +rima. Sa n( (ita$ a6oi e6isco6ia 'e To$is5 a7(nsa. $itro6olie in secol(l al )l8Iea5 la care se a'a(#a e6isco6atele 'in ScIt"ia a%late 6e $al(l 're6t al D(narii5 care se oc(6a( in'ea6roa6e 'e viata 3isericeasca 'e la nor'(l D(narii. Caracter(l crestin al cre'intei co$(nitarilor vec"i ro$anesti 'in secolele )IIQIF5 rnenrin(t si intarit 6rin inter$e'i(l Bi0ant(l(i5 se concreti0ea0a 6rin %iintarea5 la li$ita 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii5 a n($eroase e'i%icii si centre ierar"ice reli#ioase sit(ate atat 6e linia D(narii5 'e la #(rile acesteia 6ana la T(rn( Severin5 cat si in vest(l tarii5 centre 'e ira'iere a reli#iei crestine la nor'(l %l(vi(l(i. I0voarele $en'onea0a eAistenta a trei ZORII UNEI NOE EPOCI BSECOLELE )II8)?UL ;/ e6isco6ate2 'e Cena' c( rese'inta la Morisena5 al 'oilea c( rese'inta la Bi"area5 al treC'e2 laAl3a I(lia BBal#ra'D5 cores6(n0ator celor trei or#anis$e 6olitice 6o$e$te 'e AnonI$(s Pro#res(l crestinarii o3servat la c($6ana 'intre cele 'o(a $ilenii n( este s6eci%ic n($a teritori(l(i ro$anescG el se constata in e#ala $as(ra la n($eroase 6o6oare e(ro6ene 'ir aceavre$e. D(6a 3(l#ari si sar3i5 care a'o6ta reli#ia crestina in secol(l al DC8lea5 in secol( (r$ator o serie 'e state no( a6SA(te a'o6ta o%icial cresrinis$(l2 Polonia in ;KK5 R(siG &ieviana a l(i )la'i$ir in ;>>5 Dane$arca intre ;.= si ;KK5 Norve#ia intre ;K; si ?=== Un#aria in an(l ?===5 S(e'ia in aceeasi vre$e. O3serva$5 'eci5 in ca0(l eAe$6lelo citate5 ca a'o6tarea o%iciala a reli#iei crestine esre inri$ le#ata 'e nivel(l or#ani0arii 6olitice consrit(irea stat(l(i re6re0entan' (na 'intre con'itiile esentiale ale #enerali0arii 6roces(l( crestinarii. In aceasta l($ina5 6roces(l 'e or#ani0are interna a 3isericii crestine 6e teritori( Ro$aniei se eA6lica 6rin 6re%acerile 'in ca'r(l societatii ro$anesti5 6re%aceri 'e or'ii econo$ic5 social si 6olitic. Trea6ta s(6erioara 'e or#ani0are 6olitica a ro$anilor 'ii aceasta vre$e5 aceea a or#anis$elor statale la nivel(l voievo'atelor si al 55tarilor:5 a crea con'itii %avora3ile 6entr( o $ai 3(na or#ani0are interna. a crestinis$(l(i 6e teritori( nor'8'an(3ian. Aceasta s8a reali0at 6rin ri'icarea reli#iei crestine la ran#(l 'e reli#ii 55o%iciala: a con'(catorilor or#anis$elor 6olitice eAistente2 (n eAe$6l( in aceasta 6rivintG il constit(ie $isi(nea l(i Ierotei5 ierar" 3i0antin5 la rese'inta l(i !I(la 'e la Al3a I(lia $o$ent 'e care se lea#a si constr(irea roton'ei83a6risteri( 'esco6erite aiciG A"t($ (r$as(l l(i !la'5 s8a 3ote0at la )i'in in 55le#ea #recilor:. De alt%el5 a$ va0(t 'e7a c(n cele trei e6isco6ate BCena'5 Bi"area5 Al3a I(liaD cores6(n' rese'intelor celor trei or#anis$ c( caracter statal 'in acea vre$e5 'e (n'e re0(lta ra6ort(ri inti$e5 3a0ate 6e interes i'eolo#ice si sociale co$(ne5 intre a(toritatea 6olitica si cea reli#ioasa5 intr(c"i6ate % in co$(nitatea celor 'o(a instit(tii2 rese'inta voievo'ala si 3iserica5 a6ro6iate ca a$6lasare Asa'ar5 6ro#res(l #eneral inre#istrat 'e societatea ro$aneasca la c($6ana 'intre eel 'o(a $ilenii a constit(& (n i$6(ls si 6entr( $ai 3(na or#ani0are s6irit(al4 interns ras6an'irea ase0a$intelor 3isericesti BAlit($5 (r$as(l l(i !la'5 a'(sese 'e la )i'i2 cal(#ari 55#reci:5 6entr( care constr(ise o $anastire la Morisena5 in0estrata c( 6ro6rietI inrinseG $anastirea S%. Bene'ict %(sese 'ar(ita c( ?@= 'e #os6o'arii 'in Artan'8Bi"oi a constit(it (n $i7loc 6rin care valorile crestinis$(l(i a( %ost ve"ic(late si in $e'ii satesi $ai 6(tin in%l(entate 6ana at(nci 'e no(a reli#ie5 a caror l($e re6re0enta o 6arte esential a societatii $e'ievale ro$anesti. e. Str(ct(ri 6olitice B(ni(ni 'e o3sti5 75ro$anii: 6o6(lare5 voievo'ate si 55tari: ro$anestiD Pro3le$a or#ani0arii 6olitice 'in ca'r(l societatii 'e 6e teritori(l car6ato8'(narea in e6oca 55$arilor taceri:5 c($ a $ai %ost 'en($ita e6oca $i#ratiilor5 a cristali0ar or#anis$elor statale5 in (r$a (n(i in'el(n#at 6roces evol(riv 'e la %or$e in%erioare c or#ani0are social86olitica la %or$a s(6erioara a statelor $e'ievale 'e sine statatoan INCEPUTURI MEDIE)ALE re6re0inta (na 'inrre 6ro3le$ele 'e 6ri$a: i$6ortanta 'in istoria 6o6or(l(i ro$an5 asociin'(8se5 6rin valentele sale 6ro3atorii5 6ro3le$e4 %(n'a$entale a 6er$anentei noastre istorice. In vec"ea istorio#ra%ie5 n( arareori s8a( eA6ri$at (nele 6o0itii care consi'era( 6roces(l 'e or#ani0are 6olitico8 statala 'in ca'r(l societacii ro$anesti ca %iin' 6ro6ri( secol(l(i al FT)8lea5 i#noran'(8se5 ast%el5 ca6acitatea si e%ort(l concin(( 'e or#ani0are 6olitica5 6ornin' 'e la %or$e in%erioare5 6rec($ cele re6re0entate 'e co$(nitatea r(rala teritoriaia5 la cele $at(re5 inrr(c"i6ate 'e scat(l 6ro6ri(80is. Ase$enea 6o0irie ne#a5 'e ra6t5 caracter(l statornic al 6o6or(l(i ro$an in c(rs(l $ileni(l(i 55tacerii:5 ca6acitatea sa 'e or#ani0are In %or$e 'e s(6rastr(ct(ra 'e caracter stata-. Este lesne 'e $teles 'e ce o ase$enea 6o0itie a 6(t(t %i i$6artasita 'e (nii istorici stniini5 6otrivnici5 'in interese 6olitlce5 a%ir$arii contin(itatii noastre istorice. Fari in'oiala ca $otivatia 6rinci6als a (nei ase$enea o6inii a constit(it8o5 'aca este vor3a 'e vec"ea istorio#ra%ie5 li6sa (n(i $aterial 'oc($entar s(%icient 'e 3o#at 6entr( a 6(ne in evi'enta str(ct(rile %(n'a$entale ale societatii 'e 6e teritori(l ro$anesc in cei 6este o $ie 'e ani care se6ara $o$ent(l 'is6aririei s(6rastr(ct(rii 6olitice intra'(se 'e ro$ani in Dacia c(cerita 'e constit(irea statelor $e'ievale 'e sine statatoare5 str(ct(ri in $Ss(ra sa #enere0e5 6e 6arc(rs(l evol(tiei lor5 si %or$ele 'e or#ani0are 6olitica cores6(n0ltoare. In rasri$6(l celor a6roa6.e cinci 'ecenii 'e intense cercetari5 in s6ecial ar"eolo#ice5 e%ect(ate 6e intre# teritori(l tarii5 in 0eci 'e ase0ari 'atan' 'in e6oca $arilor $i#rarii s8a ac($(lat (n 3o#at si variat %on' 'oc($entar5 'eose3it 'e 6rerios5 in $as(ra sa ar(nce o ra0a 'e l($ina in co$6leA(l 6eisa7 al 'e0voltarii societarii in vre$ea a$intita5 incl(siv in 6ro3le$a or#ani0arii 6olitico8statale5 evi'enriin'5 ast%el5 ca6acitatea ar"eolo#iei $e'ievale
'e a ras6(n'e c"iar si (nor 6ro3le$e 'e or'in social86olitic. S8a arS.tat in vol($(l anterior c($5 '(6S. secol(l al Ill8lea5 %or$a #enerala 'e or#ani0are social86olitica 6e teritori(l vec"ii Dacii a constit(it8o o3stea sateasca in #eneral5 (ni(nile 'e o3sti5 care a( 6rel(at %(nctii i$6ortante ale str(ct(rilor statale anterioare. Mari$ea acestor or#anis$e social86olitice era 'i%eritl L(an' in consi'erate ra6ort(l 'e con'itional 'intre 'ensitatea concentrarilor 'e$o#ra%ice si #ra'(l 'e or#ani0are 6olitica5 carto#ra%ierea ase0arilor 'in aceasta vre$e evi'enria0a $ai $(lte ase$enea concentrari 'e ase0ari o$enesti5 'i$ensi(nile lor in'ican'5 in acelasi ri$65 si #ra'(l cores6(n0ator 'e or#ani0are social86olitica. Cercetarea %eno$en(l(i 'e 'ina$ica 'e$o#ra%ica 6entr( 6erioa'a secolelor I)8IF evi'entia0a n($eroase concentrari 'e ase0ari (r3ane5 %eno$en c( $(lti6le valente 'e i'enti%icare a 6roces(l(i 'e or#ani0are social8 6olitica. Asa5 'e 6il'a5 6entr( secolele IIIQ) a( %ost 6(se in evi'enta 6este @. 'e ase$enea #r(6ari 6e intre# teritori(l vec"ii Dacii5 o #r(6are %iin' alcat(ita 'in circa .8K ase0ari in $e'ie. Pentr( 6erioa'a (r$atoare5 cea a secolelor )I8)II5 se constata (n n($ar 'e circa ?. #r(6ari5 'e 'ata aceasta o #r(6are c(6rin0an'5 in $e'ie5 circa @=8@. 'e ase0ari5 ceea ce insea$na o eAtin'ere a acestora5 o concentrare a lor in ra6ort c( sit(atia 'in e6oca 6rece'enta. Acest 6roces se re%iecra ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID ;. si $ai 3ine in 6erioa'a secolelor )IIIQFI5 can' asista$ la o si $ai $are concentrare a lor5 ase$enea concentrari i'enti%ican'(8se c( or#anis$e 6olitico8statale5 6otrivit stirilor scrise ale e6ocii. Daca 6entr( aceasta (lti$a 6erioa'a cores6on'enta 'intre cercetarile 'e$o#ra%ice si eAistenta or#anis$elor statale atestate 'e 'oc($ente scrise este 'e6lina5 ni$ic n( ne i$6ie'ica sa i'enri%ica$ in #r(6arile 'e$o#ra%ice constatate in secolele anterioare (nele %or$e in%erioare 'e or#ani0are social86olitica5 acele o3sti satesti teritoriale re(nite 6olitic in ca'r(l (nor (ni(ni 'e o3sti 'e $ai $ica sa( 'e $ai $are intin'ere teritoriaia. Ba0a teoretica si 6ractica5 toto'ata5 a eAistentei acestora o constit(ie 6re0enta (noi str(ct(ri so'al8econo$ice s6eci%ice5 in $as(ra sa #enere0e ast%el 'e %or$e 'e or#ani0are 6olitica. In con'itiile a6ar&iei 6ro6rietatii 6rivate5 a eAistentei 'i%erentierilor sociale5 a (nor 6at(ri sociale 'i%erite ca 6osi3ilitati $aceriale5 o ast%el 'e or#ani0are 'evine necesara in ve'erea re#le$entarii relariilor sociale si econo$ice 'intre 'i%erite cate#orii socialeG era nevoie5 in acelasi ti$65 'e re#le$entarea ra6ort(rilor 'intre co$(nitatea res6ective si 6o6(lariile $i#ratoare ca %orta $ilitara te$6orar 'o$inaiita. Era nevoie5 'eci5 'e c 55%orta. 6(3lica: alcat(ita 'in 6ersoane recr(tate 'in interior(l o3stii5 Insarcinate c( 'i%erite r(nctii co$(nitare B6astrarea or'inei5 atri3(rii 7(ri'ice si $ilitare sa( in le#at(ra c( stran#erea 'arilor 'e la oa$enii 'e ran' etc.D. D(6a c($ se c(noaste5 in toate o3stile eAista5 'e la ince6(t5 an($ite interese co$(ne a caror a6arare tre3(ia incre'intata an($itor 6ersoaneG c( toate ca ra$an s(3 s(6ra8ve#"erea colectivitatii5 ele s(nt investite c( an($ite 6(teri 'e6line care constit(ie ince6(t(rile 6(terii 'e stat. Este 6osi3il ca5 6ana in secolele )I8)II5 ase$enea 55%orta 6(3lica: sa %i %ost re6re0enta( 'e or#anele colective ale o3stilor sa( ale (ni(nilor 'e o3sti5 acel s%at al a'(narii o3sti. co$6(s 'in ele$ente c( eA6erienta 'in san(l co$(nitatii5 acei 55oa$eni 3(ni si 3atraniC ai 'oc($entelor $e'ievale. Este #re(5 evi'ent5 'e 'e%init str(ct(ra interna a acestoi or#anis$e5 a acestor 55or#ane ale societarii:. Tot(si n( 6(tea( li6si %(nctiile 6rinci6alN ale acestora care sa ras6(n'a sarcinilor (nor ase$enea or#anis$e. N( este $ai 6(tir a'evarat ca aceasta str(ct(ra era si$6la5 Inca ne$at(ri0ata5 li6sin'(8i o s(%icienta or#ani0art a %(ncriilor interne5 a instit(tiilor s6eci%ice5 consecinta a ne'e6linei $at(ri0ari a 3a0e econo$ice si sociale5 a (nor contra'ictii ins(%icient 'e 6(ternice intre 'i%eritele cate#ori sociale. In li6sa (nei a(toritati centrale5 ase$enea Einctii se eAercita( la nivel(l %iecare (ni(ni teritoriale. Daca aceste realitati 'e$o#ra%ice s(nt 'e necontestat5 6ro3le$a %(n'a$entala can se 6(ne este aceea a inter6retarii acestor realitati s(3 ra6ort 6oliticG c( alte c(vinte5 ii ce $as(ra 6(te$ i'enti%ica ase$enea concentrari 'e$o#ra%ice c( or#anis$e 6olitice $ai $(lt sa( $ai 6(tin c(6rin0atoare5 intr8(n contin(( 6roces 'e or#ani0are 6oliticG interni. Este in a%ara 'e orice in'oiala ca #r(6area 6o6(lariei ra$ane (n %eno$en intrinsei %ii$ei o$enesti5 tot atat 'e vec"i ca si societatea insSsi5 i0vorat 'in senti$ent(l 'e si#(ranta atat in ceea ce 6riveste 6ro'(ctia 6ro6ri(80isa5 cat si in ve'erea a6ararii in co$(n %atG ;K INCEPUTURI MEDIE)ALE 'e sti"iile nat(rii sa( i$6otriva '(s$anilor 'e orice %el5 care le8ar 6ri$c7'(i viata. Se Intele#e ca %actor(l #eo#ra%ic 7oaca si el (n $are rol5 6o0itiile #eo#ra%ice %avora3ile 'es%as(rarii acriv&atii o$enesti %iin' 'in 6lin solicitate. De aici ten'inta %or$arii concentrarilor 'e 6o6(latie5 'e constit(ire 'e #r(6ari 'e ase0ari $ai $ici sa( $a7 $ari5 in %(nctie 'e cresterea 'ensitatii 6o6(latiei5 'e interesele $ateria-e ale oa$enilor5 'e evol(tia 6roces(l(i 'e or#ani0are interna a acestor a#lo$erari o$enesti. A6ararea acestor interese colective ale co$(n&atii este incre'intata5 'e la ince6(t5 (nor 6ersoane an($ite care in'e6linesc 'i%erite %(nctii sociale si care s(nt investite c( 6(teri 'e6line5 re6re0entan' 55#er$enii 6(terii 'e scat:. In acest sta'i( 'e evol(tie a or#ani0arii 6olitice 'in interior(l (nei co$(nitati an($ite 'e viata5 %eno$en(l 'e #r(6are5 'e concentrate a satelor5 re%lectan' str(ct(ra 6olitica a e6ocii5 ca6ata si $ai $(lta consistenta5 el 6ro'(can'(8se ac($ rnai 'e6lin si 'in
rati(ni 'e stat. In 'irecta le#at(ra c( 6roces(l 'i%erentierii sociale si c( %(nctiile social8a'$inistrative c( care era( investite (nele 6ersoane 'in ca'r(l co$(n&a(i5 se ri'ica 6ro3le$a rol(l(i si a atri3(tiilor acelor principe& loconmi care a6ar in (nele i0voare scrise 'e 6e teritori(l Moesiei si Da'ei ro$ane. Se c(nosc5 6ana in 6re0ent5 cinci $enti(ni 'es6re (nii principe& locorumL la Tec"ir#"iol B6e teritori(l To$is(l(iD5 la Ul$et($ si la Floriile Bin Do3ro#eaD5 la Zlatna Bvec"i(l A$6el($D si intr8o ta3l&a cerata 'in an(l ?/; Bin TransilvaniaD. Cele $ai recente st('ii as(6ra se$ni%icatiei acestor ter$eni consi'ers ca noti(nea 'e 556rinci6e: in'ica o cate#orie sociala5 o 6o0itie sociaia a (nor ele$ente 'in ca'r(l co$(nitatilor res6ective5 ro$ani0ate sa( nero$ani0ate5 (n #en 'e con'(catori ai (nor (nitati a'$i8nistrativ8teritoriale5 ai o3stilor in'i#ene5 a%late in ca'r(l I$6eri(l(i ro$an. N( re0(lta insa clar 'aca aceasta cate#orie a 6reeAistat sta6anirii ro$ane5 sa(5 'i$6otriva5 este vor3a 'e o i$6lantare a (nei ter$inolo#ii latine si 6oate c"iar a %(nctiei sociale cores6(n0atoare5 consecinta a a6licarii %or$elor a'$inistrative ro$ane as(6ra instit(tnlor tra'&ionale5 care a '(s la $'ivi'(ali0area %(nctiei 'e con'(cere a co$(n&atii. IntA(cat aceasta ter$i8nolo#ie 'is6are in secolele (r$atoare si n( ave$5 6ana in 6re0ent5 stiri 'es6re eAistenta ei5 (lti$a i6ote0a 6are $ai verosi$ila. Pe 'e altS 6ane5 sit(atia 'in teritori(l 'acic ra$as in a%ara %rontierelor ro$ane 6are sa a'(ca (nele clari%icari in aceasta 6rivinta. Act(l 6atristic 'in /<9 $entionea0a5 '(6a c($ s8a aratat 'e7a5 eAistenta5 in ca'r(l o3stilor satesti a(to"tone5 a con'(cerii colective5 a acel(i s%at al a'(narii sat(l(i ales 'lntre cei $ai in varsta si c( $ai $(lta eA6erienta. De aceea este 6osi3il ca 55%orta 6(3lica: a o3stilor si (ni(nilor 'e o3sti si %i %ost s(3tili0ata 'e or#an(l colectiv5 'e acel s%at al o3stii5 alcat(it 'in acei 55oa$eni 3(ni si 3atrani: ai 'oc($entelor. Pe $as(ra ce 6roces(l 'i%erentierii sociale se accent(a5 s8a( creat con'&iile necesare 'e aca6arare a %(nctiei social86olitice 'e catre (n sin#(r in'ivi'. In acest %el5 ince6an'5 6ro3a3il5 'in secolele )I8)II5 aceasta %(nctie social86olitica 'in ca'r(l o3stilor se in'ivi'(ali0ea0a5 'oc($ente' scrise 'intr8o eta6a (lterioara $entionan'(8i 6e acei 7(6ani =&eniore& villarum Buo& linBica &ua &upano& vacantG. cne0i5 voievo0i5 '(ci =principi. reguli. primore&. procere& la 6o6oarele vecineD. Unele loc(inte 'in ca'r(l cacorva sate cercetate ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID ;< ar"eolo#ic5 6rec($ la U'esti 8 7('. S(ceava5 B('(reasca 8 7('. Pra"ova5 'atan' 'in secoleie )I8)II5 s(nt atri3(ite5 6e criteri(l 'l$ensi(nilor si al inventar(l(t5 (nor ele$ente instarite 'in ca'r(l colectivitatii5 6oate c"iar acelor 7(6ani sa( cne0i5 care re6re0enta( ac($ 55%orta 6(3lica:5 investiti 'e catre co$(nitate c( %(nctiile social8 6olitice cores6(n80atoare. Este vor3a 'e con'(catorii social86olitici ai acelor (ni(ni 'e o3sti5 55a(tono$ii r(rale:5 55ro$anii 6o6(lare: sa( 55'e$ocratii taranesti:5 c($ le8a 'en($it Nicolae Ior#a 6e 3(na 're6tate5 ori 55o3sti 'e o3sti:5 '(6a eA6resia (nor 'oc($ente $e'ievale. O 6ro3le$a neel(ci'ata 'e6lin o constit(ie si ra6ort(l 'intre or#anis$ele social86olitice ale 6o6(latiei locale si a(toritatea 6olitica a $i#ratorilor. Daca In ceea ce 6riveste relatiile localnicilor c( 6o6(latiile no$a'e5 acestea a( 6(t(t i$3raca %or$a (nor ra6ort(ri 'e 'orninatie 6olitica te$6orara as(6ra 6o6(latiei a(to"tone5 c( $enrinerea %or$elor 'e or#ani0are tra'itionale ale acesteia Ba se ve'ea5 'e 6il'a5 sit(atia o3stilor Osatelor_ 'in Banat intrate in 'e6en'ents colectiva %ata 'e an($ite 6ersoane 'in ant(ra7(l l(i AttilaD5 ra6ort(rile c( 6o6(latiile $i#ratoare in c(rs 'e se'entari0are Bca0(l slavilor5 'e 6il'aD5 a( 6(rtat5 in (lti$a instanta5 6ecetea 6roces(l(i 'e inte#rare in san(l co$(nitatilor locale. C($ 3ine se stie5 in $o$ent(l 6atr(n'erii lor 6e teritori(l ro$anesc5 slavii se #asea( in 6erioa'a 'e 'estra$are a societatii #entilice5 %or$a 'e or#ani0are 6olitica %iin' cea a 'e$ocratiei $ilitare5 caracter 6e care avea( sl8? 6oarte in tot c(rs(l secol(l(i al )T8lea. Cele 6atr( ca6etenii c( n($e slave 'in secol(l al )I8lea5 $entionate 'e i0voare scrise intre Car6ati si D(nare Q8 Da(ritas5 Ar'a#asc5 M(solcios si Pira#ast? Q5 era( eA6onentii 6olitico8$ilitari ai (nor co$(nitati in care inst&(tia 553atranilor: %(nctiona 'e6lin5 con%erin' %or$ei 'e or#ani0are social86olitice 6ecetea $ai s(s eA6ri$ata. Este 6osi3il ca in $o$ent(l sosirii slavilor5 in $as(ra in care n( se 6ro'(sese o inte#rare a noilorveniti in co$(nitatile o3stes( ro$anice5 a(to"tone5 o oarecare 'o$inatie 6olitica te$6orara a acestora as(6ra 6o6(latiei ro$anice sa %i caracteri0at vec"ile ra6ort(ri 'intre (ni(nile 'e o3sti teritoriale locale si #r(6(rile $ilitare 'e slavi5 %eno$en 6res(6(s si in ca0(l relatiilor c( celelalte 6o6(laHii no$a'e si $i#ratoare. Pe $as(ra intre#rarii slavilor in co$(nitatile a(to"tone5 $ai c( sea$a '(6a trecerea noilor veniti in $asa in s('(l D(narii5 o 'ata c( asi$ilarea s8a 6ro'(s si inte#rarea 6olitica5 a'o6tan'(8se %or$a tra'itionala locala 'e or#ani0are. %n acest conteAt5 evol(tia 6roces(l(i 'e or#ani0are 6olitica 6e teritori(l Ro$a$ei in secolele )III8LF se circ($scrie intre 6ara$etrii 'e0voltani str(ct(rilor econo$ice si sociale ale co$(nitatilor 'e viata 'in tin(t(rile car6ato8'an(3iano86ontice. D(6a c($ s8a aratat $ai s(s5 6erioa'a care ince6e o 'ata c( $entionarea in 'oc($ente' scrise a ro$anilor constit(ie5 6rin 6artic(laritatile sale5 o eta6a no(a in istoria 6o6or(l(i ro$an5 cea $e'ievala5 in care se vor 6la$a'i si $at(n0a ele$entele 'e%initorii ale societatii locale. Ca o consecinta a acestor stari 'e l(cr(ri5 6roces(l 'e or#ani0are 6olitica5 'es%as(rat 6e ? @ame&. II5 6. .?<5 .?;5 .9/5 K=.5 K=<. INCEPUTURI MEDIE)ALE %lin'al(l realitatilor 'e$o#railce si social8econo$ice5 va c(noaste o no(a trea6ta5 s(6eri8oara5 'e%inita atat 6rin ten'inta $ani%esta 'e crestere ca s(6ra%ata a (ni(nilor teritoriale5 6rincr8(n 6roces 'e eAtin'ere teritoriala 6rin intele#ere sa( 6rin %orta5 cat si 6rin a$6li8%icarea si $at(ri0area %(nctiilor interne si eAterne ale acestora la
nivel(l or#anis$elor statale. D(6a c($ se c(noaste5 sensi3ila 'e0voltare so'al8econo$ica a intre#ii E(ro6e la c($6ana 'intre cele 'o(a $ilenii a #enerat noi ra6ort(ri sociale5 a'(can' intr8o no(a eta6a 6roces(l or#ani0arii 6olitice. In vest(l E(ro6ei5 in ca'r(l $arel(i l$6eri( carolin#ian5 se constata ten'inta $ani%esta 'e %or$are a (nor state $ai $(lt sa( $ai 6(tin in'e6en'ente. Un 6roces ase$anator se 'es%es(ra si in rasarit5 6rin eAistenta5 in ca'r(l (ni(nilor 'e state5 a (nor or#anis$e 6olirice $ai c(6rin0atoare ce rin'ea( sa 'evina in'e6en'ente. In #eneral5 acest 6roces 'e or#ani0are 6olitica este conco$itent si ase$anator ca %or$a si evol(rie la 6o6oarele 'in E(ro6a Centrals si 'e S('8Est $ai ales5 ter$inolo#ia co$(nS. 6entr( (nele as6ecte 'e str(ct(ra social86olitica in'ican' eAistenta (n(i %eno$en 'e in%l(entare5 'ar n( 'e i$itare5 la 'i%eritele 6o6oare a%late 6e aceeasi trea6ta 'e evol(tie istorica.5 care a (r$at aceeasi cale 'e 'e0voltare. Se i$6(ne 6reci0area ca aceasta eta6a 'intre secol(l al )ll8lea si $i7loc(l secol(l(i al DC8lea se constit(ie5 'in 6(nct(l 'e ve'ere al 'e0voltarii so'etatii5 in $o$ent(l 'e ince6(t al 6erioa'ei 'e cea $ai $are inse$natate 6entr( evol(tia (lterioara a co$(nitatilor 'e viata 'e 6e teritori(l car6ato8'an(3iano86onticG este vor3a 'e cristali0area vec"ii c(lt(ri $ateriale si s6irit(ale a 6o6or(l(i ro$an5 a7(nsa ac($ la (n $are #ra' 'e (ni%or$itate5 c(nosc(ta in literat(ra 'e s6ecialitate s(3 n($ele 'e cult?a (ridu. Perioa'a secolelor $entionate re6re0tnta 6ri$a eta6a a acestei c(lt(ri5 in ca'r(l careia se 'e%inesc 6rinci6alele str(ct(ri social86olitice5 care vor a7(n#e la (n $are #ra' 'e $at(ritate in eta6a (r$atoare5 cea c(6rinsa intre a 'o(a 7($atate a secol(l(i al IF8lea si ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea. Din aceasta ca(0a5 6re0entarea 'etaliata a acestor str(ct(ri va %i %ac(ta in ca'r(l celei 'e8a 'o(a eta6e. Ac($ vor %i 'e%inite5 'oar 6rinci6ial5 'i$ensi(nile acestei noi str(ct(ri5 (r$an' ca 6entr( eta6a (r$atoare sa se 'etalie0e caracteristicile %(n'a$encale ale c(lt(rii si ale civili0atiei 6o6or(l(i ro$an5 a7(nsa in eta6a $at(ra a evol(tiei sale. Asa'ar5 in ceea ce 6riveste evol(ria 'e$o#ra%ica5 sit(atia 6re0entata re%iecta sta'i(l act(al al cercetarilorG este 6osi3il5 asa c($ a$ $ai s6(s5 ca investi#atia (lterioara sa s6oreasca n($ar(l ase0arilor c(nosc(te 'in (nele #r(6ari 6re0entate $ai s(s5 sa scoata la iveala noi #r(6ari5 $ai $ici sa( $ai $ari5 acolo (n'e asta0i a6ar 556ete al3e: in evi'enta intoc$itaG ave$ insa certit('inea ca 6orni$ in cercetarea concreta 'e la (n minimum 6e care real&atea istorica ni8? o%era5 'eoca$'ata5 si care n( 6oate %i ta#a'(it. Ase$enea #r(6ari 'e ase0ari constatate ca eAistence 6e teritori(l ro$anesc 6res(6(n5 asa c($ s8a a%ir$at 'e7a5 an($ite or#anis$e c( caracter social86olitic5 co$(nitati o$enesti care evol(asera catre o an($ita str(ct(ra 6olitica5 catre (n an($it sta'i( 'e or#ani0are statala. Co$6aratia5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 c( sit(atia 'in (nele tari vecine ne con'(ce la aceleasi consi'eratii. Tre3(ie 6reci0at $ai intai5 insa5 %a6t(l ca5 s6re 'eose3ire 'e sit(atia ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)niD
'e 6e teritori(l Ro$anies #r(6aiile 'e$o#ra%ice 'ii l($ea slava Bteritoriilt Poloniei5 Ce"iei5 Slovacie sa( B(l#arieiD s(nt '% re#(la $ai $ici5 conse8cinta a 'e6lasarii si G $i#ratiei lor inainte 'e i se %i sta3ilit 'e%inl'v 6e (r an($it tericori( si dt 'e0a#re#are a ra6ort(riloi #entilice. In aceasta etapi a evol(tiei lor5 ase$enea concentrari 'e 6o6(latie caracteri0ea0a o an($ita str(ct(ra 6olitica5 %(n' consi'erate (n&ati teri8torial86olitice. In s6ati(l 'e la D(na8rea 'e -os5 6re0enta (nor ase$nea str(ct(ri 6olitice este5 '(6a: c($ vorn ve'ea in ca6itol(l (r$ator5 atestata si 'e 'oc($entele scrise Bcronici5 inscri6tiiD. Inscri6tia 'e la Mircea )o'a5 'in an(l ;9/5 inscri6tiile 'in co$6leA(l $onastic 'e la Basara3i8 M(r%a'ar5 6rec($ si te0a(r(l 'e la Sannicola( Mare evi'entia0a eAistenta (nor con'(catori ai (nor or#anis$e 6olitice5 'en($iti 7(6ani. D(6a c($ s8a 6reci0at in st('( recente5 ter$en(l d2$upan si eel 'ese$nan' insrit(tia cores6(n0atoare a6artin l($n slave5 ele Intalnin'(8se la n($eroase etnii5 c( eAce6tia r(silor5 6rec($ si la (nele 6o6oare c( care slavii a( venit in contact 'e $ai $ate intensitate si '(rata5 'e 6il'a la ro$ani si la (n#(ri. Ori#inile si contin(t(l acestor instit(6i a( consrit(it o3iect(l $(ltor st('ii5 a(torii lor5 ro$ani si straini5 ca(tan' sa eA6lice #ene0a si se$ni%icatia lor social86olitica. in %(nctie 'e 'oc($entaria av(ta la 'is6o0itie. . Pri$ele atestari scrise ale 6re0entei 7(6ei si 7(6anilor 'atea0a 'in (lci$ele secole ale 6ri$(l(i $ileni(. D(6a $art(ria I(i Constantin Por%iro#enet(l5 6e teritori(l Croatiei
Fi#. @< Plan(l asc0irii 'e la Coraana 'e -as 'in secolelc )III8DC H6lan M. R(s(D.
?== INCEPUTURI MEDIE)ALE eAista( in secol(l al F8lea ?? 7(6e con'(se 'e 7(6ani. Do(a 'intre ele %i#(rea0a? si in 'oc($entele latine 'in secol(l al )lll8Iea. -(6a 'e Livno5 'e 6il'a5 c(6rin'ea5 ca s(6ra%ata5 trei 6lato(ri inalte5 'eci (n teritori( 'est(l 'e Intins. Pe terirori(l Sloveniei5 'oc($ent(l 'in an(l <<<. 'at 'e voievo'(l Tassilona 6entr( $anastirea +re$$(ser5 $en(onea0a 6e 7(6an(l P"Isso5 iar !eo#ra%(l 3avare0 conse$nea0a eAistenta 'e 7(6e la o3o'ri0i. Pe tericori(l ro$anesc5 ter$en(l 'e $upan are se$ni%icatia 'e con'(cator 6olitico8$ilitar al (ntil or#anis$ social86oliticG a6are in i0voare sense n($ai in Banat si in Do3ro#ea. In Banat el este atestat 6e inscri6tia 'e7a a$int&a 6e (n vas 'in co$6onents te0a(r(l(i 'e la Sannicola( Mare. Inscri6tia in li$3a #reaca $enrionea0a n($ele a 'oi 7(6ani5 )oila si )ata(l5 in le#at(ra5 6ro3a3il5 c( a6artenenta 6ieselor 'in te0a(r. Din teAt(l inscri6tiilor $entionate5 cat si 'in 'oc($entele scrise re%eritoare la 7(6e5 7(6ani si 7(6anate5 in s6ecial 'in l($ea slavilor a6(seni si $eri'ionali5 reiese c( certit('ine 6o0itia social86olitic& a acestor 7(6ani5 a6artenenta lor la o cate#orie sociala s(6ra6(sa in ca'r(l co$(nitatii5 ele$ente 'in ran'(l acestei cate#orii sociale in'e6linin' %(ncrii 6olitico8$ilitare5 'e con'(cere a or#anis$elor c( caracter inci6ient statal
cores6(n0atoare. In acest conteAt insrit(tia 7(6anat(l(i a6are ca (n 6ri$ ori0ont 'e strati%icare social86olitica la nivel(l %or$ati(nilor 6olitice c( caracter statal inci6ient. O 'ata c( evol(tia acestora s6re %or$e s(6erioare $ai c(6rin0atoare 'e ti6(l voievo'atelor5 al tarilor5 vec"ea instit(te va %i incl(sa si s(3or'onata acestora5 ea 'evenin' (nitatea a'$inistrative in ca'r(l noilor str(ct(ri. Aceasta stare 'e l(cr(ri se re%lects5 $ai c( sea$a5 la slavii $eri'ionali5 in Ser3ia5 'e 6il'a5 (n'e5 in secolele FIII8FT)5 7(6anii a6ar ca sta6ani %e('ali in siste$(l statal eAistent5 iar 7(6a se i'enti%ies c( sat(l. Aceasta evol(tie este s(r6rinsa la slavii a6(seni 'e catre 'oc($entele $e'ievale 'e li$3a latina. In 'oc($ent(l 'in ??>?5 'e7a citat5 a6are clara i'entitatea ce eAista la acea 'ata intre 7(6ani si acei 55$ai $ari ai satelor: =&eniore& villanmiG1 era5 'e %a6t5 o invol(tie a vec"ii instit(tii5 %ata 'e ceea ce %(sese initial2 7(6a a'ica sat(l5 iar 7(6anii acele ele$ente 'in ca'r(l sat(l(i care se 'i%erentiasera social 'e rest(l loc(itorilor. Ra6ortat la s6ati(l ro$anesc5 intr8(n ca'r( $ai lar# teritorial5 ori0ont(l(i no( 'e str(ct(ral social8 6olitica ii cores6(n' cate#orii sociale 'ese$nate si 6rin ai' ter$eni5 6rec($ eel 'e du>. care se intalneste5 c($ se stie5 in cronica anoni$a 6entr( Transilvania secolelor IFQFG el cores6(n'e ter$en(l(i 'e voievod. inca'ran'(8se5 ast%el5 in nivel(l s(6erior 'e or#ani0are 6olirica a societatii noastre5 cores6(n0ator or#anis$elor 6olitice 'e ti6(l 55tarilor:. Cercerarile ar"eolo#ice e%ect(ate5 $ai c( sea$a in (lti$ele 'ecenii5 a( con'(s la (nele re0(ltate eAtre$ 'e interesante5 in $as(ra sa ne re'ea o i$a#ine $ai concreta a (nora 'intre rese'inB2ele con'(catorilor $entionati 'e i0voarele scrise5 si5 toto'ata5 si ne o%ere (nele in'irii in le#at(ra c( relat(le sociale 'intre aceste se'ii 6olitico8 a'$inistrative si co$(nitatile satesti s(3or'onate. Asa c($ s8a s(3liniat $ai inainte5 6ana in 6re0ent a( %ost cercetate5 total sa( 6artial5 n($eroase %orti%icatii a caror viet(ire se Intin'e 6e 6arc(rs(l secolelor )III8FI5 sit(ate 6e intre# teritori(l tarii5 evi'entiin'(8se5 ast%el5 te"nica 'e constr(ctie si 'e a$ena7are ZORIIUNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)HID ?=? asant(l(i si val(l(i 'e a6arare5 a $o'(l(i 'e reali0are a 6alisa'ei. S8a evi'ential toto'ata %a6t(l ca in 7(r(l %iecarei %orti%icatii eAista( cateva ase0ari care alcat(ia(5 i$6re(na ci %3rti%icatia5 (n co$6leA teritorial. La Sirioara5 Mol'ovenesti5 Cl(78Manast(r5 Co$anG 'e Sd(s5 Da3aca5 Blan'iana5 )la'i$iresc(8Ara'5 Pescari5 Bi"area5 B(lci5 in Transilvania la F(n'( Hertii5 Dersca5 T('o7a5 Oro%teana5 Baran#a5 Al3a8H('esti5 in Mol'ova5 ?G Slon si 6e linia D(narii5 in M(ntenia5 la Mircea )o'a5 Dino#etia8!arvan5 Ca6i'ava Pac(i(l l(i Soare5 in Do3ro#ea5 cercetarile a( 'at la iveala ase$enea %orti%icatii5 cele $a $(lte 'intre ele avan' in 7(r ase0ari 'e l(n#a '(rata5 c( loc(inte constan' atat 'in 3or'eie cat si 'in loc(inte 'e s(6ra%ata. Forti%icatia se a%la oarec($ in centr(l acestei cent(ri 'O sate5 c($ s8a 'ove'it in s6ecial la F(n'( Hertii5 Dersca si in alte 6arti. O atare sit(atie5 care se intalneste la toate 6o6oarele 'in aceeasi vre$e5 $ai $(lt sai $ai 6(tin in'e6artate 'e teritori(l ro$anesc5 6re0inta o se$ni%icatie social86oliticG 'eose3ita. Forti%icatia res6ectiva5 6(nct(l %orti%icat 'in ca'r(l ei5 re6re0inta5 'e re#(la se'i(l 6olitico8a'$inistrativ al (nei %or$ati($ 6olitice. Intre acest se'i( si co$(nitatilt satesti 'in 7(r se sta3ilesc ra6ort(ri sociale in sens(l 'e6en'entP sociale a loc(itoriio ase0arilor %ata 'e rese'inta %orti%icata5 a carei eAistenta n( 6oate %i conce6(ta Tra aces "interlan' 'e sate 6rin a caror $(nca o3li#atorie se constr(ieste si se intretine %orti%icatiG insasi. Se nasc5 ast%el5 ra6ort(ri 'e 'e6en'enta5 'e aservire a #$6(l(i 'e sate5 o aservirt colectiva5 (na 'intre 6artic(laritatile noilor str(ct(ri sociale in c(rs 'e cristali0are. Acesta 6are sa %i %ost5 6otrivit re0(ltatelor o3tin(te 6ana in 6re0ent5 sta'i(l 6roces(l( 'e or#ani0are 6olitics 6e teritori(l ro$anesc $ secolele )II8IF5 in'icat 'e (n n($i 'e or#anis$e 6olitice5 'i%erentiate intre ele 6rin aria #eo#ra%ic' 6e care o c(6rin'ea( s 6rin nivel(l or#ani0arii lor. Alat(ri 'e or#anis$e $ai c(6rin0ataare5 'e ti6(l 55tarilorC si al voievo'atelor5 eAista( si (nele #r(6ari 6olitice $ai $ici5 atat ca s(6ra%ata teritoriala cat si ca evol(tie a str(ct(rilor lor social8econo$ice si 6olitice5 a$intin'(8ne 'e cele 'ir e6oca anterioara. Din 'oc($entele eAistente5 6rivitoare eel 6(tin la %inele e6o'i la care ne re%eri$ reiese ca s(nte$ 'e7a in ca'r(l (nei societati 3a0ate 6e relata 'e aservire5 con'(catori acestor (nitTti 6olitice5 i$6re(na c( cei 'in 7(r(l lor5 a6artinan' clasei s(6erioan s(6ra6(se. Rese'intele lor %orti%icate5 'o(a sa( $ai $(lte5 6otrivit (0antei 'in e6oa $e'ievala5 a( %ost ri'icate c( conc(rs(l loc(itorilor in ca'r(l ra6ort(rilor 'e aservirt eAistente. Este 'e re$arcat %a6t(l ca5 in 0onele 'e cea $ai $are concentrare a "a3itat(l(2 ro$anesc 'in secolele )TI8IF5 a6ar si cele $ai n($eroase to6oni$ice ro$anesti ct caracter ar"aic5 %olosite 6ana asta0i 'e catre localnici sa( conse$nate 'e catre i0voarele scrise ti$6(rii5 in %or$a ori#inals sa( s(3 %or$a 'e tra'(ceri in li$3ile 'e cancelarie5 Unele 'in aceste to6oni$e5 si in 6ri$(l ran' eel 'e )#npulung. 'ese$nea0a5 'e alt%el5 c"iar (n an($it %el 'e str(ct(ra social86olitica 'e ti6(l ($C(nilor 'e o3sti sStesti5 sit(ate intr8o 'e6resi(ne 'e %or$a al(n#ita 'e 6e c(rs(l s(6erior al (n(i ra( ce i0voraste 'in $(nri. Sit(a6a se veri%ica in ca0(l Cani6(l(n#(l(i 'e la i0voarele Tisei5 in eel aE Ca$6(l(n#(l(i 'e la i0voarele Mol'ovei sa( al Cani6(l(n#(l(i 'in 6artile ar#esene5
102
INCEPUTURI MEDIE)ALE Pentr( Dol"estii 'in 6artile S(cevei5 al car(i n(rae re6re0inta tra'(cetea slavona a (n(i 55Ca$6(I(n#:5 este5 'eoca$'ata5 $ai #re( 'e sta3ilit 'aca ave$ 'e8a %ace c( o str(ct(ra teritoria-a locala sa( 'aca este vor3a 'e (n trans%er 'e to6oni$ie 'in nor'8vest(l Transilvaniei5 (n'e constata$ ca val(l i$i#ratiei slave tar0i7 a '(s la
sc"i$3area n($el(i (n(i Ca$6(l(n# in Dol"a. Ca$6(l l(i Dra#os 'in 6artile vest8centrale ale Mol'ovei5 c( (n teritori( ec"ivalent "otarelor a circa @= 'e sate5 6are a %i %ost si el la ori#ine o str(ct(ra teritoriala 'e ti6(l 55ca$6(l(n#(rilor: aici evocate. Re0(ltate i$6ortante s8a( o3tin(t 6ana in 6re0ent5 $ai ales in (r$a cercetarii $aterialelor ar"eolo#ice scoase la iveala c( 6rile7(l sa6at(rilor e%ect(ate5 si in c(noas8terea ar$a$ent(l(i %olosit 'e ostile ro$ane in l(6ta lor i$6otriva c(ceririi straine. A( %ost scoase la iveala $ai $(lte ti6(ri 'e ar$e Barc(l si sa#eata5 sa3ia5 to6or(l 'e l(6ta5 s(lita5 lancea5 %olosite 'e 6e'estri$e si cavalerieD. S(nt 6re0ente5 'e asernenea5 o3iecte 'e 6rotectie a -(6tatorilor5 6rec($ 0ale5 coi%(ri5 sc(t(ri etc. %ntr(cat 'atarea acestora se eAtin'e si in secolele (r$atoare5 vor %i tratate5 c( toate 'etaliile5 in ca6itol(l (r$Stor.
,' Caracterul r !anic al p pulatiei n rd#dunarene in sec lele "E#I$' Cristalizarea li!3ii r !ane
St('ii recente a( ar#($entat c( 'est(la claritate rol(l c(ltivarii 6lantelor cerealiere5 re%lectat in scrierile 'e e6oca si in cercetarile ar"eolo#ice5 in'i'in' caracter(l sta3il si se'entar al ase0arilor 6o6(latiei a(to"tone 6e teritori(l car6ato8'an(3ian 6e tot 6arc(rs(l secolelor I)8F 6.C"r. Atat $enti(nile l(i Proco6i(s 'in Caesarea si ale l(i Ior'anes re%eritoare la 'area in cereale 6e care loc(itorii vec"ii Dacii era( o3li#ati sa o 6reste0e #otilor in secol(l al I)8lea?5 6rec($ si cele ale altor scriitori ro$ano83i0antini si 3i0antini Q scrisoarea in li$3a #reaca ela3orata 6e teritori(l 'e la D(narea 'e -os in /<9@G relatarile l(i Prisc(s 'in Panion 'es6re 6arasirea o#oarelor 'e catre loc(itorii 'e la nor'(l D(narii 'atorita inva0iei "(nilor/G $enri(nea l(i Menan'er Protector 6rivin' 6(sriirea o#oarelor c( 6rile7(l inva0iei avarilor in secol(l al )l8lea5 care 6erce6ea( 'area in cereale 'e la localniciC?G e6iso'(l 'in an(l K==5 6o$enit 'e T"eo6"anes Con%essor si rel(at 'e T"eo6"ilact Si$ocata5 c( 6rivire la carele c( cereale tri$ise 'e avari 6o6(latiei in%o$etate a To$is(l(i ase'iat.G a6el(l citat $ai s(s al (nei ca6etenii avare catre 6o6(latia locala2 55iesiti5 se$anati si secerati si noi vavo$ l(a n($ai 7($State ca'ate:K Q scotinevi'enta
? 2
Proco6i(s 'in Caesarea5 /azboiul at go ii Brra'. H. Mi"acsc(D5 B(c(rcsti5 ?;K/5 6. ?>;G @ame&. II5 6. 99<. @ontei. II5 6. <??8<?/. 8 Ibidem. 6. @.<5 @K?5 @;?. U Ibidem. 6. .?;. 8 Ibidem. p. 833. 848. 3il. K L. Ha(6t$ann5 in artico%(l 'in BI0antion 95 ?;@<8?;@>5 6. ?.<5 c"at $ai s(s5 la 6. 9>.
ZOR?I UNEI NOI EPOC? BSECOLELE )?Y)H?D ?=G activitatea 'e c(ltivate a o#oarelor 'e catre 6o6(latia a(to"tona 'e 6e teritori( car6ato8'an(3ian o86 on tic in secolele ?)8)II5 in'eletnicire inco$6ati3ila c( caracter( no$a' al 553ar3arilor: 6atr(nsi la D(narea 'e -os in acea vre$e. Pe 'e alta 6arte5 alte $enti(ni ale a(torilor ro$ano83i0antini si 3i0antini 'in secoleli a$intite se re%era la reli#ia crestina rece6tata 'e loc(itorii nor'8'(nareni in asociere inti$G c( caracter(l ro$anic al acesto%t. Se stie ca inca 'e la ince6(t5 $arile inva0ii 553ar3areC in teritoriile nor'8'(narene a( 6rovocat nota3ile 6ert(r3atii 'e$o#ra%ice in l($ea crestina $(lti crestini 556entr( cre'inta in Hristos a( %(#it 6e 6a$ant(l ro$an5 %ara sa tre$(r 'e %rica ... 'eoarece O$er#ea(_ la niste %rati:?. Le#at(ra stransa 'intre crestinis$ si ro$ani tate in aceasta vre$e ne este s(#erata 'e (nele e6isoa'e 'in secolele al )8lea si al )l8lea C($ s8a $ai s6(s 'e7a5 inva0ia "(nilor a 6rovocat raari t(l3(riri 'e$o#ra%ice5 $(lt 'intre loc(itorii 'e la nor'(l D(narii re%(#iin'(8se la s('5 in i$6eri(. Tratativele car s8a( '(s intre re6re0entantii 3i0antini si Attila la $i7loc(l secol(l(i al )8lea contineai 6reve'erea %(n'a$entala 'e Ina6oiere a t(t(ror ugarilor a%lati in i$6eri(. Sol(l 3i0ant3 la Atrila5 Prisc(s 'in Panion5 tri$is toc$ai 6entr( a re0olva sit(aria acestor re%(#iati cer(l 'e con'(cator(l "(nilor5 ne arata ca5 in convor3irile av(te c( Attila5 s8a convenit ina6oiere acestora2 55Printre ei se a%la( si co6iii Ma$a si Ataca$ 'e nea$ re#esc:G '(6a c($ relatea0 Prisc(s5 acestia a( %ost 55(cCisi 6e cr(ce 're6t 6e'ea6sa 6entr( Ri#a lor:@. C($ acest $oi 'e a6licare a 6e'e6sei ca6itale5 cr(ci%icarea5 era in'eo3ste re0ervata crestinilor5 concl( 0ia care se 'e#a7a se re%era5 'e 3(na sea$a5 la rece6tarea cre'intei crestine 'e catre ct 'oi co6ii5 $otiv 6entr( care5 6ro3a3il5 ei se re%(#tasera in i$6eri( 55la %ratii lor:5 6entn a sca6a 'e 3ar3aria "(nilor. In secol(l (r$ator5 alte stari 'e l(cr(ri vin sa con%ir$e cele relatate $ai s(s. Asa5 ' 6il'a5 in eA6e'itia $ilitara 3i0antina 'in .;/ contra slavilor nor'8'(naieni5 #enerali l(i Ma(rici(s5 Prisc(s5 se %oloseste 'e in%or$atiile (n(i 553ar3ar: 6entr( a8? 6rin'e 6 M(so&ios5 ca6etenia slavilor. T"eo6"anes Con%essor5 care ne 6roc(ra in%or$atia res6ectivG arata c($5 in ti$6(l can' oastea 3i0antina se 6re#atea in ve'erea (r$aririi slavilor5 55( 3ar3at #e6i'5 sta6anit 'e cre'inta crestina5 %(#i la ro$ani si le arata ro$anilor 'r($i ... In'e$nat 'e tra'area #e6i'(l(i5 Prisc(s trec( %l(vi(l la $ie0(l no6tii si il 'esco6e2 6e M(so&ios 'o3orat 'e 'ar(l 3etieiG caci sar3atorise 0i(a $ortii %ratel(i sa(:/. Est a'evarat ca in e6iso'(l relatat n( ni se s6(ne ca 55#e6i'(l: ar %i (n ro$anic B55ro$an:5 'ar %a6t(l ca este crestin ar constit(i (n in'ici( al a6ro6ierii s6irit(ale 'e i$6eri(. In ceea ce 6riveste li$3a vor3ita 'e aceasta 6o6(latie nor'8'(nareana 'in $i7loct careia 6rovenea( cei $entionati 'e i0voarele scrise a$intite $ai s(s5 Prisc(s 'in Panic
?
Orosi(s5 in @ont/a. II5 6. ?;.8 Pocrivit (nei alte relatari5 'aran' 'in antic"itatea tar0ie5 55Ul%i&s5 %iin i0#onit c( a $are $(lti$e 'e cre'inciosi 'in cin(t(l 3ar3ar 6e 6a$ant(l ro$nnilor5 a %ost 6ri$it c( cins 'ei$6arat(l Constanrin(s: =@onlc&. II5 6. ???8??/DG vc0i si n($eroasele cereri a-e l(i Attila 'e ina6oie a %(#arilor 'e la nor'(l D(narii la ro$ani BC%. A(Aenri(s 'in D(rostor5 in @onte&. II5 6. @9;5 @./5 @>C @>;5 @;?5 @;/ etc.D.
2 /
@ame&. II5 6. K=<. Ibidem.
102 INCEPUTURT MEDIE)ALE ne relatea0a ca la c(rtea I(i Attila se vor3ea( $ai $(lre li$3i5 6rintre care si aceea a au&onilor. 55!ici scitii s(nt a$estecati si 6e lan#a li$3a lor 3ar3ara ca(ta sa vor3easca sa( li$3a "(nilor sa( a #otilor &au a au&onilor. atunci cand unit dintre dtin&ii an de!a ace cu romanii Os.n5_ Si n( lesne vor3esce cineva 'intre ei #receste5 'ecat 'oar cei care a( %ost l(ati 6ri0onieri 'in Tracia sa( 'e 6e tarra(l IllIriel:4. La os6at(l 'at 'e Attila in cinstea a$3asa'ei 3i0antine5 (n an($e Zercon5 55a$estecan' -i$3a a(sonilor c( a "(nilor si a #otilor5 i8a ($6l(t 6e to' 'e veselie:@. La acest os6at5 Prisc(s ne relatea0a ca.ia.n#a el statea (n ..3ar3ar:5 55care intele#ea li$3a a(sonilor:/5 %(n'5 6ro3a3il5 tal$aci. Este vor3a5 'eci5 'e o li$3a latina 6e care o vor3ea 6o6(latia 'e la nor'(l D(narii. Menti(nea ca o ast%el 'e li$3a 55a(sonica: se %oloseste 55can' (nii 'intre 'ansii O"(ni_ a( 'e8a %ace c( ro$anii: ne e'i%ica as(6ra caracter(l(i latin al acestei li$3i5 6e care o vor3ea 'ear 6o6(latia locala5 $ostenitoare a c(lt(rii si a civili0atiei ro$ane. Des6re o ase$enea li$3a latina care se vor3ea la nor'(l D(narii ne relatea0a si Proco6i(s 'in Caesarea. In l(6tele 'intre anti si sclavini la an(l .9. 6e teritori(l M(nteniei5 se a$inteste 'e 6rin'erea 'e catre sclavini a (n(i 6ri0onier 'in ta3ara a'versa care 55vor3ea latineste: BFaAtvov ac6LevAa %piiivr\vG4. De alt%el5 atat T"eo6"ilact Si$ocata5 cat si T"eo6"anes Con%essor5 $entionea0a in scrierile lor e6iso'(l 'in ti$6(l I(i Co$entiol(s5 can'5 in l(6ta c( avarii5 c(noaste$ (nele c(vinte rostite 'e loc(itorii a(t"toni2 ..6orna. torna. $ratreH. c(vinte a6artinan' latinei 6o6(lare.. O i$6ortant4 c( tot(l a6arte in ceea ce 6riveste 'e%inirea etnic(l(i 6o6(latiei 'e la nor'(l D(narii 6re0inta relatarile 'in "trategiconull? Ma(rici(s5 6o$enit 'e7a $ai s(s5 ela3orat la ince6(t(l seco%(l(i al )II8IeaK. Descriin' nea$(rile slave eAistente la nor'(l D(narii5 a(tor(l "trategiconului $entionea0a eAistenta (nor re%(#iati ro$anici 6e care oastea 3i0antina. i8ar 6(tea %olosi in calitate 'e iscoa'e sa( 'e in%or$atori5 %iin' 3(ni c(noscatori ai loc(rilor 'e la nor'(l D(narii5 (n'e ar$ata 3i0antina (r$a sa eAec(te (nele o6eratii $ilitare contra slavilor2 55De asa 0isii %(#ari5 tri$isi sa Tie arate 'r($(rile si sa ne 'esco6ere 6e cineva5 tre3(ie sa ne 6a0i$ c( strasnicieG $acar ca s(nt ro$ani5 c( vre$ea a( ca6atat alte 'e6rin'eri5 a( (itat 'e ai lor si s(nt c( $ai $(lta tra#ere 'e ini$a. %ata 'e '(srnani:. Istoricii ro$ani s8a( oc(6at5 in $ai $(lte ran'(ri5 'e acest 6asa75 6ro6(nan' inter6retari si corectari 'i%erite 6e $ar#inea teAt(l(i 6re0entat $ai s(s.
? @
Ibidem. 6. @K.. Ibidem. 6. @<<. / Ibidem. 6. @<;. 9 Ibidem. 6. 448! In ??KK5 Man(el Co$iien(l l(6ta c( (n#(rii 6e enre8i invin#e. In $craoria victoriei5 ri'icil 6e loc(l 3italiei o cr(ce 'e ara$i 6e care scrie2 55Aici5 can'va5 c($6lit(l Ares si 3rac(l a(soni3r a (cis nen($arate vlastare ale nea$(l(i 6anonic5 6e can' in #lorioasa Rarail 'o$nea 'ivin(l Man(el5 $an'ria sti6anicorilor Co$neni5 cci $in(nar in0estrati: %@outei. III5 6. 24?D. Pentr( ec"ivalenrn a(soniRlarini5 ve0i si I#nati Diacani 'ita4icep#ori. Lei60i#5 ?S>>5 6. ?9;5;G Por6"Iro#eni$s5 (ecevem.. II5 ?>5 6. K=KG laannis T0cc0es 0i&toriae. Na6oli5 ?;K>5 I5 6. <@<. . @onte&. II5 6. ./;5 K=.. ! Ma(rici(s5 6. @>..
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )?I8)TIID ?=. Sinteti0an' 6arerile istoricilor in le#at(ra c( acest e6iso'5 se a7(n#e la (r$atoarea sit(arie5 'in 6(nct 'e ve'ere al 6rovenientei si al a6artenentei etnice a re%(#iariloi $entionari2 aD ele$ente ro$anice train' la nor'(l D(narii 6rintre slavi5 'ar 6roveninc 'in i$6eri(5 %olosite ac($ ca in%or$atori 6entr( oastea 3i0antinaG 3D ele$ente ro$anice train' 'intot'ea(na la nor'(l D(narii 6rintre slavi5 (tili0ate ca iscoa'e 'e catre ar$atr 3i0antinaG cD ele$ente slave re%(#iate 'e la nor'(l D(narii In i$6eri(5 %olosi te 're6t cala(0t 6entr( ar$ata 3i0antinaG 'D ro$anici rer(#iati 'e la nor'(l D(narii in i$6eri(5 ca6atanc c( ti$6(l stat(t 7(ri'ic 'e ro$ani5 tri$isi ac($ sa arate ar$atei 3i0antine 'r($(rile in interior(l rin(t(rilor nor'8'(narene5 ca 3(ni c(noscatori ai loc(rilor lor 'e ori#ine Inter6retarile 6re0entate la 6ri$ele 'o(a 6(ncte 6rivin' 6rovenienta acestor re%(#iat n( 6ot %i ace6tate 'eoarece vin in contra'ictie c( sens(l acti(nii 'e %olosire a acestor2 're6t cala(0e. Ei s(nt trimi&i sa in'e6lineasca aceasta atri3(rie 'e catre %actorii $ilitar. 'e 'eci0ie 'in Bi0ant5 in a7(n(l 6re#atirii $ars(l(i ar$atei 3i0antine la nor'(l D(narii Daca acesti ro$anici traia( 'e7a in s6ati(l nor'8'(narean5 c($ 6(tea( %i ei recr(tati instr(iti si %olositi 'e oastea 3i0antina V TeAt(l este li$6e'e in aceasta 6rivinta2 U... $acai ca s(nt ro$ani deveniti at timpul Bs.n.D...:5 'eci a( ca6atat stat(t(l 7(ri'ic 'e ro$an. in i$6eri(5 (n'e se re%(#iasera. G De alt%el5 i0voarele e6ocii s(nt 'are in aceasta 6rivinta. In "tmtegicon &a&iArta militara Ma(rici(s reco$an'a con'(catorilor oastei ca5 in $o$ent(l inaintarii in teritori(l '(s$a8n(l(i5 aceasta 55sa %ie in'r($ata 'e oa$eni care c(nosc 3ine loc(rile5 in asa %el ca oasteG san( se rataceasca:?. A(tor(l atra#e atentia insa5 in contin(are5 as(6ra asa80isilor %(#ar veniti in oastea 3i0antina5 a%lata 'e7a in teritori(l '(s$an(l(i5 sa. n( %ie cre0(ti %(#ari si oa$enii strec(rati in ran'(rile oastei2 556e %(#arii veniti sa ne roa#e sa n(8i 6ri$i$5 c(rr se inta$6la5 caci 'e $(lte ori ei s(nt tri$isi 'e '(s$ani:@5 55iar 6e %(#arii '(s$aniloi ... care vestesc ca vin sa ne 'esco6ere an($ite taine5 sa8i rine$ in lant(ri:/. Toto'ata Ma(rici(s $ai reco$an'a2 55sa ne 'a$ toata silinta sa 6rin'e$ cativa localnici Ba(to"toniD ... 'ar sa n( ne incre'e$ 6rea re6e'e in %(#ari sa( in oa$enii strec(rati In ran'(rilt noastre:. Este vor3a5 asa'ar5 'e %olosirea c( $are 6reca(tie si n($ai '(6a ce acesti %(#ari veniti ca iscoa'e in oastea
3i0antina a( %ost s(6(si (nor verita3ile veri%icari in le#at(r2 c( 3(nele lor intentii. Ave$ 'e8a %ace5 'eci5 c( alta cate#orie 'e %(#ari 'ecat acei re%(#iati 'eveniti c( ti$6(l ro$ani5 a'(si 'in i$6eri( 6entr( orientarea oastei 6atr(nse 6e teritori( nor'8'(narean. A6artenenta etnica slava a acestor re%(#iati n( este 6osi3ila5 'atorita 6reve'eriloi re#(la$entelor $ilitare 3i0antine5 care inter0icea( %olosirea ca iscoa'e a ele$enteloi 6rovenite 'in ta3ara '(s$ana. Cartea a <8a2 (e&pre urmarirea &ipedep&irea celor care gV!e&e&c 'in " rategicon. arata li$6e'e in aceasta 6rivinta2 G5Iar 6e cei 'e (n nea$ c( '(s$anii sa8i 'es6arti$ c( $(lt $ai Inainte si sa n(8i '(ce$ i$6otriva se$enilor lor:C.. Si ir
? @
@eme&. II5 6. @@<. Ibidem. 6. @=/. / Ibidem. 6. @@;. 9 Ibidem. 6. ?<?.
?=K INCEPUTURI MEDIE)ALE contin(are2 55Des6re cei 'e (n nea$ c( '(s$anii sa.8i 'es6arri$ 'e oastea noastra c( $(le ti$6 inainte sa8i tri$ite$ in alte loc(ri5 sa n( se 'es6rin'a 'e noi In cli6a cea #rea si sa treaca 'e 6artea '(s$anilor:?. In aceste con'itii5 ra$ane vala3ila inter6retarea 6ocrivit careia asa80isii re%(#iati s(nt ele$ence ro$anice 6rovenite 'e -a nor'(l D(narii5 care a( ca6ita2 stat(t(l 7(ri'ic 'e cetaceni ro$ani si s(nt tri$isi ac($ sa cala(0easca: oastea 3i0antina in eA6e'itia sa la nor'(l D(narii contra slavilor 'e aici. Fata 'e cele 6re0entate 6ana ai'5 consi'era$ (til sa a'a(#a$5 in l($ina (nor %ra#$ente 'in i0voarele vre$ii5 as(6ra carora n( s8a insistat 6ana ac($ in 6ro3le$a 'isc(tata5 (nele constatari $enite sa clari%lce as6ecte $ai o3sc(re le#ate 'e a6artenenta etnica a acelor re%(#iari %olositi 're6t cala(0e 'e oastea 3i0antina $ acri(nile $il&are contra slavilor nor'8'(nareni. D(6a c($ s8a o3servat 'e7a5 "trategiconul\? Ma(rici(s a %ost ela3orat intr8o 6erioa'a can' in%l(enta li$3ii larine era inca 6(ternica@G aceasta eA6lica i$6r($(t(l 6e care li$3a #reaca il va %ace 'in cea latina Ba6roAi$ariv / === 'e c(vinte s(nt 'e ori#ine latina5 care a( intrat 6rin inter$e'i(l ar$atei si a( s(6raviet(it in literat(ra 3i0antinaD/ . In ceea ce 6riveste ter$en(l 'e 6ec6o(Iot55 el este (n ter$en 'e ori#ine latina =re iigu&Q re%(#iatD5 %or$at relativ tar0i(5 'e (n'e a trec(t in li$3a #reaca9. El se $talneste in literat(ra secolelor )IIQF 'oar o sin#(ra 'ata5 an($e in "trategiconull(i Ma(rici(sG el n8a $ai s(6raviet(it in neo#reaca.5 %(n' inloc(it c( eel 'e ir6o$6o(iCOi5 c( acelasi inteles. Man(scris(l 'e la Florenta Bsecol(l al F8leaD al "trategiconului o6erea0a aceasta ec"ivalare a 6ri$(l(i ter$en c( eel 'e TT6OCTi6o(,OL5 'erivat 'in #tme&cul pro iigu& B6ec6o(Io(cG %7roi TT6oOT6o(Ioi-cG in $an(scris(l 'e la FlorentaD5 al 'oilea ter$en %iin' intalnit si la Constantin Por%iro#enet(lK. Ca acest al 'oilea ter$en =pro ugu&G are acelasi inteles 'e re%(#iat 556olitic: ne8o 'e$onstrea0a %a6t(l ca5 in ti$6(l inva0iei "(nice5 6re%ect(ra Sir$i($ si cateva localitari a( %ost 6(s(iteG 6re%ect(l A6rae$i(s este nevoit sa 6araseasca Sir$i($si sa se sta3ileasca la Salonic ca re%(#iat %pro iigu&GT. Aceeasi sernni%icatie o a( si ter$enii 'e li$3a #reaca 'e ir6ocrc6e(IeL5 c( care este cali%icatS r(#a la ro$ani a con'(cator(l(i vt0i#ot Friti#ern>5 sa( ir6ooA6e(,ei*v 'in " rategicomilliii Ma(rici(s re%eritor la cei Ri#i' 'e la nor'(l D(narii in i$6eri(;.
? @
Ibidem. 6. ?<.. Ma(rici(s5 6. ?/. / PH. Mi"aesc(5 la ramaniti dam le "u0!E&t de /'Europe. B(c(resti5 ?;;/5 6. //<./K=. Ele$entele latine 'in "tmlegicon 'in 6ri$ele 'eca'e a-e secol(l(i al )ll8Iea se ci%rea0' la ? ?;=5 'intre care ?<? s(nt n($e5 a'7ecrive si ver3e BH. Mi"aesc(5 *e& ilimenu latin&de& ..6tictica "trategicaHde9mirice!,r#iciit& etlmr ic#o en mo!gric. In RESEE5 K5 ?;K>5 6. 9>/89;>G <5 ?;K;5 6. ?..8?KK5 @K<8@>=D. 9 H.Mi"aesc(5 *a romaniti.... 6. 9=9. . Ibidem. K Por6"Iro#enit(s5 (e adm.. 6. ;5 /?5 .=5 ?/>G c%. H. Mi"aesc(5 op.cit.. 6. 9=9. < @ame&. II5 6. /<<. U Ibidem. 6. @?>. . Ma(rici(s5 p. /@K.
ZORII UNE? NOI EPOCI BSECOLELE )I?8)I?ID ?=< De ase$enea5 ca6etenia 6ecene#a +e#en5 a'a6ostit in i$6eri(5 este cali%icat 'e Zonaras HTT6oac6(<a:?. Acestea s(nt cele cateva ca0(ri 'in i0voarele sense la care ne8a$ re%erit5 (n'e a6are ter$en(l 'e Tr6oac6(% og A pro iigii&. c( re%erire s6ecials la cei ce se re%(#ia0a 'e la nor'(l D(narii in i$6eri(5 (n'e ca6ata cetatenie ro$ana2 55Si a( trec(t la o3icei(rile ro$eilor si %iin' inscrisi in ran'(l stratiorilor5 a( ra$as In sl(73a i$6arat(l(i:5 '(6a c($ relatea0a +inna$os@. Asa c($ a$ aratat $ai s(s5 aceasta cate#orie 'e re%(#iari in i$6eri( este 'i%erita5 'in 6(nct(l 'e ve'ere 7(ri'ic5 'e acei %(#ari o3isn(iti atat 'e %recvent $entionati in i0voare5 $ai c( sea$a in vre$ea "(nilor5 can'5 'atorita %(#ii $asive in i$6eri( a loc(itorilor 'e la nor'(4 D(narii5 a( loc tratarive re6etate intre ro$ani si "(ni 6entr( ina6oierea acestora. Cat 6riveste celalalt ter$en 'in 6asa7(l "trategiconului re%eritor la a6artenenta etnirc a re%(#iarilor5 eel 'e PY-ICCLOCG5 acesta se tra'(ce 'in 6(nct(l 'e ve'ere 7(ri'ic5 6rir etnoni$(l 'e roman. care se a6lica t(t(ror cetatenilor t$6eri(l(i5 in'i%erent 'e 6rovinc& 'e ori#ine sa( 'e li$3a lor $aterna/. O3servatia este %oarte i$6ortanta 6entr( intele#ereP $ai corecta a teAt(l(i 'in "trategicon re%eritor la o3tinerea 'e catre re%ii#iati a stat(t(l( 7(ri'ic 'e cetatean al i$6eri(l(i B55ei a( ca6atat c( vre$ea aceasta calitate: in teA$ incri$inatD. De alt$lnteri5 in%or$atia 'ata 'e Zosi$os5 care si8a ela3orat o6era la $i7loc( secol(l(i al )8lea5 este %oarte eA6licita. 'in acest 6(nct 'e ve'ere. El ne in%or$ea0a ca la an(l @>=5 Pro3(s acor'a li3ertate strainilor sta3iliti in Tracia
6entr( c(ltivarea o#oarelor acestia con'(can'(8se 55'(6a le#ile ro$aneC:? BP(77icaZv BLOTe(ovAe# vK6.OL#D5inte#ran '(8se 'ec4 in so'etatea ro$ana. Re%eritor la a6artenenta etnica a acestor 5Dre%(#iati: "i i$6eri(5 se i$6(n catevG consCi'eratii in 3a0a (nor $enti(ni 'in i0voarele scrise ale e6ocii. D(6a c($ a$ va0( $ai s(s5 asa8n($itii re%(#iati 'in teAt(l "trategiconului era( ret(#iari 'e la nor'(l D(nari in i$6eri(5 %olositi ac($ 'e catre oastea 3i0antina 're6t cala(0e in ca$6ania $ilitarG contra slavilor nor'8'(nareni. I0vor(l res6ectiv n( ne arata insa 'e ce etnie era( acestia Prin eAcl('ere si tinan' cont 'e 6reve'erile re#(lanientelor $ilitate 3i0antine5 se 6oat 6res(6(ne5 evi'ent5 ca ei era( localnici5 a6ar(nan'5 'eci5 (nei 6o6(latii crest$e 'e caracte ro$anic. Unele teAte 'e e6oca 6ar sa con%ir$e aceasta 6res(6(nere. Asa5 'e 6il'a5 ii Arta militara. a(tor(l ei5 Ma(rici(s.5 reco$an'a co$an'antilor 3i0antini Bin Cartea ;8a5 6ara#ra%(l .D U -um &a ne pdz#n de du&mani &i cum &ii prindem cerceta&i &au i&coaa care incearca &a &e &trecoare in oa&tea noa&tra '. D(6a ce atra#e atentia as(6ra in%iltrarilc 'e catre '(s$ani Bin ca0(l acestora slavti si avariiD 'e 55iscoa'e: sa( 55%(#ari: in oaste 3i0antina5 a(tor(l s(#erea0a (nele 55te"nici: 'e 6rin'ere a acestora. 55Tori cati s(nt #asi_ in %el(l acesta Q contin(a Ma(rici(s Q tre3(ie 6rinsi %ie c2par Ose asea$ana c(_ cet#tei
? @ /
@onte&. HI5 6. @@?. Ibidem. 6. @@/. H. Mi"aesc(5 op.cit.. 6. /9?G vc0i si !. Al%ol'i5 0i&toire &ociale de /ome. Paris5 ?;;?5 6. ?>@. 4 @onte&. II5 6. /=<. . Ma(rici(s5 6. @9<.
?=> INCEPUTURI MEDIE)A?.E romani Bs.n.D5 %ie ca s(nr 'e ale nea$. Sa. %ie cercetati si sa se 'esco6ere a'evar(l:. Preci0area etniei acelor iscoa'e BP^--IOCLOLD5 tri$ise 'e '(s$ani BslaviD in ar$ata 3i0antina a%lata la nor'(l D(narii5 6re0inta o 'eose3&a i$6ortanta in conteAt(i 'isc(riei noastre5 'eoarece este li$6e'e ca la nor'(l D(narii eAista o 6o6(late 'e li$3a latina B'e vec"e tra'itie sa( ele$ente 6rovenite 'in i$6eri(D5 asa c($ reiese 'in 'en($irea 'e PY-ICCLOL =/omaniG 6e care Ma(rici(s o acor'a acelor iscoa'e %olosite 'e '(s$ani 6entr( a le 6roc(ra in%or$atii5 $ilitate 'esi#(r5 6rivin' 'es%as(rarea acri(nilor oastei 3i0antine. Pencr( a %i ase$anati c( cetatenii ro$ani5 'enota ca aceste iscoa'e vor3ea( o li$3a 'e sor#inte latinaG alc$interi5 ei n( 6(tea( %i con%iin'ati c( cetatenii ro$ani. S6eci%icarea %%lc(ta 'e Ma(rici(s ca acestia 556ar Ose asea$ana c(_ ro$ani: BeiAe P(nic(oi SO+OIFTL)D n( %ace altceva 'ecat sa intareasca i'eea eAistentei acelor 6ersoane care n( s(nt cetateni ai i$6eri(l(i5 'ar care a( aceeasi str(ct(re etnica B'e li$3aD si 'e cre'inta5 realitate care ?8a 'eter$inat 6e Ma(rici(s sa8i ase$ene c( cetatenii ro$ani. Re0($an' i'eile 6rinci6ale 'in cele eA6(se $ai s(s5 re0(lta ca in secolele I)Q)II 6e teritori(l car6ato8 'an(3iano86onric eAista o 6o6(latie 'e caracter ro$anic5 ce rece6tase Inca 'in secolele anterioare no(a reli#ie crestina5 6astran' o stransa le#at(ra c( i$6eri(l5 (n'e5 'e atatea ori5 se re%(#ia 55la %ratii lor: in ca0(l navalirii 3ar3are. O 6o6(latie care vor3ea o li$3a latina 6o6(larP 55a(sonica:5 ce va 'eveni (lterior li$3a vor3ita a 6o6or(l(i ro$an. C($ s8a a%ir$at 'e nen($arate ori5 ter$en(l 'e roman ince6e a %i $entionat in i0voare sense a3ia s6re s%arsit(l $ileni(l(i I. C"iar 'aca ter$en(l 'e 55Balac: intalnit intr8o inter6olare la 3eogra ia l(i Anania Sira&atCi 'in secol(l al )ll8lea este inca contestat5 ave$ in ve'ere teAtele in care ter$en(l 'e roman =ula#. valab. volo# etc.D n( $ai lasa nici o (r$a 'e in'oiala2 Egtizname Q vec"e cronica t(rca Q5 +ove&t' vremennC5#. 3e&ta Bungarorum a l(i AnonI$(s5 la care vo$ reveni c( 'etalii in ca6itol(l (r$ator. Pro3le$a care se 6(ne este 'e ce acest ter$en 'e roman. s(3 variantele sale5 in %(nctie 'e li$3a in care a %ost $entionat5 a6are toc$ai in aceasta 6erioa'a a secolelor )TII8IF5 'esi5 '(6a c($ a$ va0(t5 6o6(latia ro$anica eAista inca c( $(lte secole in (r$a5 i0voarele 'in secolele anterioare ar$nt$'8o 'oar c( ter$en(l #eneric 'e 55ro$anici:5 EA6licatia n( 6aate %i 'ecat (na sin#(ra5 ea %iin' in 'irecta le#at(ra c( 6roces(l 'e or#ani0are 6olitica a acestei 6o6(latii ro$ani0ate 'in s6ati(l 'e la D(narea 'e -os. Atata vre$e cat aceasta 6o6(latie ro$anica nor'8'(nareana n( era or#ani0ata s(6erior 'in 6(nct(l 'e ve'ere $ilitar5 ea n( 6(tea interesa 6e scriitorii 3i0antini a%lati in sl(73a i$6eri(l(i5 in ve'erea %olosirii ei in 7oc(rile 6olirico8$ilitare ale Bi0ant(l(i. Sit(atia avea sa se sc"i$3e insa5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 in $o$ent(l in care str(ct(rile social86olitice si $ilitare ale societarii ro$anesti vor c(noaste eta6a $at(ri80arii lor s(3 %or$a constit(irii %or$ati(nilor 6olirico8 $ilitare c(nosc(te s(3 n($ele 'e voievo'ate B'(cateD5 cne0ate5 7(6anate5 55tari: la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei cresrine. Pre0enta (nor ase$enea scr(ct(ri 6olitico8statale5 a (nei %orte $ilitare ca6a3ile sa intre in atentia intereselor 6olitice 3i0antine5 eA6lica 'e ce 6rivirile Bi0ant(l(i5 si n( n($ai5 avea( sa se in're6te si as(6ra acestor noi %orte 6olitice si $ilitare 'e la ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID ?=; %iontiera nor'ica a i$6eri(l(i5 in con%r(ntarile c( 'etasa$entele (lti$(l(i val 'e $i#ratori. In aceste con'itii5 interes(l scriitorilor 3i0antini a cresc(t 3r(sc %ar.a 'e no(l 6o6or Yit 6e scena istoriei. (e la latina la roviana1 indo!europeana &i lat#ia. Ro$ana a6artine la $area %a$ilie a li$3ilor in'o8e(ro6eneG ea %acP 6arte 'in %a$ilia li$3ilor ro$anice5 alat(ri 'e sar'a5 italiana5 retoro$ana5 %rance0a5 occitana B6rovensalaD5 catalana5 s6aniola si 6ort(#"e0a. Din aceeasi $are %a$ilie in'o8e(ro6eana rac 6arte li$3ile #er$anice Bert#le0a5
#er$ana5 olan'e0a5 'ane0a5 nor*e#iana5 s(e'e0a5 islan'e0aD5 li$3ile slave Br(sa5 (craineana5 3elor(sa5 6olona5 ce"a5 slovaca5 slovena5 sar3o8croata5 $ace'oneana5 3(l#araD si alte li$3i5 ca #reaca5 ar$eana5 Ut(aniana5 ca sa cita$ n($ai li$3i act(ale 'in continent(l e(ro6ean. C( $ici eAce6tii B3asca5 estona5 %inlan'e0a5 la6ona5 $a#"iara si t(rcaD5 toate li$3ile 'in E(ro6a a6arrin aceleiasi $ari ta$ilii. Po6(latiile in'o8e(ro6ene oc(6a( initial5 in (r$a c( sase $ilenii5 re#i(nea Ca(ca0(l(i si a Marii Ne#re. O 6arte a acestor 6o6(latii s8a in're6tat s6re In'ia B'in aceasta ra$(ra %ac 6ane 6o6(latiile ce vor3esc li$3ile in'ice si iraniceD5 in ti$6 ce alta s8a intins as(6ra teritori(l(i e(ro6ean. De (n'e se stie ca li$3ile in'o8e(ro6ene 6rovin 'intr8o s(rsa co$(na5 $ai ales CE n( eAista( 'oc($ente scrise in (r$a c( atatea $ilenii Beel $ai vec"i teAt 'intr8o ast%e 'e li$3a este (n(l in "itita 'in circa ?<== a.C"r.DV S6ecialistii a( constatat ca li$3ils in 'isc(tie 6re0inta o serie 'e concor'ance intre %or$ele (nor c(v$te avan' acelasi sens Pornin' 'e la aceste concor'ance5 in secol(l trec(t s8a creat o $eto'a5 c(nosc(ta s(t n($ele 'e metoda i&tor5o!comparat?a. c( a7(tor(l careia a %ost sta3ilita inr('irea 'intn li$3ile #er$anice5 slave5 latina si #reaca. Se 6res(6(ne ca a eAistat o e6oca5 n($itG in'o8e(ro6eana co$(na5 can' n($ar(l acestor concor'ance era %oarte $are. Ulterior 'atorita eArin'erii teritoriale5 s8a 6ro'(s o 'iversi%icare a li$3ilor in'o8e(ro6ene5 ast%e incat asta0i (n vor3itor 'e li$3a #er$ana n( se 6oate intele#e c( (n(l 'e ro$ana. Ir sc"i$35 (n vor3itor 'e #er$ana are sanse sa se intelea#a c( (n(l 'e 'ane0a sa( olan'e0a '(6a c($ (n vor3itor 'e ro$ana se intele#e c( (n(l 'e italiana. Aceasta %nn'ca 6ri$( se intele#e c( vor3itori 'in aceeasi ra$ilie B#er$anicaD5 in ti$6 ce al 'oilea se intele#i c( vor3itori 'in %a$ilia li$3ilor ro$anice. Li$3ile ro$anice B'eci si ro$anaD 6rovin 'in latina5 li$3a c(nosc(ta 6rin teAteG latin2 este eta6a inter$e'iara intre li$3ile ro$anice si in'o8e(ro6eana co$(na. De aceea 6(nct(l nostr( 'e 6lecare in 6re0entarea li$3ii este latina. +opoarelepreromanice depe teritoriul actual al/om2niei &i limbile lor. In toat_ teritoriile e(ro6ene (n'e se vor3esc asta0i li$3i ro$anice5 inainte 'e c(cerirea lor ' catre ro$ani5 a( eAistat 6o6(latii care vor3ea( %ie alte li$3i in'o8e(ro6ene5 'e eAe$6li celtii in occi'ent(l i$6eri(l(i5 %ie li$3i nein'o8e(ro6ene Betr(scii in Italia etc.D. Acest 6o6(latii si8a( a3an'onat li$3a in %avoarea latinei5 'ar a( 6astrat in latina vor3ita ' ei (nele c(vinte 'in li$3a 6arasita.
n
INCEPUTURI MEDIE)AI.E In teritori(l (n'e se vor3este asta0i ro$ana eAista(5 'e ase$enea5 inainte 'e venirea ro$anilor 'iverse 6o6(latii. S(rsele istorice vor3esc 'e 6o6oare iranice Bsciti5 a#atarsi5 sar$atiD5 'e ti6 in'o8e(ro6ean5 'es6re a caror li$3i n( eAista 6rea $(lte in%or$atii. Po6(lariile iranice a( %ost asi$ilate5 inainte 'e venirea ro$anilor5 'e o alta 6o6(latie in'o8e(ro6eana si an($e 'e traci5 care s8a( eAtins in toata Penins(la Balcanica si in (nele re#i(ni invecinate ale acesteia. Acest(i #r(6 etnic ii a6artinea( .#eto8'acii B'en($irea 'e geti a6are la istoricii #reci5 aceea 'e dad la istoricii IatiniD. !r(6(l traco8'ac este $entionat 'e i0voarele istorice inca 'in secol(l al )l8lea a.C"r. ca loc(in' in teritori(l 'intre D(narea 'e -os5 Marea Nea#ra si M(ntii Balcani. Din secol(l I 6.C"r. la istoricii lacini BPlini( eel Batran si TacitD a6are si 'en($irea 'e (acia 6entr( acelasi teritori(. !eto8'acii vor3ea( #eto8'aca5 6arte 'in $area %a$ilie 'e li$3i in'o8e(ro6ene $entionata5 careia i8a a6artin(t si latina si careia ii a6artin si asta0i li$3ile ro$anice B'eci si ro$anaD. Daca a6artinea (nei ra$(ri n(rnita traco8 'aca. Se sti( 6rea 6(tine l(cr(ri 'es6re li$3a 'acaG se c(nosc c(vinte si n($e 6ro6rii 'e loc(ri5 'e o3icei in transcriere5 a6roAi$ativa5 #reaca si latina. Dacii a6roa6e ca n8a( lasat $arc(rii scrise. In a3senta (nei in%or$atii 'es6re li$3a 'aca5 6entr( a i'enti%ica %on'(l a(to"ton al li$3ii ro$ane s8a a6elat la 'iverse 6roce'ee ase$anatoare c( cele %olosite in Occi'ent(l ro$anic. In ca0(l %rance0ei5 s6ecialistii a( %ec(t a6el la li$3a 3retona5 li$3a celtica5 'eci cot in'o8e(ro6eana5 a'(sa in Franta 'e 3ritanii re%(#iari 'in An#lia '(6a c(cerirea an#lo8saAona Bsecolele )8)ID si care era (n %el 'e sora a li$3ii #alice 6e care a inloc(it8o latina. Bretona este (n %el 'e var al %rance0ei. Pentr( ro$ana s8a 6roce'at intr8(n $o' ase$anator si an($e s8a a6elat la al3ane0aG al3ane0a este consi'erata 'e cei $ai $(lti savanti contin(atoarea 'irecta a li$3ii trace B(nii o consi'era ca 6rovenin' 'in iliriD5 la %el c($ 3retona este contin(atoarea 'irecta a li$3ii celtice 'in !allia. /omanizarea. Dacia a %ost (na 'in (lti$ele re#i(ni c(cerite 'e I$6eri(l ro$anG c(cerirea ei a av(t loc in (r$a eA6e'itiilor con'(se 'e i$6arat(l Traian5 care a in%rant la ?=K re0istenta (lri$(l(i re#e 'ac5 Dece3al. Civili0atia ro$ana se ras6an'ise 6rin co$ercianri la nor'(l D(narii cateva secole inainte 'e c(cerirea l(i Traian. D(6a ?=K5 a'$inistratia si civili0atia ro$ana s8a( sta3ilit in no(a 6rovincieG o 'ata c( aceasta a( av(t loc 6rocese se$nalate inainte c( cateva secole si in celelalte 6rovincii ale I$6eri(l(i ro$an. Ro$anii a'(cea( avanta7ele (nei c(lt(ri $ai ra%$ace si ale (nei 6ros6eritati $ateriale evi'ente5 care atra#ea( o 6arte a 6o6(latiei c(cerite. Este %oarte 6ro3a3il ca acest l(cr( a ince6(t in $arile orase. Pri$ii care a( a'o6tat acest %el 'e trai era( cei ce a6artinea( claselor 'e s(s5 aristocratiei locale. Acestia si8a( tri$is co6iii la scoli ro$ane5 6entr( ca n($ai ast%el 6(tea( 6ro$ova in $a#istrat(ra i$6erials. Co$ercian$ se #ra3ea( si ei sa invete no(a li$3a5 %iin'ca latina era li$3a co$ert(l(i. Loc(itorii 'e la sate se asi$ilea0a $ai incet si isi 6astrea0a li$3a $ai 3ine. Scolile ro$ane era( (n(l 'in %actorii i$6ortanri in 6roces(l 'e ro$ani0are. In scoli se invata latina5 li$3a o%iciala a a'$inistratiei5 a co$ert(l(i si a ar$atei. Ea avea avanta7(l
ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE ,ll8)TIID ??? ca %olosea scrierea 6entr( trans$iterea "otararilor l(ate 'e a'$in is tra'e5 6entr( 6reci0area %el(l(i c($ tre3(ie in'e6linite acestea5 6entr( inre#istrari 'e c($6arari si van0ari5 Aceasca5 can' era vor3a 'e viiG c( cei $orti scrierea era %olosita in inscri6tiile %(nerare 6entr( co$(nicarea c( acestia. Ast%el5 latina era vor3ita la %el ca $ celelalte 6rovincii ro$ane2 la ince6(t ca li$3a aPa'$inistratiei si a ar$atei. In latina se intele#ea( &i colonistii veniri 'in 'iversele re#i(ni ale i$6eri(l(iG 'intre ei5 (nii s(n% %osti sol'atiG 'eveniti vetemm. sta3iliti in Dacia5 (n'e Ii se acor'asera teren(ri. Dacii care n( c(nostea( latina a( %olosit8o la ince6(t intr8o %or$a r('i$entara5 6entr( a intta in contact c( no(a a'$inistrate Blatina era 6entr( ei li$3a 'e co$(nicare sec(n'araG acasa contin(a( sa vor3easca li$3a lor $aternaD. C( ti$6(l5 in Dacia5 ca.si in Occi'ent5 latina5 c( 6resti#i(l sa( 'e li$3a a i$6eri(l(i5 a 'even& 6rinci6al(l $i7loc 'e co$(nicare in 'a(na li$3ii a(to"tone5 care a %ost a3an'onata. Ro$anii si8a( i$6(s li$3a 'est(l 'e ra6i'5 %ara sa %oloseasca %orta. Proces(l de onnare a limbilor ro$anice este5 'e %a6t5 tran& ormarea lentil a latinei in li$3i ro$aniceG el n( tre3(ie con%(n'at c( 6roces(l 'e %or$are apopoarelor ro$anice5 care este (n(l 'e na$ra etnica. Po6oarele ro$anice s(nt re0(ltat(l (n(i ame&tec intre ro$ani si 6o6(latiiie asi$ilate 'e ei. "ub&trataF limbii romane. In 6roces(l ins(sirii latinei 'e catre 'aci5 ea a s(%erit (nele $o'i%icari 6rin care a ince6(t sa. se 'eose3easca 'e latina 'in alte 6rovincii ale i$6eri(l(i. Totalitatea ele$entelor 6atr(nse in latina 'in li$3a 6o6(lariilor c(cerite 'e ro$ani care a( a'o6tat latina5 6arasin'(8si li$3a 6ro6rie si conservate in li$3ile ro$anice re6re0inta &ub&tratttl H$3ilor ro$anice. In ca0(l ro$anei5 s(3strat(l este traco8'ac. Acesta n( i8a $o'i%icat esenta latina5 '(6a c($ nici s(3strat(l celorlalte li$3i ro$anice Bceltic5 i3etic5 li#(rD n( a $o'i%icat esenta latina a li$3ilor ro$anice contin(atoare ale latinei in Occi'ent. Ce s8a 6astrat 'in li$3a traco8'aca V Ele$entele a(to"tone 'in li$3a ro$ana re6re0inta 'o$eni(l eel $ai 6(tin el(ci'at al istoriei acestei li$3i. D(6a $ai 3ine 'e (n secol 'e cercetari s(n tern5 in contin(are5 in 'o$eni(l i6ote0elor. 4ume de locuri. Cele $ai 6(tin nesi#(re 'ove0i s(nt n($ele 6ro6rii 'e loc(ri. EAista cateva n($e 'e a6e i$6ortante care s(nt %oarte vec"i. In 6ri$(l ran' este vor3a 'e n($ele (unare. al car(i %oneris$ este ti6ic ro$anesc Bin celelalte li$3i a6are s(3 %or$e 'i%erite2 lat. (anubim1 slav. (imav1 (una$1 #er$. (onau1 $a#". (unaG si 'es6re a car(i te$a Bra'acinaD s8a( e$is 'iverse i6ote0e5 %(n' consi'erata iranica5 celtica5 traco8'aca sa( c"iar 6rein'o8e(ro6eana. Este si#(r (n n($e %oarte vec"i5 6e care ?8a( %olosit 'acii5 la %el c($ este si n($ele -arpati 'at cel(i $ai i$6ortant iant 'e $(nti 'in Ro$ania. De ase$enea5 %oarte vec"i s(nt n($ele 'e ra(ri2 Arge&. Buz iu. -ema. -ri&. 9otru. 9itre&. 4i&tru. E5. +mt. "iret. "ome&. 6imi&. A( $ai 6(tina i$6ortant4 B'e alt%el nici n( se 6oate 'ove'iD ??@ INCEPUTURI MEDIE)ALE on#inea 6ri$ara a acestor n(rae si trans%or$arile %onetice s(%erite 'e8a l(n#(l ti$6(rilor. In toate ca0(rile 'e $ai s(s se 6oate 6res(6(ne ca a( %osc %3losite 'e 'aci si 'e -a ei a( intrat in latina '(nareana5 %iin'ca a6ele si $(ntii a( ra$as aceleasi5 n( s8a( sc"i$3at. N($ele 'e localitati care concin(a n($e a(to"tone antice s($ $ai 6(tin n($eroase in Ro$ania 'ecat in Franta. Fa6t(l se eA6lica 6rin aceea ca in ti$6(l $arilor $i#ratii a(to"tonii a( %ost siliti sa 6araseasca viaHa (r3ana5 loc(in'5 a6roa6e eAcl(siv5 in ase0ari r(rale5 'e $(lte ori retrase in vecinatatea $(ntilor. Inva0iile $i#racorilor si in 6ri$(i ran' cea a "(nilor B/<KD a( 6ro'(s $ari 'istr(#eri vec"ilor ase0ari (r3ane 'in Dacia. N($e czAbmd. 6urda s($5 6ro3a3il5 'in traco8'aca. -uvinte de origine traco!daca. Cel $ai 6(tin nesi#(r 6roce'e( 6entr( a sta3ili care s(nt c(vintele ce 6rovin 'in li$3a traco8'aca este st('ierea concor'antelor 'intre aceste c(vinte ro$anesti si c(vintele ase$anatoare 'in al3ane0a. Pe 3a0a acestor concor'ance5 cei ce s8a( oc(6at 'e c(vintele 'in s(3strat a( a7(ns la (n n($ar 'e a6roAi$ativ >=8;= 'e c(vinte ca %(n' certe 'in s(3strat si alte 9= consi'erate c2probabile 'in s(3strat. De re$arcat ca cea $ai $are 6arte a c(vintelor certe s(nt ter$eni re%eritori la nat(ra Q con%i#(ratia teren(l(i2 groapa. mai. magrird1 a6e2 balta. parau1 ve#etatie2 brad. copac. curpen. mazare. marar. bni&ture. leurda. &panz. coacaza. g#impe. NNmgiire. &Ambure. &trtigitre1 %a(na2 mdgar. manz%atG. tap. viezure. balig t. calbeaza. tint. murg. balaur. napArcd. &oparld. caWpu&a. &trepede. ra d. barzd. cioard. g#ionoaie. pupdzd. cioc. La %el s8a( 6etrec(t l(cr(rile si in celelalte li$3i ro$anice5 %iin'ca vec"ile 6o6(latii 6rero$ane care si8a( 6arasit li$3a in %avoarea latinei a( 6astrat c(vinte 6entr( (nele realitari s6eci%ice re#i(nii lor. Constata$ ca acelasi %eno$en eAista si in 0ilele noastre2 li$3ile e(ro6ene Bs6aniola5 6ort(#"e0a5 %rance0a5 en#le0aD in contact c( li$3ile in'i#ene 'e 6e continent(l a$erican a( 6ri$it 'e la acestea $ai ales ter$eni re%eritori la nat(ra ce 'en($ea( realitati s6eci%ice. Dintre c(vintele a(to"tone $entionate $ai s(s5 (nele 'intre cele re%eritoare la %a(na =tap. baligd. calbeaza. ciut. murg. cdpu&d. &trepedeG 6ot %i incl(se si intr8o alta cate#orie 3o#ata in ter$eni a(to"toni. Este vor3a 'e ter$enii 6astoresti. Ani$alele5 6lantele5 con%i#(ratia teren(l(i constit(ie5 in #eneral5 $e'i(l incon7(rator al #os6o'ariilor in s6ecial 'in 0onele $ontane si s(3$ontane. Mai evi'ent4 este sit(atia (nor c(vinte ca brcinza. urdd. zard. ter$eni care 'en($esc 6ro'(se ale (nor 6astori. Tot asa brAu. cdciuld s(nt o3iecte 'e i$3raca$inte 6ro6rii5 $ai
c( sea$a crescatorilor 'e oiG argea. cdtitn. vatrd &i gard&e re%era si la loc(intele (nor ase0ari se0oniere ale 6astorilor. C"iar buc. care %ace al(0ie la 6rel(crarea cane6ii5 groapa la c(ltivarea cerealelor5 iar gre&ie la cosit(l 6aioaselor 6ot %i $entionate aici5 %iin'ca se re%era la %or$ele (nei a#ric(lt(ri i$6(se si la 6astorit(l trans"($ant. Este %oane 6ro3a3il ca si ter$enii care 'en($esc 6arti ale cor6(l(i o$enesc 6astrati 'in s(3strat %buzd. cea d. gr?naz. gii&d. ranzdG ar %i %ost la ori#ine ter$eni re%eritori ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )I?8)I?ID ??/ la cor6(l ani$alelor. Aceasta n( insea$na ca n( eAista in ro$ana si alti ter$eni consi'erati a %i $osteniti 'in s(3strat. S(#estivi s(nt ter$enii buatrie. bucura1 'e la ra'acina acestor c(vinte s8a %or$at si n($ele 'e 6ersoana Bucur. care sta la 3a0a n($el(i ca6italei Ro$aniei5 Bucure&ti. Ce a $ai 6astrat ro$ana 'e & #eto8'aci V Mai 6(tin si#(ra este in%l(enta traco8'aca 6res(6(sa in 'o$eni(l s(netelor li$3ii ro$ane. S(nete ca a. # si &. consi'erate5 'e (nii Un#visti5 ca $ostenire 'in traco8'aca B6rin c(vinte ca napArca. #mNie&G. se re#asesc si in alte li$3i ro$anice %a. &G sa( 'aca eAista n($ai in ro$ana %#G se eA6lica $ai convin#atot ca (n i$6r($(t 'in vec"ea slava B'e alt%el5 # a6are in %oarte 6(tine c(vinte traco8'ace si 'e o3icei in c(vinte 6(tin c(nosc(teD. In 'o$eni(l $or%olo#iei 'o(a %a6te a( %ost eA6licate ca $osteniri 'in traco8'aca. A$an'o(a n( eAista in alte li$3i ro$anice si s(nt caracteristice 6entr( ro$ana2 6ost6(nerea articol(l(i 'e%init si %or$area n($eralelor 'e la ?? la ?;. In ro$ana se s6(ne omul. in o6o0itie c( om. %or$a %ara articol Bc%. it. *C* uomo1 %r. I'#omme1 s6. el #ombreG sa( ca&a. in o6o0itie c( ca&d Bc%. it. la ca&aG. Post6(nerea articol(l(i 'e%$it 'in ro$ana a %ost eA6Ucata 6rin 6re%erinta ro$anei 'e a ase0a a'7ectiv(l in (r$a s(3stantiv(l(i 'eter$inat =om bun. tatd bunG si 6(s in le#at(ra c( %a6t(l ca o ast%el 'e 6re%erinta eAista si in al3ane0a. N($erele 'e la ?? la ?; c(nosc (n $o'el caracteristic 'e co$6(nere c( a7(tor(l 6re6o0itiei &preL umprezece 55??:5 doi&prezece 55?@:5 in care ele$entele co$6onente s(nt latinesti Bn($eralele si$6le 'e la ? la ?=5 si &pre. 6rovin 'in latinaD. N( eAista insa in latina si nici in vreo alta li$3a ro$anica o constr(ctie 'e ti6(l unu& &uper decent 55(n(l 6este 0ece:. Din ca(0a. ca. o constt(ctie si$ilara eAista insa si in al3ane0a5 a6aritia ei a %ost 6(sa in le#at(ra c( in%l(enta s(3strat(l(i Baltii a( eA6licat acelasi %a6t 6rin in%l(enta vec"e slavaD. In (lti$(l ti$6 se 6res(6(ne insa ca aceste constr(ctii a( 6(t(t sa a6ara %ie in'e6en'ent 'e sit(atia 'in alte li$3i5 %ie ca re0(ltat al (nei trans6(neri in latina a (nei constr(ctii si$ilare 'in s(3strat. Pri$a i6ote0a are ca 6(nct 'e 6lecare siste$(l crestarii 6e ra3o7 s6eci%ic 6o6(latiilor 'e 6astori2 ?? se notea0a %ecan' o crestat(ra 'eas(6ra 6ri$elor 0ece. A 'o(a i6ote0a5 care 6res(6(ne trans6(nerea 'in li$3a traco8'acS a (nei constr(ctii si$ilare5 'esi n( are nici o 'ova'a $ateriala5 n( este neverosi$ila. Baza latina a limbii romane. A$ va0(t ca toate li$3ile ro$anice 6rovin 'in latina in sens(l ca str(ct(ra lor contin(a str(ct(ra li$3ii latine. Este c(nosc(ta 'e%$itia #enealo#ica a li$3ii ro$ane 'ata 'e Al. Rosetti la ince6(t(l c(nosc(tei sale istorii a li$3ii ro$ane2 55Li$3a ro$ana este li$3a latina vor3ita in $o' neintrer(6t in 6artea orientals a I$6eri(l(i ro$an5 c(6rin0an' 6rovinciile '(narene ro$ani0ate BDacia5 Pannonia 'e s('5 Dar'ania5 Moesia s(6erioara si in%erioaraD5 'in $o$ent(l 6atr(n'erii li$3ii larine in aceste 6rovin'i si 6ana in 0ilele noastre:. La %el ca li$3ile ro$anice5 ea contin(a str(ct(ta li$3ii latine5 'ar5 evi'ent5 c( $(lte sc"i$3ari5 in (r$a evol(riei %iresri la care este s(6(sa once li$3a in 'e0voltarea ei. De aceea5 li$3a ro$ana 'e asta0i se 'eose3este in 3(na $as(ra 'e larina. ??9 INCEPUTURI MED?E)ALE Can' vor3i$ 'e str(ct(ra (nei li$3i si 'e %el(l in care aceasta este trans$isa tre3(ie sa 6reri0a$ ca intre 'iversele co$6ona$ente ale acestei str(ct(ri eAista 'eose3iri2 in ti$6 ce #ra$atica este 6artea cea $ai sta3ila si cea $ai siste$atica a li$3n5 voca3(lar(l esce 6artea cea $ai 6(tin siste$atica si cea $ai $o3ila5 6entr( ca $ere( a6ar noti(ni noi5 care tre3(ie 'en($ite 6aralel c( 6ier'erea interes(l(i 6entr( noti(nile invec"&e5 ale caror n($e ies 'in (0. *e>icul. In %iecare li$3a ro$anica5 'eci si in ro$ana5 s8a trans$is ca$ acelasl n($ar 'e c(vinte Bin 7(r 'e @ ===D. Dintre acestea5 a6roAi$ativ .== s8a( trans$is t(t(ror li$3ilor ro$anice5 s(nt cele n($ite 6anro$anice. Fac 6arte 'in aceasti cate#orie2 (neltele #ra$aticale Q 6re6o0itii si con7(nctii2 ca. catre. cu. de. in. nici.pe. &a. &pre1 a'ver3e2 cand. ieri. mai. nu. ?ide1 6ron($e2 alt. d&t%aG. care. ce. cu. noi. no&tril. &Au. tan. tu. voi. vo&tru1 n($erale2 unit. doi. trei. patru. cinci. &a&e. &apte. opt. noun. zece. mie1 ver3e 6olise$antice2 avea. i. &ta1 ter$eni re%eritori la i$3raca$inte5 incalca$inte5. 6o'oa3e2 cdma&d. coa&e. ir. inel1 ali$entatie2 etna. coace. Rama. pAine. &are. vin1 loc(inta2 ca&d. erea&trd. nia&d. perete. poarta1 cer si at$os%era2 cer. lunA. &tea. tuna. vant1 ti$62 an. lama. mai. marti. noapte. timp. zi1 6a$ant2 apd. argint. a?. cAmp. ier. lac. mareX munte. piatrd. vale1 %lora2 loare. gr2u. iarbd. levin. par. &pic. urz5a1 %a(na2 bou. cat. copra. cerb. iirnicd. iepure. #ip. on. pe&te. vaca1 ins(sirile realitatii eAterioare2 cald. greu. $o&. md&urd. nou. parte. plin. vec#i1 $(nca2 %aGcoperi. ace. i'ctnge. lega. tdia. unge1 trans6ort2 car. de&cdrca. duce. muta. roatd. trage1 a#ric(lt(ral am. allege. iircA1 cresterea vitelor2 an. mulge. pa&tor1 ar$ata2 arc. anna. invinge. &dgeatd1 acti(ni arti0anale2 cbete. it&. oald. toarce. te&e1 c(lt(ra2 carte 55scrisoare:5 cAnta.$oc. &crie1 societate2 cumpAra. damn. lege. prep. vecin. Ter$inolo#ia crestina are5 6e lan#a ter$eni 6rero$anici =a$una. tnger. pAcat. +a&teG. toci ter$enii 'e 3a0a $osteniti 'in latina2 bi&erica. boteza. cruce. cumineca. rugdeiune.
Cele $ai $(lte c(vinte 6anro$anice s(nt cele ce se re%era la o$ Bcor6 o$enesc5 seA5 varsta5 ra$ilie5 vor3e le#ate 'e o$D. Cateva eAe$6le2 barbd. cap& iunte. limba. na&. oc#i. par. &urd. urec#e. coa&td. icat. iere. piept. brat. coap&d. deget. palmd. De alt%el5 ter$inolo#ia cor6(l(i o$enesc este cea $ai 3o#ata in c(vinte $ostenite 'in la'na B(nele s(nt trans$ise n($ai in an($ite li$3i ro$aniceD. -uvinte pa&ti!ate in diver&e limbi romanice. Marea 6arte a c(vintelor $ostenite 'e ro$ana o re6re0inta cele care s8a( trans$is in ro$ana si In alte cateva li$3i ro$anice B'e la @5 / la <D. EAista5 'e eAe$6l(5 c(vinte care s8a( 6astrat n($ai in ro$ana si in li$3iie i3ero8ro$anice5 aAil laterale ale Ro$aniei = i'umo& in ro$ana5 #ernio&o in s6aniola &i ormo&o in 6ort(#"e0aG tom. ierbe. s6. #ervir. ptg. erverG. alteori n($ai in ro$ana si %rance0a Bro$. a mdnca. %r. mangerG. EAista c(vinte care s8a( 6astrat in $ai $(lte li$3i ro$anice oc''entale si in ro$ana =plumb in italiana5 retoro$ana5 %rance0a5 occitana5 catalanaD. -uvinte mo&tenite numai in roinAna. In s%arsit5 nitre cele a6roAi$ativ @ === 'e c(vinte $ostenite in ro$ana5 eAista (nele care s8a( 6astrat n($ai in aceasta li$3a. ZORI? UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )II8)I?ID ??. N(rnar(l lor este 'e a6roAi$ativ ?==2 a$utor. cantec. crc&tin. ierta. imparat. int ti. legdna. lingurd. oaie. o&pdt. placinta. putred. un. vandt. S8a incercat eA6Hcarea 6astraAn (nora 'intre aceste c(vinte 6rin con'itiile 'e viata ale ro$anilor Blac. lingula inse$na -in#(ra 'e le$n: %olosita. la tara5 in ti$6 ce lat. coc#learium -in#(ra 'e $etal5 c( care cei 3o#ati $anca( $elci sa( l(a( $e'ica$ente: este $ostenit in %r. cuiller. it. ciicc#ta?G. De re$arcat ca5 6entr( (nele 'intre aceste c(vinte 6astrate in ro$ana 6e cale 6o6(lara5 li$3ile ro$anice occi'entale a( i$6r($(tat5 (lterior5 'in li$3a savanta aceleasi c(vinte2 lat. canticum. ro$. cAntec. %r. cantiBue. it. cantico. s6. ca'ntiga1 lat. c#ri&tianu&. ro$. cre&tin. %r. c#retien. it. s6. cri&tiano1 lat. #nperator. ro$. imparat. %r. enipereur. it. imperatore. s6.5 6t#. emperador. -uvinte panromanice. cu e>ceptia romanei. C(vintele $ostenite 'e ro$ana 'in la'na a7(ta la caracteri0area pozitiva a leAic(l(i latin $ostenit 'e ro$ana. EAista insa c(vinte 6astrate in toace li$3ile ro$anice5 'ar s(nt a3sence 'in ro$ana Ba6roAi$ativ @==D5 care a7(ta la caracteri0area negative a leAic(l(i latinesc 'in ro$ana. EA6licatiile 6entr( 'is6aritia acestora 6ot %i 'iverse. Cele $ai $(lte 'intre aceste c(vinte n( s8a( 6astrat in ro$ana 'in ca(0e eAtralin#vistice B6arasirea5 te$6orara sa( 6rel(n#lta5 a (nor In'eletniciri5 'is6aritia la (n $o$ent 'at a invata$ant(l(i in latina. etc.D5 care a( actionat $ai 6ro%(n' as(6ra co$6onencei (nei ter$inolo#ii. Navi#atia5 'e eAe$6l(5 n( este re6re0entata in ro$ana 'ecat 6rin luntre =J lat. lunterG. ani$alele acvatice n($ai 6rin 'en($irea #enerica pe&te BO lat. pi&ci&G. toate celelalte c(vinte latinesti5 in 6ri$(l ran' ter$inolo#ia $arinareasca5 'is6aran' =ancora. navi& 55cora3ie:5 portu&. puppi& 556(6a: s(nt c(vinte 6astrate in toate li$3ile ro$anice5 c( eAce6tia ro$aneiD. La %el sta( l(cr(rile la (nii terrneni 'in leAic(l crestin2 'is6ar ter$enii care se re%era la or#ani0area 3isericeasca =abba& 55staret:5 monacc#u& 55cal(#ar:5 a$3ii 6anro$anici5 c( eAce6tia ro$aneiD. A( 'is6ar(t n($ele o3iectelor 'e l(A5 ale o3iectelor 'e civili0atie in con'$ile r(stici0arii vietii 'in Dacia Blat. purptira. lac. lampa& 55Ia$6a:5 lat. lima 556ila:D. Dintre ca(0ele Hn#vistice care 6ot eA6lica a3senta (nor c(vinte 6astrate in toace li$3ile rornanice c( eAce6tia ro$anei 6oate %i $entionat %a6t(l ca acestea s(nt inovatii 6etrec(te $ai tar0i( in latina5 '(6a r(6erea le#at(rii Daciei c( Occl'ent(l =&apere 55a sti: sa( in an& 55co6il: s(nt c(vinte 6astrate in toate celelalte li$3i ro$anice 6entr( care ro$ana 6ascrea0a. ter$en(l vec"i latinesc &cio. 6e care celelalte li$3i ro$anice n( ?8a( 6ascrat5 'evenit a &ti sa( il are 6e copil. 6ro3a3il 'in li$3a traco8'aca5 si 6e pninc. c(vant c( eti$olo#ie $(lt 'isc(tataD. @ormarea cuvintelor. Ca toate li$3ile ro$anice5 ro$ana $osteneste 'in latina sisce$(l 'e %or$are a c(vintelor. La %el ca in ca0(l voca3(lar(l(i5 eAisca o serie 'e a i>e care s8a( trans$is t(t(ror li$3ilor5 'eci si ro$anei. +re i>e 6anro$anice2 lat. ad! Bro$. adonni. aplecaG. lat. di&! Bro$. de& ace. dezlegaG. lat. in! =impdrtiG. lat. re! Bro$. rdpuneG. EAista insa si 6re%iAe care s8a( 6ier'(t in alte H$3i ro$anice2 lat. e>tra! Bro$. & rdbate. it. &travecc#io. a3sent 'in %rance0aD5 lat. &ub!Bro$. &upu#e. it. &oiridere. a3sent 'in %rance0aD.
lib
INCEPUTURT MEDIE)ALE "u i>e 6anro$anice2 s(%iAe colective2 -at. !etttm Bro$. ulmet. agetG. lat. !ime %ro$. bro&timeG1 s(%iAe 6entr( n($e 'e a#ent si 'e $eserias2 lat. !ami& Bro$. cdldarar. argintarG1 s(%iAe 'i$in(tivaleG lat. !el5 Bro$. degeteiG1 s(%iAe 6entr( a3stracte ver3ale2 lat. !urn Bro$. ar&urdG. EAista si s(%iAe 6astrate n($ai in cateva -i$3i ro$anice2 s(%iA(l 'i$in(tival !iccu& a %ost $ostenit 'e ro$ana %mdturicdG. s6aniola si 6ort(#"e0a. Intr8(n ca0 ro$ana se 'eose3este ne#ativ 'e celelalte li$3i ro$anice5 %iin'ca n( are %3r$at%i a'ver3iale $ostenite 'e ti6(l it. c#iaramente. %r. prudemment. s6. #abilmente Bse 6are ca 6roce'e(l 'e %or$are al acestor a'ver3e s8a 'e0voltat $ai tar0i(5 '(6a se6ararea ro$anei 'e rest(l li$3ilor ro$aniceD. Siste$(l 'e compiinere 'in Iatina clasica a s(%erit $ari trans%or$ari in li$3ile ro$anice5 'eci si in ro$ana. Ast%el5 s8a 6astrat si s8a 'e0voltat $ai ales co$6(nerea 'in c(vinte intre#i e a'7ectiv %miazdziG. n($eral e s(3stantiv %primdvardG. In #eneral5 se 6oate o3serva ca este $ai 6ro'(ctiv in toate li$3ile ro$anice ti6(l 'e c(vinte invaria3le co$6(se5 a'ver3e5 6re6o0itii si con7(nctii %aproape. niciodata. de&pre. iindcaG. 9oi$blogia. S6re 'eose3ire 'e voca3(lar5 str(ct(ra #ra$aticala este latineasca a6roa6e in intre#i$e. Mor%olo#ia este 6artea cea $ai sterila in li$3a5 ca %iin' cea care 6er$ite clasi%icarea li$3ilor in %a$ilii. N( se 6oate %or$a o
%ra0a %ara intre3(intrea o3li#atorie a ele$entelor latinesti re6re0entate5 in 6ri$(l ran'5 'e 'iversele 6re6o0itii si con7(nctii5 toate $ostenite 'in Iatina. Pentr( eA6ri$area 6l(ral(l(i se %olosesc 'esinente5 a'ica ter$inatii latinesti B8e5 !i. !uriL ca&d Q ca&e. lup Q lupi. timp Q timpur'iG. '(6a c($ tot latinesti s(nt 'esinentele 6rin care se 'eose3esc 6ersoanele care %ac acti(nea %cant. cAnti. cAntd. cAntdm. cAntap. cAntdG sa( s(%iAele 6rin care se 'eose3esc 'iversele ti6(ri si $o'(ri %cdnta la 6re0ent5 c2nta la i$6er%ect5 cAnta&e la $ai $(lt ca 6er%ectD. EAista (n $are n($ar 'e conver#ence intre ro$ana si celelalte li$3i ro$anice5 care $er# 6ana in 'etali(5 in trans$iterea siste$(l(i 6ron($eI(i.5N($eraleIe 'e la ? la ?= s8a( 6astrat in toate li$3ile ro$anice. Pe lan#a n($eroasele ele$ente trans$ise t(t(ror li$3ilor ro$anice5 a( %ost relie%ate si inovatii %ata 'e Iatina5 co$(ne5 'e ase$enea5 t(t(ror li$3ilor ro$anice2 s8a( re'(s %or$ele co$6licate ale s(3s tan tiv(l(i si ale a'7ectiv(l(i5 s8a si$6li%icat si s8a reor#ani0at siste$(l ver3al5 s8a si$6li%icat %olosirea ca0(rilor cer(te 'e 6re6o0itii si 'e ver3e. Uneori5 'atorita reor#ani0arii str(ct(rii $or%olo#ice s8a a7(ns5 in toate li$3ile ro$anice5 la a6aritia (nor cate#orii #ra$aticale5 ineAistente ca atare5 in Iatina2 articol(l5 $o'(l con'itional. EAista si %a6te care caracteri0ea0a n($ai an($ite li$3i ro$anice. Co$6arativ(l la a'7ective si a'ver3e se %or$ea0a in ro$ana5 s6aniola si 6ort(#"e0a c( a'ver3(l latin magi& Bro$. mai rumo&. s6. ma& #ermo&oG. in ti$6 ce in %rance0a si -talianaCc( lat. plu& B%r. plu& bean. it. piu #elloG. In s%arsit5 se$nala$ %a6t(l ca (nele %a6te $or%olo#ice 'e ori#ine Iatina caracteri0ea0a n($ai li$3a ro$ani. Dintre acestea (nele s(nt ar#ai&me. asa c($ este5 'e eAe$6l(5 %leAi(nea no$inala ca(0ala re'(sa la trei %or$e Bin celelalte li$3i ro$anice acestea s8a( re'(s ti$6(ri( la o sin#(ra %or$aDG ro$ana are %or$e 'i%erite 6entr( #enitiv8'ativ sin#(lar ZORIIUNE? NO? EPOC? BSECOLELE )II8)II?D ??< %ata 'e no$inativ la %e$inine2 %a uneiG ca&e. %a uneiG vnlpi. %ata 'e ca&a. vulpe. si %or$a s6ecials 'e vocariv sin#(r la $asc(line2 barbate. La %el5 'esinenta 'e 6l(ral ne(tr( !uri. contin(a n($ai in ro$ana Bs6ora'ic si in 'ialectele italienesti centro8$eri'ionaleD 'esinenta latineasca 8ora2 tempo&Q temporaL timp. timpuri Dintre %a6tele $or%olo#ice eAistence n($ai in ro$ana5 (nele s(nt inovatii2 %leAi(nea no$inala c( articol(l "otarat %omulQ omulut Q omuleG. 6li%cile ti6ice in !le %&tea. &teleG. s(6erlativ(l relativ Q eel mai bun. %or$e 'e 6ron($e s6eci%ice imi. #i. ddNi&ul. n($eral(l or'inal %al doileaG. con7(nctia &d BOlat. &iG ca $arca s6eci%ics a con7(nctiv(l(i5 con'itional(l c( a& %a& vreaG. %or$e5 ale a(Ailiar(l(i avea 'i%erite 'e cele ale ver3(l(i c( sens leAical 6lin %a I are. am I avea. ati I avetiG. s(%iAe vet3ale noi %!ez J #>.!izo. s(%iA 'e ori#ine #reaca5 %recvent in Iatina v(l#ara2 lucrez. lucrezi. lucreazdG. Atat ar"ais$ele5 cat si inovatiile 'in $or%olo#ia ro$aneasca5 'in care a$ 'at n($ai cateva eAe$6le.s(nt %a6te 'e ori#ine IatinaG in ca0(l ar"ais$elor se 6astrea0a str(ct(re latinesti5 iar inovatiile se %ac c( ele$ente latinesti reor#ani0ate 'i%erit 'e celelalte li$3i ro$anice. "inta>a. Si siste$(l sintactic latinesc s8a trans$is5 in esenta5 li$3ilor ro$anice. El a s(%erit insa o reor#ani0are a inventar(l(i 'e con7(nctii latinesti care eA6ri$a( 'iverse ra6ort(ri 'e coor'onare si s(3or'onare. In aceasta reor#ani0are s8a( 6ier'(t n($eroase con7(nctii 'in Iatina clasicaG li$3ile ro$anice5 'eci si ro$ana5 a( $ostenit (n n($ar %oarte $ic 'e con7(nctii 'in Iatina. S(nt 6anro$anice in 'o$eni(l coor'onarii 'oar 'o(a con7(nctii co6(lative %et X vec"i ro$. e si lat. nee X nictG si (na 'is7(nctive %ant X vec"i ro$. si re#. auG1 in 'o$eni(l s(3or'onarii s8a( 6astrat in toate li$3ile ro$anice 'oar trei Blat. Buando X cArtd&i lat. Buomodo X mm. lat. &i X ro$. &oG. Pe lan#a aceste con7(nctii 6anro$anice s8a( 6astrat si alte con7(nctii c( o ras6an'ire li$itata. De eAe$6l(2 lat. Buiet X ro$. ca. Ro$ana are eel $ai 3o#at si $ai ori#inal inventar 'e con7(nctii s(3or'onate5 si$6le si co$6(se2 6e lan#a. cele $ostenite 'in Iatina5 ro$ana a creat con7(nctii c( ele$ente 'e ori#ine Iatina %edei. dacd. de&i. pAnd J lat. pame e adG si loc(ti(ni con7(nction ale $ai vatiate 'ecat in alte li$3i ro$anice %pentru cd. c#iar dacdG. EAista 'o(a 6artic(lar4tati sintactice 6rin cate ro$ana si (nele li$3i ro$anice se 'eose3esc 'e larina2 eA6ri$area co$6le$ent(l(i 'irect si rel(area 6rin 6ron($e 6ersonal a co$6le$ent(l(i necirc($stantial B'irect sa( in'irectD. Ast%el5 in (nele li$3i ro$anice5 6rintre care si ro$ana5 co$6le$ent(l 'irect 6oate avea o $arca 6re6o0itionala %pe O lat. per in ro$ana5 a J lat. ad. in i'io$(ri i3eroro$anice si in sar'a in an($ite con'itii5 'e o3icei in ca0(l n($erelor 'e 6ersoana2 ro$. o vadpe mama. il vadpe +etru Bs6. #e vi&to a +edroG. P(nerea in relie% a co$6le$ent(l(i B'irect sa( in'irectD 6rin rel(area sa( antici6area 6rintr8(n 6ron($e isi %ace a6aritia s6ora'ica In Iatina tar0ie. Feno$en(l e&te $ai ras6an'it in li$3ile i3eroro$anice si in ro$ana2 ro$. pe mine m!au vazut. nu u vddpe +etru. s6. a mi me vierom. no lo veo a +edro Bco$6le$ent 'irectD5 tie ti &e cuvint totul. i!am dat copilului. s6. a mi megu&ta ma&elotro Bco$6le$ent in'irectD. S6re 'eose3ire 'e celelalte li$3i ro$anice in cate se 6astrea0a5 c"iar 'aca n( se a6lica %oarte strict5 concor'anta ti$6(rilor Ican&ecutio temporumG. in ro$ana aceasta trasat(ra este si $ai ??> INCEPUTURI MEDIE)ALE 6(tin stricta5 ceea ce %ace ca ro$ana sa 6re0inte o %ra0a raai il3era5 $ai si$6la5 asa c($ a( toate li$3ile in care caracter(l vor3it5 oral5 6re'o$ina. @onetica. Nici o li$3a ro$anica n( este i'enticP 'in 6(nct 'e ve'ere %onetic c( latina. Pe 'e alta 6arte5 nici (n c(vant latinesc n( s8a $ent$(t in toate li$3ile ro$anice %ara sa s(%ere vreo $o'i%icare %or$ala5 eel 6(tin intr8
(na 'in li$3i. De eAe$6l(5 c(vant(l latinesc ,i se scrie si se 6ron(nta in toate li$3ile ro$anice la %el5 c( eAce6tia %rance0ei5 (n'e se scrie la %el5 'ar se 6ron(nta til. Si in ca'r(l %onericii eAista 'eose3iri care a6ar in toate li$3ile ro$anice2 vocalele n( se $ai 'istin# 6rin l(n#i$e5 'eci 6rin cantitate5 ci 6rin caracter(l lor inc"is sa( 'esc"is5 a( a6ar(t o serie 'e consoane noi B6alatalele si a%ricateleD 'atorita acti(nii vocalelor 6alatale as(6ra vec"ilor consoane Iarinesti. Unele 'intre aceste sc"i$3ari s8a( 6ro'(s c"iar in latina tar0ie. Ele a( #enerat $o'i%icari in str(ct(ra %onolo#ica a li$3ilor ro$aniceG ast%el5 o6o0&ii eAistente in latina n( $ai %(nctionea0a5 in sc"i$3 a6ar altele. S6(s 6e inteles(l t(t(ror5 c(vintele se 'eose3esc 6rin alte trasat(ri 'ecat cele eAistente in latina. Aceasta no(a str(ct(ra %onolo#ica s8a cont(rat in 'ec(rs(l secolelor5 %iin' in contin(a $iscare si innoire. Deose3irile 'intre 'i%eritele li$3i ro$anice se 'atorea0a %el(l(i s6eci%ic in care s8a reor#ani0at aceasta str(ct(ra. Dintre n($eroasele %a6te %onetice ro$anesti5 (nele eAista ca atare in 'iverse li$3i ro$anice2 a%ricatele c %ceardG eAista si in italianaG 'i%ton#(l ie. care 6rovine 'in e sc(rt latinesc 'evenit e 'esc"is in larina tar0ie5 a6are in ro$ana si in s6aniola atat in sila3a 'esc"isa Blat. peri& X ro$. pieriG. cat si in sila3a inc"isa Blat. emimX ierG. EAista (nele s(nete caracteristice ro$anei Bvocalele a si 0sa( 'i%ton#ii ea. oaG. 6entr( care cercetarile recente a( #asit cores6on'ente ro$anice care n( $ai %ac necesara rec(r#erea la o eA6licatie eAterna5 asa c(rn s8a %ac(t in cercetarile anterioare. -e el de latina continua rom2naN *atina populara %vulgaraG. Ro$ana n( se 'eose3este 'e celelalte li$3i ro$anice5 in sens(l ca toate 6rovin in (r$a 'iversi%icarn si a evol(tiei neintrer(6te a li$3ii latine vor3ite5 asa8n($ita latina populara. Latina 6o6(lara se o6(nea latinei literare BclasiceD 6rin 'iverse a3ateri 'e la nor$a acesteia. A3aterile res6ective c(nostea( 'i%erite #ra'e5 ra6ortate la nivel(l 'e c(lt(ra a vor3itorilor. EAista( n( 6(tine care era( insa tolerate Bsa( c"iar cons%intite 6rin (0a7(l vor3itD 'e $a7oritatea 6o6(latiei si era( ras6an'ite 6e intre#(l teritori( al i$6eri(l(i. Se 6oate consi'era ca latina vor3ita era o li$3a co$(na5 $i7loc(l 'e co$(nicare orala intre loc(itorii stat(l(i ro$an. Ea era relativ (nitara5 c($ o 'ove'este li$3a inscri6tiilor 'e 6e intre# teritori(l i$6eri(l(i. A$ s6(s relativ5 %iin'ca ele$entele 'e variatie locala s(nt $ai $(lt sa( $ai 6(tin n($eroase 'ecat cele 'e (nitate si se re%lecta in %oarte $ica $as(ra in s(rsele scrise anterioare secol(l(i al )ll8 lea. Li$3ile ro$anice n( s(nt 'ecat contin(atoare neintrer(6te ale latinei vor3ite. Latina 6o6(lara n( avea (n siste$ sa( o nor$a a(tono$a. Ea este c(nosc(ta 6rin teAte care contin a3ateri 'e la nor$a l&erara5 asa8n($&ele Hv(l#aris$e:. Ast%el 'e a3ater4 a6ar in inscri6rii 6rovenin' 'e o3icei 'e la vor3itori c( 6(tina stiinta 'e carte5 $ai rar in scrisori si actele conservate 6e 6a6ir(s sa( 6e ta3lite cerate. EAista si teAte 'e o intin'ere ZORII UNEI NOI EPOC? BSECOLELE )IIr)IITD $ai $are5 care 6rovin insa 'intr8o e6oca $ai tar0ie2 tratate 'e $e'icina ($ana % veterinara5 carti 'e 3(cate5 a#ric(lt(ra. Uneori ast%el 'e 55v(l#aris$e: a6ar si in carti o 6retence literara2 cronicar(l !re#ori(s 'in To(rs5 secol(l al )l8lea5 cronicar(l Ior'aneG secol(l al )l8lea5 -ena 6riNnalcbioni&. %ra#$ent 6astrat in ro$an(l "atCricon al scri&or(& latin]Petroni(s 'in secol(l I 6.C"r. Baceste 55v(l#aris$e: s(nt voite2 6ersona7ele inc(lt %olosesc li$3a7(l coti'ianDG trasi(cerile Bi3liei ='ulgata. secolele I)8)D si (nele scriei crestine 'octrinare =+redicile " . Augti&tm. secol(l al )8leaD a( $(lte 55v(l#aris$e: in $o intenrionat5 6entr( a avea acces la 6(3lic(l care %olosea li$3a coti'iana. Latina 6o6(lara este (neori reconsrit(&a5 6ornin' 'e la co$6aratia li$3ilor ro$anic care o contin(a. lata cateva %a6te care il(strea0a ce s8a 6etrec(t in latina 6o6(lara. I 'o$eni(l voca3(lar(l(i se $ani%esta o ten'inta s6re si$6li%icare5 sol'ata c( 'is6ariti ar"ais$elor si a ano$aliilor in %avoarea %or$elor re#(late5 a'esea 'e ori#ine 6o6(lar si %a$iliara. Nici o li$3a. ro$anica n( 6astrea0a ter$enii clasici germ 55#en(nc"e: sa auri& 55(rec"e:5 ci 'oar 'i$in(tivele gemtcu#nn. auricula. De ase$enea5 c(vinte ca i 55#(ra:5 edere 55a $anca:5 care a6artinea( stil(l(i inalt al latinei clasice s(nt inloc(ite c c(vinte $ai eA6resive5 ca bucca. gtila. res6ectiv comedere. manducare. Si in 'o$enii $or%3lo#iei a( av(t loc si$6li%icari Btrans$ise t(t(ror li$3ilor ro$aniceD2 se re'(c %or$e4 co$6licate ale s(3stantiv(l(i si ale a'7ectiv(l(i5 se si$6li%ica si se reor#ani0ea0a siste$i ver3al5 se si$6li%ie' %olosirea ca0(rilor cer(te 'e 6re6o0&( si 'e ver3e. For$ele analitic ia( loc(l %or$elor sintetice2 6er%ecte' sinteric latinesc5 6astrat in li$3ile ro$anice ca 6er%ei si$6l(5 6ier'e in %ata 6er%ect(l(i co$6(s analitic Bro$. am cantat. c.$'ai c#ante. s6. * cantadoG1 6entr( eA6ri$area co$6arariv(l(i se ren(nta la %or$ele sintetice 'e ti6(l altit 55$ai inalt: si se trece la (n siste$ 3a0at 6e (n siste$ analitic care %oloseste a'ver3i iTiagi&=rom. mai inalt. &p. ma& altoG sa( p#i& B%ir. plu& #aut. it. piit altoG. In 'o$eni(l sintaA_ s8a reor#ani0at inventar(l 'e con7(nctii latinesti care eA6ri$a( 'i%erite ra6ort(ri sin tactic si se$antice 'e coor'onare si 'e s(3or'onare H$(lte con7(nctii 'in latina clasica 'is6a 'ove'in'(8se 'e 6risos 6entr( nevoile 'e co$(nicare ale vor3itorilor c( o viata econo$ic si intelect(ala re'(se la strict(l necesar5 asa c($ era( ele in e6oca latinei 6o6(lare tar0ii De retin(t ca. toate %a6tele 6re0entate $ai s(s a6artin (nei str(ct(ri care este aceea li$3ii latine. in latina 6o6(lara n( s8a $o'i%icat str(ct(ra latinei clasice5 ci n($ai s8reor#ani0at5 s8a si$6li%icat. De aceea se s6(ne ca li$3ile ro$anice contin(a li$3a latin Era (nitara latina 6o6(lara V Li$3ile ro$anice 6astrea0a toate ceea ce la (n $o$ei 'at era( a3atere 'e la nor$a latinei clasice. EAe$6lele si$6le s(nt cele 'in 'o$enii leAic(l(i. A$ 'at eAe$6le 'e c(vinte 6anro$anice5 a'ica ras6an'ite in toate li$3i ro$anice5 care %ie ca n( s(nt atestate in latina si a( %ost reconstr(&e 6entr( latina 6o6(la =oblitare 55a (ita:D5 6ornin' 'e la li$3ile ro$anice5 %ie ca n( s(nt inre#istrate c( %orrr c(nosc(ta 'in clasica Bin
loc deplnere 55a 6lo(a: s8a recons$(& o %or$a deploitereG. %i in s%arsit5 ca sens(l lor ro$antic n( eAista in latina clasica % ocu&. care insea$na 55vatrG in latina clasica5 insea$na in toate li$3ile ro$anice 55%oc:D. Unitatea latinei 6o6(lare n( tre3(ie a3sol(ti0ata. Pe $area s(6ra%ata a I$6eri(li ro$an a( a6ar(t c( si#(ranta. (nele 'eose3iri. Ca sa ra$ane$ in 'o$eni(l leAic(& ?@= INCEPUTURI MEDIE)ALE 6(te$ 6res(6(ne5 6ornin' tot 'e la sit(atia act(ala a li$3ilor ro$anice5 ca a( 6(t(t eAista 6re%erinte 6entr( %olosirea (n(ia 'intre 'iversele sinoni$e. Este si#(r ca ver3(l edere 55a $anca: a %ost inloc(it in Iatina 6o6(lara5 'ar li$3ile ro$anice act(ale ne arata ca tnrr8o 6arte a teritori(l(i %ost(l(i Irn6eri( roraan s8a a6elat la ver3(l manducare 55a $esteca: B%r. manger. ro$. mancaG. In ti$6 ce in alta 0ona s8a a6elat la (n co$6(s 'e %el(l l(i comedere Bs6.5 6t#. comerG. In (nele li$3i ro$anice se 6astrea0a %or$a clasica agnn& Bsar'a5 italiana $eri'ionals5 6ort(#"e0aD5 in ti$6 ce agnel#i& a inloc(it %or$a clasica in %rance0a si ro$ana. -and a aparut liviba romana N Intre3area ast%el %or$(lata 'e o 6ersoana neavi0ata tre3(ie n(antata In %el(l (r$ator2 'e can' se 6oate vor3i 'e li$3a ro$ana ca ceva 'eose3it 'e Iatina 6o6(lara 'in care 6rovine V Ras6(ns(l este #re( 'e 'at 'in $otive o3iective5 'eter$inate 'e s6eci%ic(l evol(tiet lin#vistice care se %ace tre6tat5 a6roa6e insesi0a3il. C"iar $ ca0(l voca3(lar(l(i5 (n'e sc"i$3arile s(nt $ai (sor 6erce6ti3ile 'ecat in celelalte 'o$enii ale li$3ii B$or%olo#ie5 sintaAa5 %oneticaCD5 6(te$ constata ca $(lta vre$e %or$ele noi circ(la alat(ri 'e cele vec"i. De o3icei se se$nalea0a can' a6ar %or$e noi si $ai rar $o$ent(l can' n( se $ai %olosesc %or$ele vec"i. Re$arca este vala3ila 6entr( toate li$3ile ro$anice5 %nn'ca n( se 6oate 6reci0a can' a a6ar(t %iecare 'intre ele. Se stie 'oar ca Iatina si8a 6ier'(t (nitatea '(6a secol(l al I)8lea5 o 'ata c( 'estra$area i$6eri(l(i5 %ara$itan'(8se in varietati ce avea( sa 'evina li$3ile ro$anice act(ale. Se 6oate 6res(6(ne 'eci ca si Iatina 'in 6rovinciile '(narene5 care evol(a in i0olare 'e l($ea ro$anica occi'entala5 a ince6(t 6rin secol(l al )8 lea sa8si accent(e0e trasat(rile 6ro6rii5 'e0voltan8'(8se in'e6en'ent 'e celelalte li$3i ro$anice. Ti$6 'e cateva secole acest 6roces a contin(at si se a'$ite5 in #eneral5 ca in secolele )II8)III Iatina ce'ea0a loc(l. Aceasta 'ata este acce6tata in linii $ari 6entr( celelalte li$3i ro$anice (n'e eAista 6ro3e scrise B6ri$(l teAt ro$anic5 '(6a cele 'e la -oneiliul din 6our& B>??D QRurdmintele de la "tra&bourg B>9@D Q a %ost 6rece'at 'e a6aritia (nor %or$e ro$anice in teAte latinestiD. Pana in aceasta eta6a a( av(t loc 6rinci6alele trans%or$ari ale li$3ii latine 'evenite ro$ana. O 'ova'a este %a6t(l ca ele$entele vec"i slave5 care ince6 sa 6atr(n'a '(6a secol(l al )lll8lea5 n( s(%era trans%or$ari I e 6ro'(se in ele$entele $ostenite in ro$ana. De aceea n( tre3(ie sa consi'era$ ca li$3a ro$ana s8a %or$at '(6a contact(l c( l($ea slava. I0olarea latinei '(narene 'e l($ea occi'entala5 %eno$en care s8a 6etrec(t 'atorita ase0arii slavilor in Penins(la Balcanica ince6an' 'in secol(l al )T8lea5 a %ost '(3lat 'e (n alt %actor2 inloc(irea latinei ca li$3a. o%iciala 'in I$6eri(l ro$an 'e rasarit 6rin #reaca in ti$6(l i$6arat(l(i Heracli(s. Ca (r$are a acestor 'o(a %a6te5 Iatina care a 'evenit ro$ana n( $ai avea o %rana Bre6re0entata 'e Iatina savanta in Occi'entD5 si ast%el o serie 'e ten'inte reali0ate in toate li$3ile ro$anice s8ar %i 6(t(t inc"eia $ai re6e'e in ro$ana. De aceea5 (nii lin#visti consi'era c"iar ca li$3a ro$ana se %or$ase 'e7a in secol(l al )l8lea5 inainteacelorlalte li$3i ro$anice. Una 'intre 'ove0ile eAistentei li$3ii rornane ar %i cele3r(l 55$initeAt: torna. toma ratre. In scrierile (nor cronicari 3i0antini BT"eo6liilact ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID
?@?
Si$ocata5 secol(l al )ll8lea?5 si T"eo6"anes Con%essor5 secolele )III8LF@D este relatata o inta$6lare 'in ti$6(l (nei eA6e'itii 3i0antine i$6otriva avarilor 'in Moesia In%erioara Bin .><D. In ti$6 'e noa6te5 6e o carare in#(sta 'in M(ntii Hae$(s BBalcaniD5 (n sol'at a o3servat ca 'e 6e catar(l 'in %ata sa a ca0(t incarcat(ra. )ran' sa atra#a atentia ca$ara'(l(i interesat5 el a stri#at in #(ra $are 55in li$3a 3astinasa: BSi$ocataD sa( 55in li$3a $aterna: BCon%essorD toma. toma ratre 55intoarce8te5 intoarce8te %rate:5 6entr( a ase0a 3ine incarcat(ra. Ostirea5 a(0in' acest stri#at5 a cre0(t ca este vor3a 'e o co$an'a 'e retra#ere5 ca (r$are a (n(i atac avar5 si a ince6(t sa %(#a in 'e0or'ine. Unii cercetatori consi'era ca este eel $ai vec"i teAt ro$anesc Bsi ro$anicD5 iar altii ca ar %i (n teAt ce re6ro'(ce o co$an'a $ilitara latineasca BeAista ar#($ente 6ro si contra 6entr( %iecare 'intre cele 'o(a 6areriD. Este si#(r5 in orice ca05 ca la s%arsit(l secol(l(i al )l8lea eAista in Penins(la Balcanica si5 'esi#(r5 si la nor'(l D(narii5 o 6o6(latie ro$ani0ata5 a carei li$3a vor3ita se inca'rea0a in li$3ile ro$anice. Este interesanta5 in aceasta 6rivinta5 relatarea l(i Prisc(s 'in Panion5 a$intita $ai s(s5 c( 6rile7(l a$3asa'ei 3i0antine la c(rtea l(i Atti& in an(l 99>. Printre alte 'ate eAtre$ 'e i$6ortante 6entr( istoria nor'8'(nareana5 Prisc(s caracteri0ea0a5 in stil(l sa( 6ersonal5 li$3ile vor3ite in i$6eri(l "(nic2 55Ca' scitii Q arata Prisc(s Q s(nt a$estecati si 6e Ian#a li$3a lor 3ar3ara5 ca(ta sa vor3easca sa( li$3a "(nilor sa( a #otilor &au a au&on'dor BAUCTO)LY)D5 atunci cand unii dintre d cn&ii au de!a ace en romanii \s.n.E:/. S6eci%icarea %ac(ta in 6ri$a 6arte a sinta#$ei $entionate5 ca at(nci can' a( 'e8a %ace c( ro$anii se a6elea0a la limba au&onicd. in're6tateste i6ote0a ca li$3a a(sonica n( 6oate %i alta 'ecat li$3a 6o6(latiei ro$ani0ate5 acea li$3a 6o6(lara 'es6re care s8a vor3it $ai s(s5 'e caracter latin5 'en($ita Iatina 6o6(lara sa( v(l#araG 'e al%tel5 6roces(l constit(irii acest(i i'io$5 avan' la 3a0a Iatina clasica5 este 3ine 'oc($entat 6e teritori(l Frantei in secolele )I8LF5 (n'e Iatina 6o6(lara =lingua romana ru&ticaG 'evenise li$3a vor3ita a 6o6(latiei.
In con'(0ie5 se 6oate a%ir$a ca5 la %el ca in ca0(l celorlalte li$3i ro$anice5 li$3a ro$ana a 55a6ar(t: ca (n i'io$ 'i%erentiat 'e Iatina 'in care 6rovenea5 in c(rs(l secoleloi )Q)III. D(6a trans%or$area latinei In ro$ana5 ele$ent(l li$3a a %ost %actor(l 'eter$inant in sta3ilirea trasat(rilor caracteris'ee 6rin care no(l 6o6or se 'eli$ita 'e 6o6(latiile invecinate.
8Pcr$traceVti ter$eni5 ve0i @nnte&. II5 6. @K?5 9K.5 ./;5 .9/5 .9<8 ? @ame&. II5 6. ./;. @ Ibidem. 6. K=..
?@>
BIBUO!RAFIE +OROLIU+5 ).D.5 "lav$ane t vo&tocnCe romantzC v epo5#u rannega &redneve5ov'$a. Moscova5 ?;>.. MACREA5 D.5 +roblem& de lingui&tic& rornAnA. B(c(resti5 ?;K?. MAD!EARU5 AI.5 -ont#iuitatc&i di&continuitate adturala la (unarea de$o& in &eco5le 'II!'6RI. B(c(resti5 ?;;<. MIHAESCU5 H.5 *e& 9oment& latin& de& Y 6actica "trategica : de 9aurice ,rbicitt& et leur ic#o en neo!grec. $ RESEE K5 ?;K>5 6. 9>/89;>. 8 *a romaniti dam le "ttd!E&t de I'Europe. B(c(resti5 ?;;/. MIHAILA5 !".5 Imprumuturi vec#i &ud!&lave in limba romdna. B(c(resti5 ?;K=. PATRU-:5 I.5 "tttdii de limba roman# &i &lavi&ticA. Cl(75 ?;<9. PETRO)IC?5 E.5 "titdii de dialectalogie &i toponimie. B(c(resti5 ?;<=. PUSCARIU5 S.5 *imba rom2na. ?5 +rivire generate.. B(c(resti5 ?;9=. ROSETTI5 Al.5 #toria limbii rom#ne de la originipAna tn &ecolul al<'*lI!lea. B(c(resti5 ?;K;. SALA5 M.5 *imba rornAna. limba ronmnicA. B(c(resti5 ?;;<. SPINEI5 ).5 In annapiide&pre vln#i in izvoarele medievale nordice. in SCI)@95 ?;</5 ?5 6. .<8>?G @5 6. @.;8@>@. TA!LIA)INI5 C5 *e origini delle lingue neolatine. Introditzione alia ilobgia romana. Bolo#na5 ?;.;. )ASMER5 M.5 (ie"laven in 3riec#enland. Berlin5 ?;.?. ZU!RA)U5 N.5 3eneza cre&tini&muluipopular al romAnilor. B(c(resti5 ?;;<.
Ca6itol(l II EUROPA 55ANULUI O MIE:. E)OLUTIA SOCIETATII ROMANESTI IN SECOLELE IF8FI

?. PARTICUIARITATILE PROCESULUI DE FEUDALIZARE IN EUROPA EST8 CENTRAIA5 SUD8ESTTCA SI RASARITEANA
-aracteri&tici ale eudali&inului European. In ca'r(l 6roces(l(i 'e 'e0volcare social8econo$ica5 6olitica si c(lt(ral8arcistica a societatii $e'ievale5 evol(tia str(c$riloi 'in tarile e(ro6ene n8a %ost intr( tot(l o$o#ena5 ea relie%an' o $are 'ivers&ate si $(lti6le 6art&(laritati. Des%as(rarea acesc(i 6roces5 ince6an' $ai c( sea$a 'in secol(l al DC8leE si 6e 6arc(rs(l secol(l(i al F8Iea Q acesta 'in (r$a consi'erat5 6e 3(na 're6tate5 (r veac al eA6lo0iilor ener#iilor s(3 toate as6ectele5 consecinta5 in 3(na $as(ra5 a incetarr inva0iilor na6rasnice si 6(stiitoare ale ara3ilor5 nor$an0ilor si (n#(rilor5 va con'(ce 4r 6rea7$a 55An(4(i o $ie:5 la cristali0area 6artic(larltatilor societatii e(ro6ene. In occi'ent(l E(ro6ei5 6rin i$6artirea I$6eri(l(i carolln#ian in secol(l al IF8lea In virt(tea conce6tiei 6atri$oniale as(6ra stat(l(i5 se 6(nea( 3a0ele viitoareloi state8$onar"ii ale Francei si !er$aniei5 ale caror str(ct(ri s6eci%ice vor i$6(lsiona evol(cC( 6roces(l(i 'e %e('ali0are5 asi#(ran' 6ro#res(l 6o6oarelor vest8 e(ro6ene5 care5 inca 'ir acea vre$e5 avea( sa 7oace (n rol i$6ortant in istoria continent(l(i. In s('8est(l E(ro6ei isi contin(a eAistenta I$6eri(l 3i0antin5 a$enintat 6er$anen 'e atac(rile slavilor5 3(l#arilor5 6ecene#ilor si c($anilor5 'in a car(i str(ct(ra5 sclava#isti in 6rinci6al5 avea si se cristali0e0e aici5 catre secol(l al )III8lea5 (n %e('alis$ 'e sinte0a c( 6revalarea ele$entelor vec"ii str(ct(ri social8econo$ice. Ra6ort(rile econo$ice 6olitice si c(lt(rale ale slavilor c( i$6eri(l a( 6er$is5 in cele 'in (r$a5 atra#ereasi c"ia2 $entinerea In s%era 'e in%l(enta a acest(ia a noilor state ale slavilor 'e s('5 6rec($ ce al sar3ilor si al 3(l#arilor5 cele ale slavilor 'e a6(s Q $ai ales Moravia Mare Q5 alO slavilor 'e rasarit5 eel al R(siei &ievieneG cresrinarea lor5 in secolele IFQF5 a contri3(i la accent(area %e('ali0arii societatii 'in aceste 0one ale E(ro6ei $e'ievale. Fe('ali0area societatii 'in 6artile nor'ice5 central8esrice si rasaritene ale E(ro6ei s8G 6ro'(s 6e calea (n(i 6roces %ara sinte0a5 no(a societate l(an' nastere 'irect 'ii co$(nitatea #entilica a%lata in (lti$a sa %a0a 'e 'e0voltareG ea a c(6rins societateG 6o6oarelor #er$anice 'in Dane$arca5 Norve#ia5 S(e'ia si 'in E(ro6a Centrala5 6rec(n si 6e cea a 6o6oarelor slave5 'e a6(s si 'e rasarit5 'in Moravia Mare5 Ce"ia5 Polonia s R(sia I'eviana. ?/= INCEPUTUR? MED?E)ALE Proces(l 'e %e('ali0are a societatii e(ro6ene s8a 'es%as(rat5 in #eneral5 in 3a0a (nor caracteristici %(n'a$entale a caror en($erare c(6rin'e5 in 6ri$(l ran'5 6re'o$inarea econo$iei nat(rale si caracter(l con'itionat al 6ro6rietarii %(nciare 'e tt6(i 3ene%ici(l(i5 a %e('(l(i si al senioriei5 la care se a'a(#a 6on'erea5 in clasa $icilor 6ro'(catori 'irecti5 a taranilor 6osesori 'e #os6o'arii 6ro6rii in ra6ort c( taranii stat(l(i5 c( l(cratorii an#a7ati si c( ro3ii. In al 'oilea ran'5 se c(vine $entionat #ra'(l variat 'e 'e6en'ents %(nciara5 7(ri'ica si 6ersonala a taranilor 6ro'(catori 'irecti5 6erce6erea rentei 6rin $i7loace 6artic(lare 'e constran#ere eAcraecono$ica si 'i$in(area tre6tata a
rol(l(i o3stilor a#rare. Toate acestea s8a( 'es%as(rat in con'it(le 'e0valtarii relatiilor $ar%a83ani si ale crestern rol(l(i econo$ic al oraselor $e'ievale5 ale eAistentei (nei scr(ct(ri socia-e 3a0ate 6e relatii 'e vasalitate si 6e ierar"i0are 'e ti6 %e('al5 'in care 'ec(r#ea si siste$(l 'e recr(tare a ar$atei. In acelasi ti$65 6e 6lan s(6rastr(cr(ral5 in %a0a 'e cristali0are a noilor relatii5 a( I(at nastere la 'iverse 6o6oare o varietate 'e %or$e 6olitice5 or#ani0ate la ince6(t in state 'e ti6 553ar3ar:5 care a( c(nosc(t a6oi 6roces(l 'e %ora$itare s(3 %or$a 3aroniilor si a '(catelor 'in !er$ania sa( a oraselor8stat 'in Italia si !er$ania. Conco$itent c( $ce$eierea stat(l(i 6onti%ical5 s8a( 6(s 3a0ele 6re'o$inarii totale5 in cea $ai $are 6ane a E(ro6ei5 a i'eolo#iei reli#ioase 6atronate 'e Biserica Ro$ei5 care5 catre an(l ?===5 a 6ro6a#at crestinis$(l in ran'(l 6o6oarelor 'in Scan'inavia5 a crestinat 6e 6oloni5 6e (n#(ri si 6e croati5 a s(stin(t 6er$anent ReconS(ista s6aniola5 contri3(in' la %e('ali0area societatii 'in Penins(la I3erica. Ten'intele 'e 'o$inatie (niversala ale Sca(n(l(i a6ostolic s8a( concreti0at in i$6(nerea 6ri$at(l(i 6a6al as(6ra a(toritatii laice5 'an' nastere I(6tei 'intre 6a6i si i$6arati5 6rec($ si in incercarea 'e s(3or'onare a Bisericii 3i0antine5 %a6t care a con'(s la $area sc"is$a 'in an(l ?=.9. Fe('ali0area societatii e(ro6ene se va 6ro'(ce insa $ai 'evre$e in acea 6arte a E(ro6ei5 (n'e a( eAistat con'&ii 6rielnice 6entr( o accent(are a 6roces(l(i a$intit5 care sa atin#a %or$ele sale clasice. Acest 6roces s8a 'es%as(rat5 c( 6reca'ere5 in re#i(nile nor'8vestice ale E(ro6ei5 c(6rin0an' Franca5 Flan'ra5 !er$ania 'e nor'8 vest si An#lia. In aceasta 6arte a continent(l(i s8a( cristali0at $ai 'evre$e relatiile 'e vasalitate5 $ateriali0ate intr8o ierar"ie %oarte stricta5 conserinta a (nei $ai sensi3ile 'e0voltari a str(ct(rilor social8eco8no$ice5 sit(atie care a %avori0at cristali0area $onar"iilor in Franta5 An#lia si5 6(tin $ai tar0i(5 in S6ania. Ca o il(strare a acestor caracteristici5 se 6oate l(a 're6t eAe$6l( %e('ali0area societatii stat(l(i %ranco8 carolin#ian. Dintre re#i(nile care a( alcat(& I$6eri(l carolin#ian5 Franta occi'entala a re6re0entat stat(l eel $ai inc"e#at. In acest re#at5 vec"ea elita #alo8ro$ana s8a conto6it c( aristocratia %ranca si5 tre6tat5 si8a consoli'at 6o0itia sa social8econo$ica5 'atorita (nor i$6ortante 6rivile#ii o3rin(te 'e la re#alitateG co$itii si $arii 're#atori s8a( trans%or$at 'in sl(73asi ai stat(l(i in sta6ani =&enioriG ai co$itatelor si ai 6osesi(nilor (n'e isi eAercita( sl(73a5 iar oa$enii li3eri a( 'evenit vasalii lor. Acelasi %eno$en s8a liURUlDAnANULUl ( 6etrec(t si c( 'e$nitarii ecle0iastici5 6osesori 'e $ari 'o$enii5 care8si avea(5 la ran'(l lor5 6ro6rii vasali. 5 Ast%el5 in Franta5 in secol(l al DC8lea5 s8a inc"eiat 6roces(l 'e %e('ali0are 6rin ser3irea in $asa a tarani$ii U3ere 'e catre no3ili$ea sta6ana 6e 6a$ant. S8a( %or$at5 in %el(l acesta585'o(a clase %(n'a$entale ale societatii5 iar 6roces(l 'e cristali0are a relatiilor s(0eran8vasal a 'eter$inat o ieraPiie stricta2 %e('alis$(l %rance0 a 'evenit ast%el 55clasic:5 elre6re0entan' (n verita3il $o'el 6entr( alte state e(ro6ene in interior(t carora se constit(ia( noile ra6ort(ri sociale. Pro6rietatea t(nciara era re6re0entata5 in ca'r(l econo$iei nat(rale5 'e 'o$eni(l %e('al5 alcat(it 'in re0erva si 'in lot(rile taranilor 'e6en'enti. In %r(ntea 'o$eni(l(i5 care s8a trans%or$at in seniorie5 se a%la senior(l care intr(nea 'o(a calitati o%iciale2 cea 'e 6ro6rietar si cea 'e se% local c( atri3(tii a'$inistrative5 7('iciare5 %iscale si $ilitate. In secolele IF8F se 6ro'(ce5 in ca'r(4 societatii e(ro6ene5 si conto6irea 'i%eritelor cate#orii 'e 6ro'(catori 'irecti5 $a7oritatea taranilor 'evenin' 'e6en'enta. Tarani$ea aservita era o3li#ata la servit(ti reale5 i0vorate 'in 'e6en'enta 'e 6a$ant5 si la servit(ti 6ersonale5 con'itionate 'e 'e6en'enta 6ersonala. For$a 6rinci6ala a servit(tilor rea%e ale ser3ilor o re6re0enta renta 6restata s(3 trei %or$e2 in $(nca5 in 6ro'(se si in 3ani. Re'(cerea si a6oi 'is6aritia rentei in $(nca si convertirea in 3ani a rentei in 6ro'(se a( av(t (r$iri i$6ortante in evol(ria societati2 'in E(ro6a Occi'entala5 (n'e nasterea si 'e0voltarea oraseior $e'ievale5 eAistent2 sc"i$3(l(i 6er$anent 'e $ar%(ri 'intre oras si sat5 ca si intensi%icarea circ(latiei $onetare a( 6er$is taranilor sa 6ro'(ca $ai $(lt5 sa aren'e0e 6arcele 'e la seniori si5 in cele 'ir (r$a5 sa8si rasc($6ere c( 3ani H3ertatea. In secolele Dt8F 3ene%ici(l via#er si con'itionat s8a n($it eud Cei care acor'a %e('( 6astra as(6ra acest(ia (n 're6t s(6erior 'e 6ro6rietate sa( 'e sta6anire5 n($it dom#?m eminem &m$m eminem. Cei care 6ri$ea %e('(l o3tinea (n 're6t 'e 6osesi(ne sa( %olosintG n($it dominium utile &au$ii& utile. Fe('(l era ere'itar5 %(n'a$entan' ast%el s(6ra6(nere 're6t(rilor e$inente as(6ra celor (tile5 ceea ce con%erea 6ro6rietatii %(nciare (n caracte con'itionat si ierar"ie care5 la ran'(l sa(5 #enera ra6ort(ri vasalice ierar"ice. Ra6ort(rile vasalice s8a( concreti0at $ contrnctid va&alic. la ince6(t ver3al5 a6oi scrii care consta 'in trei acte 'istincte5 alcat(in' insa (n tot in'ivi0i3il2 inc#inarea =commen datiaG. omagtui =bommagiumG insotit dc$uramantulde credinta =&aemmentum idelitatii si inve&timra. Prin contract(l vasalic se nastea( o3li#atii reci6roce5 vasal(l %(n' o3li#e %ata 'e senior sa8si $ani%este %i'elitatea5 sa8i acor'e s%at si a7(tor $ilitar5 seniori In'atoran'(8se la ocrotirea 6ersoanei5 a %a$iliei si a 3(n(rilor vasal(l(i sa(. Posesor(l 'e %e(' avea o 6o0itie social8econo$ica si $ilitara 6rivile#iata5 care a %o2 cons%intita in instit(tia cavaleriei5 %or$ata in E(ro6a Occi'entala in secolele F8FIG e incl('ea in ran'(rile sale 6e $e$3rii clasei %e('ale laice care avea( 6osi3ilitatea 'e a86roc(ra cal(l5 ar$a$ent(l si "arnasa$ent(l necesar in ve'erea 6restarii servici(l(i $ilita In %r(ntea ierar"iei sociale era i$6arat(l sa( re#ele5 %(n' (r$at 'e '(ci5 $arc"i0i5 cont 3aroni5 castelanl5 cavaleri.
?/@ INCEPUTURI MEDIE)ALE EUROPA nANULUl O MIE:

1Z3
Parale4 c( starea no3ili$ii s8a alcat(it si scarea 3isericeasca5 iar rest(l 6o6(latiei 'e la orase si sate a %or$at &tarea a treia. Asr%el5 in secoiele FI8FII s8a( constit(it cele trei stari a-e societatii %e('ale2 bellatore&. no3ili$ea Bcei care l(6taD5 oratore&. cler(l Bcei care se roa#aD5 laboratore&. starea a treia Bcei care $(ncescD. In An#Ua se va 6ro'(ce acelasi 6roces 'e %e('ali0are5 care c(noaste insa. 'o(a eta6e2 cea a cristali0Srii %e('ale inainte 'e inva0ia nor$an0ilor si eta6a $at(ri0arii acesteia '(6a c(cerirea nor$an'a. In secoiele IF8FI s8a( 6(s 3a0ele 'o$eni(l(i in 'a(na #os6o'ariilor taranilor li3eri. Catre $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea tarani$ea an#lo8 saAona se a%la intr8(n contin(( 6roces 'e strati%icare sociala. In a%ara o3li#atnlor %ata 'e sta6an(l $osiei5 tarani$ea an#lo8saAona era s(6(sa la 6lata 'i7$ei 3iserices' si5 in ca0 'e ra03oi5 la 6restarea servici(l(i $ilitar. De%initivarea 6roces(l(i 'e %e('ali0are a societatii 'in An#lia se va 6ro'(ce5 $sa5 '(6a c(cerirea nor$an'a B?=KKD5 can' Yil"el$ C(ceritor(l va or#a$0a (n star centrali0at5 s(6(s 'irect a(toritatii re#ale. Inca 'in secol(l al F8lea !er$ania5 i$6re(na c( Italia nor'ica si o 6arte a celei centrale5 a( alcat(it 3a0a teritoriala a no(l(i I$6eri( ro$ano8#er$an5 inte$eiat5 in ;K@5 'e re#ele !er$aniei Otto I5 al car(i 6resri#i( cresc(se in l($ea a6(seana in (r$a vestitei 3atalii 'e la Lec"%el'5 (n'e5 in ;..5 a invins 6e (n#(ri5 o6rin' 'e%initiv rai'(rile 6ra'alnice ale acestora in occi'ent(l E(ro6ei. Din 6(nct(l 'e ve'ere al centrali0arii5 !er$ania5 'esi s(3 ra6ort(l a(toritatii statale se 6revala 'e (n vast teritori(5 c(6rin0an' si re#i(ni la s(' 'e A-6i5 n8a reali0at (ni%icarea 6olitica 'atorita atat %Sia$itarii teritoriale si 'e0voltarii oraselor $e'ievale li3ere5 cat si coloni0arii si or#ani0arn 'e noi 'o$enii in rasar& si in re#i(nile Marii Baltice. Toto'ata5 l(6ta 6entr( invest&(ra 'intre 6a6i si i$6arati a %ac(t ca istoria !er$aniei sT se $tre6atr(n'a tot $ai $(lt c( cea a Italiei. In ci('a 6ro#reselor re$arca3ile o3%in(te 6e 6lan(l 'e0voltarii econo$ise5 $ai ales 'atorita 'e0voltarii oraselor si a co$ert(l(i continental si intercontinental5 atat istoria !er$aniei5 cat si cea a Italiei c(nosc o a#ravare a 6roces(l(i 'e %ara$&are 6olitica5 ce va nn6ie'lca 'es%as(rarea nor$ala a (ni%icarii econo$ice si statale. Conco$itent cresc si se 'e0vo&a5 6e 6rinri6alele artere 'e sc"i$35 a-e Rin(l(i si D(narii5 centrele cita'ine $e'ievale #er$ane5 care isi 'o3an'esc o lar#a a(tono$ie5 'evenin' orase li3ere sa( orase irn6eriale. Interesate in co$ert(l eAterior si 'e tran0it5 ele a( constit(it (n %actor 'e %ara$&are econo$ics si 6olitica5 ne%iin' 'irect interesate in %or$area (nei 6iete econo$ice (nice 6e intrea#a rara. In Italia5 %or$area si 'e0voltarea relatiilor %e('ale s8a 6ro'(s 'i%erit in 'iversele ei re#i(ni. Cristali0atea noilor relatii a intar0iat in (nele re#i(ni 'in ca(0a 6revalarii (nor ele$ente ale societatii sclava#iste Bsclavi si coloniD5 $ai a-es in Italia 'e s(' si in Sicilia. Proces(l 'e %e('ali0are 'in aceste re#i(ni ca6ata (n i$6(ls a3ia in secol(l al Fl8lea5 in (r$a c(ceririi nor$an'e5 const&(in'(8se aici (n stat vasal Sca(n(l(i a6ostolic. Partea nor'ica a Italiei era %ara$itaca in '(cate5 $arc"i0ate5 e6isco6ate si orase8stat 'intre care )enecia 'evC$e 'in secol(l al F8lea in'e6en'enta5 6(nan'(8se 3a0ele $ari seniorii c( i$6ortante i$6licatii in relatiile c( co$(nitatile 'e 6e coasta Dal$atiei5 CL Bi0an6(l5 c( statele 'in Orient(l A6ro6iat. In ceea ce 6riveste orasele $e'ievale italiene5 'atorita (nei contin(itati 'e viata (r3aiii
r
inca 'in e6oca ro$ana si ro$ano83i0antina si a le#at(rilor co$etciale c( Orient( A6ro6iat5 3i0antin si a6oi $(s(l$an5 ele a( 'evenit i$6ortante centre $estes(#arest si ne#(storesti5 l(6tan' inca 'in secol(l al Fl8lea 6entr( inlat(rarea 'o$inatiei senioriloi laici si ecle0iastici5 6entr( co$6leta lor in'e6en'enta si or#ani0are co$(nala sa( c"ia7 statala. Iata 'e ce5 avan' in ve'ere si (nele 6artic(laritati5 'es6re care va %i vor3a $a 7os5 se a'$ite5 in #eneral5 eAistenta in 0ona Marii Me'iterane a (n(i %e('alis$ e(ro6ear $e'iceranean5 'e0voltat atac in 6osesi(nile 3i0antine 'in Italia5 cat si in rest(l Italiei5 " s('(l Frantei si in S6ania. O 6artic(laritate a acest(i ti6 'e %e('alis$ il cons't(ie5 in 6ri$(l ran'5 rit$(l $a re'(s 'e 'e0voltare a noilor relatii5 6er$itan' o s(6raviet(ite relativ in'el(n#ata G ra$asitelor vec"ilor str(ct(ri5 atat in 'o$eni(l a#rar5 cat si in re#ie$entarile 'e caracte 7(ri'ic. Marea 6ro6rietate %(nciara n( va c(noaste %or$ele eAistente in Franta si An#lia 'in care ca(0a nici ierar"ia %e('ala n( se va str(ct(ra in %or$ele sale 'asice. O alta. 6artic(%aritate o constit(te 'e0voltarea ra6i'a si 6e scara lar#a a oraselo $e'ievale5 (nele 'in ele %(n' e$6orii si centre econo$ice inca 'in antic"itate5 ceea ci va contri3(i la 6re'o$inarea oraselor as(6ra statelor si la or#ani0area social8econo$icG si 6olitica 6ro6rie a oraselor8co$(na si a oraselor8stat. O s&(atie s6eci%ics 6re0inta %e('alis$(l nor'8e(ro6ean5 cristali0at in Dane$arca Norve#ia si S(e'ia. Ai' relatiile %e('ale a( l(at nastere relativ tar0i( si se caracteri0ea0a in 6ri$(l ran'5 6rin eAiscenta intr8o $ai $ica $as(ra a (nei $ari 6ro6rietati %(nciar si a (nei eA6loatari intense a tarani$ii. In aceste taAi a( 6re'o$inat #os6o'ariile taranilo li3eri n($ai acolo (n'e con'itiile 6e'o8cli$atice a( 6et$is aceasta. In nor'(l E(ro6ei 'atorita (nei in'el(n#ate tra'itii5 rol(l %a$iliei $ari si al o3stilor satesti s8a $entin( inca $(lta vre$e. In ci('a eAistentei inca 'in vec"i$e a $arilor orase8e$6orii5 c Hait"a3( si Birlca5 orasele $e'ievale 'in nor'(l con'nent(l(i se vor 'e0vo&a5 in #eneraE in secoiele IF8FIII. Caracteristic 6encr( areal(l se6tentrional ra$ane rit$(l lent & 'e0voltarii relatiilor %e('a-e5 in co$6aratie c( occi'ent(l E(ro6ei5 6rec($ si trecere 'irecta 'e la re#at(l 'e ti6 3ar3ar la $onar"ia cristali0ata c( stari sociale5 re6re0entani ai tarani$ii 6artici6an' la a'(narile
acestora. In 6erioa'a %or$arii celor trei state 'in nor'(l continent(l(i s8a 6ro'(s si $are $i#ratie a nor$an0ilor in E(ro6a continentala5 atat in 6artea sa a6(seana5 cat si in ce rasariteana. Inc(rsi(nile violente ale nor$an0ilor5 $ai ales in I$6eri(l carolin#ian5 ai %ost 'e0astr(oaseG tre6tat insa5 noii ven&i s8a( ase0at in (nele %accorii5 'i$in(an'(8i %recventa rai'(rilor5 si s8a( se'entari0at5 rec(noscan'(8se vasali ai 'iversilor re#i 'e 6 continent. Asa a( %ac(t nor$an0ii5 care s8a( sta3ilit in re#i(nea #(rilor Senei si 6e coast 134 INCEPUTURI MEDIE)ALE 'e nor' a Frantei5 '%in' a6oi n($ele 'e Nor$an'ia re#i(nii oc(6ate 'e ei. D(6a crestinarea si a6oi '(6a %ranci0area lor5 acestia vor inva'a si vor c(ceri An#lia. Nor$an0ii %ranci0ati 'e 6e continent vor oc(6a (lterior Italia 'e s(' si Sicilia5 %or$an' aici (n re#at i$6ortant5 c( 6(rernice in%l(ente $ai ales in Orient(l A6ro6iat5 (n'e vor 6(ne 3a0ele5 in (r$a cr(cia'elor5 (nor '(cate si 6rinci6ate 'e ti6 clasic e(ro6ean. S(e'e0ii5 %olosin' Marea Baltica5 vor inva'a reritorii s('ice si5 s(3 n($ele 'e varegi. vor coloni0a litoral(l !ol%(l(i Finic si al !ol%(l(i Ri#a5 vor navi#a 6e %l(viile Ni6r( si )ol#a5 6e Marea Nea#ra si Cas6ica5 %acan' le#at(ra co$erciala5 6e 'irectia nor'8s('5 c( I$6eri(l 3i0antin si c( l($ea ara3a. EA6ansi(nea nor$an0ilor a av(t (n rol i$6ortant in reali0area sc"i$3(rilor co$erciale intre Marea Nor'(l(i si Marea Me'iterana5 intre Marea Baltica5 Marea Nea#ra si Marea Me'iterana5 sta3ilin'5 toto'ata5 si (n contact '(ra3il c( l($ea ara3o8r(rceasca 'in Orient(l A6ro6iat 6e vestit(l 55'r($ al $atasii: si c( EAtre$(l Orient. @eudali&mul in Europa E&t!-entrala. Proces(l 'e %e('ali0are a societltii 'in aceste 6arti ale E(ro6ei a c(nosc(t5 co$6arariv c( eel anali0at $ai s(s5 (nele 6artic(laritari5 variin' 'e la o re#i(ne #eo#ra%ica la ai$5 'atorita con'&iilor 'i%erite in care acesta s8a 'es%as(rat si care a( %avori0at a6aritia ra6ort(rilor 'e aservire 6e c( tot(l alta cale 'ecat in carile 'in E(ro6a A6(seana. IneAistenta (nei societati sclava#iste in aceste 0one ale continent(l(i a %ac(t ca %e('alis$(l sa se nasca 'irect 'in 'esco$6(nerea societatii #entilice5 %ara a eAista (n 6roces 'e sinte0a intre ele$entele sclava#iste si l($ea 553ar3ara:. Ast%el5 %e('alis$(l %ara sinte0a a l(at nastere 6e teritorii vaste 'in E(ro6a Est8Centrala si Rasariteana5 'e la El3a s6re rasarit5 c(6rin0an' est(l !er$aniei5 Polonia5 statele slave ale Moraviei Man si Ce"iei5 stat(l (n#ar5 6rec($ si cne0at(l7tievian. In ca'r(l acest(i ri6 'e str(ct(ri sociala se 6oate 'istin#e o varianta e(ro6eana est8centrala si (na rasariteana. Con'itiile nat(rale #eo#ra%ice 'e cli$a si relie% a( 6er$is 'e0voltarea in aceste re#i(ni a (nei a#ric(lt(ri relativ intense5 3a0ate 6e c(ltivarea o#oarelor si 6e cresterea vitelor5 6rec($ si 6e 'e0voltarea $estes(#(rilor si5 in'eose3i5 a $inerit(l(i5 in 0onele 3o#ate in 0aca$inte 'e s(3stance $inerale (tile. Parric(laritatile acest(i ti6 se caracterl0ea0a 6rincr8o lenta 'e0voltare a relariilor %e('ale5 6rin 6ersistenta in'el(n#ata a o3stilor r(rale5 a rol(l(i lor social8econo$ic $ai 6(ternic in aceste 0one5 co$6arativ c( rest(l E(ro6ei. O alta 6artic(lar4rate o re6re0enta sla3a or#ani0are a 6ro6rietatii %(nciare si5 in consecinta5 o $ai 'i$in(ata eA6loatare a tarani$ii in ca'r(l $arel(i 'o$eni(5 c( $entinerea (nei tarani$i li3ere5 intr8(n 6roces 'e tre6rata aservire. In %ine5 la aceasta se a'a(#a 'e0voltarea tar0ie a centrelor (r3ane si a 6ietei interne5 $ai ales in 0onele #er$ane. Fe('ali0area societatii slavilor 'e a6(s s8a 'es%as(rac in ca'r(l acel(iasi 6roces5 'ar intr8(n contact a6roa6e 6er$anent c( stat(l carolin#ian. Pe teritori(l loc(it 'e slavii 'e a6(s Bce"i5 $oravi5 slovaci5 6ola3iD a( a6ar(t stare 6rec($ Marele '(cat al Moraviei5 Re#at(l Ce"iei si Re#at(l Poloniei. Star(l $orav s8a 'e0voltat $ai ales in vre$ea '(cilor Rastislav si Sviato6l(&. In 6erioa'a sa 'e $aAi$a eA6ansi(ne5 in co$6onenta sa( in s%era 'e in%l(enta a stat(l(i $orav a( intrat si sor3ii l(sacieni5 o 6arte 'in tri3(rile 6olone5 slavii EUROPA PNULUI O MIE: ?/. 6ola3i5 slavii 'in Slovacia si 'in %osta 6rovincie ro$ana Pannonia5 6rec($ si slavii 'lr re#i(nile s(3car6atice si transcar6atice5 c(nosc(te (lterior s(3 'en($irea 'e R(sia Rosie Consoll'area 6(terii Marel(i '(cat al Moraviei s8a 'atorat si activitarii 'es%es(rati 'e Sviato6l(&5 care o3tin(se 'e la L('ovic !er$anic(l5 in ><95 titl(l 'e '(ce 'e.sini statator. L(6tele c( Arn(l%5 re#ele !er$aniei5 a( sla3it consi'era3il 6(tetea stat(l( $oravian5 acesta %(n' c(cerit 'e (n#(ri in an(l ;=K. In (r$a 'is6aritiei stat(l(i Moraviei Marl5 celiii 'in ca'rilater(l Boe$iei5 care %(seser te$6orar vasali ai $arel(i '(ce al Moraviei5 s8a( constit(it intr8(n stat $e'ieval s(l 'inasria P%e$Isl. In secol(l al F8lea5 $ai c( sea$a in vre$ea l(i Boleslav al II8lea5 re#i$( %e('al 'in Ce"ia se consoli'ea0a5 l(an' %iinta e6isco6ia 'e Pra#a5 s(3 e#i'a Bisericii Ro$e4 In secol(l al Fl8lea5 Ce"ia 'evine re#at vasal al I$6eri(l(i ro$ano8#er$an. Ur$are sl(73elor o3tin(te 'e la s(veran si a 'aniilor %ec(te in virt(tea vasalitatii5 no3ili$ea 3a0at 6e 3ene%icii ca6ata consistentaG Re#at(l Ce"iei5 sit(at in centr(l E(ro6ei5 3ene%iciini 'e 6o0itia sa #eo#ra%ica5 ca si 'e relatiile econo$ice c( toate statele invec$ate5 a 'eveni (n stat 6(ternic si in%loritor5 c( o 'eose3ita in%l(enta in I$6eri(l ro$ano8 #er$an5 (n' aceasta $onar"ie va 7(ca (n rol 'in ce in ce $ai i$6ortant. In acelasi ti$65 (ni(nile 'e tri3(ri slave 'in re#i(nea )ist(lei a( c(nosc(t si ele ( 6roces 'e %e('ali0are %ara sinte0a5 caracteri0at 6rin or#ani0area (nor state 6ro6rii5 car a6oi s8a( (ni%icat in secol(l al F8lea. Ast%el5 in vre$ea l(i Mies0&o I5 crestinat in a$ ;KK i$6re(na c( vasalii sai s(3 e#i'a 3isericii a6(sene5 stat(l 6olon a c(6rins Poloni Mare5 Po$erania5 +(7aZIa5 Ma0ovia5 Sile0ia si Polonia Mica. Crestinis$(l s(3 %or$ latina a
contri3(it la consoli'area stat(l(i 6olon5 $ai ales in l(6ta acest(ia in %ai eA6ansi(nii #er$ane si ce"e. S(3 6reteAt(l 55cr(c:ia'ei: contra 6a#anis$(l(i eAistent $e in re#i(nile rasaritene ale Marii Baltice5 %e('alii #er$ani a( aca6arat5 tre6tat5 noi teritor slave si 3alto8slave 'in aceasta 0ona. In vre$ea l(i Boleslav eel )itea05 Polonia 'evine re#at si intervine in con%lictele interr 'in R(sia &ieviana5 a6oi 'in Ce"ia si Un#aria. Proces(l 'e %e('ali0are a societatii 6olar se intensi%ica in secol(l al Fll8lea 6rin aca6ararea 'e 6a$int(ri in 'a(na tarani$ii li3er Pe 'e alta 6arte eA6ansi(nea #er$ana la est 'e El3a 6ericlitea0a vec"ile 6osesi(ni 6olon In aceste i$6re7(rari5 Polonia5 li6sita 'e (nicate5 n( va 6(tea %ace %ata $arii inva.@ $on#ole5 care va 6(stii intrea#a tara5 Proces(l 'e str(ct(rare a societatii (n#are esce consecinta ra6i'ei c(ceriri 'e cat tri3(rile $a#"iare a (nor intinse teritorii 'in centr(l E(ro6ei5 c( n($eroase 6o6(iai care 6asisera 'e7a 6e calea %a(ririi relariilor 'e ti6 %e('al. Intensi%icarea 6roces(l(i t constit(ire a noii str(ct(ri sociale a stat(l(i (n#ar se va 6ro'(ce in vre$ea l(i !e0a a re#el(i Ste%an I5 care a'o6ta crestinis$(l $ %or$a sa a6(seana5 3iserica 'evenin'5 6r e6isco6ate si a3arii5 (n instr($ent 6(ternic 'e %e('ali0are a societatii res6ective. Ace 6roces s8a reali0at 6aralel c( or#ani0area teritori(l(i 'e catre re#alitate in co$itate i ti6 occi'ental. Tre6tat5 stat(l (n#ar aca6area0a5 6rin alte c(ceriri5 noi teritorii s6re s('8ve in Croatia si Dal$atia5 6rec($ si s6re est5 in Crisana5 Banat si Transilvania. ?/K INCEPUTURIMEDIE)ALE Desavarsirea 6roces(l(i 'e %e('ali0are se va 6ro'(ce ca (r$are a consoli'arii (nei no3ili$i c( $ari 6ro6rietati %(nciare5 care5 6rin ten'intele et centri%(#e5 va in#ra'i 6(terea re#ala in vre$ea l(i An'rei al Il8lea5 o3tinan' Bula de Aur. Ast%el5 $area inva0ie a $on#olilor va #asi stat(l (n#ar ne6re#atit a o6(ne o re0istenta e%icienta. @eudali&mul in Europa de "ud!E&t. S6re 'eose3ire 'e celelalte re#i(ni ale E(ro6ei 'e S('8Est5 6e teritori(l I$6eri(l(i 3i0antin5 %e('alis$(l a l(at nastere5 asa c($ s8a va0(t $ai s(s5 6e 3a0a (n(i 6roces 'e s$te0a5 c( 6revalarea ele$entelor sclava#iste 'in societatea ro$ano83i0antina. Ast%el5 (na 'in 6arric(laritatile acest(i ti6 'e str(ct(ra sociala5 co$6arativ c( %e('alis$(l occi'ental e(ro6ean5 o constit(ie s(6raviec(&ea 'est(l 'e in'el(n#ata a sclava7(l(i. In aceste con'itii5 (n rol i$6ortant in constit(irea clase4 taranesti 'e6en'ence ?8a( 7(cat acele cate#orii si 6at(ri sociale 'in i$6eri( ca sclavi5 coloni si l(cratori an#a7ari. In ceea ce 6riveste o3stea a#rara5 s6re 'eose3ire 'e occi'ent(l E(ro6ei5 in Bi0ant eAista( o3sti alcat(&e 'in $ici 6ro6rietari 'e Iot(ri ara3ile5 6ro'(catori 'irect45 in 6ro6rietatea co$(na a%lan'(8se 6as(nileG 6a'(rile si 6a$ant(rile 6(stii. La venirea lor in i$6eri(5 slavii se a%la( in sta'i(l 'e 'estra$are a relaciilor #entilice5 ast%el ca o3stea a#rara 3i0antina a 6(t(t %i in%l(entata 'e cea slava 'oar 6rin intarirea 6rinci6i(l(i soli'aritatii ca $i7loc 'e l(6ta a taranilor li3eri i$6otriva sta6anitortlor 'e 6a$ant. Asa se eA6lica 'e ce toc$ai in secol(l al F8lea se va 6ro'(ce in Bi0ant asa80isa 55revol(tie a#rara:5 can' se constit(ie 6ro6rietatea %(nciara 'e ti6 %e('al. Mentinerea in Bi0ant a (n(i stat centrali0at a %avori0at 6roces(l %e('ali0arii societarii 3i0antine 6rin a6aricia tarani$ii 'e6en'ence 'e stat. Trans%or$area $asei 'e tarani li3eri5 care 6latea( stat(l(i i$6o0it(l %(nciar5 in %on' tot o renta %e('ala5 in tarani 'e6en'ent4 'e stat s4 n( 'e senior5 s8a 'es%as(rat ra6i' in I$6en' 3i0anrin.8 Toto'ata5 acest siste$ 'e aservire a tarani$ii li3ere 'e catre stat(l centrali0at a i$6ie'icat or#ani0area $arii 6ro6rietari %(nciare5 a6aricia instit(riilor si a vasal&arii 'e ci6 occi'ental. In consect$a5 in i$6eri( n( s8a 6(c(t cristali0a acea ierar"ie s6eci%ica %e('alis$(l(i 'in occi'ent(l continent(l(i. In %ine5 in Bi0ant5 6rec($ si in Italia5 in esc(l S6aniei si in s('(l Frantei5 s8a( $entin(t $arile orase5 a'evarate $etro6ole5 centre eAtre$ 'e i$6ortance 'e 6ro'(ctie $esces(#areasca si 'e co$ert intern si eAtern. S6re 'eose3ire 'e Occi'ent5 (n'e $i#ratia 6o6oarelor a 'istr(s cea $ai $are 6arte a centrelor (r3ane 'in anric"itate5 in Bi0ant5 ca si in Orienc(l A6ro6iat5 orasele si8a( contin(at nestin#"erite activ&atea lor econo$ica. Aceste s&(acii a( 'eter$inat5 'e ase$enea5 (nele as6ecte s6eci%ics in 6roces(l 'e %e('ali0are a intre#ii societari 3i0antine in 'ec(rs(l ev(l(i $e'i(5 c($ ar %i5 'e 6il'a5 '(alis$(l eAistent in ca'r(l o3stii satesri5 a'ica eAistenta 6ro6rietatii co$(ne %(nciare conco$&ent c( eAistenta 're6t(l(i in'ivi'(al 'e 6osesi(ne a lot(l(i 'e 6a$ant ara3il. In I$6eri(l 3i0antin str(ct(ra ierar"ica a 6ro6rietarii %(nciare s8a constit(& $ai tir0i( in co$6ararie c( vesc(l E(ro6ei. Siste$(l %iscal $ostenit 'e la I$6eri(4 ro$an a contri3(it ari& la eA6loatarea econo$ica a 6ro6rietatilor %(nciare5 cat si la eA6loatarea 'irecta a tarani$ii 'e 6e aceste 'o$enii 'e catre stat. Acest as6ect a6ro6ie %e('alis$(l 3i0antin EUROPA 55ANULUI O MIE: ?/< 'e eel oriental. C( toate acestea5 si in Bi0anc s8a 6ro'(s5 in cele 'in (r$a5 consoli'area $arii 6ro6rietati %(nciare5 ceea ce a6ro6ie %e('alis$(l 3i0antin5 in sta'i(l sa( %inal5 'e eel occi'ental. Instit(tiile 3i0antine 'e ti6(l pronoiei. #ar#ti5i. e&cu&&tei. 'esi in linn $ari cores6(n' instit(tiilor %e('ale occi'entale5 6astrea0a (nele caracteristici 6ro6rii. Ast%el5 pronoia re6re0inta5 a'eseori5 n( n($ai t%%lns%er(l 'e 6osesi(ne %(nciara cTtre $arele 6ro6rietar5 ci si 're6t(l %iscal al acest(ia 'e a 6erce6e 'e la contri3(a3ili o cota 6arte 'in i$6o0itele 'atorate stat(l(i. C($ s8a a$inrit 'e7a5 ierar"ia %e('ala s8a cont(rat $ai esto$6at in Bi0ant 'ecat in Occi'ent5 (n senior 6(tan' %i insotit 'e o ceata 'e l(6tatori5 care alcat(ia( s(ita l(i5 %ara a %i5 insa5 vasalii acest(ia.
O 6artic(laritate 'isrincta a %e('alis$(l(i 3i0antin5 co$6arativ c( eel occi'ental s(3 ra6ort(l s(6rastr(ct(rii5 a consrit(it8o s(3or'onarea Biseric( rasaritene a(toritatii i$6eriale. Desi Biserica 'is6(nea 'e i$ense 3(n(ri $ateriale5 tot(si ea n8a 3ene%iciat 'e o 'e6lina a(tar"ie ca Biserica ro$ana5 care si8a asi#(rat5 6rin 6osesi(nile C(riei 6onti%icale5 're6t(l 'e a %i consi'erata a 6(tere statala. In conserinta5 Biserica rasariteana n8a %ost 6(rtatoarea (nei i'ei 'e s(6re$atie 6olitica5 ci5 'in contra5 a 6ro6a#at si a e%ect(at (nirea c( stat(l. C( toate incercarile (nor i$6araci 'e a $entine o tarani$e li3era 6e 3a0a novelelor 'in a$i ;@@5 ;/9 si ;9<5 asi#(ran'(8 se atat o $are 6arte a venit(rilor stat(%(i5 6rin rise5 cat si i$6ortance contin#entP ale ar$atei reor#ani0ate5 6roces(l 'e %e('ali0are a societarii 3i0antine se intensi%ies5 ince6an' 'in secol(l al IF8lea5 in ti$6(l 'inastiei $ace'onene5 can' dinatii a( aca6arat 6'$ant(rile taranilor li3eri. Folosin' 6o0iria lor a'$inistrativa in i$6eri(5 acesti dinat't a( (0(r6at5 tre6tat5 6as(nile o3stilor si a6oi lot(rile ara3ile ale &tmtt'otilor. trans%or$an'(8i 'in tarani li3eri in tarani 'e6en'enti. Desi la s%arsic(l secol(l(i al F8lea5 6e 3a0a 6reve'erilor novelei 'in an(l ;;K5 se 'is6(nea restit(irea lot(rilor l(ate 'e la & ratioti. 'es%iintan'(8se 6rescri6tia 'e 9= 'e ani 6entr( 6a$ant(rile aca6arate 'e $arii 6ro6rietari5 tot(si n( s8a 6(t(t i$6ie'ica 6roces(l 'e %e('ali0are a societarii 3i0antine. E'i%icatoare5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 este instalarea la con'(cerea i$6eri(l(i a 'inastiei Co$nenilor5 care 6rovenea 'in san(l $arilor 6ro6rietari 'in Asia Mica. In %el(l acesta5 s8a re0olvat si cri0a 'in i$6eri( ca(0ata 'e l(6tele 'intre aristocratia i$6eriala constantino6olitana si aristocratia 6rovinciala alcat(ita toc$ai 'in acesri $ari 6ra6rietari %(nciari. Ince6an' c( secol(% al Fl8lea5 $area 6ro6rietate aca6area0a 'e%initiv si rest(l 6a$ant(rilor taranilor li3eri5 iar $arii 6ro6rietari o3tin i$(nitari =pronoiaG. a$intite $ai s(s5 6e 3a0a carora avea( 're6t(l sa 6ercea6a5 in %olos(l lor 'irect5 (nele i$6o0ite 'atorate stat(l(i. In aceasta vre$e o3srile 'e tarani li3eri se re'(c tre6tat. Creste n($ar(l taranilor pared. a'ica al acelora care 6restea0a renta 6entr( Iot(l 'e 6a$ant 6ri$it in %olosinta. Toto'ata5 in ca'r(l #os6o'ariilor se $entine (n n($ar inse$nat 'e ro3i %duloiG. Acesria 'in (r$a vor %i %olositi ca sl(#i 'o$estice si vor Eirni0a $ana 'e l(cr( necesara l(crarilor 'e interes #eneral5 $ai ales la constr(ct445 la a$ena7ari 'e 'r($(ri si 'e iri#atii5 6rec($ s4 la $(ncile 'in carierele 'e 6iatra. Cri0a 'in i$6eri( se a#ravea0a si 'atorita 6ier'erilor teritoriale. In (r$a l(6tei 'e la Man0i&ert B?=<?D5 c(rcii sel#i(ci0i 0'ro3esc ar$ata 3i0antina si c(ceresc rin(t(ri ?/> INCEPUTURI MEDIE)ALE insernnate in est(l Anatoliei. N( 6este $(lt ti$65 in vre$ea i$6arat(l(i AleAios I Co$nen(l5 venetienii vor o3tine i$6ortante 6rivile#ii cornerciale in i$6eri(5 sla3in'(8i5 tre6tat5 %orta econo$ica. D(6a c($ s8a va0(t5 la s%arsit(l secol(l(i al )ll8lea5 3(i#arii t(ranici5 s(3 con'(cerea l(i As6ar(c"5 a( oc(6at re#i(nea 'e la s('(l D(narii5 (n'e loc(ia( tri3(rile slave ca edemti ai Bi0anc(l(i5 in%iintan' 6e teritori(l i$6eri(l(i o no(a %or$ati(ne statala. EAtin0an'(8si sta6anirea si la s(' 'e Balcani5 aristocrat7a noilor ven&i a a3sor3it5 tre6tat5 6at(rile s(6ra6(se ale 6o6(latiei a(to"tone 'in i$6eri(5 'an' nastere clasei 'o$inante %e('ale. Stat(I 3(l#ar si8a eAtins sta6anirea si s6re vest5 c(cerin' 'e la %ranci re#i(nea Sir$i($. Asi$ilarea 3(l#arilor t(rcici 'e carre 6o6(latia slava $a7oritara: a coincis c( intensi%icarea 6roces(l(i 'e %e('ali0are a societatii 6ri$(l(i srat 3(l#ar5 6roces care s8a inc"eiat '(6a crestinarea clasei 'o$inante 3(l#are5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al +8lea. Partic(laritatea noli str(ct(re sociale a stat(l(i 3(l#ar consta in aceea ca taranii li3eri5 s(6(si (nei %iscalitati eAcesive5 $ostenite 'e la siste$(l 'e or#ani0are al 6rovinc(lor i$6eriale 3i0antine5 6arasesc 6a$ant(rile si se asea0a 6e 'o$eniile $arilor 6ro6rietari5 sc(tite 'e i$6o0ite5 C( ti$6(l5 acesti tarani vor 6ier'e si li3ertatea 6ersonala5 'evenin' tarani 'e6en'ent45 6(rtan' n($ele de pared. 'en($ire i'entica c( cea a taranilor aserviti 'in I$6eri(l 3i0antin. Pri$(l stat 3(l#ar a %ost 'es%iintat tre6tat. Ast%el5 6artea l(i 'e rasarit a %ost in#lo3ata in I$6eri(l 3i0antin in (r$a ca$6aniilor $ilitare 'in anii ;K;8;<?8 Partea 'e a6(s a B(l#ariei $e'ievale5 c( ca6itala la O"ri'a5 si8a $entin(t in'e6en'enta 6ana in an(l ?=?>5 can' i$6arat(l )asile al II8lea B(l#arocton(l5 '(6a l(6te invers(natePa 6(s ca6at sta6anirii 3(l#are. In %el(l acesta5 3i0antinii a( revenit c( #ranita 'e nor' la D(nTre5 contri3(in'5 ast%el5 la intensi%icarea relatiilor c( 6o6(latia vec"e ro$aneasca 'in s6at$l car6ato8'(nareano8 6ontic. As(6riti 'e 3i0antini5 atat 3(i#arii5 cat si vla"ii 'e la s(' 'e D(nare5 s8a( rasc(lat5 in ??>.5 s(3 con'(cerea %ratilor ro$ani5 Petr( si Asan. In ??>K5 no(l stat a o3tin(t in'e6en'enta5 iar 6ri$ii sai aiii 'e eAistenta s8a( caracteri0at 6rintr8o cri0a interna ac(ta5 'in ca(0a ten'intelor anar"ice ale no3ili$ii. S(3 ta$l Ion&a B+aloianD5 stat(l ro$ano83(l#ar s8a 3(c(rat 'e (n rnare 6resti#i(5 $ai ales 'atorita l(6telor '(se i$6otriva I$6eri(l(i latin 'e la Constantino6al. In secol(l al Flll8lea5 s(3 tar(l loan al ??8Iea Asan5 stat(l atin#e a6o#e(l 6(terii sale5 incor6oran' 6arti 'in Tracia5 Mace'onia5 T"esalia si Al3ania. For$ati(nea statala a sar3ilor a c(nosc(t (n contin(( 6roces 'e or#ani0are 6olitica5 inrensi%icat $ai c( sea$a in a 'o(a 7($acate a secol(l(i al Fll8Iea5 can' s8a 6ro'(s (ni%icarea n($eroaselor tri3(ri ale sar3iior 'e rasaric c( cele ale sar3ilor 'e a6(s5 s(3 'inastia Ne$an7a. Ste%an Ne$an7a5 la ince6(t $are 7(6an5 sta6anin' Ser3ia 'e rasarit5 EUROPA nANULUI O MIE: ?/;
vasal al I$6eri(l(i 3i0antin5 si8a eAtins5 tre6tat5 6osesi(nile s6re Ser'ica si Nis. In (r$a tratat(l(i 'e alianta c( Bi0ant(l5 Ste%an Ne$an7a o3tine in'e6en'enta stat(l(i sar35 care c(6rin'ea n( n($ai Ser3ia rasariteana5 ci si Ser3ia '(nareana5 Dal$atia5 Herte#ovina si M(ntene#r(. Tot in vre$ea 'o$niei sale5 s8a or#ani0at 3iserica s(3 asc(ltarea Patriar"iel orto'oAe 'e la Constantino6ol5 %e#o$en 'eose3it 'e i$6ortant in 'es%as(rarea 6roces(l(i 'e %e('ali0are a societatii sar3e. S(3 Ste%an 55Pri$(l incoronat:5 %i(l l(i Ste%an Ne$an7a5 care o3tine rec(noasterea ti'(l(i 'e re#e5 Re#at(l sar3ilor 6ier'e $(lte 'intre teritoriile sale rec(nosc(te 'e 3i0antini5 'ar se $entine5 in contin(are5 ca stat in'e6en'ent la tnce6(t(l secol(l(i al FIII8lea. @eudali&imd in Europa /a&ariteana. Dintre nea$(rile slavilor 'e rasarit5 cele care a( c(nasc(t $ai 'evre$e trecerea 'e la societatea #entilica la cea %e('ala a( %ost co$(nitatile 'in re#i(nea sit(ata 6e c(rs(l $i7loci( a4 Ni6r(l(i 'in 7(r(l +iev(l(i5 6rinci6al(l lor centr( econo$ic5 6olitic si c(lt(ral. Con'itiile $e'i(l(i #eo#ra%ic a( sti$(lat o 'e0voltare ra6i'a a a#ric(lt(rii 6e 3a0a c(lt(rii 6lantelor cerealiere5 a cresterii vitelor si a 'iverselor $estes(#(ri5 iar retea(a 'e cat 'e co$(nicatie 6e a6a a %avori0at n( n($ai relatiile intre 'iversele tri3(ri slave 'e 6e (n $are s6ati( 'in E(ro6a Rasariteana5 'ar si 'e0vo&area (n(i co$ert intern si eAtern 'eose3it 'e activ in contact atat c( I$6eri(l 3i0antin5 cat si c( Orient(l A6ro6iat. Ra6ort(rile %e('ale in aceasta 6arte a E(ro6ei a( l(at nastere %ara sa c(noasca (n 6roces 'e sinte0a5 trecerea la %e('alis$ %acan'(8se 'irect 'in eta6a 'e 'esco$6(nere a societatii 6ri$itive. Una 'intre caracteristicile acest(i 6roces consta in 'e0voltarea lenta a relatiilor noi in (r$a trecerii la no(a societate 6e 3a0a trans%or$arilor 6ro'(se in san(l co$(nitatii #entilice5 la care se 6oate a'a(#a ca %actor sec(n'ar rol(l vare#ilor5 ale caror cete $ilitare a( a7(ns 6ana la Marea Nea#ra. O3stile a#rare isi 6ier'5 tre6tat5 caracter(l 'e #inta in (r$a 6racticarii 6e scara lar#a a (nei a#ric(lt(ri in'ivi'(ale5 insotite 'e 'e0voltarea $arii 6ro6rietati %(nciare5 3a0a econo$ica a sta6anilor 'e ocine =votcinaG. Tre6tata aservire si eA6loatarea 'in ce in ce $ai accent(ata a tarani$ii H3ere a #enerat a6aritia 'iverselor cate#orii 'e 6ersoane 'e6en'ente5 'intre care o sit(atie s6eciala o avea( taranii n($&i #olopi. a7(nsi in starea 'e ro3ie. Alat(ri 'e econo$ia nat(rala5 care contin(a sa ai3a (n caraccer 'o$inant5 econo$ia $ar%a83ani se re0($a la (nele centre (r3ane 'e i$6ortanta econo$ica5 6rec($ Cerni#ov5 S$olens&5 )la'i$ir. Dar eAistenta a n($eroase centre a(tar"ice5 a rese'intelor 3oieresti5 a'evarate state in stat5 a contri3(it la accent(area se6ararii $icilor cne0ate 'e Marele cne0at al +iev(l(i. Ca si in Occi'ent5 rasarit(l E(ro6ei a c(nosc(t %eno$en(l ierar"iei vasalilor si a s(3vasalilor cnea0(l(i5 care alcat(ia( n( n($ai ceata sa 'e l(6tatori %dru$maG. 'ar in'e6linea(5 in acelasi ti$65 si %(nctia 'e sl(7itori ai stat(l(i s(3 ra6ort a'$inistrativo8%iscal5 7(ri'ic si $ilitar. S6re 'eose3ire 'e Occi'ent5 (n'e5 ince6an' c( secol(l al F8lea5 se constata incetarea inva0iiloi $i#ratorilor5 in rasarit(l E(ro6ei 6ericol(l 6er$anent al 6atr(n'erii 6o6(latiilor 'e ste6c a '(s5 tre6tat5 la $arinarea %ortelor necesare act(l(i 'e (ni%icare statala in ca'r(l 6roces(l( 'e %e('ali0are a societatii slavilor 'e rasarit.
?9=
INCEPUTURI MEDIE)ALE In vre$ea cne0ilor I#or si Sviatoslav se 6ro'(ce eA6ansi(nea teritoriala a cne0at(l(i &ievian 6rin 'istr(#erea Sar&el(i(i si 6rin c(cerirea (nor teritorii ale C"a#anat(l(i c"a0ar5 iniciin'(8se5 toto'ata5 si eA6e'&n i$6otriva I$6eri(l(i 3i0ancin si a Tarat(l(i 3(l#ar. R(sia &ieviana atin#e a6o#e(l 6(rerii sale in secolele F8FII. In vre$ea $arel(i cnea0 )la'i$ir5 $ai eAact in an(l ;SS5 se 6ro'(ce crestinarea o%iriala a r(silor s(3 o3e'ienta Bisericii orto'oAe 'e la Conscantino6ol5 $o$ent %oarte i$6ortant $ 'es%as(rarea 6roces(l(i 'e $at(ri0are a societatii slave 'in est(l E(ro6ei. In ti$6(l $arel(i cnea0 laroslav eel Intele6t se 6(n 3a0ele le#islatiei scrise 6rin re'actarea 6ri$(l(i co' 'e le#i 'in R(sia &ieviana5 c(nosc(t s(3 'en($&ea 'e /u&&5aia +ravda. Pe 6lan(l relatiilor c( celelalte state e(ro6ene5 tanar(l stat al slavilor 'e rasarit ince6e sa 7oace (n i$6ortant rol5 $ani%estan'(8se ca (n a'evarat i$6eri(. In secolele FII8FIII R(sia &ieviana isi contin(e 'e0voltareaG ac($ a( l(at %iinta cne0atele Cerni#ov5 Pereiaslavl5 Ria0an5 Severs&5 Polot&5 S$olens&5 Halici8)olania5 )la'i$ir8S(0'al si 55re6(3lica aristocratica: a Marel(i Nov#oro'. Aceasta %ara$itare statala a constit(it5 'e %a6t5 6erioa'a cristali0arii relatiilor %e('ale in ca'r(l %iecar(i stat r(s in'e6en'ent5 6(nan'(8se 3a0ele $arii 6ro6rietati %(n'are5 c( toate consecintele sociale si 6olitice ce avea( sa 'ec(r#a 'in aceasta. De6asin' 6resi(nea inva0iilor 6ecene#ilor5 (0ilor si c($anilor5 3oieri$ea locala5 consoli'ate 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic5 isi or#ani0ea0a stat(l '(6a noi criterii5 str(ct(ra sa 6olitics i$3racan' %or$a (nor cne0ate $ai re'(se teritorial5 'ar 3ine 'iri7ate si contro8late. )ec"ile n(clee tri3ale5 'evenite centre cne0iale5 orase c( 6(ternice 'is6oni3il&ati econo$ice 6ro6rii5 ince6 sa se conc(re0e intre ele. Cne0atele r(sesti 'in secol(l al FIT8lea re6re0enta( state %e('ale 'e6lin %or$ate. Acest 6roces 6ro#resiv al societatii est8e(ro6ene a %ost5 insa5 3r(sc %ranat 'e $area inva0ie a $on#olilor 'in anii ?@/<8?@9=. In ca'r(l societatii e(ro6ene5 in'i%erent 'e ti6(l 'e %e('alis$ 6e care I8a( c(nosc(t 'i%eritele re#i(ni ale continent(l(i5 (n rol i$6ortant a revenit %eno$enelor i'eolo#ice5 intre care 6ri$(l loc ?8a 'etin(t reli#ia. Consoli'area inst&(tiilor ecle0iastice5 in ca'r(l %e('ali0arii intre#ii societari e(ro6ene5 re6re0$ta n( n($ai o lat(ra or#anica a acest(i i$6ortant 6roces istoric5 ci si (n %eno$en c(lt(ral 6ri$or'ial5 insotin'5 conco$itent c( or#ani0area (n&ara teritoriala a 6aro"iilor5 a a3atiilor5 a $ anaCs tin lor5 a e6isco6atelor si a $itro6oliilor5
6atr(n'erea 6e arii inrinse a civili0atiei $e'ievale5 consecinta inevita3ila a ras6'n'irii c(lt(rilor Iatina5 #reco8 3i0antina si slava5 o 'ata c( $at(ri0area tre6tata in intrea#a E(ro6a a (nor noi stil(ri artistice5 cores6(n0atoare nevoilor s6irit(ale ale societatii. Ast%el5 55A$il a $ie:5 n8a re6re0entat (n cataclis$5 asa80is(l 55s%ars& al l($ii:G el a constit(it 6enr.r( societatea e(ro6eana (n i$6ortant $o$ent 'e $ani%estare 6(ternica a ener#iilor5 i03(en&e ca (r$are a $arilor 6re%aceri so'al8econo$ice si 6olitice si a (nei i$6et(oase cresteri 'e$o#ra%ice. In secolele F8FII5 'e la Atlantic 6ana in Orient(I A6ro6iat5 s8a( statornicit 3a0ele viitoarei civili0atii e(ro6ene. In ca'r(l acest(i a$6l( 6roces 'e insotire a nasterii (nor noi str(ct(ri sociale5 'e a6aritie a altora 'e nat(ra s6irit(ala crestina5 in'i%erent 'e s(rsa sa( 'e n(anta con%esionala5 EUROPA G5ANUI5UI O MIE: ?9? $isionaris$(l latin B6ornit in'eose3i 'in re#i(nile $ar#inase ale I$6eri(l(i carolin#ian si ale cel(i #er$an5 'e la Sal03(r# sa( Ma#'e3(r#D si eel #rec B6(rees 'in insisi ca6itals 'e 6e Bos%or a i$6aratilor 'inastiei $ace'oneneD atin#ea( in veac(rile IF8F/ o a$6loarc 'eose3ita. In e6oca in care 3(l#ar( si sar3ii5 (n#(rii si 6olone0ii5 r(sii si scan'inavii erai cres'nati 'e re6re0entanti o%iciali ai celor 'o(a $an 3tserici5 acestea ince6 sa se in%r(nte tot $ai $(lt5 'o#$atic si 6olit&5 'eter$inan' 6e 6lan s6irit(al o tot $ai accent(ata 'e$arcare a occi'ent(l(i 'e orient(i continenr(l(i. Ac($5 in 6rea7$a 55Marii sc"is$e: si a cr(cia'elor care se or#ani0ea0a ince6an' 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 cele 'o(a $isionaris$e Q 6(rtatoare ale (nor 'octrine si ale (nor ti6(ri 'e or#ani0are ierar"ica in care noil car$(&ori %e('al4 n( 6(tea( #asi 'ecat 7(sti%icare si s6ri7in Q avea( sa se intalneascS5 in intre#(l s6ati( #eo#ra%ic a$intit5 intr8o conc(ren%a ce a6are se$ni%icativa. Toto'ata5 s(nt tot $ai 'are si o6ti(nile c(lt(rale ale societatilor locale a%late in 6lin 6roces 'e %e('ali0are si care a( sri(t sa trans%or$e acti(nea 'e crestinare5 'incolo 'e o te$6orara 6en'(lare Intre 6a6al&ate si Patriar"ia 'in Constantino6ol5 intre i$6arat(l carolin#ian si eel 3i0antin5 intr8o ac6(ne 6olitic4 'e o3tinere a (nor e%ective a(tono$ii statale si ecle0iastice. Se$ni%icative s(nt5 'in acest (n#"i 6rivite5 ca0(l Moraviei Mari si eel al Tarat(l(i 3(l#ar. Marele '(cat al Moraviei a%lat5 ca si Croatia sa( Pannonia5 in aria eA6ansi(nii carolin#iene 'e la s%arsit(l secol(l(i al )lll8lea si 'e la ince6(t(l cel(i (r$ator5 a inre#istrat inca 'in 6ri$a 7($atate a veac(l(i al DC8lea cele 'intai $isi(ni cresrineG acestea 6ornisera 'in centrele 3avare0e a%late s(3 o3la'(irea e6isco6iei 'e Passa( si a( %ost con%r(ntate5 in vre$ea %e('ali0arii inci6ience 'in e6oca l(i Rastislav si a s(cceso$l(i sa( Sviato6l(&5 c( $isi(nea 3i0antina a %ratilor Constantin8C"iril si Meto'i(5 $isionari 'in 6artile T"essaloni&(l(i5 tri$isi o%iciali ai i$6arat(l(i 'e la Constantino6ol5 in i$6re7(rari co$6leAe si 'e re0onanta e(ro6eana. S(cces(l acestora 'in (r$a5 ca si con%lict(l lor c( cler(l latin 'in Moravia5 'e res(sc&are Q in o3e'ienta 6a6ala Q a (nei 'ioce0e 6annoniene con'(se 'e Meto'i( in anii >K;8><=5 a( tin(t 'e s%era conc(rentei 'intre cele 'o(a 3iserici si5 $ai ales5 'e 6artic(laritatile central8 si est8e(ro6ene ale intalnirii celor 'o(a arii c(lt(rale2 occi'ental4 Iatina si orientala 3i0antina. Cat 'es6re B(l#aria5 in ci('a (nor inse$nate tra'&ii ra$ase 'in e6oca ro$ana tar0ie5 a (nor crestinari i0olate 'e se%i no$a0i c(tri#(ri si 6roto3(l#ari5 in %ine5 a (nor %oarte 6ro3a3ile ele$ente crestine 6re0ente 6rintre slavii 'e s(' '(6a secol(l al )ll8lea5 aceasta a c(nosc(t crestinarea in $asa a slavo83(l#arilor a3ia in secol(l al IF8lea. Convertirea la crestinis$ 'in anii >K98>K. a "an(l(i Boris5 eel 3ote0at c( n($ele i$6arat(l(i Mi"ail al Ill8lea 'e la Constantino6ol5 ca si aceea a s(6(silor sai5 n( s8a %ac(t %Hra ter#iversari si tratative 6olitice5 care a( '(rat 6ana catre an(l ><=5 '(can' la a6aritia (n(i ar$Ce6isco6at al B(l#ariei5 rec(nosc(t si controlat 'e 6atriar"(l 3i0antin5 si contri3(in'5 in c"i6 "otarator5 la (ni%icarea s6iri$ala5 la centrali0area statala si la %e('ali0area accent(ata a l($ii 3(l#are. In toate aceste evenirnente era( 6re0ente5 in e#ala $as(ra5 interesele 6at(rii con'(catoare 3(l#are5 cele ale Bi0ant(l(i5 'oritor 'e a controla 6e alte cai teritoriile 6ier'(te sa( cele ale i$6eri(l(i (r$asilor l(i Carol eel Mare si ale ?9@ INCEPUTURI MEDIE)ALE Sca(n(l(i a6ostolic ce incercase 0a'arnic sa a'(ca s(3 in%l(enta sa acest rin(t al Penins(lei Balcanice. Tot ai'5 in s6ati(l s('8est e(ro6ean5 'eceni(l al sa6telea si eel 'e8al o6t(lea ale acel(iasi secol al IF8lea inre#istra( 'in no(5 6rin %iliera 3i0antina5 c( a7(tor(l clericilor tri$isi in ti$6(l lra6arat(l(i )asile I5 convertirea la cre'inta crestina a slavilor sar3i 'intre Sava si coasta a'riatica5 aceasta 'in (r$a5 ca si re#i(nea croata5 Hin' evan#"eli0ata 'e Biserica Ro$ei c( s6ri7in(l %rancilor. In s'ii$35 crestinarea r(silor5 in vastele intin'eri 'e la nor'(l Marii Ne#re5 se va 6ro'(ce ceva $ai tar0i(. In secolele al IF8lea si al F8lea5 'e la La'o#a la +iev5 se inc"eia in aceste re#i(ni (n 6roces 'e etno#ene0a5 'in care n( 6ot %i ne#li7ate nici (nele ele$ente %ino8(#rice si scan'inavo83alte5 to6ite in $asa slavS a3ia '(6a ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea. Acest 6roces coinci'ea5 6e 'e o 6arte5 c( a6aritia 6ri$elor n(clee stacale5 intre care eel $ai inse$nat va %i %ost5 'esi#(r5 eel 'e 6e $al(l Ni6r(l(-5 iar 6e 'e a"a 6arte5 c( ln%i$tarea (nei 3iserici o%iciale le#ate s6irit(al 'e Bi0ant(l 'e (n'e venea(5 in anil ;>>Q ;>;5 in ti$6(l $arel(i cnea0 )la'i$ir Sviatoslavici5 'ove0ile 'e rec(noastere ale noii 'iece0e. Este si#(r ca inca inainte 'e acest $o$ent eAistasera ele$ente 'e viata crestina in R(sia5 'e vre$e ce s($ se$nalati ai' cal(#ari ce calatorea( in secol(l a- F8lea la At"asG se vor3este 'e locas(rile 'e c(lt 'in Constantino6ol ale ne#(tatorilor r(si a7(nsi acolo5 iar i0voarele insists as(6ra %eno$en(l(i crestinarii i0olate a
(nor $e$3ri ai 6at(rii con'(catoare 'e la +iev5 6rec($ cnea#"ina Ol#a5 3(nica l(i )la'i$ir5 3ote0ata 'e cal(#ari #reci. Toto'ata5 se 6are ca Ro$a 6onti%icala ca(ta5 catre an(l ;;=5 sa sta3ileasca le#at(ri c( 3iserica no( Inte$eiata a ar"ie6isco6iei +iev(l(i5 c( clerici #reci veniri 'in Cri$eea5 ce avea( sa '(re0e a6roa6e 7($atate 'e veac5 6ana in an(l ?=/<5 can' ran#(l 'ioce0ei l'eviene este 6resc"i$3at in eel 'e $itro6olie a Patriar"iei 'in Constantino6ol5 avan' in %r(nte (n ierar" #rec a$intit in cronica r(sa si in actele sino'ale 3i0antine. Catre aceeasi e6oca 'in 7(r(l an(l(i ?===5 %eno$en(l vast si 6lin 'e consecinte al crestinarii 6o6oarelor 'in 7($atatea rasiriteana a E(ro6ei se inc"eia 6rin evan#"eli0area (nor tin(t(ri 'in 0ona est8centrala a continent(l(i5 acolo (n'e vor %iinta 'o(a 'intre inse$natele state ale ev(l(i $e'i(5 re#at(l Poloniei si eel al Un#ariei. Slavii a6(seni 'e la )ist(la5 a ciror creatie statala a 6rece'at convertirii lor la crestinis$ in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea5 in ti$6(l l(i Mies0&o5 ca si a6aritia (nei 3iserici o%iciale s(3 Boleslav eel )itea05 s8a( a%lat c"iar 'e la ince6(t in rela6i stranse c( Ro$a 6rin cler(l latin ce s8a or#ani0ac aici5 in l(6ta i$6otriva #er$anilor si a ar"ie6isco6iei 'e Ma#'e3(r#5 intr8o ierar"ie ecle0iastica cvasia(tono$a 3ine 6reci0ata in ca'r(l ar"ie6isco6iei 'e !nie0no si a e6isco6iei 'e Po0nan. Mai co$6leAa intr(catva a %ost sit(atia 'in vec"ea Pannonie. Aici inca 'in secol(l al IF8lea5 in e6oca carolin#iana5 6atr(nsesera5 ca si in Moravia5 intr8(n $e'i( slav %oarte a$estecat5 $isi(nile crestine venite 'in A6(sG %(sesera ri'icate lacas(ri 'e c(lt5 6rec($ cele 'in rese'intele 'e la Zalavar si Nitra5 ale (nor ca6etenii $ilitare 'e %el(l l(i Pri3ina si +ocel5 (n'e5 catre srarsit(l secol(l(i5 avea( sa 6re'ice $isi(nile l(i C"iril si Meto'i(. O 'ata c( inscalarea in Pannonia a tri3(nilor (n#are la srarsit(l secol(l(i al IF8lea si c( evan#"eli0area lor toc$ai catre an(l ?===5 s8a( a%lat 'in no( %ata in %ata Biserica EUROPA PANULUI O MIE: ?9/ Constantino6ol(l(i si aceea a Ro$ei5 cea 'intai convertin' la crestinis$ con'(catori 6olitici si $ilitari re#ional45 relativ a(tono$i %ata 'e 'an(l ar6a'ian5 cea 'e8a 'o(a tri($ran' 'e%initiv in ti$6(l l(i Ste%an I eel S%ant5 creator(l re#at(l(i 55a6ostolic: c( $arile sale centre ecle0ias'ce5 ar"ie6isco6ale si e6isco6ale5 'e la Es0ter#o$5 )es06re$ si +a3csa5 c( n($eroasele $anastiri inte$eiate in secol(l al Fl8lea 6rin e%ort(l 6rinci6alilor e$isari s6irit(al4 ai9isericii latine5 care era( cal(#arii 3ene'ictini. Intr8(n ase$enea conteAt etnic5 social86olitic si c(lt(ral5 in vecinatatea (nor 6o6(latii slave5 t(rcice si %ino8 (#rice5 care %iecare 6arc(rsesera in secolele DC8FI 'r($(l 'e la sta'i(l (nor eAistence co$(nitar8tri3ale B6e aloc(ri inca no$a'a sa( se$ino$a'aD5 si al (nei s6irit(alitati 6a#ane5 la acela al (nei vie' %e('ale inci6ience si crestine5 ro$anii era( in istoria $e'ievala a acestor 6arti 'e l($e5 la con%l(enta E(ro6ei 3alcanice5 rasaritene si esc8centrale5 sin#(ra 6o6(larie 'e ori#tne ro$anica5 c( vec"i ran'(ieli sociale si econo$ice se'entare5 c( str(ct(ri $entale crestine 6astrate 'in e6oca ro$ana si ro$ano83i0antina. In ca0(l acesta5 6roces(l %e('ali0arii 6ro#resive a societatii 'e la Car6ati si D(nare Q c( s6eci%ic(l sa( 3ine cont(rat intre 6arric(laritatile acel(iasi 6roces 'in aceste 0one ale continent(l(i e(ro6ean Q5 ca si contactele ne$i7locite ale ro$anitatii orientale $e'ievale c( 6ri$(l stat 3(l#ar5 c( I$6eri(l 3i0antin5 c( R(sia &ieviana. si c( Un#aria ar6a'iana5 avea( sa %ie insotite5 inainte si '(6a an(l ?===5 'e a6aritia (nor str(ct(ri ecle0iastice si5 i$6 li' t5 'e (nele %or$e 'e viata c(lt(rala5 #re%ate 6e %on'(l crestin a(to"ton si 6e o civili0atie 6re$e'ievala 3o#ata5 str(ct(ri si %or$e $enite (nei evol(tii (lterioare 6line 'e se$ni%icatii.
@. SOCIETATEA ROMANEASCA IN CONDITIBLE PROCESULUI DE FEUDALIZARE. MI!RATORI LA CUMPANA DE MH-ENII

a' Dina!ica st4ucturil r de! #ec n !ice (ceteaua de! 1ra,lca* structurile terit riale* indeletnicirile a1rare* cresterea ani!alel r* e4pl atarea 3 1atiil r !iniere* **ec n !ia de trans, r!are+* circulatia !ar,uril r si a 3anil r)
/eteaua detnogra$ica. In a6re'erea realicatilor econo$ice 'e 6e teritori(l ro$anesc in secolele FQFI5 a #ra'(l(i atins 'e 'e0voltarea societatii5 in #eneral5 (n rol 'eose3ii 'e inse$nat il 6re0inta c(noasterea retelei 'e$o#ra%ice 'in acea vre$e5 in $as(ra &i con'(ca la intele#erea ra6ort(l(i 'intre 6o6(larie si 'e0voltarea econo$ics a societati res6ective. )alentele relatiei 'e$o#ra%ie8'e0voltare econo$&a re6re0inta eA6resit concentrate a 'ina$icii econo$ice si sociale. Evol(ria 'e$o#ra%lca sta5 'e alt%el5 la 3a0G %or$arii si a acrionarii %actorilor $a7ori ai 'e0voltlrii econo$ice2 %or$ 'e $(nca s 6ro#res(l te"nic. ?99 INCEPUTURE MEDIE)AI.E C($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei cresrine $arc"ea0a (n $o$ent istoric 'e o 'eose3ita i$6ortantP 6entr( co$(nitatile 'e viata ale continent(l(i. Este ti$6(l can' $(lte 6o6oare5 eli3erate 'e s6ectr(l 'istr(#erilor no$a'e5 6rin incetarea inva0iei 6rinci6alelor val(ri $i#ratoare si a inc(rsi(nilor nor$an0ilor si ara3ilor5 6asesc 6e calea (n(i sensi3il 6ro#res5 a (nei verita3ile 55renasteri:. Perioa'a c(6rinsa $ai c( sea$a intre $i7loc(l secoi(l(i al IF8lea si secol(l al Fl8lea constit(ie 6entr( intrea#a E(ro6a $e'ievala o 6erioa'a 'e liniste si 'e sta3ilitate 'e$o#ra%ica. Ac($ ia( s%arsit in Occi'ent si in Orient $arile inva0ii ..3ar3are:G ac($ se cristali0ea0a or#ani0area i$6eriilor nasc(te 'in rast(rnari 6olicice si sociale si isi a%ir$a tri($%(l trei $ari reli#ii2 cres(nis$(l5 isla$is$(l si 3('is$(l.
E(ro6a central8rasariteana si 'e s('8est c(noaste si ea o e6oca 'e oarecare liniste In (r$a 'is6aritiei5 la %inele secoi(l(i al )TII8lea5 a C"a#anat(l(i avar5 consecinta a ca$6aniilor $ilitare 6(rtate 'e ostile carolin#iene. Ur$area i$e'iata a noii sit(atii 6olirice a consrit(it8o cresterea 'e$o#ra%ica 6e intinse s6atii #eo#ra%ice5 $ani%estata 6rin 6o6(larea 0onelor li3ere5 secarea 3altilor care 3loca( $arile vai %l(viale5 re'(can'5 ast%el5 'istanta 'intre 'i%eritele ase0ari ($ane5 6er$itan' contacte %recvente intre acestea si %acilitan' trans$iterea ele$entelor innoitoare 'e la o societate la alta. Invesri#atia ar"eolo#ica5 6rec($ si i0voare 'e e6oca atesta (n evi'ent s6or 'e 6o6(latie5 eA6ri$at5 %ie 6rin noti(nile 55$(lri$e a 6o6oarelor: =mu5ititdo popidornmG. 55nein%ranata $(lti$e a 6o6or(l(i: =e iemtapoputi multimdoG 'in 'oc($entele scrise5 %ie 6rin 'ensitatea ase0arilor cercetate in teren. Potrivit esti$arilor s6ecialistilor5 6o6(latia E(ro6e4 Occi'entale cresc(se 'e la ?95< $ilioane5 cat n($ara in 7(r(i an(l(i K==5 la @@5K $ilioane 'e loc(itori in an(l ;.=G 6o6(latia intre#ii E(ro6e se ci%ra5 catre an(l ?===5 la 9@ 'e $ilioane 'e loc(itori5 %ata 'e @< $ilioane cat n($ara in 7(r(l an(l(i <==. Evi'ent ca aceasta crestere n8a %ost si n( 6(tea %i (ni%or$a 6e 6arc(rs(l intre#ii 6erioa'e a secolelor DC8FIG eta6e 'e verita3ile 55eA6lo0ii: 'e$o#ra%ice a( %ost (r$ate5 'in ca(0e 'e or'in 6olitic sa( 'atorita (nor cala$i8tari nat(rale5 'e eta6e 'e oarecare incetinire sa( c"iar 'e re#res 'e$o#ra%ic. In #eneral5 insa5 6o6(latia a cresc(t sensi3il5 realitate care n( 6(tea sa n( in%l(ente0e 6e $(lti6le 6lan(ri 'e0voltarea societatii. Mai c( sea$a secolele IF8F s($ secole 'e Innoiri "otaracoare in $ai toate 'o$eniile vietii sociale5 in'eose3i in eel al c(ltivarii cerealelor si al ali$entatiei5 'eter$inan' in Occi'ent o no(a 55renastere:5 cea carolin#iana5 care a %ost5 intr8o oarecare $as(ra5 o renastere econo$ica. Aceasta s&(at7e va con'(ce la str(ct(rari social86olitice variate5 in %(nctie 'e nivel(l 'e 'e0voltare atins 'e %iecare co$(nitate in 6arte5 'e con'itiile 6olirice ale vre$ii5 'e alti %actori 'e $ai $ica sa( 'e $ai $are i$6ortant4. In ti$6 ce in (nele tari 'in E(ro6a 'e a6(s si 'e s('8est se Inc"eia la $i7loc(l secoi(l(i al DC8lea 6roces(l 'e %or$are a relatiilor %e('ale5 6rin 'esco$6(nerea societatii sciava#iste5 in altele5 societatea $e'ievala l(a nastere 'irect 'in realitarile 6erioa'ei 'estra$arii relatiilor #entilice5 acest 6roces 'es%as(ran'(8se5 in %or$ele sale inci6iente5 in c(rs(l secolelor DC8FIG in ti$6 ce in Occi'ent(l e(ro6ean se $ani%esta5 la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii5 o 6(ternica ten'intl 'e in'ivi'(ali0are etno86olitica in ca'r(l I$6eri(l(i carolin#ian5 ce va con'(ce la crearea 3a0elor viitoarelor state ale Frantei5 !er$aniei5 Italiei5 in E(ro6a EUROPA PANULUI O MIE: ?9. 'e rasarit se 'es%as(ra5 in secolele res6ective5 (n 6roces 'ia$etral o6(s5 or#anis$e 6olitice 'i%erite $ani%estan' ten'inta inte#rarii lor in $ari entitati 6olitice c( valente statale. Ac($ ia( nastere 'iverse state in ca'r(l l($ii slave in (r$a 'ivi0arii societatii in clase sociale5 re#i$(l statal consoli'an'(8se 6e str(ct(ra %e('ala. IrP.('8est(l E(ro6ei5 '(6a o 6erioa'a 'e 'eca'ere econo$ica5 in secolele )I?8IF5 I$6eri(l 3i0antin 55renaste: incePn' 'in secol(l al F8lea5 %a6t care va a%ecta si teritoriile 'in i$e'iata sa a6ro6iere5 6rintre care si cele ro$anesti. In ce 6riveste s6ati(l ro$anesc5 6erioa'a secolelor IF8FI este cea $ai 3ine c(nosc(ta5 6ana in 6re0ent5 'in c(rs(l $ileni(l(i 55int(necat: sa( al 55tacerii:5 'atorita (nor la('a3ile star(inte 'in 6artea cercetatorilor ro$ani5 in conteAt(l carora ar"eolo#ia $e'ievala si8a a'(s o re$arca3ila contri3(tie in 'ec(rs(l (nei 7(rnata' 'e veac 'e acrivitate. I'enti%icarea c(lt(rii $ateriale a societat8H 'in acea vre$e a o%erit 6osi3iHtatea 6racrica 'e cercetare a n($eroaselor ase0ari 'e e6oca Q o verita3ila 55eA6lo0ie: 'e$o#ra%ica Q5 s(3 as6ect(l c(noasterii c(lt(rii si a civili0atiei co$(nitarilor ($ane res6ective5 crean'5 toto'ata5 6re$isele s$'ierii (nor 6ro3le$e $ai sensi3ile5 c($ ar %i cele 'e or'in social5 $ental colectiv si c"iar 6olitic. Cercetarile5 'in (lti$a vre$e $ai c( sea$a5 a( evi'ential eAistenta (nei c(lt(ri $ateriale 'e0voltate si (nitare 6e a6roa6e intre# teritori(l 'intre Car6ati5 D(nare si Mare5 s(6erioara5 'in $(lte 6(ncte 'e ve'ere5 celei 'in e6oca i$e'iat anterioara. In al 'oilea ran'5 consecinta toc$ai a $ai 3(nei c(noasterii a creatiei $ateriale 'in acea vre$e5 secolele a$intite a6ar 're6t cea $ai i$6ortanta veri#a a lant(l(i evol(tiei societatii ro$anesti 'e 6anT in secol(l al Fl)8lea5 o verita3ila 556laca t(rnanta: a intre#ii societati s6re %or$ele s(6erioare 'e c(lt(ra si civili0arie $e'ievala. Mani%estarea 'e %on' a acest(i 6roces #eneral e(ro6ean s8a concreti0at5 6entr( s6ati(l car6ato8'an(3iano86ontic5 in 6ri$(l ran' 6rintr8(n s6or 'e$o#ra%ic5 realitate evi'entiata 'e investi#atia ar"eolo#ica5 s(3 %or$a (nor concencrari $asive 'e 6o6(latie in 0one 'e conver#ence ($ane5 in $as(ra sa s(3linie0e ra6ort(l 'e con'irionare 'intre cresterea 6o6(latiei5 cresterea econo$ica si 6roces(l 'e or#ani0are statala a7(ns ac($ 6e o no(a trea6ta5 s(6erioara5 se$ni%icaria 6olitica a acestor concentraii 'e$o#ra%ice si rol(l lor in $at(ri0area ot#ani0irii 6olitice. Evi'enta intoc$ita 6rivin' 'esco6eririle %ac(te 6ana in 6re0ent 6e teritori(l Ro$aniei in'ica (n i$6ortant n($ar 'e ase0ari o$enesti5 'e 6este @ === 'e ase0ari si 'e necro6ole ras6an'ite 6e intrea#a s(6ra%ata a tarii s(3 %or$a (nor concentrari 'e$o#ra%ice. Ele se intalnesc atat in 0onele 'e ca$6ie5 cat si in cele colinare5 'e 6o'is sa( s(3car6atice. Este 'e s(3liniat aici %a6t(l ca5 in ra6ort c( e6oca anterioara5 ince6an' 'e la %$ele secoi(l(i al )lll8lea se conscata o in$(ltire a ase0arilor o$enestiG aceasta crestere 'e$o#ra%ica este $(lt $ai evi'enta in 6erioa'a c(6rinsa intre secol(l al IF8lea si ince6(t(l secoi(l(i al Fl8lea5 crestere atin#an'5 6otrivit (nor esti$ari recente5 6rocente 'e s(ta la s(ta5 co$6arativ c( sit(atia 'in 6erioa'a anterioara. Cartarea acestor ase0ari 'esco6erite ar"eolo#ic arata eAistenta $ai $(ltor #r(6ari5 $ai $ari sa( $ai $ici5 cores6(n0atoare (nor (ni(ni teritoriale avan' ca (nitate 'e 3a0a sat(l5 in interior(l carora se 'es%as(ra intrea#a
activitate econo$ica 'in 0ona si se 'e%inea(
Fi#. @> Ase0ari 'in sccolelc )III8FI 6e teritori(l cara6ato8'(narcano86onric B'(6a St. Oltean(5 "ocietat9....'0!3GL ?. Horo'istcaG @. BarancaG /. F(i(l( HcrtiiG 9. I3anestiG .. Doro"oiG K. DerscaG<.?5=<.??aG >. !Uireni IG ;. !"ireni IIG tO. MicocG ??. )ar%( Ca$6(l(iG ?@. HanestiG ?/8 Ri6iceniG ?9. IonascniG ?.. )icoleniG ?K. Bo3(lestiG ?<. Ca$6eni IG ?>. Ca$6eni IIG ?;. S(ceavaG @=. Mi"aiesciG @?. Bo#ataG @@. ContestiG @/. CotnariG @9. Car7oaiaG @.. C(c(teni8BaiceniG @K. S6inoasaG @<. Er3iceniG @>. Balt.at.iG @;. Hol$G /=. O3oroce$G /?. Sc"eiaG /@. Dol7estiG //. Davi'eniG /9. )ileniG /.. PoianaG /K. Mol'oveniG /<. )la'iceniG />. Mal(8Do3reniG /;. Piai2ra Nea$rG 9=. Brasa(t7G 9?. CoscisaG 9@. I0voareG 9/. Beresti8BistritaG 99. ItestiG 9.. Bor0esri8SarataG 4;. Bo#'anestiG 9<. FlorestiG 9>. FaraoaniG 9;. Cle7aG .=. Ra6ile8!(ra )aliG .?. )nsoaraG .@. Oic(0G ./. Pro3otaG .9. Po6ricaniG ... Ta(test4G .K. )inatoriG .<. C(0a )o'aG .>. Doro3antiG .;. Soro#ariG K=. !olaiesti IG K?. !olaiesci IIG K@. Re'i( Al'eiG K/. Iasi IG ;4. Iasi IIG K.. Iasi %%lG KK. Iasi I)G K<. Danc(G K>. Hol3oca IG K;. Hol3oca IIG <=. Clii6erestiG <?. )la'iceniG <@. Hlincea IG </. Hlincea IIG <9. MiroslavaG <.. Co#easca IG <K. Co#easca IIG <<. Co#easca IIIG <>. Pa(se'G <;. Po6estiG >=. OsoiG >?. )oincstiG >@. )alea Urs(l(iG >/. Ci(t3estiG >9. Mo#oscsciG >.. Ci(rea IG >K. Ci(rea IIG ><. PocreacaG >>. Poiana c( CerateG >;. So%roncstiG ;=. Bo0ieniG ;?. Danesti IG ;@. Danesti IIG ;/. Bereasa IG ;9. Bereasa IIG ;.. Bereasa IIIG ;K.
BaraestiG ;<. Dol"estiG ;>. Ars(ra IG ;;. Ars(ra IIG ?==. Ars(ra IIIG ?=?. Ars(ra I)G ?=@. M. +o#alnicean(G ?=/. )alca SeacaG ?=9. Tanac(G ?=.. )iisoaraG ?=K. )asl(iG ?=<. Bro'ocG ?=>. Sec(iaG ?=;. CrecestiG ??=. C(neniG ???. OltenestiG ??@. Tir0iiG ??/. Pa'(reniG ??9. R(scaG ??.. Po7ereniG ??K. )aleniG ??<. !r($e0oaiaG ??>. OtcleniG ??;. )(tcaniG ?@=. Co'reniG ?@?. Rosiest4G ?@@. !(ra I'riciG ?@/. H(r'(#iG ?@9. !(siPeiG ?@.. CostestiG ?@K. Sar3iG ?@<. Lo0inca8OncesriG ?@>. Oncesti IG ?@;. Oncesti IIG ?/=. Bar3oasaG ?/?. Lic"itiseniG ?/@. BalotesciG ?//. PerieniG ?/9. Sni"(levG ?/.. Bere0eniG ?/K. Bo0ia IG ?/<8 Bo0ia IIG ?/>. Bo0ia IIIG ?/;. Falci(G ?9=. Bo#'anestiG ?9?. BancaG ?9@. S(leceaG ?9/. Hor7aG ?99. E6(reni IG ?9.. E6(reni IIG ?9K. !i(rcani IG ?9<. !i(rcani IIG ?9>. Rai( )a'eniG ?9;. Ran0estiG ?.=. M(r#eniG ?.?. Car7aG ?.@. Bla#esti IG ?./. Bla#esti IIG ?.9. )a'eniG ?... Cava'inesti IG ?.K. Cava'inesti IIG ?.<. Co$anestiG ?.>. P(ricaniG ?.;. Si6eniG ?K=. I#estiG ?K?. T(PcaniG ?K@. LatestiG ?K/. Mil(steniG lK9.Al'estiG ?K.. BarialestiG ?KK. SSrateniG ?K<. B(rs(ciG ?K>. Po6eniG ?K;. ZorleniG ?<=. Pro'ana8Barla'G ?<?.Barla'IG ?<@. Barla' IIG ?</. Po'( ICetrisG ?<9. CositeniG ?<.. !o"orG ?<K. BraliasestiG ?<<.!ar3ovat IG ?<>. !ar3ovat IIG ?<;. Bala3anestiG ?>=. BercsciG ?>?. Balinresti ?G ?>@. Balintesti IIG ?>/. Dra#(seniG ?>9. BaneasaG ?S.. RoscaniG ?>K. )arle0i IG ?S<. )arle0i IIG ?>>. Man'restiG ?>;. Tar#( B(7orG ?;=. BalcniG ?;?. Dri#ancstiG ?;@. IvestiG ?;/. Ca$6ineancaG ?;9. Orcav( IG ?;.. Orcav( IIG ?;K. D($3raveniG ?;<. Dra#osloveniG ?;>. T(l(cesti IG ?;;. T(l(cesri IIG @==. )alea l(i T(l(cG @=?. )anatoriG @=@. !alaTiG @=/. IAS.Sen'reniG @=9. Sen'teniG @=.. D$o#etia8!arvanG @=K. MacinG @=<. I#lita8T(rcoaiaG @=>. IsacceaG @=;. Manastirea Nic(liPelG @?=. Nic(l&etG @??. T(lceaG @?@. Licosto$o8Peri6ravaG @?/. M(ri#liiolG @?9. Nal3ancG @?.8 Ba3a'a#G @?K. Ca$enaG @?<. Tariver'eG @?>. HiscriaG @?;. Ca6(l )iilor IG @@=. Ca6(l )nlor IIG @@?. Piatra Frecat.eiG @@@. DaeniG @@/. !arlici(G @@9. Cio3an(G @@.. HarsovaG @@K. St(6inaG @@<. Sei$enii MiciG @@>. Ce$avo'aG @@;. Coc"irleniG @/=. Pisc(lG @/?. Ti3nc(i @/@. FacliaG @//. Saii#nIG @/9. Mircea )o'aG @/.. Sa$ No(G @/K. Me'#i'iaG @/<. Castel(G @/>. Poarta A-3aG @/;. !ales(8Na0arcea2 @9=. Basara3iG @9?. )alea Seaca8)al( l(i TraianG @9@. )al( l(i TraianG @9/. ConstantaG @99. Sc3it(2 @9.. Man#aliaG @9K. Li$an(G @9<. A'a$clisiG @9>. OltinaG @9;. CanliaG @.=. !alitaG @.?. !'rlica2 @.@. DerventG @./. Pac(i(i l(i SoareG @.9. Cosl(#eniG @... FacaeniG @.K. Matc(lesti8)iiPoaraG @.<. !($ lalo$iPeiG @.>. S6ir( HarecG @.;. Ins(raveiG @K=. Corn( Mal(l(i8C(0a )o'aG @K?. T(%estiG @K@. )i0ir( @K/. I-scoceancaG @K9. C+iscaniG @K.. BrlilaG @KK. Pra6or#esc(8Bal'ovinestiG @K<.Bal'ovinestiG @K>.Pietrai( @K;. Si"lean(G @<=. !e$eneleG @<?. LA.S.D(nareaG @<@. Ste%an eel MateG @</. Avant(8Ra$nicei( @<9. Ra$niccl(G @<.. ConstantinePtiG @<K. S(PcstiG @<<. Maraioi(G @<>. De'(lestiG @<;. Fili6esciG @>=. Fa(rei @>?. !iea3an(G @>@. PoVta Calna(G @>/. B(0S(G @>9. Cara#eleG @>.. U'aPi8L(cicniG @>K. Salcioara8S$eeni @><. S$eeniG @>>. S('iciG @>;. !"eraseniG @;=. Mi"ailestiG @;?. I0vor( D(lceG @;@. Sarata8Monteor( @;/. PietroascleG @;9. )as( S(6atG @;.. B('(reascaG @;K. B(cov IG @;<. B(cov IIG @;>. B(cov IIIG @;;. Slon /==. Olteni IG /=?. Olteni IIG /=@. B(ci($cniG /=/. Tar#sot( )ec"iG /=9. SirnaG /=.. !r(i(G /=K. Dri'( /=<. IleanaG /=>5 )alea Ar#oveiG /=;. TariceniG /?=. S(ltanaG /??. Doro3ant(G /?@8/?;. )arasti 0ona BSD /@=8/@9. An'olina8Ciocanesti 0ona B.DG /@.. CiocancstiG /@K. RiLsaG /@<. C(nesti IG /@>. C(nesti II /@;8//9.!ra'istea 0onaG //.8 PotcoavaG //K. !a(nesti8!alat(i(G //<. S6ant.ovG //>. Ta(seanca8Ul$eni //;. Ul$e(iG /9=. O&eni6G /9?. C"irno#iG /9@. Re(ieG /9/. )alca Po6iiG /99. Ra'avan(G /9.. SalcioaniC
dddddd .888885.5 U 85.8888888888... P iU. ((((i((8 vsa7(niii%%i $t!$. v7(t(cPi 7(airiG (R,. L.(c(er5i rv7oaraG
/.?. BaneasaG /.@. B(%teaG /./. Mo#osoaiaG /.9. Srra(lesciG /... Da$aroaiaG /.K. !i(lesriG /.<. Panteli$onG /.>. Bra#a'ir(G /.;. Pia%a 'e FloriG /K=. Al3aG /K?. )iian IG /K@. )&an IIG /K/. !lina IG /K9. !lina IIG /K.. MironesriG 3;;. HotareleG /K<. Criva%G /K>. CascioareleG /K;. !reacaG /<=. Pr(n'(G /<?. !osrin(G /<@. S%anr( !"eor#"eG /</. Fra%esciG /<9. Oinac(G /<.. Mal( Ros(G /<K. !i(r#i( ParrG /<<. Slo3o0iaG /<>. !"i0'ar(G /<;. I0vor(G />=. RalestiG />?. !o#osariG />@. Zi$niceaG />/. FanrancleG />9. Pa(leascaG />.. AleAan'riaG />K. D(lceancaG /><. S%$VestiG />>. S(r'(lestiG />;. MiroViG /;=. B(r'eaG /;?. Mo0aceniG /;@. Barlo#(G /;/. C(rrea 'e Ar#eVG /;9. RacoviraG /;.. SrolniceniG /;K. S(seniG /;<. R(nc( MareG /;>. !aneasaG /;;. Cioroi(G 9==. HoriraniG 9=?. Farcas( 'e -osG 9=@. ZvorscaG 9=/. A$arSstii 'e S(sG 9=9. O3irsiaG 9=.8 Cora3iaG 9=K. Celei(G 9=<. OrleaG 9=>. Potel(G 9=;. Loc(steniG 9?=. BranisreG 9??. P(r(riG 9?@. Le(G 9?/. Bo3ean(G 9?9. CarceaG9l.. !arlestiG 9?K. CraiovaG 9?<. Pa'eaG 9?>. Ne'eiaG 9?;. D(nareniG 9@=. !i(r#iraG 9@?. Bistrer.G 9@@. RasrG 9@/. T(narii )ec"iG 9@9. Ci(6ercenii )ec"iG 9@.8 Basara3iG 9@K. !olenriG 9@<. Ma#lavicG 9@>. BailesriG 9@;. !alici(ica IG 9/=. !alici(ica IIG 9/?. Perison 9/@. Mara'nele IG 9//. Mara'nele IIG 434. Maracinele IIIG 9/.. I0voareG 9/K. CecaccG 9/<. )arto6G 9/>. Plo6sorG 9/;. Corn(G 99=. Sri(3eiG 99?. Bra3ovaG 99@. SalccaG 99/. )er3icioaraG 444. )er3iPaG 99.. Balta )er'eG 44;. !o#os(G 44T. Ostrov( MareG 99>. HinovaG 99;. Ji$ianG 9.=. Dro3eca8T($( SeverinG 9.?. )nsoaraG 9.@. Dra#oresriG 9./. CeleiG 9.9. Po#araG 9... OrVovaG 9.K. Ieseln&aG 9.<. Ia3lanHaG 9.>. SvinitaG 9.;. Ber0ascaG 9K=. Po'( Pa0arisreG 9K?. Tar$(riG 9K@. )alea Ca$eniveiG 9K/. PescariG 9K9. Mol'ova )eclieG 9K.. Ui'iaG 9KK. Brosrer(G 9K<. BerlisteG 9K>. P(esriG 9K;. Eer0oviaG 9<=. DecaG 9<?. Ca$6( I(i An'reiG 9<@. -'loaraG 9</. Re$etea MareG 9<9. Ti$isoara8CioreiG 9<.. Pa'(rea )er'eG 9<K. Ti$i7oaraG 9<<. Sacala0G 9<>. Ho'oniG 9<;. Cea-aG 9>=. Cena'G 9>?. SeitinG 9>@. Po6inG 9>/. PecicaG 9>9. San6etr( !er$anG 9>.. FelnacG 9>K. Fr($(seniG 9S<. Za3raniG 9>>. Li6ovaG 9>;. C"el$acG 9;=. Pa(lisG 9;?. B(lciG 9;@. C(v"iG 9;/. Sa$3ateniG 9;9. SiriaG 9;.. )la'i$iresc(G 9;K. An'G 9;<. P'ncotaG 9;>. Moro'aG 9;;. Zanin'G .==. Na'a3G .=?. Sicla(G .=@. !raniceriG .=/. Pil(G .=9. )arsan'G .=.. Ier$ara Nea#raG .=K. S(nc(-(sG .=<8 Fa3rica 'e Bere BOra'eaDG .=>. SalcaG .=;. Ora'eaG .?=. Bi"ariaG .??. Sac(ieniG .?@. Ta(te(G .?/. N(s%ala(G .?9. CrasnaG .?.. Zala(G .?K. Moi#ni'G .?<. Uni$arG .?>. SacaseniG .?;. Tasna'G .@=. Sa$a(G .@?. SalaceaG .@@. Silin'$G .@/. TarceaG .@9. )alea I(i Mi"aiG .@.. !alos6crre(G .@K. C(rt(iseniG .@<. BereaG .@>. CareiG .@;. Tirea$G ./=. IrinaG ./?. Ca(asG ./@. SolnocG .//. Sat( MareG ./9. Me'ies( A(rirG ./.. C(lci( MareG ./K. Oarta 'e -osG ./<. BaiaMareG ./>. So$c(caMareG ./;. Da3acaG .9=. DorolB(G.9l. Cl(78Manast(rG .9@. So$eseniG .9/. Ta#PG .99. SirioaraG .9.. Bran coven eV2iG .9K. !orci8De'ra'G .9<. San#ior#i( 'e M(resG .9>. Tar#( M(resG .9;. BorVe%el'G ..=. MorestiG ..?. L('(sG ..@. So6or( 'e Ca$6ieG ../. T(r'aG ..9. Mol'ovene7r7G .... NoslacG ..K. T(r'asG ..<. !a$3asG ..>. Ci($3$'G ..;. Tei(sG .K=. Telna8I#lii(G .K?. I#"i(G .S@. Al3a I(liaG .K/. Blan'ianaG .K9. T(r'asG .K.. DevaG .KK. H(ne'oaraG .K<. Teli(c( In%eriorG .K>. !"elariG .K;. Fe'criG .<=. C(#irG .<?. TarrariaG .<@. )in%( 'e -osG .</. Se3esG .<9. Pian( 'e -osG .<.. PctrestiG .<K. CalnicG .<<. La0G .<>. A6ol'( 'e S(sG .<;. S(ra M&aG .>=. Si3i(G .>?. !(steritaG .>@. Ocna Si3i(l(iG .>/. !"ir3o$G .>9. Ber#"inG .>.. Seica MicaG .>K. BoarteaG .><. Ci(n#a5 a0i Uioara 'e -osG .>>. Me'iasG .>;. Bratei(G .;=. Si#"isoaraG .;?. Saias(ri8)etca IG .;@. SGllaV(ri8)c%ca IIG .;/. Be0i'G .;9. Me'isor( MareG .;.. Si$ones(G .;K. O'or"eiG .;<. Por($3enii MariG .;>. Por($3enii Mi'G .;;. BetestiG K==. FiliaVG K=?. Crist(r( Sec(iescG K=@. EliseniG K=/. Fa#arasG K=9. Brea0aG K=.. Co$anaG K=K. Ro'3av IG K=<. Ro'3av IIG K=>. Fel'ioaraG K=;. Ma#(ra Co'leiG K?=. CriscianG K??. BrasovG K?@. San6etr(G K?/. Har$anG K?9. O0(nG K?.. S%ant( !"eor#lie IG
K?K. S%anr( !"eor#"e IIG K?<. !"i'rala(G K?>. An#"el(sG K?;. ReciG K@=. Za3alaG K@?. CernatG K@@. PolanG K@/. L(toasaG K@9. SancraicniG K@.. Micrc(rea Ci(cG K@K. Pa(leniG K@<. DelniPaG 1K@>. Rac(G K@;. !Ueor#"ieniG K/=. La0areaG K/?. RevnaG K/@. BilaG K//. Lenca(riG K/9. Alce'arG K/.. Ec"ina(PiG K/K. Lo6a$aG K/<.?.(caPe(caG K/>. BranestiG K/;. !(ra Bac(l(iG K9=. Cal%aG K9?. HanscaG K9@. OlanesriG K9/. Et(lia5
EUROPA PANUI.UI O MIE: 5 ?9S co$6onentele raa7ore ale str(ct(rii sociale si 6olitice. C(noasterea celor $ai i$6ortantC as6ecte ale acestor str(ct(ri teritoriale5 a 6eisa7(l(i acestora5 in $as(ra in care acestea s o#lin'esc in cercetarile e%ect(ate5 arata c( toata claritatea rol(l lor in 'e0voltarea vieti social8econo$ice5 Ti6(rile 'e str(ct(ri teritoriale2 ase0ari r(rale %orti%icate sa( 'esc"ise cetati5 co$6leAe $onastice5 ase0ari c( caracter (r3an5 6ort(ri etc.5 55siste$ati0area: lo teritoriala c( 6rin'6alele 0one scono$ice5 ca vatra sat(l(i c( constr(ctiile.a%erente5 ci teren(rile %olosite in sco6 a#rar si 6astoral5 $o'(l 'e 'is6(nere a loc(intielor Bconcentrat sa( 'is6ersateD5 evol(tia 'e$o#ra%ica 'in ase0are o%era (n ta3lo( concret al osat(rii econo$ice in 6ri$(l ran'5 a ase0arii sa( ase0arilor o$enesti la nivel(l sat(l(i sa( al o3sti satesti teritoriale. S8a re$arcat c( alt 6rile7 ca6acitatea realitatilor 6a%eo8'e$o#ra%ice5 a 'e$o#ra%ie cantitative5 a concentrarilor 'e$o#ra%ice 'intr8o an($ita e6oca istorica5 'e a ras6(n'i si (nor 6ro3le$e 'e or'in 6olitic a caror i$6ortanta s6oreste consi'era3H5 'aca ne re%erin la ince6(t(rile or#ani0arii statale a 6o6or(l(i ro$an. C($ s8a aratat 'e7a5 %eno$en(l 'e #r(6are a 6o6(latiei este intrinsec %iintei o$enesti tot atat 'e vec"i ca si societatea insasi5 i0voran' 'in senti$ent(l 'e si#(ranta 6e care i e$ana #r(6area oa$enilor5 atat in ceea ce 6riveste 6ro'(ctia 6ro6ri(80isa5 cat si in ve'ereG a6ararii in co$(n %ata 'e sri"iile nat(rii sa( i$6otriva '(s$anilor 'e orice %el care le8a 6ri$e7'(i viata. Fara in'oiala ca %actor(l #eo#ra%ic are si el (n $are rol5 6o0itia #eo#ra%icG %avora3ila 'es%as(rarii activ&atii o$enesti %(n' 'in 6lin %olosita. De aici5 ten'inta %orrnari co$6leAelor teritoriale5 a concentrarii 6o6(latiei5 a constit(irii 'e #r(6ari 'e ase0ari $a $ici sa( $ai $art5 in %(nctie 'e cresterea 'ensitatii 6o6(latiei5 'e interesele $aterial ale oa$enilor5 'e evol(tia 6roces(l(i 'e or#ani0are interna a acestor co$6leAe 0onale Ast%el5 %eno$en(l 'e #r(6are teritoriala5 'e concentrare a 'i%eritelor str(ct(ri5 re%lectanc #ra'(l 'e or#ani0are 6olitica a e6ocii5 ca6ata. si $ai $(lt in consistenta5 el 6ro'(can'(8si $ai 'e6lin si 'in rati(ni 'e stat Bstran#erea contri3(tiei s(6(silor5 (s(rarea acri(nii 't 'esco6erire si 'e (r$arire a ra(%icatorilor5 6osi3ilitatea 'e constran#ere a t(t(ro loc(itorilor in ve'erea 6artici6arii la a6ararea co$(nitariiD. Cartarea celor 6este @ === 'e ase0ari si necro6ole o$enesti 'in secolele IF8FI 'e 6t teritori(l Ro$aniei evi'entia0a eAistenta $ai $(ltor #r(6ari sa( co$6leAe teritorialt 'e $ari$e 'i%erita si releva #ra'(l 6roces(l(i 'e or#ani0are 6olitica5 (r$are a 'r($(l( 6arc(rs 'e la %or$ele sale in%erioare5 la cele constatate in secolele IF8 FI5 rol(l s inse$natatea ra6ort(l(i 'intre 6o6(latie si or#ani0are 6olitica in $at(ri0area vietii noastrt 'e stat 'e la ince6(t(l ev(l(i $e'i(. C( toate re0ervele ce se i$6(n5 'atorita 'i%ic(ltatilo 'e cercetare5 a re0(ltat (n i$6ortant n($ar 'e ase0ari o$enesti sit(ate s(3 %or$a (no2 co$6leAe sa( concentrari 'e$o#ra%ice ras6an'ite 6e intrea#a s(6ra%ata a tarii5 cate o%eri o i$a#ine revelatoare 6entr( a6recierea #ra'(l(i 'e or#ani0are 6olitica a 6o6(latie ro$anesti 'in 6erioa'a $entionata. O 6ri$a #r(6are5 alcat(ita 'in 6este ?. ase0ari5 se sit(ea0a in nor'(l Mol'ovei5 intn Pr(t si Siret5 in 7('et(l Botosani. De re$arcat ca in ca'r(l acestei #r(6ari a( %os i'enti%icate ase0ari %orti%icate c( sant si val 'e 6a$ant5 care a( 'ain(it in c(rs(l secoleloi ?.= INCEPUTURI MEDIE)ALE )HI8FI. La (nele 'intre ele5 'e 6il'a5 la cea 'e la F(n'( Hertii5 a( %ost 'esco6erite trei ran'(ri 'e val(ri si sant(ri 'e a6arare cores6(n0atoare5 a$ena7are in c(rs(l a trei e6oci consec(tive5 %e.6t care 6res(6(ne in'e6linirea rol(l(i ei 'e %orti%icatie 6e o 6erioa'a 'est(l 'e l(n#a. O $are concentrate 'e 6o6(latie c( o 'ensitate s6orita s8a constatat in 0ona 'eli$itate5 in #eneral5 'e c(rs(l in%erior al -i7iei si Ba"l(i(l(i si 'e ra(l Pr(t5 cores6(n0ator 6artii centrale a act(al(l(i 7('et Iasi. Pe o s(6ra%ata c( (n 'ia$etr(5 'e a6roAi$ativ .= &$5 se a%la( 6este /= 'e ase0ari5 in #eneral 'esc"ise. In 6artea 'e nor'8vest a acestei #r(6ari5 o alta5 'e $ai $ica intin'ere si 'ensitate $ai scT0(ta5 atin#ea Iinia Siret(l(i5 totali0an' circa ?= ase0ari. In 6artea 'e s(' a Po'is(l(i Central Mol'ovenesc5 intre Pr(t si ra(l Barla'5 c(6rin0an' 6artea 'e s(' a act(al(l(i 7('et )asl(i si 6artea 'e nor' a 7('et(l(i !alati5 se constata5 'e ase$enea5 o concentrare 'e ase0ari5 c( o $are 'ensitate5 n($ar(l ase0arilor re0(ltat 'in cercetari siste$atice5 son'a7e sa( sa6at(ri 'e salvare5 'e6Ssin' ci%ra 'e 9=G n($ar(l lor real va %i %ost5 insa5 'e 'e6arte $(lt $ai $are5 'aca l(a$ in consi'erate si ase0arile 'e6istate 6rin cercetari 'e s(6ra%ata. Intre cele 'o(a $ari concentrari 'e$o#ra%ice5 cea 'in 0ona ieseana si cea 'in 0ona 3arla'eana5 se sit(ea0a $ai $(lte $ici #r(6(ri %or$ate 'in cateva sate ras%irate 6e c(rs(l (n(i %ir 'e a6a5 intre ele 'etasan'(8se5 6arca 6rintr8 o $ai $are 'ensitate5 (n n(cie( alcit(it 'in 6este 0ece ase0ari. Un n(cie( ase$anator se constata si in 0ona !alarilor5 intre c(rs(rile in%erioare ale Siret(l(i si Pr(t(l(i5 alcat$t 'intr8(n n($ar 'e sa6te ase0ari. Intre Siret si Car6ati5 sit(atia5 'in 6(nct(l 'e ve'ere al concentrator 'e$o#ra%ice5 n( este tot atat 'e clara in sta'i(l act(al al cercetarilor. Ase0arile5 atatea cate a( 6(t(t %i i'enn%icate 6ana ac($5 a6ar risi6ite 'e8a l(n#(l vailor sa( al a6elor5 inca( concentrarea lor ca in 0ona 6o'is(l(i n( $ai este 6osi3ila. Din aceleasi $otive5 nici 'ensitatea loc(iriiC n(
$ai este asa 'e $are ca in tin(t(l 'intre Pr(t si Siret. Asa5 'e 6il'a5 in 0ona S(cevei se se$nalea0a 'oar trei ase0ari la $an 'istante (na 'e altaG o sir(atie 'i%erita se constata in 0ona )rancei5 c( 6rel(n#iri s6re s(' 6ana la varsarea Oit(0(l(i In Trot(s si 6e valea Oit(0(l(i 6ana la 7oncti(nea c( ase0arile 'in Transilvania. Intre c(rs(rile in%erioare ale ra(rilor Bistrita5 Mol'ova si Siret se constata o #r(6are 'e ase0ari ceva $ai a'(nate. Pe teritori(l 'intre Pr(t si Nistr(5 in Basara3ia asa'ar5 sit(atia 'e$o#ra%ica este in $are 6arte ase$anatoare. Si aici se constata in aceasta vre$e (n s6or 'e$o#ra%ic evi'ent %ata 'e sit(atia 'in e6oca 6rece'enta5 concreri0at in concentrarile 'e 6o6(latie sit(ate in s('(l 3asara3ean B6este ?K= 'e ase0ariD5 6rec($ si cele 'e 6e c(rs(l in%erior al Ra(t(l(i H0ona Or"ei( )ec"iD sa( 'in nor'8est(l Basara3iei. Teritori(l Do3ro#ei 6re0inta o a#lo$erare 'e ase0ari5 'istri3(te 'e8a l(n#(l vaii Caras(5 intre Cernavo'a si Constanta si a'evirate sit(ri 'e sate si cetati 6e $al(l 're6t al D(narii si 6e litoral(l 6ontic5 c( in'esire $ai 6re#nanta intre Constanta si Ca'rilater si 6e $al(l lac(l(i Ra0el$. In 6lato(l 6ro6ri(80is 'o3ro#ean5 ase0arile se 'istri3(ie c( $ai $ari 'istante intre ele5 eAce6tie %ocan' 3a0in(l Casi$cea. EUROPA 55ANULUI O M?E: ?.? Pe teritori(l viitoarei Tari Ro$anesti5 sit(aPa 'e$o#ra%ica 6re0inta $(lte as6ecte ase$anatoare c( cea 'in Mol'ova. Si aici intalni$ $ari concentriri 'e 6o6(latie5 'e 0eci 'e ase0ari5 alat(ri 'e care %iintea0a si $ici n(clee alcat(ite 'in cateva sate5 sa( c"iar ase0ari sin#(ratice Bcaracter(l acestor 'in (r$a se 'atorea0a5 'esi#(r5 li6sei cercetarilor siste$aticeD. Ca si in Mol'ova5 in 0one%e 'e ses5 'e ca$6ie in #eneral5 ase0Trile s(nt concentrate c( o 'ensitate 'est(l 'e $are5 6e can' in 0onele colinare si 6re$ontane acestea a6ar $ai rare5 %iin' sit(ate 6e vaile ra(rilor. Ince6an' 'e la est catre vest5 o $are #r(6are 'e 6o6(latie se a%la in 0ona Brailei5 intre c(rs(rile in%erioare ale B(0a(l(i si Cal$at(i(l(i5 6e 'e o 6arte5 si D(nare5 6e 'e alta 6arte. Pornin' in s(s(l D(narii5 constata$ o a#lo$erare 'e ase0ari c( o 'ensitate s6orita5 sit(ate intre Calarasi si Mostistea. Catre vest5 intre D(nare si ra(l Ar#es5 se inre#istrea0a 6re0enta catorva ase0ari5 c( o 'ensitate relatiI $are5 iar $ai in a$onte5 $er#an' 6ana la varsarea ra(l(i Teleor$an in )e'ea5 o alta #r(6are oc(6a o s(6ra%ata 'e teren ceva $ai $are5 'ar c( o 'ensitate $ai $ica. O 0ona 'ens 6o6(lata era cea c(6rinsa intre a6a Colentinei si a6a Da$3ovitei Bact(ala 0ona a B(c(restilor si a i$6re7(ri$ilorD5 sit(an' aceasta concentrare 'e 6o6(latie in 6lina ca$6le $(nteana. Intre )e'ea si Teleor$an5 cercetarile a( evi'entiat 'o(a 0one $ai 6o6(late2 (na intre c(rs(rile s(6erioare ale celor 'o(a a6e5 in care s(nt atestate (nele ase0ari a'(nate 6e o $ica s(6ra%ata5 alta sit(ata 6e c(rs(l in%erior al celor 'o(a ra(ri. c( ase0ari ras6an'ite 6e (n teritori( $ai in tins. La vest 'e Olt5 ase0arile 'esco6erite s(nt ras6an'ite 6e o $are s(6ra%ataP ceCaco6en Intre#(l teritori( 'e s(' al Olteniei5 incat as6ect(l 'e concentrari $asive 'e86o6(latie asa c($ se intalneste in Mol'ova sa( in M(ntenia5 a6roa6e ca 'is6are. Tot(si5.se o3servi si aici (nele $ici n(clee care se #r(6ea0a 6e o s(6ra%ata $ai restransa 'e teren2 in 0onG Cora3iei5 in 0ona Craiovei5 a Cala%at(l(i si in cea a Dro3etei8T(rn( Severin. Partea 'e nor' a M(nteniei si a Olteniei se 6re0inta $ai sla3 6o6(lata. Se intalnesc este a'evaAat5 si aici (nele ase0ari5 'ar ele s(nt $ai $(lt s6ora'ice si i0olate5 sit(ati 'atorata5 'esi#(r5 sta'i(l(i act(al al cercetarii. Rerin5 tot(si5 atentia n(cle(l 'e sate 'ii 0ona B(cov(l(i5 6rec($ si eel 'in 0ona Ra$nic(l(i )alcea sa( a Slon(l(i. In 0on B(0a(l(i5 cercetari recente a( evi'entiat eAistenta $ai $(ltor ase0ari5 concentrate $s ales tn 6artea s('8 estica a 7('et(l(i. Pe teritori(l Banat(l(i se 'ecasea0S. (nele n(clee $ai i$6ortante s(3 as6ect 'e$o#ra%it sit(ate in #eneral 6e D(nare5 intre Orsova si Mol'ova No(a5 insirate 6e Be#a5 in 0on act(al(l(i oras*Ti$isoara5 6rec($ si cele 'e 6e a6a Ti$is(l(i sa( 'in 0ona $iniera Ocnei 'e Fier. Pe teritori(l Transilvaniei5 ince6an' 'e la vest catre est5 se constata o $are concentrai 'e 6o6(latie in 6artea 'e nor'8vest a acesteia5 sit(ata5 a6roAi$ativ5 intre Cris(l Re6ec la s('5 So$es la nor' si Portile Meses(l(i la estG s6re vest5 #r(6area a$intita 'e6asesi li$itele teritori(l(i tarii. La s('5 intre Cris(l Al3 si M(res5 ca$ in 0ona Ara'(l(i5 a %ost i'enti%icate 6ana in 6re0ent ase0ari sit(ate In s6ecial 6e al3ia M(res(l(i5 'e o 6ar Si 'e alta a acesteia.
UNOClCU ? U+i
In cencr(l Transilvaniei5 'ensitacea ase0aiilor a6are ceva $ai $are 'ecat in vest. Cea $ai $are concentrare s8a 'ove'it a %i in 0ona Al3a I(tta5 la s(' 'e l"iia Tarnava8M(res. S6re nor'5 intre M(res si cele 'o(a So$es(ri5 'ensitacea ase0arilor esce $ai $ica. In est(l si s('8est(l Transilvaniei5 ase0arile se #r(6ea0S in 6atr( n(clee $ai i$6ortante. O 6ri$a #r(6are se sit(ea0a intre c(rs(rile s(6erioare ale celor 'o(a Tarnave. Alte n(clee a( %ost i'enti%icate la i0voarele M(res(l(i si Olt(l(i5 $sirate 6e %ir(l a6elor. Cat 6riveste s('8est(l Transilvaniei5 se constata o #r(6are a 6o6(latiei in 'o(a n(clee $ai 'eose3ite ca 'ensitate5 a$3ele a%late in 0ona Barsei. Pri$a se sir(a in centr(l act(al(l(i 7('et Covasna5 ase0arile oc(6an' $al(l stan# al Olt(l(i5 c( 6rel(n#iri 6e valea Bretc(l(i. A 'o(a se 6re%i#(rea0a in 0ona Brasov(l(i si a i$6re7(ri$ilor sale. In s%arsit5 ase0ari recent 'esco6erite in 6artile Fa#aras(l(i ar 6(tea5 event(al5 sa in'ice o #r(6are 'e$o#ra%icS 'e o an($ita $ari$e si in 'e6resi(nea c(6rinsa intre ra(l Olt si Car6ati.
In (r$a celor 6re0entate $ai s(s5 se i$6(ne5 $ai intai5 concl(0ia 6orriv& careia 6e intre# s6ari(l vec"ii Dacii a eAistat o viet(ire neintrer(6ta5 o conrin(a s(ccesi(ne 'e loc(ire5 (n 6otential 'e$o#ra%ic 6er$anent 6e tot 6arc(rs(l secolelor IFQFI5 viet(ire care a c(nosc(t atat 6erioa'e 'e s6or 'e$o#ra%ic 6ricin(it 'e 6atr(n'erea (nor #r(6(ri etnice alo#ene5 cat si (nele 6erioa'e 'e 'i$in(are te$6orara a 6otential(l(i 'e$o#ra%ic eAistent5 consecinta 'irect4 a '(ritatii i$6act(l(i (nor 6o6(latii in $i#rarie. S(ccesi(nea conrin(a 'e loc(ite este 'e$onstrate5 6e 'e o 6arte5 'e caracter(l 6er$anent 'e loc(ire in ca0(l $(ltor ase0ari5 6rec($ la Sirna 8 7('. Pra"ova5 C(rtea )ec"e8B(c(resti5 Bi"area 8 7('. Bi"or5 Do'esti Q 7('. )asl(i5 Hansca in Basara3ia5 (n'e aceasta viet(ire neintrer(6ta se 6oate (r$ari 6e verticals 6e toata 6erioac3 a$intita5 6e acelasi loc5 in ca'r(l aceleiasi co$(nitati 'e viataG 6e 'e alta 6arte5 aceasta viet(ire contin(a5 %ira ce0(ra5 6oate %i 6ro3ata si 6rin acea contin(itate $o3ila5 in ca0(l ase0arilor care5 'in 'i%erite $otive Bin(n'atii5 $oli$e5 inva0ii5 incen'iiD5 a( %ost o3li#ate si8si $(te vacra la o 'e6artare $ai $are sa( $ai $ica 'e cea initials.. Tinan' cont 'e ra6ort(l 'intre %eno$en(i 'e concentrare teritoriala si 6roces(l 'e or#ani0are 6olitics.5 n( este 'eloc "ar0ar'at sa se i'enti%ice ase$enea co$6leAe teritoriale 'e co$(nitati o$enesti c( o an($ita str(ct(ra 6olitica5 care evol(ea0a catre (n an($it sta'i( 'e or#ani0are 'e caracter statal5 asa c($ atesta5 'e alt%el5 realitatile 'e la c($6ana 6ri$elor 'o(a $ilenii5 re%lectate in vec"ea cronica t(rca Egitzname sa( in relatarile (nei #eo#ra%ii ar$ene. Aceasta c( atat $ai $(lt c( cat cercetarile a( 'ove'it o 'e6lina cores6on'ents intre realicatile 'e$o#ra%ice 'in Transilvania secolelor IFQFI si eAistenta celor trei voievo'ate ro$anesti5 $entionate 'e AnonI$(s?5 con'(se 'e Men($or(t5 !el( si !la'5 c( care (n#(rii a( venit In contact la 6atr(n'erea lor in Transilvania@. Cores6on'enta 'e6lina 'intre relatarile cronicar(l(i anoni$ si realitatile 'e$o#ra%ice 'in Transilvania secolelor IF8FI 'e$onstrea0a5 %ara 6(tinta 'e ta#a'a5 a(tenticitatea
? @
AnonI$(s5 ca6. ??5 ?;5 .?5 @K5 99. Detain as(6ra acestei cores6on'ente incre rcalica6le 'e$o#ra%ice 'in Transilvania si sit(acia cA6(sa5 in aceasca 6rivinta5 in scricri 'e e6oca: se vor 'a in 6a#inile (r$aroare.
EUROPA nANULUI O MIE: 134 stirllor l(i AnonI$(s re%eritoare la %or$ati(nile 6olitice eAistente la venirea iin#(rilorG asa'ar5 ca la 3a0a cronicii sale a( stat i0voare 'e$ne 'e incre'ere5 conte$6orane eveni$entelor 'in secolele IF8F5 6e care Ie 'escrie5 or#anis$ele statale $entionate ca eAistente 6e teritori(l Transilvaniei constit(in' o realCicate istorica. In acest %el5 valoarea stiinti%ica a cronicii notar(l(i re#al n( $ai 6oate %i 6(sa la in'oiala5 ea %iin' restit(ita istoriei in intrea#a 'e6linatate ca i0vor %(n'a$ental 6entr( istoria ce se 'er(la la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii. S6ati(4 eAtracar6atic c(nostea si e4 acelasi #ra' 'e or#ani0are 6olitica. Concentrarile 'e$o#ra%ice evocate anterior eA6ri$a si aici %or$e 'e or#ani0are 6olitica a co$($tatilor 'e viata 'e la est si s(' 'e Car6ati. Farri%icatiile c( vesti#iile 'esco6erite in ase0arile cercetate5 6rec($2 Dersca5 F(n'( Hertii5 Slon5 !arvan8 Dino#etia5 Ca6i'ava5 C"irno#i5 B(cov re6re0inta rese'inte sa( se'ii ale con'(catorilor (nor %or$ati(ni 6olitice5 in $as(ra sa6olari0e0e intrea#a sa( a6roa6e intrea#a activitate 6lin 0ona. "tiiicturile tei!itoriale. Intrea#a 6o6(latie a(to"tona atestata 6e teritori(l vec"ii Da'i la c($6ana $ileniilor isi '(cea viata in ca'r(l (nor str(c%(ri teritoriale 'e 'i%erite ti6(ri5 in %(ncrie 'e evol(tia societatii 6e coor'onatele (nei 'e0voltari $ere( ascen'ente s6re %or$e 'e c(lt(ra si 'e civili0atie s(6erioare5 6rec($ si la rece6tarea (nor $o'ele 6ro6rii altor civili0atii5 6rec($ cea ro$ana c( care a venit in contact 'irect. La 3a0a acest(i 6roces 'e or#ani0are teritoriala 'i%erentiata a stat5 'e 3(na sea$a5 criteri(l econo$ic si5 toto'ata5 eel social86olitic. Di%erentierea acestor str(ct(ri era 'est(l 'e %irava5 $ai c( sea$a la ince6(t(l 6erioa'ei anali0ateG an($ite i$6re7(rari tavora3ile5 8insa5 a( 6(t(t 'a nastere (nor str(ct(ri teritoriale 'i%erentiate5 care s8a( $entin(t atata vrerne cat a( eAistat con'iriile econo$ice si5 $ai ales5 social86olitice care Ie 'a'(sera nastere. C( toate acestea.6ana catre %inele $i7eni(l(i I5 so'etatea locals a c(nosc(t o accent(ate (ni%or$itate si (nitate s(3 acest as6ect. Ince6an' insa5 a6roAi$ativ5 'e la %inele secol(l(i al )M8lea5C 6otrivit 'atelor 'e care 'is6(ne$ in eta6a act(als5 6roces(l 'e 'i%erentiere a str(ct(8rilor teritoriale ca6ata consistenta5 conse'nca a trans%or$arilor 6rin care trecea so'etatea ro$aneasca in acea<6erioa'a. Ceea ce caracteri0ea0a so'etatea car6ato8'an(3iano86ontica in tot c(rs(l 6erioa'ei anali0ate Q n( $ai 6(tin in ev(l $e'i( si $o'ern Q este neta 6re'o$inate a str(ct(rilor teritoriale r(rale tra'irionale2 a sat(l(i5 a o3stii satesri s(3 ra6ort(l or#ani0arii sociale a co$(nitatii a#rare res6ective. Cercetarile e%ect(ate in $(lte 'in ase0arile satesti 'e 6e intre# c(6rins(l.5tSrii a( 'at 6osi3ilitatea reconsrit(irii5 6artiale5 'esi#(r5 a 6eisa7(l(i r(ral5 a %i0iono$iei (n(i sat 'e e6ocS. Asa5 'e 6il'a5 o 6ri$a constatare se re%ers la as6ect(l #eneral al ase0arilor5 la caracter(l 'esc"is al acestora5 siste$(l arti%icial 'e a6arare constit(in'(8?5 6artial5 6o0iria #eo#ra%icS Bsit(area lor5 in.$are 6arte5 6e 6ro$ontorii5 6e 3ot(ri 'e 'eal5 terase a6arate nat(ral 'in 'o(a sa( trei 6artiD5 6rec($ si %orti%icarea (nor ase0ari. C($ s8a a%ir$at $ai inainte5 in sat(l secolelor I)Q)II5 6roces(l 'e s6e'ali0are a 6ro'(criei loc(itorilor n( era in $as(ra sa8i con%ere acest(ia o %i0iono$ie a6arte. 184 INCEPUTURI MEDIE)ALE Divi0i(nea $(ncii5 'esi se $ani%esra c( oarecare intensitate5 atac In s(6ra%ata5 car si in a'anci$e5 n( re(sise5 tot(si5 sa 'ea ase0arii in ca(0a o colorat(ra s6eci%ics.5 sa cree0e o str(ct(ra total 'ist$cta 'e cea r(rala. Pro'(cria
$estes(#areasca5 'esi se $ani%esca c( oarecare vi#oare5 'ova'a %(n' n($eroase 'esco6eriri care o atesta5 n( 6(t(se i$6ri$a5 in $o' 6rec($6anitor5 6ecetea sa5 $eat sa cree0e (n 6eisa7 teritorial s6eci%ic $estes(#aresc. EAista (nele eAe$6le5 care ra$an eAce6tii5 'eoca$'ata5 in care s8a 6(t(t o3serva 6re0enta (nor 6ractici $estes(#aresti %oarte 'e0voltate s(3 ra6ort cantitativ B'e 6il'a5 asa c($ s8a aratat $ai Inainte5 n($ar(l $are 'e ateliere 'e 6rel(crarea os(l(i si corn(l(i Q circa @*/ 'in total(l loc(intelor Q in ase0area 'in secolele I)8) 'e la )alea Seaca8Barla'D. Ele ra$an5 insa5 sin#(lare si necesita5 in contin(are5 cercetari $ai 'etaliate5 6entr( a se #asi eA6licatia cea $ai 7(sta 'in acest 6(nct 'e ve'ere. Prec($ s8a va0(t in vol($(i anterior5 6ana la 'eclansarea $arilor $i#ratii 'e la %inele secol(l(i al Ill8lea5 eAista( in societatea 'acilor li3eri (nele str(ct(ri teritoriale oarec($ 'i%erentiate 'e cele r(rale s(3 ra6ort econo$ic5 iar in cateva ca0(ri si s(3 ra6ort social86olitic. Este vor3a 'e ase0Trile c(nosc(te s(3 n($ele 'e dove Bc( stat(t 'e oppidimiG. in vre$e ce5 in teritoriile s(6(se Ro$ei5 s8a( 'e0voltat5 in ti$6(l conviet(irii 'aco8ro$ane5 orase 6ros6ere5 6rec($5 in Dacia2 Na6oca5 Potaissa5 A6(l($5 Ul6ia Traiana5 Poroliss($5 Ti3isc($5 Dro3eta5 S(ci'ava5 Ro$(la Bin Transilvania5 Banat si OlteniaD5 iar 6e teritori(l Do3ro#ei ro$ane2 Ae#Iss(s5 Novio'(n($5 Arr(3i($5 Carsi($5 Ca6i'ava5 Dino#etia5 AAio6olis5 Histria5 To$is5 Callatis. Declansarea $arilor $i#ratii5 retra#erea ar$atei si a a'$inistratiei ro$ane 'in Dacia ro$ana nor'8'(nareana a( constit(ic ca(0a 'eca'erii vietii (r3ane 'e 6e teritoriile a3an'onate 'e Ro$a5 viet(irea contin(an'5 insa5 la a'a6ost(l 0i'(rilor5 (neori re%ac(te5 ale %ostelor orase. Cat 6riveste teritori(l Do3ro#ei ro$ane5 viata (r3ana a contin(at 6ana la ince6($l secol(l(i al )ll8lea5 can'5 '(6a a3an'onarea si a acest(i teritori( 'e catre i$6eri( aceasta 'is6are si ai'. Contact(l 'irect c( valorile c(lt(rii si civili0atiei ro$ane a 6er$is rece6tarea 'e catre societatea #eto8'aca 'in teritori(l s(6(s i$6eri(l(i a (nei str(ct(ri teritoriale noi5 s6eci%ice l($ii ro$aneG este vor3a 'e villa ni&tica. (n ti6 'e 6ro6rietate a#rara s6eci%ic siste$(l(i econo$ic ro$an5 nasc(t 'in neces&ati 'e eA6loatare siste$atica si (ni%or$a a 6ro6rietarii %(nciare 'in 6rovinciile i$6eri(l(i5 6rin inter$e'i(l veteranilor5 a cetatenilor ro$ani sa( a 6ere#rinilor. Str(ct(rarea societatii ro$anesti in 6erioa'a secolelor IFQFI5 (r$are a 'e0voltarii sale s(3 as6ectele %(n'a$ental5 a i$6(s $o'i%icari si in ceea ce 6riveste ti6olo#ia str(ct(rilor teritoriale. Avant(l c(nosc(t 'e valori%icarea 6rinci6alelor 3o#atii $iniere ale sol(l(i si ale s(3sol(l(i ro$anesc5 'e 6racticile $estes(#aresti 'in ca'r(l econo$iei 'e trans%or$are a 'at nastere (nor str(ct(ri teritoriaie 3a0ate 6e s6eciali0area (nor ra$(ri 'e 6ro'(ctie. S(nt 'e a$intit5 in acest sens5 ase0arile sit(ate in 6rea7$a ocnelor 'e sare5 a 'e6o0itelor $etali%ere 'e 3a0a5 ai caror loc(itori 6artici6a( la eA6loatarea si la valori%icarea acestor 3o#atii nat(rale. !r(6area (nor ase$enea ase0ari si a necro6olelor lor5 'atan' 'in secolele IF8FI5 in 7(r(l salinelor 'e la Ocna De7(l(i5 Sic5 Co7ocna5 T(r'a5 Ocnele EUROPA nANULUI O MIE: ?.. Mari5 Uioara5 6rec($ si a#lo$erarea ase0arilor 6e vaile ra(rilor a(ri%ere5 re6re0inta (n ar#($ent conci('ent al 6roces(l(i 'e s6e'ali0are in ca'r(l in'eletnicirilor 'e valori%icare a s(3stantelor $inerale (tile si 'e 6rel(crare a $etalelor o3tin(te. Din ne%ericire5 n( 6(te$ 6reci0a inca 6eisa7(l s6eci%ic (nei ase$eCnea ase0ari5 'in li6sa (nor cercetari ar"eolo#ice 'e $are a$6loare si 'e 'etali( as(6ra (nor ast%el 'e o3iective. Un ti6 'e str(ct(ra teritoriala 'istincta ?8a( constit(it orti icapile ale caror %(nctii5 eel 6(tin in ca0(l i$ora 'intre ele5 'e6asea(5 '(6a c($ se va ve'ea in contin(are5 ca'r(l (nor si$6le intarit(ri5 c( rol 'e%ensiv5 6re%i#(ran' viitoarele ase0ari 'e caracter (r3an. D(6a c($ s8a aratat5 investi#atia ar"eolo#ica a 'e$onstrat ca5 ince6an'5 a6roAi$ativ5 'in secolele )III8EF se constata eAistenta 6e teritori(l Ro$aniei a (n(i n($ar relativ $are 'e %orti%icatii reali0ate5 in cea $ai $are 6arte5 'in 6arnant si le$n. A( %ost 6(se in evi'enta %orri%icatiile 'e acest ti6 6reva0(te c( sant si val 'e a6arare 'e la Bi"area 87('. Bi"or5 Da3aca5 Moresti5 Sirioara5 Moi#ra'87('. Cl(75 F(n'( Hertii5 Dersca5 T('ora5 Oro%tiana 8 7('. Botosani5 Alce'ar si Cal%a5 in Basara3ia5 Mircea )o'a ] 7('. Constanta5 Orsova si Pescari in Banat etc.5 6rec($ si cetati 'e 6iatra ca Slon58 in M(ntenia si Pescari5 in Banat sa( cele 'e 6e linia D(narii 'e -os2 Ca6i'ava5 Pac(i(l l(i Soare5 Dino#etia. Unele 'intre aceste cetati5 6rec($ cele 'e la Bi"area5 Zaran'5 )la'i$iresc(5 Pancota 87('. Ara' etc. s(nt ase0ate in ca$6ie5 %(n' 6reva0(te c( cate (n sin#(r sanV si val 'e a6arare. Altele5 6rec($ cele 'e la Moi#ra'5 Sirioara5 B(lci5 Sona5 Cl(78Manast(r5 I3anesti5 T('ora5 sit(ate5 in #eneral5 6e inalti$i5 s(nt %orti%icatii 6alisa'ate c( val 'e 6a$ant si intarit(ri 'e le$n. In %ine5: cateva5 'e %el(lcelor 'e la F(n'( Hertii5 Dersca5 Moresti5 Da3aca5 a( $ai $(lte val(ri si sant(ri 'e a6arare5 (nele c"iar trei Ial(ri 'e 6a$ant si sant(ri 'e a6arare5 in#lo3an' o s(6ra%ata 'e teren $ai intinsa. Cetarile 'e la Slon5 Brea0a5 t6escari5 Mol'ovenesti5 cele 'e 6e linia D(narii 'e -os BN(%er(5 !arvan5 Ca6i'ava5 Harsova5 Pac(i(l l(i SoareD s(nt cetati 'in 6iatra5 0i'ite in te"nica 3i0anrina. Ase$enea str(ct(ri avea( rol 'e rese'inte ale con'(catorilor (nor %or$ati(ni 6olitice5 'e centre ale or#ani0atiilor teritoriale. Din 6acate5 'oar in (lti$a vre$e s8a acor'at o atentie 'eose3ita cercetarii acestoi str(ct(ri teritoriale5 'in care ca(0a5 in sta'i(l act(al al investi#atiilor5 c( #re( se 6oate %ace o siste$ati0are a acestora5 6entr( a sta3ili2 o ti6olo#ie sa( event(ale caracteristici co$(ne t(t(ror celor a%late 6e teritori(l Ro$aniei. Doar cateva a( %ost cercetate ir intre#i$e5 rest(4 %iin' s(6(se (nor investi#atii 6artiale sa( (nor si$6le o3servatii 'e s(6ra%ata. CC In sta'i(l act(al al cercetarii5 se 6ot 6reci0a (nele variante 'e ase$enea str(ct(r teritoriale5 in %(nctie 'e 6atr(
criterii care 6re0inta5 in #eneral5 aceeasi i$6ortanta2 lot 'e a$6lasare B6ro$ontori(5 ca$6ie5 l(ncaD5 te"nica 'e constr(ctie si 'i$ensi(ni5 $ateria 'e constr(ctie5 rol %(nctional. Ulti$ele 'o(a criterii a6ar 're6t cele $ai i$6ortante5 ni n($ai 6entr( ca 6re0inta conivente $ai accent(ate5 'ar intr(cat evi'entia0a5 in acelas ti$65 si caracteristici sociale esentiale 6entr( intele#erea se$ni%icatiei istorice a.%or'%icatiilo in #eneral. ?.K INCEPUTURIMEDIE)ALE In ceea ce 6riveste loc(l 'e a$6lasare5 acesta a6are 'esc(l 'e 'ivers2 ca$6ie5 l(nca B$ai ales in Trans4IvaniaD5 3ot(ri 'e 'eal5 terase s(6erioare ale ra(rilor5 6ro$ontorii5 $eat n( 6are a constit(i (n crireri( i$6ortant 6entr( sta3ilirea (nei ti6olo#n stiinti%ice. De re$arcat5 tot(si5 ca in Mol'ova ase$enea %orti%icati7 se intalnesc5 %ara eAce6tie5 n($a7 6e 6ro$ontorii $a&e5 care sa le asi#(re o $are vi0i3ilitate si (n siste$ nat(ral 'e a6arare. A6recierea lor in %(nctie 'e $o'alitarile te"nice 'e constr(ctie si 'e 'i$ensi(ni ar 6(tea constit(i criterii care $erita a %i l(ate in sea$a5 $acar si n($ai 6entr( 'i%erentierea lor ca reali0are te"nolo#ica. Pornin'(8se 'e la re0(ltatele o3r7n(te in (r$a cercetarii5 In intre#i$e sa( a6roa6e in intre#i$e5 a %orti%icatiilor 'e la F(n'( Hertii si Dersca BMol'ovaD5 Da3aca5 Cl(78Manast(r5 Sirioara BTransilvaniaD5 Pescari BBanatD5 Slon BM(nteniaD5 Pac(i(l l(i Soare5 !arvan8Dino#etia BDo3ro#eaD se 6ot %ace (r$atoarele consi'eratii. Forti%icatiile 'e 6a$ant si le$n5 cele $ai n($eroase5 'e alt%el5 s(nt re'(se ca 'i$ensi(ni Bco$6arativ c( s(6ra%ata ase0arilor %orti%icate5 slave $ai c( sea$aD. In ca0(l %orti%icatiilor sit(ate 6e 6ro$ontorii5 re6re0entan' 6rel(n#iri ale (nor 6lat%or$e sa( 'eal(ri $ai $ici5 calea 'e acces s6re 6ro$ontori( sa( 3ot(l 'e 'eal res6ectiv5 a6arat nat(ral 'in trei 6arti 6rin 6ante a3r(6te5 era intrer(6ta 6rin a$ena7area 'e sant(ri 'e a6arare c( val(l 'e 6a$ant cores6(n0atorG n($ar(l acestora varia 'e la (n( la trei. In a%ara celor c( (n sin#(r sant si val 'e a6arare B)la'i$iresc(8Ara'5 Al3a I(lia5 Horo'isteaD5 la Moresti5 Da3aca5 Dersca5 s6re eAe$6l(5 eAista( cate trei sant(ri 'e a6arare c( val(rile 'e 6a$ant res6ective5 care in#lo3a( (n teritori( %oarte intins. La F(n'( Hertii a( eAistat5 in 6ri$a %a0a 'e %iinctionare a %orti%icariei5 'o(a sant(ri5 res6ectiv val(ri 'e a6arare5 eel 'e8al treilea a$ena7an'(8se $ cea 'e8a 'o(a %a0a. La $(lte 'intre %orti%icatiile 'in Mol'ova5 $ai c( sea$a5 a( eAistat si val(ri 'e 6a$ant laterale a$ena7ate 6e $ar#inea a3r(6ta a loc(l(i 'e a$6lasare a intarit(rii5 c($ este ca0(l la F(n'( Hertii5 Dersca5 Baran#a5 T('ora si altele. Daca in ceea ce 6riveste n($ar(l si 'is6(nerea sant(rilor si val(rilor 'e a6arare n( eAista 'eose3iri esenriale5 in sc"i$35 siste$(l 'e constr(ctie al acestora 6re0inta (nele vanante. Se 'etasea0a5 in aceasta 6rivinta5 te"nica 'i%erita a reali0arii 6alisa'ei 'e le$n5 'e 6il'a la Cl(78Manast(r5 )la'i$iresc(QAra'5 Da3aca5 Mol'ovenesti5 Bi"area etc. Din cercetarile e%ect(ate 6ana in 6re0ent5 (n %a6t cert se i$6(ne $entionac2 siste$(l 'e %orti%icare5 constan' 'in sant si val 'e a6arare c( 6alisa'e 'e le$n cores6(n0atoare5 a constit(it 6ri$a %a0a a %orti%icatiilor $e'ievale ince6an' 'in a 'o(a 7($atate a secol(&ri al )III8lea. C"iar si in ca0(l (nor cetati si %orti%icatiiC 'in 6iatra BeAce6%ie %acan'5 6ana ac($5 cele 'e 6e linia D(narii 'e -osD s8a 'ove'it ca5 initial5 a eAistat o 6alisa'a 6este care s8a constr(it5 (lterior5 %orti%icatia 'e 6iatra sa( cara$i'a5 ca in ca0(l cetatH 'e la Slon5 a cetatii 'e la Pescari5 a celeia 'e la Bocsa Ro$ana. EA6licatia (nei ase$enea sit(atn cre'e$ ca tre3(ie sa %ie 'ata n(antat si in %(nctie 'e conver#entP $ai $(ltor %actori social8econo$ici5 6olitici5 c(lt(rali ai vre$ii. Evi'ent ca 6osi3iUtatea 6roc(rarii $aterial(l(i res6ectiv a in%l(entat5 in $are $as(ra5 ale#erea siste$(l(i 'e constr(ctie. Or5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 constr(ctia 6alisa'ei era 6re%erata %olosirii 6ietrei5 care 6res(6(nea (tili0area si a altor $ateriale 'e constr(ctie EUROPA 55ANULUI O MIE: ?.< Bvar5 nisi6D5 6rec($ si c(nostinte $ai 3o#ate in 6re6ararea acestora. Asa se eA6lica5 cre'e$5 'e ce si acolo (n'e se constata 6re0enta 6ietrei si a altor $ateriale5 'e 6il'a la Slon5 tot(si 6ri$a %orti%icatie se co$6(ne 'intr8o 6alisa'a. Toto'ata5 n( tre3(ie ne#li7ati si alti %actori 'e conver#enta in ca'r(l evol(tiei societatii in #eneral5 ca5 'e eAe$6l(5 6er%ectionarea ar$a$ent(l(i 'e l(6ta5 %ata 'e care 6alisa'a 'e le$n5 val(l 'e 6a$ant5 n( $ai 6(tea( sa 6re0inte e%icacitatea 'e $ai inainte5 6rec($ si o an($ita in%l(enta c(lt(rala venita 'in $e'ii 'i%erite5 'e 6il'a cea 3i0antina 6e teritori(l 'o3ro#ean in s6ecial5 'in secol(l al F8lea5 $ai c( sea$a5 can' acesta revine in ca'r(l I$6eri(l(i 3i0antin. De aceea5 constr(ctia in 6iatra5 intr8o 'e6lina sincroni0are c( or#ani0area 6olitica s(6erioara a societatii ro$anesti 'e la %inele $ileni(l(i I si ince6(t(l cei(i (r$ator5 c( cresterea rol(l(i 6olitic si $ilitar al con'(catorilor or#anis$elor statale eAistence5 c( cristali0area relatiilor %e('ale 6e teritori(l ro$anesc5 a contri3(it la cresterea i$6ortance4 6e $(lti6le 6lan(ri a %orti%ica6ilor5 care isi c'nsoli'ea0a 6o0itia 'e centre 'e rese'inta ale con'(catorilor %or$ati(nilor statale. In le#at(ra toc$ai c( acest rol %(nctional $ai 6re#nant al acestor %or$ati(ni se constata o atentie $ai $are acor'ata constr(ctiei in 6iatra a cetatilor5 restran#erii lor ca s(6ra%ata si5 toto'ata5 (nei $o'i%icari a str(ct(rii lor sociale5 co$6arativ c( %orti%icatiile 6alisa'ate. D(6a c($ a( 'e$onstrat cercetarile recente5 %orti%icatiile c( sant si val 'e 6a$ant5 c( 6alisa'a cores6(n0atoare5 era(5 'e %a6t5 niste $ici ase0ari intarite5 interior(l acestor %orti%icatii %(n' 6o6(lat c( loc(inte B3or'eie sa( loc(inte 'e s(6ra%ataD5 aneAe5 ateliere $estes(#aresti5 o3iective c( caracterecono$icBc(6toare'e6aine5 'ere'(s$inere(l5 'earscera$ica5 #ro6i8'e6o0ite 'e cerealeD5 c( tot ce era caracteristic (nei ase0ari o$enesti. Este a'evarat ca5 in cele $ai $(lte ca0(ri5 aceasta loc(ire n( era intensa si 'e 'i$ensi(nile ase0arilor intarite slave sa( 'in alte 6arti
'in a%ara teritori(l(i tarii noastre5 (n'e inttea#a co$(nitate loc(ia in incinta. La F(n'( Hertii si la Dersca5 'e 6il'a5 loc(irea era intensa 'oar in incinta 6rinci6alaG in s6ati(l 'intre val(rile transversale si intre incinta si 6alisa'a eAterioara loc(irea era 'est(l 'e s6ora'ica5 In alte 6arti5 'in contra5 loc(intele se sit(a( in a6ro6ierea val(l(i sa( era( a'osate acest(ia5 centr(l incintei ra$anan' a6roa6e neloc(it. La Da3aca5 $a7oritatea loc(intelor 'in secolele F8FI Bincinta a Il8aD s(nt 6lasate in 6rea7$a 6alisa'ei 'e 6e lat(ra 'e s('5 iar in incinta a Ill8a5 0ona cea $ai intens loc(ita se a%la 6e lat(ra 'e est si 'e s(' a %orti%ica6ei. La Sirioara a( %ost 'esco6erite loc(inte n($ai in a6ro6ierea val(l(i. O sit(arie si$ilara se intalneste si la Cl(78Manast(r5 (n'e loc(intele era( a'osate val(l(i 6e intre#(lCsa( 6eri$etr(. Ave$5 asa'ar5 o loc(ire 6er$anentP5 a'esea 'e l(n#a. '(rata5 a co$(nitatii 'e viata res6ective5 care a si$tit nevoia %orti%icarii ase0arii c( sant si val 'e a6arare i$6otriva 6ericol(l(i 'in a%ara. Cetatile sa( cetat(ile 'in 6iatra n( $ai a( acest caracter 'e a6arare a intre#ii co$(nitati2 $ s(6ra%ata 'e teren $(lt re'(sa 6e care o incl('5 (r$ele 'e loc(ire s(nt %oarte 6(tine5 'e caracter $ai $(lt te$6orar5 a6artinan'5 6ro3a3il5 sl(7itorilor ei si5 'e 3(na sea$a5 con'(catorilor acestor colectivitati ($ane5 6o6(latia 'e ran' %iin' i$6insa &i loc(iasca in a%ara %orti%icatiei Bacest %eno$en se a$6li%ie' $ai c( sea$a in secolele FIQFIID. ?-NC-EFUTUR? MEDIE)ALE In acest conteAt5 $erita s(3liniata se$$%icatia istorica a a6aririei acescor str(ct(ri teritoriale in s6ati(l car6ato8 'an(3iano86ontic ince6an' 'e la %inele secol(l(i al )lll8lea. Pana in 6re0ent n( se c(nosc ase$enea ti6(ri 'e %orti%icatii 6ro6ri(80ise Bin a%ara (nor si$6le intarit(riD in ca'r(l societatii ro$anesti inainte 'e secol(l al )lll8 lea. A6aritia lor tre3(ie 6(sa in le#at(ra c( sta'i(l 'e 'e0voitare a societatii ro$anesti 'e la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei cresCrine5 c( consecintele acestei 'e0voltari 6e 6lan8econo$ic si social Bince6(t(rile (nor ase0ari care 'e6asisera sa( era( 6e cale 'e a 'e6asi5 6rin %(nctiile social8econo$ice si 6olitice 6e care le in'e6linea(5 str(ct(ra ase0arilor r(rale clasiceG cristali0area (nor noi ra6ort(ri socialeD5 c( no(l sta'i( 'e or#ani0are 6olitics a or#anis$elor statale 'e 6e c(6rins(l s6ati(l(i ro$inesc. A3or'an' 6ro3le$a rese'intelor con'(catorilor locali5 a$ antici6at5 'e ra6t5 o no(a str(ct(ra teritoriala2 ase0area c( caracter (r3an. Perioa'a secolelor IF8FI re6re0inta5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 eta6a 'e 6la$a'ire a i$6linirilor (r3ane $e'ievale in s6ati(l car6ato8'(narean5 centrele 'e rese'inta ale a(toricatilor 6olitice locale constit(in' (na 'intre caile i$6ortante 6rin care a( l(at nastere orasele $e'ievale 'e 6ret(tin'eni. Cercetarile 'in (lti$(l s%ert 'e veac a( 6(t(t s(r6rin'e5 in (nele ca0(ri5 6roces(l 'e in%iri6are (r3ana5 (n roi %oarce i$6ortant in aceasta 6rivinta avan'(8? acele se'ii ale con'(catorilor %cr$ari(nilor 6olitice teritoriale. Re6re0entan' n(clee 'e 6olari0are a activitatii5 econo$ice in 6ri$(l ran'5 'in intrea#a 0ona5 ase$enea centre a( concentrat ele$ente 'in ca'r(l econo$iei 'e trans%or$are si 'in 'o$eni(l sc"i$3(l(i in s6ecial5 in le#at(ra c( nevoile $ere( crescan'e ale 6o6(latiei 'in ase0are. Acest %eno$en a con%erit ase0arii (n 6eisa7 a6arte5 care8I 'eose3ea 'e celelalte ti6(ri 'e str(ct(ri teritoriale a$intite $ai s(s. Fara a intra ai' in 'etalii 6rivin' 6ro3le$a criscali0arii (r3ane5 a$inri$5 'oar5 ca 6e intre#(l teritori( al tarii se a%la( in secolele IF8FI ase0ari care 6re0enta( ca 6arric(laritate o an($ita ten'inta 'e 'e6asire a nivel(l(i r(ral o3isn(tt5 $ai c( sea$a 6rin 6ers6ectiva i$e'iata a 'e0voltarii lorG 6ro3le$a 'e%$irii caracter(l(i acestor ase0ari constit(ie5 'in aceasta ca(0a5 o $are 'i%ic(ltate5 in 'est(le ca0(ri incertit('inea atri3(irii 'en($irii 'e 55sat: sa( 55oras: %(n' evi'enta5 c"iar si 6entr( $artorii oc(lari care le8a( 'en($it civita&. $brtim. oppidinn. urb&. targ. 6entr( a re'a cat $ai eAact contin(t(l lor real Bla ?=/= (n centr( 6olitic5 reli#ios si c(lt(ral5 Cena'(45 6(rta 'en($irea 'e urb&. iar la ?=K>5 D%l3aca era 'en($ita in 'oc($ente c( acelasi ter$enD. Stirile scrise cat si cercetarile e%ect(ate in trei ase0ari 'e 6e teritori(4 Do3ro#ei5 ase0ari care s8a( 'e0voltat ince6an' 'in secolele IF8FI5 a( 6er$is reconstit(irea5 in 3(na $as(ra5 a i$a#inii acestora5 evi'entiin'5 atat as6ectele 'e or'in econo$ic5 cat si 6e cele 'e or'in e'ilitar sa( 'e alta nat(ra. Merita5 'e ase$enea5 atentie5 (nele o3servatii 'e teren re%eritoare la 6re0enta (nor ele$ente 'e (r3anistica $e'ievala5 c($ ar %i5 'e eAe$6l(5 'is6(nerea siste$atica5 6aralel c( aA(l l(n# al ase0Trii5 a loc(intelor. Intre 'i%eritele sir(ri co$6acte 'e loc(inte s8a( lasat s6atii li3ere5 alcat(in' (litele sa( stra0ile necesare co$(nicatiei. Se 6re%i#(rea0a (nele #r(6ari 'e loc(inte in %(nctie 'e oc(6atiile $estes(#aresti2 olari5 %ierari. EUROPA.nANULUI O MIE: ?.S Activitatea 'e trans6ort 6e a6a a 6ro'(selor re0(ltate 'in eA6loatarea salinelor $a c( sea$a5 cat si a $ar%(rilor ne#(storesti in #eneral a 'at nastete (nor noi str(ct(r teritoriale2 ase0arile 6ort(are. Stirile 'oc($entare $entionea0a eAistenta 6e trase(l (no a6e ca M(res(l5 'e 6il'a5 Tisa sa( Olt5 a (nor 6(ncte 'e va$a5 a 6l(telor sa( 2 a$3arcati(nilor c( a7(tor(l carora se trans6orta sarea eAtrasa 'in salinele transilvane s 'in Tara Ro$aneasca. *egenda " 3erard &i alte scrleri $ai tar0ii5 $entionea0a eAistentG (nor 6ort(ri ca Li6ova BAra'D5 Cla'ova5 Ze('I BFr($(seniD5 Po6in Blan#a PecicaD s altele. Dar i$a#inea (nor ase$enea ase0ari ne sca6a in 6re0ent5 sin#(rele '3servatii certi care s8a( %ac(t in aceasta 6rivinta %(n' cele 'in ins(la 'e la Pac(i(7 l(i Soare. Aici at Tst 'esco6erite instalatii 6ort(are5 'i%erite a$ena7ari in ve'erea acostarii vaselor in sco6( 'escarcarii si incarcarii 'e 6ro'(se8$ar%(ri. In %ine5 viata $ona"ala5 6re0enta 6e intre# teritori(l tarii5 a 'at nastere str(ct(rilo. teritoriale 'e ti6(l co$6leAelor $onasrice. Se c(noaste in 6re0ent $area ase0are $ona"ali 'e la Basara3i8M(r%atlar5 'atan' 'in secolele F8FI5
$on($ent c( tot(l ori#inal in care co$(nitati o$enesti etero#ene si8a( '(s viata inCcon'&iile vitre#e ale vre$ii. In cele 'escrise 6ana aici re0(lta ca societatea ro$aneasca 'e la c($6ana 6ri$eloi 'o(a $ilenii ale erei noastre5 alcat(ita 'in 6este @ === 'e ase0ari o$enesti5 6re0enn str(ct(ri teritoriale variate si $ai evol(ate %ata 'e cele 'in e6ocile 6rece'ents5 constanc 'in ase0ari r(rale5 ase0ari $iniere5 %orti%icatii c( r6l si %(nctii 'e rese'inte ale a(toritati 6olitice locale5 ase0ari 'e caracter (r3an5 orase86ort(ri5 co$6leAe $ona"ale5 realitati car% n con%erea( caracter(l (nei societati se'entare5 statornice5 an#a7ate 'e7a 6e coor'onatele i$6linirilor $e'ievale. 1 . G) Inde#tnicirile agrare. In'eletnicire %(n'a$entala a oricar(i 6o6or care a (r$at calec civili0atiei5 a#ric(lt(ra a constit(it $tot'ea(na ra$(ra 'e 3a0a a econo$iei ra(ritoare 'e 6ro#res in toate ti$6(rile. Intr8a'evar5 st('i(l str(ct(rilor social8econo$ice ale (ne2 societati5 evol('a acestora 'e8a l(n#(l secolelor5 $ai c( sea$a in 6erioa'a trecerii 'e ?c antic"itate la ev(l rrie'i(5 arata ca 6a$ant(l re6re0inta 6rinri6al(l $i7loc 'e 6ro'(ctie 6e 3a0a car(ia s8a %or$at intre#(l e'i%iri( al societatii $e'ievale. Ori#inile 6ro#res(l(i $e'ieval e(ro6ean a( la 3a0a5 in 6ri$(l ran'5 6ro#resele te"nico8econo$ice 'in l($ea r(rala5 iar consrit(irea sa( a6atitia viecii (r3ane5 eel 'e al 'oilea ele$ent co$6onent aE societatii5 s8a 'atorat 'e0voltarii vietii r(rale5 6ro#res(l(i inre#istrat in s%era a#rara. C( toata a%ir$area oras(l(i si a rol(l(i sa( in 'e0voltarea econo$ica5 societatea $e'ievala ra$ane5 in 6ri$(lran'5 o l($e a sat(l(i. Societatea carolin#iana5 'e 6il'a5 c( tot 6ro#res(l inre#istrat 'e viata (r3ana5 ra$anea esential$ente o l($e r(rala. Istoria arata ca viata se'entara le#ata 'e a#ric(lt(ra a %ost $ai 6rielnica 'e0voltarii $arilor civili0atiiG aceasta a %ost5 toto'ata5 si %or$a 'e viata 6rin care s8a( salvat5 6rin care a( re0istat a(to"tonii acestor 6a$ant(ri si a( 6(t(t5 tre6tat5 sa se 'e0volte5 trecan' 6rin #re(tatile 6ri$(l(i $ileni( al erei noastre si intran' in ran'(l 6o6oarelor civili0ate. Aceasta a %ost sit(atia co$(nitatilor se'entare5 statornicite 6e 6a$ant(l lor stravec"i5 co$6arativ c( 6er$anenta $i#ratie5 c( insta3ilitatea celor $ai $(lte 'intre 6o6(latiile
?K=
INCEPUTURI MEDIE)ALE $i#ratoare5 care5 toc$ai 'in aceasta ca(0a5 n8a( 6(t(t re0ista5 6ier0an'(8se in $asa se'entarilor. Ne%iin' le#ate 'e (n $o' 'e viata statornic5 ele n8a( 6(t(t s(6raviet(i. Este ca0(l "(nilor5 avarilor5 #e6i0ilor5 6ecene#ilor5 c($anilor s.a. Prisc(s 'in Panion5 vestit(l sol la Attiia in an(l 99>5 arata in relatarile sale c($ 55"(nii 'is6ret(iesc $(nca ca$6(l(i si ra6esc roa'ele in toc$ai ca niste l(6i...:45 iar A$$ian(s Marcellin(s re$arca 'es6re aceiasi "(ni ca 55n( salasl(iesc nicio'ata in case si se %eresc 'e ele ca 'e niste $or$inte o6rite %olosintei o3stesti. N(8i 6(tinta sa #asesti la ei $acar o coli3a t(#(iata 'e trestie. La 'ansii ni$eni n( ara si nici n( 6(ne $ana vreo'ata 6e 6l(#G ca' tori ($3la 'e colo 6ana colo %ara salas(ri statornice5 %ara ca$in si %ara le#e... i$6re(na c( car(tele in care loc(iesc:@. Aceleasi a6recieri intalni$ la scriicori si cronicari 'e e6oca si 'es6re alte nea$(ri citate $ai s(s. Asa5 'e eAe$6l(5 vor3in' 'es6re avari5 T"eo6"ilact Si$ocata relata ca 55acesti "(ni care loc(iesc lan#a Istr( s(nt nea$(l cei $ai necre'incios si $ai nesatios 'intre cele care '(e o viata no$a'a:5 iar 6e 6ecene#i Leon Diacon(l ii caracteri0a ca %iin' 55(n nea$ 'e 6astori %oarte n($erosi5 $'ncatori 'e 6a'(c"i5 c( casa in s6ate si train' $ai $(lt in car(te:/. Daca cei a$intiti n( s8a( 6(t(t se'entari0a in nici (n c"i65 6ier0an'(8se in $asa a(to"tona5 alte ase$enea 6o6(latii in $i#ratii5 o'ata a7(nse la D(narea 'e -os sa( $ai 'e6arte in centr(l E(ro6ei5 a( trec(t la o viata se'entara5 a( cola3orat c( localnic( intr8o $as(ra8$ai $are sa( $ai $ica5 intr8(n $o' sa( alt(l5 contri3(in' la 6ro#res(l so'etatii5 la a6aritia co$6onentelor noii e6oci 6e calea sinte0ei B6etrec(te in a6(s(l continent(l(iD sa( 6e calea %ara sinte0a Bin 6artile E(ro6ei Rasaritene in 6rinci6alD. Se'entari0area lor a inse$nat 6arasirea vietii no$a'e5 care o3li#a la o 6er$anent 6en'(lare c( t(r$ele 6entr( asi#(rarea 'e 6as(ni5 si statornicirea lor 6e (n an($it teritori(5 alat(ri 'e sa( c( localnicii #asiti acolo5 a#ric(lt(ra se'entara 'evenin' si la ei %or$a %(n'a$entals a vietii5 oc(6atia lor 'e 3a0a in s%era econo$ic4 Toc$ai aceasta oc(6atie statornica le8a 6er$is reali0area 'e 6ro#rese contin(e in sectoarele econo$ice5 sociale si 6olitice5 in (lti$a instanta re(sin' sa constit(ie state care vor 7(ca (n $are rol in istoria (lterioara a E(ro6ei. Este ca0(l l($ii #er$anice5 6e 'e o 6ane5 care5 6e %(n'al(l ro$anita'i5 a 'at nastere E(ro6ei 6rin statele constit(ite la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei noastreG iar 6e 'e alta5 al l($ii slave5 care5 'e ase$enea5 a 'at nastere vi&oarelor state care ne incon7oara si c( care a$ i$6artit aceiasi 'estin in c(rs(l ev(l(i $e'i(. Ra$(ra 'e i$6ortanta vitala a s%erei 6ro'(ctiei $ateriale5 a#ric(lt(ra a oc(6at in conteAt(l econo$iei co$(nitacilor ro$anestl $e'ievale 'e la Car6ati si D(nare in secolele IFQFI (n loc 'e 6ri$a inse$natate. Ea era $enita sa asi#(re5 6e $as(ra nevoilor $ere( crescan'e ale societatii5 a6rovi0ionarea c( 6ro'(se ali$entare 'e 6ri$a necesitate. In acest conteAt5 st('ierea c(lt(rii cerealelor in s6ati(l car6ato8'an(3iano86ontic a constit(it o sarcina $a7ora a istoricilor ro$ani.
? 2
@ame&. II5 6. @;;. Ibidem. 6. ?@;. / Ibidem. 6. ./?8K;<.
EUROPA nANULUI O MIE:

?K?
Cercetarea acestor lii'eletniciri a#ricole5 in'eletniciri intelese in se$ni%icatia lor $a7ora si co$6leta Bc(ltivarea 6lantelor cerealiere si cresterea ani$alelor ca ra$(ri %(n'a$entale5 la care se a'a(#a ra$(rile s6eciali0ate5
6rec($ vitic(lt(ra5 le#($ic(lt(ra si alteleD 6res(6(ne5 inainte 'e toate5 anali0a i$6licatiilor 6e care o serie 'e %actor4 'e nat(ra 'i%erita le8a( av(t as(6ra a#ric(lt(rii5 a vietii a#rare in #eneral5 (neori 'eter$inan' c"iar i$6oCrtante str(ct(rari te"nico8econo$ice in evol(tia (neltelor a#ricole 6ro6ri(80tse. In 6rinci6al5 acesti %actori s(nt 'e or'in #eo#ra%ic5 'e$o#ra%ic5 econo$ic si c"iar 6olitic5 $ai c( sea$a: at(nci can' ne re%eri$ la cercetarea $ventar(l(i a#rar5 a (neltelor a#ricole. Train' intr8(n conteAt etnic variat5 6o6(latia 'e 6e teritori(l Ro$aniei 'e la c($6ana 'intre $ilenii a venit in contact5 in 'i%erite %el(ri5 c( 6o6(latiile vecine5 $ani%estan'(8se5 in acest $o'5 (nele in%l(ente reci6roce si in 'o$eni(l %olosirii (neltelor a#rare5 rece6tan' an($ite ri6(ri te"nolo#ice5 c( ran'a$ent econo$ic s6orit. Aceasta in%l(enta s8a resi$tit c( atat $ai $(lt5 c( cat s6ati(l ro$anesc era s&(at intr8o 0ona 'e inter%erenta a ariilor 'e in%l(enta $e'iteraneanS. si cencral8e(ro6eana. i Se c(vine sa re$arca$5 in acest conteAt5 in%l(enta $e'iteraneana care a c(6rins (n enor$ areal #eo#ra%ic5 'in s('(l Frantei si al S6aniei 6ana in Asia Mica5 in asa80is(l s6ati( 55circ($$e'iteranean:5 0ona in care se incl('e si teritori(l ro$anesc ca (n(l 'intre cele $ai nor'ice 6(ncte ale acesteia. O i$6ortanta covarsitoare 6re0inta in%l(enta c(lt(rii si a civili0atiei ro$anice intr8o serie 'e sectoare ale vietii $ateriale si s6irit(ale5 incl(siv in sector(l a#ricol5 as(6ra 6o6(latiei 'e 6e teritori(l vec"ii Dacii. Este 'e a$intit in aceasta 6rivinta rece6tarea 'in c(lt(ra si civili0atia ro$ana a (nor ti6(ri 'e (nelte a#rare5 6rec($ si a (nor te"nolo#ii a#ricole c( $ai $are ran'a$ent econo$ic5 co$6arativ c( cele tra'itionale5 ceea ce a con'(s la str(ct(rari i$6ortantP c"iar in 0ona social(l(i. Datele cele $ai se$ni%icative in 6rivinta a#ric(lt(rii ni le o%era re0(ltatele cercetarilor ar"eolo#ice e%ect(ate 6e intre# teritori(l tarii. Ele 6(n in evi'enta5 in $o' c(rent5 cele $ai i$63rtante $art(rii c( 6rivire la c(lt(ra cerealiera5 6rin 'esco6erirea (n(i 3o#at si variat inventar 'e 6iese si (nelte a#rare5 varietatile 'e #rane c(ltivate5 6rec($ si oc(6ari(ni ca vitic(lt(ra5 #ra'inarit(l5 c(ltivarea 6lantelor teAtile. Toate aceste realitati con%ir$a 'in 6lin eAistenta in'eletnicirilor a#rare ale 6o6(latiei ro$anesti5 ca oc(6atie esentiala a acesteia si5 toto'ata5 re6re0inta (n in'ice i$6ortant 'e a6reciere a nivel(l(i te"nic al a#ric(lt(rii acelei vre$i. O cate#orie 'e8vesti#ii5 'e o $are inse$natate 6entr( a6recierea nivel(l(i arins 'e c(lt(ra 6lantelor cerealiere 6e teritori(l car6ato8'(narean in 6erioa'a $entionata o alcat(iesc (neltele a#ricole 'esco6erite in 'i%erite ase0ari cercetate5 i0olat sa( in conteAt(l $ai $(ltor 'e6o0ite 'e 0eci 'e I'lo#rarne 'e (nelte si o3iecte 'e (tilitate 'i%erita. Este vor3a 'e 6rinci6alele 6iese 'e %ier ale 6l(#(l(i B%iarele sa( 3ra0'arele si c(titeleD5 coase5 seceri5 cosoare etc.5 c($ s(nt 3ra0'arele si c(titele 'e 6l(# 'esco6erite la Barlo#( 8 7('. Ar#es5 Ra'ovan( 8 7('. Calarasi5 Dino#etia si Ca6i'ava 8 7('. Constanta5 Dra#oslove$5 Ca$6ineanca si B('esti 8 7('. )rancea5 C(rcani 8 7('. Calarasi5 !r($e0oaia 8 7('. )asl(i5 Da3aca 8 7('. Cl(75 Bratei( si Seli$3ar 8 7('. Si3i(. ?K@ INCEPUTURI MEDIE)ALE O3servatiile %ac(te as(6ra acescor (nelte a( 6rile7(it 'o(a constatari 'e $are se$ni%icacie istorica 6entr( $tele#erea #ra'(l(i 'e 'e0voltare a c(lc(rii cerealiere in aceasta e6oca. Pe lan#a in$(ltirea evi'enta a acestor 6iese In ra6ort c( sit(atia 'in 6erioa'ele ancerioare5 se constata o #enerali0are a %olosirii ti6(l(i 'e 3ra0'ar si$etric c( 55$anson:5 c(nosc(t s(3 n($ele 'e 3ra0'ar 'e ti6 ro$an5 'e (n ran'a$enc s(6erior cel(i 'e ti6 55Ii$3a: sa( 55lin#(ra:5 'en($it si 3ra0'ar 'acic5 a car(i %olos7re incetase 'e7a 'in eta6ele anterioare. S6or(i 'e$o#ra%ic inre#istrat in 6erioa'a secolelor IF8FI5 neces&atea asi#(rarii 6o6(latiei in contin(a crestere c( 6ro'(se a#ricole s(%icience5 a( 6(s in %ata societatii vre$ii sarcina s6oririi 6ro'(selor a#ricole5 atat 6rin eAtin'erea s(6ra%etei ara3ile5 cat si 6rin (tili0area (nor sol(rii te"nice in s6orirea ran'a$ent(l(i econo$ic al 6rinci6alelor (nelte a#ricole. Aceasta necesitate se 6(sese 'e7a 6e 6lan e(ro6ean5 incercan'(8se a %i sol(tionata 6rin crearea (n(i no( ti6 'e 3ra0'ar2 eel asi$etric5 a'ica l(cnltor n($ai c( o lat(Aa5 acrionan' 6rin rast(rnarea 3ra0'ei5 o6eratie care c( 3ra0'ar(l si$etric n( se 6(tea reali0a in $as(ra a'ecvata. Prec($ se srie5 rast(rnarea 3ra0'ei are consecinte i$6ortante in cresterea 6ro'(criei cerea-iere5 6lantele 'e la s(6ra%at./. %iin' aco6erite c( 6a$ant 'e catre 3ra0'ar(l asi$etricG ast%el5 6roces(l 'e 'esco$6(nere5 'e eli3erare a s(3stantelor n(tritive5 este #ra3it5 acestea %iin' re'ate sol(l(i s6re a servi noilor c(lt(ri. Pe 6lan e(ro6ean5 3ra0'arele asi$etrice a6ar in 6ri$ele secole ale erei noastre Bin An#lia in secolele IIQI)G in 0ona s'r3easca in secol(l al Ill8leaD5 $ai ales in 0onele nor'ice c( sol ($e' si '(r. In I$6eri(l ro$an5 ele se $calnesc in 6rovinciile sale se6tencrionale. Din secolele I)8) $ce6 sa a6ara ase$enea 3ra0'are si $ai la nor' Bin !er$ania si PoloniaD5 iar in veac(rile (r$atoare B)IQIFD s(nt atestate si in alte tari e(ro6ene BB(l#aria5 A(stria5 Ce"ia5 Slovacia5 R(siaD. Tre3(ie s(3liniat5 insa5 %a6t(l ca as(6ra caracter(l(i te"no3#ic B'e6lina asi$etrieD al acestor 3ra0'are eAista inca 'isc(tii contra'ictors5 'es6re (n verita3il 3ra0'ar asi$etric in sens(l strict al c(vant(l(i 6(tan'(8se vor3i $ai c( sea$a '(6a secolele )II8)III. Pe teritori(l ro$anesc5 6re0enta 3ra0'arelor asi$etrice certe se inscrie in li$ita secolelor )IIIQIF5 6rin eAe$6larele 'in 'e6o0itele 'e la Dra#osloveni Q 7('. )rancea si Deal( Morii 8 7('.Baca(. EAista (nele eAe$6lare5 6rec($ cele 'e la B(t(l(c5 Baiceni Q 7('. lasi5 Tel BB(c(resriD5 'atan' 'in secolele anterioare5 a caror si$etrie5 ne%nn' 6er%ects5 a con'(s la (nele inter6retari in %avoarea eAistentei ti6(l(i asi$etricG ele s(nt insa neconcl('ente5 (soara asi$etrie a lat(rilor 6(tan' 6roveni 'inrr8o (0(ra $ai accent(ata a acestora. Dar c"iar
'aca a'$ite$ o atare s&(atie5 n( 6oate %i vor3a 'ecat 'e %oarte ti$i'e si $'e6artate ince6(t(ri ale (n(i %eno$en care se va a%ir$a5 c( consecinte econo$ice evi'ente5 in 6erioa'a secolelor )III8IF. Pre0enta 3ra0'ar(l(i asi$etric 6rile7(ieste a%ir$area (nei i6ote0e in le#at(ra c( ri6(l 'e 6l(# (rili0at. Ma7oritatea cercetatorilor ro$ani sa( straini a'$it (r$atoarea evol(tie a 6l(#(l(i2 artitru B6l(# 6ri$itiv5 tri(n#"i(lar sa( 6atr(later ca %or$a5 c( sa( %ara 6la0D (tiii0an' 3ra0'ar si$etric B'acic sa( ro$anD si c(tite 'e 6l(# in (nele ca0(riG plugul EUROPA 5_NULUI O MIE: ?K/ 6ro6ri(80is5 avan' ca 6artic(laritati %(n'a$entale 3ra0'ar(l asi$etric c( c(nt si cor$ana si5 in #eneral5 c( rorile BavantrenD. Evi'ent ca aceasta sc"e$a ra$ane5 tot(si5 'i'actic4 6roces(l evol(tiv %(n'5 in realitate5 'eose3it 'e co$6leA iGn sens(l coeAistentei (noi ele$ente ale 6l(#(l(i 6ri$itiv Baratr(D c( cele ale 6l(#(l(i 6ro6ri(80is. A( eAistat 0one #eo#ra%ice in care5 'atorita con'itnlor 6e'o8cli$atice5 s8a $entin(t aratr(l o in'el(n#atP vre$e. In acest conteAt5 tre3(ie sa 6res(6(ne$5 'e ase$enea5 eAistenta (nei e6oci 'e tran0i(e te"nica 'e la aratr( la 6l(#5 care ar cores6(n'e 6e 6lan e(ro6ean c( 6erioa'c secolelor IIIQ)III*FI. C($ arata acest ti6 'e 6l(# este #re( 'e 6reci0at. EAista5 insa (nele ele$ente5 6rec($ 3ra0'ar(l asi$etric5 %a6t care 6res(6(ne atasarea cor$anei 6enta rast(rnarea 3ra0'ei. Intr(cat (nele 3ra0'are 6re0inta (0(ri $ai 6ron(ntate 6e lat(rc 'rea6ta5 altele 6e cea stan#a5 s8a 6res(6(s eAistenta (nei cor$ane $o3ile5 sc"i$3atoare care 6(tea %i atasata 6e arn3ele lat(ri ale 3ra0'ar(l(i5 in %(nctie 'e siste$(l 'e arat(r2 6racticat. Ast%el5 s8a a'$is eAistenta 6l(#(l(i c( cor$ana sc"i$3atoare5 caracterist( 6erioa'ei 'e tran0icie 'e la aratr( la 6l(#(l 6ro6ri(80is5 6rin eAcelenta asi$etric. In l($in2 acestor 6reci0ari si in %(nctie 'e 6re0enta 3ra0'arelor5 asi$etrice $ai s(s8a$intite5 st 6oate a%ir$a ca (n(i 'intre ti6(rile 'e 6l(# %olosite in 6erioa'a secoielor )?II8F? pt teritori(l Ro$aniei5 alat(ri 'e celelalte ri6(ri tra'itionale5 este eel 6ro6ri(80is5 ast%el c2 6(te$ consi'era aceasta 6erioa'a o eta6a 'eose3it 'e i$6ortant4 in evol(tia te"nica G 6l(#(l(i catre %or$a sa s(6erioara5 $o'erna. Evol(tii te"nice ase$anatoare se constata si in ca0(l altor (nelte 'in co$6onents 6l(#(l(i. Este vor3a 'e c(tit(l 'e 6l(# 'in %ier atasat 3ra0'ar(l(i 6rin 6rin'erea l(i dt #rin'ei5 in asa %el $eat sa 6oata actiona i$e'iat in %ata 3ra0'ar(l(i 6entr( a8i (s(ra acest(iG 6atr(n'erea 3ra0'ei5 'islocan' 6a$ant(l intelenit sa( inier3it. De ase$enea5 'e otic 6iesa 'e %ier necesara 'es%(n'arii si c(ratirii 3ra0'ar(l(i 'e ra'acinile si ier3(rile intalnitt in 3ra0'a si 'in ca(@a carora 6a$ant(l n( se 'es6rin'e nor$al. Pentr( l(crarile 'e recoltare a c(lt(rilor cerealiere a7(nse la $at(ricate se %olosea( cG (nelte 6rinci6ale2 secerile5 coasele si cosoarele 'in $etal5 %iecare 'intre ele 6re0entan' in evol(tia lor5 'i%erite ti6(ri si variante le#ate atat 'e te"nica ela3orarii lor5 cat si 'i ninctional&atea acestora. Dintre ele se 'etasea0a si$titor5 'in 6(nct(l 'e ve'ere canritativ secerile al caror n($ar c(nosc(t 6ana ac($ este5 'e 'e6arte5 $(lt $ai $are 'ecat a coaselor sa( al cosoarelor. -('ecan' 6rin aceasta 6ris$a5 'esi aici s8ar 6(tea invoca5 6oate si alti %actori5 secera re6re0enta (nealta 'e recoltare a cerealelor cea $ai ras6an'ita s $ai :$(lt (rili0ataCG co$6arativ c( celelalte (nelte 'e recoltat Bcoasa5 cosor(lD. Ev(l $e'" 'e0voltat5 'e alt%el5 6astrea0a aceasta 6ro6ortie5 coasa ince6an' sa 6re'o$ine5 s(3 ra6ort( (tili0arii ei5 in e6ocile $ai noi. O evi'enta a eAe$6larelor 'esco6erite 6ana in 6re0en 6e teritori(l Ro$aniei5 care n( 6oate %i5 se incele#e5.eA"a(stiva5 arata un n($ar i$6ortan 'e localitati in care s8a( 'esco6erit seceri 'e ti6(ri si variance 'i%erite5 'atan' 'in secolel DC8FI. La ran'(l lor5 coasele5 ca (nelte %olosite la l(crarile 'e recoltare a 6lantelor 'e ca$6 s(nt $(lt $ai 6(rin %recvente in 'esco6eririle ar"eolo#ice5 co$6arativ c( secerile. Evi'ent eAe$6larelor scoase la iveala 6ana. in 6re0ent arata ri6(ri si variante 'i%erite5 7('eca.ni
' J
5t6
j
4
'i n
r,
55
12
# V %iG2r PYP? N: Pcoleie )III8FI2 Doicsci B?8@. ?=5 ?.D5 Co.sn/ B/D5 M(rceni B9 KD5 %e'e7ti B.D5 D($$ii )ec"i B<5 IID5 Mateieni B>D5 F(n'( HerPii B;5 ?@D5 Averesti B?/D5 )iiSD/ra B?9D5 S(%etea B?KD. C :
EUROPA 55ANU?.UI O MIE: '(6a c(r3(ra $ai $are sa( $ai $ica a la$ei5 6rec($ si '(6a $o'(l 'e %iAate a aceste 6e coa'a 'e le$n c( $anson sa( s6in. Unii cercetatori a( incercat sa 'eose3easca eAisten $ai $(&or variante5 in %(nctie 'e criteriile a$intite5 care ar %i av(t evol(tii 'i%erite 'e l(n#(l secolelor5 in s6ati(l E(ro6e4 central8rasaricene si 'e s('8est. Ca si in ca0(l celorlal (nelte a#ricole B3ra0'are5 seceriD5 consi'era$ ca este %oarte 'i%icil5 eel 6(tin in eta6a act(a a cercetarilor5 sa se sta3ileasca5 $acar si c( o oarecare a6roAi$a(e5 ti6(ri si variance c coase ale caror 'i$erisi(ni si %or$e sa eA6ri$e caracteristici te"nico8%(ncnonaie s6eci%l (nor aceliere s6eciali0ate 6e an($ite e6oci istorice. In $(&e sit(ri ar"eolo#ice 'e e6oi s8a( #asic #resii 'e asc(cit5 6iese 'e acest %el %iin' 'esco6erite la Baneasa5 A-3a BB(c(rest 6rovenin'5 '(6a roca in care a( %ost $o'elate5 'in Do3ro#ea. In ceea ce 6rivesce l(crarile 'e #ra'inarit5 cercetarile ar"eolo#ice a( scos la iveala i i$6ortant n($ar 'e (nelte 'in $etal5 6rilitre care (n loc.'e sea$a il oc(6a cosoare Ban($ite ti6(ri 'e cosoare %iin' (tili0ate si la l(cr'rile 'e recoltareD5 cas$ale B"arlete sa6e si sa6ali#i. i O s($ara evi'enta a cosoarelor5 6entr( secolele )III8FI5 'e eAe$6l(5 arata (n $a n($ar 'e localitati in care s8a( 'esco6erit ase$enea eAe$6lare. Celelalte 6iese5 6rec(i cas$ale5 sa6e5 sa6ali#i5 s8a( 'esco6erit in cateva 0eci 'e localitati5 6re0entan' %or$e ti6(ri 'i%erite. La acest inventar $ai 6ot %i a'a(#ate si alte (nelte reali0ate 'in $aterial 6erisa3 Ble$nD5 ca5 'e 6il'a5 %(rci5 #re3le5 #ra6e 'e $aracini5 taval(#5 i$3lacii etc.5 a caror 6re0en in inventar(l a#ricol #os66'aresc %i#(rea0a in 'i%erite sta'stici $e'ievale5 avan' valoa2 'e $ateriale etno#ra%ice. Ta3lo(l actlvitatii c( caracter a#rar s6oreste consi'era3il5 'aca ave$ in ve'ere si al $ateriale 'esco6erite 'e sa6at(rile ar"eolo#ice5 re%eritoare5 'irect sa( in'irect5 la 6ro'(ct a#tara. Se inscri( in aceasta]or'ine 'e i'ei5 #ro6ile8'e6o0ite 'e cereale5 6ietrele 'e rasnit tavile 'e l(t 6entr( (scarea #ra(l(i5 c(6toarele 'e 6aine5 t(rtele8 7(carii ca o $ani%esta2 s6iric(ala a (neia 'intre cele $ai i$6ortance activicati 'in 'o$eni(l a#roali$entar. N($ar(l acestor 'ove0i creste sensi3il in 6erioa'a secolelor IFQFI. Cercetari intre6rinse intr8o sea$a 'e ase0ari a( evi'en'at un i$6ortant n($ir 'e ase$enea 'e6o0i in care se a%la( cantitati Inse$nate 'e #rane car3oni0ate. Asa5 'e 6il'a5 la F(n'( Her' Do'esti5 E6(reni5 Bo#'anesti5 Hor7a5 S6inoasa5 Baiceni5 Barla'5 Oit(05 Dino#e'a8!arva7 B(cov5 Dri'(5 !"i0'ar(5 Stra(lesti8Maicanesti5 O3arsia5 Cernat5 Poian Q 7('. CovasnG La0(ri Q 7('. Sat( Mare5 )la'i$iresc( 8 7('. Ara'5 Da3aca Q 7('. Cl(7 etc. s8a( 'esco6er n($eroase #ro6i 'e 6ravi0ii5 in (nele 'in ele 6astran'(8se 'i%erite s6ecii 'e cereale5 #ra $ai c( sea$a. La Do'esti si F(n'( Hertii5 @*/ 'in ca6acitatea #ro6ilor continea( cerea car3oni0ate. La F(n'( Hertii5 a( %ost i'e$i%icate s6ecii 'e #ra(5 $ei si ova !roa6a8'e6o0it 'e la E6(reni avea o %or$a a6roAi$ativ cilin'rica5 6eretii 3ine l(str(i si 6(tea in$a#a0ina circa I .== &# cereale. !ro6ile8"a$3ar 'e la Barla'8Pro'ana %(sesei initial ca6t(site c( lesa 'e n(iele l(t(ita si a6oi arsa5 $o'alitate 'e constr(ctie i$6(2 'e ($i'itatea eAcesiva a teren(l(i. Una 'in #ro6ile 'e la Ca6i'ava $as(ra ?5.=8?5K= i a'anci$e si @5/= $ 'ia$etr(G 6e %(n'(l ei s8a 6astrat (n strat 'e =5=.8=5=9 $ 'e #ra
Fi#. /= To6oarc 'in %ier 'in secolele F8FIII5 'c la2 Fe'esci B?D5 Silistea No(a B@D5 S(ceava B/D5 Barlalesti B9D5 Lireni B.D5 Ca0anesti BK5<5?=D5 -arisrea B>D si Ar3ore B;D.
EUROPA PNULUI O MIE: ?K< car3oni0at. Pe 6o'ea(a (n(i "a$3ar 'in le$n 'e ste7ar 'e la Dino#etia5 c( 'i$enst(nile 'e ?5.8?5> $ s8a a%lat i$6rastiata o cantitate 'e circa K= &# on. Di%erite s6ecii 'e #ra( si 'e $ei car3oni0ate5 6rec($ si 3oa3e 'e ova0 si o3si#a =+anicum mi,acemn. +anicum cru&gali. +anicum &anBu'male. 6ritiatm ae&tivum. 6ritictnn &pecie&. 6riticum dicocaimG s8a( 'esco6erit si in alte localitan5 6rec($ la B(cov5 iar la Dri'( s6icele 'e #ra( 6ietri%icate a6artinea( s6eciilor 6riticum monoccoctnn. 6riticum dicocaim &i 6riticum vulgari&. Ca6acitatea #ro6ilor varia5 in #eneral5 intre /== si ? .== &# #ta(. Unele #ro6i5 6rec($ cea 'e la Dino#etia5 avea( o ca6acitate i$6resionanta 'e 6ana la . === &#5 %a6t care lasa sa se intreva'a 'i$ensi(nile reale ale c(lt(rii cerealiere in acea vre$e. Anali0ele 'e la3orator e%ect(ate as(6ra (nora 'intre aceste cereale car3oni0ate5 'esco6erite in 'i%erite ase0ari5 arata o $are varietate 'e s6ecii cerealiere5 6rec($ #ra( alac B6riticum monoccoann *G. #ra( tenc"i B6riticum dicoccumG. #ra( 6itic =6riticum ae&tivum &&p. -ompactuniG. $ei =+anicum miliaceimiG. or0 55($3lator: =0ordeum vulgare *.G. secara ="ecale cereale *.G. D(6a c($ s8a 6reci0at5 in ca0(l sit(atiei 'e la F(n'( Hertii5 (nele 'intre aceste cereale se c(ltiva( 6ri$avara5 'e 6il'a alac(l5 $ei(l si or0(l 55($3lator:G altele5 6ri$avara s toa$na5 ca #raiil
tenc"i si secara. An($ite s6ecii 'e cereale era( atacate 'e #ar#ante ceea ce 'ove'este ca ele se 6astra( 'e la (n an la alt(l5 altele era( a$estecate5 'e eAe$6l( #ra(8secara5 secara8or0 in sco6(l o3tinerii (nor soi(ri $ai re0istente. *egenda " . 3erard 6rec($ si (eliberatio. ela3orate la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea5 6o$enesc 'e c(ltivateG #ra(l(i si or0(l(i =0ordeum &ervile et$umentorum cibariumG in TransilvaiiiaG se reco$an'a 'e ase$enea5 ca iar3a 'easa este 'a(natoare viei2 'aca 6a$ant(l viei n( se sa6a5 el esti na6a'it 'e 3(r(ieni 6ert(r3an' 6ro'(ctia 'e vin. La M(resana eAista o #ri7a 'eose3itG 6entr( selectionarea vin(l(i 6astrat in 6ivnite. Pentr( $acinarea acestor cereale in ve'erea o3tinerii %ainii necesara 6re6ararC( "rane se (rili0a( rasnicele 'e 6iatra5 'esco6erite $ a6roa6e toate ase0arile cercetate 'in intrea# 6erioa'a av(ta in ve'ere. De re$arcat %a6t(l ca in (nele ase0ari s8a( 'esco6erit rasnic 'e 6iatra 'e ti6 ro$an coeAistan' c( altele 'e as6ect $ai evol(at. Aceeasi scrier "a#io#ra%ica $ai s(s86o$enita $entionea0a eAistenta la c(rtile voievo'(l(i A"t($ 'ii Banat5 a (nei roa3e =ancillaG. care invartea la rasnita5 evi'ent5 $an(als?. Pe aceeasi linle a 'e$onstrarii 6racticii c(l(varii 6lantelor cerealiere 6e teritorii Ro$aniei in secolele IFQFI se inscri( si alte 'ove0i scoase la iveala. 'e cercetaril ar"eolo#ice5 6rec($ tavile 'e l(t 6entr( (scarea #ra(l(i5 c(6%oarele casnice 6entr( co% 6ainea5 6leava si 6aielS cerealiere %olosite ca Hanc in $aterialele 'e constr(cni5 t(rte87(car reali0ate 'in l(t c( caracter si$3olic. Tavile 'e l(t5 'e 6il'a5 in'ica 6re0enta (nor varieta. 'e #ra( ase0ate 6e aceste tavi in ve'erea 'ecorticarii lor. Ca si 'e6o0icele5 ele a6ar i n($eroase ase0ari5 ca Barla'8 Pro'ana5 S6inoasa5 Lo0na5 M(r#eni5 E6(reni5 Dino#etiG D(lceanca5 SirnaG toate aceste realitati se constit(ie in te$einice ar#($ente ale rol(" Ein'a$ental 6e care ?8a av(t aceasta in'eletnicire 'e 3a0a la ro$ani.
"cript. rer. 0ung.. II5 6. 9>?89;@5 .=?.
16a
INCEPUTURI MEDIE)ALE EUROPA 55ANULUI O MIE: ?K; Cat 6riveste $ostenirea acestor in'eletniciri in c(rs(l $ileni(l(i I5 ter$inolo#ia res6ec'velor oc(6atii in'ica ori#inea lor si 6rin aceasta ori#inea 6o6(ia'ei care le8a 6ractical. Ast%el5 $a7oritatea ter$inolo#iei l(crarilor a#ricole este 'e ori#ine latina. Asa5 'e 6il'a5 6entr( 6re#atirea teren(l(i2 ars(ra Q ar&ura. secat(ra Q &ecare. c(rat(ra Q curare. r(ne Q mncii&. a ra'e Q mdere. sec(re Q &ecuri&. sa6a Q &appa. a sa6a Q &appare. a ara Q arare. aratr( Q aratrum. arat(ra Q anatura1 6enn( se$anat2 a se$ana Q &eminare1 6entr( recoltat2 a secera Q &icilare5 a c(le#e Q colligere1 6entr( 6re#atirea "ranei2 a $ac$a Q macinare. $oara Q mola. %aina Q arina. 6aine Qpani&\ 6entr( 'i%e'te s6ecn 'e cereale2 #ra( Qgramtm. or0 Q bordeum. secara Q &eca/e. $ei Q milium. in Q linimn. cane6a Q canabi&. Inves'#atia ar"eolo#ica a 6rile7(it (nele o3servatii inceresante si in le#at(ra c( siste$(l 'e c(lt(ra in 6erioa'a 'e ince6(t a ev(l(i $e'i( ro$anesc. Prec($ se stie5 teritori(l ro$anesc 6re0enta in trec(t5 asa c($ 6re0inta si asta0i5 con'itii nat(rale si social8econo$ice %oane variate. Aceasta 'iversitate a 'eter$inat ca in a#ric(lt(ra $e'ievala sa se $ani%este %or$e 'iverse 'e eA6loatare5 a'eseo' in cele $ai 'i%erice co$3inatii. For$a 6re'o$inantP o constit(ia siste$(l e>ten&iv. i$6(s5 6entr( e6oca 'e care ne oc(6a$5 'e realitatile social8 econo$ice eAistente2 era sin#(r(l siste$ care se 6(tea a6lica c( s(cces in con'i'ile 'e at(nci 6entr( a asi#(ra ec"ili3r(l econo$iei. In ca'r(l acest(i siste$ 'e c(lt(ra5 6roce'eele intre3(intate 6entr( eA6loatarea 0onelor r(rale era( 'e (n nivel te"nic 6(tin evol(at5 aceeasi 6arcela 'e 6a$ant c(ltivan'(8se5 'e o3icei5 c( aceleasi cereale5 6ana la e6(i0are. Aceasta $onoc(lt(ra avea e%ecre vata$atoareG ea '(cea la sca'erea %ertilitatii sol(l(i5 la o3tinerea 'e recolte sla3e. In#rasa$intele nat(rale Bcen(sa $iristilor arse5 3ale#ar(l ani$alelorD era( ins(%iciente 6entr( a re'a sol(l(i c(ltivat ec"ivalen$l ele$entelor 6e care 6ro'(ctia ve#etala i8I l(ase in an(l 6rece'ent. P(tin cate 6(tin5C %ertilitatea 6a$ant(l(i tre3(ia sa sca'a 6ana la totala ei 'is6aritie5 eel 6(tin teore'c. Intele6ci(nea taraneasca5 #"i'ata 'e eA6erienta5 a ca(tat sa re$e'ie0e aceasta sit(atie 6rintr8(n re6a(s al 6a$ant(l(i l(crat5 $ai $(lt sa( $ai 6(tin 6rel(n#it5 acor'at5 6e ran'5 'i%eritelor lot(ri c(ltivate. In ti$6(l o'i"nei5 6a$ant(l5 'atorita acti(nii ele$entelor nat(rale5 6loaie5 iar3a5 $icroor#anis$e5 isi re%acea calitatile n(tritive5 %(n' #ata sa 6ri$easca noi recolte. O6eratia re6ecata 'a'ea nastere 6ri$(l(i ti6 'e rotatie a c(lt(ni Banar"ica5 in $as(ra in care aceasta rotatie se %acea la intarn6lareD. Incet(l c( incet(l5 s8a a7(ns la o an($ita re#(laritate a acestei stari 'e l(cr(ri 6rintr8o $ai 3(na si $ai $eto'ica or#ani0are a eA6loatSrii in'ivi'(al. Aceasta %or$a 'e c(lt(ra a o#or(l(i5 caracteristica t(t(ror 6o6oarelor se'entare la ince6(t(l ev(l(i $e'i(5 6re0enta $(lti6le variante5 in %(nctie 'e con'i'ile 6e'o8cli$atice ale %iecarei 0one a#ricole. Rota(a sa( 55asola$ent(l: 3ienal avea 're6t sco6 sa i$6ie'ice e6(i0area totala a re0ervelor n(tritive ale sol(l(i5 o%erin'(8i aces$ia 6osi3ilitatea re%acerii in $o' 6erio'ic. In acest ca05 cerealele (r$ea0a '(6a o#or sa( '(6a o 6lanta c( e%ect(l o#or(l(i ster65 c($ ar %i le#($inoasele B6as(nile si isla0(rile ra$an in a%ara c(lc(riiD. Unele ta' e(ro6ene5 in s6ecial cele occi'entale5 ince6(sera sa 6ractice rotatia 3ienala a c(lt(rilor cerealiere inca 'e la ince6(t(l ev(l(i $e'i(. Po6(latiile slave5 in contact(l lor c( Ioc(itorii 'in 0ona 3alcano8'(nareana in secolele )I8)III5 a( c(nosc(t no(l siste$ 'e c(lt(ra5 ren(ntan' la eel 6ri$i'v 'e c(lt(ra a cerealelor caracten0at 6rin 'esteleniri si 'e%risari 6er$anente Bca(0ate 'e 'e6lasarea lor contin(aD. Pe teritori(l tarilor ro$ane5 siste$(l 'e eA6loatare a#rara in secolele $entionate 6re0enta con'i'onari 'iverse. D(6a o e6oca 'e $ari 6ert(r3a'i 'e$o#ra%ice5 cea a secolelor I)8)II5 6erioa'a 'e oarecare liniste ce a (r$at a
in%l(entat incre#(l 6roces 'e 'e0voltare social8econo$ica. Pre%iicerile si ten'inPele noi in 'e0voltarea societatii ro$anesti5 care se constata la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii in 'n(t(rile nor'8'(narene5 a( a%ectat si siste$(l 'e c(lt(ra cerealiera. S(3linie$ ca n( este si n( 6oate %i vor3a 'e (n siste$ (nitar 'e eA6loatare. C(lt(ra 6lantelor 'e ca$6 'in acea vre$e 6re0enta o $are 'iversitate ca %or$a 'e eA6loatare5 'atorata5 in $are $as(ra5 con'i'ilor 6e'o8cli$atice. S(6ra%etele 'e c(lt(ra 'in 0ona cerno0io$(l(i Bca$6ieD era( s(6(se (nei eA6loatari permanente. eli$in'n'(8se ast%el eta6a asa8n($itei 6arloa#e sa( inier3ari. Si$6la alternare an(ala a c(lt(rilor B#ra( Q $ei5 #ra( Q 3r0 sa( $ei Q secaraD era s(%icienta 6entr( re%acerea ele$entelor n(tritive ale sol(l(i. Aceasta c(lt(ra 6er$anenta se eAercita $ai c( sea$a 6e lot(rile '$ a6ro6ierea sat(l(i Btarina 'in 'oc($entele noastre $e'ievaleD. In s6ri7in(l acestei s(stineri vine constatarea 6otnvit careia in aceasta 0ona #eo#ra%ica ase0arile o$enesti i'enti%icate a( (n caracter rn(lt rriai sta3il 'ecat cele 'in alte 0one. Aiat(ri 'e c(lt(ra 6er$anenta5 care 6res(6(ne o rotatie si$6%a a cerealelor B%ara intercalarea o#or(l(i l(cratD5 eAista si o c(lt(ra temporard a (nor lot(ri $ai sarace si $ai in'e6artate 'e o3icei 'e sat5 a'ica o alternanta re#(lata sa( nere#(lata 'e c(ltivare si 'e ti$6 'e o'i"na a sol(l(i. Ai' cereala 6(tea alterna c( iar3a sa( c"iar c( 6a'(rea5 caracteristica acest(i re#i$ 'e c(lt(ra %(n' 6er$anenta 'estelenire. In 0onele 6re$ontane5 insa5 si5 in #eneral5 acolo (n'e sol(rile s(nt sarace In ele$ente n(tritive5 6re'o$ina c(lt(ra te$6orara. D(6a (n n($ar 'e ani 'e c(lt(ra neintrer(6ta5 'atorita saracirii sol(l(i5 acesta era a3an'onat in 6arloa#a85 intelenin'(8se si i$6a'(rin'(8 se. C(lt(ra cerealelor se e%ect(a at(nci 6e (n an($it lot o'i"nit5 '(6a care se revenea la loc(l initial. Acest $o$ent 6rile7(ia $isca' 'e 6o6(latie care se o#lin'esc in caracter(l $ai 6('n sta3il al loc(itorilor ase0arilor 'in aceasta 0ona. La S(ceava5 'e 6il'a5 loc(in%ele vec"ii ase0a' 'in secolele )%%l8F s(nt a3an'onate (n n($ar 'e a6roAi$ativ ?.8@= 'e ani5 '(6a care se revine5 loc(intele %iin' re%ac(te eAact 6e vec"ile 6eri$etre si c"iar %(n'a'i. Acest 6roces 'e a3an'onare si revenire se re6eta 'e trei ori5 sit(atie care n( 6oate %i eA6licata 'ecat in le#at(ra c( re#i$(l 'e eA6loatare a#ricola te$6orara5 6roces care 6res(6(ne5 toto'ata Basa c($ vo$ ve'ea $ai 'e6arteD5 eAistenta 6ro6rieta'i 6rivate as(6ra lot(l(i 'e casa. Pro3le$a c(lt(rii #ra(l(i 'e toa$na s(scita (nele re%lectii 'eose3it 'e se$ni%icative 6entr( intele#erea re#i$(l(i 'e c(lt(ra a cerealelor. Pana in 6re0ent n8a %ost clar 'eter$inata 6re0enta acestei varietati 'e #ra( 6e teritori(l Ro$aniei5 in secolele 6e care le anali0a$. Pentr( i'en'%icarea acestei s6ecii s(nt necesare anali0e co$6leAe 'e la3orator as(6ra vesti#iilor 'esco6erite in 'i%erite ase0ari 6rin cercetari ar"eolo#ice siste$a(ce. In EUROPA 55ANULUI O MIE:
?<?
sc"i$35 eAista (nele o3servatii in ceea ce 6riveste c(ltivarea #ra(l(i 'e 6ri$avara5 alat(ri 'e 6re0enta altor s6ecii in ase0arile 'e la Dri'( si B(cov. Este vor3a 'e 'esco6erirea in n($eroase ase0Tri a tavilor 'e l(t 6ortative5 a$intite 'e7a5 care ri'ica 6ro3le$a varietatii 'e #ra( c(lcivat. Se stie c la varietatea 'e toa$na5 3o3(l 'e #ra( se 'es%ace 'e ca$asa l(i B6leavaD 6rin 3ataia ia treieratG la alac si la alte varietati 'e 6ri$avara5 insa5 #ra(ntele ra$ane in ca$asa 'e care n( 6oate %i 'es%ac(t 'ecat 6ri$r8o o6eratie a(Ailiara5 6rin incal0ire5 (scare sa(5 in ti$6(rile noi5 c( a6arate s6eciale. De aceea5 este 6osi3il ca acolo (n'e a6ar ase$enea tavi sa( vetre 6ortative 6entr( (scat(l #ranelor5 sa ave$ 'e8a %ace5 in 6rinci6al5 c( varietatea 'e #ra( 'e 6ri$avara. Siste$(l 'e c(lt(ra cerealiera trienal n( 6oate %i 6(s in 'isc(tie 6entr( s6ati(l rornanesc5 n( n($ai in secoleie 'e care ne oc(6a$5 'ar nici in 6erioa'a (r$atoare. El este le#at 'e eAistenta $arii 6ro6rietati 6ro'(catoare 'e cereale 6entr( 6iata. A3ia in secol(l al FT)8lea se 6oate vor3i 'e (n ase$enea siste$ si an($e 6e teritori(l Transilvar(Cei. Re#i$(l 'e eA6loatare a#rara 6er$anent si te$6orar c( 'iversele co$3inatii av'n' la 3a0a rotatia 3ienala Bcereals '(6a cerealaD re6re0enta5 6entr( e6oca ti$6(rie a ev(l(i $e'i( 'in tin(t(rile ro$anesri5 o %or$a 6otrivita 'e eA6loatare a#rara5 intr8o vre$e in care viata econo$ic4 se 3a0a 6e ec"ili3r(l 'intre c(lt(ra cerealelor si cresterea ani$alelorG siste$ele 'e c(lt(ra evi'entiate $ai s(s era( in $as(ra sa asi#(re acest ec"ili3r(. De6arte 'e a e6(i0a lista t(t(ror 'ove0ilor $aceriale ale 6racticSrii c(ltivarii 6lantelor 6e teritori(l car6ato8 'an(3ian5 in secoleie )III8FI5 'atele $ai i$6ortante 6re0entate n( %ac altceva 'ecat sa evi'entie0e5 c( toata ciaritatea5 avant(l inre#istrat 'e aceasta: Tn'elet8nicire in secoleie res6ecrive5 co$6arariv c( sit(atia 'in e6oca 6rece'ents5 atat in s(6ra%ata BeAtin'erea s(6ra%etei ara3ile 6rin intrarea in circ(it(l a#ricol a (nor noi teren(ri 6ana at(nci intelenite sa( I$6a'(riteD5 cat si in a'anci$e Beste vor3a 'e (nele sol(tii te"nice a'o6tate in aceasta vre$e5 care con%era c(lt(rii 6lantelor (n ti$i' caracter intensivD5 $arcan'5 ast%el5 (n $o$ent i$6ortant in 'e0voltarea a#ric(lt(rii ro$anesti. O ase$enea realitate n( 6(tea sa sca6e cronicarilor si scriitorilor vre$ii5 care5 6ovestin' 'i%erite eveni$ente inta$6late in tin(t(rile 'e Ia D(narea 'e -os5 a( conse$nat si (nele a6recieri 6rivin' c(ltivarea cerealelor. Asa5 s6re eAe$6l(5 cronicar(l 3i0antin Ioannes S&Ilit0es5 co$6ilat si 'e !eor#i(s +e'ren(s5 6ovestin' I(6ta 'intre Sviatoslav si ostile 3i0antine 'in ;<?5 $entionea0a eAistenta se$anat(rilor 'e #ra( si $ei in re#i(nile 'e 6e $al(l stan# al D(narii 'in vecinatatea Silistrei. Incerc(&e in cetatea D(rostor BSilistraD5 ostile r(sesti se a6rovi0iona( noa6tea c( cereale si %(ra7e a'(se 'e 6e $al(l o6(s al D(narii?. O alta stire a6artine scriitoarei Anna Co$nena care5 'escriin' %$6re7(rarile 6olitice 'e Ia D(nare in secoleie FI8 FII5 6o$eneste 'e l(crari a#ricole ca arat(l si se$anat(l #ra(l(i si a $ei(l(i 6racticate 'e loc(itorii 'in re#i(nea $arel(i %l(vi(. Relatan' 'es6re eA6e'itia 3i0antina in Do3ro#ea5 aceeasi a(toare $entionea0a eAistenta5 aici5 a se$anat(rilor 'e $ei5 care a( servit ca "rana ostilor@. Des6re i$6ortanta in'eletnicirilor 'in acea vre$e relatea0a (n alt cronicar 3i0antin Mi"ail Attaliates5 care5
'escriin' an($ice eveni$ente social86olltice 'e la D(narea 't -os5 in%or$ea0a c($5 'in ca(0a eA6e'itiilor $ilitare 6(rtate in 0ona D(narii5 o#oarele n8a( 6($t %i c(ltivate c( cereale5 %a6t care a 6rovocat o $are %oa$ete?. -re&terea animalelor. Daca in ceea ce 6riveste c(ltivarea 6la"telor cerealiere s8at 6(t(t 'eter$ina an($ite ele$ente 'e%initorii 6entr( a se 6(tea (r$ari evol(ria5 de!z l(n#iil 6erioa'ei cercetate5 a 6rinci6alelor (nelte a#ricole5 'an' 6osi3ilitatea (nor a6recieri as(6ra 'e0voltarii #enerale a acestei in'eletniciri5 cresterea ani$alelor5 ca a 'o(a ra$(ra %(n'a$entala a econo$iei a#rare5 n( ne o%era5 in sta'i(l act(al al investi#atiei5 s(%iciente te$ei(ri 6entr( a conc"i'e as(6ra event(alelor $o'i%icari str(ct(rale care ar %i 6(t(t avea loc in 6erioa'a secolelor DC8FL In $o' lo#ic5 tin'n' cont 'e ra6orr(l 'e inter'e6en'entP 'intre c(ltivarea cerealelor si cresterea ani$alelor5 cea 'in (r$a ar %i tre3(it sa inre#istre0e si aceasta o 'e0voltare cores6(n0atoare5 eel 6(tin s(3 ra6ort(l cresterii vitelor $ari 'e $(nca. EAista (nele 'ate care ar 6(tea constit(i (n in'ice 'e a6reciere in ceea ce 6riveste ra6ort(l a$intit5 'ar c( re0ervele care se i$6(n 'atoritS ca(0elor eA6ri$ate $ai s(s. Asa5 'e 6il'a5 eAista n($eroase vesti#ii scoase la iveala 6rin cercetari ar"eolo#ice5 in s6ecial $ateriale osteolo#ice5 o3iecte si instr($ente %oiosite in cresterea ani$alelor5 (nele constr(ctii aneAe %oiosite ca a'a6ost(ri5 #ra7'(ri5 saivane 6entr( ani$alele 'o$estice 'in 6rea7$a #os6o'ariei satesti5 care 'e$onstrea0a c( 6risosinta lar#a ras6an'ire a acestei in'eletniciri in ca'r(l so'etatii ro$anesti 'in secoleie IF8FI. D(6a c($ se a6recia0a5 intre c(lt(ra 6lantelor 'e ca$6 si cresterea ani$alelor eAista o stransa le#at(ra5 o reci6roca con'itional5 o (nitate si (n ec"ili3r( care le (neste5 reci6rocitate 6otrivit careia (na traiesce si se 'e0volta 6rin cealalta. Cresterea ani$alelor5 atat 6entr( "rana5 cat si 6entr( $(nca sa( co$erciali0are5 n( se 6oate 'e0volta %ara o 3a0a cerealiera si %(ra7era cores6(n0atoare5 '(6a c($ la 'e0voltarea c(lt(rii 6lantelor 'e ca$6 o 'eose3ita contri3(te o are (tili0area %ortei ani$alelor B3ovine5 ca3alineD. In aceasta o6tics5 nivel(l atiris 'e c(lt(ra 6lantelor si 'e cresterea ani$alelor re6re0inta %iecare (n in'ice 'e a6reciere a vol($(l(i 6ro'(ctiei a#rareG o c(lt(ra cerealiera 'e0voltata 6re8s(6(ne si o crestere a ani$alelor in aceeasi $as(ra5 '(6a c($ 'e0voltarea cresterii ani$alelor 6res(6(ne si 'e0voltarea c(lt(rii cerealiere. Preci0 $5 toto'ata5 ca in ca'r(l cresterii ani$alelor se incl('e si 6astorit(l se'entar5 inte#rat 'e6lin in ca'r(l #os6o'ariei taranesti5 6rec($ si 6astori$l itinerant c( 'i%eritele l(i %or$e ca5 'e 6il'a5 'e6lasarile 6astorilor c( t(r$ele lor 'e oi 6e $ici 'istante in 7(r(l ase0arilor5 in %(nctie 'e anori$6 si 'e 6osi3ilitarile 'e "rana a oilor5 sa( trans"($anta li$itata 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic. Pastorit(l se'entar re6re0inta o %or$a 'e crestere a oilor c( tot(l 'eose3ita 'e %or$a itineranta. Ea se inte#rea0a 'e6lin in ca'r(l #os6o'ariei taranesti si este caracteristica i$ensei $a7oritati a loc(itorilor. Toc$ai aceasta totals inte#rate In ca'r(l #os6o'ariei satesti eAcl('e caracter(l no$a'8itinerant al ei5 con%erin'(8i5 in acelasi ti$65 ins(sirile
? @
@ame&. III5 6. ?9?8N@. Ibidem. 6. >;. ? Ibidem. 6. >.G c%. Attaliares5 6. @=9.
?<@ INCEPUTURI MEDIE)ALE se'entare. Acest contin(t se'entar ii 'eter$ina #ra'(l s6orit 'e 'e6en'ents %etl 'e c(lt(ra cerealiera5 in ra6ort c( %or$a itinerants 'e 6astorit5 care5 'atorita 6en'(larii t(r$elor 6enrr( asi#(rarea 6as(nilor si in vre$ea 'e iarnS5 $ani%ests5 %ata 'e c(lt(ra 6lantelor 'e ca$65 a $ai $are in'e6en'ents. Pencr( istoria a#ric(lt(rii ne interesea0a in'ea6roa6e cresterea se'entara a corn(telor $i'5 care este s6eci%ics $a7oritatii 6o6(latiei5 'e6in0an'5 intr8o $are $as(ra5 'e 'e0voltarea c(lt(rii cerealelor si a %(ra7elor. De aceea5 in conteAt(l cresterii v&elor.ca (na 'intre ra$(rile 6rinci6ale ale a#ric(lt(rii5 cresterea corn(telor $ici tre3(ie sa se inte#re0e 'e6lin in ca'r(l #os6a'ariei tarSnesti5 ea s(3liniin'5 o 'ata $ai $(lt5 caracter(l sta3il al societatii ro$anesti 'in cele $ai vec"i ti$6(ri. N($eroase vesti#ii scoase la iveals 6rin cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate5 in s6ecial $aterial osteolo#ic5 o3iecte si instr($ente %olos&e in 6ractica cresterii ani$alelor Bclo6ote 'e oi5 %oar%ece 'e t(ns5 tesaleD5 (nele constr(ct( aneAe %olos&e ca a'a6ost(ri5 #ra7'(ri5 saivane 6entr( a'a6osrirea ani$alelor 'o$estice 'in 6rea7$a #os6o'ariei satesti5 'e$onstrea0a c( 6risosintaC lar#a ras6an'ire a acestei in'eletniciri in ca'r(l societatii ro$anesti 'in secolele IFQFI. Anali0a (nei 6arti a $aterial(l(i osteolo#ic 'esco6erit in cateva ase0ari atestS n($ar(l $are al 3ovinelor cresc(te in ca'r(l #os6o'ariei. St('i(l $or%olo#ic si 3io$etric e%ect(at as(6ra (nor $ateriale osteolo#ice a i'enti%icat in ase0area 'e la Dri'(5 'e 6il's5 o neta 6re'o$inare a 3ovinelor B6este 9=a 'in $aterial(l osteolo#ic a6artine corn(telor $ariD. Ur$ea0a ovica6rinele B6este @.aD5 6orc$ele B6este ?>aD si ca3alinele H6este .aD. In (lti$a %a0a a eAistentei ase0Srii5 se constata o (soara crestere a n($ar(l(i 'e ovica6rine B6este @;aD si a ca3alinelor B6este ;aD5 %arainsa ca aceste variatii 'e $ica a$6lit('ine sa 6oata %i socotite 're6t se$ni%icative. Mai interesante ni se 6ar insa (nele o3servatii 6rivin' 3ovinele. Dintre cei 6este ?== 'e in'ivi0i 'e toate varstele i'enti%icati in ase0are Bc( 6re'o$inarea taliilor $ici si $i7locii5 ?=.8?@. c$D5 .=a re6re0inta in'ivi0i $at(riG 6este @=a tineri si ca$ tot ataria ne$at(ri5 rest(l %(n' in'ivi0i 3atrani. DacS tine$ cont 'e %a6t(l ca $aterial(l osteolo#ic 'esco6erit 6rovine 'e la cons($(l ali$entar al carnii acestor 3ovine 'e catre loc(itorii ase0arii5 a6are evi'enta 6re%erinta 6entr( sacri%icarea eAe$6larelor $at(re in 6ri$(l ran'G tinerii si ne$at(rii era( $ai 6(tin 6re%erati5 iar in'ivi0ii
3atrani 'est(l 'e rar. Constatari ase$anStoare a( 6rile7(it si cercetarile 'e la !arvan B<.a 3ovine5 ?/a ovica6rine5 ?=a 6orcine5 @a 6asariD. Pe 3a0a 'eter$inarilor %ec(te5 s6ecialistP a( a7(ns la (nele concl(0ii %oane interesante. St('i(l (nei serii 'e %ra#$ente 'e cranii a 'ove'it ca 3ovinele 6re0inta o $are varia3ilitate a caracterelor craniolo#ice. S8a constatat ca $a7oritatea acestora a( a6artin(t vacilor cresc(te 6entr( la6te si ca$e. Este atestata si 6re0enta in'ivi0ilor castrati in le#at(ra c( %olosirea lor la $(ncile a#ricole. O 6arte 'intre in'ivi0ii sacri%icati era( tineri5 s(3 (n an5 in'icatie i$6ortanta 6entr( cons($(l ali$entar. Ca si la Dri'(5 cal(l era %olosit la crans6ort(ri (soare si la calarie $ai ales si se 6are5 in (nele ca0(ri5 ca ani$al %(r$0or 'e carne. Anali0ele e%ect(ate as(6ra $aterial(l(i osteolo#ic 'intr8o alta ase0are5 cea 'e la B(cov 'in secolele )IIIQF5 arata si ele ca oasele 'e 3ovine =Bo& taunt&G era( cele $ai %recvente. EUROPA 5PNULUI O MIE: ?</ Ma7oritatea vesti#iilor osteolo#ice 'e 3ovine 6rovin 'e la ani$ale $at(reG n($ai (n s%ert 6rovine 'e la v&ei. Cele $ai %recvente a6artin (nor %e$ele. Si aici a( eAistat $asc(li castrati. In #eneral5 ta(rinele 'e la B(cov a( talie $ica. Pe loc(l (r$ator se sit(ea0a5 ca %recventa5 6orcinele ="cro a dome&ticu&G 'e talie $are. Ovica6rinele %Evi& arie& si -apm #irctt&G vin in or'ine 'e $ari$e5 n($ar(l ovinelor %(n'5 se 6are5 ca$ e#al c( eel al ca6rinelor. Pentr( tracti(ne si trans6ort5 in #eneral5 se %olosea cal(l 'o$estic =EBvu& caballu&G si asin(l =A&imi& dome&ticu&G. acesta 'in (r$a $(lt $ai 6(tin %recverit5 co$6arativ c( cal(l. Dintre 6asarile 'o$estice este se$nalata 6re0enta #ainii =3allu& dome&ticu& *.G si a #astei %An&er dome&ticu& *.G. Pre'o$ina( 'eci corn(tele $ari B3oii si vacileDG ele era( %olosite in e%ect(area $(ncilor a#ricole sa( c( caracter #os6o'aresc si5 'e ase$enea5 in ali$entatia 6o6(latiei. Alte vesti#ii5 ca 6iesele 'e "arnasa$ent B0a3ale5 6inteni5 scari 'e sa5 6otcoaveD5 'est(l 'e %recvent intiln&e in sa6at(ri5 scot in evi'enta cresterea 6e lan#a casa o$(l(i a cal(l(i5 (tili0at la $(ncile c( caracter a#ricol si $ai c( sea$a la trans6ort(ri 'e tot %el(l. Potrivit a6recierilor %ac(te as(6ra 'i$ensi(nilor constr(ctiilor aneAe 'esco6eriteG intr8(n #ra7' se 6(tea( a'a6osti cateva v&e $ari B3oi5 vaci5 caiD5 care era( cresc(te in ca'r(l #os6o'ariei satestiG instr($entele 'e.$arcat v&ele5 clo6otele si alte o3iecte 'e acest #en constit(ie 'ova'a caracter(l(i 'e 6ro6rietate 6rivata as(6ra acestor ani$ale. Unele i0voare atesta5 'e alt%el5 eAistenta 6e 6ro6rietatile voievo'(l(i A"t($ 'in Banat 'in secol(l al Fl8lea a "er#"eliilor 'e cai5 a cire0ilor 'e vite5 a t(r$elor 'e oi in#ri7ite 'e pa&tore& Boa$eni 'e6en'entiD?. St('i(l $aterial(l(i %a($stic 'in ase0arile $en6onate $ai s(s evl'en6a0a5 '(6a c($ s8a va0(t5 o serie 'e 'ate eAtre$ 'e interesante in le#at(ra c( cresterea ani$alelor in ca'r(l #os6o'ariei satesti 'e 6e ter&ori(l Ro$aniei5 in secolele IFQFI. Alat(ri 'e cele 'e7a a$intite5 constatarea 6rivin' castrarea 3ovinelor 'o$estice se re%ers5 'e 3(na sea$a5 la %olosirea acestora la activ&atile a#rare5 in 6ri$(l ran'5 si $ai 6(tin5 sa( c"iar 'e loc5 la (n 6roces siste$atic 'e a$eliorare a acestor s6ecii 'o$estice. Este si aceasta o 'ova'a5 in'irecca5 a intensi%icarii c(ltivarii 6lantelor cerealiere5 6rin %olosirea 6e o scara $ai lar#a a %onei 'e $(nca a ani$alelor 'o$estice $ari. Toate aceste constatari concor'a5 'e alt%el5 si c( alte o3servatii #enerale 'in alte ase0ari 'in e6oca $e'ievala ti$6(rie5 'e n($eroasele i0voare scrise5 care re%lects5 '(6a c($ s8a aratat $ai inainte5 atentia s6orita acor'ata 'e loc(itori cresterii 3ovinelor in le#at(ra c( (tili0area %ortei lor la l(crarile a#ricole. Alat(ri 'e 3ovine5 cal(l ince6ea sa ai3a (n rol tot $ai 6ron(ntat5 $ai c( sea$a in 'o$eni(l trans6ort(rilor (soare. Pe lan#a (tili0area %ortei lor la l(crarile a#ricole si la $(ncile #os6o'aresti5 ani$alele cresc(te 6e lan#a casa o$(l(i %(rni0a(5 in acelasi ri$65 tra'itionalele 6ro'(se ali$entare atat 'e necesare in "rana loc(itorilor2 carne5 la6te5 6iei5 6rec($ si $aterie 6ri$a 6entr( (nele in'(strii casnice5 intre#in'5 ast%el5 ta3lo(l a6ort(l(i lor social8 econo$ic. In'i%erent 'e sco6(l 6entr( care era( cresc(te Q 6entr( $(nca sa( cons($ ali$entarQ5 ani$alele 'in ca'r(l #os6o'ariei taranesti5 6entr( 6(nerea in valoare a
"cript. rer. 0ung.. II5 6. 9>;89;=.
?<9 INCEPUTURIMEDIE)ALE intre#(l(i lor 6otential 6ro'(ctiv5 tre3(ia( "ranite. Asi#(rarea 3a0ei %(ra7ere re6re0inta5 alat(ri 'e (tili0area %3rtei lor 'e $(nca la l(crarile a#rare5 veri#a %(n'a$entals a intele#erii %eno$en(l(i 'e coneAi(ne 'intre c(lt(ra 6lantelor 'e ca$6 si cresterea vitelor in #eneral. C"es'(nea se 6ane in $o' 'eose3it 6entr( asi#(rarea 3a0ei %(ra7ere a ani$alelor 'o$estice in asa8n($ita 6erioa'a 'e sta3(latie 'e cateva l(ni 'e 0ile 6e anG 'atorita cli$at(l(i as6r( al iernii5 ve#etatia se intrer(6e5 vicele (r$an' a %i "rTn&e 'in re0ervele %(ra7ere %ac(te 'in vara. Co$6onents 3a0ei %(ra7ere a ani$alelor ras6(n'e in $o' 'irect la 6ro3le$a as(6ra careia star(i$. Alte indeletniciri agrare. I$a#inea str(ct(rii a#rare a loc(itorilor 'e 6e terirori(l car6ato8'(narean in secolele +8 FI se cont(rea0a $ai 3ine 'aca la activitatile econo$ice %(n'a$entale5 'e7a 6re0entate5 se a'a(#a activitati co$6le$entare 'in ca'r(l societatii 'in secolele a$intite2 vitic(lt(ra5 ca ra$(ra s6eciali0ata a a#ric(lt(rii5 #ra'inarit(l5 c(lt(ra 6lantelor teAtile Ba in(l(i si a cane6iiD5 cresterea 6asarilor 'e c(rte5 al3inarit(E5 6esc(it(l5 vanatoarea5 toate constit(in' activitati i$6ortante ale loc(itorilor. In ceea ce 6riveste c(ltivarea vitei 'e vie5 'e 6il'a5 cercetarile ar"eolo#ice a( evi'ential5 in ca0(l (nor necro6ole
si ase0ari5 6re0enta in $or$inte a (nor vre7(ri 'e vie5 sa$3(ri 'e str(#(ri car3oni0atiG 'e ase$enea5 6re0enta si evol(tia cosoarelor 'e vie c( $ontic(l 6lasat 6e c(r3(ra eAterioara a Ia$ei acest(ia. Ca si in ca0(l celorlalte activitati a#rare5 cele a$intite $ai s(s5 con'(c la o eAtin'ere in s(6ra%ata a acestora 7('ecan' '(6a cantitatea 'e vesti#ii 'esco6erite in ase0arile 'e e6oca investi#ate5 6rin care se 'e%ineste 6re0enta (nora sa( a altora 'intre in'eletnicirile en($erate. Desi#(r ca 'eose3irile cantitative si calitative in 6rivinta $aterial(l(i %a(nistic5 eAistent 'e la o ase0are la alta5 tine in s6ecial 'e con'&iile ecolo#ice 'i%erite5 'e sit(area acestora la intersectia 3ioto6(rilor 'e ti6 acvatic5 'e 6a'(re5 'e 0ona 'esc"isa5 asa c($ s8a 'ove'it in ca'r(l ase0arilor 'e la Dino#etia5 Piatra FrecaPei5 Dri'(5 B(cov si altele5N sit(ate in 0one #eo#ra%ice 'i%erite. Scoaterea la iveala a (neltelor 'e #ra'inarit Bsi6ali#i5 ra$e 'e "arletD5 a celor (tili0ate in c(lt(ra vitei 'e vie BcosoareleD5 in 6esc(& B(n'&e5 "ar6oaneD5 in cresterea al3inelor5 rest(rile osteolo#ice ale 6asarilor 'o$estice sa( ale ani$alelor sal3atice5 vesti#iile 6rel(crarii %i3relor teAtile5 atesta 'in 6lin 6racticarea in'elecnicirilor cores6(n0atoare. In ceea ce 6riveste c(lt(ra 6lantelor teAtile5 'e 6il'a5 'esco6eririle 'e la !arvan 6ro3ea0a eAistenta in ase0are a (nor $estes(#ari care reali0a( tesat(ri 'e cane6a si in in le#at(ra c( nevoile 'e i$3raca$inte ale loc(itorilor. A( %ost atestate $ai toate veri#ile te"nice 'e 6rel(crare a celor 'o(a 6lante teAtile2 $elitat(l5 tra#erea %irelor5 tes(t(l. In 'i%erite co$6leAe ale ase0arilor a( %ost scoase la iveala se$inte 'e cane6a si 'e in. In cateva #ro6i s8a( 'esco6erit $(lte t(l6ini 'e in si 'e cane6a le#ate in 6a6(si5 6re#at&e 6entr( o6eratia tors(l(i. S8a( 'esco6erit si cateva #"e$e 'e %ire 'e in si 'e cane6a car3oni0ate. Toate aceste a3(n'ente $art(rii relie%ea0a o serie 'e oc(6atii ale 6o6(latiei 'in 0ona car6ato8'an(3iano86ontica5 care s(3linia0a5 6rin nat(ra lor5 caracter(l se'entar5 sta3il5 al #os6o'ariei noastre t'ranesti5 contin(t(l variat si co$6leA al econo$iei a#rare 'in EUROPA nANULUI O MIE: ?<. ca'r(l societatii 'e 6e teritori(l Ro$aniei la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii alt ere4 cresrine. 1: N( 6(te$ inc"eia aceste consi'eratii %ata a a$inti ai' ter$inolo#ia 'in sector( cresterii ani$alelor5 $ostenita 'in %on'(l vec"i al H$3ii latine2 3oi Q bovi&. an Q caballi vaci Q vaccae. 7(ninci Q$uvencae. 6orci Qporci. carne Q cami&.. la6te Q lactett&. ca2 Q ca&eum. oi Q ovi&. ca6re Q caprae. DTin(irea ei 6este secole constit(ie si ea $art(r& vie aori#inii Vi a statorniciei 6o6or(l(i ro$an in s6ati(l nor'8'(narean. E>ploatarea bogdtiilor miniere. 6e care le o%erea c( atata 'irni'e s(3sol(l $ai c( sea$i al Transilvaniei5 a constit(it o i$6ortanta oc(6a(e care releva "arnicia5 s6irit(l inventiv si ca6acitatea creatoare a.loc(itorilor acestor $elea#(ri in secolele DC8FL Aceasta acrivitate 'e 6(nere in valoare a 3o#ariilor $iniere5 $ai c( sea$a a $etaleloi 'e 3a0a B%ier5 ara$aD si a (nor $inerale5 ca sarea5 ras6(n'ea (nor necesitati i$e'i.ate ale co$(nitatilor 'e viata5 le#ate in 6ri$(l ran' 'e asi#(rarea con'itiilor 'e ali$entare a 6o6(latiei. In aceasta I($ina5 valori%icarea r"inere(l(i 'e %ier5 'e eAe$6l(5 ca6ata o i$6ortanta a6arte5 'atorita ra6ort(l(i 'e con'itional 'intre acesta si 'i%eriri %actori5 ca s6or(l 'e$o#ra%ic si 'e0voltarea a#ric(lt(rii. Sensi3ila crestere 'e$o#ra%ica5 constatata in secolele IF8FI5 necesitatea s6oririi 6ro'(ctiei a#rare5 a 6ro'(selor ali$entare 'in acest sector econo$ic5 solic&ate 'e 6o6(latia $ere( in crestere5 a( 'eter$inat5 la ran'(l lor5 s6orirea cantitatii 'e $etal necesar 6entr( reali0area 6rinci6alelor (nelte a#ricole. Asa se eA6lica 'e ce a6roa6e %iecare ase0are $ai i$6ortanta 'intre cele cercetate5 'atate la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii5 6re0inta vesti#ii ale valori%icarii 'i%eritelor $inerali0a'i or#anice sa( se'i$entar8al(vionare 'in a6ro6ierea ase0arii. Sit(atia c( caracter statistic e%ect(ata in sta'i(l act(al al cercetarilor in'ica (n n($ar 'eose3it 'e $are 'e localita' sit(ate 6e intre#(l teritori( ro$anesc5 in 0one 'i%erite5 (n'e se 6ractica eAtractia %ier(l(i 'in $inere( si 6rel(crarea $aterial(l(i o3tin(t in ateliere 'e %ierarie. In $(lte ase0ari5 ca la !"elari5 Tar#sor5 Sirna5 D(lceanca5 Fe'esti si altele5 aceasta activitate s8a 'ove'it a %i ne$trer(6tS. 6e tot 6arc(rs(l $ileni(-(i I. Cantitatile $ari 'e vesti#ii 'esco6erite B3(cati 'e $inere(5 0#(ra5 c(6toare 'e re'(sD5 co$6arativ c( e6oca 6rece'enta constit(ie $art(ria in'isc(ta3ila a s6oririi 6(nerii in valoare a $inerali0ariilor locale5 in H6sa (nei a6rovi0ionari 6e calea sc"i$3(l(i c( acest $etal5 'in centrele 3o#ate eAistente5 $ai c( sea$a in Transilvania. Anali0e 'e Ia3orator e%ect(ate as(6ra (nor ase$enea vesti#ii B6rec($ cele 'e la D(lceanca sa( Dri'(D a( aratat 6rovenienta locala a $inere(l(i re'(s5 %olosirea in contin(are a %on'an'lor Ba 6ietrei 'e var in s6ecialD 6entr( (s(rarea 6roces(l(i 'e re'(cere5 6roce'e( te"nic ce evi'entia0a 'e6lina contin(itate te"nolo#ica in $ileni(l I5 %iin' vor3a5 'esi#(r5 'e (na si aceeasi 6o6(larie. Aceasta 6(nere in valoare a res(rselor $iniere 'e i$6ortanta locala5 e%ect(ata in con'itii eAtre$ 'e 'i%icile5 6(ne in I($ina (n %a6t care $erita 6e 'e6lin s(3liniat5 le#at 'e ori0ont(l c(nostintelor te"nolo#ice ale $inerilor si ale to6itorilor vre$ii5 ori0ont i$3o#atit 'e la o #eneratie la alta si trans$is 'in tata8n %l( 'e8a l(n#(l secolelor in ca'r(l (nei societati se'entare5 statornice5 aceasta activitate %iin' inco$6ati3ila c( caracter(l no$a' al 1T; INCEPUTURI MEDIE)ALE 6o6(latiel. Este vor3a 'e c(nostinte 6entr( i'enti%icarea acestor $inerali0atH sec(n'are Bse'i $en tareD $ai intai5 6entr( ca in aceste $ineral i0arii sec(n'are 'e neo%or$at$ni5 oAi0ii 'e %ier se #asesc cantonari in a6roa6e toate rocile se'i$entare5 ca 6i#$ent5 ca ci$ent 'e le#at(ra sa( 'e ac($(lari. Pre0entan' ase$enea caracteristici5 $inerali0ariile sec(n'are tree c( tot(l neo3servate. Este nevoie 'e c(nostinte s(6li$entare 6entr( 'e6istarea acestor lentile care5 'e o3icei5 n( a%lorea0a la s(6ra%ata5 ci se #asesc in strat(rile 'e se'i$entare. Fiin' roci 'e
neo%or$ati(ni5 oAi0ii 'e %ier se #asesc in co$6ania a n($eroase altor s(3stante $inerale5 a caror eli$inare ri'ica 6ro3le$e te"nice co$6leAe. A$ a$intit $ai s(s 'e relatarile scriitorilor ro$ano83i0antini si 3i0antini2 A$$ian(s Marcellin(sG Prisc(s 'in Panion5 A#at"ias5 T"eo6"ilact Si$ocata si altii5 care arata H$6e'e c($ "(nii5 avarii si ceilalti no$a0i si $i#ratori era( nestatornici5 n( salasl(ia( $ai $(lt in acelasi loc si n( avea( ase$enea oc(6atii co$6leAe. Ca si in ca0(l ooi6atiilor a#rare5 te"nolo#ia co$6leAa5 'i%lcila5 ince6an' c( i'enti%icarea $inerali0atiilor cantonate in lentilele 'e6o0itelor sec(n'are5 co$6leAitatea 6roces(l(i 'e re'(cere a $inere(l(i5 toate acestea con'itiona( eAercitarea acestei activicari 'e catre o 6o6(la6e sta3ila. Pret(irea 'e care se 3(c(ra %ier(l In ev(l $e'i(5 're6t (r$are a calitatilor sale %i0ice si a (tili0arii l(i in atatea 'o$enii5 este scoasa in evi'enta 'e n($eroase acte ale vre$ii. Asa5 'e 6il'a5 in a sa 55re#(la:5 S%. Bene'ict inc"ina (n articol intre# Bal @<8leaD #ri7ii 6e care tre3(ie sa o 6oarte cal(#arn 6entr( asa8n($&eie 55%erra$enta:5 a'ica (tila7(l 'e %ier 6ose'at 'e $anastire. A3atele n( tre3(ia sa8? incre'inte0e 'ecat cal(#arilor 55a caror viata si ln'e$anare ii ins6ira toata incre'erea:. Stricarea sa( 6ier'erea acestor instr($ente era consi'erate o #rava a3atere 'e la 55re#(la:5 %iin' as6r( 6e'e6sita. In cronica 6ri$ilor '(ci ai Nor$an'iei5 scrisa la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea5 D('on 'e Saint8^(entin 6ovesteste cat 'e $(lt 6ret(ia( acesti 6rinci6i 6l(#(rile si ce 6e'e6se eAe$6lare %lisesera e'ictate 6entr( %(rt(l acestora. In enciclo6e'ia sa5 (eproprietatibn& rerum. %ranciscan(l Bart"ele$I lCAn#lais vor3este 'e %ier ca 'e o $aterie %oarte 6retioasa. 55Din $(lte 6rivinte Q arata el Q %ier(l este $ai %olositor o$(l(i 'ecat a(r(l .... orice l(cr( $an(al 6retin'e %olosirea %ier(l(i5 %ara 'e care ni$eni n( ar 6(tea c(ltiva 6a$ant(l5 nici const$i o casa:. In con'itiile eAistentei (n(i sc"i$3 'e $ar%(ri inca ins(%icient 6entr( o event(ala a6rovi0ionare c( $etal 6e aceasta cale5 eAtractia si re'(cerea $inere(rilor %ieroase a ca6atat noi 'i$ensi(ni valorice 6rin eAtin'erea valori%icarii $inere(rilor 'e i$6ortanta. locala5 sec(n'are Bse'i$entar8al(vionareD5 eAistente in $ai toate 0onele tarii. Asa se eA6lica 'e ce5 a6roa6e %iecare ase0are $ai i$6ortanta 'in secolele DC8FI5 cercetata ar"eolo#ic5 6re0inta si vest'#ii ale acestei activitati econo$ice5 $a7oritatea co$(nititilor avan'(8si $inere(l5 to6itor(l si %ierar(l 6ro6ri(. Evi'enta ase0arilor 'in secolele IFQFI in care s8a( 'esco6erit vesti#iile eAtractiei si a re'(cerii $inere(rilor %eroase in'ica (n n($ar 'e cateva 0eci 'e localitati5 n($ar a6roa6e '(3l( %ata 'e eel 'in secolele I)8)III. Este5 %ara in'oiala5 o 'i%erenta care vor3este 'e la sine 'es6re eAtin'erea activitarii 'e valori%icare a acest(i $etal la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii5 co$6arativ c( sit(aria 'in e6oca 6rece'enta5 can' se inre#istrase5 %ata 'e secolele IIQIII5 o an($ita restran#ere a acestei in'eletniciri. EAtin'erea constatata se re%era EUROPA 55ANULU? O MIE: ?<< $ai c( sea$a. la 6(nerea in valoare a $inere(rilor 'e %or$ati(ne sec(n'ara5 'e i$6ortantG locala5 %iin' vor3a 'e localitatile 'e la est si 'e la s(' 'e Car6ati5 6e lan#a. 3inec(nosc(tel% re0erve 6ri$are 'in Transilvania si Banat. Anali0ele 'e la3orator a( 'e$onstrat5 in catevG ca0(ri5 ori#inea locala a $inere(rilor re'(se5 acestea %(n' 'e neo%or$ati(ne. Asa5 't 6il'a5 6re0enta in $are cantitate a SiO B/>5K?a si /<5/.a in cele 'o(a86ro3e anali0att in la3oratoare 'i%eriteD in 0#(rile 'e la Dri'(5 6rec($ si in cele 'e la D(lceanca B9K5<=a si KK5?aD si Bratei( B9=5/.aD. constit(ie (n in'ici( as(6ra ori#inii sec(n'are a $inere(l( re'(s5 6rovenit 'in 0ona Bca si 6re0enta in $are canritate a s(l%(l(i si %os%or(l(iD. Pre0enta 'e ase$enea5 a Al in $are cantitate B?@5.<a la Dri'(D ar 6(tea '(ce la i'enti%icaree s(rsei 'e $inerali0atie a%lata in i$6re7(ri$7le ase0arii 'e la Dri'(5 'in care s8a eAtra2 $inere( 6entr( re'(cere. In le#at(ra c( ori#inea $inere(rilor re'(se in 'i%erite ase0ari s(nt 'e l(at in sea$s si o3servatiile %ac(te 6e teren. Asa5 'e 6il'a5 s8a constatat ca in a6ro6ierea ase0arilor B)a't Sa6atsi B('(reascaQ 7('. Pra"ova5 Pac(i(l l(i SoareD in care a( %ost scose la iveala vesri#ii ale re'(cerii %ier(l(i eAista lentile 'e $inerali0atii %er(#inoase Bli$on&D c( (n contin(i sarac in %ier5 'iri care ca(Al asta0i ele s(nt co$6let ne#li7ate5 'ar care5 6entr( necesitatea societatii 'e la ince6(t(l ev(l(i $e'i( ro$anesc5 constit(ia( o s(rsa si#(ra 'e $aterie 6ri$a. Loc(itorii ase0arilor 'e ca$6ie5 6rec($ cei 'in 0ona B(c(restilor5 (n'e s8a cercetat si (n c(6tor 'e re'(s5 ca si cei 'in 0ona 'e 6o'is eAtra#ea( $inere(l 'e %ier 'in lentilele %er(#inoase 'e varsta c(aternara 'e ori#ine se'i$entar8 al(vionara 'in $al(rile ra(rilor 'in 0ona res6ectiva. In 'oc($entele $e'7eIale $ol'ovenesti a6ar5 'est(l 'e %recvent5 o serie 'e localitati care 6oarta 'en($irea 6reoc(6arilor 'e eAtractie a $inere(l(i5 6rec($ 55Baia Co0iei:5 in "otar(l sat(l(i Cos$in 'in 'n(t(l Cerna(tilor5 Fa(rei5 $ai 7os 'e Barla'. Pentr( Tara Ro$aneasca retin atentia5 in a%ara 'e 3inec(nosc(tele Baia 'e Ara$a si Baia 'e Fier5 o sea$a 'e to6oni$e care 6res(6(n o activitate $iniera in trec(t(l $ai in'e6artat H55)alea Baii: lan#a Ra$nic( )alcea5 55R('ar(l:5 $ai s(s 'e CraiovaD. Asa'ar5 eAistenta (nor res(rse locale 'e $inere( 'e %ier in toate %or$ele 'e relie% 'e 6e intins(l tin(t(rilor ro$anesti 'e la est si 'e la s(' 'e Car6ari n( $ai 6oate %i 6(sa la in'oiala. Ele constit(ia( re0erve inse$nate 6entr( 'e0voltarea $etal(r#iei 'in e6oci 'i%erite. In con'itiile (nor relatii 'e sc"i$3 %oarte li$itate atat ca vol($5 cat si ca s(6ra%ata teritoriala intre 'i%eritele co$(nitari o$enesri5 loc(itorii ase0arilor a( ca(tat sa valori%ice5 o 'ata c( cresterea necesitatilor sociale5 orice 6osi3ilitate locala 'e a6rovi0ionare. C"iar si cei 'in ca$6ie5 (n'e aceste 6osi3ilitari s(nt $ini$e5 a( ca(tat sa 6(na in valoare centi$etricele lentile 'e ac($(lari %er(#inoase c( (n %oarte sca0(t ran'a$ent econo$ic5 6e 'e o 6arte5 'in ca(0a $inere(rilor saiace in %ier5 6e 'e alta5 'in ca(0a te"nicii r('i$entare a c(6tor(l(i 'e re'(s si a 6roce'eelor te"nice in #eneral. Asa se eA6lica 'e ce
%iecare %ierar al sat(l(i5 care era toto'ata si $iner5 a %ost o3li#at sa %oloseasca orice res(rsa $iniera 'in 0ona sa5 la o 'e6artare $ai $are sa( $ai $ica 'e ase0are5 In 3a0a (nor c(nostinte te"nolo#ice trans$ise 'in tata in %i(. Te"nica eAtractiei $inere(l(i 'e %ier era5 in #eneral5 'est(l 'e si$6la5 'eoarece $a7oritatea res(rselor $iniere a%lora( la s(6ra%ata sol(l(i sa(5 in eel $ai ra( ca05 se a%la( ?<> INCEPUTURI MEDIE)ALE la cativa $etri a'anci$e5 sit(atie caie n( 6res(6(nea a$ena7area 'e #alerii s(3terane5 R(6t(ra (n(i $al 'in 0ona in ca(0a 6(tea o%eri $ester(l(i %a(rar 6osi3i"Ctatea 6roc(rarii (nei cantitati 'e $inere( '(6a tre3(inta. O'ata a'(nate5 3(carile 'e $inere( era( s%ar$ate si a6oi s(6(se (nei tratari s($are in ve'erea eli$inarii steril(i(i. Aceasca se reali0a 6rin s6alarea lor5 in'e6artan'(8se5 asr%el5 $ai c( sea$a 6a$ant(l contin(t 'e 3(catelele 'e $inere(. Este 6osi3il ca 3(cacile 'e8$inere( sa %i %ast s(6(se acti(nii %oc(l(i in aer li3er tor in sco6(l 55i$3o#aririi: 6rin eli$inarea 'i%ericilor co$6(si c( care oAi0ii 'e %ier era( asociati. D(6a aceste o6eratii (r$a re'(cerea oAi0ilor5 o6eratie 6rinci6als5 in 6roces(l o3tinerii $etal(l(i necesar 6rel(crarti. Re'(cerea $inere(l(i avea loc n($ai c( a7(tor(l c(6tor(i(i 'e re'(s5 6rinci6al(l %actor in 6roces(l 'e o3tinere a %ler(l(i 'in $inere(. Aceasta. o6eratie se e%ect(a5 'e o3icei5 in a6ro6ierea loc(l(i 'e eAtractie a $inere(l(i sa( la loc(inta $ester(l(i 'in ase0area res6ective5 care n( 6(tea %i 6rea in'e6artata 'e s(rsa 'e $aterie 6ri$a. Desco6eririle %ac(te si o3servatiile e%ect(ate c( acest 6rile7 6e 3a0a vesti#iilor scoase la l($ina ne8a( 'at 6osi3ilitatea reconstit(irii c(6tor(i(i 'e re'(s $inere( in e6oca $e'ievala ti$6(rie. O3servani $ai a$an(ntite s8a( %tic(t in cateva ase0ari5 in s6ecial la HHncea8Iasi5 Barla'5 Fe'esri5 Stra(lesti BB(c(restiD5 Zi$nicea5 Sirna5 !"elari5 )la'i$iresc(8Ara'5 Telita etc. Minere(l 'e %ier5 tratat in 6reala3il B6ra7it si s%ara$at5 event(al si s6alatD5 era intro'(s in c(6tor i$6re(na c( car3(nele 'e le$n B$an#alD in strat(ri alternative. Anali0ele 'e la3orator e%ect(ate as(6ra (nor 3(cati 'e 0#(ra 'e %ier in'ica o $are cantitate 'e calcar B.5>a la Dri'(5 95?Ka la D(lceanca5 .59=a la Bratei(D5 care n( 6oace %i atri3i(ta n($ai %eno$en(l(i nat(ral 'e co$6onent al $inere(l(i si 'e 'e6(nere (lterioaraG 'e aici5 6res(6(nerea ca $esterii re'(ctori c(nostea( 6roce'e(l %olosirii %on'antilor Bin ca0(l nostr( calcar(lD in 6roces(l 'e re'(cere a $inere(l(i 'e %ier5 in sco6(l (s(rarii se6ararii oAi0ilor 'e %ier 'e $aterial(l steril. Este5 'e alt%el5 o vec"e 6ractica5 care s8a trans$is 'in #eneratie in #eneratie 6ana in vre$(rile ev(l(i $e'i(. Asa'ar5 in ca0(l 'e $ai s(s5 $esterii to6itori 6(nea( in c(6tor5 6e lan#a $inere( si car3(ne5 si (nele $inerale ca5 'e eAe$6l(5 calcar(l5 in an($&e 6ro6ortii5 in sco6(l aratat. C( a7(tor(l #(rilor 'e vant se reali0a te$6erat(ra necesara re'(cerii. In c(6toarele 6ri$itive 'in e6oca cercetat%t5 actionate 'e %oalele 'e $ana5 se reali0a o te$6erat(ra 'e circa ? ===f C5 o3tinan'(8se 'in %ier(l re'(s o 6asta5 #roasa n($ita l(6aG steril(l si ceielalte ele$ente se se6ara(5 alcat(in' con#lo$erate $ai $ari sa( $ai $ici. Anali0a a6ro%(n'ata a c(6toarelor8%(rnal (tili0ate 'e co$(n&atile a#rare 'e 6e teritori(l car6aco8'an(3ian5 evi'entia0a o #a$a 3o#ata 'e ti6(ri si 'e variante ale acestor c(6toare5 in %(nctie 'e $(lti6le criterii 'e reali0are te"nica si 'e %(nctionare a lor. Sc"e$a #enerala a evol(riei te"nolo#ice a 55%(rnalelor: $etal(r#ice 'e8a l(n#(l vre$ii 6re0inta o $are 'iversitate a variantelor (tili0ate in 'i%erite 6arti ale l($ii. In ceea ce 6riveste 6o0itia acestor $i7loace 'e 6ro'(ctie %ata 'e loc(inte5 6ersists inca incertit('ini. In #eneral5 ele s(nt constr(ite in a%ara loc(intelor5 %ii6t eA6lica3ilG in (nele ca0(ri s8a o3servat eAistenta (nor a'a6ost(ri (soare5 sa6ate c"iar in 6a$ant s6re a 6rote7a EUROPA nANUU-I O MIE: ?<;
Fi#5 /? C(6tor 'e re'(s $inere(l 'e %ier5 secolele IF8F 'e la !"elari5 7('. H(ne'oara Breconstit(ireD.
'e inte$6eriile vre$ii 6e cei ce l(cra( la ele. NL este eAcl(sa nici eAistents (nor ateliere in care era( a$6lasate c(6toarele. Piste 6osi3il ca ele sa %i %(nctio8nat si in interior(l loc(in8tei res6ective. ^3servatia %ac(ta in cele $ai $(lte ca0(ri5 ca aceste c(6toare era( 6lasate5 'e re#(la5 in 6anta este 7(sn%icata si 'in 6(nct(l 'e ve'ere te"nicG 'e6resi(nea creata in s6atele coa$ei 'eal(l(4 $area tira7(l acestora5 intensi%icin'5 ast%el5 ar'e8rea co$3(sti3il(l(i5 care era in $o' o3isn(it $an8#al(l5 'eci cresterea te$86erat(rii. In $(lte ca0(ri5 alat(ri 'e 0#(ra5 'e l(6e si 'e 3(cati 'e $inere(5 in 7(r(l c(6tor(i(i s8a( #asit si #ra$a7oare 'e calcar5 'e var5 'e oase 'e ani$ale5 $ateriale %olosite ca %on'ant 6entr( (s(rarea 6roces(l(i 'e re'(cere. Ran'a$ent(l acestor c(6toare era5 %ireste5 'est(l 'e sca0(t. Re0(ltatele anali0elor 'e la3orator e%ect(ate as(6ra vesti#iilor re'(cerii in'ica (n $are 6rocent 'e %ier ra$as In 0#(ra ne%olositoare. Con'itiile in care avea loc re'(cerea n( 6er$itea( o se6arare co$6leta a oAi0ilor 'e %ier 'e $aterial(l steril. In toate cele 6este ?. ca0(ri anali0ate5 cantitatea 'e %ier ra$asa in 0#(ra se ri'ica intre /= si .=a B(n cerri%icat e$is 'e Universitatea Polite"nica B(c(resti5 '(6i eA6erti0a (nor l(6e 'esco6erite la Al3a5 in'ican' c"iar 6rocente 'e ..5.>8.>5/=a %ierD5 ceea ce insea$na ca $i7loacele te"nice (tili0ate era( neecono$ice. Tot(si5 6entr( necesitarile lor locale $esterii to6itori 6(tea( reali0a (nele canritati $ini$e 'e $etal 'in care ?st con%ectiona( (neltele si o3iectele 'e 2 a3sol(ta necesitate. Asa stan' l(cr(rile in 'o$eni(l re'(cerii $inere(rilor5 al o3tinerii $etal(l(i 6entr( 6rel(crat5 se 6oate conc"i'e ca s8a inre#istrat la %inele $ileni(l(i I o evol(tie5 care5 %ara a %i s6ectac(lara5 a 'ove'it o ca6acitate 'e a'a6tare la noile con'itii 'e solicitare 'in ce in ce $ai insistenta a $etal(l(i5 in acelasi conteAt 'e 'e0voltare 6e $(lti6le 6lan(ri5 'e $o'elare str(ct(rala a societatii ro$anesti. In ceea ce 6riveste 6ro3le$a se$ni%icariei istorice a acestei 3o#ate $'eletniriri 'e valori%icare a $inere(rilor $etali%ere 'e 3a0a 'in ca'r(l co$(nitatilor a#rare 'e 6e ISO INCEPUTURI MEDIE)ALE teritori(l ro$anesc in $ileni(l 55tacerii:5 se i$6(n cateva consi'era'i as(6ra 6errnanentei valori%icarii res(rselor $inerale 'e 3a0a in ca'r(l aceleiasi co$(nitati 'in e6oca $e'ievala ro$aneasca:. In 6ri$(l ran'5 'oc($entarea acestei activitati in ca'r(- aceleiasi ase0ari sta3ile5 'in e6oca 'acica 6ana in cea $e'ievala2 ca0(l ase0arilor 'e la !"elari5 Teli(c5 Be0i'5 Tar#sor5 D(lceanca5 Sirna5 Fe'es' si altele. In al 'oilea ran'5 este vor3a 'e ase$anarea5 $er#an' 6ana la i'entitate5 a te"nolo#iei eAtAactivo8re'(catoare %olos&a in tor c(rs(l $ileni(l(i I5 in 3a0a ac($(larii si trans$iterii c(nostintelor necesare 'in #eneratie in #eneratie5 atat in ceea ce 6'veste s(rsa 'e $inere(5 cat si te"nica 6re6ararii c(6tor(l(i si a re'(ce'4 $inere(l(i. In acest conteAt se inscrie si 'ain(irea in s6a'(l car6ato8'an(3ian a tra'itiei #eto8'acice 'e (tili0are a '6(l(i 'e c(6tor 'e re'(s $inere(l 'e %ier 6reva0(t c( 'esc"i'ere laterala la 3a0a c(6tor(l(i5 6entr( evac(area 0#(rii5 intro'(cerea %l(ier(l(i %oalelor $an(ale si re#larea te$6erat(rii. Aceasta 'ain(ire te"nolo#ica este evi'ent4 in ca0(l c(6toarelor 'e la Fi0es si Sos'ea 'in secol(l al T)8lea5 al celor 'e la Ci(rel si B(cov 'in secolele )I si5 res6ecov5 )TII8FI5 i'en'ce c( cele 'acice 'e la Do3oseni 'in secol(l al H8lea. In toate aceste ca0(ri esce vor3a 'e 6er6et(area in ca'r(l aceleiasi co$(nitati etnice5 a c(nosrintelor te"nice cores6(n0atoare. Pe 'e alta 6arte5 ter$inolo#ia $iniera5 asa c($ s8a trans$is 6ana in 0ilele noastre5 re%lectasi ea vec"ile tra'itii 'aco8ro$ane ale acestei in'eletniciri5 ter$inolo#ie esentiala5 le#ata 'irect 'e 6ro'(ctia 6ro6ri(80isa5 in cea $a7 $are 6arte 'e ori#ine la'na. Ter$en(l 'e 55%a(r: %olosit in 'oc($entele noastre $e'ievale5 'eriva 'in latme&cul aber1 55%ier(l: 'e 6rel(crat 6rovine 'e \a. Rerriun1 55c(6tor(l: 'e re'(s 'in coctorinm1 55car3(nele: 'in carbo! carboni&1 550#(ra: 'in &coria1 55%oalele: 'in oli& etc. Aceste ar#($ents n( 6ot 'ecat sa con%ir$e i'eea ca valori%icarea $etalelor 'e 3a0a in $ileni(l I a %ost 'es%as(rata 'e 6o6(latia 'aco8ro$ana si ro$aneasca in ca'r(l o3stilor a#rare5 6o6(la'e care a 6(s 6er$anent in valoare5 in con'&iile e6octi5 3o#atiile s(3sol(l(i teritori(l(i care le a6artinea. In aceasta l($ina5 te0a r(6t(rii 'intre an'c"itate si ev(l $e'i( este a'anc s(3$$ata 'e re0(ltatele cercetarilor recente. Pro#res(l te"nic constit(ie re0(ltat(l (nei eA6erience colec've ac($(late5 %ara incetare5 in 'ec(rs(l vre$ii2 %iecare #eneratie $osteneste eA6erienta celei 6rece'ente si o trans$ite5 a'esea i$3o#at&a5 #enera'ei (r$atoare. )ec"ile civili0acii a( 6re#a't o $ostenire care n( 6(tea %i i#norata 1 'e catre cei ce le8a( s(cce'at5 asi#(ran'5 ast%el5 contin(itatea5 trans$iterea 6ro#res(l(i te"nic in e6ocile (r$atoare. Marile $i#ratii n( n($ai ca. n8a( 'istr(s acest 6ro#res al e6ocii antenoare5 'ar a( ca(tat sa 6ro%ite 'e re"nirile intalnite la 6o6(latia locala5 contri3(in'5 ast%el5 la 'i%(0area (nor te"nici 'in l($ea ro$ana in 0one si re#i(ni #eo#ra%ice care n( %(sesera nicio'ata s(6(se Ro$e4. C"iar 'aca aces' ?T3ar3ari:5 care n8a( %ost create' 'e noi str(ct(ri5 a( a%ectat 6ro%(n' starea cantitativa a 6ro'(ctiei5 tot(si ei n8a( 'istr(s st$ct(rile #asite5 n8a( i$6ie'icat trans$iterea eA6enentei colective5 asi#(ran'5 ast%el5 contin(itatea 6ro#res(l(i te"nic 'in antic"itate in ev(l $e'i(. Alat(ri 'e $inere('le 'e %ier era( eAtrase cele 'e ara$a5 'in care se reali0a5 c( a7(tor(l cositor(l(i5 3ron0(l atat 'e $(lt %olosit la con%ectionarea 'i%eritelor 6iese si o3iecte 'e EUROPA 55ANULUI O MIE: ?>? (tilitate casnica5 6l($3(l si alte $inerale 6e care le a'a6osteste s(3sol(l car6ato8'(narean al Transilvaniei $ai c( sea$a. A(r(l si ar#int(l era( eAtrase 'in 0aca$ant sa( 'in nisi6(ri& a(ri%ere ale (nor ra(ri care stra3atea( in
c(rs(l lor 'i%erite %iloane a(n%ere si ar#inti%ere Des6re 3o#atia Transilvaniei in ase$enea $aterii 6ri$e se %ace $en6(nea atat in cronia notar(l(i anoni$?5 cat si in cronicile 'in secolele FI?I8FI)5 care se re%era la vre$eG 6atr(n'erii (n#(rilor in Transilvania. De alt%el5 3o#atele te0a(re 'e o3iecte 'e a(r5 ar#int 3ron05 ac($(late la c(rtea (nor car$$ton transilvaneni 'in secolele FQFI5 %ac 'ova'a in'irecta5 a eAtrac'ei si a 6rel(crarii acestor 3o#atii $iniere. Sarea5 $ineral %olosic in ali$entatia oa$enilor si a ani$alelor5 contin(a sa se eAtra#a $ai c( sea$a 'in 55$al('le: 'e sare ce a%lora( la s(6ra%eta sol(l(i5 6rintr8o eA6loatan 55la 0i:. O stire 'in an(l >;@5 c(6rinsa in Annale& @ttlden&e&. relatea0a 'es6re r(#a$inte2 a'resata 'e re#ele #er$an Arn(l% cnea0(l(i 3(l#ar )la'i$ir 'e a n( 6er$ite $oravienilo2 c($6ararea 'e sare@. Aceasta 6rovenea7 6ro3a3il5 'in Transilvania. Mai tar0i(5 AnonI$(s 6o$eneste si el8 in relatarile sale 'e eAtractia sarii 'ir Transilvania2 55De acolo \'in TransilvaniaE se scoate sare si $aterii sarate:/. In secol( al Fl8lea5 voievo'(l 3anatean A"ni$5 (r$as(l l(i !la'5 ins't(ia in 6ort(rile 'e 6e M(res 6ana la Tisa5 var"esi si 6a0nici 6entr( va$(irea 6l(telor ce trans6orta( sare eAtrasa 'ir TransilvaniaP. nEconomia de tran& ormareH. O evol(tie ase$anatoare c( cea constatata in a#ric(l t(ra si in $$erit5 care avea sa. sensi3iH0e0e 3a0a $ateriala a societatii noastre 'in secolelt IF8FI5 $er#an' 6ana la in%lorirea (iiei noi str(ct(ri so'al8econo$ice5 cea (r3ana5 G inre#istrat si econo$ia 'e trans%or$areG 6roces(l 'e 6rel(crare a $atenilor 6ri$e5 'i reali0are a 6ro'(selor %initeG este vor3a 'e 6ro'(ctia $estes(#areasca5 in #eneral5 in ca'r( carela se $ani%esta 'ivi0i(nea $(nci7 in #ra'e 'i%erite. Si aici se 6etrec (nele str(ct(ral cantitative i$6ortante 6riv&oare la 6roces(l 'e 'iversi%icare a ra$(rilor arti0anale 'i 3a0a5 6rec($ si (nele 6er%ecrionari ale te"nolo#iei tra'itionale5 6nn rece6tari 'e 6roce'ei si 'e $eto'e 'e $(nca a'a6tCate la con'itiile societatii a(to"tone 6'ntr8(n e%ort 'e creatii 6ro6'e. U&i$ele secole ale $ileni(l(i I a( $se$nat 6entr( intrea#a E(ro6a $e'ievala o e6ocG 'e ve'ta3ila 55eA6lo0ie: 'e$o#ra%ica5 'e a'evSrata 55renasrere:5 care avea sa con'(ca ?G $a' trans%or$ari sociale si c"iar 6o"tice. Teriton(l car6aco8'(narean n( 6(tea ra$ani in a%ara acestei 'e0voltari5 a 6roces(l(i #eneral8e(ro6ean. S8a 'isc(tat si se 'isc(ta inca in ce $as(ra trecerea 'e la antic"itate la ev(l $e'i( $arcata 'e consecintele $arii $i#ratii5 a constit(it sa( n( o 6erioa'a 'e intrer(6ere G evol(tiei 6ro#res(l(i te"nic 'in antic"itate5 o 'iscon'n(&ate a acest(ia5 o r(6t(ra intr
?
!. Po6a8Lisscaii(5 Izvoarele i&tariei romiimlor. I5 B(c(rcsri5 ?;/95 6. 995 ;.. 8 Annale& @ttlden&e&. in 9onumenta 3mnaniae 0i&tor5a. "cripture& I5 6. 9=/. 3 AnonI$(s5 ca6. @.. A "cript. rer. 0ung. II5 6. 9>;89;@.
?>@ INCEPUTURI MEDIE)ALE antic"itate si ev(l $e'i(G in ce $as(ra -($ea 553ar3ara: a 'esavarsit ceea ce cri0a societatii sclava#iste ro$ane ince6(se5 'istr(#an' 6ro#res(i te"nic reali0at 'e societatea antica. C($ s8a va0(t $ai s(s5 6i(#(l asi$ecric c( cor$ana sc"i$3atoare sa( %iAa c(noaste ac($5 la s%arsit(l $ileni(l(i I5 o $ai lar#a 'i%(0i(ne5 con%erin' c(lt(rii 6lancelor cerealiere (n caracter eAtensiv si5 toto'ata5 ince6(t(rile ti$i'e ale a#ric(&(rii intensiveG alat(ri 'e el se (cili0ea0a in aceasta vre$e #ra6a Ba6are 6e o ta6iterie 'e la BaIe(A5 secol(l al Fl8leaD5 c( toate ca ras6an'irea acestei (nelte a#ricole se va 6ro'(ce in secolele FII8FIII. Tracti(nea ani$ala 'evine ac($ $(lt $ai e%icienta5 6rin a6licarea siste$(l(i 55$o'ern: 'e in"a$are a cal(l(i %olosit si la $(ncile a#ricole5 catre an(l ?===5 %acilitan' tracti(nea in coloanaG 6ie6tar(l 'e le$n5 $entionat intr8 (n $an(scris 'in 3i3lioteca 'in Trier la an(l >==5 se va ras6an'i5 insa5 in secolele FI8FII. Consecinta acestei s(3stantial i$3(natatiri a te"nicii a#rare avea sa %ie s6orirea sensi3ila a 6ro'(ctiei a#ricole5 a 6ro'(selor cerealiere 'e 3a0a2 #ra(5 $ei5 or05 la care se a'a(#a secara ca ac"i0ite a ev(l(i $e'i(. Dar cele $ai inse$nate 6ro#rese te"nice se vor 6ro'(ce in ca'r(l econo$iei 'e trans%or$are5 6rin lar#a a6licare a te"nicilor antice5 in s6ecial in 'o$eni(l (tili0arii ener#iilor. O lar#a 'i%(0are5 ince6an' $ai c( sea$a 'in secolele F8FI5 a inre#istrat (tili0area ener#iei a6ei la actionarea roatei "i'ra(lice. C(nosc(ta inca 'in secol(l al II8lea inaintea erei crestine in Illiria si Asia Mica5 6er%ectionata a6oi in l($ea ro$anS5 6rin inloc(irea rotilor ori0ontale c( cele verticale5 $oara 'e a6a a $arcat (n 'eose3it avant in toara E(ro6a. Potrivit re#istr(l(i c(nosc(t s(3 n($ele 'e (ome&daC Boo5. in An#lia se a%la(5 la %inele secol(l(i al Fl8lea B6rin ?=>KD5 . K@9 'e ase$enea $ori 'e a6a %olosite la $arinat(l cerealelor. La D(narea 'e -os5 (tili0area %ortei a6ei la actionarea rotii "i'ra(lice este 'oc($entara la ??K;?8 Acesr 6rinci6i( ener#etic a %ost5 'e alt%el5 %olosit intr8o serie intrea#a 'e sectoare 'e activitate. In 'o$eni(l $etal(r#iei5 'e 6il'a5 'esi inca ti$i'5 %orta a6ei ince6e sa %ie (tili0ata la $artelarea cal(6(rilor $ari 'e %ier5 6ri$a 55$oara 'e %ier: %(n' cea 'in ??=95 in Catalonia la Car'a'e(5 (r$ata 'e $entionarea celei 'e la So$e 'in S(e'ia la ??;<5 a6oi si 'e eAistenta $orilor 'in alte 6arti ale E(ro6ei ca5 'e eAe$6l(5 in !er$ania si in Polonia la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea. Toto'ata5 ev(l $e'i( n( n($ai ca a (tili0at5 'ar a si 6er%ectionat (nele $ecanis$e ale scolii aleAan'rine. Asa era(5 'e 6il'a5 $o'alitatile 'e trans$itere a $iscarii2 s(r(3(l5 roata5 'intele 'e an#rena75 scri6etele5 alat(ri 'e care $anivela re6re0inta o inovatie a ev(l(i $e'i(G 6ri$a $enti(ne a $anivelei 'e la 6iatra 'e $oara se a%la in +&altiren 'e la Utrec"t 'in secol(l al IF8lea5 'ar ras6an'irea acest(i 6roce'e( te"nic a6artine secolelor (r$atoare5 can'5 6rin 6er%ectionare5 se a7(n#e la siste$(l 3iela8$anivela 'in secol(l al FT)Mea. Tot asa5 3(r#"i(l $ecanic5 o $ostenire a antic"itatii5 roata 'e tors c( 6e'ala '(3la si c( scri6ete5 ra03oi(l 'e tes(t
ori0ontal5 vartelnita5 s(nt 6er%ection/.ri ale ev(l(i $e'i( 'in secolele F8FIIIG 'e ase$enea5 str(n#(l 'e le$n si rin'ea(a5 'esco6erirea 6ra%(l(i 'e
(IE - veac. <I. <II i <III. I5 6. 4. ..
EUROPA 55ANULUI O MIE: ?> 6(sca ce va con'(ce la a6aritia ar$elor 'e %oe5 inventia orolo#i(l(i etc. Toate acest ele$ente ale86ro#res(l(i te"nico8stiinti%ic con%era ev(l(i $e'i( e(ro6ean5 ince6an' ' la %inele secol(l(i al )lll8Iea5 c"iar 'aca acest 6ro#res este $ai $(lt cantitariv5 caracten (nei e6oci 'e a(tentica renastere a E(ro6ei5 %a6t ce8i va asi#(ra 'e aici inainte 6rioritate %ata 'e Orient. Aceasta s(6erioritate se va $ani%esta si s(3 ra6ort te"nolo#ic 6ro6ri(80iG 6rin a6aritia 6ri$elor tratate te"nolo#ice ale ev(l(i $e'i(2 eel al cal(#ai(l(i Teo%il 'i secol(l al Fll8lea5 intit(lat (e diver&i& artibii&. tratatele en#le0e 'in secol(l (r$ator as(6i a#ric(&(rii B$an(alele 'e s%at(ri 6ractice .."(s3an'rI:D5 (r$ate 'e cele italiene si alte% 'in alte tari e(ro6ene. Desi aceste l(crTri n( s(nt 'ecat niste co$6ilatii er('ite5 a6ariti lor $arc"ea0a (n $o$ent i$6ortant in istoria ra6ort(rilor 'intre crearia stiinti%ica i te"nica5 evi'enriin'5 6e 'e o 6arte5 relatia inri$l 'intre te"nica si stiinta5 eA6ri$ata c oca0ia 'e03aterii revelatoare 'e la Milano 'e la c($6ana 'intre secolele FI) si F)5 6ri2 concl(0iile2 55Ars sine scienria ni"il est: sa( 55Scientia sine arte ni"il est:G 6e 'e alta 6artt ince6(t(rile $e'ievale ale a%lr$arii stiintei ca 6arte co$6onenta a 6ro#res(l(i #eneral Evol(tia #an'irii si a creatiei te"nice si sriinti%ice 'in s6ati(l car6ato8'an(3ian 'e ? %inele secol(l(i al )TII8lea 6ana In secol(l al FI8lea:se inte#rea0a 'e6lin in conteAt( e(ro6ean. Ca si in ca0(l altor tari5 6erioa'a $entionata re6re0inta o verita3ila 6lac t(rnanta a 'e0voltarii str(ct(rilor societatii noastre $e'ievale5 e6oca a6aritiei ra6ort(rilo 'e aservire 'e caracter %e('al5 a ri'icarii 6e o no(a trea6ta a 6roces(l(i 'e or#ani0ar statala. Ca 6arte co$6onenta a c(lt(rii si a civili0ariei5 crearia te"nica si 55stiinri%ica: 'e 6i teritori(l 'e la D(narea 'e -os se inscrie ca evol(tie in Hniile ei #enerale5 tinan' 6as( c( evol(tia celei e(ro6ene5 ca ansa$3lii. In $o' cert5 s%arsit(l $ileni(l(i I $arc"ea0G (n $o$ent istoric 'e o 'eose3itS i$6ortanta si 6entr( co$(nitatea 'e viata 'in s6ati( car6ato8'an(3iano86ontic. Este vre$ea can' societatea ro$aneascS5 eli3erata5 6en$ $o$ent5 'e s6ectr(l 'istr(#erilor 6o6oarelor no$a'e5 6aseste 6e calea (n(i 6ro#re sensi3il5 a car(i consecinta i$e'iata a constit(it8o cresterea 'e$o#ra%ica. S6or(l 'e$o#ra%ic evi'ent5 lar#irea 3a0ei a#rare in ve'erea ali$entarii 6o6(la%iei ct 6ro'(se a#ro86astorale5 valori%icarea $ai intensa a 3o#a6ilor $iniere5 toate acestea ai creat in secolele IFQFI con'irii %avora3ile $ani%estarii $ai accent(ate a 6roces(l(i 't 'ivi0i(ne a $(ncii5 'e se6arare 6e o 3a0a $ai lar#a a 'i%eritelor ra$(ri 'e 6ro'(ctie arti0anala s6eciali0ata5 'e a6licare a (nor te"nolo#ii tra'irionale $ai 6er%ectionate sat a (nora atestate 6entr( 6ri$a oara in acest s6ati(. De alt%el5 ev(l $e'i( re6re0inta5 ir #eneral5 o e6oca 'e lar#a 'i%ii0i(ne a (nor 6rinci6n si 6roce'ee te"nice c(nosc(te 'ir antic"itate5 alat(ri 'e inventiiCs6eci%ice societatii $e'ievale. In acest conteAt5 (tili0aret in sco6 6ro'(ctiv a ener#iilor nat(rale5 c( 'eose3ire a celei "i'ra(lice5 c"iar 'aca 6rinri6i( a6licarii acesteia s(3 %or$a $orii 'e a6a %(sese 'e7a c(nosc(t in antic"itate si $entin(tG 6oate5 in c(rs(l $ileni(l(i I si 6e teritori(l nostr(5 re6re0inta (n $o$ent 55revol(rionar: in istoria te"nicii5 6rin $area ras6an'ire in $(lti6le 'o$enii ale 6ro'(ctiei sociale. Aceasta s(3stit(ire a %ortei "i'ra(lice5 a ener#iilor 6ri$are B($ane $ai c( sea$aD5 in 'o$enii 6ro'(ctive 'e 3a0a5 lar#a (tili0are a ener#iilor c(rs(rilor 'e a6a5 eA6loatate in sco6(l INCEPUTURI MEDIE)ALE accionarii $ecanis$elor necesare 6roces(l(i 'e trans%or$are a $ateriilor 6ri$e5 a( %ost recla$ate 'e no(l sta'i( 'e 'e0voltare a societatii5 o 'ata c( consoli'area noii str(ct(ri sociale2 cea $e'ievala. In aceasta or'ine 'e i'ei5 se 'etasea0a si$t&or $oara 'e cereale actionata "i'ra(lic. Aceste -nstalatii $ecanice 'e0voltate: a6artin5 in %or$a lor evol(ata5 ev(l(i $e'i( si co$6orta in str(ct(ra lor %(nctionala trei siste$e2 ener#etic B"i'ra(licD5 'e trans$isie a $iscarii 'e la roata la instalatia 'e 6rel(crare si siste$(l $ecanic ce eAec(ta 6rel(crarea $ateriei 6ri$e sa( se$i%inite. In a%ora 'e instalatia ener#etica5 aite co$6onents 'e str(ct(ra5 ca $i7loacele 'e ca6tare5 ac($(lare si a'(cti(ne5 6rec($ si cele 'e a'$isie alcat(ia( (n ansa$3l( care 'e$onstrea0a co$6leAitatea si 'i%ic(ltatea (nor ase$enea l(crari i$6(se 'e instalarea si 'e %(nctionarea $orii5 %a6t care con%er4 acesteia caracter(l 'e re0(%tat al $(ncii (nei colectivitati ($ane or#ani0ate si 6(ternice 'in 6(nct(l 'e ve'ere econo$ic. Iata 'e ce a6aritia $orii 'e a6a tre3(ie consi'erata ca (n eveni$ent 'e o i$6onanca 'eose3&a in ca'r(l co$(n&arilor r(rale $e'ievale. Diversi%icarea ra$(rilor arti0anale a con'(s la se6ararea acestora in ca'r(l $estes(8#(l(i 'e ra$(ra5 %iecare no( $estes(# ca6atan'(8si o in'ivi'(alitate a6arte5 6(sa in evi'enta $ai c( sea$a 'e invesri#atia ar"eolo#ica. Desco6erirea a n($eroase (nelte $estes(#aresri 'e s6erialitati 'i%erite5 a atelierelor 'e l(cr(5 a 6ro'(selor %inite sa( in c(rs 'e 6rel(crare a 'ese(rilor 6rovenite 'e la reali0area acestora5 inco$6ara3il $ai $(lte 'ecat in 6erioa'a anterioara5 noile 6roce'ee te"nolo#ice %olosite in 6ro'(ctia $estes(8#areasca 'e$onstrea0a c( toata taria #ra'(l atins 'e 6roces(l 'e s6eciali0are in ca'r(l econo$iei 'e trans%or$are 6e teritori(l 6atriei noastre in secolele IF8FI in ve'erea reali0arii 'e 6ro'(se cores6(n0atoare necesitatilor si #(st(l(i cresc(te ale $e$3ri-or co$(nitatii. Asa5 'e 6il'a5 in 'o$eni(l 6rel(crarii $etalelor5 cercetarile ar"eolo#ice a( i'enri%icat ateliere 'e %ierarie eAistente in ca'r(l ase0arilor r(rale 'in secolele a$intite5 o3servan'(8se5 in acelasi ti$65 o in$(lrire
evi'enta a 6ro'(selor reali0ate 'in %ier si ara$aC in s6ecial5 intr8o 'e6lina. concor'anta c( intensi%icarea5 in aceeasi vre$e5 a 6(nerii in vaioare a s(3sta7itelor $inerale (tile 'e 3a0a. Un interes 'eose3& il 6re0inta5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 prelucrarea iernltii. $etal care 'etinea (n rol 6rec($6an&or 'atorita (rili0irii sale in $ai toate s%erele 'e activitate. Investi#ative ar"eolo#ice a( scos la l($ina 0ilei i$6ortante si 3o#ate 'ove0i ale 6racricarii acest(i $estes(# 'e c%tcre (nii 'intre loc(itorii ase0arilor5 6rec($ nicovale5 ciocane5 clesti5 %ra#$ente 'e %oale 'e %ierarie5 ti6are 6entr( t(rnat $etal(l5 o3iecte 'e %ier 'e Li0 casnic 6rel(crate sa( in c(rs 'e 6rel(crare Bc(ie5 la$e 'e c(titD5 $ecanis$e 'e inc"i'ere5 a$nare5 torti 'e cal'ari5 carli#e 6entr( (n'ire 'e 6esc(it5 (nelte a#ricole B%iare si c('te 'e 6l(#5 otice5 seceri5 coase5 ra$e 'e "arletD5 ar$e si 6iese 'e "arnasa$ent Bto6oare 'e l(6ta5 var%(ri 'e sa#eata si 'e lance5 scari 'e sa5 0a3aleD5 'ese(ri 'e la 6rel(crarea o3iectelor5 0#(ra5 o3iecte 'e 6o'oa3a 'in $etale 6retioase si se$i6retioase s.a. Intre#(l 6roces 'e eAec(tare a acestor 6iese 'in $etal avea loc in atelier(l 'e %ierarie5 o constr(ctie 'e s(6ra%ata sit(ata in i$e'iata a6ro6iere a loc(intei $ester(l(i %lerar5 in interior(l careia se a%la instalatia 'e %oe i$6re(na c( (neltele 'e %ierarie cores6(n0atoare.
78
Fi#. /@ !(a$$e 'in %ier5 .secolele )III8FI5 'esco6erite la2 IU'(c.iieni8Iasi B?D5 M(r#eni8)asl(i B@5.D5 Do'csci B/5L=5?@D5 Hlincea B95K5>D5 S(ceava B<D5 Tar#( B(7or B;D5 Baicenl B??D5 Er3iceni B?/D. ?>>
INCEPUTURI MEDIE)ALE I$a#inea (nor ase$enea ateliere a %osc cont(rata 'e 'esco6erirea (nor ase$enea %ierarii la B(cov 8 7('. Pra"ova5 Barlo#( ] 7('. Ar#es5 Ra'ovan( Q 7('. Calarasi5 !arvTn8Dino#etia si Ca6i'ava5 Dra#osloveni Q 7('. )rancea5 Lo0na Q 7('. Botosani5 Da3aca Q 7('. Cl(75 )%a'i$iresc(8Ara'5 la Bi"area5 la Co$ana 'e -os 8 7('. Brasov si in alte 6arti. Un interes a6arte 6re0inta 'esco6erirea in ase0area 'e la Lo0na a catorva ateliere 'e %ierarie5 (n(i 'in ele avan' 'i$ensi(ni neo3-sn(it 'e $an BK A /5.= $D. In ast%el 'e areliere se a%la( (nelte 'e %ierarie2 nicovale BStra(lesti8B(c(resti5 Pac(i(l l(i Soare5 Ca$6ineanca5 B(covD5 ciocane si clesti 'e 'i%erite $ari$i BB(cov5 Ca$6ineanca5 Da3aca5 !arvan8Dino#etia5 Pac(i(l l(i Soare5 Fe'esti5 Mateieni8Botosani5 Hansca8Basara3iaD5 'alri si 6ile 'e orel BPac(i(l l(i Soare5 Dri'(5 Bi"area5 !arvan8Dino#etia5 B(cov5 E6(reni5 !i(rcani5 Barla'5 M(r#er(5 F(n'( HertiiD5 lin#(ra 'e t(rna( $etale BBi"areaD5 cre(0ete 'e l(t BBi"area5 Lo0na5 Do'estiD5 ti6are 'in $etal si os BLo0na5 Bi"area5 Davi'eni5 Ste%on eel Mare5 Ra'eni5 Costesti5 Pac(i(l l(i Soare5 !arvan8Dino#etia5 )a'eni8M(r#eniD5 3are 'e $eral 6entr( 6rel(crat $aterie 6ri$a in #eneral2 lin#o(ri 'e Her5 ta3la 'e ara$a si 'e 6l($3 ne6rel(crata5 alat(ri 'e 0eci 'e torti 'e cal'ari5 3(cati 'e 3ron05 3(cati 'e 6l($3 etc. B!arvan8Dino#etia5 )la'i$iresc(8Ara'5 B(cov5 O3arsia No(a5 Bi"area5 Pac(i(l l(i Soare etc.D. Dintre $etalele 6retioase eAista $ai c( sea$a 'ove0i ale prelucrarii argintidui. O 'e$onstrea0a $ai intai ri6arele 'e reali0are a o3iectelor 'e 6o'oa3a5 'esco6erite in 'i%erite ase0ari cercetate Bla Pac(i(l l(i Soare5 s8a 'esco6erit (n ti6ar 'e 3ron0 6entr( $(lat 3i7(terii 'e a(rD5 (nele 'intre ele 'e7a $entionate5 a6oi 6re0enta cre(0etelor 'e to6it $etalele5 6re0enta $erc(r(l(i %olosit in arta #i(vaer#eriei5 ca si o3iectele insesi. O3iecte 'e 6o'oa3a 'e 6rovenienta locala a( %ost 'esco6erite Intr8o serie 'e ase0ari 'in aceeasi vre$e5 'e 6il'a5 la Da3aca Q 7('. Cl(72 3ratara5 colier5 6an'antiv 'in 3ron05 inel 'in ar#int 'in acelasi $etal c( ca6ete in %or$a 'e SG la Ora'ea5 Bi"area5 Sicla(2 3ratari 'e 3ron05 coliere 'in sar$a i$6le'ta l(crata In ar#intG la San6etr( !er$an2 nast(ri 'e 3ron0 'ecorati c( 3ra(ri ori0ontale in relie%G la Deva5 Seitin2 inele 'e 3ron0 orna$entate c( %i#(ri #eo$etriceG la B(cov5 Do'esti5 Ra'(caneni5 Pac(i(l l(i Soare5 !arvan8Dino#etia s.a. Din 'oc($ente se stie ca voievo'(l !I(la 6ose'a la c(rtea sa 'e la Al3a I(lia catre an(l ?=== (n 3o#at te0a(r 'in $etale 6retioase5 c( a7(tor(l carora s8a ri'icat 3iserica cate'ralei 'in Al3a Re#ala. Desi#(r ca la reali0area acest(i 3o#at te0a(r contri3(isera si $esteri locali a%lati la rese'inta voievo'(l(i. In ceea ce 6riveste te"nica 6rel(crarii $etalelor in #eneral5 st('i(l $etalo#ra%ic al 'i%eritelor o3iecte 'esco6erite in sa6at(ri a 6er$is sta3ilirea5 in 6arte5 a te"nicii 'e ela3orare a acestora. Incl(0i(nile orientate in strat(ri 6aralele arata ca 6iesele 'in %ier se o3tinea( 6rin 6rel(crarea la cal' a (n(i 3(rete $etalic5 incarcat c( incl(0i(ni 'e 0#(ra. Te$6erat(ra 'e l(cr( atin#ea (neori ? ===f C5 ceea ce 6er$itea o6eratia 'e s('are a %ier(l(i5 care se o3tinea 6rin intro'(cerea 6e vatra 'e car3(ni 'e le$n a (n(i c(rent 'e aer c( a7(tor(l %oalelor 'e $ina5 ale caror rest(ri a( %ost 'esco6erite in sa6at(ri. Re$arca3ile s(nt5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 'esco6erirea atelierelor 'e 6rel(crare a $etalelor 'e la Do'esti 87('. )asl(i si Lo0na 8 7('. Bocosani5 ateliere in c(rs 'e cercetare. Mesterii %a(rari c(nostea(
Fi#. /. Unelte B>8?<D Vi o3iecte dc 6o'oa3a B?8<D 'in secoiele IF8F 'esco6erite in aVe0ariie intaritc 'e la Ec"i$a(ti Vi Alce'ar.
?;9 INCEPUTURI MEDIE)ALE si calitatile otel(l(i 6e care8? rea-i0a( 6rin 6roce'e(l ca-irii intr8(n s(voi 'e a6a receG 'in otel se l(cra( la$ele 'e c(tit5 (nelte $estes(#aresti si a#ricole5 care necesita( o $ai $are re0isten%a la (0(ra. Cat 6riveste te"nolo#ia 6rel(crarii $etalelor 6recioase5 s8a 'ove'it ca $esterii vre$ii c(nostea( (nele 6roce'ee te"nice5 6rec($ 6resarea5 ci0elarea5 te"nica incr(starii o3iectelor 'e a(r si ar#int c( 6ietre 6retioase si se$i6retioase5 te"nica 6oleirii sa( aco6eririi o3iectelor 'e ar#int c( %oita 'e a(r Bse re$arca 6re0enta $erc(r(l(i la !arvan8Dino#eriaD5 toate acestea 'ove'in' eAistenta (nor ateliere s6eciali0ate in ase$enea in'eletnirire. In 'o$eni(l con&mictiilor se re$arca prelucrarea lemnu#d si a pietrei in le#at(ra c( ri'icarea %orti%icatiilor 6alisa'ate5 a loc(intelor5 c( reali0area o3iectelor 'e le$n si 'e 6iatni in #eneral B#aleti5 3arci5 rasnite5 c(tii 6entr( asc(t.it5 3anite 'e $as(rat cereale5 $anere 'e c(rit sa( 6entr( 6ie6tene5 6ietre 'e tocila5 #re(tati 6entr( 6lasa 'e 6esc(it5 ti6are5 3(toaie5 ca0i5 6(tiniD. S8a va0(t c( 6rile7(l anali0arii str(ct(rilor ceritoriale ce 6on'ere avea( constr(ctive 'e le$n si 'e 6iatra in siste$(l 'e%ensiv al societatii ro$anes' 'e la c($6aPia 6ri$elor 'o(a $ilenii ale erei noastre. In le#at(ra c( satis%acerea t(t(ror acestor cerinte se (tili0a( n($eroase (nelte 'e %ier5 care a( %3st 'esco6erite in ase0arile cercecate.
Printre cele $ai n($eroase ase$enea 6iese se n($ara co6oarele 'e 'i%erite %or$e si $ari$i5 'esco6erice in $ai eoate ase0arile investi#ate B!arvan8Dino#etia5 Pac(i(l l(i Soare5 B(cov5 F(n'( Hertii5 S6inoasa5 Da3aca etc.DG n($eroase s($5 'e ase$enea5 si 'altile 'e '6(ri si $ari$i variate (tili0ate atat in 6rel(crarea le$n(l(i5 cat si a 6ietrei sa( a $eta-elor BB(cov5 Pac(i(l l(i Soare5 Bla#esti5 )iisoara5 Dino#etiaD5 s%re'elele5 teslele5 %ierastraiele 'e $ana B!arvanQDino#etia5 Pac(i(l l(i Soare5 B(cov5 Mal(steni5 S6inoasa5 F(n'( Hertii5 Da3aca5 )la'i$iresc( etc.D. Material(l 'e constr(ctie5 res6ectiv le$n(l si 6iatra5 era( r(rni0ate5 6ri$(l 'e intinsele 6a'(ri eAistente5 al 'oilea 'e carierele 'e 6iatra 'in a6ro6ierea ase0irilor. Un eAe$6l( In ca0(l cel(i 'in (r$a $aterial il constit(ie eA6loatarea 6ietrei 'in carierele locale 6entr( ri'icarea %orti%icatiei 'e la Pac(i(l l(i Soare5 in secol(l al F8lea. Caracteristicile litolo#ice si 6aleontolo#ice ale 3loc(rilor 'e 6iatra %3losite la ri'icarea araintitei cetati5 caracteristici sta3ilite in (r$a anali0elor 'e la3orator si 6rin con%r(ntarea re0(ltatelor lor c( 6iatra 'in carierele a%late in i$6re7(ri$i5 a( 'ac 6osi3ilitatea i'enti%icarii loc(rilor 'e eAtractie a 3loc(rilor 'e 6iatra necesara constr(irii cetatii. S8a( 6(t(t i'enti%ica sase loc(ri 'e eAtraccie5 '(6a c($ (r$ea0a2 6e $al(l 're6t al D(narii5 s(3 coasta 'e vest a 'eal(l(i DerventG 6e $al(l 're6t al D(narii la varsarea 6ara(l(i 'in valea CanlieiG in $al(l estic al lac(l(i B(#eac5 la loc(l n($it 55!rota Cal(#ar(l(i:G in $al(l s('ic al lac(l(i B(#eac5 la #(ra vaii Cara#"io0G 'e8a l(n#(l $al(l(i estic al lac(l(i B(#eac in a6ro6ierea sat(l(i !arlicaG la #(ra vaii C"esen( Mic. Toate aceste loc(ri 'e eAtractie se a%la( la o 'e6artare %ata 'e cetate5 ce varia intre = si ?< Ic$. Cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate la co$6leA(l $onastic 'e la Basara3i8M(r%atlar 6entr( scoacerea la l($ina a constr(ctiilor reli#ioase 'e acolo a( 'e$onstrat ca in secol(l al F8lea se eA6loata 'in $asiv(l 'e creta 'e aici o $are cantitate 'e $aterial %olosit si la
Fi#. 9= Piese 'e 6o'oa3a 'in secolele Fl8FII 'esco6erite in necro6oia 'e la Cl(78Manast(r. ?;>
INCEPUTURI MED?E)ALE constr(ctia val(l(i 'e 6iatra 'in ca'$l sisce$(l(i 'e%ensiv 'o3ro#ean 'in acea vre$e. O atesta (nele (nelte 'e taiat creta BtarnScoa6e5 to6oareD5 'esco6erite ai'5 6rec($ si 3loc(ri $ari 'e creta stiv(ite 6entr( a %i incarcate si trans6ortate sa( 3(cati vol($inoase 'e creta in c(rs 'e 'etasare 'in ori0onr(l eA6loatat. +relucrarea o&u#ii &i a comu#ti constit(ia si ea o in'eletnirire a an($itor in'ivi0i 'in ca'r(l co$(nitatii5 s6eciali0ati in con%ectionarea a 'i%eritelor o3iecte 'in aceste $ateriale. Potrivit 'atelor o%erite 'e cercetarile ar"eolo#ice5 se 6rel(cra( oase 'e ani$ale $ari5 coarne 'e cer3 si alte ani$ale corn(te5 colti 'e $istreti H$ai $(lt 6entr( orna$entare5 'ata %(n' '(ritatea acestoraDG se eAec(ta( 6lasele si $anere 'e c(tite5 6ie6teni5 stra6 (n#atoare Bs(leD5 toc(ri 'e ace5 6salii5 ca6ete 'e "ara6nice5 var%(ri 'e rasc"itoare5 carli#e 6entr( a#atat5 6iese 'e arc5 6iese 'e 7oe5 %l(iere 'e os5 6atine 6entr( #"eata. Ase$enea $ateriale a( %ost 'esco6erite in $ai toate ase0arile cercetate5 ele %iin' 6re0ente $ai c( sea$a in ca'r(l (nor ateliere 'e 6rel(crat5 c($ era( cele 'e la B(cov5 O3arsia No(a5 Ro'3av5 Al3a I(lia5 !arvan8Dino#etia5 Sirna5 6rec($ si in alte localitatiG si aici5 alat(ri 'e o3iecte %inite5 s8a( 'esco6erit (nele in c(rs 'e 6rel(crare5 ne%inisate5 6rec($ si 6arte 'in $ateria 6ri$a necesara. La Dino#etia5 'e eAe$6l(5 a( %ost scoase la iveala a6roAi$ativ K= 'e $anere 'e c(t&5 $(lte 'intre ele ne%inisate. La B(cov5 circa K. 'e stra6(n#atoare a( %ost 'esco6erite In cateva loc($te. Manerele 'e c(tite era( %r($os orna$entate5 $otiv(l eel $ai ras6an'it %iin' asa8n($it(l 'ecor 55in oc"i(ri:5 constan' 'in (n(l sa( 'o(a cerc(lete concentrice c( (n 6(nct la $i7loc5 eAec(tate c( a7(tor(l (n(i $ic co$6as 'in $etalG a6oi 3ra(ri 'e orna$ent inci0ate in %or$a 'e retea5 3en0i o3lice 'in liiaii inci0ate. Unele 'ecor(ri a( ra$as neter$$ate5 %iin' 'oar 6artial reali0ate. 6or&ul. te&utid. prelucrarea te&atiirilor &i apieilor constit(ia(5 In conrin(are5 in secolele DCQFI5 in cea $ai $are 6arte5 $estes(#(ri casnice5 ele %(n' 6re0ente in toate sa( a6roa6e in toate #os6o'ariile ase0arilor. Asa se eA6lica $(l6$ea vesti#iilor le#ate 'e aceasta in'eletnicire. EAe$6l(l eel $ai #raitor in aceasta 6rivinta. il constit(ie 6re0enta %(saiolelor 6entr( tors5 con%ectionate 'in l(t5 os5 6l($35 cara$i0i sa( cto3(ri. La !arvan8
Dino#etia n($ar(l acestora se ri'ica la 6este 9.= 'e eAe$6lare5 la B(cov s8a( #as& circa 9= 'e 6iese5 n($ar(l lor %iin' $are si in alte ase0ari5 ca Pac(i(l l(i Soare5 Do'esri5 Hlincea8Iasi5 Co$ana 'e -os5 Da3aca5 Dri'(5 O3arsia No(SG la !r($e0oaia o ast%el 'e %(saiola era s$alt(ita. Pentr( tes(t 6le'ea0a 6re0enta ca6etelor 'e tin'ec"i 'in %oi 'e ara$a5 rasc"&oarele 'e le$n c( var% 'e co$ 3i%(Acat5 ca la !arvan5 Pac(i(l l(i Soare5 6rec($ si rest(rile 'e tesat(ri 'e in5 cane6a5 $.tase 'e 3oran#ic si lana t(rcana5 sto#osa sa( ti#aie 'esco6erite in sa6at(ri. O reali0are re$arca3ila a cons't(it8o %olosirea ra03oi(l(i 'e tes(t 'e ti6 ori0ontal5 care a ri'icat arta tes(t(l(i 'e la nivel(l 6reoc(6arilor casnice ale #os6o'inelor 'in eta6a 6rece'ents la nivel(l $estes(#(l(i 6ro6ri(80is5 6racricat 'e $esteri s6eciali0ati. Istorio#ra%ia acci'entals $ai vec"e %or$(lase te0a ras6an'irii ra03oi(l(i 'e tes(t in 6artile E(ro6ei Central8Rasar&ene5 6rin inter$e'i(l Occi'ent(l(i5 in secolele FII8FIII. Desco6erirea (lterioara a vesti#iilor ra03oi(l(i 'e tes(t ori0ontal in sa6at(ri e%ect(ate
7/
Fi#. 9/ F(saiale'in l(c5 secolele )II?8FI5 'e 4a B(cov B?8?=D5 7('. Praliova5 S6inoasa B??D5 Do'esti H?@5 \l
200
INCEPUTURI MEDIE)ALE in (nele tari 'in E(ro6a Centrala5 'aran' 'in secolele F8FI5 a con'(s la revi0(irea te0ei 6rel(arii l(i 'in A6(s. S8 a 6(s at(nci intre3area in ce $as(ra 6oate %i vor3a 'e o 'e0voltare 6aralela5 in'e6en'enta %ata 'e Occi'ent sa(5 'i$6otriva5 'aca (n alt %ocar 'e civili0arie a 6(t(c %i ca(0a ras6an'irii l(i in E(ro6a Centrala5 an($e Bi0ant(l. C($ a6aritia in'e6en'enta a acest(i $i7loc 'e 6ro'(ctie s(6erior cel(i 'e ti6 vertical este #re( 'e a'$is5 cercetatorii a( con%erit Bi0ant(l(i rol(l 'e 6ro6a#ator al te"nolo#iei ra03oi(l(i ori0ontal s6re centr(l E(ro6ei. In acest conteAt5 'esco6eriri ar"eolo#ice %ac(te in 'o(a ase0ari 'in secolele FQFII 'in Do3ro#ea5 incl(sa in acea vre$e in ca'r(l I$6eri(l(i 3i0antin5 asi#(ra i6ote0et o consistentP 3a0a 'oc($entara si8i con%ers5 toto'ata5 (n 6l(s 'e certit('ineG este vor3a 'e 'esco6erirea vesri#iilor ra03oi(l(i 'e tes(t 'e ti6 ari0ontal in ase0ari c( caracter (r3an 'in Do3ro#ea5 veri#S #eo#ra%ica inter$e'iarI 6e 'irecria 'e 'i%(0are a ti6(l(i 'e ra03oi ori0ontal
s6re E(ro6a Centrala. Sa6at(rile ar"eolo#ice intre6rinse in ase0ari c( caracter (r3an5 ca !arvan8Dino#etia5 a( av(t 'ar(l sa scoata la la$ina 0ilei vesti#ii care atesta 6re0enta ra03oi(l(i ori0ontal. A( %ost 'esco6erite 'o(a ateliere 'e tesatorie in interior(l carora se a%la( n($eroase rest(ri 'e tesat(ri5 %ire toarse 'e 'i%erite #rosi$i5 %(ioare le#ate in 556a6(si: 'e in si cane6a5 6rec($ si %ire si tesat(ri 'e $atase. Firele 'e $atase era( in%as(rate 6e o ti7a s(3tire5 a-cat(in' o 3o3ina ce se %olosea in tes(t5 inloc(in' 55teava: 0ilelor noastre. Anali0ele 'e la3orator e%ect(ate as(6ra acestor $ateriale a( 'e$onstrat %inetea si (ni%or$itatea %irelor5 6rec($ si re#(laritatea le#at(rilor lor in tesat(ra5 caracteristici care atesta 6re0enta ra03oi(l(i 'e ti6 ari0ontal. Un ar#($ent "otarator in aceasta 6rivinta: il constic(ie 'esco6erirea ca6etelor 'e tin'ec"i l(crate in %oita 'e ara$a5 6iese s6ect%ice ra03oi(l(i 'e tes(t ori0ontal. Ele a( in%atisarea (nor t(3(soare 6late5 l(n#i 'e @5.895. c$5 c( o 'esc"i'ere ovala la (n ca6at si inc"ise la celalalc5 ale car(i $ar#ini se ter$ina c( 'oi coltisori asc(titi. Cateva eAe$6lare a( %ast #asite cate 'o(a:5 varate (n(- in alc(l. Ca6etele 'e tin'ec"i se intro'(cea( in var%(rile (nor ver#ele 'e le$n 'e lati$ea tesat(rii si se %iAa( c( col'4 in $ar#inile acesteia 6entr( a o $en tine inrinsa. O3iecte i'entice s8a( 'esco6erit la Pac(i(l l(i Soare5 cetate 3i0antina conscr(ita in secoi(l al F8lea. Sa6at(rile e%ect(ate ai' ti$6 'e $ai $(lte ca$6anii a( 'at la iveala ca6ete 'e tin'ec"i i'entice c( cele 'esco6erite la !arvan8Dino#eria5 ceea ce consri$ie (n ar#($ent $a7or 6encr( atesearea ra03oi(l(i 'e ti6 ari0ontal si in ase0area 'e la Pac(i(l l(i Soare. -('ecan' 6rin 6ris$a celor 6re0entate5 ne a%la$ in %aca (nor incontesta3ile 'ove0i ale c(noasterii si 6racticarii $estes(#(l(i tes(t(l(i5 'e catre $esterii tesatori 'in ase0arile (r3ane 'e la !arvan8Dino#etia5 Pac(i(l l(i Soare5 a ra03oi(l(i 'e tes(t ori0ontal5 in c(rs(l secolelor F8FII. Care era sta'i(l 'e 6er%ectionare la care a7(nsese acest ti6 'e instalatie te"nica la Dan area 'e -os este #re( 'e sri(t in %a0a act(ala a cercetarilor. Calitatea s(6erioara a tesat(rilor 'esco6erite in ca'r(l acelier(l(i ar 6(tea constit(i (n in'ici( in ceea ce 6riveste ci6(l te"nolo#ic al ra03oi(l(i ori0ontal %olosit in ase0arile $entionate5 EUROPA 55ANUIUI O M?E:
201
co$6arativ c( eel eAistent in 6artile centrale ale I$6eri(l(i 3i0antin5 in $as(ra sa reali0e0e sto%e %ine5 a6reciate si in Occi'ent. Desco6eririle as(6ra carora ne8a$ o6rit $ai s(s a(5 $ai intai5 o i$6ortanta locala li$ttata la s6ati(l ro$anesc5 in sens(l 6re0encei %or$ei 6er%ectionate a ra03oi(l(i 'e tes(i In #eneraE5 c(nosc(t s(3 n($ele 'e ra03oi ori0ontal. Atestarea acest(i ti6 'e ra03oi ir ase0ari 'e la 6eri%eria i$6eri(l(i n( 6oate %i eA6licata in'e6en'ent5 ci n($ai in conteAt( lar# al in%l(entelor cencr(l(i 'e c(lt(ra si civili0arie 3i0antina5 atat catre re#i(nile 't $ar#ine ale i$6eri(l(i5 cat si $ai 'e6arte5 6este %rontierele acest(ia. Cercetarile 'e 6an2 ac($ a( 'e$onstrat ca ra03oi(l 'e tes(t ori0ontal era c(nosc(t 6e teritori(l R(siei5 a Poloniei5 al Un#ariei in secolele F8FIII. Desco6eririle 'e la !arvan8Dino#etia si Pac(i( l(i Soare se sit(ea0a 6e 'istanta #eo#ra%ica 'intre $arile centre 3i0antine vestite in art2 tes(t(l(i5 si s6atiile 'in E(ro6a Centrala si Rasariteana5 (n'e s8a 'oc($entat 6re0ent2 ra03oi(l(i ori0ontal. Teritori(l Ro$aniei consrit(ie5 ast%el5 veri#a 'e le#at(ra 'intre %ocarelt civili0atiei 3i0antine si celelalte teritorii $ai in'e6artate 'e #ra$tele I$6eri(l(i 3i0antin $arcan' (n an($it 6(nct 'e contact 6e trase(l 'e 'i%(0are s6re E(ro6a Centrala s Rasariteana5 a noilor c(nostinte te"nolo#ice. -on &ctionarea imbracamintei si cii&utid s(nt 'oc($entate 6rin 6re0enta 'e#etarelo 'in $etal B3ron0D5 a %oar%ecelor 'e croitone5 iar eAec(tarea 6laselor 'e 6esc(it 6rii i$6letirea s%orii5 6rin %ra#$ente 'e 6lasa car3oni0ata 'esco6erite in (nele ase0ari5 ca 'i 6il'a la !arvan8Dino#etia. +relucmrea pieilor &i a blanurilov este 'ove'ita. 'e 6re0enta i$6(n#atoarelor 'e os %oarte n($erose Hla !arvan5 intr8o sin#(ra loc(inta s8a( 'esco6eric ?@ ase$enea 6otricali sa( i$6(n#atoare 'in os5 iar la B(cov5 in intrea#a ase0are5 s8a( #asit K. 'e eAe$6lareD a c(ntelor 'e 6ielarie etc. Cat 'es6re o3iectele con%ecrionate 'in 6iele5 este 'e a$inri 'esco6erirea in ci$icir(l 'e la Noslac a %ra#$entelor 'in c"i$irele 'e 6iele 6(rtate 6ro3a3i 'e $inerii care a( l(crat la ocnele 'e la Uioara in secolele )III8IF. +roductia obiectelor ceramice o%era si ea5 6e 'e alta 6arte5 'ate eAtre$ 'e 6retioas 6entr( intele#erea si %(n'a$entarea 6roces(l(i 'e trans%or$ari 6etrec(te in str(ct(r 6ro'(ctiei $estes(#aresti la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei noastre ? D(narea 'e -os. In aceasta 6erioa'a se %oloseste5 6e o scara 'in ce in ce $ai lar#a5 6ana la #enerali0ar in sens teritoria45 in secolele F8Fl5 roata olar(l(i c( invartire ra6i'a5 c( consecintel 3ine c(nosc(te in 'o$eai(4 reali0arii cera$ice 6entr( sc"i$3 si a c(6tor(l(i 6er%ecciona 6entr( ars cera$ica. PePteritori(l Do3ro#ei si in (nele centre 'in Transilvania $ai ci sea$a5 6ro'(sele o3rin(te la roata olar(l(i c( t(ratie ra6i'a ince6(sera sa 6re'o$in c"iar in ca0(l ase0arilor5 s6or(l cera$icii l(crate c( acest $i7loc ra6i' 'e 6ro'(ctie %iini evi'ent5 ateliere 'e $are 6ro'(ctivitate $cercan' sa aco6ere necesitatile crescan'e ' o3iecte cera$ice5 $er#an' 6ana la i$itarea5 6e scara $ai lar#a5 a (nor %or$e 'e vas 'e %act(ra 3i0antina5 in s6ecial a$%ore si cera$ica s$alt(ita. Desi este li$6e'e ca5 in %a6t5 cea $ai $are 6arte a cera$icii5 'esco6erita in ase0aril cercetate 6e intre# s6ati(l ro$anesc5 a %ost con%ecrionata in atelierele 'e olarie local2
*1C P:C:l8
Fi#. 9K Ccra$icl 'in secolcle DC8FI dc 42i Sin(5 7i(i. H(li$a B?QiD Ni Sili$ B.D.
EUROPA 55ANULUI O MIE:

20=
cot(si 6ana in 6re0ent s8a( 'esco6erit 6(rine c(6toare 'e ars vasele 'e l(t. Ase$eneG instalatii a( %ost cercetate in ase0area 'e la B(cov5 in cea 'e la E6(reni Q 7('. )asl(i5 ?2 Dino#etia8!arvan si in alte cateva localitati (n'e s8 a( e%ect(at sa6at(ri ar"eolo#ice. LG Dino#etia8!arvan5 'e 6il'a5 s8a( cercetat trei c(6toare 'e ars cera$ica5 c( o] sin#(rG ca$era5 iar (n(l 'intre c(6toarele 'e la E6(reni era 6reva0(t c( 'o(a ca$ere se6aratt 6rintr8(n #ratar ori0ontal 6reva0(t c( ori%icii 6entr( circ(lar7a aer(l(i cal' 'in earner2 'e %oe Q cea 'e 7os Q5 in ca$era 'e ar'ere a vaselor cr('e 'e l(t5 an($e cea 'e s(s Do(a ase$enea c(6toare c( 6ilon 'e s(stinere a 6lacn se6aratoare intre cele 'o(a earnerN a( %ost cercecate $at recent 6e lat(ra 'e est a cetarii 'e la Harsova. S8a( 'esco6erit s ateliere 'e l(cr( ale olarilor5 6rec($ cele 'e la Dino#etia8!arvanG in ateliere se a%lat cal(6(ri 'e l(t servin' ca $aterie 6ri$a5 sa(ris si coc"ilii 'e $elci s%ara$ate5 ce (r$aL sa %oloseasca ca 'e#resant5 vase 'e l(t nearse5 toate conscit(in' ar#($ente 'e6line alt i'enti%icarii loc(intei in ca(0a c( atelier(l 'e l(cr( al $ester(l(i olar. In acest conteA e&te 'e retin(t atestarea o3tinerii cera$icii s$alt(ite5 a s$alt(l(i In s6eta. Se 6oate a6reciP ca 'esco6eririle 'in Do3ro#rea5 'ar si 'e la B(cov5 C"irno#i5 Bi"area si 'in alte ase0ar 6rivin' reali0area locala a cera$icii s$alt(ite 6ot 'a $as(ra innoirilor care se 6etrec ir acest s%arsit 'e $ileni( in ase0arile res6ective5 (n'e a( %ost scoase la iveala. n($eroast %ra#$ents 'eCcera$ica s$alt(ita 'e ti6 3i0antin5 (nele 'intre acestea %acan' 'ova'G eAec(tarii lor in8 ateliere locale. Te"nica reali0arii s$alt(l(i 6entr( 'ecorarea vaseloi 6res(6(nea 3o#ate c(nostinte 'e s6e'alirate ale $esrerilor olari5 ca6acitatea acestora 'e a8si ins(si ase$enea c(nostinte. Ei c(nostea(5 'e 6il'a5 c($ c(loarea s$alt(l(i 'i%erec '(6a nat(ra oAi0ilor intro'(si in sol(tie. OAi0ii 'e c(6r( 'a'ea( s$alt(l(i c(loarea ver'e5 cei 'e %ier cen(sie5 cei 'e co3alt al3astra. Pentr( aceasta ei tre3(ia( sa c(noasca coe%icient(4 'e 'ilatare a 6a$ant(l(i5 a an#o3ei si a s$alt(l(i. Toate aceste l(cr(ri arata ca sociecates 'e la D(narea 'e -os 6aAc(r#ea o eta6a 'e 'e0voltare 'eose3ita 'e cea anterioara5 6rin innoiri in ca'r(l econo$iei 'e trans%or$are ce an(nta( $o'i%icari cores6(n0atoare in str(ct(ra sociala a co$($tatilor eAiscente. -ircillatia viar it0#r &i a #anilor. S%arsit(l secol(l(i al )ll8Iea si ince6(t(l cel(i (r$ator a( %ast $arcate 'e 'o(a $ari eveni$ente iscorice5 care a( av(t inse$nate consecinte as(6ra evol(6ei (lterioare a sic(anei econo$tce si 6oli(ce 'in I$6eri(l 3i0an'n si5 i$6licit5 'e la D(narea 'e -os. Cei 'in $i eveni$ent a av(t loc in an(l K>?5 can'5 nere(sin' sa stavileasca necontenitele inva0ii ale 3(l#arilor sta3ili%i in 0ona )arna si la est 'e M(ntii Stara Planina87 i$6arat(l 3i0antin Constantin al I)8lea Po#onat inc"eie (n tratat 'e 6ace c( "an(l As6ar("5 rec(noscan' ast%el eAistenta 6ri$(l(i stat 3(l#ai creat 6e vec"i(l teritori( al I$6eri(l(i ro$an 'e rasarit. Ca (r$are a a6aritiei acest(ia5 le#at(ra 'irecta intre 6o6(latia straro$ana 'e la D(narea 'e -os si I$6eri(l 3i0antin a %ost in#re(nara5 c( consecinte serioase 6e 6lan 6olitic5 c(lt(ral si reli#ios. Al 'oilea $are eveni$ent istoric 'in aceasta 6erioa'a a %ost re6re0entat 'e 'eclansarea $isc@Aii iconoclaste2 6rintr8(n e'ict 'in an(4 <@K5 i$6arat(l 3i0antin Leon al Ill8lea a inter0is c(lt(l icoanelor5 'eci0ie a%lata la o3arsia #ravei cri0e5 care avea sa $acine i$6eri(l
LJ 5
Fi#. 9; Oale83orcan B?8??D si castron B?@D 'e ri6 Dri'(5 'in secolele F8FI5 'csco6erite in ase0artlc 'e 3 Cal%a B?8/5 ;D si Or"ei855Petr("a: B98 >5 ?=8?@D B?8/5 ;D.
EUROPA 55ANUIA-I O MIE: 203 In 6o%i'a acestor con'itii ne%avora3ile5 $one'a I$6eri(l(i 3i0ancin5 e$isa intre anCi K;S si >9@5 c3ntin(a sa a7(n#a la D(narea 'e -os5 %(n' 6re0enta in cateva 'esco6eriri se$nalate at't In Do3ro#ea5 cat si la nor' 'e D(nare Bla SirnaCQ 7('. Pra"ova5 'ataiic 'e la Nice6"or ID si c"iar in Transilvania5 ca5 'e eAe$6l(5 la )oila Q 7('. BrasovG 6re'o$in2 $one'a 'e 3ron05 c( o valoare reala $ar(nta5 'ar n( li6sesc niri $one'ele 'e ar#int in 'esco6eririle 'e la Tic"ilesti Q 7('. Braila si Url(ia8A'a$clisi 8 7('. Constanta?. Un interesant te0a(r5 'atan' 'in aceasta 6erioa'a5 a %ost 'esco6erit la Ra'(canen Q 7('. Iasi5 c(6rln0an' $one'e 'e ar#int5 e$ise 'e cali%ii A33asi0i intre anii <.< si >=N si o3iecte 'e 6o'oa3a 'in acelasi $etal. Acest te0a(r $arc"ea0a ca6at(l (n(i 'r($ 't caravane5 s6re est5 6este ne$ar#inita ste6a r(seasca5 6ana la !ol%(l Persic. D(6a inc"elerea 6erioa'ei iconoclaste5 $one'a 3i0antina ince6e sa 6atr(n'a $a %recvent la D(narea 'e -os. S($ n($eroase 'esco6eririle care a( scos la iveala $one't 'e 3ron05 e$ise 'e i$6arat(l Leon al )I8lea8. Ele 6ot %i 6(se in le#at(ra c( 6re0entG %lotei $ilitare 3i0antine la #(rile D(narii5 intr8o vre$e in care (n i0vor istor&
conse$nea02 n($ele (n(i 're#ator i$6erial5 c( titl( 'e 6rotos6atar si ar"onte5 'e LI&osto$ion/ D(6a reinstalarea 'e6lina a 6(terii 3i0antine la D(narea 'e -os5 s(3 i$6arat(l Ioar T0i$is&es5 si re%acerea sal3ei 'e cetati5 'e la varsarea 3rat(l(i C"ilia in $are si 6ana I2 li$ita c( D(narea Mi7locie5 ince6e a 'o(a $are 6erioa'a a circ(latiei $one'ei 3i0antini in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic. Intensi%icarea sc"i$3(rilor 3anesri in aceasta 6erioa'G si5 ca (r$are5 crescerea cantitacii 'e $one'e 3i0antine ce se 'i%(0ea0a in acest s6ati(5 G %ost %avori0aca si 'e a6aritia (nor centre (r3ane la D(narea 'e -os5 6e a caror retea eraL ve"&(late $ar%(ri 'i%erite5 6rovenin' 'in $(lti6le centre 'e 6ro'(ctie. In acest sens se 6oate cita $entii$ea 6e care (n i0vor narativ r(sesc o %ace 'es6re intentiile cnea0(l( &ievian Sviatoslav5 aliat al 3i0antinilor i$6otriva 3(l#arilor in anii ;K>Q;K; si a6oi riva al acestora 'e a8si inte$eia o sta6anire statornica la D(narea 'e -os. Morivan'(8si acestt #an'(ri5 Sviatoslav arata: ca. aici Q la D(narea In%erioara Q vin tot %el(l 'e 3o#atii2 '% la #reci B3i0antiniD a(r5 tesat(ri5 vin si %el(rite %r(cte5 'e la ce"i si 'e la (n#(ri5 ar#int s cai5 'in R(sia 3lan(ri5 ceara5 $iere si ro3i9. Din aceasta en($erare5 reiese in $o' evi'en cat 'e intens era co$ert(l 6racticat 6e D(nare5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8Iea 6racticarea acestor sc"i$3(ri co$erciale %(n' insa $(lt $ai vec"e. De cealalta 6arte a tirii5 in cea vestica5 (n i0vor 'e la c($6ana secolelor DC si F B(r 6asa7 re%eritor la an(l >;@5 c(6rins in Annale& @ulden&e&. $entionat $ai s(sD arata ca sareG 'in Transilvania era co$erciali0ata $oravienilor5 eAistan'5 'eci5 (n 55a6arat %inanciar?
? /
Ibidem. 6. ?;?. 1 Ibidem. 6. ?;>. O. IHesc(5 4ouvelle& contribution& a #i geagrap#ie #i&toriBue de la 9er 4oire. in II Mar Nero5 ?5 ?;;9 6. @9K8@9<. 9 -ronica lui4e&tor. in Izvaarele i&toriei ramanilar Bc'. !. Po6a8I7ssean(D5 )ll5 B(c(resci5 ?;/.5 6. ??9
210
ICNCEPUTURI MEDIE)ALE alcat(ir 'in va$esi5 6a0niri etc.5 c( sarcina 'e a 6erce6e va$a 'e la a$3arcati(nile care trans6orta( sarea 6e M(res?. In ca'r(l acest(i in tens tra%ic5 $one'a I$6eri(l(i 3i0antin in'e6linea5 in #eneral5 toate %(nctiile o3isn(ite ale 3an(l(i. Ca si in trec(r5 6re'o$ina $one'a 'e 3ron0 'e o valoare re'(sa5 si an($e e$isi(niie anoni$e ce s8a( s(cce'at 'e la loan T0i$is&es 6ana la re%or$a $onetara a l(i AleAios I Co$nen(l5 a'ica5 $ai 6recis5 intre anii ;<? si ?=;@8?=;/. De6asirea 'i%ic(ltarilor 'e clasare cronolo#ica a acestor e$isi(ni %era na$e 'e i$6arat Q clasare ale carei criterii a( %ost %iAate a3ia in (lti$ele 'ecenii Q %ac ca 'atele 6e care le 6ose'a$ c( 6rivire la 'esco6eririle 'e ast%el 'e $one'e sa %ie 'in ce in ce $ai n($eroase. Aceste $one'e5 c( o valoare no$inala $o'esta5 a( circ(lar nestin#"erit 6e toata. linia D(narii5 a7(n#an' in Banat5 'ar si in nor'(l Mol'ovei5 (n'e s8a( 'esco6erit Bla Botosani5 S(ceava si /adauuG $btle& anoni$i 'e 3ron0 e$isi la Constantino6ol in ti$6(i 'o$niei l(i Ro$an al Ill8lea. Asr%el 'e $one'e s8a( #asit si in Transilvania5 6e loc(l vec"ii ase0ari 'aco8ro$ane Poroliss($5 la Moi#ra' Q 7('. Sala7. Se 6oate s6(ne ca in aceasta vre$e $one'a 3i0antina circ(la 6e intre#(l teritori(l Ioc(it 'e 6o6or(l ro$an5 ceea ce constit(ie inca o 'ova'a a (nitatii econo$ice caracteristice s6ari(l(i car6ato8'an(3iano86ontic. St('i(l te0a(relor $onetare si al $one'elor i0olate 'esco6erite 6ana in 6re0ent 6e teritori(l 'e la D(narea 'e -os arata (r$atoarea sit(atie2 $area $a7oritate o constit(ie $one'a 3i0antina5 care se intalneste5 'e %a6r5 6e intre# teritori(l tarii5 $ai %recventa in 0onele 'e contact c( I$6eri(l 3i0antin sa( $ai a6ro6iate 'e %rontierele acest(ia. Cateva 'esco6eriri atesta 6re0enta $one'ei ara3e5 'ar n($ai 6e teritori(l Mol'ovei si al Transilvaniei. Marea $a7oritate a $one'elor s(nt 'e 3ron0 si 'e ara$aG n($ai o $ica 6arte s(nt 'in a(r si 'in ar#int5 se$ni%icativ 6enrr( inrele#erea rol(l(i econo$ic in 6roces(l sc"i$3(l(i si al circ(late4 $ar%(rilor a $one'ei $ar(nte 'e ara$a si 3ron0. EAista5 toto'ata5 o an($itl 'i%erenta5 'in 6(nct(l 'e ve'ere cantitariv5 s(3 ra6ort(l %recventei $onetare5 intre teritori(l Do3ro#ei5 6e 'e o 6arte5 si eel al rest(l(i s6a'(l(i ro$anesc5 6e 'e alta. La Pac(i(l l(i Soare5 'e 6il'a5 s8a( 'esco6erit 6ana ac($ 6este ? .== $one'e 3i0antine 'e 3ron05 la !arvan8Dino#etia 6este ? ===5 iar la Ca6i'ava cateva s(te 'e $one'e5 'atan' 'in secolele F8FII. Sit(atia 6re0entata se eA6lica 6rin %a6t(l ca Do3ro#ea a %ac(t 6arte 'in I$6erial 3i0antin5 o 'ata c( revenirea5 in secol(l al F8lea5 a acest(ia la D(nare5 ase0arile8cetari avan' (n caracter (r3an. In rest(l teritori(l(i5 e$isi(nea $onetara 3i0antina se intalneste intr8(n n($ar 'e 6este .= 'e localitati5 in care s8 a( 'esco6erit (n(l sa( $ai $(lte eAe$6lareG 6e 6rovincii iscorice5 sit(atia se 6re0inta in sta'i(l act(al ast%el2 @9 localitati in Tara Ro$aneasca B?= in Oltenia5 ?9 in M(nteniaD5 ?> localitati in Mol'ova 'e la vest la Pr(t5 K locatitati in Basara3ia si > localitati in Transilvania. EUROPA nANULUI O M?E: @?? O constatare 6rile7$ta 'e aceeasi statistics se re%era la %recventa acestei $one'e ir secolelele DC8FI. Daca 6ana in secol(l al DC8lea n($ar(l $one'elor 'esco6erite estt %oarte $tc5 sit(atie re$arcata si in alte 6arti5 'atorita i$6act(l(i avaro83(l#ar5 ince6anc 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea5 cantitatea 'e $one'a creste consi'era3il c2 re%leA al intensi%icarii sc"i$3(rilor econo$ice c( I$6eri(l 3i0antin. Mone'a 3i0antinG 'o$ina5 a6roa6e in eAcl(sivitate5 6iata locala5 ca $one'a c(renta5 c( valoan 'rc(latorie. Ulti$ele e$isi(ni de iile& anoni$i 'e 3ron05 'atan' 'in anii care a( 6rece'a re%or$a $onetara a l(i AleAios I Co$nen(l 'in ?=;@8?=;/5 s8 a( #asit n($ai ii Do3ro#ea5 atat in 'esco6eriri i0olate5 cat si in te0a(re.
C($ s8a s6(s5 in a%ara 'e 6iesele 'e 3ron05 'estinate sc"i$3(rilor $ar(nte5 a( circ(la in aceasta 6erioa'a in tin(t(rile ro$anesti si $one'e 3i0antine 'e a(r si 'e ar#int Pesco6eririle 'e acest #en s(nt relativ n($eroase si se insira5 in $o' %recvent5 'e8a l(n#( D(narii5 ca si cele 6rece'ente. In nor'(l Do3ro#ei5 la Dino#etia si la !reci5 6rec($ s in Mol'ova5 la Dol"esti 8 7('. Iasi5 s8a( 'esco6erit cateva te0a(re 'e $one'e 3i0antini 'e a(r 'atan' 'in anii ;<K8?=@>. Cel $ai $are te0a(r este eel #isit in ?;/; la Dino#etia in ti$6(i 6ri$ei ca$6anii 'e sa6at(ti ar"eol#iceG c(6rin'ea ?=K 6iese5 in $area lo $a7oritate c( o #re(tate $ai re'(sa %ata 'e (nitatea in a(r a siste$(l(i $onetar 3i0antin Aceste $one'e $ai (soare era( 'en($ite in Bi0ant nomi&ma tetarteron si era(5 6ro3a3il 'estinate sa. circ(le la 6eri%eria i$6eri(l(i5 const&(in' sol'a tr(6elor 'e #ranita. In vreiriC ce te0a(rele 'e la Dino#etia s(nt in le#at(ra 'irecta c( 6re0enta e%ecriva a %ortelor $ilitar 3i0antine in cetatea 'e 6e D(nare5 celelalte $one'e 'e a(r si 'e ar#int5 #asite in te0a(r sa( i0olate5 atat in Do3ro#ea5 cat si la nor' 'e D(nare5 in Mol'ova5 in'ica accent(ate 6roces(l(i 'e strati%icare sociala5 evi'entiat 'e $entionarea In cronica r(sa a celor 55>? 'e orase: 'e la D(nare5 c(ceritei'e catre cnea0(l Sviatoslav in an(l ;K>?5 6rec($ si ' a6aritia5 catre ?=>K5 a (nor %or$ati(ni 6olitice locale5 se$nalate 'e Anna Co$nenaP Pentr( a %ace %ata nevoii 'e n($erar $ar(nt5 in circ(latia $onetara locala5 a(toritatil $ilitate 3i0anrine a( 'esc"is in Do3ro#ea (n atelier $onetar5 care va e$lte intre ani ?=K> si ?=>? 6iese t(rnate in 3ron05 i$itan' no$inal(l oEicial olli&. tot in 3ron05 'a 3at(t in $onetaria i$6eriala 'e la Constanrino6ol. D(6a n($ar(l 'e ol5& t(rnai 6rovenin' 'in 'iverse 'esco6eriri5 acest atelier 3i0antin 'in Do3ro#ea 6are a %i %ost %oart activ5 $ai ales in (lti$a ani ai eAistentei l(i. Ince6an' 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FI84ea5 6e $as(ra 6atr(n'erii (n#(rilo in Transilvania5 isi %ac aici a6aritia 'inarii (n#(resri5 3at(ti 'in ar#int5 '(6a siste$t $onetar occi'ental. Desco6eririle 'e 6iese e$ise ince6an' 'e 6e la ?=/= (r$ea0 in'ea6roa6e 'irectia 'e 6atr(n'ere a noilor veniti5 'e la vest5 'ins6re Ora'ea si Arac s6re est5 6este M(ntii A6(seni5 6ana la Cl(78Na6oca5 Mol'ovenesti 8 7('. Cl(7 2 H(ne'oara. In aceasta eta6a5 $one'ele (n#(resri s(nt 6re0ente n($ai in $or$inteG c atare5 ele n( a( in'e6lin& aici (n rol econo$ic5 %(n' in#ro6ate o 'ata c( cei care ?
9onumeiita 3ermaniae 0#tarica. "criptore& I5 6. 9=/. ? -ranial lui 4e&tor. p. ??/. 2 Anna Co$nenn5 )I5 ?95 ?5 6. >?8>@.
@?@ INCEPUTURE MEDIE)ALE a'(seserS 'in 6(sta 6annonica. A3ia s6re s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 in ti$6(l re#el(i La'isla( I5 vor a6area 6ri$ele te0a(re 'e $onete (n#(resti5 'esco6erite in Transilvania2 (n(l la Santan'rei8Ora'ea5 c(6rin0an'5 alat(ri 'e 'inari (n#(resti5 si o $one'a 3i0antina 'e a(r5 e$isa 'e Constanrin a- IF8lea Mono$a"(l5 altele 'o(S5 n($ai c( 'inari (n#(resti5 'esco6erite5 (n(% la Frata 8 7('. Cl(75 celalaic la T(r'a. Ulti$(l te0a(r este le#at5 c( si#(ranta5 'e eA6loatarea sarii transilvane. Re0(lta asa'ar ca 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea si 6ana s6re s%arsit(l cel(i (r$ator5 in intre# s6ati(l car6ato8'(narean si 6ontic Q s6ati(l #eo#ra%ic ro$anesc Q circ(la 6este tot $one'a I$6eri(l(i 3i0antin5 in vre$e ce 'inar(l (n#(resc5 e$is '(6a an(l ?===5 I&i %ace a6aritia 6e 'irectia 'e 6atr(n'ere a (n#(rilor in Transilvania5 in'e6linin' aici (n rol econo$ic a3ia 'e la s%arsit(l secol(l(i. Alte $one'e5 in a%arS 'e cele 'e $ai s(s5 n( se c(nosc in aceasta 6erioa'a ca 6rovenin' 'in 'esco6eriri inre#istrate 6ana In 6re0ent 6e in'ns(l tarii noastre.
3' Ev lutia structuril r s ciale (accentuarea di,erentieril r s ciale5 stadiul rap rturil r de aservire)
In ca6icolele anterioare s8a anali0at sta'i(l 'e0voltarii 'e$o8econo$ice 'in tin(t(8rile ro$anesti in secolele IF8 FI5 'e0voltare care a i$6ri$at e6ocii res6ective caracter(l 'e sensi3il 6ro#res5 $ani%estat in s%erele econo$ice 'e 3a0a5 6rin creste' cantitative nota3ile5 6rec($ si 6rin (nele 6re%ace' calitative5 in $Ss(ra sa con%ere e6ocii $entionate (n no( contin(t calita'v5 acela 'e 55renastere:5 'e verita3ila 556laca t(rnanta: a evol(tiei societatii ro$anesti. O ase$enea evol(tie n( 6(tea sa n( a%ecte0e str(ct(ra sociala a co$(nitStilor 'e viata la 'i$ensi(ni care sa o sit(e0e la nivel(l 6re%acerilor econo$ice. Trans%or$arile care vor avea loc in %i0iono$ia o3stii satesti ro$anesti5 6rec($ accent(area tot $ai evi'enta a 'i%erentierilor social8econo$ice5 strati%icarea tot $ai 6ron(ntata a (nor cate#oni si 6at(ri sociale vor con'(ce la (n ince6(t 'e s6ar#ere a (nitatii tra'itionale a o3stilor5 'e cristali0are a ra6ort(rilor 'e 'e6en'ents sociala. CercetSrile $ai a6ro%(n'ate 6entr( aceasta secventa cronolo#ica a( 'at (n cont(r $ai clar sat(l(i ro$anesc5 ele$ent(l %(n'a$ental constit(in'(8? vatra sat(l(i c( loc(intele si instalatiile econo$ico8sociale cores6(n0atoare5 in (nele ca0(ri o3servan'(8se c"iar o circ($scriere a (nor 0one econo$ice 55s6eciall0ate:5 in %(nctie 'e nevoile colectivitatii. lata 'e ce str(ct(ra teritoriala 6oate re%lecta5 la o an($ita scara si5 in an($ite con'itii5 $o'(l 'e 6ro'(ctie al societatii5 in 6ri$(l ran' s(3 as6ect(l econo$ic5 'ar si s(3 eel social5 'aca ave$ in ve'ere %a6t(l ca an($ite %or$e 'e or#ani0are sociala se 6ot 556roiecta: 6e sol5 se 6ot o3serva 6e teren. S8a a6reciat 6e 3(na 're6tate ca str(ct(ra econo$ics si sociala a co$(nitatilor 'e viata 'in acea vre$e a 6er$is accent(area 'i%erentierii sociale a tarani$ii 6rin ac($(larea tre6ratS 'e catre (nii $e$3ri ai co$(nitatilor a#rare
'e 3(n(ri $o3ile Q con'itie a C22 EUROPA ZANULUI O MIE: C 8 @?/ cristali0ariCi ra6ort(rilor 'e aservire 'e caracter %e('al 6e teritori(l ro$anesc. Acest 6roce2 va con'n(a5 5in 'i$ensi(ni s6orite5 la c($6ana 'intre cele 'o(a $ilenii5 '(can' ?G 'e%inirea con'n(t(l(i social al co$(nitatilor satesti. .Un rol i$6ortant ?8a av(t5 in contin(are5 %(nctia sociala si 6olitica incre'intatS (no 6ersoane 'in ca'r(l o3stii5 investite c( 6(teri 'e6line in aceasta 6rivintSG aceastG a(tono$i0are a %(nctiei sociale %ata 'e societate va '(ce5 in cele 'in (r$a5 la 'o$inatiG Sa as(6ra societatii. Paralel insa c( acest 6roces5 care n( 6oate stn#(r eA6lica a6ariti relatiilor 'e aservire5 s8a 'es%as(rat (n alt(l5 an($e eel al 'i%erentierii '(6a avere5 ' ac($(lsri 'e 3o#atii ca #er$eni ai 'estra$arii5 in %inal5 a (nitatii o3stii. R P(nct(l 'e 6lecare ?8a cons't(it o3stea sateasca5 in ca'r(l careia cele 'o(a %or$e ' 6ro6rietate Q a o3stii as(6ra intre#(l(i %on' %(nciar al co$(nitatii si 6osesi(ne in'ivi'(als a lot(l(i a#rar 'e catre $e$3rii o3stii5 c( alte c(vinte 6ro6rietatea colectiv 1st 6osesi(nea 6rivata Q a( creat con'itii tot $ai %avora3ile 'i%erentierii '(6a avert F(nctiile sociale 'etin(te 'e (nii in'ivi0i5 o3li#atiile $e$3rilor o3stii %ata 'e acest 6ersoane5 conserintele $ateriale ale ins(t(irii 'o$inatiei 6olitice a6o6(latiilor $i#ratoar a( a'ancit 6roces(l 'e 'i%erentiere sociala5 'e ins(sire 'e catre an($iti $e$3ri 'i inte%ior(l o3stii a (nor 6osesi(ni 6rivate5 incl(siv %(nciare5 s%arsin' 6rin aservire $e$3rilor o3stii. .G De0voltarea sensi3ila econo$ica5 inre#istrata $ai ales in secolele IFQFI 6e te' tori i car6ar.o8'an(3ia.il5 con'&ionata 'e evol(tia 'e$o#ra%ica5 s8a concreri0at in avanti ac'vitatii 6ro'(ctive5 la care se a'a(#a o ac'vitate 'e sc"i$3 cores6(n0atoare5 o or#ani0ai 6olitica 'e%inita5 6rec($ si $ce6(c(rile sa( (neori reinvierea viecii (r3ane5 re0(ltan i$a#inea (nei societa' an#a7ate 6e calea 6er%ectionarii 3a0ei econo$ice5 s(6erioare celO 'in eta6a 6rece'enta. Fara sa cons.'t(ie o 6ro3a 'irecta5 aceasta str(ct(ra econo$ica societatii ro$anesti avea sS con'(ca la (nele trans%or$ari in ca'r(l ra6ort(rilor social care 'evin evi'ence la s%arsit(l 6erioa'ei $entionate. Ase$enea trans%or$ari str(ct(ra .8a( 6etrec(t in ca'r(l co$(nitatii o3stes'. Pro#res(l $i7loacelor 'e $(nca5 crestert 6ro'(ctivitStii $(ncii a( av(t 're6t consec$tS 6rinci6als5 6osi3ilitatea (n(i s(r6l(s5 ca7 a cons't(it 3a0a o3iectiva a re6artitiei ine#ale5 a 6relevarii l(i 'e catre an($ite ele$eni 'in ca'r(l colectivitatii. Doc($entele ar"eolo#ice ne 'a( 6osi3ilitatea sa s(r6'n'ei $ai 3ine 6re0enta in ca'r(l 6ro6rietStii co$(nitare a (nor %or$e ale 6ro6rietati4 6rivat a (nor noi %or$e 'e $(nca in or#ani0area 6ro'(c'ei5 a (nor ra6ort(' 'e aservire5 O vor %i con%ir$ate 'e 'oc($entele scrise in secolele FQFI. Re0(ltatele cercetarilor e%ect(ate 6ans in 6re0ent5 eA6(se in ca'r(l (nor $ono#ra4 3a0ate 6e investi#area inte#ral4 sa( a6roa6e inte#rals a ase0arilor B6rec($ Dri'(5 B(co Co$ana 'e -os5 !arvan5 Ca6i'ava5 F(n'( Hertii5 Do'esti5 I0voare8Ba"naD5 al (nor st(c s6eciale sa( 'e sinte0a Bin ca0(l ase0arilor 6artial cercetate2 Baca(5 M(r#eni5 S6inoas Baiceni5 S(ceava5 Brasa(ti5 E6(reni5 Dersca5 Onces'5 Sen'reni si altele in Mol'ov B(c(resti8 Stra(lesti5 Sirna5 Tar#sor5 D(lceanca5 )er3ita5 O'ea5 Dro3eta8T(rr Seve'n5 )arto65 Bra#a'ir( in ceea ce va %i Tara Ro$aneascaG Bratei(5 Ci6S(5 HSr$a Rot3av5 Be0i'5 Si$onesti5 Poian5 Da3aca5 Si#liisoara in TransilvaniaD o%erS lar#i 6osi3ilitG
212
INCEPUTURI MEDIE)ALE 'e c(noastere a ti6(rilor 'e ase0ari si 'e loc(inte5 a $o'(l(i 'e 'is6(nere a acescora5 a 0onarilor 'in ca'$l vetrei sat(l(i5 a $o'alitatUor 'e a$6lasare a instalatiilor econo$&e si a 6roces(l(i 'e $o3ilitate 'e$o#ra%ica. Asa5 'e 6il'a5 $area $a7oritate a satelor ro$anesti 'in secolele IF8FI s(nt H6site 'e %orti%icatii5 c( eAce6c& acelor rese'inte ale con'(catorilor or#anis$elor statale 'es6re care s8a 6o$enit 'e7a. In sco6(l asi#(rarii (nei a6arari nat(rale5 cele $ai $(&e era(: sit(ate 6e terase inalte5 6e 3ot(ri 'e 'eal sa( 6e 6ro$ontorii c( 6ante a3r(6te5 #re( accesi3ile. S(6ra%ata loc(i3ila a (nei ase0ari r(rale 'in vre$ea $entionata n( 6oate %i sta3ilita 6recis5 'atorita $o3il&atii si 'ina$icii loc(irii in ca'r(l (n(i ast%el 'e o3iectiv5 i&6t care i$6ie'ica c(noasterea c( eAactitate5 6e o an($ita 6erioa'a5 a n($ar(l(i 'e loc(inte In %(ncti(ne. Tot(si5 6otrivit o3servatiilor 'in $ai $(&e ase$enea ase0ari5 satele 'i%erea( $(lt s(3 acest as6ect (nele 'e altele5 in %(nctie5 %ireste5 'e con'itiile #eo#ra%ice5 'e sit(atia to6o#ra%ica a teren(l(i 6e care se constit(ia(. La Dri'(5 'e eAe$6l(5 ase0are cercetata inte#ral5 n($ar(l loc(inPelor 6e ti$6 'e 'o(a8trei secoie a %osc 'e a6roAi$ativ /=. La Co$ana 'e -os5 ase0area era alcat(ita 'in /@ 'e loc(inte5 la B(cov ?K loc(inte5 @= la Da3aca si Ta#a5 @. la F(n'( Hertii5 @= la Do'esti5 @. la Bra#a'i$5 @/ la I0voare8Ba"na5 ?. la Davi'eni5 @K la Si$onesti si asa $ai 'e6arte. Facan' o $e'ie5 o3serva$ ca n($ar(l loc(intelor se ci%rea0a la circa @=8/=5 esalonate 6e cateva #eneratn. Aceasta s&(atie cores6(n'e (nor realitati 0onale B$ Transilvania5 n($ar(l %a$iliilor 'in (nele sate era $(lt $ai $areD5 conse$nate 'e 'oc($ente 6entr( secolele anterioare5 care $entionea0a5 la o 'ata an($ita5 n($ar(l 'e ?/ case eAistence $tr8(n sat 'in Mol'ova in%iintat 55'in 6(sti(:. Ti6(l 'e loc(in%a 6re'o$inant ii constit(ie in #eneral5 ca si $ai inainte5 3or'ei(l si loc(inta 'e s(6ra%eta a'ancita 6ana la =5.= $. For$a loc(intelor era5 in #eneral5 rectan#(lara5 'i$ensi(nile lat(rilor variin' intre @ si . $ l(n#i$eG (neori acestea avea( o %or$a ovala. Peretii era( 'in n(iele li6ite c( l(t5 s(stin(ti 'e 6ari5 ale caror (r$e se o3serva in colt(rile si 6e lat(rile 3or'eielor sa( al loc(intelor. In (nele ca0(ri5 6eretii se ri'ica( 'e la s(6ra%ata
sol(l(i5 %(n' ase0ati 6e tal6ici 'e le$n si $ai rar 6e 6ietre. In (nele 0one 'e 'eal si s(3car6atice5 6eretii era( constr(iti 'in 3arne si scan'(ri li6ite c( l(t. In interior(l acestor loc(inte5 in cateva ca0(ri co$6arti$entat in 'o(a inca6eri5 s8a( a$ena7at c(6toare 'e 6iatra 'e r'( sa( 'in l(t a$estecat c( 6iatra sa( cio3(ri. Uneori eAista( n($ai si$6le vetre (sor a'ancite in 6a$ant5 c"iar si cate @8/ intr8o sin#(rS loc(inta5 6rec($ $ ase0area 'e la Dri'(. In %ata c(6tor(l(i sa( 6e (na 'intre lat(ri se a$ena7a( lavite 'in l(t si 'in 6iatra5 se crea( nise in 6erete5 (tili0ate 6entr( 'e6(nerea o3iectelor casnice. Alat(ri 'e loc(intele 6ro6ri(80ise5 se a%la( aneAe 'e $ici 'i$ensi(ni Bateliere 'e $estes(#ariD la Sirna5 B(cov5 !arvan5 Ca6i'ava5 I0voare8Ba"na5 Brasa(ti5 Da3aca5 Si$onesti etc. De (n inceres stiinti%ic 'eose3it s(nt in%or$atiile re%eritoare la 0onarea c( caracter econo$ic a s(6ra%etei loc(i3ile a ase0arii5 la a$6lasarea teritoriala a 'i%eritelor o3iective r(rale c( caracter econo$ic5 consecinte ale 6roces(l(i 'e teritoriali0are a co$(nitatii EUROPA 55ANULUI O MIE: @?.
55&57i))
"'II, Cu c.ir ic l-/aaearse
o o
ID'
0888 B/rdei 0ec.i u t/r <ie c/ t 9ra i 7ur"ulie Ill L/cui"ta d sii ratata
Fi#. .= Plan(l #eneral al ase0arii 'e la Dri'( 'in secolele DC8FI.

&0:t0 ;-<sc6
Fi#. .? Plan(l 'in secolele )II?8IF 'e la B(cov8Tioca5 7('. Pra"ova.
'e viata res6ective5 In ca'r(l careia ele$enc(l %(n'a$ental il constit(ie vatra sat(l(i c constr(ctive 6entr( loc(it5 c( aneAele si c( 'e6en'intele cores6(n0atoare5 c( #ra'in live0i si c"iar teren 6entr( a#ric(lt(ra5 %a6t 'e o i$6ortanta a6arte 6entr( intele#ere 6roces(l(i 'e a6aritie a 6ro6rietatti 6rivate %(nciare5 a ra6ort(rilor 'e aservire. @/K INCEPUTURI MEDIE)AI.E Anali0a %eno$en(l(i 'e 'istri3(te a loc(intelor Bc( 'e6en'inte si aneAeD in ca'r(l vetrei sat(l(i5 %oc(ta 6e 3a0a cercetarilor 'e la Dri'(5 B(cov5 B(c(restiQStra(lesti5 Do'esti5 S(ceava5 Si$onesti5 Filiasi5 Co$ana 'e -os5 Hansca5 L(case(ca5 a 6rile7(it evi'entierea (nor as6ecte econo$ice si sociale 'e $are inse$natate 6entr( c(noasterea societatii r(rale 'in secolele IF8FI. In $area lor $a7oritate5 in con'ir7i #eo#ra%ice variate5 loc(intele5 %ie ci e vor3a 'e cele a'ancite sa( 'e cele 'e s(6ra%ata5 era( 'is6(se in 55c(i3(ri: 'e cate /89 la n($ar5 or'onan'(8se5 oarec($5 in sir(ri5 s6aciile 'intre ele %(n' a'evarate (licioare 'e acces. La Dri'(5 B(cov8Tioca5 Do'esti5 Filiasi5 Si$onesti5 Ta#a5 Di3aca5 Arc"i('5 Noslac5 S(ceava5 loc(intele era( 'is6(se in 55c(i3(ri: 'e cate /89 case la (n Ioc5 $tre 55c(i3(ri: re0ervan'(8se s6atii intinse5 sit(atie care %ace ca ase0area5 sat(l res6ecriv5 sa oc(6e o $are s(6ra%aca 'e teren. La Ili'ia5 'e 6il'a5 sat(l 'in secolele )III8IF se intin'ea 6e o s(6raiata 'e @ "a. N($Sr(l 55c(i3(rilor: varia 'e la o ase0are la alta. In $e'ie s8a constatat eAistenta (n(i n($ar 'e 98K ase$enea 55c(i3(ri: 'e %iecare ase0are. Tre3(ie 6reci0at ca '%ra 'e a6roAi$ativ @= 'e case5 care %or$ea0a sat(l5 se re%era la o '(rata 'e cateva #eneratii5 ti$6 in care activitatea 'e constr(ctie a loc(intelor a %ost 'est(l 'e 'ina$ica5 $(lte 'intre loc(inte s(%erin' 6re%aceri la rea$ena7area lor 6e a6roAi$ativ acelasi Ioc. Cele 'o(a sa( c"iar $ai $(lte %a0e 'e constr(ccie o3servate c( 6rile7(l cercecarilor5 la Dri'(5 B(cov5 B(c(resti sa( in aite 6arti5 se re%era5 'e 3(na sea$a5 la acest 6roces 'e 6er$anent '"ia$is$ s(3 as6ect constr(ctiv5 6roces co$(n atat societatii $e'ievale5 cat si celei $o'erne sa(
conte$6orane. Aceasta reali0are i0vorata 'in ra6or$rile %ii$iliale eAistente in ca0(l loc(intelor855c(i3(ri:5 in care5 alat(ri 'e casa 6arinteasca5 s8a( constr(it loc(inte ale $e$3rilor %a$iliei se6arati in %a$ilii in'ivi'(ate 6rin casa:torie5 6rec($ si ten'inta $ani%esta 'e a se constr(i 'e la o %a0a la alta loc(inte 'e s(6ra%ara5 $ai n($eroase5 $ai inca6atoare5 re6re0inti 'ove0i incontesta3le ale eAistentei (neia si aceleiasi. (nitati teritoriale5 a aceleiasi co$(nitati o$enesti5 care a contin(at sa se 'e0volte s(3 ra6ort 'e$o#ra%ic5 'e la o eta6a la alta5 6rin %eno$en(l 'e 55roire: a %a$iliilor8n(cle(5 'e 6o6(Eare a s6ati(l(i li3er 'in ca'r(l vetrei sat(l(i. S8a o3servac $ai s(s ca 6re0enta (nor 0one c( o37ective c( caracter econo$ic in ca'r(l vetrei sat(l(i ri'ica5 6rin %(nctia5 rol(l si a6artenenta lor social8econo$ica5 6ro3le$e 'e (n interes 'eose3it 6entr( intele#erea 6roces(l(i 'e rnani%estare a 6ro6rietatii 6rivate5 %(nciare c"iar5 si5 'e aici5 a consecintelor 'in 'orneni(l relatiilor 'e 6ro'(ctie 'in san(l societatii 'e 6e teritori(l t rii in secolele )III8FI. Este vor3a5 $ai intai5 'e (n %eno$en 'e o clara in'ivi'(ali0are a #os6o'ariilor B$(lt $ai evi'ent 'ecat in 6erioa'a anterioaraD5 c(6rin0an'5 6e lan#a loc(inte2 aneAe5 'e6en'inte5 $i7loace si (nelte 'e 6ro'(ctie. La Dri'(5 B(cov5 Stra(lesri5 Sirna5 S(ceava5 Do'esti5 Da3aca5 Filiasi si in alre $(lte ase0ari cercetate5 (n ase$enea %eno$en se concreti0ea0a 6rin 'esco6erirea (nor #os6o'arii in'ivi'(ale5 co$6(se 'in case 'e loc(it5 aneAe 6entr( vite5 c(6toare 'e (tilitate casnica constr(ite in i$e'iata a6ro6iere a loc(intei5 'e6o0ite si #ro6i 'e cereale5 6rec($ si (nelte 'e 6ro'(ctie5 a#ricole in 6ri$(l ran'2 3ra0'are5 c(tite 'e 6l(#5 coase5 seceri5 cosoare. Plan(l ase0arii 'e la Dri'(5 'e 6il'a5 este EUROPA 55ANULUI O MIE: @?<
Fi#. .@ Inccrcsri 't2 rcconscit(ire a (nor ci6(ri 'e loc(in%e 'in ase0area 'in secalele F8FII 'e la Hansca BIQiG si L(case(ca B.D.
concl('ent in aceasta 6rivintaG se o3serva c($ celor 98. loc(inte care alcat(iesc (n 55c(i3: le cores6(n'5 in #eneral5 cate (n c(6tor 'e (tilitate casnica si o #roa6a 55"($(ita: cores6(n0atoare. Un 6roces 'e in'ivi'(ali0are5 in sens 'e a6artenenta la %iecare #os6o'arie5 in co$6aratie c( cele colective5 se constata si in ca0(l (neltelor 'e 6ro'(ctie %olosite in a#ric(lt(ral 3ra0'arele 'esco6erite la Ra'(caneni5 Po#onesti8)asl(i5 Racari8DolE5 !r($e0oaia5 !arvan5 Ca6i'ava5 S(r'(lesti5 Da3aca5 c(titele 'e 6l(# 'e la Po#onesti8)asl(i5 Da3aca5 oric(rile @i a INCEPUTURI MEDIE)ALE
'e la Floreni5 Do'esa5 Averesti5 coasele 'e la T(6ilati5 Da3aca5 secerile 'e la Car7a5 Do'esti5 Cosna5 Ra'(caneni5 Dri'(5 cosoarele 'e la Do'esti5 Fe'esti5 Bo#'ana5 Da3aca5 sa6ali#ile si ra$ele 'e "arlet 'e la Do'esti5 S6inoasa5 F(n'( Hertii5 Poienesti si 'in alte ase0ari 'ove'esc a6artenenta in'ivi'(ala a acestora la nivel(l %iecarei #os6o'arii r(rale 'in ase0iirile in care s8a( %"c(r ase$enea 'esco6eriri. Alte cercetari 'e$onstrea0a ca5 6aralel c( aceasta 6ro6rietate in'ivi'(ala as(6ra (neltelor5 eAista si o 6ro6rietate colectiva as(6ra acestora5 cea a co$(nitatii r(rale5 a o3stii satesti5 asa c($ o 6ro3ea0a 'e6o0itele 'e 0eci 'e &# 'e (nelte a#rare 'esco6erite 6e c(6rins(l tarii5 ca 'e 6il'a5 cele 'e la Dra#osloveni5 Barlo#(5 Ra'ovan(5 C(rcani. EA6Hcatia (nei ase$enea sit(atii re0i'a in 6roces(l 'e or#ani0are a 6ro'(ctiei In 'e6lina concor'anta c( sta'i(l 'e or#ani0are sociala a co$(nitatii 'e viata 'in acea vre$eG ne re%eri$5 asa'ar5 la 6ro6rietatea colectiva as(6ra (neltelor a#rare5 n($ar(l acestora in'ican' $ari$ea o3stilor res6ective. Mai 'i%icil 'e 'oc($entat este5 insa5 eAistenta 6ro6rietatii %(nciare in'ivi'(ale la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii. Se 6are ca: ar#($ent(l lo#ic5 6otrivic car(ia5 atata vre$e cat eAista 6ro6rietatea in'ivi'(ala as(6ra (neltelor si a $i7loacelor 'e 6ro'(ctie5 a 6ro'(ctiei insasi5 a ani$alelor 'e $(nca5 a aneAelor si a 'e6en'intelor 'in #os6o'arie5 tre3(ie sa a'$ite$ si eAistenta (nei 6ro6rietati %(nciare in'ivi'(ale inci6iente5 este con%ir$at 'e (nele o3servatii ar"eolo#iceG ave$ in ve'ere constatarea %ac(ta In (nele ase0ari c( 6rivire la caractenil social8 7(ri'ic al s(6ra%ecei 'e teren 'in vatra sat(l(i 6e care era constr(ita loc(inta c( aneAele sale5 si5 evi'ent5 c( liva'a si c( #ra'ina cores6(n80atoare5 Ast%el5 la S(ceava si la Tar#sor s8a o3servat o revenire s(ccesiva5 '(6a o 6erioa'a 'e ?=8?. ani5 6e vec"ea vatra 'e sat a loc(itorilor 'in secolele )III8FI5 revenire care5 in ca0(l (nor loc(inte5 s8a re6etat 'e $ai $(lte on. EAacntatea re%acerii loc(intelor 6e vec"ile 55te$elii: 'e$onstrea0a ca este vor3a 'e aceeasi %a$ilie si5 'eci5 'e eAistenta 6ro6rietatii 6rivate as(6ra loc(l(i 'e casa si a s(6ra%etei cores6(n0atoare 'in vatra sat(l(i. De6lasarile constatate se eA6lica si 6rin siste$(l 'e eA6loatare te$6orara a teren(l(i ara3il5 $ai c( sea$a in 0onele 'el(roase5 (n'e sol(l ara3il $ai sarac isi e6(i0a5 6rin c(ltivare5 'est(l 'e re6e'e re0ervele n(tritive5 el (r$an' a %i 6arasit 6entr( a8i 'a 6osi3ilitatea re%acerii acestora. Pe 'e alta 6arte5 6re0enta %a$iliilor8lastar Bale co6iilorD in i$e'iata a6ro6iere a %a$iliei8n(cle(5 %or$an' acele 55c(i3(ri: 'e loc(inte5 re6re0intS 'ova'a 6osesi(nii in'ivi'(ale iniriale a s(6ra%etei 'e teren 'in vatra sat(l(i 6e care s8a( const$it casele co6iilor5 'es6rinsi 'in %a$ilia8n(cle(5 in 3a0a 're6t(l(i 'e $ostenire. In aceeasi or'ine 'e i'ei5 eAistenta s6ariilor li3ere intre 55c(i3(rile: 'e loc(inte5 %olosite si ca teren ara3il5 in ca0(l ase0arii 'e la Ili'ia aceste s6acii %(n' 'est(l 'e $ari5 6er$ite %or$(larea (nor i6ote0e 'e I(cr( 6rivin' 6ro3le$a relatiilor 'e 6ro'(ctie 'in ca'r(l co$(nitatii res6ective. Este 6osi3il ca toc$ai ase$enea s(6ra%ete ara3ile sa %i 'evenit 6osesie 6rivata %(nciara5 6rin a6artenenta lor la #os6o'ariile eAistente5 -ar %eno$en(l 'e instrainare a 6osesi(nii 6rivate sa se %i 6ro'(s5 $ai intai5 in li$ita acestei s(6ra%ete. EAe$6lele citate $ai s(s s(nt concl('ente in a a'$ite la noi eAistenta in ca'r(l ti6(l(i r(ral 'e str(ct(ra teritoriala 'in secolele IFQFI a (nor %or$e 'e 6ro6rietate in $as(ra EUROPAnANULUI O MIE: @?.
Fi#. ./ Interior(l (nei loc(inre se$ia'ancitc 'in seco%ele FI8FI/ 'e la Dino#eria8!arvan Breconstit(ireD.
sa 'e%lneasca contin(t(l social8econo$ic al ra6ort(8rilor 'in ca'r(l 6roces(l(i 'e or#ani0are a 6ro'(ctiei2 proprietatea colectivA. c( rol 6rinci6al5 a co$(nita tilor sTtesti5 atat as(6ra %on'(l(i %(nciar Bteren(l ara3il 'in a%ara vetrei sat(l(iD5 incl(siv as(6ra 6a'(rii5 a isla0(l(i5 a a6elor5 cat si as(6ra (nor (nelte a#rare i$6ortanteG po&e&iunea individuala. a lot(rilor a#ricole 'istri3(ite 6erio'ic si a6oi c( caracter 6er$anent5 'in %on'(l co$(nG proprietatea privata c( rol sec(n'ar5 as(6ra (nor $i7loace si (nelte 'e 6ro'(ctie si as(6ra (nor lot(ri 'in vatra sat(l(i5 toate cele trei %or$e coeAistan' in vre$ea la care ne re%eri$. Desi c( rol s(3si'iar5 eAistenta 6ro6rietatii
6rivate va con'(ce c( ti$6(l la 'isol(tia soli'aritarii 'e o3ste5 %a'litan' 6roces(l 'e a6ari6e a ra6ort(rilor 'e aservire in ca'r(l societatii ro$anesti5 ceea ce releva inse$natatea 'eose3ita a acestei %or$e 'e 6ro6rietate in trans%or8$area str(ct(rilor sociale. S8a a$intit $ai inainte ca in 0orii ev(l(i $e'i( ro$anesc ince6e sa se i$6(na: o no(a str(ct(ra c. .. 55 . 5
:
r
Fi#. .9 Urcior 'e a(r c( re6rc0entan
teritoriala2 cea 2. orti icaZor ale caror %(nctii 'e6a8 $&&e 'e %act(ra orie\UaEa 'in co$6o8sea( ca'r(l (nor si$6le intTrit(ri 'e%ensive5 nen6 te0a(r(l(i 'e la Sinnicola( Mare.
INC+ICUTURI MEDIE)ALE O 6artic(laritate a acestor %orti%icatii5 evi'en(ata 'e o3servatiile 6ri-e7(ite 'e investi#atia ar"eolo#ica5 o constit(te %a6t(l ca in 7(r(l lor5 In i$e'iata lor a6ro6iere5 %iinta( ase0ari r(rale alcat(in' i$6re(na (n co$6leA ceritorial. Ase$enea sit(atii s(nt concl('ente la Da3aca5 Sirioara5 Mol'ovenesti5 Cl(78Manasr(r5 Al3a I(iia5 B(cov5 Slon5 F(n'( Hertii si Dersca. Tinan' cont 'e constatarea ca5 in ca'r(l acestor %orti%icatii5 con'&iile 'e loc(ire 'i%erea( 'e cele 'in ase0arile r(rale o3isn(&e Bloc(inte $ai s6atioase2 ?K $@ la Da3aca5 verita3ile 556alate: la Mircea )o'a5 inventare 3o#ate 'e 6o'oa3e5 3i7(terii5 $one'e 3i0antine si carolin#iene5 cera$ics s$alt(ita orna$entata5 ar$eD5 %(n' vor3a5 evi'ent5 'e o cate#orie sociala s(6ra6(sa5 6(te$ 6res(6(ne eAistenta (nor ra6ort(ri sociale 'e 'e6en'ents colectivi intre acest #r(6 social si eel re6re0encat 'e loc(itorii satelor 'in 7(r(l %orti%icatiei. De alt%el5 o ase$enea %orti%icatie5 care 7(ca rol(l centr(l(i 'e conver#ent al (nei intre#i 0one r(rale5 n( 6oate %i conce6(ta %ara eAistenta (n(i "interlan' 'e sate c( loc(itori5 6rin $(nca carora se reali0a(5 in ca'r(l ra6ort(rilor inci6iente 'e aservire5 %(ncciile social8econo$ice ale acesteia. Ase$enea %eno$en5 in tain it in acea vre$e si in ca'r(l societatilor vecine sa( $ai in'e6artate 'e teritori(l ro$anesc5 6re0inta o se$ni%lcatie social86olitica a6arte5 co$6leAele teritoriale res6ective avan' rol 'e rese'inte ale ca6eteniilor (nor %or$ati(ni 6olitice5 'e centre ale or#ani0atiilor teriroriale. Ince6an' 'e la %inele secol(l(i al IF8lea5 ase$enea realitari n( 6(tea( scS6a a(torilor (nor scrieri 'e e6oca. TeAtele $ai vec"i 'in secolele IFQF5 %olosite 'e AnonI$(s in cronica sa5 6o$enesc 'e eAistenta in ca'r(l celor trei or#anis$e statale 'in Transilvania a (nor rese'inte %ora%icate5 a (nei or#ani0ari $ilitare 3ine inc"e#ate5 in'e6linin' %(nctia 'e a6arare a stat(l(i si care 'e%inesc o no(a e6oca. A(toritatea l(i Men($or(t5 6e 'e alta 6arte5 'e6asise sta'i(l (nei si$6le 6(teri $ilitare5 ea eAtin0an'(8se si as(6ra 6ersoanei si a 6a$ant(l(i s(6(silor ei. Forti%icatia 'e la Bi"area avea rol 'e rese'inta a voievo'(l(i Men($or(t5 cele 'e la Da3aca sa( Cl(78Manasc(r in'e6linin' %(nctia 'e rese'inte ale voievo'(l(i !el(5 iar cele 'e la +eve8C(vin5 Pescari sa( Orsova avea( %(nctia 'e centre 6olitice ale l(i !la'. La s(' 'e Car6ati5 (n rol ase$anator era in'e6linit 'e %orti%icatia 'e la Slon5 6rec($ si 'e cea 'e la B(cov. Mart(riile scriitorilor 3i0antini atesta 6re0enta si a altor ase$enea rese'inte %orti%icate la nor' 'e D(nare5 (n'e re0i'a( con'(cStorii (nor or#anis$e 6olitice teritoriale?. Cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate la C"irno#i Bin 0ona OlteniteiD a( scos la iveala vesti#ii se$ni%icative Bolane5 cera$ics s$alt(itaD5 6entr( a 6res(6(ne eAistenta si aici a (n(i centr( teritorial c( %(nctii ase$anatoare celor 6re0enrate $ai s(s. Pe teritori(l Do3ro#ei5 inscri6ria 'e la Mircea )o'a 'in ;9/5 a$intin' 6e (n 7(6an Di$&rie5 6rec($ si cea 'e la co$6leA(l $onastic 'e la Basara3i8M(r%atlar5 $entionan' 6e (n alt 7(6an5 !"eor#"e5 la %inele secol(l(i al F8lea5 re6re0inta 'ove0i ale 6roces(l(i 'e or#ani0are teritorial86olitica5 con'(catorii acestor or#anis$e re0i'an' in %orti%icacii5 6rec($ cea 'e la Mircea )o'a sa( 'in alee 6arti. Acelasi rol este 6osi3il a %i in'e6linit5 6e teritori(l Mol'ovei5 %orti%ica'ile cercetate 'e la Dersca5 F(n'( Hertii si altele. ? @ame&. III5 6. ?9?.
EUROPA -)NULUI O MIE: @@? N($ele (nor ase$enea con'(catori ai (nor or#anis$e 6olitice era( 6o$en&e si 6e teritori(l Bariat(l(i5 6rec($ )oila si )ata(l5 7(6ani8a$intiti 6e (n vas 'in te0a(r(l 'e la Sannicola( Mare 'in secol(l al F8lea. Mart(riile cronicar(l(i 3i0antin Slr*lit0es5 re6ro8'(se si 'e +e'renos5 'es6re eAistenta in stan#a D(nirii5 tot in secol(l al F8 lea5 a (noi %orti%icatii servin' 're6t rese'inte ale (nor ca6etenii 6olitice?5 s(nt 6ro3e evi'ente 'es6re stra'%icarea sociala 6r6n(ntata 6e care societatea 'e at(nci era in $as(ra sa o o%ere. Inse$natatea 'eose3ita 6entr( istoria $e'ievala a tarii noastre 6e care o eA6ri$a secolele DC8FI 6rivitor la str(ct(ra sociala $ai 6oate %i s(3li$ata: si 6rintr8(n alt ar#($ent5 a6roa6e 'e loc %olosit in istorio#ra%ie 6entr( evi'entierea str(ct(rii sociale 'in acea vre$e5 ar#($ent ale car(i valence 6ot contri3(i la intele#erea si $ai 'e6lina a nivel(l(i atins 'e evol(tia ra6ort(rilor sociale2 este vor3a 'e or#ani0area ecle0iastica5 3iserica re6re0en8 tan' (n cola3orator a6ro6iat al 6at(rii con'(catoare. In0estrata c( (n 6atri$oni( 3o#at5 incl(siv c( %on' %(nciar si c( o a'$inistratie cores6(n0atoare5 3iserica 'evine (n %actor activ in 6roces(l 'e aservire a o3stilor sates'. Al3a. I(iia sa( Da3aca secolelor +8F5 6rec($ si Cena'(l 'e la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea5 constit(ie centre ale 6(terii 6olitice si reli#ioase in acelasi ti$65 contri3(in' 'in 6lin la e'i%icarea (nei noi societati. Bo#atele ase0a$inte $onast7ee5 a%latoare in tara l(i A"t($5 se 3(c(ra( 'e intinse 6ro6rietatiG $anastirea S%. loan Bote0ator(l5 'e 6il'a5 6ose'a la Cena' 6ro6rietati in care a treia 6arte a loc(&orilor sl(7ea( 6e cal(#ari5 %iin'5 6rin (r$are5 in 'e6en'ents. %e('ala 'e aceasta. Este evi'ent ca intr8o ase$enea i$a#ine 'e 'e0voltare sociala5 a6ariria (n(i 'oc($ent 6rec($ eel 'in ?=<.5 6rin care $anastirea S%. Bene'ict era in0estrata c( ?@= 'e #os6o'arii 'e tarani 'in Artan'8Bi"or n( 6oate sa $ai s(r6rin'a. Ori#inea in secolele anterioare a (nor ase$enea ra6ort(ri sociale avansate re6re0inta o real&ate5 care eA6lica evol(tia %eno$en(l(i la care ne8a$ re%erit. Ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea a'(cea si 6ri$ele 'ove0i scrise ale (nei societati %e('ale in c(rs 'e $at(ri0are 6e teritori(l Transilvaniei5 In 6rinci6al2 la c(rtea l(i A"t($ eAista(5 '(6a c($ ne in%or$ea0a le#en'a "a#io#ra%ica a S%. !erar' =*egenda "ancti 3erardiG. $an %e('ali5 'en($iti nobi5&. care 6ose'a( $osii intinse5 allodiae. si c(rti 6ro6rii5 citrine1 ei 'ennea( n($eroase t(r$e 'e ani$ale in#ri7ite 'e oa$eni 'e6en'en' =pa&tore&G &i 'e ro3i =ancillaeG.
c. Ince6(t(rile vie%ii (r3ane $e'ievale

Pret(tin'eni5 a6aritia sa( reor#ani0area vietii (r3ane a( re6re0entat (n 6roces 'e $are co$6leAitate5 consecinta a 'e0voltarii #enerale a societatn o$enesti s(3 $(lti6lele ei as6ecte5 a str(ct(rilor sale econo$ice5 sociale si 6olitice 're6t 6re$ise 6e Biin'al(l cSrora s8a 'es%as(rat intre#(l 6roces 'e i$6l$ire (r3ana. Rec(noaste$ in aceasta 'e0voltare5 in 6ri$(l ran'5 rol(l %(n'a$ental 'etin(t 'e #ra'(l atins 'e 'ivi0i(nea $(ncii5 ca (r$are
Ibidem.
TZ1
INCEPUTURIMEDIE)ALE a 'e0voltarii 6ro'(ctiei5 a s6or(l(i sensi3il 'e$o#ra%ic inre#istrat 'e co$(nitatea 'e viata 'e 6e (n an($it teritori(. Alat(ri 'e acesri %actor4 $a7ori ai i$6linirilor (r3ane5 o inse$natate sensi3ila a av(t8o si eAistenta (nor 'r($(ri co$erciale 6e care era( 6(rtate catre loc(ri-e 'e sc"i$3 o serie 'e 6ro'(se5 activ&ate care a concri3(it 'in 6lin la ri'icarea (nor ase0ari c( o 6o0&ie #eo#ra%ica %avora3ila. De ase$enea5 neces&ati 'e or'in strate#ic5 relatii Internationale5 eAistenta (nor 3o#atii $iniere5 toate a( %ac(t ca %or$area si 'e0voltarea ase0arilor c( caracter (r3an sa %ie (n 6roces co$6leA si n(antat c"iar 'e la o re#i(ne la a"a 'in ca'r(l aceleiasi tari. Pe 'e alta 6arte5 este a3sol(t necesar a se %ace 6reci0arile 'e ri#oare in le#at(ra: c( contin(t(l nori(nii 'e oras sa( 'e ase0are (r3ana in ev(l $e'i( si $ai c( sea$a in eta6a ti$6(rie a inte$eierii acestora. De%initia oras(l(i 're6t 6(nct 'e concentrare a 6o6(latiei5 a (neltelor 'e 6ro'(ctie5 a ca6ital(l(i5 a neces&arilor si a $i7loacelor 'e a le satis%ace5 ca centr( aE $estes(#(rilor5 al co$ert(l(i5 al 6ro'(criei 'e $arr(ri si al circ(latiei $ar%(rilor se re%ers5 'e 3(na sea$a5 la %a0a %or$irii sale 'e6line5 a $at(ri0arii acest(ia. In c(rs(l 'e0voltarii5 insa5 oras(l $e'ieval a c(nosc(t $ai $(lte eta6e5 ince6an' c( cea 'e constit(te5 eta6a in care caracterisricile en($erate $ai s(s s(nt li$itate5 (nele 'intre ele li6sin' sa( #asin'(8se in stare e$3rionara5 sit(arie care %ace ca ase0area res6ectiva sa ai3a (n 6ron(nrat caracter r(ral5 a'eseori ne'eose3in'(8se5 esential5 'e sat(l o3isn(&. In (nele ca0(ri5 'oar ele$ent(l 'e %orti%icare a ase0arii5 servin'5 6oate5 're6t rese'inta a (n(ia 'intre con'(catorii locali ai or#anis$(l(i statal 'in care ase0area in ca(0a %&cea 6arte5 re6re0inta 6artic(laritacea care in'ica o an($ita ten'inta 'e 'e6asire a nivel(l(i r(ral5 $ai c( sea$a 6rin 6ers6ecriva i$e'iata 'e 'e0voltare. In aceeasi eta6a5 c"iar si 6entr( $arto$l oc(lar5 6ro3le$a 'e%inirii acestei ase0ari constit(ia o $are 'i%ic(ltate5 in 'est(le ca0(ri incert&('inea atri3(irii 'en($irii 'e sat sa( oras %(n' evi'enta. De aceea5 conte$6oranii acestei eta6e 'e 'e0voltare a( (tili0at 'iverse nori(ni 6entr( ase0arile 'in aceasta %a0a a evol(tiei lor5 6rec($ cele 'e civita&. orum. oppidiim. 6entr( a re'a cat $ai eAact contin(t(l real al (nor ase$enea stari 'e l(cr(ri. Co$6leAitatea 6roces(l(i 'e cristali0are (r3ana5 'eter$inate 'e con'itiile eAtre$ 'e variate in care acesta s8a 'es%as(rat5 a con'(s la $ani%estarea $ai $(ltor $o'alitaPi sa( cai 'e a6aritie a oraselor $e'ievale5 care 'i%era n( n($ai 'e la o tara la alta5 ci c"iar 'e la o 6rovincie sa( 0ona la alta. Cercetarile e%ect(ate a( i'enti%icat $ai $(lte cai 'e in%iri6are (r3ana5 c($ ar %i5 'e eAe$6l(5 cea a trans%or$arii (nei ase0ari r(rale in oras5 a (nei ase0ari sit(ate in a6ro6ierea (nei eA6loatari $iniere5 in a6ro6ierea sa( la con%l(enta (nor 'r($(ri co$erciale5 la
(n va' sa( 6e (n 6as car6atin5 nasterea (n(i oras 'intr8o 6iata sa( tar# 6erio'icG (n rol i$6ortant in acest 6roces ?8a( av(t si (nele 6(ncte strate#ice 6reva0(te c( %orti%icatii5 in'e6linin' si rost(ri 6olitice5 in 7(r(l carora s8a( 'e0voltat5 in 'ec(rs(l (n(i rasti$6 $ai $(lt sa( $ai 6(rin in'el(n#at5 ase0ari c( caracter (r3an. Pret(rin'eni5 insa5 %actorii %(n'a$entali ai acestor intoc$iri a( %3st in 6ri$(l ran' %actor(l (raan5 6o6(latia5 in'icele sa( 'e crestere5 alat(ri 'e care rec(noaste$ 'e0voltarea #enerala a societatii5 'ivi0i(nea $(ncii5 se6ararea $estes(#(rilor 'e a#ric(lt(ral in inteles(l #eneral al acesteia5 sc"i$3(rile 'e $ar%(ri. EUROPA 55ANULUI O MIE: 224 Dar 'aca $e'ievistica ro$aneasca a o3tin(t5 in s6ecial in (lti$ele 'ecenii5 i$6ortant re0(itate in cercetarea %eno$en(l(i (r3an $e'ieval5 contri3(in' ast%el la el(ci'arec $(ltora 'intre 6ro3le$ele s6eci%ice5 in #enere5 vietii (r3ane $e'ievale5 6ro3le$a #ene0ei oras(l(i $e'ieval ro$anesc5 a eta6ei 6ri$are a 6roces(l(i 'e 'es6rin'ere a acestei cate#orii social8econo$ice 'in $e'i(l r(ral5 a caracter(l(i si al %(nctiilor in'e6linite in aceasta eta6a5 a( ra$as inca in 'o$eni(l controverselor5 c( tot a6ort(l st('iilor $ai recente. In le#at(ra c( aceasta 6ro3le$a5 a #ene0ei (r3ane $e'ievale ro$anesri5 'o(a c"esti(ni $eto'olo#ice teoretice si 6ractice %(n'a$entale tre3(ie av(te in ve'ere2 ?D ra6ort(l 'intre orasele antice si cele $e'ievale si @D caracter(l si %(nctiile ase0arilor 'in eta6a inci6ienta a 6roces(l(i 'e cristali0are (r3ana. Pro3le$a $a7ora care s8a 6(s si se 6(ne in coritin(are in istorio#ra%ia noastra este in ce $as(ra eAista sa( n( o conrin(&ate 'e viata (r3ana 'e la antic"&atea clasica la ev(l $e'i( 6e teritori(l 'intre Car6ati5 D(nare si Marea Nea#ra. Ca 6ret(tin'eni in E(ro6a5 i$6act(l $arilor $i#ratii a a%ectat si viata (r3anS 'in 6erioa'a 'aco8ro$ana. Orase cele3re5 6rec($ Na6oca5 Potaissa5 A6(l($5 Ul6ia Traiana5 Poroliss($5 Ti3isc($5 Dro3eta5 S(ci'ava5 Ro$(la5 a6oi acele davae #eto8'acice Base0ari c( stat(t 'e oppidum 'e 6e teritori(l Daciei ra$as in a%ara %ronrierelor ro$aneD a( av(t 'e s(%erit 'e 6e (r$a $i#ratorilor5 $(lte 'intre ele re'(can'(8si s(3stantial %(nctiile (r3ane 6ana la nivel(l co$(nitatilor r(rale5 viata contin(an' aici la a'a6ost(l vec"ilor %orti%icatii. Altele insa5 6rec($ cele 'e 6e linia D(narii5 in s6ecial in Oltenia si Banat5 6rec($ Ti3isc($ ^(6aD_ S(ci'ava BCeleiD5 Dierna BOrsovaD si5 'esi#(r cele 'in Do3ro#ea5 ra$asa in ca'r(l i$6eri(l(i2 Ae#Iss(s BT(lceaD5 Novio'(n($ BIsacceaD5 Arr(3i($ BMacinD5 Carsi($ BHarsovaD5 Ca6i'ava5 Dino#etia8!arvan5 AAio6olis5 Histria5 To$is BConstantaD5 Callatis BMan#aliaD5 a( contin(at sa eAiste 6ana la ince6(t(l secol(l(i al )ll8lea. Este 6osi3il ca r('i$ente 'e viata (r3ana sa se %i conservat si in ca0(l (nor orase 'in Transilvania5 6rec($ la Ul6ia Traiana sa( la Potaissa. )i&oarele cercetari ar"eolo#ice vor sta3ili in ce $as(ra ase$enea ele$ente (r3ane s8a( 6astrat in ca0(l celorlalte orase 'aco8ro$ane. Unele 'oc($ente scrise in e6oca $entionea0a eAisten%a (nor ase0ari 'e caracter (r3an '(6a a3an'onarea 6rovinciei Dacia5 c"iar in s6ati(l 'acic 'in a%ara i$6eri(l(i. De 6il'a5 'oc($ent(l 6atristic 'in /<9 $entionea0a eAistenta la 'ata5 6o$enita a 'o(apoie't& 6e teritori(l M(nteniei5 iar scriitor(l 3i0antin Prisc(s 'in Panion acesta eAistenta (n(i oras in Banat in secol(l al )8Iea5 'en($it Constanria5 a%lat in %ata cetatii Mar#($. Aici s8a( intalnit soln 3i0anrini c( cei 553ar3ari:. Ter$en(l %olosit 6entr( aceasta ase0are %orti%icata este eel 'e poll& BTTOFLCGD sa( riirion Bc66o(6LOvD?. Acelasi i0vor $entionea0a si eAistenta (nor targuri BTravr6to6eLaD5 care (r$a( a %i 'escliise 6entr( activitatea 'e sc"i$3@. Atestarea In secol(l al )l8lea aacelei %orti%icatii T(rns 'e 6e $al(l
4
@ame&. II5 6. @9K8@9;. 8 Ibidem.
222 INCEPUTURI MEDIE)ALE nor'ic al D(narii5 c( "interlan'(l 'e sate si 6ro6rietati a#rare 'in 7(r5 6oate %i inter6retat ca o ase0are care 'e6asise5 6rin %(nctiile sale 'e a6arare5 nivel(l ase0arilor satesti o3isn(ite?. Pe $as(ra ce se consoli'ea0a in eta6a (r$atoare5 cea a secolelor )III8FI5 str(ct(rile $e'ievale 'e$o8econo$ice si so' al86oli rice 'in ca'r(l societat7i ro$anesti5 se 6etrece relansarea %eno$en(l(i (r3an 6e coor'onatele $e'ievale5 (nele orase nascan'(8se 'in vec"ile ase0ari 'aco8ro$ane5 conserve' (neori 6ana si vec"ea lor 'en($ire2 Al3a I(lia Bvec"i(l A6(l($D5 Cl(7 Bvec"i(l Na6ocaD5 T(t'a Bvec"i(l PotaissaD5 Isaccea Bvec"i(l Novlo'(n($D5 Ca6i'ava si Dino#etia5 altele5 in sc"i$35 se constit(ie in aceasta eta6a 6e 3a0a noilor criterii 'e sor#inte $e'ievala5 %iin' 'oc($entate $ai c( sea$a 6e cale ar"eolo#ica. Evol(tia lenta5 a'esea te$6ori0ata 'e (lti$ele val(ri 'e $i#ratori5 a re#i$(l(i %e('al in #eneral5 o3li#a la n(antarea care tre3(ie %tc(ta 6entr( teritoriile ro$anesti li3ere sa( a%ectare in $o' 'i%erenriat 'e revenirea i$6eri(l(i la D(nare in secol(l al F8lea Bin ca0(l Do3ro#eiD si 'e c(cerirea ar6a'iana a Transllvaniei in secolele F8FII. Si inrr8(n ca0 si in alt(l5 s(6ra6(nerea (nor stari 'e l(cr(ri noi 6este cele tra'&ionale a in%l(entat5 in 6arte5 evol(tia societatii locale5 c( consecinte 'eloc 'e ne#li7ac5 in ceea ce 6riveste si 6roces(l 'e (r3ani0are5 ca in ca0(l oraselor c( rol 'e se'i( 6olitico8a'$inistrariv5 6rec($ Morisena5 Bi"area5 Sirioara5 Moi#ra'5 Cetatea Al3a5 Licosto$o5 Pac(i(l l(i Soare5 F(n'( Hertii5 Dersca. O cronica r(sa5 'escriin' l(6ta 'intre Sviatoslav si 3i0antini in secol(l al F8lea5 $entionea0a eAistenta la D(narea 'e -os a SO 'e orase B55#oro':5 in li$3a slava vec"e]D. In $ai toate ase0arile a$intite s8a 'es%as(rat in secolele FQFII o 6(ternica activitate social8econo$ica5 avan' atri3(tele (nei vieti (r3ane $e'ievale. Cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate in $ai $(lte ase$enea ase0ari a( 6(s in evi'enta 3o#ata activitate c( caracter $estes(#aresc si 'e sc"i$35 atri3(te esenriale ale ase0arilor c( caracter (r3an.
In $ai toate ase0arile a$intite s8a 'es%as(rat in (lti$(l s%ert al secol(l(i al F8lea si in tot veac(l al Fl8lea o 6(ternica activitate social8econo$ica5 avan' atri3(tele.(nei vie' (r3ane $e'ievale. In aceasta vre$e5 $estes(#(rile ca6ata o 'e0voltare ne$talnita 6ana at(nci. La Pac(i(l l(i Soare si Dino#etia8!arvan eAista( ateliere 'e %ierarie5 olarie5 6rel(crarea le$n(l(i5 a os(l(i. Aceeasi sit(atie se constata si la Ca6i'ava. Mai $(lt 'ecat atat5 la Pac(i(l l(i Soare si la Dino#etia8!arvan a( %ost re6erate in'icii ale in'eletni8cirilor 6rivin' con%ection area o3iectelor 'e 6o'oa3a2 'i%erite ti6are in care era( t(rnate 6a'oa3ele5 ca si 6re0enta 'ese(rilor re0(ltate 'in reali0area acestora. Se con%ectiona( cercei5 6an'antive5 inele5 a6lice 'in 3ron05 ar#int sa( a(r. In (nele ase0ari 6ort(are5 ca 'e eAe$6l( la Pac(i(l l(i Soare5 se $%iri6a o a'evarata In'(strie: 'e reali0are a $i7loacelor navi#a3ile5 '(6a c($ a( 'e$onstrat8o recenrele 'esco6eriri ar"eolo#ice 'in 0ona 6ort(ara. Cercetarile ar"eolo#ice a( 6(t(t 'ove'i ca sc"i$3(l 'e $ar%(ri se o6era la Pac(i(l l(i Soare 6e (n '(3l( 6lan5 intern si eAtern. In 6ri$(l ca05 (nele $ar%(ri 6ro'(se in nor'(l Do3ro#ei era( eA6e'iate in 6artea o6(sa a acestei 6rovincii si viceversa. Acesta este $otiv(l 6entr( care la Pac(i(l l(i Soare si in i$6re7(ri$i se #asesc (neori vase 'ecorate
? 2
/bittern. 6. 442!448. +ove&t' vremmnC5# let. cd. D.S. Li&"acev5 I5 Moscova8LenC$#ra'5 ?;.=5 6. 24;.
$l
Ci
a 9 : ;
de
oU
I"
@@K INCEPUTURI MEDIE)ALE
c( rotita 'intata5 orna$ent 6ro6ri( atelierelor 'e olarie 'e la Troes$is8I#l&a5 Dino#eria8!arvan si Novio'(n($8 Isaccea. Si tot acestaeste $otiv(l 6entr( care in alte ca0(ri se intalnesc si in nor'(l Do3ro#ei (nele 6ro'(se ale atelierelor 'in s('(l 6rovinciei. Merita sa %ie a$intita5 in acest sens5 'esco6erirea la Dino#e'a8!arvan a (n(l 3($38a6lica5 in %or$a 'e ro0eta5 reali0at 'intr8o %oita 'e a(r5 care a %ost eAec(tat intr8(n atelier 'e 6o'oa3e 'e la Pac(i(l l(i Soare. Fa6t(l este 'ove'& 'e 'esco6erirea in aceasta 'in (r$a ase0are a ri6ar(l(i 6e care a( %osc $(late asr%el 'e 6o'oa3e5 'intre care (na a %ost se$nalata la Dino#e'a8!arvan. In ceea ce 6riveste co$ert(l eAtern5 acesta este 'oc($entat 'e n($erose 6ro'(se 'esco6erite la D(narea 'e -os5 %iin' a'(se 'in cele $ai 'i%erite centre ale E(ro6ei si c"iar 'e $ai 'e6arte. Ast%el5 la Dino#etia8!arvan s8a( 'esco6erit li$3i 'e c(rea 'e ti6 scan'inav5 %(saiole 'in 6iatra 'e Ovr(ci5 6ro'(se 'e $estes(#arii 'in R(sia l(eviana5 cr(ci(lite si o3iecte 'e sticla 3i0an'ne5 a$%ore con%ectionate in centrele 'e 6ro'(ctie 6on'ca5 6iese 'e "arnasa$ent caracteristice E(ro6ei Rasar&ene5 o3iecte 'e 6o'oa3a eAec(tate in Ce"ia sa( Slovacia5 inele5 cercei si alte 6o'oa3e l(crate in atelierele 3(l#are. Sit(aria se$nalata se intalneste si in celelalte ase0ari (r3ane 'in Do3ro#ea secolelor FQFI. Avan' in ve'ere $(lti$ea si varietatea 6ro'(selor e(ro6ene 'esco6erite in teritori(l 'intre D(nare si $are5 se 6oate a%ir$a5 6e 3(na 're6tate5 ca aceasta 6rovincie a constit(it (n no' i$6ortant al co$ert(l(i ..international: la acea vre$e. Si %a6t(l n( este 'e $irare5 'aca se tine sea$a 'e 6o0iria #eo#ra%ica5 D(narea constit(in' o artera navi#a3ila 'eose3it 'e e%irienta si in ev(l $e'i(. Desi#(r5 activ&atea $estes(#areasca5 'ar $ai ales cea le#ata 'e sc"i$3(l 'e $ar%(ri a( $ers $ana in $ana c( 'e0voltarea econo$iei 3anesti. Dintr8(n an($& 6(nct 'e ve'ere5 circ(latia $onetara re6re0inta (n in'ici( 6'vin' #ra'(l 'e intensitate a sc"i$3(l(i 'e $ar%(ri 'intr8o an($ita 0ona. Ast%el5 eAce6tan'5 6oate5 $arile orase ale I$6eri(l(i 3i0antin5 nicaieri in alta 6arte5 in 7($atatea 'e rasarit a E(ro6ei 'e la s%arsit(l secol(l(i al F8lea si in secol(l (r$ator5 n( se intalneste o circ(latie atat 'e intensa ca in Do3ro#ea. In %el(l acesta re0(lta ca in s6ecial ase0arile 'o3ro#ene 'e 6e $al(l 're6t al D("arn 'e la s%arsit(l secol(l(i al F8 lea si 'in secol(l al Fl8lea in'e6linea( con'itiile cer(te (nor orase in a'evarat(l inteles al c(vant(l(t. Caracter(l lor (r3an era atat 'e 6re#nant5 incat c"iar 3i0antinii a( n($it5 vre$e in'el(n#ata5 tin(t(rile 'e la D(narea 'e -os 55re#i(nea oraselor 'e la D(nare: sa( 55re#i(nea oraselor 6aristriene:. Din cercetarile e%ect(ate se 6oate a%ir$a ca i'enti%icarea %(nctiilor acestor ase0ari 'in eta6a 6ri$ara a evol(tiei lor este %oarte 'i%icila5 atata vre$e cat li6sesc ele$ente 'e ar"itect(ra laica si reli#ioasa5 o3iec've econo$ice s6eci%ice. EAista5 tot(si5 (nele ele$ente 6e care cercetarea ar"eolo#ica le 6oate evi'entia5 ca5 'e 6il'a5 ele$entele 'e %or'%ica'e a ase0arii5 inventar 'eose3it cantitativ si calitativ5 in ra6ort c( colec'vitatea r(rala 6ro6n(80isa5 event(ale ele$ente s(6erioare 'e s(6rastr(ct(raQ 6rec($ scriereaQ5 in $as(ra sa %aca 6osi3ila o rec(noastere a caracter(l(i ase0arii 'in ca'r(l (nei concentrari 'e$o#ra%ice 'e cateva sate sa( c"iar 0e' 'e sate. EUROPA 5P[NULUI O MIE: 22= Pornin' 'e la constatarea (nei verita3ile 55eA6lo0ii: 'e$o#ta%ice 'e la c($6ana 'intre 6ri$ele 'o(a $ilenii ale erei noastre5 s(3 %or$a (nor concentrari 'e 6o6(latie5 'e la 'e%inirea str(ct(rii econo$ice5 sociale si 6oli(ce 'in acea vre$e Ba$inti$ Caici $o'i%icarile 6ro'(se in str(ct(ra econo$ica5 a6aritia relatiilor 'e aservire colectiva5 or#ani0area 6olitica s(6erioara s(3 %or$a or#anis$elor statale Q tari5 voievo'ateD5 s8a o3servat 'etasarea in ca'r(l #r(6arilor 'e$o#ra%ice a (nor ase0ari care 6re0inta (nele caracteristici s6eci%ice eta6ei 6ri$ate 'e cristali0are (r3ana. Se a( in ve'ere5 $ai intai5 ase0ari %or'%icate in 6iatra Bca0(l Slon8Pra"ova5 Pescari8Caras SeverinD si 6alisa'a Bin ca0(l %orti%ica'ilor 'in nor'(l Mol'ovei2 F(n'( Hertii5 Dersca5 Horo'istea5 6rec($ si cele 'in Transilvania2 Al3a I(lia5 Da3aca5 Cl(78Manast(r5 Sirioara si alteleD5 'atate5 a6roAi$ativ5 in secolele )III QDC. Inventar(l acestor ase0ari5 $ai consistent5 calitativ s(6erior in ra6ort c( eel 'in ase0ari r(rale o3isn(&e5 alat(ri 'e ele$entele 'e %orti%icatie5 'e$onstrea0a ca ase0arile in ca(0a 'e6asisera5 6rin %(ncttile lor $ilitare si c"iar social8econo$ice5 sta'i(l r(ral 6ro6ri(80is 'e 'e0voltare. Este atari 'e orice in'oiala ca ase$enea ase0a[ri %orti%icate servea( ca se'i(5 rese'inte ale con'(catorilor or#anis$elor 6olitice eAistente la nivel(l acelor tari5 voievo'ate etc.5 intrate ac($ in con(l 'e l($ina al i0voarelor scrise5 asa c($ s8a $en'onat 'e7a. Alte o3servatiiCvin sa 'ea consistentP a%ir$atiilor 'e $ai s(s. In ca0(l ase0arilor %or'%icate cercetate $ai a$an(ntit5 s8a constatat ca ele era( 6lasate in $i7loc(l (nei #r(6ari 'e sate5 avea( in 7(r(l lor o Cent(ra 'e sate 6rin contri3(tia carora era reali0ata si intre'n(ta %orti%icatia res6ec'va5 in 3a0a (nor ra6ort(n 'e aservire colectiva a acestora. Aceasta o3servatie con%era ase0arii in ca(0a o alta %(nctie2 cea 6olitico8a'$inistra'vo8 %iscala5 6oate cea $ai i$6ortanta %(nctie in 'eter$inarea caiacter(l(i ase0arii5 6rivita 6rin 6ris$a evol(tiei sale i$e'iate5 la care se a'a(#a cea reli#ioasa5 'e Ioc 'e ne#li7at. Ase$enea ase0ari a( 7(cat rol(l 'e centre de convergentO a ac'vitatii econo$ice 'in 0ona5 s'$(lan'5 in 6ri$(l ran'5 in aceasta eta6a5 sc"i$3(l 'e 6ro'(se 'in re#i(ne. F(nctia 6olitico8a'$inistrativa a contri3(it intr8o $are $as(ra. la 'e0voltarea5 in eta6ele (r$atoare5 a %(nctiei 'e centr( 'e 6ro'(ctie a ase0arii5 %(nctie care 'evine 6re'o$inant4 in %a0a $at(ri0arii acesteia. RelataAile c(6rinse in i0voarele scrise a( %ost con%ir$ate 'e cercetarile ar"eolo#ice. Deose3it 'e s(#estive s(nt5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 constatarile %ac(te la !arvan si la Ca6i'ava. Ase0area 'e la !arvan era alcat(&a 'intr8 (n $are co$6leA %or$at 'in 'o(a 6arti2 centr(l %orti%icat5 in care re0i'a( var%(rile aristocra'ei5 laice si reli#ioase5 ri'icat in secol(l al F8lea 6e loc(l %ostei cetati ro$ano83i0antine5 si ase0area 'e 7os5 clvila5 care se intin'ea la s(' si la vest 'e cetate5 alcat(in' o 55s(3(r3ie:. D(6a o a$6la c(ratire si nivelare a teren(l(i5 a %ost
ri'icat $ai intai n(cle(l8%orti%icat5 in 7(r(l car(ia s8a ase0at o n($eroasa 6o6(latie5 venita in eta6e s(ccesive 'in centre $ai $(lt sa( $ai 6(tin 'e6artateG la ince6(t aceasta 6o6(latie s8a ase0at in i$6re7(ri$ile i$e'iate ale incintei ceta'i5 a6oi 6e $as(ra 6o6(larii acest(i s6ati( s8a sta3il& si in 0one $ai In'e6artate. Sit(a'i ase$anatoare se constata si la Ca6i'ava. Incinta constr(&a 'in 6iatra5 in secol(l al F8lea5 (r$ea0a a6roa6e eAact trase(l ve'iii incinte ro$ane. In interior a( %ost 'esco6erite loc(intele 'e s(6ra%ata si se$ia'ancite ale loc(itorilor cetatii. 22>
EUROPA PANULUI O MIE: @@; Se$ni%icative in 'e%inirea caraccer(l(i acestor ase0Sri s(nt si alte o3servatii care $erita atentie. A$inti$5 'e 6il'T5 (nele ele$ente 'e (r3anistica $e'ievals5 c($ ar %i 'is6(nerea siste$atica 6aralel c( aA(l l(n# al ase0arii5 a loct(ntelor 'e la !arvan. Intre 'i%eritele sir(ri 'e loc(inte s8a( creat s6at( H3ere5 alcat(in' (litele sa( stAa0ile necesare co$(nicatiei. Siste$(l 'e constr(ctie a loc(intelor Bloc(inte 'e s(6ra%ata in n($ar $areD5 ca si inventar(l 'i%erenriat 'esco6erit in aceste loc(inte consrit(ie 6retioase in'icii ale (n(i $o' 'e viata 'eose3it 'e eel r(ral. Se constata c"iar si crearea (nor 0one s6eciali0ate in acriv&atea $estes(#aAeasca5 in care s8a( a$6lasat c( 6reca'ere $i7loace $ari 'e 6ro'(ctie si (nele o3iecrive econo$ice Bc(6toare 'e ars cera$ica5 ateliere 'e %ierarie si $estes(#Sres' in #eneralD5 acestea s&(an'(8se in s6ecial in 55s(3(r3ie:5 a'ica in 0ona 'in a%ara incintei. Pre0enta la !arvan5 6e 'e o 6ane5 a a(tor&atii laice si 3isericesri 'ove'ite 'e 'esco6erirea cr(ci(litei encol6ion si a si#ili(l(i #(vernator(l(i5 la care se a'a(#a #ra'(l 'e concentrare a 6o6(la'ei $(lr $ai ri'icat 'ecat eel 'e la sate5 'e$onstrea0a si ele5 alat(ri 'e 6rinci6alele ar#($ente 'in ca'r(l econo$ic45 caracter(l (r3an al ase0arilor. Orasele '(nSrene 'in Do3ro#ea 6re0inta (nele caracteristici5 c($ ar %i5 'e 6il'a5 e'i%icarea lor 6e loc(l (nor castre sa( 'etail 'in e6oca ro$ana tar0ie. Toate aceste orase s(nt %orti%icate5 (nele 'intre ele servin' ca rese'inte ale con'(catorilor %or$ari(nilor 6olitice locale. In $a7oritatea ca0(rilor s8a( %olosit vec"ile t(rn(ri si 0i'(ri 'e incinta5 care a( %ost re6arate. In a%ara incintei s8a( 'e0voltat cartiere ale (nor co$(nitati5 care 3ene%icia( 'e 6rotec'a ar$atS. Asa'ar5 6erioa'a secolelor )III8FI tre3(ie socorita 're6t o eta6a i$6ortant4 6e linia 'e6asirii 'e catre (nele ase0ari 'e 6e ter&ori(l ro$anesc a sta'i(l(i r(ral o3isn(&5 acestea 6ose'an' ca6acitates in'e6linirii (nor %(nc6i 6olitice5 $ilitare5 a'$inistrariv8%iscale5 in 6ri$(l ran'5 ca rese'inte ale or#anis$elor 6olitice locale. Prin %a6t(l ca 6olari0a(5 toc$ai 'atorita acestor %(nctii5 o $are 6arte a acrivitarii econo$ice 'in 0one5 ele in'e6linea( si (nele %(nctii econo$ice 'in 'o$eni(l sc"i$3(-(i 'e 6ro'(se $ai ales5 constit(in'5 ast%el5 i$6ortante centre 'e conver#ent re#ionala. Consecinta 6e 6lan s6irit(al a a6aritiei noii str(ct(ri teritoriale s8a $ani%estat 6rin nasterea5 la %inele 6erioa'ei $en'onate5 a (nei ter$inolo#ii s6eci%ice acestor ase0ari5 ca 'e 6il'a2 urb&. civitn&. oppidum. intm. in 'oc($ente' 'e li$3a Iarina5 iar $ai tar0i( ter$en(- 'e tdrg. 'in 'oc($entele cancelariilor tarilor ro$ane. Asa5 'e 6il'a5 'oc($entele $e'ievale 'e li$3a latina atesta 6entr( Transilvania si Banat (r$atoarele centre (r3ane2 urb& Morisena la ?=/=5 WrTrDo3acala ?=K>5 ca&tntm T(r'a si civita& BI"or la ?=<.5 iar cronica l(i AnonI$(s si alte cronici 'e $ai tar0i( $entionea0a. ase0ari 'e rese'inta 'e la Bi"area5 +eve BC(vinD5 Horo$ B6ro3a3il PescariD. Fara a le consi'era ase0ari (r3ane $at(re5 ase$enea ase0ari5 avan' 6artic(lar4ta:ti ce le 'eose3ea( 'e satele o3isn(ite Bconcentrari 'e 6o6(late5 o sensi3ila $ani%estare a 'ivi0i(nii $(ncii5 $ai ales in 'o$eni(l econo$iei 'e trans%or$are5 a sc"i$3(l(i 'e $ar%(ri5 ele$ente 'e %orti%icatie5 ele$ente 'e (r3anis'ea. $e'ievala5 inventar(l 'i%erentiat 'e eel al l($ii r(rale5 %(nctia 'e rese'inte ale or#anis$elor 6olitice cores6(n0atoareD5 se inscri( intr8 (n 6eisa7 $ai 'iversi%icat 'ecat eel eAistent in 6erioa'ele anterioare5 ca o no(a str(ct(ra reritoriala5 consecinta a 'e0voltarii #enerate s(3 ra6ort(ri $(lti6le5 econo$ic5 social5 6olitic a societatii 'in secolele IF8FI. Realitatile econo$ice in 6ri$(l ran'5 'ar si cele sociale5 6olitice si $ilitare 6re0entate $ai s(s in ca'ral acestor ase0ari5 ne con'(c c( toata si#(ranta la consi'erarea acestora 're6t ince6(t(ri in'e6artate ale vie'i (r3ane $e'ievale5 n(antate ca nivel 'e 'e0voltare 'e la 0ona la 0ona #eo#ra%ica5 in %(nctie 'e 6re0enta 'i%eritilor %actori care a( accelerat sa(5 'in contra5 a( te$6ori0at5 evol(tia lor catre %or$e (r3ane $at(re. Ul'$(l val 'e 6o6(latii no$a'e Bsecolele FI8FIIID a te$6ori0at aceasta evol(tie in secolele (r$atoare5 c( eAce6tia5 6oate5 a (nor re#i(ni 'e la D(narea 'e -os. A3ia lic"i'area consecintelor (lti$elor navTliri Q cele ale tatarilor Q a creat con'itii %avora3ile5 atat in ceea ce 6riveste evol(tia societatii ro$anesti catre %or$e s(6erioare 'e or#ani0are statala5 cat si in rel(area 6roces(l(i 'e 6er%ectare5 in sens $e'ieval5 a cristali0arii (r3ane 'e6line.
d' < r!atiuni p litice r !anesti si lupta l r pentru neatarnare

C($ s8a a$intit 'e7a in ca6itol(l anterior5 6re0entaPii or#ani0arii 6olitice ro$anesti 'e la c($6ana 'intre cele 'o(a $ilenii i se va acor'a o $ai $are atentie5 'atorita in%or$atiei $(lt $ai 3o#ate 6entr( secolele IF8FI5 'ecat s8a %ec(t 6entr( 6erioa'a anterioara5 avan' la 3a0a o 'oc($entatie5 atat scrisa5 cat si ar"eolo#ica care 6(ne in evi'enta no(a eta6a a $at(ri0Srii 6roces(l(i 'e or#ani0are 6olitics a societatii 'in s6ati(l car6ato8'an(3iano8
6ontic. Evol(tia acest(iP6roces se circ($scrie intre 6ara$etrii 'e0voltarii str(ct(rilor econo$ice si sociale ale co$(nitatilor 'e viata a(to"tone. Aceasta. 6erioa'a5 a secolelor IFQFI5 care ince6e o 'ata c( $en'onarea in i0voarele scrise a ro$anilor5 cons't(ie5 6rin 6artic(lar4 ta' le sale5 o e6oca no(a in istoria 6o6or(l(i ro$an5 in care se vor $at(ri0a ele$entele %(n'a$entale5 'e%initorii5 ale societatii $e'ievale. Ca o consecinta a acestor stari 'e l(cr(ri5 6roces(l 'e or#ani0are 6olitica va c(noaste o no(a trea6ta5 'i%erita5 atat 6rin ten'inta $ani%esta 'e crestere in s(6ra%ata a (ni(nilor teritoriale eAistente 6rintr8(n 6roces 'e eAtin'ere teritoriala 6rin intele#ere sa( 6rin %orta5 cat si 6rin a$6li%icarea si $at(ri0area %(nc'ilor interne si eAterne ale vec"ilor in7#"e3ari 6olitice5 la nivel(l or#anis$elor c( caracter statal. Sensi3ila 'e0voltare social8econo$ica a intre#ii E(ro6e5 la c($6ana 'intre cele 'o(a $ilenii5 a #enerat noi ra6ort(ri sociale5 ri'ican' 6e o trea6ta s(6erioara 6roces(l or#ani0arii 6olitice. In vest(l E(ro6e45 in ca'r(l $arel(i I$6eri( carolin#ian5 se constata ten'inta $ani%ests 'e %or$are a (nor state $ai $(lt sa( $ai 6(tin in'e6en'ente. Un 6roces oarec($ ase$anator se 'er(la si In rasarit5 6rin eAistenta5 in ca'r(l (ni(nilor statale5 a (nor or#anis$e 6olitice $ai c(6rin0Stoare5 ce tin'ea( sa 'evina in'e6en'ente. Asa5 'e eAe$6l(5 6ri$(l cnea0 al Moraviei Marl este 6o$enit in i0voare s(3 n($ele 'e Mo7i$ir I in al 'oilea s%ert al secol(l(i al IF8leaG 6olonii c(nosc (nele %or$e 'e or#ani0are statala in a 'o(a 7($State a secol(l(i al IF8 lea5 (r$ate5 In veac(l al F8lea5 'e stat(l l(i Mies0&o IG sar3ii isi inc"ea#a 6ri$(l or#anis$ statal in 6ri$a 7($atate a
240
INCEPUTURI MEDIE)A?.E secol(l(i al IF8lea5 s(3 cnea0(l )lasti$irG '(6a 6erioa'a "anat(l(i5 3(l#arii evoi(ea0a s6re carat la $i7loc(l secol(l(i al DC8lea5 in vre$e ce r(sii &ievieni 6(n 3a0ele (n(i vi#(ros cne0at la ince6(t(l veac(l(i a$intitG (n#(rii5 ase0ati la D(narea Mi7locie %a %inele secol(l(i al DC8lea5 se constit(ie ca stat %e('al in secol(l al Fl8lea. Proces(l or#ani0aAii 6olitice in tin(t(rile ro$anesti in secolele DC8FI se inte#rea0a 'e6lin in Una #enerale e(ro6ene. For$ati(nile 6olitice 6reeAistente c(nosc ac($ o no(T trea6ta in evol(tia lor5 casti#an' in consistenta5 atat 6rin 'i$ensi(ni5 ca (r$are a eAtin'erii teritoriale5 cat si 6rin contin(t5 'e%init 'e caracter(l inci6ient al ra6ort(rilor %e('ale 'in ca'r(l societatii ro$anesti. S8a( evi'entlat $ai s(s concentrarile 'e$o#ra%ice 'e 6e teritori(l Ro$aniei in secolele DCQFI. Sinteti0an' 'atele 6rivin' a$6lasarea acestor #r(6ari 'e ase0ari in %(nctie 'e n($ar(l si 'e $ari$ea s(6ra%etei teritoriale oc(6ate 'e ele5 se o3tine o sit(atie 'eose3it 'e s(#esriva 6entr( 'eter$inarea5 i6otetica5 a str(ct(rilor 6olitice. Pre0enta (nor ase$enea str(ct(ri este atestata si 'e 'oc($entele sense Bcronici5 inscri6tiiD. Una 'intre cele $ai vec"i atestari ale ro$anilor la nor'(l D(narii o 'atora$ cronicii atri3(ite eronat n($ai l(i Nestor? =+ove&t' vremennC5# letG. care contine (nele re%eriri tar0ii as(6ra relatiilor 'intre (#rii al3i5 slavi si volo"i. Desi teAt(l este %oarte s($ar5 el 6re0inta o 'eose3ita i$6ortanta 'eoarece5 vor3in' 'es6re slavii 'e la D(nare5 a$inteste 'e 6o6(la'a 'e ori#ine ro$anica 'in acea 0ona s(3 n($ele 'e volo#i. Intr8(n(l 'in 6asa7ele cronicii se arata ca2 55Pe can' 6o6or(l slav traia la D(nare5 '(6a c($ a$ $ai s6(s5 venira 'in Scitia5 an($e 'e la ca0ari5 6o6oarele n($&e 3(l#ari si se sca3ilira la D(nare si cotro6ira 6e slavi. In (r$a5 venira (#rii cei al3i si l(ara in sta6anire tara slava5 '(6a ce al(n#ara 6e volo"i... Acesti (#ri an($e si8a( %ac(t a6aritia in ti$6(l i$6arat(l(i Heracli(s si se '(se i$6otriva re#el(i 6ersilor C"osroes:@. Din conteAt re0(lta ca se re%era la slavii 'e la D(narea 'e -os5 (n'e acestia s(nt 6o$eniti in re6etate ran'(ri si in.i0voarele 3i0antine. Pro3le$a este cine era( volo"ii 'e la D(narea 'e -os V Pare 6la(0i3ila i6ote0a ca acesti volo"i 6ot %i i'enti%icatt c( ro$anii 'e la nor' 'e D(nare care5 6ro%itan' 'e re'(cerea s(3stantialP a slavilor 'in 0ona5 a( re(sit sa8si casti#e a(tono$ia. Aceeasi cronica/5 re%erin'(8se la (n alt eveni$ent istoric i$6ortant5 si an($e 6atr(n'erea (n#(rilor5 in an(l >;K5 6rin 6as(l )erec&e s6re Ca$6ia Pannonica5 arata ca acestia U... ince6(ra sa se l(6te c( volo"ii si c( slavii care traia( acolo:. Deci volo"ii n( 6(tea( %i 'ecat ro$anii ce traia( in acea re#i(ne a Car6atilor Pa'(rosi5 i$6re(na c( slavii5 care ar 6(tea %i i'enti%icati5 %oarte 6ro3a3il5 c( croatii al3i5 6o$eniti 'e Constantin Por%iro#enet(l si 'e cronicile r(sesri ca loc(in' in acea 0ona9. Un(l 'in i0voarele 'e 3a0a ce relatea0a 6e lar# sit(atia %or$ati(nilor 6olitice ro$anesti 'in Transilvania la s%arsit(l secol(l(i al DC8lea si la ince6(t(l secol(l(i al F8lea este cronica
?
+ove&t' vreme?iC5# let. 6. ?/<. ] ibidem. 6. ;@. / Ibidem. 6. >/. U Por6"Iro#enit(s5 (e adi/i.. ca6. /=5 /?.
EUROPA nANULUI O M?E:

245
l(i AnonI$(s. Des6re 6ersonalitatea l(i AnonI$(s? si valoarea istorica5 #eo#ra%ica si literar a o6erei sale5 .3e&ta 0ungaronim. s8a sens $(lt5 iar o6iniile s(nt controversate. S8a incera i'enti%icarea l(i c( 'i%eriti $a#istri5 6re6o0iti sa( e6isco6i 'in vre$ea celor 6atr( re7 ai Un#ariei5 care a( 6(rtat n($ele 'e Bela. Este 6osi3il ca a(tor(- cronicii sa %ie +aul e6isco6(l Transilvaniei5 care a re'actat si act(l 'in an(l ??>?5 'eoarece n($ai 'es6i el se 6reci0ea0a in 'oc($ente ca a %ost notar al re#el(i Bela al Ill8lea %+aultt&. mei notar# 'mine autem epi&cdpu& ,ltra&ilvaniiG. Te$einicia c(nostintelor istorice5 #eo#ra%ice 5 etno#ra%ice ale l(i AnonI$(s a %ost rec(nosc(ta 'e $a7oritatea istoricilor $o'erni5 5 relatarile sale ra$an o s(rsa 'e 3a0a5 'e o valoare e#ala5 atat 6entr( (n#(ri5 cat
si 6entr 6o6(latiile a(to"tone5 c"iar 'aca asta0i n( 6ot %i eA6licate s(%icient 'e 3ine (ne anacronis$e 'in o6era sa. Pe lan#a c(nostintele vaste 'o3an'ite la Universitatea 'i Paris5 in calitate 'e notar al re#el(i Bela al Ill8lea5 el a av(t 6rile7(l sa cons(lte 'oc($ente4 'in ar"iva cancelariei re#ale ori 'in cea e6isco6ala 'e la Al3a I(lia5 (n'e a trait (n ti$7 ast%el ca in o6era sa se a%la 6reci0ari neintalnite la alti cronicari. De aceea el 6oate %i socot ca (n co$6etent c(noscator al real&atilor istorice5 #eo#ra%ice si etno#ra%ice ale Re#at(li ar6a'ian si ale Transilvaniei in s6ecial5 cronica l(i ra$anan'5 6ana in 6re0ent5 cea $2 vec"e l(crare 'e acest #en 6astrata5 scrisa in Un#aria $e'ievala. Din relatarile l(i AnonI$(s5 coro3orate c( stirile 'in alte cronici5 co$6letate ' re0(ltatele cercetarilor ar"eolo#ice e%ect(ate $ai ales in (lti$ele 6atr( 'ecenii5 se 6oai intre#i 'est(l 'e veri'ic ta3lo(l istoric al 6ri$elor %or$ati(ni statale a(to"tone si l(6i lor 6entr( a(tono$ie5 i$6otriva (n#(rilor. De $entionat ca eAista o 'e6lina cores6on'enta intre stirile cronicii l(i AnonI$i si realitarile 'in teren5 'es6re care s8a vor3it]T"ai s(s. Este vor3a 'e acele concentra 'e$o#ra%ice i'enti%icate in teren5 cores6(n0atoare acelor or#anis$e statale 'e 6e teritorii Transilvaniei 'e ri6(l voievo'atelor B'(catelorD sa( tarilor con'(se 'e voievo0i =duce& Co$entan' 6atr(n'erea (n#(rilor in Transilvania5 AnonI$(s arata c($ ostile $a#"iai a( c(cerit $ai intai5 in (r$a (nor a6ri#e l(6te5 teritori(l (n(i ase$enea voievo'at sit(G s6re vest 6ana in 3a0in(l s(6erior al Tisei5 la nor' 'e Sat( Mare5 s6re est 6ana la Plan Crai(l(i5 s6re s('8est 6ana la Portile Meses(l(i5 s6re s(' 6ana la M(res si 6a'(rea I#%oi iar s6re nor' 6ana la So$es/. Un ase$enea or#anis$ statal %terraG. $entionat 'e cronicar5 cores6(n'e 6e 'e6lii ca teritori(5 $arii concentrari 'e ase0ari constatate In nor'8vest(l Transilvanie con'(cator(l sa( %du>G se n($ea5 6otrivit acel(iasi cronicar5 Men($or(t5 si isi ave rese'Anta in cetatea Bi"area %in ca&trum BC#orG. In a%ara acesteia5 $ai eAista( si alte ase$ene 6(ncte %orti%icate %ca&trum 7otinar. ca&trum 7Cloc[. (nele 'intre ele evi'enriate si c si6at(rile ar"eolo#ice.
? 2 /
AnonI$(s5 6. ?. si (r$. !. Fe7er5 -ode> diplomatictu 0ungariae ecde&ia&ticm ac c#ili&. II5 B('a5 ?>@;5 6. ?;> si (r$. AnonI$(s5 6. ??5 ?;5 .?. P Ibidem.
Era %iresc ca voievo'at(l l(i Men($or(t 'in 6artea rasariteana a Ca$6iei Tisei s/ %i %osc loc(it 'e 'iverse 6o6(latii5 %a6t 6entr( care AnonI$(s? arata ca ar$aca l(i Men($or(t era %or$ata 'in U... sol'ati a'(nati 'in 'i%erite nea$(ri:. Dintre 6o6(late care loc(ia( acest voievo'at5 AnonI$(s ii arninteste 6e c"a0ari Bca3ariD5 iar alte cronici ii $ai a$intesc (lterior 6e ro$ani si 6e sec(i. La tratativele 6e care le are c( solii l(i Ar6a'5 Men($or(t le s6(ne acestora sa trans$ita '(cel(i Un#ariei ca 55re#reta: ca '(cele Salan(s i8a ce'at (n %oarte $are teritori(5 'ar el n( va ce'a 'in 6a$ant(l l(i niri cat (n 'e#et5 'eoarece aceasta tara o are $ostenire 'e la strarnos(l sa(5 iar ac($5 #ratie sta6an(l(i sa(5 i$6arat(l 'in Constantino6ol5 ni$eni n( 6oate sa8i s$(l#a tara 'in $ainile sale:/. Initial5 Men($or(t i8a res6ins 6e (n#(ri 'incolo 'e Tisa. Se 6are insa ca in'e6artatii aliati n( i8a( acor'at la ri$6 a7(to$l c(venit5 'eoarece (n#(rii5 '(6a (n ase'i( 'e trei 0ile5 c(ceresc cetatea Sit$ar(l(i =ca&trttm 7otmarG &i 6artea 'e nor' a voievo'at(l(i 6ana la Zala( %7ClocG &i Poarta Meses(l(i %+orta 9e&e&indG. A3ia 6este cativa ani5 '(6a ce (n#(rii c(ceresc cetatea )es06re$/ %ca&tr?n BezpremG &i 'evastea0a Trans8 'an(3ia5 sec(ii5 care initial %(sesera: s(6(si ai '(cel(i Men($or(t5 se alia0a c( (n#(rii5 lasan'(8si %iii ca ostatici si o3li#an'(8se sa U.. .$ear#a: in 6ri$a linie ca sa l(6te i$6otriva l(i Men($or(tC:C. Toate cronicile ii a$intesc 6e sec(i ca 6e vecini ai ro$anilor5 c( care a( conviec(it5 avan' aceeasi soarta =aim Blnc5i& in montibu& con inii &ortem #abuemnip. Mai tar0i(5 in secol(l al Flll8lea5 sec(ii vor l(6ta alat(ri 'e ro$ani i$6otriva tatarilor. La ince6(t(l secol(l(i al F8lea insa5 sec(ii5 '(6a ce se alia0a c( (n#(rii5 tree 6este ra(l Cris si 6artici6a alat(ri 'e acesria la ase'i(l cetatii Bi"area =ca&trttm BC#orG. Ase'i(l a '(rat ?/ 0ile5 iar l(6tele a( %ost crancene5 'eoarece cronicar(l a$inteste 6entr( 6ri$a 'ata 6ier'erile s(%erite5 atac 'e catre oastea l(i Men($or(t5 cat si 'e (n#(ri si 'e sec(i. Pacea se inc"eie 6rin casatoria %iicei l(i Men($or(t c( Z(lta BZoltanD5 (r$as(l l(i Ar6a'5 iar cetatea Bi"area ra$ane5 in contin(are5 in sta6anirea l(i Men($or(t 6ana la $oartea saG s8a o3tin(t $ai 'e#ra3a o alianta $atri$oniala si 6olitica 'ecat o oc(6arie si o 'o$i8natie $ilitara e%ectiva. D(6a c($ re0(lta 'in cronici5 '(cat(l Bi"or(l(i va ra$ane 6an' la ince6(t(l secol(l(i al Fll8lea Tn sta6anirea 6ri$(l(i $ostenitor al %a$iliei ar6a'iene. )oievo'at(l l(i !el(5 '(cele ro$anilor =du> BlacorumG5 se a%la in Transilvania =terra ,ltra&ilvanaG. 'ar #ranitele l(i n( 6ot %i 'eli$itate c( cert&('ine. N( ar %i eAcl(s insa ca cetatile 'e 6a$ant 'e la Moi#ra'5 C(0'rioara5 Sirioara5 De'ra'5 Moresti si Mol'ovenesti sa cont(re0e li$ite%e voievo'at(l(i l(i !el(5 iar cetatea sa 'e sca(n =ca&tntrn &uum iit>ta luvium 7omu&po&ituni 1 sa %i %ost la Ds3aca sa( la Cl(78Manast(r. Merita
? 2
Ibidem. ca6. LI. Ibidem. ca6. FF. / Ibidem. ca6. F-.)III NC Ibidem. ca6. LI. . "cript. rer. 0ung.. II5 6. ?K@G -#ronicon pictum 'iudoboneme. ca6. FG AnonI$(s5 ca6. L KAnonI$(s5 ca6. FF)II.
EUROPA WANULUI O MIE: s(3liniat %a6t(l ca 'intre voievo0ii a$intiti5 AnonI$(s 6reci0ea0a ca !el( era ro$ =Buidam Blncu&G. iar loc(itorii tarii era( ro$ani si slavi =Bla&ii et "claviiG. Ceea ce i8a 'eter$inat 6e (n#(rii con'(si 'e T("(t($ sa tntre6rin'a o inc(rsi( in voievo'at(l l(i !el( a %ost %ertilitatea sol(l(i5 3o#atia ra(rilor in nisi6 a(ri%er5 ' $ai ales salinele. Can' !el( a a(0it ca (n#(rii vor sa8i atace
tara5 s8a #ra3it sa8i inta$67 si sa8i o6reasca la Portile Meses(l(i5 'ar acesria5 traversan' 6a'(rile5 a( a7(ns 6ana valea Al$as(l(i. Ai' 55s8a l(6tat intre ei c( invers(nare5 'ar ostasii '(cel(i !el( a( %c 3ir(iti si $(lti 'intre ei o$orati si Incasi $ai $(lti %ec(%i 6ri0onieri:5 '(6a c($ relatea cronicar(l?. Retra#an'(8se s6re cetatea 'e sca(n5 sit(ata Ian#a So$es5 !el( a %ost (r$ai 'e sol'atii l(i T("(t($ si o$orat 6e valea Ci6(s(l(i. Loc(itorii tarii5 va0an' sit(at 'is6erata in care se a%la(5 a( %ac(t 6ace c( (n#(rii la Asc"ile( BEsc(le(D5 ale#an'(8? 7 T("(t($ 're6t ca6etenie. Se 6are insa ca inainte 'e a se inc"eia aceastS. 6ace s8a( $ 'at si alte l(6te5 'eoarece la cetatile 'e la Da3aca5 Cl(78Manast(r si Moresri s8a( constatG 'istr(#eri ce 6(tea( %i ca(0ate 'e atac(rile re6etate ale (n#(rilor si 6ecene#ilor la ince6(ti secol(l(i al F8lea. O 'e6lina cores6on'ent4 intre realitarile 'in teren si relatarile l(i AnonI$(s eAisi si in ca0(l voievo'at(l(i =terra ,ltra&ilvanaG sit(at in Po'is(l Transilvaniei5 6este cai sta6anea5 c($ s8a s6(s5 (n oarecare voievo' =du>G ro$an %Buidam Blacit&G n($it !e" Aceasta tara a l(i !el( cores6(n'e c( #r(6area teritoriala alcat(ita 'in 6este @= 'e ase0a sit(ate intre So$es si M(res. Cronica notar(l(i aiioni$ si $ai c( sea$a cronicile $a#"iare 'in secol(l al FT)8le 6o$enesc 'e eAistenta5 la s(' 'e M(res5 a (n(i alt or#anis$ 6olitic5 c( rese'inta la Al3 l(lia5 care5 la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea5 avea 're6t con'(cator 6e !I(la5 55'(ce $ar si 6(rernic: =dtt> magnu& etpoten&G. )oievo'at(l cores6(n'e (nei alte concentrari 'e ase0ari 'in acea vre$e5 constatat la s(' 'e tara l(i !el(5 #ravitan' oarec($ in 7(r(l ase0arilor %arri%icate 'e la Blan'ianG si Al3a l(lia. Se 6are ca la %inele secol(l(i al F8 lea si la ince6(t(l secol(l(i (r$ator5 aces or#anis$ 6olitic s8a eAtins la nor'5 in#lo3an' si %ost(l voievo'at al l(i !el( si5 6oate $ica #r(6are alcat(ita 'in cateva ase0ari sit(ate intre c(rs(rile s(6erioare ale Tarnavelor 'an' nastere $ai $arel(i voievo'at c(nosc(t s(3 n($ele 'e voievo'at(l Transilvaniei 6o$enit in 'oc($entele secol(l(i al Fl8lea ca terra ,ltra&ilvana. regium ,ltra&ilvanum %oarte c(6rin0ator =regnum lati&&im?nG. Hotarele acest(i voievo'at c(6rin'ea(5 6ana # c(cerirea $a#"iara5 s6atial #eo#ra%ic 'e 6ana la Por%ile Meses(l(i s6re a6(s5 6ana s6re Tara Mara$(res(l(i s6re nor' si 6ana la "otarele #r(6arilor 'e ase0ari 'in s(' 'in secolele )III8 FI5 constatate ar"eolo#ic5 c(noc(te si s(3 n($ele 'e 55tari: BHate# si Fa#arasD. Este 6osi3il ca 6roces(l 'e (ni%icare sa %i 6ornit 'e la s(' catre nor'5 ase0area 'e la Al3a l(lia 'evenin' (n(l 'intre centrele 6olitico8 a'$inistrative 'e sea$a ale voievo'at(l(iG con'(cator(l !I(la B!IlaD5 du> magitu& et poten&. a6artine acestei eta6e 'e evol(rie a voievo'at(l(i Transilvaniei.
?
Ibidem. 6. K< Ji (r$.
242 INCEPUTURI MEDIE)ALE In'i%erenc 'aca n($ele 'e !I(la sa( !Ila 'eriva 'e la 'e$nitatea 55#Ilas: ori 'e la 6rovincia si se$intia 6ecene#a !Ila5 cert este ca voievo0ii Transilvaniei care a( 6(rtat acest n($e a( %ost 6ersoane reale5 c($ s8a 6res(6(s5 atestate 'oc($entar in $ai $(lte i0voare scrise. Mai $(lt c"iar5 voievo'at(l con'(s 'e el n( se a%la s(3 'o$inatia '(cilor sa( re#ilor Ar6a'ieni 6e 6arc(rs(l secolelor F8FI. Ast%el5 !Ila sa( !I(la I5 6ri$in' ti'(l depairicim. 'evine %e'erat sa( vasal al 3i0antinilor5 iar Constantin al )II8Iea Por%iro#enet(l il tri$ite 6e Hierot"e(s ca e6isco65 a7(tan'(8I5 %oarte 6ro3a3il si 'in alte 6(ncte 'e ve'ere. Este 6osi3il ca $esterii care a( constr(it 3iserici B'e 6il'a 3iserica c( 6lan 3i0antin 'in secol(l al F8lea 'e la Da3aca sa( roton'a conte$6orana 'e la Al3a I(liaD si event(al c"iar cetati B'e eAe$6l(5 cetatea Mol'avenesti c( 0i'(rile constr(ite 'in 3loc(ri %asonate tntr8o te"nica si$ilara c( cetatile 3i0antineD sa %i %ost tri$isi 'e la Constantino6ol. Datorita re6etatelor con%licte 6e care le8a av(t Ste%an I c( !I(la al Ill8lea sa( !Ila eel Mic =minor 3ClaG ori re> lulu&1. stirile 'es6re acest voievo' transilvanean s(nt $ai 3o#ate. Ast%el5 AnonI$(s relatea0a ca tara Ultrasilvana a sta6anit8o !Ila eel Mic 55...si ar %i sta6anit8o si 6e $ai 'e6ane5 'aca n8ar %i l(crat $ere( irn6otriva s%ant(l(i re#e BSte%an ID:. -ronicapicta i de la 'iena arata 'es6re !I(la al Ill8lea ca U.. .a %ost '(s$an al (n#(rilor 'in Pannonia si si8a %ac(t o sit(atie #rea in $(lte 6rivinte...:5 iar $ai 'e6arte se $entionea0a ca U.. .n8a $cetat 'e a ataca 6e (n#(ri:. Un alt $otiv 'e 'iscor'ie 'intre !I(la al Ill8lea si Ste%an I era %a6t(l ca el.....n( s8a intors la le#ea crestina:. La acea 'ata rivaliratea 'intre 6a6a 'e la Ro$a si 6atriar"(l 'in Constantino6ol era 'e7a ac(ta5 ceea ce a si '(s cateva 'ecenii $at tar0i(5 in ?=.95 la r(6t(ra 'e%$itiva 'intre 3iserica rasariteana si cea a6(seana. !I(la al Ill8lea5 i$6re(na c( intre# 6o6or(l si c( e6isco6(l sa(5 care 'e6in'ea 'e 6atriar"ia 'in Constantino6ol5 s8a( o6(s re6etatelor 6resi(ni ale l(i Ste%an I5 s(6(s si 'evotat 6a6ei 'e la Ro$a. Dova'a cea $ai 3(na o o%era *egenda " . 3erard. care relatea0a ca Ste%an I i8a stra$(tat in alt loc 6e cal(#arii 55#reci:5 'eci orto'ocsi5 'in $anastirea voievo'(l(i A"t($5 a%lata in oras(l Morisena5 iar in loc(l co$(nitatilor 'e le#e rasariteana5 a( %ost a'(si cei ai l(i !erar'5 'e le#e a6(seana. A'evarat(l $otiv 6entr( care Ste%an I 'orea sa s(37(#e ,ltra&ilvania. care era 55...o tara %oarte $are si %oarte 3o#ata5 ... ('ata 'e %oarte $(lte ra(ri 'in nisi6(l caro$ se c(le#ea a(r5 iar a(r(l 'in acea tara era %oarte 3(n:5 era 'e or'in econo$ic. A($l5 sarea si celelalte 3o#atii ale Transilvaniei a( starnit 6o%ta 'e 7a% a re#el(i Ste%an I5 care5 c( 6ra0ile l(ate5 55s8a l$3o#atit %oarte $(lt5 iar 'in aceste 'i%erite te0a(re a 'onat si a in0estrat 3iserica 'in Al3a BRe#alaD5 6e care el ins(si o %on'ase5 c( altare 'e a(r si c( cr(ci si c( 6otire si c"iar c( "aine 6reotesti 3ro'ate c( eel $ai c(rat a(r si c( 6ietrele cele $ai 6retioase:. Dar5 55%iin'ca 3anii acel(i !I(la a( %ost casti#ati 6e cat rele5 3iserica insasi a s(%erit 'e $ai $(lte ori incen'i(:. C(cerirea Transilvaniei vi0a5 in %a6t5 (n teritori(
ro$anesc5 loc(it 'e o 6o6(latie 6e care cercetarile ar"eolo#ice o releva ca locala5 6rec($ s(tele 'e sc"elete 'in necro6ola 'e la Al3a I(lia5 ale caror anali0e antro6olo#ice a( relevat trasat(ri
Amiale& 0il ie&#e#neme&. in !o$3os5 I5 6. Hi.
EUROPA 55ANULUI O MIE: C @/% 'e ti6 rne'iteranoi'5 caracteristice 6o6(latiei 'aco8ro$ane si ro$anesti '$ secoleli )I?I8FL 5 A'a(#an' 'esco6eririi 'e la Al3a I(lia si alte cateva 0eci 'e $art(rii Base0ari necro6oleD5 c(nosc(te 6ana ac($ 6entr( aceeasi vre$e 6e c(rs(l $i7loci( al M(res(l(i 6rintre care si co$6leA(l intarit 'e la Blan'iana8Teli#ra' si5 6oate5 acela 'e la Moresti este in're6ta'ta concl(0ia c( 6rivire la eAistenta (n(i voievo'at ro$anesc al Al3ei invecinat s6re nor' %ost(l(i voievo'at al l(i !eL(5 intin0an'(8se s6re a6(s 6ana la M(nt2 A6(seni5 iar s6re s('8 vest 6ana la $ar#inile Tarii Hate#(l(i5 s6re s(' 6ana la Tar Fa#aras(l(i5 iar ins6re rasarit 6ana in 0ona s(3$ontana a Car6atUor Orientali. Se Intele#e ca in acea vre$e si in acele irn6re7(rari $ar#inile acestor %or$ati(ni n era( nici %iAe si nici statornice. Ele se 6(tea( sc"i$3a si se sclii$3a(5 in ra6ort 'e con'itiil concrete5 'intr8(n $o$ent sa( alt(l. C( atat $ai $(lt5 c( cat 'e 7(r irn6re7(r(l aceste X %or$ati(ni5 (ni(nile 'e o3sti eAistente si 55tarile: incon7(ratoare n( era( nici ele c( toti statornice 'in acest 6(nct 'e ve'ere. Patr(n'erea tri3(rilor (n#are in Transilvania tre3(ie socotita in sens(l (nor eA6e'it ase$anatoare c( cele intre6rinse 'e aceleasi tri3(ri si In alte 6arti ale E(ro6ei in ace vre$e. Trans%or$arile 6etrec(te in san(l societatii $a#"iare eA6lica acest %a6t. La ase0are (n#(rilor in Ci$6ia Pannoniei5 loc(ita 'e slavi si 'e enclave 'e 6o6(latie ro$anicG aceasta era in 3(na 6ane teren a#ricolG centr(l tarii 'evenin' 6ro6rietatea 6rinci6el( teren(l ra$as 6entr( 6as(nat(l cire0ilor si al "er#"eliilor Q cresterea vitelor %iin' oc(6ati 6rinci6ala a (n#(rilor la ase0area lor in Pannonia Q 'evenise ins(%icient. Pentr( a85 s6ori teren(rile 'e 6as(ne5 'ar si 6entr( a[a7(n#e la 3o#atiile s(3sol(l(i Transilvanii si $ai ales la sarea atat 'e necesara oa$enilor si ani$alelor5 tri3(rile (n#are intre6rin eA6e'itii 6entr( aca6ararea 'e noi teritorn. D(6a savarsirea acestor acti(ni5 (n#(rii Q ne6(tan' or#ani0a teritoriile in cai 6atr(nsesera5 'atorita cri0ei 6rin care trecea socletatea $a#"iara si re07stentei 6o6(latiP ro$anesti Q s8a( retras5 in cea $ai $are 6arte. Unii 'intre ei5 6oate c"iar si an($ii ci6etenii5 a( ra$as in teritoriile in care a7(nsesera5 conviet(in' c( 6o6(latia a(to"ton2 con'(catorii tri3(rilor (n#are 6ier0an'5 ast%el5 roa'ele victoriilor $ilitare re6(rtate as(6i voievo0ilor locali. I0voarele 3i0antine relatea0a ca5 in 7(r(l an(l(i ;.=5 6rint(l !I(la a %ost crestinat Constantino6ol5 acor'an'(8i8 se5 toto'ata5 si titl(l 'e patriciu&. iar la intoarcere a a'i c( el 6e e6isco6(l Hierot"e(s?. I$6ortanta acti(ne 6ol&ica si 'i6lo$atica a i$6arat(li Constantin Por%iro#enet(l 'e a casti#a ca %e'erat 6e !I(la Q '(3lata 'e tri$iten e6isco6(l(i Hierot"e(s Q a (r$arit evitarea (nor inc(rsi(ni ale acest(ia in i$6eril 'ar a av(t si sco6(ri 6ro0elitice. Palisa'ele co$6leAe 'e la Moresti5 Moi#ra'8Sirioara5 Da3aca5 Cl(78Manast(r5 ca era( in %(nctie in secolele F8 FI5 '(6a c($ re0(lta 'in cercetarile ar"eolo#ice5 s(nt
?
Cc'ren(s8SlcIlii0es5 6. /@>G Ioannis Zonarae Epitome #i&toriamm. e'. +. Din'or%5 I5 Lei60i#5 I>! 6. 9>9.
28b
INCEPUTURI MEDIE)ALE EUROPA ..ANULUI O MIE:

24=
'ova'a elocventa ca voievo'at(l transilvSnean5 6e lan#a o in'e6en'ents 6olitico8$ilitarS5 se 3(c(ra si 'e o sit(atie econo$ics in%loritoare. De alt%el5 'esco6eririle ar"eoio#ice %ec(te 6e teritori(l acestor cetari Bn($eroase 6iese 'e i$6ort 'e 6rovenienta 3i0antina ori 'in alte re#i(ni In'e6SrtateD s(nt e'i%icatoare in aceasta 6rivinta. E%ort(l voievo0ilor transil8vaneni 'e a constr(i sa( 'e a intretine ast%el 'e %orti%icatii5 ec"ivalente ca te"nica5 6lan si intin'ere5 c( alte cetati e(ro6ene5 aratS ca ei s8a( 3(c(rat 'e s6ri7in(l e%ectiv al 6o6(latiei locale5 interesatS5 evi'ent5 si8si a6ere av(t(l si eAistenta %ata 'e ten'intele eA6ansio$ste straine. Acce6tarea 'o$inatiei 6olitico8 $ilitare a 6ecene#ilor era o consecinta %ireascS a noii con7(nct(ri istorice 'in aceste 6are4 ale E(ro6ei. In secolele FQFI5 a%ara 'e I$6eri(l 3i0antin5 6(terea $il&ara cea $ai $are o re6re0enta( 6ecene#ii5 care a( re(sit sa8si eAtin's 'o$inatia 6olitics 6e (n s6ati( i$ens ce in#lo3a si i$6ortante teritorii 'in s6ati(l ro$anesc5 N( inta$6lator i$6arat(l Constantin Por%iro#enet(l ii 'a'ea insistente s%at(ri %i(l(i sa( sa '(ca o 6olitics5 'e 6ace si 'e 6rietenie c( 6ecene#ii5 'eoarece acestia5 6e lan#a %a6t(l ca ar %i %ost in stare sa atace si sa 7e%(iasca i$6eri(l5 ar %i 6(t(t sa tina in %ra(5 ca aliari ai Bi0ant(l(i5 6e r(si5 6e 3(l#ari5 6e (n#(ri5 care ravnea( sa atace Bi0ant(l?. Des6re (n#(ri se stie ca in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al F8lea si8a( in're6tat toata atentias6re E(ro6a A6(seana:5 (n'ea( e%ect(at n($eroase inc(rsi(ni 'e 7a%6anala;..5 can'5 in 3atalia 'e la Lec"%el'5 Otto I ii va 0'ro3i. Se 6are ca n( inta$6lator li6sesc $enti($ 'es6re inc(rsi(ni ale (n#(rilor $s6re est5 'eoarece aceasta 0onS se a%ia s(3 'o$inatia si s(3 control(l 6ecene#ilor. Constantin Por%iro#enet(l eA6licS acest ra6t 6rin c(vintele2 55Sa stii ca nea$(l t(rcilor B(n#(rilorD tare se te$e si ii este %ries 'e a$intitii 6ecene#i5 6entr( ca 'eseori a( %ost 3ir(iti 'e acestia si 'ati 6ier0arii a6roa6e c( 'esSvarsire. Si 'e aceea tot'ea(na $are le este t(rcilor #roa0a 'e 6ecene#i si se t(6ilea0a in %ata lor:8. A3ia la ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea5 Ste%an I iniria0a
ca$6anii ra03oinice ins6re est si re(seste si c(cereasca o 6arte a Transilvaniei5 l(an'(8? 6ri0onier 6e !I(la al Ill8lea5 i$6re(na c( cei 'oi %ii ai sai. L(6ta 6rinci6als 'intre 6ecene#i si (n#(ri s8a 'at lan#a Al3a I(lia5 ..adAlbam 6ramilvanam ... municione& civitatitmH. '(6a c($ relatea0a *egenda " . "te an scrisa 'e e6isco6(l Hartvic/5 iar $ alt loc se arata ca K= 'e %a$ilii 'e 6ecene#i i$6re(na c( coate av(tiile lor a( %ost coloni0ate 'e carre Ste%an I in Pannonia. Se 6are ca n( inca$6lacor s8a 'at l(6ta 'intre 6ecene#i si (n#(ri la Al3a I(lia5 'eoarece aceasta a %ost5 %oarte 6ro3a3il5 cetatea 'e sca(n a voievo'(l(i Transilvaniei !I(la al Ill8lea. -#ronicon +o&onien&e 6reci0ea0a ca oras(l 6e care ?8a #asit !I(la in Transilvania se n($ea Al3a =civita& Alba in ErdeuetG. iar cronica l(i Henric 'e M(#eln s6(ne5 'e ase$enea5 ca acest oras se n($ea Dei&&enpurgiR&"bt* I(liaD . Doc($entele cele $ai vec"i ale cancelariei re#ale 6astrea0a5 toto'ata5 n($ele 'e2 ca&trtnnAlben&e#. ?@=K5 Alba 6ran&ilva$iela. ?@>> &mAlbaRule la ?@;?. Localnicii ?8a( n($it si il n($escsi asta0i Balgrad.
? 2
Por6"Iro#enic(s5 (e adm.. ca6. ?8/. Ibidem. ca6. /. / *egenda "anctt "tep#aui regi& ab 0artvico epi&capo con&cript&. in "cript. rer. 0ung.. II5 6. />;. CC -#ronicon +o&onien&e. @> si -#ronicon Henrici 'e M(#eln5 in "cript. rer. 0ung.. II5 6. //5 ?/@.
Cetatea 6e care a #Tsit8o !I(la B'(6a c($ re0(lta 'in -ronicapictat# de la 'ienaG. atestata 'oc($entor in re6etate ran'(ri in e6oca $e'ievala5 era in realitate %ost(l castrt ro$an A6(l($5 constr(it 'e cStre le#i(nea a Flll8a !e$ina. Masivele si trainicele 0i'(r 'e incinta constr(i te 'e ro$ani a( re0istat 'e8a l(n#(l veac(rilor re6etatelor ase'ii 6ant la ?<??5 can' !iovanni Moran'i )isconti ii conse$nea0a 6lan(l 6atrat. Ea a %osi re6aratG si a'a6tata noilor cerinte ale vre$ii5 'ar 0i'(rile si8a( 6astrat rol(l lor %(nctional 6ani can' o 6arte 'in ele a( %ost 'ara$ate c( a7(tor(l 6ra%(l(i 'e 6(sca5 in ve'erea constr(iri %orti%icariei 'e ti6 'auban. Pe lat(ra 'e s(' se $ai 6astrea0a incT5 (neori 6e o inalti$% 'e @Q9 $5 6orti(ni intre#i 'in 0i'(l ro$an5 constr(it in te"nica opu& Bitadratum si optt. &igninum. Plan(l castr(l(i A6(l($ este si$ilar c( eel al altor castre 'e le#i(ne 'e la BonnG BBonnD sa( AS(inc($ BB('aD. Folosirea castrelor ro$ane 6ana tar0i( in ev(l $e'i( ni este (n ca0 (nic5 ' %recvent 6e teritori(l %ost(l(i I$6eri( ro$an. Re0(ltatele cercetarilo2 .ar"eoio#ice $ai vec"i sa( recente5 'ove'esc5 %ara ec"ivoc5 ca atat interior(l castr(l(i cat si i$6re7(ri$ile l(i5 a( %ost loc(&e %ara intrer(6ere si '(6a 6a:r/sirea Daciei 'e catn ar$ata si a'$inistratia ro$ana5 6ana asta0i. Folosirea 0i'(rilor %ost(l(i castr( A6(l(n ti$6 'e 6este (n $ileni( si 7($atate constit(ie cea $ai elocventa 'ova'a a contin(itatii c"iar 'aca in acest interval 'e ri$6 cetatea a %ost 6e ran' s(3 sta6anirea voievo0ilor5 G e6isco6ilor si a 6rinci6ilor Transilvaniei. In s6ri7in(l acestei i6ote0e 6le'ea0a n( n($a 6astrarea tra'iriei5 in i0voarele a6(sene5 ca acest oras a %ost constr(it si loc(it o'inioari 'e ro$ani5 ci si $entinerea n($el(i s(3 'i%eri%e:%or$e si variante 6ana in 0ilele noastre D(6a $oartea l(i Ste%an I5 Re#at(l ar6a'ian trece 6rintr8o cri0a 'eose3it 'e ac(ta 'atoratS5 6e 'e o 6arte5 l(6telor 6entr( tron 'intre re#ii Petr( si Sa$(el A3a5 iar 6e 'i alta 6arte5 rascoalelor c( caracter social8econo$ic si reli#ios 'in anil ?=9K s ?=K=Q?=K/. Foarte 6ro3a3il cS5 6ro%itan' 'e aceasta sit(atie5 voievo'at(l transilvan is recasti#a in'e6en'enta5 ast%el cS la ?=K> este 6o$enit '(cele !I(la al I)8lea5 care ii acel an incre6rin'e o inc(rsi(ne 6e teritori(l Un#arieL Re#ele Solo$on5 i$6re(na c\ 6rinci6ii !e0a si La'isla(5 rSs6(n' acestei inc(rsi(ni5 6Str(n0in' 6e teritori(l Transilvanie si5 '(6a ce abtea6tS o sS6ta$ana in oras(l Da3aca5 6ornesc s6re C"irales5 (n'e se '2 l(6ta 6rinci6als 'intre (n#(ri si 6ecene#i?. Din relatarile cronicilor re0(ltS ca a3ia la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 'ar $ai ale ince6an' c( secol(l al Fll8lea5 se 6oate vor3i 'e consoli'area tre6tata a sta6anirii s 'o$inatiei (n#(rilor In Transilvania5 6e care o c(ceresc In eta6e5 6ans in 7(r(l an(l( ?@==5 iar 6artile nor'ice5 Mara$(res(l5 a3ia in secol(l al FT)8lea. )oievo'at(l l(i !la' isi avea #ranitele 'eli$itate 'e M(res5 Tisa5 D(nare si Car6ati rese'inta sa %iin'5 6ro3a3il5 la Orsova =a/luvio 9orn& a&Bue adca&trum ,r&ciaG. In sta6anire sa se a%la( si alte castre5 ca Horo$ BPalanca sa( PescariD5 +eve BC(vinD5 Morisena BCena'E N( se 6reci0ea0a cine era( loc(itorii5 'ar !la' l(6ta i$6otriva (n#(rilor c( a7(tor( ro$anilor5 al c($anilor B6ecene#ilorD si al 3(l#arilor5 'eci %oarte 6ro3a3il ca aces(a loc(iai
?
-#romci 0imgnrici compo&itio &aeculi<I'. in "cript. rer. 0ung.. I5 ca6. L).
24>
INCEPUTURI MEDIE)ALE e%ectiv Banat(l in acea vre$e. Con%lict(l s8a ter$inat c( ce'area 'e catre !la' a castr(l(i +eve si 6ier'erea cetatii Orsova. N( sti$ 'aca !la' a ra$as in contin(are vasal al (n#(rilor5 'ar AnonI$(s a%ir$a ca (r$as(l l(i a %osc A"t($. Des6re acesta5 6ovestirea "a#io#ra%ica *egenda "ancti 3er#ardi1 relatea0a ca era (n 'o$nitor 6(ternic si 3o#at5 tara sa intin0an'(8se 'e la Cris 6ana in 6artile Transilvaniei si 6ana. la )i'in si Severin. De ase$enea5 el era %e'erat sa( vasal al 3i0antinilor5 iar la Morisena5 ca6icala l(i5 avea o $anastire 'e cal(#ari 55#reci:5 a'ica 'e rit orto'oA. Con%lict(I 'intre A"t($ si re#ele (n#ar Ste%an I a i03(cnic 'eoarece 6ri$(l a va$(it in 6ort(rile sale 'e 6e M(res si Tisa 6l(cele ce trans6orta( sarea. In con7(ct(ra istorica a vre$ii5 n( ar %i eAcl(s ca atac(l (n#(rilor i$6otriva l(i !la'5 care era ori#inar 'in cetatea )i'in(l(i5 'eci era 6ro3a3il aliat al tar(l(i Si$eon5 sa se %i 6ecrec(t a3ia '(6a $oartea te$(t(l(i car5 care contri3(ise la al(n#area (n#(rilor 'in Atel&(0( BEtel&o0D5 si n( 6e ti$6(l l(i Ar6a' Binainte 'e ;=<D. In'icatia l(i AnonI$(s@ ca (n#(rii5 '(6a c(cerirea Orsovei5 s8a( 6re#atit U... sa $ear#a in !recia ca sa c(cereasca toata Mace'onia 'e la D(nare la Marea Nea#ra:5 ar 6le'a in %avoarea i6ote0ei ca el se re%erea la inc(rsi(nea 'in an(l ;@< in B(l#aria5 relatata si 'e i0voarele 3i0antine/. Tar(l Petr( n( re(seste sa 6astre0e int$sele teritorii $ostenite 'e la tatal sa( Si$eon5 'eoarece sar3ii5 s(3 'o$nia cnea0(l(i Caslav +loni$irovic5 o3tin in'e6en'ents in an(l
;/? si c(6rin' Rascia5 Bosnia si Trav(nia. I$6eri(l 3i0antin 6(rta5 'e ase$enea5 l(6te c( ara3ii si c( r(sii5 iar in interior eAista( asc(tite %ra$antari sociale. Pro%itan' 'e aceasta sit(atie5 (n#(rii intre6rin' inc(rs$ni 'e 7a% in Tracia in anii ;/9 si ;9/5 consoli'an'(8si5 toto'ata5 in $o' tre6tat #ranita 'e8a l(n#(l D(narii. N($ai ast%el s8ar 6(tea eA6lica H6sa totals a ci$itirelor a6artinan' (n#(rilor 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al F8lea 6e teritori(l Banat(l(i si al )oevo'inei. Masarea acestor ci$itire 6e c(rs(l s(6erior si $i7loci( al Tisei5 6ana la con%l(enta c( M(res(l5 6rec($ si 'e8a l(n#(l D(narii Mi7locii5 arata clar care a( %ost teritoriile loc(ite e%ectiv 'e (n#(ri in secol(l al F8lea. D(6a c($ s8a aratat $ai inainte5 'intr8o inscri6tie 'e 6e (n vas 'in te0a(r(l 'e la Sannicola( Mare 'in secol(l al F8lea a%la$ 'e eAiscenta si a altor con'(catori 6olitici5 7(6anii )oila si )ata(l. Din 6acate5 n( 6ose'a$ nici o stire in le#at(ra c( 0ona in care isi eAercita( a(toritatea ori c( ra6ort(l cronolo#ic %ata 'e 'o$nia l(i !la' si5 event(al5 a l(i A"t($. In 6artea o6(sa5 6e teritori(l Do3ro#ei5 inscri6tia 'e la Mircea )o'a5 'in an(l ;9/5 6rec($ si inscri6ciile 'in co$6leA(7 $onastic 'e la Basara3i8M(r%atlar evi'entia0a eAistenta (nor con'(catori ai (nor or#anis$e a'$inistrative sa( 6olitice5 7(6anii Di$itrie si !"eor#"e. Alte stiri scrise 'e e6oca conver# si ele in sens(l eAistentei nivel(l(i 'e str(ct(ra social86olitica s(6erioara 6e teritori(l Ro$aniei in secolele IF8FI. Este vor3a 'e $art(riile scriitor(l(i 3i0antin +e'renos 'es6re eAistenta in secol(l aE F8lea5 in stan#a D(narii5
?
"cript. rer. 0ung.. II5 6. 9>; si (r$. 8 AnonI$(s5 ca6. FI.I). / Cc'ren(s8SIcIlines5 a. ;@<.
EUROPA nANULUI O MIE: 24? 'eci 6e teritori(4 $(ntean5 a (nor %orti%icatii servin' 're6t rese'$te ale (nor ca6etenii 6olitice care se s(6(n i$6arat(l(i 3i0antin5 ceea ce 'e$onstrea0a scrati%icarea sociala si 6olitica 6ron(ntata 'in acea vre$e5 6ana la nivel(l cristali0ariCi or#a$sC$elor c( caracter statal inci6ientC. Cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate5 $ai c( sea$a in (lti$ele 'ecenii5 a( con'(s la re0(ltate eAtre$ 'e Interesante5 in $as(ra sa re'ea o i$a#ine $ai concreta a (nora 'intre rese'intele acestor con'(catori $ent7onati 'e i0voarele scrise si5 toto'ata5 sa o%ere (nele in'icii in le#at(ra c( relatiile sociale 'intre aceste se'ii 6olitico8a'$inistrative si co$(nitatile satesti s(3or'onte. Asa c($ s8a s(3liniat5 6ana in 6re0ent a( %ost cercetate5 total sa( 6artial5 n($eroase %orti%icatii 'in secolele )TII8FI sit(ate 6e intre# teritori(l tariiG in 7(r(l %iecarei %orti%icatii eAista( cateva ase0ari care alcat(ia(5 i$6re(na c( %orti%icatia5 (n co$6leA teritorial. La Sirioara5 Mol'ovenesti5 Cl(78Manasc(r5 Co$ana 'e S(s5 Da3aca5 Blan'iana5 )la'i$iresc(8Ara'5 Pescari5 Bi"area5 B(lci Bin TransilvaniaD5 la F(n'( Her'i5 Dersca5 T('ora5 Oro%riana5 Baran#a5 Al3a5 H('esti Bin Mol'ovaD5 la Slon si 6e linia D(narii Bin M(nteniaD5 la Mircea )o'a5 !arvan8Dino#eria5 Ca6i'ava5 Pac(i(l l(i Soare Bin Do3ro#eaD5 (n'es8a( constatat eta6e 'e constr(ctie si %olosire a lor 'e8a l(n#(l secoielor )TII8FI5 cercetarile a( 'at la iveala ase$enea %orti%icatii5 cele $ai $(lte 'incre ele avan' in 7(r ase0ari ale (nor 6o6(latii se'e$are5 c( loc(inte constan' atat 'in 3or'eie5 cat si 'in loc(inte 'e s(6ra%ata. Forti%icatia se a%ia oarec($ in centr(l acestei cent(ri 'e sate5 c($ s8a 'ove'it in s6ecial la F(n'( Hertii5 Dersca si altele. In le#at(ra c( 6roces(l (ni%icarii (nora 'intre aceste or#ani0ari 6restatale5 ca in ca0(l celor 'escrise 'e AnonI$(s5 se 6oate 6res(6(ne ca (n ase$enea %eno$en a av(t loc si in alteC6arti ale teritori(l(i tarii. Asa5 'e 6il'a5 se 6are ca #r(6area 'e sate 'in 7(r(l Iasilor s8a eAtins5 la %inele 6erioa'ei 6e care o cerceta$5 In 6artea 'e nor'8vest5 in#lo3an' teritorial $ica #r(6are 'e ase0ari constatata aici. Aceleasi 6res(6(neri se 6ot race si in ca0(l $icilor n(clee 'in 0ona )asl(i(l(i5 care a( %ost -n#"itite:5 %ie 'e #r(6area ieseana5 %ie 'e cea 3arla'eana 6rin acelasi 6roces 'e (ni%icareG 'e ase$enea5 in ca0(l celor 'o(a #r(6ari 'intre Ar#es si D(nare si 'in 0ona !i(r#i(l(i5 care s8a( (ni%icat 6rintr8(n 6roces ase$anator5 6asnic sa( 6rin %orta5 6rec($ si in ca0(l celor 'o(a #r(6ari 'in 0ona Brasov(l(i si S%. !"eor#"e5 'es6re care sti$ ca in secol(l al FIII8lea alcat(ia( o sin#(ra 55tara:5 Tara Barsei =terra BorzaG. De%inirea contin(t(l(i instit(tional al acestor or#anis$e statale 'in secolele )III]8FI sit(ea0a str(ct(ra 6olitica interna a acestora 6e o trea6ta s(6erioara5 co$6a8rativ c( cea a %or$ati(nilor 6olitice anterioare. Princi6i(l eli#i3ilitatii con'(cator(l(i5 'o$inant in eta6ele istorice anterioare5 6are sa %ie 0'r(ncinat si inloc(it5 tre6tat5 6rin s(ccesi(ne5 asa c($ se constata la or#anis$ele statale 'in Transilvania. Ale#erea tra'itionala a.con'(cator(l(i 6olitic 'in ran'(rile celor $ai 'estoinici si $ai vite7i este 6e cale 'e a se restran#e in ca'r(l (nei sin#(re %a$ilii5 c( ten'inta 'e a se trans%or$a intr8(n 're6t ere'itar 'o$inat 'e 6rinci6i(l 55$ai intai
?
@ortie&. III5 6. ?9?.
220 INCEPUTURI MEDIE)ALE in#a'(it5 a6oi 6rerins si in cele 'in (r$a (0(r6at:. Ur$as(l l(i !la'5 6e n($e A"t($5 a6artine aceleiasi %aniilii. In cronica sa5 AnonI$(s5 relatan' l(6tele voievo'(l(i !la' c( ostile $a#"iare5 arata5 6rintre altele2 55Si can' ostile $a#"iare a( voit sa treaca 6este %l(vi(l Ti$is5 le8a iesit inainte !la'5 'in nea$(l car(ia se tra#e O"r($:?. A6arat(l 'e or'ine 'in 6rea7$a a(toritatii 6olitice isi as($a ac($ %(nctn 6(3lice 6er$anente5 'eose3it 'e (tile 6entr( cresterea 3(n(rilor $ateriale 6ersonale. Pentr( intretinerea acest(i 55a6arat: 6(3lic5 'ar(rile o3isn(ite5 6e care 6o6(latia le acor'a in e6ocile 6rece'ente5 n( $ai s(nt s(%iciente5 i$6(n'n'(8se5 ast%el5 'ari si 6restatli c( caracter social o3li#atori(.
Oastea5 ca instit(te a stat(l(i5 sc cont(rea0a 6e 'e6lin in aceasta eta6a. Cei trei con'(catori 'in Transilvania5 rnentionati 'e AnonI$(s5 o6(n o 'ar0a re0istenta ar$ata ostilor $a#"iare5 c( a7(tor(l (n(i a6arat $ilitar in $as(ra sa in'e6l$easca o i$6ortanta %(nctie a stat(l(i2 cea 'e a6arare. Osti inse$nate avea( la 'is6o0itie si con'(catorii or#anis$elor statale 'e la nor'(l D(narii5 $entionati 'e scriitorii 3i0antini la s%arsit(l secol(l(i al F8lea5 %orti%icatiile eAistente in'e6linin' si %(ncria 'e a6arare a stat(l(i5 6rec(rn si cei 'in Do3ro#ea5 In stare sa se $asoare c( 6(terea 3i0antina. Ba0ata 6e %a6te si relatari 'e la ince6(t(l $ileni(l(i ai Il8lea5 o cronica vec"e t(rca =EgiiznameG arata c($ Wtara roraanilorc n8a vr(t sa se s(6(na 'etasa$entelor c($ane si sa le 6lateasca tri3(t5 6o0itie care5 evi'ent5 avea la 3a0a o an($ita %orta $ilitara5 consecinta a #ra'(l(i 'e or#ani0are 6olitics a societatii ro$anesti 'e la est 'e Car6ati in or#anis$e statale inc"e#ate5 in $as(ra sa o6(na re0istenta ar$ata i$6otriva inva'atorilor no$a0i. O alta caracteristica a acestor %or$ati(ni 6ot %i socotite si stra'aniile lor 'e a intretine le#at(ri econo$ice5 6olitice si c(lt(rale c( statele $ai 'e0voltate5 vecine sa( c"iar $ai in'e6artate. O3iectele 'e 6rovenienta 3i0antina 'esco6erite in 'i%erite ase0ari 'in Transilvania si 'e la D(narea 'e -os5 $ai ales in ase0arile $ari5 o3iectele 'e 6rovenienta $orava 'esco6erite in alte ase0ari 'in Transilvania5 o3iectele 6rovenite 'in I$6eri(l %ranc5 'esco6erite5 'e ase$enea5 in Transilvania5 co$ert(l c( 6ro'(se 3i0antine5 r(sesti5 $oraviene si (n#(resti5 'es%as(rat la D(narea 'e -os5 s(nt tot atatea 'ove0i c( 6rivire la ase$enea le#at(ri. Pe lan#a acestea5 i0voarele vre$ii $ai $entionea0a relatiile intre'n(te 'e Men($or(t c( i$6arat(l 'e la Bi0ant. AnonI$(s a$inteste 'e re%(0(l "otarat al 55'(cel(i: 3i"orean 'e a8si ce'a tara sa 55'(cel(i: Ar6a'5 invocan' in s6ri7in(l sa( a(toritatea i$6arat(l(i 3i0antin@. Acelasi 55'(ce:5 a%lat intr8o sit(atie critica in (r$a l(6teior5 6otrivit s6(selor cronicar(l(i anoni$5 se 6re#atea sa 6iece in 55!recia:/. De ase$enea5 vor %i eAistat le#at(ri %oarte stranse5 'e or'in 6olitic si c(lt(ral8reli#ios intre voievo'(l 3anatean !la' si stat(l 3(l#ar. AnonI$(s a%ir$a 'es6re !la' ca ar %i 55iesit: 'in cetatea )i'in si ca in ar$ata sa se a%la( ro$ani5 3(l#ari si c($ani5 6rin acest 'in (r$a etnoni$ %(n' 'ese$nati 6ecene#ii.
? 2
AnonI$(s5 op. cit. Ibidem. 6. K=8K?5 / Ibidem. ca6. FF)III
EUROPA 55ANULUI O MIE:

@9?
Patr(n'erea tri3(rilor (n#are in voievo'atele ro$anesti a$intite a av(t caracter(l (nor eA6e'itiiCase$anatoare c( cele intre6rinse 'e aceste tri3(ri si in alte 6arti ale E(ro6ei '(6a ase0area lor in Pannonla5 %e6t eA6lica3il 6rin $o'(l 'e viata al (n#(rilor in rno$ent(l 55'escalecarii: lor in Ca$6ia Pannoniei. Pentr( a8si asi#(ra teren(rile 'e 6as(ne ce le li6sea(5 6entr( a8si asi#(ra sarea si $inere(rile %eroase si ne%eroase 'e care avea( atata nevoie5 6entr( aca6ararea 'e noi teritorii si 'e 3o#atii in #eneral5 tri3(rile (n#are intre6rin' eA6e'itii5 $ai intai s6re A6(s5 a7(n#an' 6ana in Franta si Italia 'e a0i5 a6oi in Penins(la Balcanica si in I$6eri(l 3i0ant$5 '(6a aceea in Moravia Mare si5 in s%arsit5 in Transilvania5 c( $arile ei 3o#atii. D(6a. savarsirea eA6e'itiilor relatate 'e AnonI$(s si 'e ai' cronicari a6ro6iati e6ocii res6ective5 cea $ai $are 6ane a 6o6(latiei (n#are si a ca6eteniilor sale s8a( retras in Pannonia. L(cr(l este eA6lica3il 6rin insasi i$6re7(rarile concrete ale vre$(rilor res6ective2 n($ar(l re'(s al 6o6(latiei $a#"iare5 %ra$antarile 6rin care trecea societatea (n#ara ca (r$are a 6re%iicerilor ce 6re#atea( %e('ali0area acesteia5 re0istenta 6o6(latiei locale care isi a6ara %or$ele sale tra'itionale 'e viata etc. P(rini 'intre (n#(ri a( ra$as in teritoriile in care 6atr(nsesera la ince6(t(l secol(l(i al F8leaG acestia a( contin(at sa conviet(iasca c( 6o6(latia a(to"tona5 sa8si ins(seasca $o'(l 'e viata al acesteia5 sa se inte#re0e c"iar in societatea ro$aneasca5 iar ca6eteniile 'e tri3(ri sa se i'enti%ice c( interesele l($ii transilvanene5 ren(ntan' la roa'ele 6olitice ale s(cceselor $ilitare as(6ra voievo0ilor locali. Asa se eA6lica %a6t(l ca In teritoriile in care 6atr(nsesera tri3(rile (n#are s8a( #asit (r$e ale c(lt(rii lor 'oar 'e la ince6(t(l secol(l(i al F8lea5 la Bi"area8Ora'ea5 la Sicla( lan#a Ara' si la Cl(78Na6oca. Unele 'intre aceste (r$e5 $or$inte si o3iecte Q catara$e 'e %ier c( inele BSicia(8Ara'D5 0a3ale si scari 'e sa 'in %ier BSicla(5 Cl(78 Na6ocaD5 sa3ii si var%(ri 'e sa#eata 'in %ier BCl(78Na6ocaD5 nast(ri si ro0ete 'in 3ron0 BSicla(D5 in #eneral 6iese 'e "arnasa$ent si a6lice cor'i%or$e5 la care 6re'o$ina orna$entele ve#etale stili0ate Q 6ot %i 'atate in e6oca l(6teior 'intre tri3(rile (n#are si 6o6(latia locateG n($ar(l $ic 'e $or$inte B?/ la Sicla( si ?? la Cl(78Na6ocaD5 n($ar(l $ic 'e ostasi ca0(ti B@= $a#"iari si ?. sec(iD in l(6tele 6entr( c(cerirea cetatii Bi"area5 6otrivit 'atelor l(i AnonI$(s5 6ar sa con%ir$e ceea ce s8a s6(s in le#at(ra c( 6atr(n'erea tri3(rilor (n#are in Transilvania. Ave$ in ve'ere si %a6t(l ca aceste $or$inte5 6rec($ si (r$ele 'esco6erite la !a$3as si Lo6a'ea5 6ot 'ata 'intr8 o 6erioa'a (lterioara5 'e 6e la ince6(t(l sa( 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea5 a6artinan' 6o6(latiei $a#"iare rS$ase in Transilvania sa( 6oate altei 6o6(latii 'e ste6a5 care 'in Bi"or a $ai intre6rins (nele inc(rsi(ni5 '(6a o3icei(l 6o6(lariilor calarete ce se 'e6lasea0a la 'istante $ari %ata 'e loc(l 'e ase0are. Acelasi l(cr( se 6oate s6(ne si 'es6re alte 'esco6eriri5 6rec($ cerceii si$6li BCl(78Na6ocaD5 coliere 'in 3ron0 c( a6lice ro$3oi'ale BSicla(D5 inele 'in sar$a 'e ara$a i$6letita5 3ratari si cercei 'in 3ron05 coliete 'in acelasi $etal BMol'ovenesti5 Cl(78Na6ocaD5 6an'antive 'in ar#int BCl(78Na6ocaD. Al 'oilea %a6t ce $erita s(3liniat este intin'erea #eo#ra%ica a %or$ati(nilor 6olitice 'e la s%arsit(l secol(l(i al F8 lea si ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea. Sta6anirea l(i A"t($
Fi#. .K O3iecre 'e inventar 'in $or$ii(e $a#"iare 'in sccol(l al F8lea5 'e 4a CI(78Na6oca BI8?ID Bi"area B?@8@?D Bco$6o0i%ieD.
EUROPA 55ANUT.UI O MIE: 224 c(6rin'ea teritori(l $ar#$it 'e Tisa la a6(s5 D(.na.re la s('5 Cris( Al3 la nor' si se intin'ea 6ro3a3il 6ana in Tara Hate#(l(i5 la rasarit. Centr(l voievo'at(l(i era in 55oras(l 'e 6e M(res: =urb& 9ori&enaG. Cena'(l 'e a0i. Era (n oras8cetate5 (nC 55#ra':5 ca si alee orase eAistente in acea vre$e. For$ati(nea 6olitica 'e la s%arsit(l secol(l(i al F8lea si ince6(t(i cel(i (r$ator c(6rin'ea 'eci teritori(l voievo'at(l(i sta6anit $ainte 'e !la'5 6l(s 6artea 'intre M(res si Cris. Aceasta re#i(ne %(sese sta6anita o'inioara 'e voievo'(l Men($or(t5 6e care o 6astrea0a si '(6a i$6acarea sa c( (n#(rii. In a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea5 in i$6re7(rari nec(nosc(te5 ea a %ost ali6ita la voievo'at(l 3anatean5 6ro3a3il 'e Alit($. Datorita intin'erii acest(i voievo'at si la nor' 'e M(res5 A"t($ Tsi va %i sta3ilit rese'inta la Morisena5 local&ate sit(ata In centr(l sta6anirii sale. Tara Transilvaniei sta6anita 'e !Ila era si ea c( $(lt $ai c(6rin0atoare 'ecat %(sese voievo'at(l l(i !el(. Pe 3a0a i0voarelor si a 'esco6eririlor ar"eolo#ice se 6oate sta3ili c( 6ro3a3ilitate intin'erea acestei %or$ati(ni2 s6re a6(s a7(n#ea 6ana la Poarta Meses(l(i5 iar ins6re s(' 'e6asea c(rs(l $i7loci( al M(res(l(i. Centr(l voievo'at(l(i Transilvaniei era la Bal#ra'8Al3a I(lia5 (n oras8cetate. In aceste taAiQ voievo'at(l l(i !Ila si eel al l(i A"t($ Q eAista( $ai $(lte cetati5 centre strate#ice5 'ar si 'e
i$6ortanta econo$ica 6entr( eA6loatarea 3o#atiilor s(3sol(l(i2 Cl(75 Teli#ra' BBlan'ianaD5 Bal#ra' BAl3a l(liaD5 Moresti5 Moi#ra'5 Morisena5 Orsova.8Cetatile a'a6ostea( #arni0oane inse$nate5 care constit(ia(PCtaria ca6eteniilor 6olitice si c( a7(tor(l carora acesti con'(catori a( incercat sa re0iste asalt(l(i (n#ar. Aici era( re6re0entantii voievo'(l(i5 care tre3(ia( sa a'(ne '%trile 'e la 6o6(la'e5 sa 7('ece 6ricinile cele $ai i$6ortante5 sa s(6rave#"e0e eA6loatarea a(r(l(i 'in M(ntii A6(seni si a sarii 'e la Co7ocna5 T(r'a5 De75 Ocna M(res5 Ocna Si3i(l(i5 sa asi#(re trans6ort(l acesteia 'e la loc(l 'e eAtractie la $ari 'e6artari5 in a%ara tarii c"iar5 6ana in Pannonia si Moravia. Aceste 3o#atii ale Transilvaniei si ale Banat(l(i Q in 6ri$(l ran'5 sarea Q5 la care ravnea( no3ilii 'in 7(r(l re#el(i (n#ar5 si n( 55necre'inta: si i$6otrivirea $ani%estate 'e !Ila sa( All t(rn %ata 'e Ste%an I si 'e %or$a a6(seana a reli#iei crestine5 a( constit(it 6rinci6al(l $otiv al ra03oi(l(i. Alte ca(0e ale ra03oi(l(i si ale incercarii 'e c(cerire a acestor taAi a( %ast 'e nat(ra 6olitico8$i li tara5 an($e a6-rarea re#at(l(i (n#ar 'e 6ri$e7'ia 6ecene#a ce8? araeninta 'ins6re Transilvania5 6rec($ si rivalitatile 6olitice 'intre con'(catori. Pro%itorii ra03oi(l(i a( %ost si (r0itorii l(i5 caci %"ra in'oiala in ase$enea con%licte n( era interesata $asa 6o6(latiei5 careia ii era s(%icient (n teritori( li$itat5 (n'e sa8si a#oniseasca cele necesare trai(l(i 'in c(ltivarea 6lantelor cerealiere si 'in 6astoritG interesate era( ele$entele 'o$inante care avea( nevoie5 6entr( t(r$ele si "er#"elnle lor n($eroase5 'e 6as(ni intinse5 'e o#oare Q 'e 6e care sa o36na. 6ro'(se a#ricole Q 5 ocne si $ine 'e (n'e sa scoata sarea5 %ier(l 6entr( ar$e5 a(r(l si ar#int(l 6entr( 6o'oa3e. Pentr( 'o3an'irea acestor 3(n(ri5 aristocratia 'in 7(r(l re#el(i (n#ar si8a in're6tat 6rivirile s6re 6a$ant(rile 'in vecinatate loc(ite 'e ro$ani. Re0(ltate i$6ortante s8a( o3%in(t 6ana in 6re0ent5 $ai ales in (r$a cercetarii $ate8rialelor ar"eolo#ice scoase la iveala c( 6rile7(l sa6at(rilor e%ect(ate5 si in c(noasterea armamentitlui %olosit 'e ostile ro$ane in l(6ta lor 6entr( a6irare i$6otriva c(ceririi 222 ?NCEPUTURIMEDIE)ALE straine. Ase$enea re0(ltate vin &i con%ir$e5 o 'ata $ai $(lt5 ca secolele DC8FI re6re0inta o e6oca 'e 6re%ace'5 'e innoiri si in acest 'o$erri( al vietii $ilitar86olirice. De alt%el5 aceasta stare 'e l(cr(ri cores6(n'e 'e6lin conteAt(l(i #eneral e(ro6ean 'e 6re%aceri in te"nica 6(rtarii ra03oaielor si a ela3orarii annamentidui cores6(n0ator5 c( i$6ortante consecinte5 atat in siste$(l 'e%ensiv5 cat si in sta3ilirea 'i%eritelor 6roce'ee tactice 'e l(6ta5 a'a6tate noilor ti6(ri 'e ar$e o%ensive $ai ales. Asa 'e 6il's5 6e 6lan e(ro6ean 6rotectia l(6tator(l(i a6artinan' cerc(rilor $lHtare con'(catoare era asi#(rata 6rintr8o casca 'e 6iele sa( 'e $etal5 ca$asi 'e 0ale sa( vesta 'e 6iele5 6e care era( a6licate 6laci $etalice s(3 %or$a 'e sol0i 'e 6este. Co$3atantii 6ose'a( sc(t(ri sa( 6ave0e aco6erite $ai $(lt sa( $ai 6(tin c( 6laca $eta-ica5 ec"i6a$ent sc($65 'in care ca(0a n($ai o 6arte a l(6tatorilor si8? 6(tea 6roc(ra. Ar$ele in'ivi'(al $ai %recvente5 in $are 6arte $osten&e 'in antic"&ate5 arc(l si sa#eata5 s6a'a5 sa3ia5 to6or(l 'e l(6ta Q5 (neori c( 'o(a tais(ri Q s(lita5 lancea5 era( (tili0ate 'e cavalerie si 6e'estri$e. No(a ar$a5 care a6arrine in intre#i$e ev(-(i $e'i(5 a %ost ar3aleta5 s(6erioara arc(l(i si$6l(. Pri$a $enti(ne a %olosirii sale in Occi'ent 'atea0a 'in secol(l al IF8lea. Ca $i7loace 'e ase'i( se %olosea artileria $ecanica5 'est(l 'e 'e0voltata5 3a0ata esential 6e 'etenta 6ro'(sa 'e torsi(nea (n(i ca3l(. Se (tili0a( 3aliste si cata6(lte5 care %linctiona( 6e 3a0a 6ro6rietatilor 3alis(ce ale 6rastiei. Pri$a $enti(ne si#(ra 'es6re a6aritia artileriei cata6(ltate 'atea0a 'in vre$ea ase'ierii Paris(l(i 'e catre nor$an0i5 in >SK5 %iin' in servici(l ase'iatilor Bera n($ita 55$asina no(a si ra%inata:D. Aceste instr($ente lansa( in ta3ara a'versa enor$e 3(cati 'e 6iatra si5 toto'ata5 $aterii incen'iare. Distanta 'e cata6(ltare a 6ietrei atin#ea /== $. Mai c( sea$a 3alistele tre3(ia( 'iri7ate 'e verita3ili In#ineri consacran acestei 55$eserii:. Ca $aterial incen'iar era( %olosite2 (lei(l5 s(l%(l5 6etrol(l5 as%alt(l. Cei care (tili0a( ase$enea s(3stante c"i$ice 6(Ata( cost($e i$6ri$ate c( talc. 55!rena'a: 'e stic& ($6l(ta. c( 6etrol isi %ace a6aritia in secol(l al IF8lea5 cea 'e %oe a6are $ai tar0i(. Flota $(s(l$ana %olosea in secol(l al F8lea t(3(ri 'e ara$a5 lansan' (n lic"i' %or$at 'intr8(n a$estec 'e nitr( si s(l%. O serie 'Ce $an(ale 6reva' retete 6entr( 6re6ararea $ateriilor incen'iare 6e 3a0a 'e 6etrol5 ca5 'e 6il'a5 acel 6ro'(s incen'iar ce ar'ea 6e a6a5 lansat 'e sa#eti sa( 'e 3aliste. 55Foc(l #recesc:5 intre3(intat in secol(l al )TI8lea contra ara3ilor5 a6oi in secol(l al F8lea contra r(silor l(i I#or5 avea la 3a0a 6etrol(l 3r(t eAtras 'in Asia Mica. Unele nave era( In0estrate c( si%oane 'e lansare a %lacarii 'e 6etrol c( a7(tor(l (nor %oale $an 'e 6iele. Se c(nostea5 'e ase$enea5 (n co$6(s 6irote"nic 'e 'eclansare s6ontana a %oc(l(i. Ca $i7loace o6tice 'e avi0are a 6ericol(l(i se %olosea (n vec"i 6roce'e( al antic"ita6i5 55tele#ra%(l: o6tic. Acest $i7loc consta 'intr8(n siste$ 'e %oc(ri 'in colina in colina5 asa incat vestea inva0iei '(s$ane a7(n#ea 'est(l 'e re6e'e la c(nostinta con'(cator(l(i. Pe teritori(l tarilor ro$ane se 6oate a6recia5 c( an($ite re0erve5 'esi#(r5 ca oastea %or$ati(nilor statale a(to"tone era 'otata c( ec"i6a$ent 'e l(6ta si c( ar$a$ent ase$anator5 in #eneral5 c( eel %olosit si 'e alte osti $e'ievale conte$6orane. Cercetarile ar"eolo#ice a( 6(s in evi'enta (n n($ar inse$nat si variat 'e ar$e 6e care ostasii 6ri$elor
Fi#. .< Pinteni5 var%(ri 'e si#cati Vi c(%ite 'esco6erire la cetatea Da3aca5 secolele DC8F.
in7#"e3ari 6olitice le8a( %olosit in ? (6 tele 'e a6arare a teritori(l(i lor i$6otriva 'i%eririlor inva'atori. Unele 'intre ar$ele si 6iesele 'e ar$a$ent 'esco6erite in sa6at(ri 6ot 6roveni5 este a'evarat5 'in 'otarea arrnatelor inva8'atoare si5 ca atare5 ele n( 6ot %i socotitei ca a6artinan' localnicilor. EAista insaA $art(rii certe ca ase$enea 6iese a( %ost con%ectionate 6e teritori(l 'e la D(narea 'e -os2 'e 6il'a5 'esco6erirea (nor ate8liere 'e 6rel(crat $etaie in care $esterii a(to"toni con%ectiona( o variata#a$a 'e ar$e 'e l(6ta si ec"i6a$ent $ilitar. Eta6ele 6roces(l(i 'e 6rel(crare se 6ot (r$ari 'in $o$ent(l re'(cerii $ine8re(l(i 'e %ier sa( ara$a in c(6toarele 'e re'(s si 6ana la o6eratia 'e %inisare a o3iect(l(i5 6rin 'esco6erirea (r$elor accivitatii 'e6(se in 'i%erite eta6e 'e l(cr(2 resr(ri ale c(6toarelor 'e re'(s $inere(l5 3(cati 'in l(6ele 'e %ier re'(s %olosite la con%ectionarea 6ieselor5 'ese(ri5 ar$e si 6iese 'e ec"i6a$ent in stare ne%inisata5 in c(rs 'e 6rel(crare5 ar$e si 6iese 'e ar$a$ent In stare %inita. Unele $or$inte 'in secolele DC8F5 'esco6erite la Ca6i'ava5 6re0enta(5 'e 6il'a5 rest(ri 'e ar$(riG toto'ata5 in ase0are s8a( 'esco6erit si %ra#$ente 'e ($3o 'e sc(t. In rest5 nicaieri n8a( %ost se$nalate 6ana ac($ 6iese 'in ec"i6a$ent(l 'e 6rotectie Bca$asi 'e 0ale5 coi%(ri5 sc(t(ri etc.D al co$3atantilor. O an($ita re0ervase i$6(ne 'atorita6erisa83ilitatii sc(t(l(i 'e le$n sa( 'e 6iele5 care n( s8a 6(t(t conserva 6ana in 0ilele noastre. Ar$ele %olosite 6e ca$6(l 'e l(6ta5 atat 6entr( l(6ta a6ro6iata5 cat si 6entr( cea 'e la 'istanta era(5 in #eneral5 la %el c( cele %olosite 'e ar$atele e(ro6ene 'in acea vre$e. Arc(l c( sa#eata constit(ia( (na 'intre 6iesele ar$a$ent(l(i $ilitar 'e $are %recventa5 care intra in 'otarea $ai c( sea$a a ostilor 6e'estre5 cea $ai n($eroasa in acea vre$e. Desco6eririle ar"eolo#ice a( 6(s in evi'enta $(lte 'intre aceste 6iese 'e ar$a$ent. In n($eroase ase0ari a( %ost 'esco6erite var%(ri $etalice 'e sa#eti 'e 'i%erite %or$e si ti6(ri5 (nele 'intre ele avan'5 este a'evarat5 o 6rovenienta 'est(l 'e incerta. Si$6la lor inventariere5 %era a avea 6reten6a 'e a %i co$6leta5 ne in'ea$na la (nele consi'eratii n( li6site 'e interes. Asa5 'e 6il'a:5 o cate#orie 'e var%iiri 'e sa#eata5 'esco6erite la B(cov5 !arvan5 C(rcani5 Ra'ovan(5 Ca6i'ava5 Pac(i(l l(i Soare5 E6(reni5 Do'esti5 Pro3ota5 Al3a I(lia5 Bratei(5 Ti$isoara8Ciorei5 s8a( a%lat intr8(n conteAt ar"eolo#ic care
Fi#. .> B(terola 'in secolele IF8F 'esco6erita la Al3a I(lia.
'ove'este 6rovenienta lor locala. In $are 6ane5 var%(rile 'e sa#eti a( %ost 'esco6eri i$6re(na c( alte ar$e Bto6oare 'e l(6ta5 lan'5 s(liteD sa( c( (nelte a#ricole si $estesi #aresti5 alcat(in' verita3ile 'e6o0ite. La B(cov5 var%(rile 'e sa#eata 'in %ier s8a( 'esco6ei intr8o loc(inta ce servea ca atelier 'e %ierarieG ele a( %ost #as&e i"tr8(n co$6leA 'e (nel 'e %ierarie si o3iecte con%ectionate sa( in c(rs 'e 6rel(crare. La Pac(i(l l(i Soare &!i 'esco6erit si %ra#$ente 'intr8o 6iesa ce 6rovenea 'e la tol3a 'e sa#eti5 iar la Dino#et s8a( #asit 6iesele arc(l(i co$6o0it. EAista5 asa'ar5 'ove0i certe n( n($ai 6entr( %olosin arc(l(i si sa#etii 'e catre localnici5 'ar si 6entr( con%ec6onarea lor in 'i%erite ase0ai Alte var%(ri 'e sa#eata a( %ost se$nalate in ca'r(i ci$itirelor 'e incineratie SE in"($ane5 %ecan' 6arte inte#ranta 'in inventar(l cel(i 'ece'at5 'eci n8a( o 6rovenien inta$6latoare. De re$arcat5 ca n( la toti 'e%(nctii eAista( ase$enea 6iese5 ci n($ai (n %oarte restrans n($ar 'e in'ivi0i. In ci$itirele 'e incineratie 'e la Sat( No(5 c eAe$6l(5 'in total(l 'e 6este K= 'e $or$inte sa6ate in ti$6(l a 'o(a ca$6anii c cercetari s8a 'esco6erit 'oar (n sin#(r var% 'e sa#eata ca 6iesa 'e inventar a (n(i $or$an In necro6ola 'e la Castel(5 'in rotal(l 'e ?<K 'e $or$inte5 n($ai in 6atr( ca0(ri s8a 'esco6erit var%(ri 'e sa#eata. La C"iscaniQBraila5 'in .? 'e $or$inte5
'oar (n(l contint (n var% 'e si#eata. Foarte interesanta este 'esco6erirea 'e la Pro3ota a (n(i $or$ar care 6re0enta 'eas(6ra 3rat(l(i stan# al cel(i 'ece'at lin8con#lo$erat %ieros 'e rest( 'e 6(tre#ai le$nos. In $i7loc(l acest(i con#lo$erat s8a( #asit cinci var%(ri 'e sa#eai %ili%or$e5 c( 'o(. tais(ri ase0ate c( 6artea acriva In s(s si 6e al caror 6e'(nc(l se $G 6astra( ra$asite 'e le$n 6(tre'. Acest con#lo$erat in $i7loc(l car(ia s8a( #asit sa#etiE 6rovine 'in %erecat(rile (nei $ici tol3e (tili0ate la 6astrarea acestora. Mor$ant(l a %oG 'atat in secol(l al Fl8lea. Care 6oate %i eA6licatia ca0(rilor5 6(tine la n($ar5 ale $or$intelor c( ar$e in inventa7 NeavCan' o 6rovenienta inta$6latoare5 insea$na ca var%(rile 'e sa#eata 'esco6erite t $or$inte a( %ec(t 6arte 'in inventar(l cel(i in"($at5 a&t(ri 'e alte o3iecte. Pre0ent acestor ar$e n( 6oate %i eA6licata5 $ai 6la(0i3il5 'ecat intr8(n sin#(r $o' Bin a%ara ' ca0(l in care (nele sa#eti ar 6roveni 'in cor6(l 'e%(nct(l(i 6ri$ite in l(6ta5 ceea ct trc3(ie sa intele#e$5 se intalneste eAtre$ 'e rarD2 a6artenenta lor la ec"i6a$ent(l $ilita al celor 'ece'ati5 care in'e6linisera5 6ro3a3il5 in viata an($ite rost(ri 'e or'in $ilita in ca'r(i co$(nitatii o3stesri 'in care %ecea( 6arte. O 'esco6erire5 'e ase$enea interesanta5 care con%ir$a cele 'e $ai s(s5 este cea %ac(t la Bratei(G este vor3a 'e (n #r(6 'e in'ivi0i 'ece'ati a%lati intr8o necro6ola 'in secol( a4 Fll8lea5 alat(ri 'e care se #asesc var%(ri 'e sa#eata5 %a6t care ?8a %ec(t 6e 'esco6erito sa8i consi'ere ca in'e6linin' (nele %(ncrii 'e or'in $ilitar in ca'r(i co$(nitatii res6ective Desco6eriri si cercetari $ai a$6le as(6ra arc(l(i c( sa#eata si as(6ra tol3ei 'e sa#et a( %ost %ac(te la !arvan8 Dino#eria. Din arc(l 6ro6ri(80is 'e le$n n( s8a 6astrat ni$ic Ccea ce s8a conservat a( %ost 6iese i0olate care intra( In co$6onents sa B6iese 'e con 6entr( arcD5 6rec($ si tol3a 'e sa#eti5 sa#eti 'in %ier si c"iar sa#eti 'in corn. Piesele 't corn 6entA( arc s8a( 6astrat5 in $area lor $a7oritate5 in stare %ra#$entarI U+i MEDIE)ALE Pre0enta ar3a-erei e&te atestata 'e 'esco6erirea asa8n($itilor 3ol'5 in realitate niste var%(ri 'e sa#eata5 insa 'e 'i$ensi(ni $(& $ai $ari5 'e o3icei 'e %or$a ro$3oi'ala si 6ris$atica. Ase$enea eAe$6lare a( %ost &con&e la iveala la Pac(i(l l(i Soare5 'ar intr8o e6oca ceva $ai tar0ie Bsecolele FII8FIIID5 asa c($ s(nt si 6iesele 'esco6erite la B(c(resti BC(rtea )ec"eD5 Barla'5 S(ceava si Ta(ti in Transilvania. Din 6acare5 e&te %oarte 'i%icil 'e a sta3ili cine a %olosit ar3a-eta in ase$enea ca0(ri si $(lt $ai #re( 'e a 6reci0a ori#inea5 locala sa( straina5 a acest(i no( instr($ent 'e l(6ta. Atat $art(riile sense5 cat si cele ar"eolo#ice atesta (tili0area in l(6ta 'e la 'istanta in tin(t(rile 'e la D(narea 'e -os a 6rastiei. Cercetarile 'e la !arvan si Pac(i(l l(i Soare a( 'oc($entat in'irect (tili0area 6rastiei 6rin 'esco6erirea (n(i $are n($ar 'e 6roiectile B3ileD 'e t(t5 6este @== 'e eAe$6-are. Marea lor $a7oritate 6re0inta o %or$a s%erica5 a( c(loare cen(sie si s(nt l(crate 'in l(t ars sa( nears 'eloc5 c( 'iarnetr(i 'e /8/5. c$. P(tine s(nt 'e 'i$ensi(ni $ai $ici5 iar cateva a7(n# 6ana -a K5< c$ 'ia$etr(. Pe (nele 'intre ele s(nt i$6ri$ate5 in 6asta cr('a5 'i%erite se$ne ce n( 6ar inta$6laraare. Pentr( l(6ta a6ro6iata5 ar$ele era(5 in'eo3ste5 aceleasi c( cele (tili0ate si 'e celelalte osti e(ro6ene2 lancea5 s(lita5 to6or(l 'e l(6ta5 3(0'(#an(l si$6l( si 3(0'(#an(l83ici5 sa3ia5 can#ea5 coasa. Fiin' 'e 6ro6ortii $ai $ari in ra6ort c( var%(rile 'e sa#eata5 ele n( se intalnesc in sa6at(rile ar"eolo#ice 'ecat in ca0(ri c( tot(l i0olate. Sin#(rele s(rse care ne %(rni0ea0a 'ate $ai a$6le in aceasta 6rivinta s(nt 'e6o0itele 'e ar$e 'esco6erite in 'i%erite localitati. De6o0it(l 'e (nelte si 'e ar$e 'e la Dra#osloveni 8 7('. )rancea5 era alcar(it 'in (r$atoarele ar$e2 cinci to6oare 'e l(6ta5 (n var% 'e lance %ra#$entar5 c( la$a in %or$a 'e tri(n#"i al(n#it5 c( t(3 6entr( %iAarea co0ii5 conic la var% si octo#onal s6re 3a0a. Un alt 'e6o0it5 'esco6erit la Ra'ovan( 8 7('. Calarasi5 se co$6(nea 'in trei to6oare 'e l(6ta. )ar%(ri 'e lance Ji to6oare 'e l(6ta s8a( 'esco6erit si in a-te ase0ari5 c($ s(nt cele 'e la Pac(i(l l(i Soare5 B('esti5 Barlo#(. La !arvan8Dino#etia s8a( #Ssit var%(ri 'e lance 'in %ier c( la$ele in#(ste si l(n#i5 iar intr8(n(l 'intre 3or'eiele cercetate s8a 'esco6erit si o #ar'a 'e sa3ie5 'e %or$a ovoi'ala5 al(n#ita. : M(lt $ai %recvent era 3(0'(#an(l sa( $aci(ca. Pana ac($5 la !arvan5 s8a( 'esco6erit $ai rn(lte 3(0'(#ane l(crate in %ier si (n eAe$6lar t(rnat in 3ron05 'atan' 'in secol(l al FI8lea. Cel 'e 3ron05 6astrat a6roa6e in $tre#i$e5 avea %or$a 'e 3(toias 6reva0(t c( cinci colti in %or$a 'e 6ira$i'a c( 6atr( lat(ri. Do(a 'intre aceste $aci(ci 'in %ier a( %ost 'esco6erite in asa8n($&a loc(inta a %ierar(l(i5 care servea si ca atelier5 'e (n'e 6res(6(nerea l(crarii lor in c(6rins(l ase0arii. M(lt intre3(intat era si 3(0'(#an(l %iAat in var%(l (n(i 3ici 'e l(6ta. !re(tatea atasata 6(tea %i 'in 3ron05 6iatra sa( c"iar corn 'e cer3. O ase$enea ar$a era %olosita 'e calareti $ai c( sea$a5 avan' o $ai $are 6(tere 'e lovire. Acesta era5 in linii #enerale5 ar$a$ent(l c( care era( 'otate ostile %or$ati(nilor statale ro$anesti in secolele DC QFL N( c(noaste$5 eel 6(tin in sta'i(l act(al al cercetarilor5 in ce $as(ra arta 6oliorcetica era 'e0voltata5 in ra6ort c( cea atestata in celelalte tari e(ro6ene. Deoarece eA6e'itiile $ilitare5 ra03oaiele 'e c(cerire 'e teritorii si 'e 6o6(latii straine5 n8a( constit(it o caracteristica a acti(nilor ar$ate ale ro$anilor Bc( eAce6tia EUROPA nANULUI O MIE: 24! (nor 6articl6ari %ortare la eA6e'itiile $ilitate ale 6o6(latiilor no$a'e ce8si eAercCita( I- acea vre$e a(toritatea 6olitica si as(6ra teritoriilor 'e la D(narea 'e 7osD5 cre'e$ c celelalte #en(ri 'e ar$e intalnite la 6o6oarele 'in
E(ro6a Occi'enPala $ai c( sea$s ca artileria $ecanica sa( ar$ele c"i$ice5 'e 6il'a5 n( s8a( 6(t(t 'e0volta 'ecat $ai tar0ii si n($ai in le#at(ra c( l(6ta 'e a6arare a centrelor %orti%icate. Poate $i7loacele 'e avi0ar a inva0iei straine5 in s6ecial cele o6tice B6rin %oeD5 sa se %i 3(c(rat 'e o $ai $are 6ret(ire Ast%el5 %inele $ileni(l(i I ale erei noastre si ince6(t(l cel(i (r$ator $arc"ea0a o no( eta6a si in or#ani0area 6olitica si $ilitara 'in ca'r(l societat( ro$anesti 6rin cristali0areG instit(tiilor s6eci%ice a(toritatii statale la nivel(l tarilor5 al voievo'atelor5 'i%erenriate intrO ele 6rin aria lor #eo#ra%ica si 6rin nivel(l or#ani0arii lor 6olitice. Alat(ri 'e or#anis$i rnai c(6rin0atoare 'e ti6(l tarilor si voievo'atelor5 eAista( si (nele #r(6ari 6olitice $a $ici5 atat ca s(6ra%ata teritoriala5 cat si ca evol(tie a str(ct(rii lor social8econo$ice s X6olitice5 a$intin'(8ne 'e cele 'in e6oca anterioara. Pro3le$a e&te 'e a 'e%ini ti6(l 'e or#ani0are 6olitica a acestor or#anis$e. De la ince6(t tre3(ie eAcl(sa a6anenenta5 6rin str(ct(ra lor5 a acestor %or$ati(ni la societatea anterioara #entilica5 in'i%erent 'e %or$a or#ani0atorica 6e care ar i$3raca8o. Ne con'(ce la aceastG anali0a str(ct(rilor econo$ico8sociale ale co$(nitatii*Ccle viata 'e 6e teritori( car6ato8'an(3iano86ontic5 care 6(ne in evi'enta o societate in care ince6(sera sa &t cristali0e0e relatiile 'e aservire %e('ala5 iar strati%icarea sociala5 c"iar 'aca n( era in' s(%icient 'e 3ine cont(rati5 constit(ia tot(si o realitate5 in s6ecial in secolele F8FIG ir consecinta5 si str(ct(ra 6olitica a or#anis$elor constatate5 con%in(t(l lor instit(tional s(3liniat $ai s(s5 ne con'(c la concl(0ia 'e%inirii caracter(l(i lor 're6t organi&me cu caracter &tatal in cur& de maturizare. Li6sa (nei %or$e 6olitico8 a'$inistrative centra+0a8toare5 a (nei a(toritaci la nivel(l intre#ii carl sa( al 6rovinciilor istorice5 n( tre3(ie inteleasa ca inco$6ati3ila c( eAistenta stat(l(i ca %or$a 'e or#ani0are 6olitica. Daca la str(ct(ra l(i interioara a'a(#a$5 in ca0(l (nor ase$enea or#anis$e5 s(6ra%ata ceritoriala $are5 'e6asin' 9 === ?c$@5 ni$eni n( se $ai 6oate in'oi 'e caracter(l statal al acestor tari si voievo'ate. Cons(t(irea lor re6re0inta5 'e alt%el5 (na 'intre cele $ai inse$nate eta6e ale 6roces(l(i in'el(n#at 'e or#ani0are 6olitic& a co$(nitatilor 'e viati 'e 6e teritori(l 'e la D(narea 'e -os5 'e la %or$ele in%erioare 'e or#ani0are5 acele (ni(ni teritoriale 'e $ica c(6rin'ere5 la or#anis$ele statale 'e ti6(l tarilor si al voievo'atelor in secolele )III8FI si 'e aici la statele %e('ale in'e6en'ente 'e la $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 ca %or$a s(6erioara 'e or#ani0are 6olitica5 co$6arativ c( cele 'in eta6a 6rece'enta. Acce6tan' o ase$enea inter6retare5 se 6oate eA6lica a6ari%7a ro$anilor in i0voarele sense in secol(l al IF8lea in 6ost(ra 'e a6aratori ai li3ertatii. Aceasta evol(tie ascen'enta 'e or#ani0are 6olitica a %ost consecinta 'e0voltarii contin(e a str(ct(rilor econo$ice si sociale ale co$(nitatilor 'e viata 'in s6ati(l car6ato8 '(narean5 evol(tie inre#istrata atat in a'anci$e Bcontin(t instit(tionalD5 c2t si in s(6ra%ata BeAtin'ere teritorialaD. Aceste 'o(a coor'onate ale 6roces(l(i 'e or#ani0are statala se concreri0ea0a in eta6a (r$atoare5 secolele FII8 FI)5 $ai c( sea$a in (lti$a sa 6arte5 can' se $at(ri0ea0a str(ct(rile econo$ice si sociale 'in ca'r(l societat( ro$anesti si can'5 're6t consecinta a cristali0arii ra6ort(rilor
@.=
INCEPUTURI MEDIE)ALE %e('ale5 asista$ la (n 6roces 'e (ni%icare teritoriala 6asnica sa( 6rin %orta5 la nivel(l 6rovinciilor noastre istoriceG eli3erarea 'e s(3 'o$inatia strains5 o3cinerea neatarnarii 'evin ac($ 'e0i'erate ale clasei con'(catoare a acestor state.
e' Mi1rat ri la cu!pana de !ilenii2 un1urii* pecene1ii* uzii si cu!anii

La s%ars&(l $ileni(l(i I si in 6ri$ele secole ale $ileni(l(i al II8lea5 evol(ria nor$ala a societa%ii locale 'in s6ari(l car6ato8'an(3iano86ontic a %ost 6ert(r3ata 'e 6atr(n'erea5 'ins6re rasarit5 a $ai $(ltar 6o6(larii 'e nea$ %ino8(#ric si t(ranic. Mi#raria lor a 6rovocat sc"i$3ari 'e or'in 'e$o#ra%ic si 6olitic in teritoriile loc(ite 'e ro$ani5 in'eose3i acolo (n'e a %ost i$6(sa 'o$inatia 6olitico8$ilitarS a celor no(8veniti. La s%arsit(l secol(l(i al IF8lea5 ro$anii 'e la nor'(l D(narii a( intrat in contact c( (l'$(l val 'e $i#ratori no$a0i 6atr(ns 'ins6re Asia Centrals si E(ro6a Rasariteana5 re6re0entat 'e catre (n#(ri5 6ecene#i5 (0i si c($ani. ,ngurii. D(6a ce5 ti$6 'e 6este o 7($atate 'e $ileni(5 s6ectr(l 'e$o#ra%ic al ste6elor 6onto8cas6ice a %ost 'o$inat 'e etniile t(rcice5 in acest s6ati( s8a( inter6(s5 vre$e 'e circa (n secol5 (n#(rii. Acestia %Scea( 6ane 'in ra$(ra (#rica a con#lo$erat(l(i tri3al %$o8(#ric5 care in 6ri$ele veac(ri ale $ileni(l(i I oc(6a (n teritori( intins 'in nor'8est(l E(ro6ei si eAtre$&atea nor'8vestica a Asiei. Potrivit esti$arilor lin#vistilor si ale ar"eo8 lo#ilor5 'es6rin'erea #r(6(l(i (#rian 'in ansa$3l(l %$o8(#ric s8ar sit(a in $ileniile IIIQII a.C"r.5 in ti$6 ce str(ct(rarea (n#(rilor 'in ca'r(l (#rienilor ar %i av(t loc a6roAi$a'v 6e la $i7loc(l $ileni(l(i I a.C"r. Se consi'era ca loc(l 'e o3arsie a %ino8(#rienilor s8ar 6lasa %ie intre )ol#a si M(ntii Urali5 %ie intre acest lant $(ntos si %l(vi(l O3i. In al treilea s%ert al $ileni(l(i I5 (n#(rii isi avea( salasele in 3a0in(l $i7loci( al )ol#ai5 (n'e a( intrat in coneAi(ne c( 3(l#arii si c( alte tri3(ri 'e nea$ t(rcic. Prin secolele )IIQ)III5 (n#(rii a( co3orat s6re c(rs(l in%erior al %l(vi(l(i5 sta3ilin'(8se In re#i(nea Basc"iriei5 6e care $isionarii acci'ental 'in secol(l al Flll8lea a( 'en($it8o 9agita 0ungaria. 6re'n0an'5 toto'ata5 ca acolo ar $ai %i 'ain(it 'escen'enti 'e8ai lor. EA(n'erea s6re nor' a a(toritatii c"a0arilor5 conco$itent c( con'n(area $i#rariei (n#(rilor s6re areal(l ste6ic 'e la nor'(l Marii Cas6ice5 i8a( a'(s 6e aces'a 'in (r$a in or3ita 'o$inariei c"a#anat(l(i. Contactele in'el(n#ate si statornice c( 3(l#arii5 c"a0arii si alte co$(nitati t(ranice si8a( 6(s5 in $o' 6re#nant5 a$6renta as(6ra (n#(rilor atat 6e 6lan lin#vistic5 cat si in ceea ce 6riveste $o'(l 'e trai. In H$3a $a#"iara a( %ost i$6r($(tati n($erosi
ter$eni a%erenti cresterii ani$alelor5 l(crarilor a#ricole si altor oc(6atii5 inra(riri $arcante resi$tin'(8se si in s%era antro6oni$iei5 ceea ce a con'(s s6re i6ote0a 6otrivit careia 6at(ra con'(catoare a societatii tri3ale (n#are ar %i incor6orat o inse$nata co$6onents t(r'ca. Pe 'e alta 6arte5 co3orarea tri3(rilor $a#"iare in 0ona 'e ste6a 'e la nor'(l Marii Cas6ice si a Marii Ne#re le8a o3li#at la restr(ct(rarea $o'(l(i 'e viata5 in sens(l a3an'onarii econo$iei ancestrale 3a0ate 6rioritar5 6e c(les si 6e vanatoare5 s6eci%ics5 6o6(latiilor EUROPA 55ANULUI O MIEU @.? %ino8(#rice5 in %avoarea 6as(nat(l(i intensiv5 'in acest 6(nct 'e ve'ere s(%erin'5 'B ase$enea5 6(ternica in%l(en0a a tri3(rilor no$a'e t(rcice. Pri$ele $art(rii scrise as(6ra (n#(rilor s(nt conse$nate 'e cronicarii si #eo#ra%i ara3i si 6ersani si se re%era la eveni$ente 'in secol(l al IF8lea. Cea $ai vec"e atestare G n($el(i lor Q s(3 %or$a al!9ad$g#ariCCa Q este inserata intr8(n tratat 'e #eo#ra%ie 2 l($ii orientale ela3orat 'e ara3(l I3n R(sta la ince6(t(l secol(l(i al F8lea5 care insa 6rel(at in%or$atii 'in teAte $ai vec"i?. Etnoni$(l a$intit 'eriva5 'esi#(r5 'e la %or$ 9agCar. 6rin care (n#(rii se a(to'ese$nea0a. In ti$6 ce.cart(rarii isla$ici a( %olosi c( 6re'ilectie ter$eni a6ro6iati 'e cei in'icati 'e I3n R(sta5 cronicarii e(ro6eni a( 6re%era sa ('li0e0e alte etnoni$e2 ,ggroi 3i0antinii5 ,gii&O9 'iagri slavii rasariteni5 ,ngari sai 0ungari #er$anii si italienii. D(alitatea 'en($irii etniei res6ective Q (n#(ri si $a#"iai Q5 6roli%erata inca 'in ev(l $e'i( si $enrin(ta 6ana asta0i5 eA6lica a6aritia5 ca si ii : ca0(l 6o6oarelor inveclnate5 a le#en'ei 'es6re eroii e6oni$i H(nor si Ma#or. In ca0(i $ai rare5 (n#(rii a6ar no$inali0ati in i0voarele $e'ievale si s(3 %or$ele2 ba&c#ir, #ire. &cipi. avari. (lti$ele 'o(a avan' (n sens ar"ai0ant. Ter$en(l 'e titrci. a'o6tat in catev teAte cronicaresti 3i0antine5 se 'atorea0a5 'esi#(r5 conviet(irii lor c( etniile t(ranice5 caror inra(rire a( s(6ortat8o $ai $(lte secole. ] In le#at(ra c( $o'(l 'e trai al (n#(rilor sta3iliti te$6oral in ste6ele 6onto8cas6ice i0voarele orientale le releva. 're6t trasat(ra 'o$inant4 no$a'is$(l5 s6eci%ican' ca s a'a6ostea( in cort(ri. Uneie teAte conse$nea0a5 'e ase$enea5 6reoc(6arile lor 6entr 6esc(it5 6rec($ si ia6t(l ca in teritoriile 'etin(te s8ar %i a%lat 55$(lte o#oare:@. N( re0(lt c( clar&ate 'aca in'eletnicirile a#ricole era( 6racticate c"iar 'e (n#(ri sa( 'e an($it co$(nitati s(3or'onate 'e alt nea$. Dat %iin' ca in 6erioa'a can' a( stat s(3 'o$inati C"a#anat(l(i c"a0ar5 (n#(rii a( intrat in contact c( 6(rtatorii c(lt(rii Saltovo8Maiat B3(l#ari5 alani etc.D5 la care 6reoc(6arile in 'o$eni(l a#ric(lt(rii avea( o 6roli%erare 'esti 'e lar#a5 n( este eAcl(s ca acestea sa %i %ost ins(site si 'e (nele #r(6(ri 'in ca'r(l (ni(nilc tri3ale ale (n#(rilor5 %ara ca ast%el sa %ie a%ectat stat(t(l 6rivile#iat al cresterii ani$alelc 'e t(r$a. Res(rsele necesare trai(l(i era( co$6letate5 ca si la celelalte tri3(ri 'e calare 'e ste6a5 6rin 6ra'aci(ni 6e sea$a vecinilor Q c( 'eose3ire ale slavilor si r(silor Q 'e (n'e se 6roc(ra( 6ri0onieri5 co$erciali0ati (lterior 6e 6ietele 'e sclavi %recventai 'e ne#(storii 3i0an'ni. Co$(nitStile tri3ale $a#"iare a'o6tasera 6rece6tele no$a'is$(l(i ecvestn societatea tin0in' sa se $ilitari0e0e 6entr( a 6(tea o%eri 6rotectie $e$3rilor sai si t(r$elo 6entr( a %ace %ata con%r(ntarilor c( alte "oar'e no$a'e 'in ste6e si5 coto'ata5 6enrr( intre6rin'e 7a%(ri in teritoriile 6o6(latiilor se'entare. In var%(l 6ira$i'ei sociale se sit(a
?
I3n Dasca BI3n R(sraD5 #ve&ti$a o 5#azara5#. burta&a5#. buigara5#. mad$ara5#. &lavina5# i nt&&a5b. e D.A. +"volson5 San&t8Peters3(r#5 ?>K;5 6. @.8@<. @ Ibidem. p. @.8@K.G Al8Becri5 in -o(rnal AsiariS(e ser. 4. ?/5 ?>9;5 K5 6. 9<9G !ar'i0i5 in Arc#ivu Eura&ian 9edii Aevi. II5 ?;>@5 6. ?.;8?K=G Marva0i5 En -#ina. t#e 6ur5& and India. ed. ). Minors&I5 Lon'i ?;9@5 6. /..
@.@ INCEPUTURI MEDIE)ALE asa8n($itii 5ende &au. gCttla. C($(lan' si atri3(te 'e or'in con%esional in acest siste$ al '(3lei "e#e$onii Q 6rel(at 6ro3a3il 'e la c"a0ari Q5 5endeAz avea a 6o0itie 6rivile#iata5 'ar ea era (neori 6(sa: in ($3ra 'e 6rero#ativele $ilitare 'etin(te 'e gCtila. In $ornent(l 'eclansarii $i#ratiei s6re D(narea Mi7locie5 con%e'eratia (n#(rilor era 'ivi0ata in sa6te tri3(ri5 'en($ice 4Ce'5. 9egCer. Kurt!3Carmat. 6ar$dn. Reno. Ker&i Ke&zi. Un#(rii venera( 'iverse s6irite ale nac(rii5 in Ie#at(ra c( acestea eAistan' n($erose 6racci' ar"aice5 inrre care si 7ert%ele 'e ani$ale a'(se 0eitatilor. Un rol inse$nac il 'eririea( cere$onia-(rile sa$anice. Cre'inta in viata 'e a6oi se re%lecta in rit(l 'e in$or$antare5 (n#(rii a'o6tin' in"($area in $or$ince 6lane5 in care 'ece'a%ii era( ase0ati in 6o0itie intinsa5 i$6re(na c( 'i%erite ar$e5 o3iecte 'e 6o'oa3a si 'e vesri$entatie5 (nelte etc. In $or$intele 'e calareti era( 'e6(se rest(ri 'e cai sacri%icati si 6iese 'e "arnasa$ent. In ti$6(l cat a( s(6ortat 'o$inatia C"a#anat(l(i c"a0ar5 (n#(rii a( %ost nevoiti si se con%or$e0e in'atoririlor $ilitare si 'e alta nat(ri i$6(se 'e acesta. D(rata eAactl a 6erioa'ei cat s8a( a%lat in s(3or'inea c"a0arilor n( e&te c(nosc(ta. T(tela c"a#anat(l(i n( a %ost 'e nat(ra sa le in#ra'easca 6rea $(lt initiativele $ilitare5 care Q 6rec($ in%or$ea0a i0voarele ara3e si 6ersane Q a( vi0at in'eose3i 6e slavi ="aBlabG si r(si %/ti&G. acestia %iin' a'(si in sit(atia 'e a acce6ts 6lata tri3(t(l(iC. S(rsele orientale evocate $ai s(s arata ca5 in 6erioa'a stationarii in areal(l $eri'ional al E(ro6ei Rasaritene5 (n#(rii ar %i 'is6(s 'e e%ecrive alcat(ite 'in @= === 'e ra03oinici5 6(si s(3 a(toritatea (n(i 55re#e: denumit $ula. %or$S in care rec(noaste$ 'e$nitatea gCnla2. In 6erioa'a res6ective ei a( av(t contacte si c( alanii5 '(6a c($ 6ro3ea0a eAistenta in li$3a $a#"iarS a ter$inolo#ies 'e ori#ine iraniana. Relatarile l(i Si$on 'e +e0a5 care se re#asesc si in cronicile latino8$a#"iare (lterioare5 6rivin' casatoria l(i H(nor si Ma#or c( %iicele (n(i 6rinci6e alan s(nt si ele s(#estive in acest sens5 c( tot i0(l lor le#en'ar/.
S6re $i7loc(l secol(l(i al DC8lea5 (n#(rii loc(ia( Q in con%or$itate c( 'atele conse$nate 'e i$6arat(l8 ca.rt(.rar Conscantin al )ll8lea Por%iro#enet(l Q in re#i(nea Leve'ia5 al carei n($e %(sese 6rel(at 'e la acela al con'(cator(l(i (ni(nii lor cri3alel Res6ecriva re#i(ne se locali0a5 6ro3a3il5 in 3a0in(l Don(l(i si in 0ona invecinata. In (r$a a#resi(nii 6ecene#ilor5 6resati la ran'(l lor 'e c"a0ari5 con%e'eratia (n#(rilor s8a con%r(ntat c( ac(te 3(lversari5 ast%el ca o 6arte 'in ei5 'ese$nata in i0voarele #recesti c( n($ele 'e "avartoi A& aloi. s8a re6liat la s(' 'e Ca(ca05 in Persia5 (n'e i s8a 6ier'(t (r$a5 in ti$6 ce o alta5 6ro3a3il cea $ai consistentP5 a $i#rat s6re vest s(3 con'(cerea l(i Leve'ias. Aceasta 'in (r$a s8a sta3il& in asa8n($it(l Atel5uzulEtel5uzi iC5 to6oni$ consi'erat 'e cei $ai $(lti s6ecialist4 ca 'erivan' 'e la ter$en(l $a#"iar Etet!5uzii. ce
? 2
I3n DasEa BI3n R(staD5 6. @<G !arcli0i5 6. ?K?8?K@G Marva0i5 6. 38. 0ududal'A#m. .R#e /egion& o t#e DorldH. A +er&ian 3eograp#C. /<@ A.H.8 ;>@ A.D.5 e'. ). MinoritI5 Lon'ra5 ?;/<5 6. ?==G !ar'i0i5 6. ?K=G Marva0i5 6. /.. / Si$onis 'e +e0a 3e&ta 0ungaror?n. in "cript. rer. 0ung.. I5 ?;/<5 6. ?9.. 1N Por6"Iro#enit(s5 (e adnu. 6. ?<=8?</. . Ibidem. 6. ?<@8?</5 ?<K8?<<.
EUROPA PANULUI O MIE: 234 avea sens(l 'e 9e&opotamia. 55intre ra(ri:. Tin(t(l res6ectiv se 6lasa5 'esi#(r5 la vest 'e Don5 intin0ani'(8se 6ana. s6re c(rs(l Nistr(l(i. In an(l >/<5 6re0enta (n(i 'etasa$ent 'e (n#(ri este atestata86ent$ 6ri$a 'ata in vecinatatea i$e'iata a D(narii5 acesta %(n' solicitat 'e catre 3(l#ari s6re a i$6ie'ica re6atrierea loc(itorilor a'riano6olitani 'e6ortat% la nor'(l %l(vi(l(i 'e catre +r($5 c( circa @9 'e ani $ai inainte?. Mani%estin'(8se activ in s6ati(l nor'86ontic5 6otential(l lor $ilitar a %ost re$arcat 'e s(veranii 'in E(ro6a Centrala5 care inca 'e la ince6(t(l secol(l(i al DC8lea isi 'is6(ta( s(6re$atia as(6ra Carn6iei Pannoniei '(6a 6ra3(sirea C"a#anat(l(i avar s(3 lovit(rile %rancilor. In a%ara I$6eri(l(i %ranc 'e rasarit5 interese 6entr( a aca6ara $ostenirea avara arata( Hanat(l 3(l#ar si Cne0at(l $oravian. Pe %on'(l acestor Hti#ii5 In an(l >K@ este atestata cea 'intai inc(rsi(ne a (n#(rilor s6re re#i(nile E(ro6ei Centrale5 %iin' 6ra'ate 'o$eniile l(i L('ovic II !er$anic(l@5 sit(ate5 6ro3a3il5 la vest 'e D(nare. O no(a eA6e8'itie se inre#istrea0a in >>?5 cin' contin#entele lor a7(n# lan#a )iena. Conco$itent5 s8a 6ro'(s si o inc(rsi(ne a ca3arilor5 avan' (n itinerari( 6artial 'i%erit. Des6rinsi 'in C"a#anat(l c"a0ar ca (r$are a (nor 'iver#ente5 ca3arii se re6liasera in teritoriile controlate 'e (n#(ri5 'evenin'(8les(3or'onati. Atat eA6e'itia 'in >K@5 cat si cea 'in >>? s8a 6ro'(s 6rin 6as(l )erec&e 'in Car6atii Pa'(rosi5 'esi#(r la insti#atia cne7ilor $oravieni Rastislav st5 res6ectiv5 Svato6l(&. Ra6ort(rile a$ia3ile c( Moravia Mare n( s8a( 'ove'it sta3ile5 ast%el cain an(l >;@ (n#(rii5 atrasi in cerc(l 'is6(telor central8 e(ro6ene5 sosesc 'e 'ata aceasta in calitate 'e aliati ai re#el(i Arn(l%. In sc"i$35 'oi ani $ai tar0i( ei s8a( alat(rat 'in no( cnea0(l(i Svato6l(&5 6ra'an' teritoriile 'in Pannonia a%late s(3 7(ris'ic'a s(ve8ran(l(i #er$an/. Aceste inc(rsi(ni in re#i(nea D(narii Mi7locii i8a( %a$iliari0at c( a$3i8anta 6eisa#istica si 6olitica a 0onei5 ceea ce eA6lica 'eci0ia lor (&erioara 'e a se sta3ili ai'. Realele 'is6oni3ilitati $ilitare ale (n#(rilor a( retin(t si atentia 'i6lo$a'ei 3i0antine5 con%r(ntata c( o%ensiva 'eclansata 'e tar(l 3(l#ar Si$eon la sc(rta vre$e '(6a 6rel(area 6(terii. Pentr( a contracara atac(rile 3(l#are5 e$isarii i$6arat(l(i Leon al )l8lea eel Intele6t s8a( 6re0entat la Ar6a' si +(rs0an Q 'etinatorii 'e$niti(lor 'e gCttla &i. res6ectiv5 'e 5ende Q si5 c( a7(tor(l 'ar(rilor5 le8a( cas(#at alianta. Un 'etasa$ent $a#"iar5 con'(s 'e Li(nticas*Levente5 (n(i 'in %in l(i Ar6a'5 a %ost trec(t 'e %lota 3i0antina 6e $al(l 're6t al D(narii5 (n'e a in%rant ostile l(i Si$eon si a avansat 6ana s(3 0i'(rile ca6italei sale 'e la Preslav. In %ata acest(i 6ericol5 tar(l 3(l#ar a %ost nevoit sa o%ere (n#(rilor s($e $ari in cont(l rasc($6ararii 6ri0onierilor si sa inc"eie 6ace c( Bi0ant(l. Intri#at 'e 0a'arnicirea o6eratiilor i$6otriva i$6eri(l(i si 6entr( a8si l(a revansa %ata 'e a#resorii 'in ste6e5 Si$eon Q o'ata sca6at 'in inclestarea '(s$anilor Q s8a coali0at c( vec"ii lor a'versari5 6ecene#ii5 i$tiin' o acti(ne co$(na i$6otriva (n#(rilor. S(cces(l a %ost
? @
!cor#i(s Monac"(s5 6. >?<8>?;. Annale& Bertianinu in 9onumenta 3ermaniae 0i&iorica. "criptore& I5 c'. !.H. Pcrr05 Hanovra5 ?>@.5 6. 9.>. / Annale& @uldeii&e&. 6. 9=>5 9?=G Re#ionis c"ronicon5 in ibidem. 6. K=K.
(s(rat 'e %a6t(l ca 6rinci6ala #r(6are o6erationala a (n#(rllor era 6lecata intr8Co alta eA6e'itie5 ast%el ca salasele lor a( 6(t(c %i 'istA(se. Lovit(ra 'erisiva le8a %ost a6licata in an(l >;K 'e catre 6ecene#i5 care era( 'irect interesati sa le c(6rin'a teritoriile?. Ne%iin' a6ti sa %aca %ata atac(rilor 6ecene#ilor si 3(l#arilor5 'e nat(ra sa le 6tovoace (n a'evarat 'e0astr(5 (n#(rii an 'ecis ca5 i$6re(na c( aliatii lor ca3ari5 sa se sta3ileasca in Ca$6ia Pannoniei5 re#i(ne c( o retea 'e$o#ra%ica re'(sa5 'ar c( lar#i 6osi3ilitari 6entr( 6astorit(i intensiv5 (n'e nlci (n(l 'in 6reten'entii $ai vec"l ce8i 'orea( aneAarea n( re(sise sa8si i$6(na a(toritatea in c"i6 starornic. Trecerea s6re vest a #ros(l(i e%ectivelor $a#"iare s8a 6ro'(s 6rin 6as(l )erec&e5 calea tra'irionala (r$ata 'e $i#ratorii 'in areai(l nor'86ontic s6re 3a0in(l $i7loci( al D(narii. Folosin'(8se 'e 'iver#ence ce $acina( %ortele 6reten'entilor la s(6re$aria 6olitica in 0ona5 (n#(rii a( oc(6at5 in eta6e5 intrea#a ca$6ie a Pannoniei in 'ec(rs 'e n($ai cativa ani. Consoli'an'(8si sta6an&ea in no(a lor 6atrie5 ei s8a( 6(t(t i$6lica si in 'iverse atac(ri 6ra'alnice in tarile 'in E(ro6a Centrala5 A6(seana si 'e S('8Est. O 6ri$a inc(rsi(ne 'eclansata 'in 6(sta Pannoniei s8a 6ro'(s in an(l S;;5 can'5 la insti#area l(i Arn(l%5 'evenit
intre ti$6 i$6arat5 a( inva'at Lo$3ar'ia. D(6a cateva inc(rsi(ni intre6rinse in A(stria si Bavaria5 (n#(rii a6lica o lovit(ra 'econcertanta Moraviei Man5 care5 6e %on'(l (nei iteversi3ile 'eca'eri5 a 'is6ar(t ca entitate statala5 Bin' oc(6ata 'e calaretii 'e ste6a. Incercan' sa8i inlat(re 'e 6e scena 6olitics central8e(ro6eana5 $ar#ra%(l Li(c6ol' 'in Bavaria a 6orn& i$6otriva lor c( %orte n($eroase5 'ar in l(6ta an#a7ata in an(l ;=< a s(%erit o #rea in%ran#ere5 care ?8a costat viata. Sla3irea %lanc(l(i 'e a6arare 'e la "otarele vestice ale 'o$eniilor lor a 6er$is (n#(rilor sa se lanse0e intr8(n sir l(n# 'e inva0ii 'evastatoare5 care a( a%ectat Bavaria5 SaAonia5 T"(rin#ia5 Franconia5 S(a3ia5 B(r#(n'ia5 Alsacia5 Lorena5 Lo$3ar'ia5 Toscana5 Ca$6ania5 A6(lia etc.5 'e (n'e revenea( c( 6ra0i consistente. Ne%iin' versati in te"nica ase'iilor cetatilor i$6o0ante5 ei evita( 'e re#(la atac(rile as(6ra oraselor $ari5 6re%eran' sa 6ra'e ase0arile cita'ine $ar(nte5 satele si $anastirile. Li6siti 'e ca6ac&atea 'e a ri6osta e%icient la inc(rsi(nile lor ra6i'e5 3a0ate 6e sar7ele ino6inate ale cavaleriei (soare5 (nii 'inasti 'in tin(t(rile &aliene si #er$ane a( %ost nevoiti sa acce6te 6lata tri3(t(l(i 6entr( a8si 6rote7a 'o$eniile. I0voarele conte$6orane 'e6lan# constant ra6acitatea 7a%(rilor si 'evastarilor calaretilor 'e ste6a si ii ac(0a 'e avi'itate si cr(0i$e5 (itan' sa8i 7('ece c( as6ri$e si 6e 6rinci6ii crestini care le solicita( a'esea cola3orarea in 'is6(tele 'intre ei. Eian(rile eA6ansive ale (n#(rilor s6re !er$ania a( %ost sto6ate 6entr( (n ti$6 'e 6(ternica re6lica 'ata 'e re#ele Heinric" I Pasarar(l5 care5 in ;//5 a re(sit sa se i$6(na clar in 3atalia 'e la Merse3(r#. In sc"i$35 ei a( initiat in an(l (r$ator o $are eA6e'itie i$6ocriva I$6eri(l(i 3i0antin5 avan' ca aliati 6e 6ecene#i5 vec"ii lor '(s$ani in s6ati(l 6onto8cas6ic. Alre inc(rsi(ni 'e 6ra'a in Bi0ant5 ce 6res(6(nea( traversarea Para$l(i 3(l#ar5 a( av(t loc si in anii ;9/5 ;.< si ;K?. Pe %on'(l inscalarii (nei stari anar"ice5 ce EUROPA -PNULUI O MIE: 233
?
!eor#i(sMonac"(s5 6. >./8>..G Por6"Iro#en&(s5 (eaelm.. 6. ?<K8?<<5 @.=8@.?G Ammle&@u9eme&. 6. 9??89?/.
a s(cce'at $ortii l(i Heinric" Pasarar(l B;?;8;/KD5 (n#(rii si8a( 6er$is sa reia s(ita atac(rilor in vest5 a%ectan' n( n($ai teritoriile #er$ane5 ci si Italia5 C"a$6a#ne5 AS(itania si S6ania. Marile 6re7('icii a'(se 6erio'ic 'o$eniilor s(6(silor sai ?8a( 'ecis 6e re#ete Otto I sS le 'ea o ri6osta ener#ies. S(r6rin0an'(8i la ase'ierea A(#s3(r#(l(i5 el le8a 6rovocat5 in an(l ;..5 o in%ran#ere 'ecisiva la Lec"%el'5 3atalie '(6a care a'versarii sai n( a( $ai c(te0at sa in&ie0e eA6e'irii s6re centr(l conrinent(l(i. 1 Teritoriile a%late la rasarit 'e Ca$6ia Pannoniei a( starnit5 'e ase$enea5 interes(l tri3(rilor $a#"iare5 'esi#(r in 6ri$(l ran' 'atorita salinelor5 a 0aca$intelor $etali%ere si a teren(rilor 'e 6as(nat eAistente in Crisana5 Banat si in Transilvania 6ro6ri(80isa5 (n'e %iinta( $ai $(lte %or$ari(ni statale ro$ano8slave5 con'(se 'e 55'(ci:5 6rec($ Men($or(t5 !la' si !el(. I$6otriva lor5 Ar6a' a tri$is cateva 'etasa$ente 'e calareti5 care a( transat in %avoarea lor 'is6(tele c( 'inastii a$intiti5 ast%el ca teritoriile atacate le8a( 'evenit tri3(tare5 %ara sa %ie insa c(cerite e%ectiv. Potriv& $art(riilor 'in 3e&ta 0ungarorum a notar(l(i anoni$ al re#el(i Bela al Ill8lea5 aceste o6erati(ni $ilitare a( av(t loc '(6a ce (n#(rii isi asi#(rasera control(l as(6ra 6(scei Pannoniei si inainte 'e $oartea l(i Ar6a'5 s(rvenita in ;=<5 6rin (r$are in 7(r(l an(l(i ;==. In acel $o$ent (n#(rii isi 6astra( intact $o'(l Pe viata no$a'5 caracteri0at 6rin 6en'(lari se0oniere5 in ca(tare 'e 6as(ni a'ecvate 6astorit(l(i intensiv. Avan' in ve'ere eAistenta to6oni$elor 'erivate 'e la n($ele (nor re6re0entanri 'in var%(l ierar"iei ar6a'iene5 sit(ate 'e8a l(n#(l 6rinci6alelor c(rs(ri 'e a6a transilvanene5 se 6oate 6res(6(ne ca ele a( constit(it initial 6(ncce 'e 6o6as in $i#ratiile 'e vara5 can' co$(nitatile no$a'e se 'e6lasa( 'in ca$6ia D(narii si a Tisei s6re 0one $ai inalte si $ai racoroase5 'e nat(ra sa asi#(re n(tret(l necesar t(r$elor 'e ani$ale. C"iar 'aca res6ectivele localitati s(nt no$inali0ate in acte 'i6lo$atice $ai tar0ii5 ele 'atea0a 'in secol(l al F8lea5 can' se a%la inca In (0 antro6oni$ia 6a#ana5 care a servit 're6t $o'el to6oni$iei o$oni$e. Pat$n0an' s6re est5 'e8a l(n#(l vailor So$es(l(i5 Cris(rilor si M(res(l(i5 #r(6(rile 'e 6astori $a#"iari a( tin(t 'esi#(r sa a'(ca s(3 control(l lor si 6rinci6alele 6(ncte 'e eA6loatare a $etalelor si a sarii. Ten'intele lor 'e se'entari0are se resi$t s6re s%ars&(l secol(l(i al F8lea si la ince6(t(l veac(l(i (r$ator5 can' acest 6roces a %ost sri$(lat 6rin a'o6tarea crestinis$(l(i. Patr(n'erea (n#(rilor 6e teritoriile loc(&e 'e ro$ani este atestata atat in Crisana si Banat5 cat si in Transilvania centrala5 6rintr8o serie 'e 'esco6eriri Hci$itire5 $or$inte si 6iese i0olateD 'e ri6 6a#a7i. In Crisana si in Banat ci$itire sa( $or$inte i0olate 'e acest %el se intalnesc la Bi"area 8 7('. Bi"or5 Sicla(5 )Trsan'5 Misca 8 7('. Ara'5 6rec($ si la Cena' 8 7('. Ti$is. Mor$inte i0olate a( %ost se$nalate la Ara'8Cala5 Seitin 87('. Ara'. In Transilvania intracar6atica5 ci$itire 'e ti6 6a#an a( %ost 'e0velite 6artial la CI(78Na6oca5 Lo6a'ea No(a 8 7('. Al3a si Deva 8 7('. H(ne'oara5 iar $or$inte i0olate a( %ost se$nalate la Stre$t 8 7('. Al3a. N($eroase necro6ole $ai tar0ii5 c( inventar 'ese$nat ca %(n' 'e 55ri6 B7elo8Br'o: si constan' in s6ecial 'in 6o'oa3e si accesorii ves'$entare5 se 6lasea0a in e6oca 'e tre6tata @.K INCEPUTURI MEDIE)ALE se'entari0are si crestinare a colectivitatilor (n#(resti. In interior(l arc(l(i car6atic si $ai ales in teritoriile ro$anesti eAtracar6atice5 ase$enea o3iecte 'e 6o'oa3a a( av(i in secolele FIQFII o tas6an'ire #enerali0ata5 iar res6ecrivele necto6ole n( a( (n caracter etnic (nitar. Ci$itire c( ast%el 'e 6iese 'e 6o'oa3a si c( inventar s6eci%ic secolelor FIQFII a( %ost 'esco6erite la Salacea5 Bi"area5 Ora'ea5 Santion 8 7('. Bi"or5 )arsan'5 Pecica8
7('5 Ara'5 !"er$an 8 7('. Ti$is5 Me"a'ia 8 7('. Caras8Severin. Tot 'in aceasta %a0a5 'esco86eriri i0olate s(nt inre#istrate la Rosiori 8 7('. Bi"or5 Covasint5 Felnac Q 7('. Ata' etc. Mai s6re est5 in Transilvania 6ro6ri(80isa5 inventar %iinerar in $are 6arte ase$anator este c(nosc(t #ratie cercetarilor intre6rinse la Da3aca5 Cl(78Na6oca B$ai $(lte 6(ncteD5 T(r'a5 Mol'ovenesti 8 7('. Cl(75 Al3a I(lia B'o(a necro6oleD5 Moresti855Cit%ala(: Q 7('. M(res5 H(ne'oara etc. La Peteni si Za3ala Q 7('. Covasna5 a( %ost sa6ate inte#ral 'o(a necro6ole 'in secol(l al FII8lea5 c( inventar 'e o %act(ra a6ro6iata. Mor$inte i0olate a( %ost 'esco6erite s(3 %(n'at(le 3isericilor sasesti 'in secol(l al FIII8lea 'e la !ar3ova Q 7('. Al3a5 Me'iaV Q 7('. Si3i(5 )iscri si Dra(seni Q 7('. Brasov. +ecenegii. Aceasta 6o6(latie5 c(nosc(ta s(3 n($ele 'e +atzina5itai in i0voarele 3i0anrine5 Ba$ana5 in cele ara3e si 6ersane si Bi&&eni in cele latine5 era 'e nea$ t(rcic si ori#inara 'in Asia Centrala. Des6re in%atisarea si $o'(l lor 'e viata vor3esc n($eroase stiri conse$nate in i0voarele literare orientale5 3i0antine5 r(sesti si occi'entale5 'in care re0(lta ca 6ecene#ii era( or#a$0ati in tri3(ri si (ni(ni 'e tri3(ri con'(se 'e "ani. Aceleasi i0voare a( conse$nat si n($ele (nor se%i 'e (ni(ni 'e tri3(ri5 ca TIrac"5 'e 6il'a5 con'(cator(l celor ?? tri3(ri care a( navalit la s(' 'e D(nare in an(l ?=9K5 sa( +e#en5 se%(l celor 'o(a tri3(ri care s8a( sta3ilit in 'rea6ta D(narii5 inainte 'e $area inva0ie 6ecene#a. Pecene#ii '(cea( o viata no$a'a5 avan' ca oc(6atie 6rinci6als cresterea vitelor. Din cercetarea 'oc($entelor ar"eolo#ice re0(lta ca (nii 'intre ei 6racrica( (nele $estes(#(ri casnice5 ca 6rel(ctarea os(l(i si a tes(t(l(i. In calitatea lor 'e crescatori 'e vite 6re%era( sa salasl(iasca $ai 'e#ra3a in ca$6ie 'ecat in re#i(nile $ontane. I(3itori 'e $etale 6retioase5 6retin'ea(5 're6t tri3(t5 'e la 6o6(latiile cotro6ite o3iecte si 3ani 'e a(r. Ca l(6tacori se %olosea( c( $are 'i3arie 'e arc(l c( sa#eti5 sa3ie si lance5 ar$e 6e care le $an(ia( 'in #oana cal(l(i. Unii 'intre 6ecene#i a( %ost nevoiti sa se se'entari0e0e in Transilvania si Do3ro#ea. Parasin' no$a'is$(l5 6ecene#ii se'entari0ati si8a( ins(sit5 c( ri$6(l5 $o'(l 'e viata al 6o6(latiei ro$anesti5 ceea ce 6ana la (r$a a '(s la asi$ilarea lor. Unii cercetatori consi'ers ca ras6an'irea asa8n($itelor 55cal'ari 'e l(t: 'esco6erite in n($eroase ase0ari cercetate ar"eolo#ic ar a6artine acescora. In orice ca05 'e 6e (r$a conviet(irii c( 6ecene#ii a( ra$as $ai $(lte to6oni$e5 ras6an'&e intr8o 3(na 6arte a s6ati(l(i car6ato8'(narean. Pecene#ii isi %ac a6aritia 6e scena 6olitica a re#i(nilor '(narene in (lti$a 'eca'a a veac(l(i al IF8lea. D(6a c($ s8a aratat5 Si$eon5 tar(l 3(l#ar5 ca sa se ra03(ne 6e (n#(rii 'in Atel&(0(5 care se aliasera c( 3i0antinii5 a intrat in le#at(ri c( 6ecene#ii si i8a convins
PW:1N:8 EURUPA -)NULU? U -)UtT 1 . 0P*
sa atace.salasele (n#(rilor 'in a$intita re#i(ne. Inc(rsi(nea 6ecene#o83(l#ara s8a sol'at c( i0#onirea (n#(rilor 'in Atel&(0(. Mai tar0i(5 in an(l ;?<5 aceiasi 6ecene#i 'evin aliatii 3i0antinilor5 in con%lict(l lor c( 3(l#arii. Dre6t (r$are5 ei sosesc la D(nare c( va'ita inten(eC'e a 3 traversa s6re a 6atnin'e in teritoriile 3(l#aresti. Asistan' insa la o neintele#ere intre co$an'antii %lotei 3i0antine5 care tre3(ia( sa8i trans6orte 6este %l(vi(5 6ecene#ii re%(0a sa $ai 6artici6e la l(6ta si5 in conseri$a5 se intorc in tin(t(rile nor'86ontice. Potrivit s(rselor narative ara3e5 in aniil ;/95 6ecene#ii5 aliati c( alte 6o6(larii5 navalesc in Penins(la Balcanica5 atacan' (n oras c( n($ele 'e Yalan'ar5 6e care in cele 'in (r$a il c(ceresc. Ton acesri 6ecene#i isi avea( 3a0ele 'e 6lecare intr8o re#i(ne s&(ata la rasarit 'e Ni6r(5 in i$e'iata a6ro6iere a Cri$eei si a litoral(l(i nor'ic al Marii Ne#re. Catre s%arsit(l veac(l(i al DC8lea5 ei a( oc(6at Atel&(0(5 'evenin' vecini ne$i7lociti ai ro$anilor. A%lan'(8se In i$e'iata a6ro6iere a tar$(l(i Marii Ne#re si a #(rilor D(narii5 6ecene#ii isi %ac 'tn ce In ce $ai $(lt si$tita 6re0enta in a$3ianta 6olitica a D(narii 'e -os. Ei se alia0a can' c( 3i0antinii5 can' c( &ievienii si traversea0a D(narea5 6ro3a3il 6rintr8(n(l 'in va'(rile 'in 7(r(l Silistrei5 si ataca 6irtile 3(l#aresti. Oc(6an' 0ona 'intre Siret5 #(rile D(narii si Nistr(5 6ecene#ii n8a( re(sit sa8si insta(re0e 'o$inatia as(6ra re#i(nii 'e la a6(s 'e Siret. Fa6t(l este 'ove'it n( n($a7 'e inter6retarea (nei $enti(ni 'in (e admini&trando imperio a i$6arat(l(i Constantiri Por%iro#enet(l5 'ar si 'e anali0a o3servariilor ar"eolo#ice a%erenre tin(t(rilor 'intre Car6ati si D(nare. Intr8a'evar5 in 0ona 'e la nor' 'e D(nare5 c(6rinsa intre Portile 'e Fier si varsarea Siret(l(i in %l(vi(5 ase0arile 6o6(latiei ro$anesti contin(a sa eAiste in toata 'o(a 7($atate a secol(l(4 al F8lea. O atare s&(atie va '(ra 6ana in 7(r(l an(l(i ?=== can' 6ecene#ii vor 6atr(n'e in $asa si in Ca$6ia D(narii. Dii6a cat se 6are5 6ecene#ii a( %ost aliatii 3i0antinilor in con%lict(l acestora c( &ievienii terrninat c( l(6tele 'e la Dorostolon 'in an(l ;<?. Oric($ ar %i5 In acest an se inc"eie (n tratat 'e alianta 6ecene#o83i0antin5 care va %i res6ectat5 'e o 6arte si 'e alta5 6anP '(6a $oartea i$6arat(l(i )asile al II8lea B(l#arocton(l5 s(rven&a in ?=@.. La sc(rti vre$e '(6a 'ls6aritia l(t )asile al II8lea5 in an(l ?=@< Bsa( ?=@>D5 6ecene#ii 'in Ca$6iG D(narii vor 'e0lant(i o serie 'e atac(ri as(6ra tin(t(rilor a'$inistrate 'e 3i0antinii '% la s(' 'e %l(vi(. Una 'intre aceste inc(rsi(ni5 si an($e aceea 'in 6ri$avara an(l(i ?=/K5 a %os in're6tata as(6ra Do3ro#ei. C( acest 6rile7 a( %ost atacate si 'istr(se ase0arile 6o6(latie locale 'e la Dino#etia8!arvan5 Dervent5 Ca6i'ava s.a. Ur$arile acestor 'e0astre a( %os conse$nate in i0voarele literare ale vre$ii si con%ir$ate 'e cercetarile ar"eolo#ice. D(6a (n sc(rt ra#a0 i$6(s 'e inc"eierea (n(i tratat 'e 6ace c( 3i0antinii5 6ecene#i vor navali in ?=9K in Penins(la Balcanica 55c( tot nea$(l lor:5 an#a7an'(8se Intr8(i in'el(n# con%lict $ilitar c( a(toritatile
constanrino6olitane. Pecene#ii 'e la s(' 'e D(nare vor %i eli$inari ca %orta 6olitica in 6ri$avara an(l( ?=;?5 ca (r$are a In%ran#erii catastro%ale 6e care a( s(%erit8o la Le3(nion5 in s('( B(l#ariei5 'in 6artea ostilor 3i0antine con'(se 'e i$6arat(l AleAios I Co$nen(l.
Fi#. .; Harta 'esco6eririlar 'e $or$inte ale t(ranicilor 'in secolele F8FIII 'in rc#i(nile ro$anesri eAcracar6arice5 A. Desco6eriri si#(reG B. Desco6eriri incerte. I. A-ecseevca8SvetlaiG @. Bala3aniG /. BancaG 9. BastanovcaG .. Ba'ra#ii )ec"iG K. BeloiesieG <. BerestiG >. Baria'855Moara I(i C"icos:G ;8 Barla'855Parc:G ?=. Bol#ra'G ??. Borisa(caG ?@. B(c(rest+Lac(l Tei:G ?/. B('ac"i BR Pri$orscoeDG ?9. B(0a(G ?.. CalanciacG ?K. Ca$encaG ?<. Ca6ianiG L>5 Ca(saniG ?;. C"ircaeJtiG @=. C"islitaG @?. Cia(sG @@. !ocaltaniG @/. Carna7eniG @9. CocicovatoeG @.. Co6ancaG @K. Cor7ovaG @<. Cor6aciG @>. CostesciG @;. C(conestii )ec"iG /=5 C(rcaniG /?. Dri'(8Sna#ovG /@. D(3osarii )ecliiG //. Et(liaG /9. Fri'eits%el' BR Mirno6oleDG /.. Fr($(7icaG 3;. !arvan8Dino#etiaG /<. !ra'es'G />. !'i'isteaG /;. !rivita8!ala%iG 9=. !rivi68)asl(iG 4\. !ro0tPtiG 9@. !(ra Bac(l(iG 9/. Ha#i$(sG 44. Hanca(tiG 9.. HistriaG 4;. Hol3ocaG 9<. Hol$scoeG 9>. Ia3lonaG 9;. IvanovcaG .=. -eltai IarG.?.-ilavaG.@. LiestiG ./. Li$anscoe855Frica\ei:G .9. LiscoteancaG ...MatcaG .K.Marc(IesciG .<. Man'reVtiG .>. Mosc(G .;. MoviliraG K=. Na#ornoeG K?. Novoca$encaG ;1. O#oro'rioeG K/. OlanesriG K9. O&enit K.. O6aciG ;;. PavlovcaG K<. FetrestiG K>. Partescii 'e -osG K;. PlavniG <=. Po#oneVtiG <?. Pri$orscc <@. Pro3otaG </. P(rcariG <9. Rascaietii NoiG <.. Ra$nicel(G 1;. Ro$aG <<. SaitaG <>. SarataG <;. Selisi >=. Scni$ocG >?. S(vorovoG >@. Sa3alat BSa'ovoeDG >/. Jevcen&ovo BPo$e0aniDG >9. Pti(3eiG >.. Tan#ar >K. TaracliaG ><. To'ireniG >>. Tra6ovcaG >;. T('oraG ;=. T(0laG ;?. Ul$eniG ;@. U$3raresciG ;/. Ursoa? ;9. )asilevcaG ;.. )iiio#ra'ovca855C(rci:G \. )isnevoeG ;<. )itinesciG ;>. ZirnestiG ;;. Zi'(riG ?==. Zanel BSta6a8D.
Fi#. K= Scan 'e sa B?89D5 0a3ala B>D 'in %ier Vi 3($3i 'in 3ron0 B.8<D 'in inventar(l %(nerar al $or$intelor 'e no$a0i t(ranici 'e la Pavlovca B?5@D5 Sa3alat BRSa'ovoeD B/595>D Ji !(ra Bac(l(i B.8<D.
EUROPA 55ANULUI O MTE:

21
,zii. S6re $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea i&\ %ac a6aritia in re#i(nile 'e la D(narea i -os (0ii5 6o6(late 'e nea$ c(rcic5 $r('&a c( 6ecene#ii. In%atisarea5 $o'(l 'e viai G or#a$0area sociala5 li$3a si cre'intele lor era( $(lt ase$anatoare celor ale 6ecene#i& In iarnaan(l(i ?=K9Q?=K.5 (0ii Q esti$ari 'e i0voare la circa K= === Q tree D(nai Gcasaatace re#i(nile
sta6anite 'e 3i0antini. In %(nctie 'e realitatile ar"eolo#ice eAisteni se? 6oate a%ir$a ca ei a( traversat %l(vi(l 6rintr8(n(l 'in va'(rile 'e trecere a%late in nor' sa( vest(l Do3ro#ei. A7(n#an' la s(' 'e D(nare5 ei a( atacat o serie 'e ase0ari5 ini care si Dino#etiaQ!arvan5 (n'e a( 'istr(s 6rin %oe toate loc(intele. EAists n($eroa in'icii ca o 6arte a 6o6(latiei locale s8a retras 'in calea navalitorilor5 re%(#iin'(8se5 6ro3a3 in 6artile i$6a'(rite ale Do3ro#ei. Este 6osi3il ca aceasta i$6re7(rare sa eA6li 'esco6erirea $ai $(ltor te0a(re in#ro6ate c( acest 6rile75 ca5 'e 6il'a5 te0a(r(l 'e $one'e 3i0antine 'e 3ron0 'e la Pac(i(l l(i Soare5 te0a(r(l alcat(it 'in ?=K $onT 'e a(r 'e la Dino#etia8!arvan5 6rec($ si te0a(r(l 'esco6erit in aceeasi localitate5 co$6 'in inele5 cercei5 $one'e 'in ar#int si a(r. La s(' 'e D(nare5 (0ii in%ran# intr8(n 6ri$ $o$ent ostile 3i0antine con'(se i Nice%or Botaneiates si Mi"ail A6o&a6es5 ar"ontii 55re#i(nii oraselor 6aristriene Patr(n0an' a'anc in Penins(la Balcanica B(nele cete ale (0ilor a( a7(ns 6ana in !reciG ei 7e%(iesc si 'istr(# tot ce intalnesc in cale. In cele 'in (r$a5 'eci$ati 'e o vir(lenta e6i'e$ic5 navalitorii a( %ost invinsi. O 6ai a lor s8a retras 6este %l(vi(5 sta3ilin'(8se in tin(t(rile nor'8'(narene5 (n'e a( intrat con%e'eratiile tri3ale ale altor t(ranici5 iar alta 6arte5 raniasa in Bi0ant5 a i$3ratis crestinis$(l. Este 6osi3il ca (nii 'intre (0ii care s8a( retras la nor' 'e D(nare sa se sta3ilic in Transilvania5 %a6c care ar eA6lica eAistenta aici a (nor to6oni$e care a$inte n($ele lor. -umanii. Aceasta 6o6(latie t(rcica5 inr('ita c( 6ecene#ii si (0ii5 c( n($ele 6rovenir Q '(6a (nele o6inii Q 'e la aim. care in li$3a t(rca vec"e insea$na 55ste6a5 ca$6i nisi6:5 colin'a ste6ele5 ceea ce i8a %ac(t 6e r(si sa8i n($easca*7o*oIV*5 care ar 'eriva ' slav(l 556ole: Bca$6ieD. Nea$(rile #er$anice ii n($ea( Dal?en. @alben. @alaiua. \ 3i0antinii Komanoi sa( c"iar "5itai. C($anii Q la %el ca 6ecene#ii si (0ii Q '(cea( o viata no$a'a5 6(rtan'(8si t(r$e 'e vite in ca$6ii si in re#i(nile 'e 6a'is si colinare. Ei era( or#ani0a' in rri3(ri5 con'( 'e "ani. N( 6ractica( a#ric(lt(ra5 'ar5 in sc"i$35 se in'eletnicea( c( an($ite $estes(#t. si c( ne#ot(l. Se 6are ca5 'intre toate 6o6(latiile 'e nea$ t(rcic vec"i5 c($anii era( cei $ ra03oinici. O 6artic(laritate a %el(l(i lor 'e a l(6ta o constit(ia i$6letirea vite7iei c $anevrele tactice 'e o eAtre$a a3ilitate. In 6rivinta acestei 'in (r$a calitati5 iata ce scr (n(l 'in cronicarii vre$ii2 U... '(6a ce se a6ro6ia( 'e '(s$ani5 ei 'escarca( sa#eti as(6ra lor5 a6oi an#a7a( l(6ta c( s(liteG 'ar '(6a 6(cina vre$e5 c($anii trans%or$2 atac(l lor in r(#a5 6rovocan' ast%el ina$ic(l sa8i (r$areasca ca si c($ ar %i %(#ari5 ' c(ran' ei %acea( cale intoarsa si5 $a4 re6e'e 'ecat 'es6ica 6asarile aer(l5 ei se 6reci6itG @KK INCEPUTURI MEDIE)ALE veac(l(i al Fl8lea si la ince6(t(l veac(i(i al Fll8lea5 a( 6atr(ns si in Ca$6ia Ro$ans5 'e (n'e5 incet(l c( incet(l5 s8a( eAtins 6Tna in re#i(nile 6re$ontane. Pri$a $are inva0ie c($ana la s(' 'e D(nare a av(t loc in ?=;95 an in care ei a( traversat %i(vi(l in 're6t(l oras(l(i Dorostolon. C( acest 6rile75 navalitorii a( 'istr(s o 3(na 6arte a cetatii 'in ins(la Pac(i(l l(i Soare. D(6a cateva l(6te crancene5 'es%as(rate la s(' 'e M(ntii Balcani5 ei se retra# in re#i(nile nor'8'(narene5 6entr( ca in an(l ???9 sa traverse0e %l(vi(l 6e la )i'in. A(0in' ca ostile 3i0antine ale l(i AleAios Co$nen(l se in'rea6ta s6re ei5 c($anii %ac cale intoarsa in Oltenia. Cativa ani $ai tar0i(5 si an($e In an(l ??@@5 c($anii traversea0a %l(vi(l 6rin nor'(l Do3ro#ei5 'istr(#in' ase0area 'e la Dino#etia8!arvan. M(lta vre$e s8a cre0(t ca navalitorii 'in ??@@ ar %i %ost 6ecene#ii. O atare o6inie se inte$eia 6e o srire care 6ana la (r$a s8a 'ove'it a %i In le#a$ra c( l(6tele 3i0anrino86ecene#e 'in an(l ?=;?. Anali0a atenta a i0voarelor c(nosc(te5 cat si in%or$atiile altor i0voare $ai 6(tin %olosite 'e istorio#ra%ia rno'erna5 In're6tatesc a%ir$atia ca navalirea 'in ??@@ s8ar %i 'atorat c($anilor. Pe vre$ea l(i Man(el Co$nen(l5 c($anii 'in Ca$6ia Ro$ana a( navalit 'e $ai $(lte ori in re#i(nile s('8 '(narene. Una 'intre navaliri s8a 6ro'(s in an(l ??9>5 can' c($anii5 traversan' %l(vi(l5 a( oc(6at o cetate c( n($ele 'e De$nit0i&os. Este vor3a5 6ro3a3il5 'e Zi$nicea 'in 0ilele noastre5 6e care cronica vre$ii o 6lasea0a #resit la s(' 'e D(nare. Celelalte inc(rsi($ a( av(t loc in anii ??.9 si ??.;. De %iecare 'ata5 c($anii5 '(6a ce 7e%(ia( tot ceea ce intalnea( in cale5 se retra#ea( in tin(t(rile 'in care 6lecasera5 incarcati c( 6ra'a. Ince6an' 'in an(l ??.;5 centr(l 'e #re(tate al acti(nilor ra03oinice ale c($anilor se va $(ta5 6entr( oarecare vre$e5 ins6re rasarit5 (n'e vor %i i$6licari in l(6te 'in cne0atele r(sesti. Ei vor %i 6re0enti 'in no( 6e scena 6olitica a D(narii 'e -os o 'ata c( i03(cnirea rascoalei Asanestilor 'in an(l ??>..
%. Mo'(l 'e trai al t(ranicilor si ra6ort(rile lor c( 6o6(latia I oca la

Princi6ala oc(6atie a no$a0ilor 'in ste6ele nor'86ontice Q cresterea ani$alelor 'e t(r$a Q a cont(rat an($ite caracteristict s6eci%ic(l(i lor 'e viata5 3a0at 6e contin(a 'e6lasare in ca(tare 'e teren(ri c( ve#etatie a'ecvata. Asi#(rarea "ranei t(r$elor i$6(nea sc"i$3area 6er$anenta a 6as($lor si #asirea loc(rilor 6ro6ice 6entr( iernat5 ast%el ca no$a0ii stra3atea(5 in %(nctie 'e anoti$65 'istante consi'era3ile. De alt%el5 toate i0voarele conte$6orane ii 6re0inta 6e t(rcii vec"i '(can' o viata no$a'a si loc(in' in cort(ri si in car(te5 ale carer (r$e5 eel 6(tin 'eoca$'ata5 n( 6ot %i 'e6istate 'e cercetarile ar"eolo#ice. De aceea5 'esco6eririle care se ra6ortea0a la aceste 6o6(latii 6rovin5 in cea $ai $are 6arte5 'in co$6leAe %(nerare. No$a0ii $ranici n( si8a( creat ase0ari sta3ile 6ro6riiG a3ia $ai tar0i(5 in 6er$anent contact c( 6o6(latiile a(to"tone5 'e la care a( rece6tat n($eroase
ele$ente 'e civili0atie5 s8a( se'entari0at5 train' in si$3io0a c( acestea. EUROPA nANULUI O MIE: @K< Pana in 6re0ent5 in s6ati(l nor'8'(narean a( %ost i'enti%icate 6este /== 'e $or$inte atri3(ite nea$(rilor t(ranice5 'esco6erite in a6roa6e ?== 'e local&a6 'i%erite. Cele $ai $(lte se #r(6ea0a in B(#eac si Bara#an5 a'ica in 0ona 'e ses a D(narii5 a%lata in 6rel(n#irea i$enselor ste6e e(roasiatice si ase$anatoare c( ele in 6rivinta relie%(l(i5 al cli$ei si al ve#etatiei. Ast%el 'e 0one 'e ca$6ie era( cele $ai a'ecvate 6entr( cresterea ani$alelor 'e t(r$a5 ceea ce eA6lica 6re%erintele tri3(rilor 'e calareti 'e ste6a 6entr( ele. Cele cateva $or$inte i0olate a6artinan' no$a0ilor5 'esco6erite in 7($atatea nor'ica a Mol'ovei BTo'ireni5 Ro$a 8 7('. Botosani5 Siliste Q 7('. Or"eiD se sit(a( in a6ro6ierea c(rs(rilor 'e a6a5 'e8a l(n#(l carora t(ranicii inainta( se0onier5 'e la s(' s6re nor'5 in ca(tare 'e loc(ri $ai 6ro6ice 6as(nat(l(i. Deoca$'ata n( se c(nosc co$6leAe %(nerare ale t(ranicilor in 0ona s(3car6at&a a M(nteniei si nici intre Siret si Car6atii Orientali. To6oni$ele si "i'roni$ele 'e ori#ine vec"e t(rca 'in aceste re#i(ni a( %ost 6rel(ate5 6ro3a3il5 at(nci can' in san(l co$(nitatilor res6ective a6ar(sera ten'inte 'e a'a6tare a %or$elor 'e viata se'entara si can' ele intrasera in contact $ai strans c( 6o6(latia ro$aneasca. Desc(l 'e rare s(nt 'esco6eririle %(nerare a6artinan' t(ranicilor in Transilvania5 6rec($ si in Do3ro#ea. C( eAce6tia catorva localita' 'in B(#eac5 'e (n'e6rovin $ai $(lt 'e 0ece $or$inte7 si a altora5 c( cate 'o(a5 trei sa( 6atr( $or$inte5 in celelalte loc(ri (n'e s8a( 'esco6erit co$6leAe %(nerare ale t(ranicilor a %ost i'enti%icat 'oar cate (n sin#(r $or$'nt. Acest %ii6t 'ove'este stationarea 6(tin In'el(n#ata in tin(t(rile res6ective a salaselor acestora5 6er$anenta lor 'e6lasare5 ca si $ari$ea re'(sa a #r(6(rilor no$a'e. Una 'in trasat(rile s6eci%ice co$6leAelor %(nerare ale nea$(rilor t(rcice no$a'e consta in in$or$antarile t($(lare. Pe lan#a $ovilele constr(ite s6ecial5 avan' aceasta 'estinatie5 a( %ost %olosite altele5 ri'icate intr8o 6erioa'a anterioara5 sa( 'a$3(rile 'e 'eal c( as6ect t($(lar. Ca si nea$(rile scito8sar$atice5 care a( stl6anit anterior ste6ele E(rasiei5 t(ranicii 6ractica( sacri%icarea cailor si 'e6(nerea lor rit(ala sa( n($ai a (nor 6arti 'in ei5 i$6re(na c( 6iesele 'e "arnasa$ent5 6rec($ si c( ar$ele sta6an(l(i5 in #roa6a $or$ant(l(i. EAce6tan' %oarte 6(tine $or$inte5 li6site co$6let 'e inventar5 cele $ai $(lte 'intre ele $ai continea( 'i%erite o3iecte 'e (0 6ersonal sa( c( o alta 'estinatie. Piese sc($6e 'e 6o'oa3a5 l(crate 'in a(r sa( 'in ar#int5 'esco6erite in cateva co$6leAe %(nerare5 contrastan' evi'ent c( saracia inventar(l(i 'in alte co$6leAe5 %ac 'ova'a 'i%erenVierii 'in ca'r(l rarniliilor 'e%(nctilor5 eAistenta (nei scrati%icari sociale in $asa no$a0ilor. Re6arti'a co$6leAelor %(nerare ale tri3(rilor t(rcice in re#i(nile car6ato8'(narene este ne(ni%or$a n( n($ai s6atial5 ci si te$6oral5 re%lectan' varia3ilitatea %l(A(l(i eA6ansiv al no$a0ilor. Un n($ar %oarte re'(s 'e $or$inte 'atea0a 'in secol(l al F8lea5 can' 6ecene#ii se in%iltrea0a in s6ati(l nor'8'(narean c( e%ecte li$itate. Cele $ai n($eroase co$6leAe %(nerare s(nt 'in secol(l al Fl8lea5 6erioa'a 'e $an t(l3(rari 6ro'(se 'e calaretii no$a0i la D(narea 'e -os. Ele a( a6artin(t in'eose3i 6ecene#ilor5 care in 6ri$a 7($atate a acest(i secol s8a( 'e6lasat c( #ros(l e%ectivelor s6re tin(t(rile '(narene. Intr(cat in 'r($ s6re I$6eri(l 3i0antin (0ii a( starionat o 6erioa'a 'e ti$6 %oarte sc(rta in Ca$6ia D(narii5 6osi3Unatea ca aceste co$6leAe sa 6oata %i 6(se 6e sea$a lor este $ai re'(sa. @K> INCEPUTURIMEDIE)ALE De ase$enea5 este 6(tin 6ro3a3ii sa %i a6artin(t c($anilor5 care 6ana la $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea n( s8a( ase0at in 0ona $eri'ionals a Mol'ovei si M(nteniei 'ecat in n($ar $ic. In sc"i$35 $or$intele t($(lare 'in secolele FII8FIII se 6ot atri3(i in'eose3i c($anilor. Cateva 'inrre ele5 sit(ate in 3a0in(l in%erior al Nistr(l(i5 se 'atea0a '(6a rnarea $va0ie $on#ola5 re6re0entan' o 'ova'a clara ca tri3(rile c($ane ra$ase in s6ati(l nor'8 6ontic n( a( %osc c( cot(l eAter$inate 'e $on#oli. C( toate ca literat(ra istorica $e'ievala 'i%erentia0a intre (ni(nile tri3ale 6ecene#e si c($ane $ai $(lte #r(6e re#ionale sa( tri3(ri5 cateva %iin' sit(ate si in tin(t(rile 'e la nor'(l D(narii In%erioare5 se6ararea (nor variante locale 6rintre 'esco6eririle atri3(&e t(ranicilor n( este5 eel 6(tin 'eoca$'ata5 6osi3ila. In a%ara 'e $or$inte5 in cateva ase0ari sta3ile ale localnicilor 'in re#i(nile 'e la D(narea In%erioara a( %ost 'esco6erite (rtele o3iecte 'e 6rovenienta t(ranica sa( i$itate '(6a 6rototi6(rile lor. Ele consta( in'eose3i in 6iese 'e "arnasa$ent B0a3ale5 6saliiD5 ar$e Bvar%(ri 'e sa#eata 'in %ier sa( cornD si o3iecte 'e 6o'oa3a B6an'antive %oli%or$e5 a6liceD. Intr8(n n($ar $ai $are ast%el 'e 6iese a6ar in ase0arile 'e la !arvan8Dino#etia si Isaccea 'in nor'(l Do3ro#ei5 s6re 'eose3ire 'e ase0arile 'e ri6 Dri'( 'in Ca$6ia D(narii5 (n'e ele s8a( #asit in $o' i0olat. In ti$6 ce o3iectele 'in centrele 6aristriene5 'at %iin' n($ar(l lor $ai ri'icat5 6res(6(n eAistenta e%ecriva a (nor #r(6(ri t(rrice in ca'r(l localitarilor a$intite5 'esco6eririle 'e o3iecte 'e 6rovenienta. t(ranica 'in ase0arile a6artinan' 6(rtatorilor c(lt(rii Dri'( se 6ot eA6lica 6rin relatiile 'e sc"i$3 sta3ilite intre a(to"toni si $i#ratori. Se re$arca %a6t(l ca ase0arile 'e ri6 Dri'(5 'e (n'e 6rovin ase$enea 6iese 'e "arnasa$ent5 ar$e si 6o'oa3e5 se #r(6ea0a? in verinatatea rin(t(rilor 'e &e& in care s8a( i'enti%icat co$6leAele %(nerare ale no$a0ilor. Li6sa lor 'in local&atile 'in nor'8vest(l Mol'ovei si al M(nteniei isi a%ia eA6licatia in 'e6artarea acestora 'e 0onele 'e contact c( $i#ratorii. Desi 6reoc(6ari in'eose3i 'e cresterea viteior si 'e acti(ni ra03oinice5 6ecene#ii si c($anii a( sta3ilit (neori5 asa c($ $entionea0a i0voarele scrise5 le#at(ri 'e sc"i$3 c( 6o6oarele invecinace
'in rasarit(l E(ro6ei. Desco6eririle evocate $ai s(s %ac 'ova'a ca ast%el 'e le#at(ri a( %ost intretin(te si c( ro$anii. Avan' in ve'ere $o'(l 'e viata si sta'i(l lor li$itat 'e 'e0voltare econo$ics5 este 'i%icil 'e 6res(6(s ca ase$enea sc"i$3(ri 'e 6ro'(se avea( (n caracter 6er$anent. No$a0ii 6re%era( sa 'o3an'easci casri#(ri s(6li$entare 'e la vecinii c( o ca6acitate $ilitara in%erioara in 6ri$(l ran' 6rin atac(ri 6ra'alnice5 6rin 6erce6erea (nor 'ari 6erio'ice5 siste$ care5 c"iar 'aca n( a7(nsese la %el 'e 6er%ectionat ca la $on#oli5 %(sese a'o6tat in %or$e $ai 6(tin evol(ate si 'e t(ranici. S(6(nerea localnicilor la 'i%erite 6restatii tri3(tare si inc(rsi(nile 'e 7a% n( asi#(ra( s(30istenta tri3(rilor t(rcice5 ci 'oar (nele ven&(ri s(6li$entare. Fa6t(l ca o3iectele atri3(ite 6o6(lariei rornanesti li6sesc 'in inventar(l %(nerar al $or$intelor t(ranicilor 'in re#i(nile car6ato8'(narene n( constit(ie (n ar#($ent i$6otriva i6ote0ei ca 6ro'(sele $(ncii acestora era( ins(site 'e no$a0i5 ci se eA6lica 6rin ri#i'itatea tra'itiilor le#ate 'e rit(al(l %(nerar. Pe 'e alta 6arte5 %or$ele 6restatiilor tri3(tare5 care incl('ea(5 'esi#(r5 'ari in 6ro'(se ani$ale si ve#etale5 s(nt eAtre$ 'e #re( 'e inre#istrat 'e sa6at(rile ar"eolo#ice5 asa incat 'ove0i EUROPA 55ANUI5UI O MIE: @K; 2oncrete relative laaceste %or$e li6sesc. Intr8o variantaa vec"ii cronici t(rce Egttznanie. i$inrita 'e7a55se $en6onea0a eAistenta (nor ase$enea ra6ort(ri tri3(tare intre c($ani _i 6o6oarele eAistente 6e '&ectia lor 'e inaintare s6re a6(s2 $a#"iari5 r(si bi ro$ani B,laBG. Desi 6ri$ele in%iltrari ale tri3(rilor no$a'e t(rcice s6re tin(t(rile '(narene 'atea0a ie la sTrsit(l secol(l(i al DC8lea5 contacte $ai '(ra3ile c( 6o6(la6a ro$aneasca n( s8a( 1ta3ilit 'ecat $ai tar0i(. Mo'(l 'e viata al 6o6(latiilor 'e ste6a5 3a0at 6e 6astorit(l no$a' Gi rai'(rile 6ra'alnice5 se 'eose3ea %(n'a$ental 'e acela al co$(n&atilor rornanesti5 a PAor ra$(ra econo$ics 'e 3a0a o constit(ia a#ric(lt(ra s(3 %or$a c(lt(rii cerealiere si ? cresterii viteior in %or$ele ei se'entare. In ri$6 ce la na$a0i %olosirea 6is(nilor se %ocea in co$(n5 iar as(6ra viteior Q 6rinci6al(l $i7loc 'e eAistenta Q se instit(ise 6ro6rietatea 6rivata5 la 6o6(latia ro$aneasca siste$(l 'e 6ro6rietate as(6ra 6a$ant(l(i a celorlalte 3(n(ri5 re#le$entat 'e str(ct(ra o3stilor5 avea c( tot(l alte trasat(ri5 '(6a c($ s8a aratat $ai s(s. Deose3irile transante eAistente intre ro$ani si $i#ratori in ceea ce 6riveste $o'(l 'e viata5 or#ani0area social8 econo$ica5 6rec($ si acelea etno8lin#vistice si 'e cre'inta5 IU consrit(it ti$6 in'el(n#at o 3ariera in calea a6ro6ierii lor. De ase$enea5 %a6t(l ca no$a0ii a( loc(it.$(lta vre$e se6arat 'e ro$ani5 in tin(t(ri invecinate5 'istincte5 si ca se 'e6lasa( in 6er$anent45 a li$itat in%l(enta a(to"tonilor as(6ra lor. Aceasta in%l(ent4 a 'evenit $ai 6re#nanta a$nci can' in san(l societStii t(ranice tri3ale s8a cont(rat ten'inta 'e a3an'onare a vietii no$a'e. A'o6tarea %or$elor 'e trai se'entar s8a constatat in'eose3i la #r(6(rile 'e 6ecene#i si 'e (0i sta3ilite 6e teritori(l (nor state 6(ternice5 ca Bi0ant(l5 R(sia si Un#aria. Acest %eno$en se 'atora necesitatii i0vorate 'in evol(tia societatii no$a'e5 6rec($ si 6resi(nii altor tri3(ri 'e ste6a5 in 6ri$(l ran' a c($anilor. Cete 'e 6ecene#i a( %ost se$nalate si in Transilvania. Inainte 'e stator$cirea sta6anirii (n#are ele a( conl(crat5 '(6a (7iele o6inii5 c( %ortele locale5 iar $ai tar0i( a( %ost %olosite 'e s(veranii ar6a'ieni 6entr( a6ararea %rontierelor 'e s('8est si nor'8vest ale re#at(l(i. Pecene#ii s(nt $entionati ca l(an' 6arte la o eA6e'itie con'(sa 'e co$itele si3ian Ioac"i$ In're6tata s6re )i'in in vre$ea tar(l(i Asan Borila5 la care a( %ost i$6licate si e%ective ro$anesti. Tot i$6re(na c( ro$anii s(nt a$intiti5 intr8(n act 'in ?@@95 ca sts6anitori ai asa8n($itei 556a'(ri a ro$anilor si 6ecene#ilor: =&ilva Blacorum et Bt&&enonmiG. An($ite 6re$ise ale se'entari0arii (nor tri3(ri c($ane in re#i(nea eAtracar6atica a( a6ar(t in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea5 %iin' in $are $as(ra o consecinta a sla3irii %ortei lor $ilitare5 'atorita I(6telor in'el(n#ate 6(rtate c( vecinii si a In%ran#erii s(%erite 'in 6artea stat(l(i "ore0$ian5 (r$ata 'e aceea5 $(lt $ai #rava5 'e la +allca B?@@/D5 6ricin(ita 'e $on#oli. Asa se eA6lica incercarea a6ro6ierii lor 'e avan6ost(rile (n#are si a6oi convertirea (nei 6arti a lor la crestinis$ in ca'r(l asa8n($itei e6isco6ii a c($anilor. Aceste sc"i$3ari s(rvenite in evol(tia tri3(rilor t(ranice s8a( re6erc(tat si as(6ra nat(rii relatiilor c( 6o6(latia ro$aneasca. Ele a( ca6atat noi valente 6rin cresterea %ortei 6olitice a co$(nitatilor ro$anesti. Inte#rarea (nor ele$ente c($ane crestinate in clasa 'o$inants a(to"tona5 6entr( care e'i%icatoare s(nt n($ele vec"i t(rcice 'in ono$astica
#78# #
Fi#. K. Seceri B?595K8?=D5 3(rerole B@5/D5 var% 'e sa#eata B.D5 to6or B?@D si 3ra0'ar B?/D 'in %ier 'in secolele FII8FIII5 'esco6erite la BStca Doa$nei8Piatra Nea$7.
EUROPA .ANULUI O MIE: @<? ro$aneasca5 a 6(t(t5 event(al5 contri3(i5 intr8o oarecare rnas(ra5 la consoli'area %or8$aci(nilor 6olitice a(to"tone5 in'eose3i a celor 'in 0ona s(3car6atica a M(nteniei. N('e(l 6rinci6al in 7(r(l car(ia a av(t loc conviet(irea c( c($anii a %ost re6re0entat 'e cristali0arile 6olitice locale5 asa c($ s8a inta$6lat si in Penins(la Balcanica. Ele$entele "($ane se'entari0ate s8a( #re%at 6e %on'(l a(to"ton5 %iin' c( ti$6(l a3sor3ite 'e acesta. Mi#raria tri3(rilor t(ranice in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic a av(t re6erc(si(ni ne#ative as(6ra ev'l(tiei nor$ale a co$(n&atilor locale 'atorita. 'istA(#erilor si a 6crt(r3atiilor antrenate 'e 6atr(n'erea lor. Atac(rile 6ra'alnice ale calaretilor no$a0i5 Pare 6rovocaserS 'i%ic(ltati 'eose3&e si (nor state 6(ternice5 ca I$6eri(l 3i0antin5 cne0atele r(scsti si Re#at(l (n#ar5 a( %ost resi$t&e 'esi#(r 'in 6lin 'e co$(n&atile a#ricole ro$anesti. In%r(ntarea 'irecta a no$a0ilor n( 6(tea %i e%icienta intr(cat aceasta 'e6asea 6osi3iliatlle $ilitate ale localniriior5 ceea ce a '(s5 'esi#(r5 la acce6tarea 6restatiilor tri3(tare sail la retra#erea s6re tin(t(rile a6arate nat(ral 'e
6a'(ri si 'e 'eal(ri. Cele $at a%ectate a( %ost re#i(nile a#ricole 'e ses 'e la nor'(l D(narii5 in $are 6arte 'e6o6(late in (r$a 6atr(n'erii violente5 in val(ri s(ccesive5 a t(ranicilor5 care le8a( (tili0at a6roa6e eAcl(siv ca 6asC(ni.
/. RE)ENIREAIMPERIULUI BIZANTIN IA DUNAREA DE -OS

In vre$ea '-nastiei $ace'onene5 stat(l 3i0antin a 6ro$ovat o 6olitica 'e eAtin'ere tcritoriala 6e $ai $(lte 'irectii5 care a re6re0entat o no(a %a0a a (niversalis$(l$ 3i0antin. A %ost at(nci (lti$a 6erioa'a in care5 %Tnl re0erve5 I$6eri(l 3i0antin 6(tea %i consi'erat ca o 6(tere internationals. Basileii care a( con'(s 'esrinele Constantino6ol(i(i in 7(r(l an(l(i ?=== BNice6"or P"o&as5 loan T0i$is&es5 )asile al II8leaD5 in e#ala $as(ra re$arca3ili oa$eni 6olitici si co$an'anti 'e osti5 a( incercat sa insta(re0e5 %ie si 6entr( sc(rta '(rata5 vec"ea pa> bCzantina 6e o arie #eo#ra%ica intinsi5 'in $(ntii Ar$eniei 6iina la A'riatica si Penins(la Italica si 'e la D(nare 6ana la E(%rat. In acelasi ti$65 in%l(en0a c(lt(ralP si reli#ioasa5 tot $ai 6re0enta si tot $ai intensa5 'e6asea c( $(lt %rontierele stat(l(i 3i0antin 6ro6ri(80is5 in ca'r(l a ceea ce s8a 'en($it 55i$6eri(l s6irit(al al Bi0ant(l(i:. Acti(nea 'e resta(rare in s6irit(l (nei a$6le reconS(iste 6e toate 'irectiile5 intre6rinsa5 c( s(ccese5 'ar Vi c( in%ran#eri5 'e la i$6aratii iconoclasri la cei 'in 'inastia $ace'oneana5 n( 6(tea sa n( vi0e0e si s6ati(l 3alcanic5 res6ectiv 'an(3iano86ontic5 in care5 in acele vre$(ri5 alat(ri 'e alte 6o6oare5 se cristali0a si ince6ea sa se $ani%este si 6o6or(l ro$an5 c( cele 'o(a ra$(ri co$6onente ale sale5 cea nor'8'(nTreana si cea s('8'(nareana. In acest conteAt s8a inscris revenirea 6entr( a6roAi$ativ 'o(a veac(ri a Bi0ant(l(i 6e D(nare5 la %rontierele 6ier'(te in ti$6(l $arii navaliri a slavilor la s('(l %l(vi(l(i 'in 6ri$a 7($atate a veac(l(i al )ll8lea. Tot in acest conteAt se inscri( 6ri$ele $enti(ni scrise5 'ar si si$6le $ani%estari 6olitice ale ro$anilors('8'(nareni Bvla"iD 'in ini$a Penins(lei Balcanice. 2=2 iNCEPUTURIMEDIE)ALE EUROPA _NULUI O MIE: 2=4
e-l @a"u$ $ilad al rusTa
Fi#. KK D(3ro#ca in secal(l al Fil8lea B'(6a "arta #eo#ra%(l(i ara3 I'risiD.
S6ati(l 3alcanic5 ca si re#i(nile car6ato8'(narene5 a( intrat in $o' constant in s6ectr(l 6reoc(6arilor 6olitice ale I$6eri(l(i 3i0antin5 (r$an'(8se o tra'itie ina(#(rate 'e ins(si inte$eietor(l oras(l(i 'e 6e $al(rile Bos%or(l(i. D(narea era5 In e#ala $as(ra5 o i$6ortanta artera 'e circ(late5 $i7locin' sc"i$3(ri econo$ice sa( c(lt(rale5 6rec($ si a 0ona 'e o inse$nacate scrate#ica 'eose3ita5 $ai ales in le#ac(ra c( asa-t(l5 a6roa6e neincetac5 ti$6 'e $ai $(lte veac(ri al $i#ratorilor ven&i 'ins6re nor' si est. A6are5 ast%el5 eA6lica3ila: atennCa acor'atS s6ati(l(i '(narean5 arrerei %l(viale insesi 'e catre 3i0antini5 c"iar si '(6a: a6ariria scat(l(i 3(l#ar in 6art7le nor'ice ale Penins(lei Balcanice. I0voarele atesta ca 0ona c(rs(l(i in%erior al D(nTrii a %osc5 a'eseori5 s(3 stS6anirea sa( control(l %lotei 3i0antine5 ce avea in $o' necesar si an($ite 6(ncte 'e s6ri7in 6e a$3'c $al(ri. Ast%el5 i0voarele $entionea0a $ai $(lte acri(ni ale %lotei 3i0antine 6e D(n %ire in a$6(l ca$6aniilor I(i Constantin al )8lea contra 3(l#arilor?. In secol(l al LF8lea este no$inali0at c"iar (n co$an'ant al %lotei 3i0antine 'e 6e $arele %l(vi(5 To$a5 6rotos6atar si ar"onte5 ce8si avea rese'inta la LI&osto$ion. Aceeasi 6re0enta 3i0anrina e $entionata 'e i0voarele 3i0antine in vre$ea i$6aratilor Teo6"il si Leon al )I8Iea8.
? @
T"eo6"anes5 I5 6. /</8/<9. Por6"Iro#enic(s5 (eadm.. ca6. .?G T"eo6"anes cont.5 II5 6. /.>8/>;G !eor#i(s Monac"(s5 6. %i>@G Mi#ne5 +atro/agia 3raeca. ?=<5 col. ;.K ecc.
In 6aralel c( 6ro#reseie in ceea ce 6riveste 'i%eritele co$6onente ale econo$iei iii 0ona 'an(3iai$ 6atr(n' tot $ai $(lte 6ro'(se 6rovenin' 'in s6a((l econo$ic $(ll $ai 'e0voitat al Bi0ant(l(i. Desco6eririle $onetare %ic(te in (lti$(l ti$65 $ai c( sea$P in Do3ro#ea5 'ar n( n($ai acolo5 'e$onstrea0a 6re0enta ne#(storilor 3i0an($ si ac(v(. co$ert 6ro$ovat 'e acestia. C( alte c(vinte5 o 6re0enca a i$6eri(l(i ce se constit(ie s2 ca (n 6rei('i( al viitoarei inca'rari 6artiale a 0onei in li$itele stat(l(i 3asileilor. Revenirea i$6eri(l(i la D(narea 'e -os s8a 6etrec(t in con'itiile coeAistencei si a& acti(nii c( 6on'ere 'i%erita5 ine#ala5 a $ai $(ltor %actori. Bi0anti$lor a%la( in 6li$ ascensi(ne5 ce avea sa8i '(ca la a6o#e(l vietii lor statale5 li s8a( a'a(#at 3(l#arii 6n$(l(2 tarat5 a$enintat 'e (n 6roces 'e 'isol(tie si a6oi 'e 'is6aririe5 'ar si $a#".arn5 6ecenc#i2 si $ai c( sea$a $sii5 (lti$ii la (n $o$ent 'at c( (n rol 'eose3it In 0ona #(Ailor D(nani. D(6a $oartea neaste6tata a tar(l(i Si$eon5 'o$ic 'e a se insta6ani la Constanti8no6ol5 in ri$6(l (r$as(l(i acest(ia5 Petr(5 stat(l 3(l#ar a %ost5 tre6tat5 $acinat 'e c serie 'e %ectori 'ec(r#an' 'in evol(tiile interne si lovit 'e %orte '$ a%ara %(n'5 $$ altele5 tinta rai'(rilor $a#"iariior5 6roas6at sta3iliti in a6ro6iere 'e "otareie sa& nor'8vesrice. N( 6oate %i i#norat nici %e6t(l ca 6ri$(l carat 3(l#ar era (n con# o$era5 'e etnii c( li$3i si nivel(ri 'e evol(tie 'i%erite5 ceea ce5 evi'ent5 n( avea 'ar(l 'e a8i $entine coe0i(nea si 'eci ca6acitatea 'e a6arare. Pana la Nice6"or P"o&as5 I$6en' . 3i0antin a 6latir inca sa$e 'e 3ani tar(l(i 'e la Preslav5 asi#(ran'(8si ast%el o an($$ sta3ilitate la %rontiera nor'ica5 $ai c( sea$a ca 6rinci6alele e%ective ale ar$atei sale era5 i$6licate in ca$6a$ile 'e 6e %ron$rile asiatice. O ase$enea sit(at.e a %ost c(r$ata 'e enerric(l i$6arat Nice6"or P"olcas5 care re%(0a in an(l ;K< 6lata s(3si'iilor an(ale re$ise 6ana at(nci si c"iar a$eninta c( acti(ni $ilitaAe stat(l 3(l#ar5 ceea ce5 'e alt%el5 n( intar0ie sa se si inta$6le. De3(ta5 at(nci5 (n l(n# ra03oi 'es%as(rat in $ai $(lte %a0e5 in a6roa6e intre# s6atial 3alcanic5 incl(siv in 0onele a6ro6iate #(rilor D(nani5 ra03o4 care ti$6 'e 6este 6atrii 'ecenii a a3sor3it e%on(rile i$6aratilor Nice6"or P"olcas5 loan Ta$is&e si )asile al II8lea. . C Pentr( aPsi cr(ta %ortele $ilitare5 con%or$ (nei vec"i 6ractici a 'i6lo$ats 3i0antine5 i$6arat(l a %ac(t a6el la con'(cator(l 'e at(nci al R(siei &ieviene5 Sviatoslav5 o%erin'(8G o inse$nata s($a 'e 3ani 6entr( a veni in 0onele '(narene si a actiona i$6o$va Tarat(l(5 3(l#ar Proce'e(l ca atare era o3isn(it in ra6ort(rile 'intre Bi0ant si 'iverse e nea$(n socotite 3ar3are. Ceea ce n8a 6reva0(t Nice6"or P"o&as a %ost %a6t(l ca stat(l r(sesc er5 at(nci intr8(n 6roces 'e consoli'are5 in care n( li6sea eA6ansionis$(l teritonal. Incerventia I(i Sviatoslav a %ost neintar0iata. In vara an(l(i ;K>5 '(6a o 'e6lasare c( $onoAilele 6e Ni6r( Marea Nea#ra si D(nare5 ostile r(sesti Besri$ate 'e (nii cercetaton5 %era o 3a0a 'oc($entara cena5 la circa K= === 'e l(6tatoriD a( %ost 'es%as(rate in s6ati(l 'intre D(nare si Hae$(s5 oc(6an' o serie 'e ase0ari si %orti%icarii 'in Do3ro#ea. Mia$i 'e at(nci5 ce actiona in n($ele Bi0ant(l(i5 a %ost insa nevoit sa intrer(6a act$nea sa $i"tara s('8'(nareana5 ina6oin'(8se in 0ona Ni6r(l(i5 (n'e ca6itala cne0at(l$ %(sese atacata 'e catre 6ecene#i. D(6a in%ran#erea acestora5 Sviatoslav a revenit in 0ona D(nani 'e -os De aceasta 'ata cnea0(l I'evian actiona con%or$ (n(i 6ro#ra$ 6olitic5 re0($at intr8c 2=2 INCEPUTURI MEDIE)ALE
Fi#. K< Te0a(r(l 'e $one'e 3i0antine 'e a(r 'esco6erit la Dino#etia8!arvan5 cea $ai $are 6arte %iin' e$isi(ni 'e la i$6in#
)asile al II8lea si Constanrin al )lll8lea.
cele3ra scrisoare catre $a$a sa Ol#a. Rec(noscan' rol(l tra'itional 'e a'evarata 556laca t(rnanta: a acestei 0one in sc"i$3(rile co$erciale 'intre s('(l5 cencr(l si rasar&(l con'nent(l(i5 6rec($ si 3o#atia loc(rilor5 el intentiona sa8si sta3ileasca aici centr(l 6(terii sale. Mai tar0i(5 $art(riseste c"iar5 intr8(n $esa7 catre 3asile(5 ca. voia sa se insta6aneasca c"iar si la Constantino6ol5 in (r$a al(n#arii 3i0antinilor in Asia. In an(l ;K;5 alat(ri 'e r(si si vare#i5 in ar$ata l(i Sviatoslav se $ai a%la( 3(l#ari si ele$ente locale 'e tot %el(l. I$6otriva (nei aliante 3(l#aro8r(se5 no(l i$6arat5 loan I T0i$is&es5 a a'(s inse$nate tr(6e 'e elita 'in 6rovinciile asiarice5 crean' c"iar si o no(a %orta 'e soc2 ..ne$(ritorii:. I$6ortantele %orte terestre si navale o6era( atat 'e la s(' s6re nor' 6este Balcani5 cat si in 0ona $ar#inita 'e D(nare5 (n'e s8a a%lat %lota 'e ra03oi 'otata c( 55%oc #recesc:5 'e s(3 con'(cerea $arel(i 'ron#ar5 6rotovestiar(l Leon5 ce actiona atat ca %actor 'e 6resi(ne5 cat si 6entr( a taia event(ala cale 'e retra#ere. D(6a victoria o3tin(ta la Arca'io6olis si '(6a ce loan T0i$is&es si8a consoli'at 6(cerea 6e 6lan intern5 tr(6ele 3i0antine a( trec(t M(ntii Balcani5 ase'iin' si c(cerin' Preslav(l B?9 a6rilie ;<?D. (n'e a %ost ca6t(rata %a$ilia s(veran(l(i si (nii %r(nrasi 3(l#ari. O 6arte a 6o6(latiei stat(l(i 3(l#ar5 ne$(lt($ita 'e a3(0(rile savarsite 'e ostile l(i Sviatoslav si atrasa 'e 6ro$isi(nile l(i T0i$is&es5 a trec(t 'e 6artea invin#ator(l(i5 ceea ce 6are a se %i inta$6lat si in s6ati(E Do3ro#ei5 in i$e'iata a6ro6iere a $al(rilor D(narii. D(6a oc(6area ca6italei <an(2(l(i 3(l#ar5 oastea 3i0antina a a7(ns 6e (n %ront lar# la EUROPA -)NULUI O MIE: D(nare. Un n($ar 'e co$(nititi locale si8a( tri$is re6re0entanti5 rec(noscan' a(torit i$6Trat(l(i si ceran'(8i ocrotire. A (r$at (n ase'i( 6e a6a si 6e (scat al i$6orta cetati 'e la Dorostolon5 in care se re%(#iasera %ortele r(sesti. Era in %a6t o 3atalie 6ei s(6re$atie in 0ona '(nareana5 '(6a ce %(sese resta3ilita a(toritatea 3i0antina 'in TrG 6ana la nor' 'e Balcani. Cetatea a %ost ase'iata ti$6 6este trei l(ni 'e 0ile5 avan' n( $ai 6(tin 'e sase 3atalii navale si terestre. In cateva ran'(ri r(sii a( iesit in a2 0i'(rilor5 '(can' l(6te san#eroase c( 3i0antinii. In a%era r(6erii incerc(irii5 ast%el 'e ac6 a( %ost i$6(se si 'e nevoia ase'iatilor 'e a8si 6roc(ra 6rovi0ii5 in con'itnle %oa$etei care ince6ea( sa s(%ere tot $ai $(lt. Ele const&(ie5 %ara in'oiala5 o 'ova'a ca a(to"tc 'etinea( an($ite re0erve 'e cereale. La s%arsit(l l(nii i(lie5 Sviatoslav a %ost nevoit sa %aca 6ro6(neri 'e incetan o6erati(nilor $ilitare5 a7(n#an'(8se la o intele#ere intre 3eli#eranti si c"iar la o intalr intre con'(catorii lor5 Sviatoslav si 3asile(l 3i0antan. In n($ele oa$enilor sai5 Sviatos se o3li#a sa n( $ai atace 6osesi(nile 3i0antine5 nici in 0ona '(nareana5 nici in Cri$e Era( reinnoite $ai vec"ile 6rivile#ii cornerciale conse$nate in tratate5 incl(siv 6en litoral(l 6ontic. Pentr( a sca6a cat $ai re6e'e 'e 6(ternic(l sa( a'versar5 T0i$is&e asi#(rat 6rovi0ii 'e intoarcere 6entr( ostile &ieviene. Plecarea l(i Sviatoslav 'e Dorostolon inse$na eAtin'erea %rontierelor i$6eri(l(i 6ana la D(narea 'e -os. Le Diacon(l nota ca loan T0i$is&es 55a re'at ro$eilor Moesia:5 ceea ce $art(riseste c i'eolo#ia 6olitica i$6eriala 'e at(nci5 ce consi'era s6ati(l res6ecnv ca a6arcinan' 're6t Constantino6ol(l(i?. Ca$6ania 6entr( resta(rarea 'o$inaciei 3i0antine la D(nai 'e -os era ter$inata. Pentr( a8i s(3linia Inse$natatea5 loan T0i$is&es or#ani0a (n tri$ c( cere$onial 'eose3it in ca6itala5 (n'e tar(l Boris a %ost 'e6ose'at in c"i6 sole$n inse$nele 6(terii5 care a( %ost 6(se s6re 6astrare in te0a(r(l stat(l(i. In ti$6(l ase'i(l(i5 a( eAistar in $o' si#(r %or$e 'e cola3orare c( ele$ente \oa sit(ate 6e a$3ele $al(ri ale %l(vi(l(i. In ti$6(l ase'i(l(i Dorostolon(l(i5 tr(6e 3i0antine s8a( sta3ilit intr8o serie 'e %ortarete5 cSci la (n $o$ent 'at i$6arat(l c"e$at... 6e toti cati era( ras6an'iti 6entr( 6a0a si in #ra3a a( venit cei c"e$ati:@. 4 acelasi i0Por se conse$nea0a ca5 tot at(nci5 in %ata l(i T0i$is&es a( venit 55'in Constant si 'in alte %ortarete ri'icate 'incolo 'e Istr( soli care cerea( iertare 6entr( %a6tele re savarsite5 6re'an'(8se i$6re(na c( acele %ortareteG 6ri$in'(8i c( 3lan'ete5 Bi$6arat( a tri$is oa$eni sa 6reia %ortaretele si oaste in'est(latoare 6entr( 6a0a lor:/. In act(al(l sta'i( al cercetarii n( este 6osi3ila o locali0are eAacta a 6o$enitelc %ortl%icatii5 intre altele5 6entr( ca in i0voare n( li se conse$nea0a n($ele. Cercetari ar"eolo#ice releva ca in 0ona eAista o 6o6(latie 'ensa5 c( o 3(nastare relativa5 $ai alt 'e8a l(n#(l D(narii5 %a6t ce ar in'ica eAistenta (n3r in7#"e3ari 6olitice in 0ona. Pre0eni 557(6anilor: in s6ati(l 'o3ro#ean BDi$itrie5 !"eor#"eD s(#erea0a5 in'(3ita3il5 o ast%t
? @
Leon Diacon(s5 6. ?@;. S&Ilines5 "Cnop&i&.... ?;</5 6. /=? I@oute&. III. p. HiD. / 9dan\ c%. si Zonaras5 F)II5 @5 // =@onte&. III5 6. @?<D. @<K
INCEPUTURIMEDIE)ALE 'e realitate5 c"iar 'acS Iocali0area res6ecrivelor cetati in 'rea6ta sa( in stan#a D(narii esce inca controversata. Unii s6ecialist4 consi'era ca ast%el 'e centre $ilitate era( 'oar in s6ati(l 'o3ro#ean5 in i$e'iata a6ro6iere a D(narii5 in ti$6 ce altii cre' ca at(nci a( %ost sta3ilite ca6ete 'e 6o' si 6e $al(l stin# ai D(narii5 Ins6re rin(t(rile s('ice ale Mol'ovei5 centr(l Ca$6iei $(ntene si c"iar $ai 'e6arte5 s6re tin(t(rile transilvanene si 3anatene. La ter$inarea o6erati(nilor $ilitare5 inainte 'e a 6leca s6re ca6itals5 i$6aiat(l T0i$is&es a l(at $as(ri 'e consoli'are a %rontierei. Ast%el5 a( %ost intre6rinse inse$nate acti(ni 'e %orti%icare in loc(ri strate#ice5 acolo (n'e eAistasera anterior ceta6 ro$ano83i0antine5 ca la Ca6i'ava5 AAio6olis5 Novio'(n($5 ori s8a initiat constr(ctia (nor noi %orti%icacii5 intre care5 nein'oielnic5 cea $ai i$6ortanta a ince6(t sa %ie ri'icata inca in ;<?5 in ins(la
'(nareana Pac(i(l l(i Soare5 6rec($ si la N(%ar( s.a. O ast%el 'e retea 'e %orti%icati7 a %ost 'otata si c( tr(6e a6aninan' ar$atei i$6eriale 6ra6ri(80ise5 inloc(ite $ai tar0i(5 eel 6(cin 6artial5 c( strattoti5 recr(tati 'in ran'(rile 6o6(latiei locale. Toto'ata5 alat(ri 'e str(ct(rile $ilitare a( %ost intro'(se si %or$e a'$inistrative s6eci%ice l($ii 3i0antine 'e at(nci. Ast%el5 inca 'in ;<?5 in a6ro6iere 'e #(rile D(narii s8a or#ani0at o t"e$a 3i0antina5 'en($ita intr8(n(l 'in i0voarele 6astrate 55a Meso6ota$iei Occi'entale:. Den($irea ca atare5 vi0an' (n loc a%lat intre a6e5 se 6otriveste s6ati(l(i 'o3ro#ean5 $ar#init 6e trei lat(ri 'e D(nare si 'e Marea Nea#ra. O inse$nata 6arte a s6ati(l(i 'intre M(ntii Balcani si D(nare a %ost aneAata t"e$ei T"racia sa( t"e$ei 'e Ioanno6olis Bno(a 'en($ire a Preslav(l(i5 '(6a n($ele i$6arat(l(i care5 'e alt%el5 a sc"i$3at si 'en($irea o%iciala a Dorostolon(l(i in Teo'oro6olis5 in cinstea S%ant(l(i Teo'or Stratilat5 car(ia i s8a atri3(it victoria %inala as(6ra r(silor l(i SviatoslavD. C(cerirea 'e catre ar$atele l(i loan T0i$is&es a 0onelor ce a6artin(sera Pri$(l(i tarat 3(l#ar '(sese la inlat(rarea a$estec(l(i &ievian in 6ro3le$ele '(narene. N( se stie eAact in ce $as(ra a %ost sta3ilitI o e%ectiva sta6anire si a'$inistrate 3i0antina in 6artile centrale ale 6enins(lei5 in 0onele Mace'oniei $ai c( sea$a. Pro3le$a a %ost si ra$ane controversata. Oric($5 acolo a( acrionat 'intre ele$entele locale cei 6atr( asa8n($iti co$ito6oli2 Davi'5 Aron5 Moise si Sa$(el. Un(l 'intre acestia a 6ierit (n'eva lan#a Pres6a5 intr8o ciocnire c( 55vla"ii calatori: BBFccAZv OSLTY)D?. Eveni$ent(l s]a 6etrec(t in an(l ;<K si re6re0inta cea $ai vec"e $enti(ne c(nosc(ta 6ana ac($ 6rivin' i$6licarea ro$anilor s('8'(nareni in realitatile 6olitico8$ilitare ale s6ati(l(i 3alcanic. Oric($5 '(6a ;<K5 can' ince6ea 'o$nia l(i )asile al II8lea si a %ratel(i sa( Constantin al )M8lea5 in ini$a Balcanilor a ince6(t sa %rinte0e (n stat s(3 con'(cerea l(i Sa$(el. Avan'(8si centr(l in 0onele Mace'oniei5 intre Pres6a si O"ri'a5 acesta s8a eAtins tre6tat 'e la Marea A'riatica la Marea Nea#ra5 s6re D(nare5 6(nan' 'in no( s(3 se$n(l intre3ani "e#e$onia 3i0antina in s6ati(l s('8est e(ro6ean. Co$6o0itia etnica a acest(i stat era eAtre$ 'e 6estrita5 %(n' in#lo3ati laolalta 3(l#ari5 sar3i5 al3ane0i5 croati5 slavi 'in Mace'onia5 #reci5 aro$ani si o 6arte a asa8n($itilor ro$ani a6(seni. E%ort(l 'e6(s 'e )asile al II8lea 6entr(
?
Ce'ren(s8S&Ilit0cs5 II5 6. 9/. =@anta. III5 6. H.D.
EUROPA PANULUI O MIE: 2== 'istr(#erea sa a consrit(it 6tinci6ala 6ro3le$a 'e 6olitica eAte$a e(ro6eana in ti$6(l i$6ortantei sale 'o$nii. S(rsele narative arata ca Sa$(el si8a eAtins a(toritatea si in s6ati(l 'e la nor' 'e Hae$(s5 6ana la D(nare in 0ona )i'in(l(i5 iar ins6re tasarit a in#lo3at o 6arte a litoral(l(i 6ontic5 6rec($ si Preslav(l5 vec"ea ca6itala a tarilor Si$eon si Petr(. Se 6res(6(ne ca Dorostolon(l5 6rinci6ala ase0are %orci%icata 'e 6e $al(l D(narii 'e -os5 trec(ta in $ainile 3i0an(nilor in i(lie ;<?5 a ra$as statornic s(3 a(toritatea acestora5 ceea ce a asi#(rat '(6a toate 6ro3a3ilitatile5 li3era 'e6lasare si 'eci control(l %lotei 3i0antine as(6ra intre#i2 6orti(ni %inale a %l(vi(l(i. O 3(na 6arte a Do3ro#ei5 incl(0an' s6ati(l $ar#init 'e #(rils D(narii si5 res6ectiv5 valea Caras(5 'e8a l(n#(l careia se intin'ea 55val(l 'e 6iatra: 'e & AAio6olis la To$is5 n( a %ost c(6rinsa intre %rontierele stat(l(i l(i Sa$(el5 acolc $entinan'(8se str(ct(rile 6olitice 3i0antine. N( 6ot %i i#norate acti(nile $ilitare 'in 0ona5 care tre3(ie sa %i av(t5 n( o 'ata5 c intensitate 'eose3ita. Ast%el5 6ri$a a$ena7are a i$6ortantei 3a0e navale 'e la Pac(i( l(i Soare a %ost 'istr(sa5 %(n' necesara re%acerea sa. D(6a ;;K5 in ca'r(l o%ensivei sale )asile al II8lea a 'es%as(rat acti(ni $ilitare s6re D(narea 'e -os 'e la Plis&a 6ana la )i'in inainte 'e a se in're6ta s6re S&o6l7e si O"ri'a. Intre#(l s6ati( 3alcanic se a%ia 'in noi s(3 control 3i0aritin la ?=?>5 trecan'(8se i$e'iac si la o or#ani0are 3isericeasca s(3or'onatG Constantino6ol(l(i5 6e lan#a cea a'$inistrativa si $ilitarI. Sta6anirea 3i0antina insta(rata5 asa c($ s8a va0(t5 '(6a ;<? a '(rat5 c( (nelO inter$itente si 'est(le avatar(ri5 6ana la rascoala Asanestilor si c"iar 6ana la vre$elnic 'estra$are a I$6eri(l(i 3i0antin ca (r$are a cr('a'ei a I)8a. Daca in aceasta 6erioa' %rontiera sratala s8a a%lat 6e %ir(l D(narii5 in 'iverse %or$e5 acti(nea sa( in%l(enta Bi0ant(l( s8a( resi$tit si $ai 'e6arte s6re nor'5 in 0onele loc(ite 'e ro$ani5 55oa$eni ai 6a$ant(l(i: c"iar at(nci can' intre acestia si 6este acestia s8a( a%lat ele$ente a6artinan' (lti$(l( val 'e $i#ratori t(ranici2 6ecene#i5 (0i5 c($ani5 carora li s8a a'a(#at si 6re0enta a(tori tatilor re#at(l(i a6ostolic al Un#ariei. Insta(rarea 'o$inatiei 3i0antine la D(narea 'e -os a inse$nat 6entr( 6o6(latia local o $o'i%icare a con'itiilor esentiale in 'o$eniile 6olitic(l(i5 al c(lt(ral(l(i si5 n( in (lti$i ran'5 al vietii $ateriale. Diversele s(rse istorice 'is6oni3ile5 ca si lo#ica istorica n( 6er$ a se vor3i 'es6re sc"i$3ari $a7ore 'e nat(ra etno8'e$o#ra%ica. Zonele D(narii 'e -c %ec(sera 6arte 'in areal(l etno#ene0ei ro$anesti5 c"iar 'aca acolo 'ensitatea 6o6(latit n( este atestata atat 'e concl('ent ca in alte 6arti. Contin(itatea ele$ent(l(i ro$ane% in res6ectivele 0one s8a $ani%estat s(3 a(toritatea tarilor 3(l#ari5 ne%iin' intrer(6ta ' no(a stS6anire 3i0antina insta(rata. N( 6oate %i ne#ata nici sta3ilirea altor ele$ente etnio not$ala intr8o an($ita $as(ra5 intr8o 0ona ce s8a constit(it intr8(n 55cori'or: 'e ve"ic(la7 a nen($arate 6o6(latii. La %el ca in toate 6artile recent c(cerite5 6re0entan' inten econo$ic sa( strate#ic5 si in s6ati(l 'an(3iano86ontic 3i0antinii a( tre3(it sa8si a'(c 6ro6rii lor oa$eni5 #reci in cea $ai $are 6arte5 care se asea0a alat(ri si intre a(to"ton in'eletnicin'(8se c( tre3(ri $ilitare5 a'$inistrative5 ne#ot. Aceste ele$ente a( 7(c (n an($e rol in 6roces(l5 e'i%icator atestat ar"eolo#ic5 'e (r3ani0are a (nor ase0ari. 2>2 INCEPUTURI MEDIE)ALE
Toate sa6at(rile ar"eolo#ice 'in 6rinci6alele centre investi#ate in 'rea6ta D(narii arata ca acolo 6o6(latia a cresc(t sensi3il5 $ai c( sea$a In 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl8lea5 ceea ce a %ac(t n( o 'ata necesare noi l(crari 6entr( eAtin'erea si a$6li%icarea %orti%icatiilor5 6rec($ si o $are concentrare a Ioc(intelor. Aceleasi sa6at(ri atesta 'iversitatea oc(6ariilor5 $er#an' 'e la c(ltivarea 6a$ant(l(i si cresterea ani$alelor5 la 6esc(it si 'i%erite $estes(#(ri5 %ie c( caracter casnic5 %ie 'e7a s6eciali0ate. Ast%el5 6ro#rese 'eose3ite s8a( reali0at in 'o$eni(l tes(t(l(i5 al olarit(l(i5 al $etal(r#iei. N( se c(nosc5 in act(al(l sta'l( al cercetari75 ra6ort(rile sociale5 relatiile intre oa$eniG si aici5 ca si in alte 6arti ale i$6eri(l(i5 tre3(ie sa %i eAistat $ica 6ro6rietate s(3 %or$a o3stii r(rale5 sa se %i intro'(s siste$(l lot(rilor stratiotice5 ce 6(tea( asi#(ra ele$entele necesare siste$(l(i 'e a6arare. EAistenta n($eroaselor locas(ri 'e c(lt5 6rec($ si a o serie 'e ase0a$inte $onastice5 n( %ac i$6osi3ila eAistenta5 nor$ala 'e alt%el5 a (nei 6ro6rietari 3isericesti5 '(6a c($ a6aritia $ai tir0i( a (nor ..se%i: locali 6oate s(#era a6aritia si aici5 ca si in alte 6arti5 a (nor dinap. co$6onente s6eci%ice ale %e('alitatii 'e ti6 3i0antin. Pentr( a8si asi#(ra sta6inirea5 3i0antinii a( acor'at atentie n( n($ai 6otent7al(l(i ($an si $aterial al 6rovinciei5 ci si or#ani0arii sale a'$inistrative si $ilitare. Or#ani0area se6arata a teritori(l(i a stat in atentia %actorilor constantino6olitani inca: 'e la ince6(t. Asa c($ s8a $ai aratat5 tn vara an(l(i ;<?5 re#i(nea 'in 7(r(l Dristrei si a Preslav(l(i a %ost or#ani0ata ca t"e$a5 con'(sa 'e (n 55strate#os: BLeon Sara&ino6o(losD5 ce8si avea rese'inta5 '(6a toate 6ro3a3ilitatile5 la Dorostolon. Ulterior5 vre$elnic5 0ona Preslav(l(i Bc( o intin'ere s6re nor' ce n( 6oate %i 6reri0ataD a %ost aneAata t"e$ei T"racia5 can'va 6e la ;<K5 6entr( ca a6oi5 6ro3a3il in 7(r(l an(l(i ;>K5 ti$6 'e $ai $(lt 'e (n 'eceni(5 sa intre in co$6onenta stat(l(i con'(s 'e Sa$(el. D(6a toate 'ove0ile eAistente5 t"e$a or#ani0ata ins6re #(rile D(narii a contin(at sa eAiste 6er$anent. In anii ?===8?==? acolo con'(cea 6ro3a3il Da$ian Do3ro$ir5 patri5io& si antbCpato&. 'es6re care s8a e$is recent i6ote0a ca ar %i ro$an sa( aro$an. Ca$ tot at(nci a ince6(t sa se %oloseasca5 '(6a toate 6ro3a3ilitatile5 si ter$en(l 'e 55Para'(navon: BParistrionD5 care5 in 6erioa'a (r$atoare5 a inloc(it co$6let vec"i(l ter$en5 oarec($ arti%icial si 'eci $ai 6(tin (tili0a3il 'e PMeso6ota$ia:. D(6a ter$inarea c(ceririi intre#(l(i s6a6( 3alcanic5 i$6arat(l )asile al II8lea a 'rvi0at %ost(l or#anis$ statal sta6anit 'e Sa$(elG teritoriile $ar#inale 'ins6re vest si s(' a( %ost ali6&e 6rin rot(n7ire (nor t"e$e 3i0antine 'e7a eAistente. A( %ost or#ani0ate trei t"e$e noi. In s6ati(l 3alcanic central a a6ar(t asa8n($&a t"e$a a B(l#ariei5 avan'(8si centr(l a'$inistrativ si ecle0iastic la O"ri'a. Ins6re nor'5 s6re Drava5 Sava si. con%l(enta lor c( D(narea5 a %ost or#ani0ata t"e$a Sir$i($ B(lterior a6are si c( 'en($irea 'e t"e$a Ser3leiD. La nor' 'e M(ntii Hae$(s5 6ana la %ir(l D(narii5 in'(siv varsarea acesteia Q i0voarele $entionea0a at(nci cinci #(ri 'e varsare Q a %ost or#ani0ata t"e$a Bn($ita a6oi si cate6anat sa( '(catD Paristrion5 c( ca6itala la Dorostolon BDristraD?. S8a6res(6(s5
?
Lisra '(cilor sa( a care6anilor c"e$ei Driscra5 %osta Meso6ota$ie5 'evenita Para'(navon5 c(6rin'e o6e $i$e2 Leon Sara&ino6o(los5 proto&pat#ario& si strate# 'e Dristra si Ioanno6olis BPreslavD si a6oi n($ai
EUROPA 55ANULUI O MIE: 2>4 corect '(6a toate 6ro3a3ilitatile5 ca s6re ve&t aceasta t"e$a se intin'ea 6ana ins6re 0ona )i'in(l(i5 neEin' eAcl(sa5 'esi neatestata ar"eolo#ic5 eAistenta (nor ca6ete 'e 6o' 6e $al(l stan# al %l(vi(l(i. Sta6anirea 3i0antina la D(narea 'e -os s8a 3a0at si 6e (n intre# siste$ 'e %orti%icatii ce i$6an0ea( $ai c( sea$a $al(l 'o3ro#ean5 'e la Dorostolon si Pac(i(l l(i Soare 6ana in 'elta2 AAio6olis5 Ca6i'ava5 Carsi($5 Troes$is5 Arr(3i($5 Dino#etia5 Novio'(n($5 Ae#Iss(s. Ast%el5 la Novio'(n($ BIsacceaD ele$entele 'e constr(ctii ale vec"ilor cita'ele ro$ano83i0antine a( %ost re%olosite5 ince6an' c( 'o$nia l(i loan T0i$is&es5 6entr( a se ri'ica o "n6ortanta cetate ce controla (n va' 'e inse$natate strate#ica 'eose3ita. In a6ro6iere 'e $area 3(cla 6e care o %ace D(narea5 la Dino#e'a5 6e o ins(la a %ost intre6rinsa o a$6la acti(ne 'e re6(nere in stare 'e %(nctionalitate a %ortaretei ro$ano83i0antine 'in secolele T)Q)I. Teren(l a %ost c(ratit si nivelat si s8a( %ac(t o serie 'e re6ara6i5 a'a(#an'(8se5 toto'ata5 noi ele$ente 'e %orti%icare. D(6a an(l ?===5 a'a(#an'(8li8se 'in ce in ce $ai $(lti localnici5 ase0area a %ost a$6li%icatS. Avan' o 6o0itie 'eose3ita5 cetatea 6(tea servi la s(6rave#"erea intre#ii re#i(ni 'in stan#a %l(vi(l(i si5 toto'ata5 era si (n i$6ortant 6(nct 'e s6ri7in 6entr( %lota 3i0antina5 atat 6entr( cea 'e ra03oi5 cat si 6entr( cea 'e co$ert. Ca$ in aceeasi e6oca5 6e loc(l vec"ii cetati ro$ane 'e la Ca6i'ava a %6st ri'icat (n 0i' c( 6ietre le#ate c( 6a$ant5 a$ena7an'(8se in interior o serie 'e e'i%icii5 in 6ri$(l ran' c( caracter $ilitar. Ast%el 'e realitati a( %ost re6erate5 6e o scara $ai lar#a sa( $ai $ica Bcercetarile ar"eolo#ice s(nt 'e6arte 'e a %i ter$inateD5 si la I#lita5 Macin5 Harsova5 Cernavo'a. Ast%el5 la Carsi($ BHarsovaD5 in 7(r(l an(l(i ?===5 a %ost ri'icata o cetate c( 0i'(ri si c( t(rn(ri $asive '(6a $o'el 3i0antin. Cea $ai c(nosc(ta 6ana asta0i5 'e alt%el si cea $ai i$6ortanta l(crare5 ri'icata in ;<? 'in te$elii5 a %ast cetatea 'e la Pac(i(l l(i Soare5 sit(ata la circa ?> &$ $ aval 'e Dorostolon5 at(nci 6e $al(l stan# al D(narii5 asta0i 6e o ins(la creata 'e a6ele %l(vi(l(i ce a( 'istr(s o 3(na 6arte 'in ceea ce %(sese o'inioara o i$6ortanta 3a0a a %lotei si a
'e Dristra B;<?8;<KDG Petros ..? Arca'ios 6rotos6at"ari si strate#i i$6erial4 'e Dristra B'(6a ;<KDG Da$ian Do3ro$ir5 antCpato&. patri5io& si '(ce 'e T"racia si Meso6ora$ia H'(6a ?==?DG Davi'5 6rotos6ar"arios si strare# 'e T"racia si Driscra Bla ca6va ani '(6a ?==?DG T"eo'or5 primi5erio& si strate# 'e Dristra B6ri$a sa( a 'o(a 'eca'a a secol(l(i al Fl8ieaDG Constantin5 polite&. patri5io& si 5atepan 'e Dristra B6ri$a sa( a 'o(a 'eca'a a secol(l(i al Fl8leaDG T0it0il'os5 strate# 'e
Driscra B$ainre 'e ?=?<D. D(6a restr(cr(rarea a'$inistrariei la nivel(l intre#(l(i s6an( 3alcanic5 in t"e$a Paristrion BPara'(navonD s8a( s(ccc'at la con'(cere +aia&alon +e&a($enos5 '(ce 'e Para'(navon B?=9@*9/8?=9.DG Mi"ail5 ve&tar# si 5atepan 'e Para'(navon Bcea ?=9.8?=9K*9<DG Ro$an Dio#ene5 '(ce 'e Para'(navon BInainte si '(6a ?=./DG De$etrios +nca&alon5 antCpato&. ve&tar# si 5atepan 'e Para'(navon Ba 'o(a 6ane a 'eceni(l(i sase al secol(l(i al Fl8lea sa( in 'eceni(l (r$atorDG Nice%or Bon(iiates5 magiitro& si 5atepan 'e Para'(navon B6anS in ?=K.DG Si$eon5 ve&tar# si 5atepan 'e Para'(navon Hincre ?=K. si ?=<@DG Consranrin T"eo'oro&anos HVD Bin 6erioa'a 'intre ?=K. .? ?=<@DG Nestor5 ve&tar# si 5atepan 'e Para'(navon B?=</DG !re#orios Mavro&ata&alon5 antCpato& si 5atepan Binainte si '(6a ?=>>DG Leon Ni&erites5 protopraedro& &i '(ce 'e Para'(navon Binainte 'e ?=;?5 6ro3a3il 6ana in ?=;9D. In (nele s(rse $ai vec"i a( $ai %ast l(ari in consi'erate si loan Maleses5 6acrici( si strate# H6e la ?=.=D5 )asile A6o&a6es5 '(ce 'e Para'(navon B?=.;D. C%. A. Ma'#ear(5 6#e 9ilitarC Erganization o +aradunavon. in BI0anrinoslavica K=5 ?;;;i @5 6. 9/=89/?.
@>K INCEPUTURIMEDIE)ALE intre#(l(i siste$ 'e a6irare. In 6artea s('&a a cetatii5 in 6rel(n#irea 6ortii5 a %ast a$ena7at 'e3arca'er(l alcat(it 'intr8o s(ita 'e 6lat%or$e si o serie 'e 'i#(ri 6entr( ancorarea vaselor5 %acin'(8se5 toto'ata5 si a$ena7ari s6eciale 6entr( a 6reinta$6ina in(n'ac"le D(narii. In 6ri$ele 'ecenii 'e eAistenca5 cetatea 'e la PSc(i(l l(i Soare a av(t rost(ri 6(r $ilitare. Pro3a3il ca acolo stationa o 6arte a %lotei 3i0antine5 ce avea $isi(nea 'e a a6ara in 6ri$(l ran' Dorostolon(-. N( se stie can'5 inainte 'e an(l ?===5 cetatea a %ost c(cer&a5 'istr(sa si a3an'onatS5 %(n' re6o6(lata a3ia s6re s%arsit(l 'o$niei l(i )asile al II8lea5 can'5 alat(ri 'e as6ect(l initial 'e ase0are c( atri3(t( strate#ice5 ca6ita si caracteristicile s6eci%ice ase0arilor conte$6orane 'e la D(narea 'e -os5 (n'e trSia( laolalta civili si $ilitari. Diversele 'esco6eriri ar"eolo#ice5 incl(siv 6o'oa3ele 'e tot %el(l5 arata a$6lele le#at(ri ale co$(nitacii 'e acolo c( alte centre. In ca'r(l acelorasi e%ort(ri5 alat(ri 'e lant(l 'e %orti%icatii ri'icate 'in te$elii sa( re%Sc(te 'e 3i0antini5 $ai eAista( (n n($ar 'e val(ri5 servin' acelorasi sco6(ri 'e asi#(rare a sec(ritacii. I$6orcance era( cele rAei val(ri care taia( in 'o(a s6ati(l 'o3ro#ean5 intin0an'(8se 'e la Cernavo'a 6ana la Constanta5 6e o 'istanta variin' Intre .9 si K? lc$. EAista(5 asc%el5 asa8n($it(l 55val $ic 'e 6a$ant:5 55val(l $are 'e 6a$ant: si asa8n($it(l 55val 'e 6iatra:5 in realiate tot (n val 'e 6a$ant5 6e coa$a car(ia a %ost inaltat (n 0i' 'e 6iatra5 6reva0(t c( @K 'e castreG $aterial(l 'e constr(crie al acest(i val a %ost a'(s 'in a6ro6iere5 %olosin'(8se n( o 'ata 6iatra si 'in constr(ctii $ai vec"i sa( (tili0ate $ai inainte Bin 0i'(l acest(i val a %ost #asita cele3ra inscri6tie 'e la Mircea )o'a5 'atata in ;9/5 in care este 6o$enit 7(6an(l Di$itrieD. Pro3le$a 'atarii5 6rec($ si a atri3(irii acestor val(ri a %ost si este inca eAtre$ 'e 'is6(tata5 atat in ran'(rile istoricilor ro$ani5 cat si ale celor straini. Ast%el5 in le#at(ri c( 55val(l 'e 6iatra:5 ri'icat can'va in 7(r(l an(l(i ?=== 'e catre a(tor&ati statale nevoite si %aca o a$6la $o3ili0are 'e %orte5 eAist4 atat o6inia ca a %ost constr(& 'e catre oa$enii tar(l(i Sa$(el5 'eci i$6otriva 6ri$e7'iei venin' 'e la 3i0antini 'ins6re #(rile D(narii5 cat si o6inia ca5 'i$6otriva5 val(l se 'atorea0a a(toritatilor 3i0antine ale noli t"e$e a6ar(te5 ce a( 'orit in acest %el sa 6oata co$3ate $ai e%icient 6resi(nea venita 'ins6re s('. Ulti$a o6inie 6are a %i $ai a6raa6e 'e a'evar5 $ai ales 'aca l(a$ in consi'erate "e#e$onia navala a 3i0antinilor5 ce ar %i 6(t(t (sor (Aca 6e %ir(l D(narii 6entr( a ataca a6oi '(s$an(l 'ins6re s('. Insta(rarea a(toritatii 3i0antine la D(narea 'e -os a av(t o serie 'e re6erc(si(ni si in 'o$eni(l or#ani0arii ecle0iasrice. D(6a a'o6tarea cresrinisrn(l(i in stat(l 3(l#ar si or#ani0area 3isericii 3(l#are a(tocerale5 intaistatatorii acesteia5 6(rtan' ti'(l 'e ar"ie6isco6i Btitl(l 'e 6atriar"i n( le8a %ost rec(nosc(t 'e Patriar"ia ec($enicaD5 si8a( av(t rese'inta %ie la Dorostolon5 %ie la Preslav5 (n'e (lri$(l ierar"5 c(nosc(t in vre$ea ra03oi(l(i r(so83(l#aro83i0anrin5 a %ost Da$ian5 $(cac a6oi la O"ri'a. Prin cele trei novele e$ise 'e )asile al II8lea in anii ?=?;8?=@=5 a(toritatea e%ectiva a Patriar"iei ec($enice a %ost eAtinsa 'in no( 6ana la D(nare5 %acan'(8se5 toto'ata5 o no(a or#ani0are a e6ar"iilorG a( a6ar(t5 ast%el5 /? 'e e6isco6ii5 avan' in %r(nte ierar"i 'e ori#ine #reaca5 tri$isi 'e la Constantino6ol. D(6a toate 6ro3a3ilitatile5 in ca'r(l atri3(telor lor5 ierar"ii 'e la EUROPA 55CANULUI O MIE: 2>= Dorostolon si 'e la )i'in eAercita( o a(toritate canonica B"irotonisiri5 consacrari 'e ierar"i etc.D si in stan#a D(narii. In ca'r(l aceleiasi reor#ani0ari a vietii 3isericesti5 )asile al II8lea a creat (n e6isco6at s6ecial 6entr( vla"i5 a'ica 6entr( ro$anii s('8'(nare$5 care in %el(l acesta era( scosi 'e s(3 a(toritatea canonica a ierar"ilor loc(rilor in care trTia(. Se stie ca la ?=@= Dorostolon era rese'inta (n(l e6isco65 vec"ea ar"ie6isco6ie %iin' retro#ra'ata si s(3or'onata O"ri'ei5 la ran'(l ei s(6(sa a(toritarii Constantino6ol(l(i. P(tina vre$e '(6a aceea5 intr8o 6erioa'a care n( 6oate %i 6reci0ata5 s8a 6ro'(s o ri'icare in ran# la nivel 'e $&ro6olie5 i$6llcan' trecerea in s(3or'inea 'irecta a 6atriar"(l(i ec($enic. Aceasta no(a sit(atie 6res(6(nea crearea in Do3ro#ea a $ai $(ltor e6isco6ii. Este %oarte 6ro3a3ila asc%el eAistenca (nei e6isco6ii la Dino#etia8!arvanG o relativ recenta 'esco6erire 6are a con%ir$a o stire c(nosc(ta $ai 'e$(lt 6rivin' eAistenta la D(narea 'e -os a cinri e6isco6ii. In secol(l al Fl8lea eAisca in $o' si#(r (n centr( e6isco6al i$6ortant la AAio6olis5 (n(l 'intre rit(lari %iin' $(tat a6oi5 c( ran#(l 'e $itro6olit5 in Asia Mica. Or#ani0area inaltei ierar"ii 3isericesti5 ca (r$are a resta(rarn sta6anirii conscanri8no6olitane in s6ati(l 'o3ro#ean a '(s la o intensa acti(ne 'e ri'icare a (nei serii 'e locas(ri 'e c(lt si a altor $on($ente crestine5
6rec($ si la 'e0voltarea (nei vie' $ona"ale in ca'r(l (nor ase0a$inte s6eci%ice. Ast%el5 in c(6rins(l carierei 'e creta 'e la Basara3i a( %ost 'esco6erice 'i%erite $on($ente5 intre care n( $ai 6(tin 'e sase 3iseric(te5 6rec($ si o serie 'e inca6eri5 #alerii si $or$inte crestine. Pe 6ereti si 6e stal6i a( %ost inci0ate sa( cio6lite cr(ci5 %i#(ri 'e s%inti5 eAistan'5 toto'ata5 $(lte inscri6tii B#ra%iteD #recesti5 c"irilice si r(nice. Aceasta (lti$a realitate con%ir$a inca o 'ata caracter(l 6estrit5 'in 6(nct 'e ve'ere etnic5 al 6o6(latiei ce traia at(nci la D(narea 'e -os. Interesante lacas(ri 3isericesti a( $ai %ost ri'icate at(nci la Dino#etia si Nic(li%el5 iar la Pac(i(l l(i Soare i$6resionea0a n($ar(l $are 'e o3iecte 'e c(lt5 n( 6(cine valoroase5 care a( %ost scoase la iveala. Intensitatea vietii 3isericesti se constit(ie oric($ si ea intr8o coor'onata necesara si 'e%initorie a ro$anilor 'in 0ona5 realitate care5 %ara in'oiala5 si8a av(t loc(l in 6astrarea i'entitatii lor etnice in $e'ii n( o 'ata ostile in vre$(ri 'e restriste. D(6a c($ s8a aratat5 in c(rs(l celei 'e8a 'o(a 7($atari a $ileni(l(i ? s8a inc"eiat 6roces(l 'e e$o#ene0a atac a ro$anilor nor'8'(nareni5 cat si a celor 'in s('(l D(narii5 (lci$ii vor3itori ai $ai rn(lror 'lalecte si i$6rastiati in #r(6(ri $ai $ari sa( $ai $i'5 intre 6o6(latii $a7oritare 'i%erite ca nea$. Este interesant ca eAact in 6erioa'a resta3ilirii a(toritarii 3asileilor in intre# s6ati(l 3alca$c5 cei 'in ca6itala i$6eriala Q o%icialitatile $ai intai5 istoricii '(6a aceeaQ ia( act 'e eAistenta acestor ro$ani BPACCFOID5 conse$8nan'(8li8se (nele %or$e 'e or#ani0are in 6lan 6olitic5 $ilitar sa( 3isericesc5 6rec($ si i$6licarea lor intr8o serie 'e eveni$ente. Istoria inre#istra at(nci si o serie 'e $ani%estari ce se 6ot constit(i intr8(n 6ri$ ca6itol 'e istorie $e'ievals a ro$anilor 'in s6ari(l 3alcanic. Ast%el5 6e la ;<K5 ei era( i$6licati intr8o acti(ne i$6otriva co$ito6olilor5 'eci a '(s$anilor 3i0antinilor. Cola3orarea c( a(toritarile constantino6olitane 6are eAtre$ 'e 6ro3a3ila. Unii istorici ii consi'era 6a0itori ai 'r($(rilor ce stra3atea( M(ntii Balcani. Peste 6(tina vre$e5 in 7(r(l an(l(i ;>=5 in t"e$a Ela'ei ei 'is6(nea( 'e o or#ani0are 'istincta5 avan'(8si 6ro6ri(l lor co$an'ant $ilitar5 in 6ersoana (n(ia 'intre ei5 r'$an(l Nic(lita. Pro3a3il ca ai' a %ost ince6(t(l viitoarei a(tono$ii a Marii )la"li t"essaliote5 conse$nata $ai a6oi veac(ri 'e8a ran'(l in i0voare. La ?=@= li s8a creat o e6isco6ie 6ro6rie5 %a6t ce inse$na n( n($ai o rec(noastere a lor ca o etnie 'istincta in s6ati(l s('8'(narean5 ci si crearea (n(i re#i$ 6rivile#iat. Acesri ro$ani5 (r$asi ai ro$anitatii s('8est e(ro6ene5 %or$a( in 7(r(l An(l(i o $ie o 6an0a 'e$o#ra%ica: a6roa6e contin(a5 aco6erin' o 3(na 6arte a s6ati(l(i 3alcanic5 'in 0ona Pin'(l(i si a T"essaliei5 c( ra$i%lcatii s6re E6ir sa( Penins(la Calci'ica si c( 6rel(n#iri 6este M(ntii Hae$(s5 6ana la D(nare5 Sava si Drava. Ei s8a( i$6licat activ in %ra$antarile interne 'in i$6eri(5 6artici6an' la rascoale 'eclansate ca (r$are a o6ri$arii %iscale si a incalcarii 6rivile#(lor.
9. CMLIZATIA ROMANEASCA INFLUENTELE CULTURALE BIZANTINE SI APUSENE

Civili0a'a ro$anilor in secoiele )III8FI a6artine eta6ei 'e 'e6lina %or$are a 6o6or(l(i ro$an5 %iin' o contin(are5 la (n nivel s(6erior5 a civili0ariei secolelor anterioare. Caracter(l sa( ro$anic constit(ie (n(l 'intre ar#($entele $a7ore ale con tin (i tati i nor'8'(narene. O contin(itate 'e civili0atie5 a carei evol(tie in c(6rins(l (n(i teritori( isi 6astrea0a caracter(l sa( ori#inal5 i$6lica si o contin(itate 'e 6o6(latie in acea re#i(ne. Dintre i0voarele istorice ale 6ri$(l(i $ileni(5 re%eritoare la civili0a'a 6o6or(l(i ro$an Q literare5 e6i#ra%ice5 artistice Q5 cele ar"eolo#ice s(nt 'e cea $ai $are relevanta 6rin caraccer(l lor a(tentic. In con'itiile vietii r(rale 'in Dacia 'e '(6a retra#erea a(reliana5 contin(itatea 6o6(latiei a(to"tone si civili0atia co$(nitatilor locale s(nt constant atestate 'e 'oc($entele ar"eolo#ice 'e8a l(n#(l celor trei eta6e si sta'ii 'e 'e0voltare2 'aco8ro$ana Bc(lt(ra Bratei8I6otesti8Costisa5 secoiele I)8)TD5 ro$anica Bc(lt(ra I6otesti8Can'esti8Botosana8Hansca8Filias5 secoiele )I8)?ID si vec"e ro$aneasca Bc(lt(ra Dri'(5 secoiele )III8FID. Intre# $ileni(l I si 6ri$ele secole ale cel(i 'e8al II8lea a( %ost 'o$inate5 in 3(na $as(ra5 'in 6(nct(l 'e ve'ere 6olitic5 'e $i#ra6Cile 6o6oarelor. Rest(rile ar"eolo#ice care le a6artin 6(n in evi'enta %a6t(l ca aceste 6o6(latii alo#ene a( loc(it teritori(l ro$anesc in n($ar restranS7 6e s6atii li$itate si in an($ite 6erioa'e5 $i#ran' a6oi in alte 6arti. Ca 6o6(latii 'o$inante5 ele n( se a$esteca( 6rea $(lt c( local$cii5 ci traia( relativ i0olat. EAce6tie %ac 'oar slavii5 ale caror rest(ri ar"eolo#ice5 ince6an' 'in eta6a se'entari0arii lor5 se re#asesc i$6re(na c( cele ale 6o6(latiei ro$anice. Con'itiile i$6(se 'e $e'i(- local5 lin#vistic si c(lt(ral5 a( '(s la asi$ilarea lor. Prin toate ele$entele 'e $ani%estare 'e8a l(n#(l evol(tiei sale5 civili0atia ro$aneasca a secolelor )IIIQFI isi 6astrea0a contin(t(l ro$anic. Ea a6artine $ai c( sea$a s6ati(l(i r(ral5 'ar si re#i(nilor re(r3ani0ate 'e 6e linia D(narii si ale Do3ro#ei Bsecoiele F8FID. Ras6an'ita $ai ales in $e'i(l r(ral5 ea se eA6ri$a 3o#at 6rin cate#orii n($ite 'eseori liU+OPA 55ANULUI O MIE: 2Q1 55$inore: Bloc(inte si$6le Q 'e s(6ra%ata sa( 3or'eie Q5 $or$inte5 cera$ica5 (neltt 6o'oa3e5 o3iecte 'e c(ltD5 re0(ltate 'in viata $o'esta a taranilor ro$ani c(ltivatori ' cereale5 crescatori 'e vite5 $ineri5 $estes(#ari. Dove0ile 'e loc(ire ale 6o6(latiei ro$anesti 'in secoiele )III8FI atesta o 6o6(lati se'entara n($eroasa5 c( o viata social8econo$ica. 'e0voltata5 inte$eiata 6e c(lt(r cerealelor5 6e cresterea vitelor5 6e $inerit si 6e $estes(#(ri. Contin(area (nor in'eletnic( si te"nici tra'i6Conale 'e atelier BolPrit(l5 %ieraria etc.D a $entin(t o activitate 'e tar# se0oniera si 6er$anenta5 care a %avori0ac 'e0voltarea (nitara a li$3ii si a civili0atie ro$anesti.
Ase0aAile r(rale5 'e re#(la. ne%orti%icate5 oc(6a( re#i(ni 'e 'eal(ri5 'ar $ai ales ' ca$6ie5 (n'e acestea era( $ai n($eroaseG contin(area acestor ase0ari 6e aceeasi vatrG B(neori c"iar 'in 6erioa'a #eto8'aca5 alteori 'in secoiele I)Q)D5 ca si #r(6area in $ar a#lo$erari5 re%lecta or#ani0area lor social8econo$&a in o3sti teritoriale5 eAistenta aceston in con'itiile $i#ra6Cilor 6o6oarelor. Loc(itorii s6a%i(l(i car6ato8'(nareano86ontic 'is6(nea(5 in #eneral5 'e loc(intt se$ia'ancite sa( 'e s(6ra%ata. Pentr( incal0it si 6entr( 6re#atirea "ranei se %olosea( vetrt 'esc"ise sa( In #roa6a B'eseori 6ietr(ite si incon7(rate c( 6ietre 'e ra(D5 6ietrare si c(6toare Uneltele a#ricolei $ai c( sea$a 3ra0'arele 'e 6l(# 'e ti6 ro$an5 (neltele $estes(#aresti olaria si o3iectele 'e c(lt si 'e 6o'oa3a5 rece6tarea 'in l($ea 3i0antina si (tili0areE ra03oi(l(i 'e tesUt 'e ti6 ori0ontal5 toate %ee 'ova'a contin(itatii ele$entelor 'e civili0atie 'aco8ro$ana si a le#at(rilor 6er$anente c( i$6eri(l. Cera$ica este (na 'intre cate#oriile cele $ai 3o#ate si $ai eA6resive 6entr( intele#erea si il(strarea5 in 6arte5 a 6roces(l(i 'e cristali0are a 6o6or(l(i ro$an5 a c(lt(rii sale $ateriale $ai c( sea$a. Te"nica reali0arii cera$icii c( $ana 'is6are5 #enerali0an'(8se te"nica rotii incete si5 a6oi5 a celei ra6i'e. In toata eta6a secolelor )III8FI s8 a( %olosit 6rioritai 'o(a cate#orii cera$ice. Pri$a este aceea 'in 6asta c( nisi65 avan' ca %or$a 6rinci6als oala 'e %or$a ro$ana5 %ara toarte5 c( ($ar si $ar#ine arric(lata. Se #enerali0ea0a orna$entarea vaselor5 6rocent(l olariei ne'ecorate %iin' %oarte $ic. Ele$entele 'e 'ecor ale cera$icii secolelor )III8FI s(nt aceleasi c( cele %olosite in eta6ele anterioare2 canel(ri5 Hnii incl0ate 'istantat5 stri(ri 'ese in 3en0i ori0ontale sa( contin(i5 linii in val si$6le sa( 3en0i5 i$6resi(ni c( 'in6Ci 556ie6ten(l(i: Binstr($ent c( care se %ace 'ecor(lG a0i olarii il n($esc 55ca6ra:D5 3en0i 'e stri(ri verticale si o3lice. Folosirea acestor ele$ente se 'eose3este 'e la o eta6a la a"a5 6rin valoarea 6e care %iecare 'intre ele o ca6ita5 tre6tat5 in #enerali0area 6racricii 'e 'ecorare a olariei5 6rin asocierea lor in ansa$3l(l 'e orna$entare a vas(l(i. Pana in secol(l al )EII8Iea $ai 'ain(ia inca scil(l so3r(5 ro$an5 'e a 'ecora n($ai ($ar(l vas(l(i c( o 3an'a 'e stri(ri sa( cateva canel(ri. Cea $ai $are 6arte a cera$icii este ac($ 'ecorata 6e 'o(a treirni 'in cor6(l vas(l(i5 6ractica ce se va #enerali0a ince6an' 'in secol(l al IF8lea. Pentr( %e0a 'e ince6(t a civili0atiei vec"i ro$anesti ele$entele 'e 'ecor eel $ai %recvent %olosite s(nt canel(rile si liniile inci0ate 'istantatG 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al IF8lea aceste 'o(a ele$ente n( $ai s(nt 'o$inante si caracteristice5 cele $ai %recvente %iin' stri(rile contin(i5 ca si 3en0ile @;= INCEPUTURIMEDIE)ALE EUROPA ..ANULUI O MIE:
@;.
'e linii in val si i$6resi(nile c( 'intii 6ie6ten(l(i5 (nele in an($e asociatii5 altele in co$6(neri variare. Cea 'e a 'o(a s6ecie cera$ics a 6erioa'ei secolelor )IIIQFI este aceea cen(sie c( 'ecor l(str(ic. Care#orie cera$ica 'e vec"e tra'itie in re#i(nile Do3ro#ei si ale Marii Ne#re Q c(nosc(ta in e6oca ar"aica #reaca si in cea elenisrica Q5 aceasta a av(t o $are 'e0voltare in 6erioa'a #eto8'aca si in c(rs(l $ileni(l(i I5 variin' ca 6ro6ortie 'e la o eta6a la alta5 la localnici ca si la $i#ratori. Cate#orie cera$ica 'e l(A5 ea a %ost %oarte 6ret(ita $ai ales 'e tri3(rile sar$ate si #er$anice5 care a( 'e0voltat variante caracteristice5 in secol(l al I)8Iea ea %(n' %oarte %recventa5 'ar rarin'(8se tre6rac in secolele )8)I. In civili0acia a(to"tona a secolelor )I8)II se intalneste eAtre$ 'e rar5 'atorita5 6ro3a3il5 6ier'erii c(nostintelor te"nice. O 'ata c( secol(l al )lll8lea5 cera$ica cen(sie c( 'ecor l(str(it ince6e 'in no( sa se in$(lteasca in $e'i(l civili0ariei locale5 alat(ri 'e cera$ica 0#r(nt(roasa 'e ori#ine ro$ana 6rovincial5 in 6rinci6al 6rin 'o(a %or$e 'e vase $ari c( toarte5 avan' cor6(l rot(n' sa( oval. )asele 'e acest %el era( %olosite5 6ro3a3il5 6entr( a6a sa( 6entr( 6rovi0ii. Strac"ina Q care a6are eAtre$ 'e rar In $e'i(l r(ral al acestei 6erioa'e Q5 este $ai %recventa in cetatile8oras. A$%orele5 (rcioarele si canile s(nt5 'e ase$enea5 caracteristice $e'i(l(i (r3an5 al cetatilor5 'e (n'e 6e calea sc"i$3(l(i 6at$n' in $e'i(l r(ral 'e loc(ire ro$aneasca al secolelor FQFI. In acest conteAt se inscrie si reali0area cera$icii s$a7t(ite5 asa c($ a( 'ove'it8o cercetarile 'e la B(cov si 'in sit(rile 'o3ro#ene. In secolele )III8IF a6ar 6ri$ele cetati 'e 6a$ant BDersca5 F(n'( Hertii5 Slon5 )la'i$iresc(8Ara'D5 avan' %iinctie $ilitara si 'e a6arare a 6o6(latiei r(rale. Ele a( %ost ri'icate5 6ro3a3il5 in c(6rins(l con%e'eratiilor 'e o3sti5 a6aritia lor %iin' re0(ltat(l cristali0arii (nor %or$e inci6iente 'e relatii %e('ale locale5 6rin accent(area 'i%erenrierilor social8econo$ice in ca'r(l o3stilor satesti si5 i$6licit5 al eAistentei5 la acea 'ata5 a atri3(telor $ilitare 6er$anente5 a'ica a (nor con'(catori locali c( rol $ilitar86olitic. Ci$itirele acestei 6erioa'e c(6rin' $or$inte n($eroase Q 'e or'in(l s(telorQ5 as6ect care cores6(n'e intr( tot(l loc(irii %oarte intense 'in acea vre$e. Po6(lana ro$aneasca a %olosit5 In contin(are5 rit(l inc$eratiei5 'o$inant in eta6a sa 'aco8ro$ana si ro$anica 'e 'e0voltareG in"(rnatia a %ost 6ractical intr8(n 6roces varia3il5 in %(nctie 'e $o$ent(l istoric si 'e 0ona. Ast%el5 in ci$itirele acestei 6erioa'e5 c( %oarte rare eAce6tii BCastel(8 ConstantaD5 n($ar(l In"($arilor este inco$6ara3il $ai $are %ata 'e 6erioa'a anterioara. In"($atia s8a #enerali0at tre6tat in c(6rins(l (n(i l(n# 6roces5 #eneral e(ro6ean5 $ai intar0iat 6oate in re#i(nile '(narene5 si 'atorita tra'&iei 'aco8ro$ane a rit(l(i incineratiei5 'ar si le#at 'e evol(tia 6olitica a ro$anilor in secolele F8FI. Din re#i(nile s('ice5 'ar si 'in cele rasaritene ale tarii noastre5 'in $or$intele 'e in"($ane B6rec($ la O3arsia8 OltD si 'in ase0ari5 6rovin ele$ente crestine Bcr(ri(lite5 encol6ioaneD5 'intre care caracteristice s(nt $e'alioanele c( cr(ci 'e ti6 6aleocrestin c( 3ratele tri(n#"i(lare B%or$a 55cr(cii 'e Malta:D si aco6erite c( "as(ri in retea. In
$e'i(l (r3an al secolelor F8FI ast%el 'e ele$ente crestine s(nt $ai n($eroase. S6re s%arsit(l secol(l(i al F8Iea si in c(rs(l secol(l(i al Fl8lea5 in (r$a ca$6aniilo $ilitare vict'rioase ale i$6aratilor loan I T0i$is&es si )asile al II8lea5 re#i(nile Do3ro#% si ale D(narii s(nt inte#rate 'in no( i$6eri(l(i si or#ani0ate5 '(6a (nele: sol(rii tran0itori in 'o(a t"e$e5 Patristrion si B(l#aria. Resta(rarea 6(terii 6olitice a i$6eri(l(i a a'(G '(6a $ai 3ine 'e trei veac(ri si 7($itate5 re(r3ani0area re#i(nilor 'e la D(narea ' -os. In cetatile re%ec(te5 ca si in cele no( constr(ite5 i$6eri(l isi instalase #arni0oant s(6rave#"in' a$3ele $al(ri ale D(narii si teritori(l nor'8'(narean. Po6(laria ro$a neasca a %ost ast%el le#ata 'in no( 'e i$6eri(. )ictoriile $ilitare 'in aceasta vre$e ale i$6eri(l(i a( creat con'itiile (nei renastei 6olitice5 econo$ice si c(lt(rale5 care atin#e5 in 6rinci6al5 re#i(nile s('8esrice ale tari noastre5 reinte#rate in #ranitele i$6eri(l(i. In aceasta renastere se Inca'rea0a i re(r3ani0area s6ari(l(i nostr( si $enrionarea in i0voarele scrise a 6ri$elor %or$ati(n statale ro$anesti. Re#i(nile nor'8'(narene a( intrat 'in no( in s%era 'e in%l(enta G i$6eri(l(i5 iar ro$anii5 s(3 n($e 'e vla"i5 s(nt $en6onati $ai 'es in i0voarele istorio 3i0antine. Din aceasta vre$e a secolelor F8FI5 'atea0a si c(nosc(t(l (rcior 'e la Ca6i'aIa care 6oarta 6e ($ar o inscri6tie Binci0ata Inainte 'e ar'erea vas(l(iD c( litere #recesti inscri6tii 6resc(rtate 'e caracter reli#ios5 o re6re0entare B6icioare sa( incalta$inteD s n($ele 55Petre: c( caractere #recesti5 'ar in %onetis$ ro$anesc. )as(l este 'e ti6(l acelorG care se s$a-t(ia(. Atat inscri6tia 'e 6e vas(l 'e la Ca6i'ava5 cat si (nele 6artic(lar4tati ale (nor inscri6ti slave 'in 6araclisele r(6estre 'e la Basara3i8M(r%atlar a( a'(s in%or$arii 6recise as(6rG eAistentei 6o6(latiei ro$anesti c"iar si in $e'i(l (r3an al cetatilor 3i0antine5 ca si as(6n caracter(l(i civiH0atiei 'in aria ro$aneasca. Patr(n'erile 'e noi val(ri $i#ratoare ir secolele IF8FI n8a( $ai 6(t(t a'(ce nici o $o'i%icare $a7ora in ca'r(l li$3ii si civili0arie locale. Po6(latia si civili0atia ro$aneasca a secolelor )III8FI a const&(it5 in aria sa 'e %or$ars intra8 si eAtracar6atica5 3a0a 'e0voltarii (lterioare5 in %or$ele 'e civili0arie str(ct(ral 'e6Hn in 6erioa'a secolelor FIII8FI)5 cea a constit(irii statelor $e'ievale ro$anest 'e sine statatoare. Aceste %or$e ale civili0atiei $e'ievale s8a( cristali0at5 tre6tat5 'in %on'(. local si 6rin 6atr(n'erea 'in i$6eri( a (nor ele$ente $ai avansate social8econo$ic te"nic si c(lt(ral. Ince6an' 'in secol(l al FT8lea5 6atr(n'e 'in i$6eri(5 $ai intai in $e'i(l (r3an aE cetatilor 'in Do3ro#ea si 'e 6e D(nare5 (n no( c(rent c(lt(ral 'e caracter orasenesc5 care5 tre6tat5 s8a ras6an'& si in rest(l teritori(l(i r(ral 'e loc(ire ro$aneasca5 'e0voltan' in secol(l al Fll8Iea (n no( as6ect 'e civili0arie. Ele$entele ti$6(rii ale civili0atiei 3i0antine 'in eta6a anterioara se accent(ea0a5 evol(an' in ca'r(l #eneral al civili0atiei 3i0antine tar0ii 'in i$6eri( si 'in %ostele sale 6rovinciiG acestea ca6ita5 tre6tat5 %or$e 6ro6rii strans le#ate 'e 'e0voltarea 6olitica a statelor 'in Balcani si 'in rasarit(l E(ro6ei. In ca'r(l acestei noi 'e0voltari 'in secolele FII8FIII se vor #enerali0a ele$entele care a6ar(sera s6ora'ic5 s6re s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 in cetatile 3i0antine. Ast%el5 in te"nica olariei va 6re'o$ina roata ra6i'a Bcare in re#i(nile noastre isi 6ier'(se 'in inse$natate @;@ INCEPUTURI MEDIE)ALE
Fi#. <9 P&n(rile 3isericilor 'e ia Da3aca5 7('. Cl(75 secolele FL8FHI. la srarsit(l secol(l(i al )ll8leaD5 se va ras6an'i 'ecor(l in ce"nica &gra ito c( s$alt colorat 'i%eritG olaria va %i arsa ros( si castani(5 in re#i(nile rasaritene ale tarii noastre 6astran'(8se $ai ales tra'itia ar'erii la ne#r( si cen(si(. De ase$enea5 va contin(a %olosirea s6eciei 'e cera$ica %ina c( 'ecor l(str(it5 asociat c( $otive in'0ate5 aceasta %(n' arsa castanl(8ros(. Se va #enerali0a5 tot ac($5 oala c( (na sa( 'o(a torti5 (rrior(l5 (rcior(l8a$%ora5 strac"ina si$6la sa( c( 6icior5 cana c( 6icior inalt. In 6o%i'a 6re0entei te$6orare in (nele 0one 'in teritori(l car6ato8nistrian a (nor #r(6(ri 'e $i#rator4 B6ecene#i5 (0i si c(rnaniD5 viata co$(nitatilor sTtesti vec"i ro$anesti a contin(at sa evol(e0e ascen'ent5 '(6a c($ o 'ove'este contin(t(l c(lt(rii $ateriale si al vietii s6irit(ale 'in 6erioa'a secolelor FI8FII. As6ect(l 'e c(lt(ra atestat 6rin inter$e'i(l cercetarilor ar"eolo#ice Intre6rinse in aceste teritorii5 'en($it /aducaneni. 'e0voltat 'irect 'in c(lt(ra anterioara Dri'(5 este ras6an'it c( 6reca'ere in inter%l(vi(l Pr(t8Siret5 o $ai $are 'ens&ate 'e o3iective constatan'(8se in Po'is(l Central Mol'o8 EUROPA nANULUT O MIE: @;4 venesc5 6rec($ si in 0onele 'e ste6a colinara Elan8Horincea5 3a0in(l in%erior al Ba"l(i(l( Coasta lasilor si 6artial in s('(l Ca$6iei -i7iei si intr8o an(rnita $is(ra si la est 'e Pr( in 3a0inele ra(rilor Ra(t si Botna si 6e Nistr(l $i7loci(. In dalte 0one ale s6ati(& est8car6atic5 ca5 'e eAe$6l(5 in acele ale Colinelor T(tovei sa( la vest 'e ra(l Siret5 o3iet rivele c(lt(rii Ra'(caneni s(nt $ai rare5 iar in altele5 c($ s(nt cele 'in Po'is(l S(cevi sa( 'in 6artile s('ice ale intern? (vi(l(i Pr(tQNistr(5 c( o eAce6tie sa( 'o(a5 li6sesc tota Cele $ai n($eroase si $ai se$ni%icative vesti#ii ale c(lt(rii Ra'(caneni 6rovin 'i ase0ari5 (nele 'intre aceste o3iective5 ca cele 'e la Ra'(caneni5 Bra'icesti si Hlincea . 87('. Iasi5 Oltenesti5 Danesti si Barlalesti 8 7('. )asl(i5 Hansca5 D(rlesti si Molesti 'i Basara3ia5 %iin' $ai a$6l( investi#ate siste$atic. S6re 'eose3ire 'e ase0ari5 necro6olele 'in 6erioa'a secolelor FIQFII a6artinan 6(rtatorilor c(lt(rii Ra'(caneni s(nt $ai 6(tin c(nosc(te si cercetate. Ast%el 'e 'esco6eri a( %ost %ac(te 'oar la HanscaQ 7('. C"is$a(5 in 6(nctele 55Li$3an: si 55Ca6raria:5 (nc a( %ast 'e0velite 'o(a necro6ole c( cateva 0eci 'e $or$inte 'e in"($ane5 6rec($ la Pa"nesti Q 7('. )asl(i5 (n'e a(C%ost scoase la iveala: trei $or$inte i0olate. Ca si in eta6a anterioara5 ase0arile acest(i as6ect c(lt(ral s(nt sit(ate in loc(ri 6ro6ic 6racticarii a#ric(lt(rii5 cresterii vitelor si $esces(#(rilor5 %iin' alcat(ite 'in loc(inte 6arti a'ancite In 6a$ant si 6reva0(te c( c(6toare 'in 6iatra5 toate i'entice ca %or$a5 'i$ensi(7 si siste$ 'e constr(ctie c( cele atestate anterior in ca'r(l c(lt(rii Dri'(5 'in secole )III8FI. De ase$enea5 inventar(l5 in 6rinci6al (neltele5 este i'entic c( eel atestat i o3iectivele 'in 6erioa'a anterioara. In ceea ce 6riveste cera$ica c(lt(rii 'in aceasta etar. a secolelor FTQFII5 aceasta a 6rel(at in cea $ai $are 6arte te"nica 'e l(cr(5 %or$ele orna$entele caracterisrice c(lt(rii Dri'(. Se re$arca in'eose3i oalele sc(n'e5 castroanel strac"inile si canile orna$entate c( Iinii val(rite sa( ori0ontale inci0ate5 $(lte 'inti ele 6reva0(te c( se$ne 'e olar in relie%5 'is6(se 6e %(n'(l reci6ientelorG se re$arc toto'ata5 6re0enta n($eroasa a cal'arilor 'e l(t5 6(se 'e (nii cercetatori 6e searr in%l(entelor 6ri$ite 'in 6artea (nor 6o6(latii no$a'e B6ecene#i5 c($aniD5 intrate . contact c( ca$(nitarile satesti ro$anesti. As6ecte c(lt(rale a6ro6iate 'e c(lt(ra Ra'(caneni 'in Mol'ova a( %ost evi'entia si in Ca$6ia Ro$ana. Cercetarile ar"eolo#ice 'e la Dri'(5 6(nct(l 55La Metere0e:5 a '(s la 'esco6erirea5 la con%l(enta Pra"ovei c( Ialo$ita5 a (nei ase0ari 'in secol(l al Fll8le care 6are sa %i 'ain(it 6ana in secol(l al FY8lea. Ea se a%la la 'istanta 'e n($ai cat" I'lo$etri 'e ase0area e6oni$a 'e la Dri'(5 'in secolele )IIIQFI. Ase0area 'in secoli al Fll8lea5 c( 'o(a %a0e 'e loc(ire si c( (n ci$itir cores6(n0an' celei 'e8a 'o(a %a0 c(6rin'e se$i3or'eie si loc(inte 'e s(6ra%ata c( (n inventar 3o#at5 caracteristice (n 6o6(latii se'entare 'e a#ric(ltori si crescatori 'e vite. I$6re(na c( necro6ola ce cores6(n'e5 loc(intele s(nt incon7(rate c( (n sant 'e a6arare. Intre# inventar(l ar"eolo# il(strea0a in $o' convin#ator evol(tia5 6e '(rata secolelor FIQFII5 in Ca$6ia Ro$ar si in con'itiile 'o$inatiei 6olitico8$ilitare eAercitate 'e c($ani5 a civili0ariei ro$anes c( tra'itie 'in secolele 6rece'ente. 2P4 INCEPUTURIMEDIE)ALE
As6ect(l civili0ariei acestei 6erioa'e este co$(n5 'e alt%el5 si re#i(nilor s('8'(narene 3i0antine5 c(6rinse a6oi in stac(l ro$ano83(l#ar al Asanestilor. Acelasi sta'$ 'e0voltat se $ani%est4 si 6e 6lan social8econo$ic si 6oliticG evol(tia $aAi$a a acest(i. 6roces cores6(n'e secolelor FIII8FT)5 eta6a %or$arii scatelor $e'ievale ro$anesti 'e sine statatoare. Mas(ra in care e6oca reve$rii sta6anirn i$6eriale la D(niirea 'e -os a 6(rtat in c"i6 'ecisiv 6ececea Bi0ant(l(i o 'a(5 in'isc(ta3il5 %a6tele c(lt(rale cele $ai nota3ile ale secolelor FQFI. Acestea5 ataA cat le 6(te$ c(noaste 6e cele 'o(a $ari coor'onate ale evol(tiei lor5 viata s6irit(als si re%leA(l sa( instit(tional in or#ani0area 3isericease'5 6e 'e o 6arce5 reali0a3le artistice sa( arti0anale5 6e 'e alca 6arte5 'ove'esc c. tra'&iile a(to"tone ale secolelor 6rece'ente5 cele ale vietii reli#ioase '(se 'e 6o6(iatia ro$anica si cele ale $estes(#(rilor arristice car6ato8'(narene 'in 6erioa'a anterioara5 isi #asesc in aceastl no(a e6oca i$3o#ariri se$ni%icative in sens(l s6oririi $art(riilor scrise si ar"eolo#ice5 al c(6rin'erii (nor teritorii ro$anesti 'in 6(nct(l 'e ve'ere ecle0iastic5 in 'ioce0e 3i0antine5 c( ierar"ii ri#(roase si intoc$iri c(lt(rale ce 6ot %i 3an(ite5 Poate n( inta$6lator5 vor3in' 'e ase$enea tra'itii5 in rin(t(l 'intre Marea Nea#ra si D(nare5 acolo (n'e o viata crestina or#ani0ata in e6isco6ii %(sese sti(ta inca 'in secolele I)8)I5 e6oca $e'ievala ti$6(rie conse$nea0a 6ri$ele ei sriri. In cea 'e8a 'o(a 6arte a veac(l(i al IF8lea5 convertirea la crestinis$ a 3(l#arilor invecinati n( a 6(t(t ra$ane %ara eco( in ran'(rile c( $(lt $ai 'e$(lt crestinatilor ro$ani 'in Do3ro#ea Q ca si in s6ati(l ro$anesc 'e la $ia0a0i 'e Car6ati si in Mol'ova $eri'ionals Q5 in sens(l contact(l(i c( lit(r#"ia slava5 (n rol 'e 6ri$a i$6ortanta tre3(in' sa8I %i 'etin(t aici centr(l ecle0iastic 'e la Dristra5 'evenit5 in ;K<5 e%e$era rese'inta a 6atriar"(l(i 3(l#ar 6lecat 'e la PreslavG insa a3ia '(6a c(cerirea 3i0antina a B(l#ariei si5 in acelasi ti$65 revenirea i$6eri(l(i la D(narea 'e -os ro$aneasca5 avea( s/. cree0e con'iriile 6rieln&e (nei or#ani0ari 3isericesti in sens(l voit 'e Patriar"ia 3i0antina5 c( inse$nate conserinte si 6entr( viata c(&(raia a Do3ro#ei. O 'ata c( c(cerirea l(i loan T0i$is&es la Dristra Bac($ Dorostolon(l 3i0antinD avea sa %iinte0e (n sca(n $itro6olitan a%lat 'in ;<? 6ana in ?=@= in s(3or'inea Patriar"iei 'in Constantino6ol. Desi $art(rii concrete ne Ii6sesc5 6(te$ lesne 3aii(i ca5 in (&i$ele 'ecenii ale secol(l(i al F84ea si in cele 'intai ale veac(l(i (r$ator5 3iserica Dristrei va %i 7(cat (n rol "otarator in no(l i$6(ls 'at vietii ecle0iastice 'e la D(narea 'e -os5 la reinno'area c( vec"i tra'itii ro$ano83i0ant$e5 ca ac($5 eel 6(tin in cetatile 'e oarecare Inse$natate 'e 6e H$es(l '(narean5 'e la Pac(i(l l(i Soare5 la Dino#etia8!arvan5 a( %ost inaltate e'i%icii 'e c(lt5 6e care viitoare cercetari le vor 'a 6e 'e6lin la Iveala5 ca5 in s%arsit5 teritori(l 'o3ro#ean5 'e6in0an' 'e centr(l 3i0antin 'e la Dorostolon5 va %i or#ani0at 'in 6(nct(l 'e ve'ere al ri#orilor (nei ierar"ii c($ era aceea a 3isericii constantino6olitane. In e6oca re%or$ei 'e7a a$intite5 6e care )asile al II8lea a a'(s8o ran'(ielilor 3isericesti 'in Penins(la Balcanici 6rin or#ani0area ar"ie6isco6iei 'e O"ri'a in ?=?;8?=@= Q ca (r$are a 'e%initivei s(6(neri a 3(l#arilor EUROPA i5ANULUI O MIE: @;.
Fi#. <. Plan(l3isericli 'in secolele FI8FII 'e la Dino#eria8!arvan. rasc(lati 'in stat(l l(i Sa$(el Q5 Dristra aves sa 'evina5 6entr( cateva 'ecenii5 o e6isco6ie 'irect 'e6en'ents 'e8 no(l centr( ecle0iastic 'in Mace'onia5 $talnin'8o caatare $entio nata5 alat(ri 'e )icUn si 'e alte 'ioce0e %enoriaiG in "risov(l 'in $ai ?=@= al a$intit(l( i$6arat. Ca (r$are a acestor $as(ri l(ate 't i$6eri(5 no(a e6isco6ie a Dristrei avea sG 7oace (n rol c(lt(ral 'e 6ri$ or'in 6entn loc(itorii ro$anici 'e la D(narea 'e -o5 rSsariteanaQ cei 'in Do3ro#ea 'ar si5 6ro 3a3il5 cei 'in 0onele i$e'iat invecinati %l(vi(l(i5 'in M(ntenia 'e est si 'in Mol'ovG 'e $ia0a0i Q5 contin(an' in acest sens activi tatea $itro6oliei anterioare a l(i T0i$is&es aici
venea(5 Ince6an' c( 6ri$ele 'ecenii all secol(l(i al Fl8lea si contin(an' 6ana tar0ii in secol(l al FIII8lea5 6entr( "irotonisire 6reoti 'in satele si centrele $ai inse$nate all Do3ro#ei si ale ca$6iei 'e la stan#a D(narii ca si5 'esi#(r5 (nii crestini si 6astorii lo s6irit(ali 'in $e'i(l 6ecene#o8c($an. N( ave$ nici o 'ata certa 'es6re ori#inea si co$6o0iria etnica a cler(l(i e6isco6ie 'e Dristra 6re0ent in Do3ro#ea5 'ar ave$ toate $otivele sa 3an(i$ o 6on'ere an($ aele$ent(l(i #recesc venit 'in Constantino6ol sa( 'in alte cateva centre inse$nate al i$6eri(l(i5 $ai c( sea$a o 'ata c( 'eceni(l al 6atr(lea al secol(l(i al Fl8 lea5 can'5 ii vre$ea car$(irii e6isco6(l(i Leon5 cler(l constantino6olitan va 7(ca rol(4 "otarator i2 vasta 'ioce0a a ar"ie6isco6iei O"ri'ei5 sit(atie ce se va 6rel(n#i in rest(l veac(l(i. In ri$6(l 'o$niei l(i AleAios I Co$nen(l Q eel ce si8a le#at n($ele 'e inse$nat eveni$ente 'in Paristrion(l oriental la %$ele secol(l(i al Fl8lea Q are loc o no( or#ani0are 3isericeasca5 ce n( 6are a %i %ost li6sita 'e (n an($e s(3strat 6oliticG acest( i$6arat i se 'atorea0a5 6e cat se 6are5 reinaltarea sca(n(&( 'e la Dristra la ran#(l ' $itro6olie in o3e'ienta Patriar"iei 'e Constantino6ol5 in 7(r(l an(l(i ?=>< sa( c(ra$ '(6a aceasta 'ata5 in 6erioa'a ?=><Q?=;=5 in acelasi ti$6 can' se in%iintea0a si ii Penins(la Balcanica sca(ne $itro6ol&ane ce a6artin(sera la ince6(t(l veac(lt ar"ie6isco6iei o"ri'iene BDIrr"ac"i($5 Larissa5 Na(6actos5 T"essaloni&D. No( sit(atie a 'ioce0ei Dristra se a%la5 se 6are5 in 'irecta le#at(ra c( %a6t(l ca eAact in vre$e la care are loc 6ro$ovarea ei 6e scara ierar$Cei 6atriar"at(l(i ec($enic5 la D(narea ' -os 'o3ro#eana5 c"iar la Dristra8 Dorostolon5 se $ani%estasera li$6e0i ten'inte ' a(tono$ie ale %e('alitatii a(to"tone5 6(tan'(8se lesne 3an(i ci acor'area (n(i ran# r$ inalt 3isericii locale a %ost o acti(ne 'i6lo$atica a i$6arat(l(i si a 6atriar"(l(i 'i @;K INCEPUTURI MEDIE)ALE Constantino6ol5 $enita sa 'ea satis%actie 6atriscrienilor5 sit(aria %iin' co$6ara3ila5 inrr(catva5 c( aceea 'in alre 0one ale Orient(l(i orto'oA inra(rite c(lt(ral 'e Bi0ant BR(sia5 Asia MicaD. Din 6acate5 'atele 6e care le ave$ 6er$it 6rea 6(tin o cont(rare clara a 6eisa7(l(i 'e viata s6irit(als 'in Do3ro#ea secol(l(i al Fl8lea in ca'r(l a$$titei 'ioce0e5 tre3(in' a'$isa i6ote0a (nei i$6ortante 6re0ente a cler(l(i 'e ori#ine sa( n($ai 'e li$3s #reaca Q 'ar si a (n(ia ro$anesc5 inci6ientQ5 sl(7in' in $on($entele 'e ar"itect(ra scoase la iveala 'e cercetarile ar"eolo#ice in 6rinci6alele centre insirate 6e li$es(l '(narean Q 'e la rese'inta e6isco6(l(i si a6oi a $itro6olit(l(i 'e la Dorostol6n 6anS la #(rile %l(vi(l(i Q5 cler activ in ran'(l no$a0ilor 6ecene#i5 (0i si c($ani5 aceiasi 6e care ii 3ote0a(5 'esi#(r5 s(3 o3la'(irea 3isericii locale5 cal(#ari 3i0antini5 6rec($ acel E%ti$ie5 care in 'eceni(l cinci al veac(l(i evan#"eli0a 6e 6ecene#ii l(i +e#en?. Un alt teritori( ro$anesc5 care in secol(l al F8lea si5 6artial5 in eel (r$ator5 c(nostea ne$i7locit (nele 6re0ente c(lt(rale 3i0antine Q sa( $ai eAact s6(s5 3i0antino83alcanice Q 'e nat(ra ecle0iastica5 a %ost eel al Banat(l(i. Daca5 re%erin'(8se la rin(t(ri%e intracar6atice intrate5 tre6tat5 s(3 a(toritatea re#ilor ar6a'ieni5 tre3(ie sa a$inti$ acel e6iso' 'e la $i7loc(l veac(l(i al F8lea5 can' con'(cator(l $a#"iar 6 #an !I(la B!IlaD5 car$(in' '(6a (nele o6inii (n'eva in 6artile Transilvaniei5 era 3ote0at la Constantino6ol si intovarSsit la ina6oiere 'e cSl(#ar(l 3i0an'n Ierotei BHierot"e(sD5 n($it 'e 6atriar" 55e6isco6 al T(rciei: Be$oAoiTocG To(6+La#D@5 in ca0(l 0onei 3anatene in%or$ative 'e care 'is6(ne$ s(nc $ai n($eroase si ceva $ai clare in ceea ce 6riveste loc(l si s(ccesi(nea eveni$entelor. In vec"i le#S$ri c( tin(t(rile nor'83alcanlce5 centr(l 6olitic 'in 55(r3s Morisena: Q Cena'(l 'e asta0i Q 6are a %i %ost in ti$6(l l(i A"t($ si (n centr( reli#ios 'e o an($e $se$natate5 intr8o vre$e a6ro6iata 'e $o$ent(l in care ar"ie6isco6ia 3i0antina a O"ri'ei controla5 6rin e6isco6ia 'in Branicevo5 acel Bisis&os BTOO BLCTLCTHOUD a$intit in 6ri$(l "risov 'in ?=?;8?=@=5 'at 'e )asile al II8lea $arii e6ar"ii $ace'onene si 6e care cercetarile il locali0ea0a tot in Banat. Bote0at la )i'in ..&ectmdum rituni 3mecortnnH. 6ro3a3il in 6ri$ii ani ai secol(l(i al Fl8lea5 inainte sa( '(6a c(cerirea 3i0antina a acest(i oras '(narean Bin ?==@ sa( ?==9D5 A"t($ a'(sese in Morisena Q cea c( n($ele ro$anic al 55M(resaneiC[ cetatea ce 'evenea5 o 'ata c( victoria ostilor l(i Ste%an eel S%ant5 ..urb& -#anadinaH Q cal(#ari 'e ori#ine 3alcanicS B..#reet:D5 asa'ar 'e le#e rasariteana5 ce 6(tea( %i la %el 'e 3ine 3(l#ari sa( 3i0antini5 'e6en'ents 'e 6atriar"at(l 3(l#ar 'e la O"ri'a Bc( o e6isco6ie la )i'in catre ;;.D sa( 'e ar"ie6isco6ia 3i0antina (lterioara 'e la ince6(t(l veac(l(i al Fl8lea. Pentr( ei con'(cator(l %e('al 'in Banat a inaltat $anastirea S%. loan Bote0ator(l Q in%or$ea0a i0vor(l 'e$n 'e cre0are care este Le#en'a S !erar' ='ita "ancti 3er#ardtG Q5 3ene%iciin' 'e inse$nate 6rivile#ii si c( (n rol %3arte $are5 6e cat se 6are5 in viata Cena'(l(i5 $anastire
? 2
@oute&. III5 6. ?./G c%. Cc'ren(s8S&Ilit<.es5 p. >>9. Ce'renLi.8S&Ilic0es5 6. K/K.
EUROPA nANULUI O MIE: @;<
Fi#. <K Plan(l roton'ei 'c la Ili'ia5 7('. CanMi8Severin5 secolele FII8FIII.
trans%or$ata '(6a ?=/=5 'e catre a(toritatea (n#ara vic8torioasa in 5l(6ta c( %or$a8ti(nea 6olitica locala5 Vr se'i(l (nei co$(nitati cal(8#aresti 'e le#e a6(seana5 CL 3ene'ic(ni ocro'ti 'e 6ri$( e6isco6 'e Cena'5 venetian(. !erar'(s 'e Sa#re'o5 ce a'(c aici la no(a cre'inta 6e localnici BU.. .etbaptiza#ant? in mona&terio "ancti loanni. Bapti&t/'G. Aceiasi i0vor isto8ric5 re'actat (lterior eveni$entelor5 in $e'i(l $onastic 3ene'ictin5 vor3este 'es6re e%ectele i$e'iate5 'e nat(re c(lt(rala5 ale inloc(irii cal(8#arilor 'e rit rasaritean c( cei tinan' 'e 3iserica Ro$ei a$intin' 6e (nii itpmbiteri ... et viri literati' ce8? in8 tovarasea( 6e e6isco6(l !erar'(s Q %oarte 6ro3a3il5 cal(#ari 3ene'ic(ni 'e ori#ine (n#ara5 italiana sa( #er$ana5 a%lati in n($ar $are in acel ti$6 in Re#at(l ar6a'ian Q si care a( inte$eiat5 in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl8lea5 6entr( nevoile no( createi e6isco6ii 'e Cena'5 o scoala c( (n 55$a#ister Yalt"eri(s: ce initia 6e elevi Q in aceasta 6ri$a %or$a 'e instr(ct4(ne $e'ievala sti(ta 6e 6a$ant(l Ro$aniei Q in tainele 55arteloi li3erale:5 ale #ra$aticii si ale $(0icii #re#oriene in ca0(l 'e %ata5 'i%(0an' ele$ente 'e c(lt(ra 3isericeasca occi'entals in $i7loc(l localnicilor Bro$ani5 s('8slavi5 #reci5 t(raniciD5 inta-niti in 7(r(l an(l(i ?=== in acest tin(t ro$anesc. Ca si Banat(l5 (n'e catre ?=/= se or#ani0a e6isco6ia catolica a Cena'(l(i5 Transilvania secol(l(i al Fl8lea avea sa c(noasca instalari si or#ani0ari ale cler(l(i e6isco6al latin 'e6in0an' 'e ierar"ii catolici 'e la Stri#oni( BEs0ter#o$D sa( +alocsa5 in vec"ile centre 'e viata a(tono$a ale (nor %or$ati(ni 6re$a#"iare si Q iarisi ca in Banat Q acest clei era insorit5 in no(a 6rovincie a coroanei ar6a'iene5 'e cal(#arii 3ene'ictini veniti 'intr8a Un#arie ce avea ac($ 6(ternice le#at(ri c( Ro$a si c( i$6ortanta a3atie 'e la Cl(nI5 at$os%era c(lt(rala a acesteia 'in (r$a a7(n#an'5 6ro3a3il5 c( (nele eco(ri5 6ana la 6oalele Car6atilor. In acest %el l(a %iinta5 in vre$ea l(i La'isla( eel S%ant5 la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea sa( in vre$ea l(i Colo$an Cart(rar(l5 %a ince6(t(l secol(l(i al Fll8lea5 e6isco6ia 'in Ora'ea5 c( o 7(ris'ictle ce se intin'ea as(6ra (n(i teritori( vest8ro$anesc c( e6ar"(le INUiPUTURI MEDIE)ALE
Fi#. << Pla((l 3isericilar 'in Dens(s B?D si !($sa'a B@D5 7('. H(ne'oara5 sccol(l al Flll8lea.
catolice 'e Cena' si 'e A#ria B'(6a c($5 6ra3a3il in aceeeasi vre$e5 esce inte$eiata. e6isco6ia 'e la Al3a I(lia5 55a Transilvaniei:5 $entionata ca atare a3ia in ????D. De ase$enea5 in cea 'e8a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fll8 lea5 ca (r$are a insta(rarii victorioase a a(toritatii re#ale ar6a'iene intr8o $are 6arte a Transilvaniei5 cler(l catolic isi 6(tea or#ani0a cele 'intai $anastiri 3ene'ictine B(nele Bin' c"iar $ai vec"i5 6rec($ aceea 'in Cena'5 %osta 'e rit rasaritean5 in 6ri$a 7($atate a veac(l(iD la Cl(78Manast(r si la Sanio35 6entr( ca in veac(l (r$ator n($ar(l (nor ase$enea ase0a$inte $onastice5 c( venit(ri $ari si 6on'ere c(lt(rala i$6ortantG45 sa creasca5 'evenin'5 tre6tat5 (n %ocar al 6ro6a#an'ei si al c(lt(rii catolice. Transiivania n( a ra$as $ai 6(tin in le#at(ri %iresti c( l($ea ro$aneasca transcar6atica si c( aceea s('8'(nareana5 3alcanica5 'e (n'e aici5
Fi#. <> CEei2iUM c( 3iseiica cvaiii7liclic.i 'in .sacol(l al FHI8Ica 'c la !%ir3(va.
400
INCEPUTURIMEDIE)ALE ca si in Un#aria5 avea( sa a7(n#S In secolele FI8FII eco(ri inse$nate ale civili0atiei 3i0anrine5 (sor 'e 'esl(sit in insasi viata 'e c(lt5 'ar $ai ales in (nele as6ecte artistice ale c(lt(rii e6ocii. Inc"ein' e6oca inci6ient $e'ievala5 care5 'in 6(nct 'e ve'ere artistic5 a %ost il(stratil 6rec($6anitor 'e %or$e si $otive ale (n(i arri0anat c( stravec"i ra'acini5 %ie in s%era cera$icii5 %ie in aceea a 6o'oa3elor5 e6oca secolelor FQFI avea sa constit(ie $o$ent(l rea6aritiei la D(narea 'e -os5 s(3 inra(rirea evi'enta a Bi0ant(l(i5 a (nor $on(niente care se $scri( intr8o ti6olo#ie 3i0antino83alcanica re#asita5 $ai ales 6e 6lan(l ar"itect(r( 3isericesti5 in alte 0one ale i$6eri(l(i5 In !recia si tn B(l#aria $ai c( sea$a. N( inta$6lator5 in Paristrion5 acolo (n'e si or#ani0area 6olitico8ecle0iasrica in sens 3i0antin era ac($ statornirita in 7(r(l cel(i $ai inse$nat centr( al acestei re#i(ni5 Dristra8Dorostolon5 in'ata '(6a rec(cerirea Do3ro#ei In ti$6(l l(i T0i$is&es5 asista$ Q ca (n corolar al %eno$en(l(i 'e 55re(r3ani0are: a 6rovinciei5 'in e6oca $e'io83i0antina5 ce rel(a in acest sens tra'itia antica Q la inaltarea 6ri$elor rnon($ente 'e 0i'5 '(6a o l(n#a intrer(6ere ce co3ora in ti$6 6ana in secol(l a- )ll8lea. Dintre toate cetatile Do3ro#ei '(narene ri'icate in
aceasta 6erioa'aQ (neori 6e $ai vec"i loc(ri 'e viet(ire si 'e %orti%icare 'in e6oca ro$ano83i0antinaQ5 Dino#etia8!arvan5 Ca6i'ava si Pac(i(l l(i Soare a( %ost cele $ai inse$nate si cele $ai a$6l( cercetate. Ulti$a 'intre cetatile a$intite5 ri'icata 'e 3i0anti$ ..a iindamenti&\ n( 'e6arte 'e Dristra5 in secol(l al F8lea5 este sin#(ra care 6re0inta interes 'in 6(nct(l 'e ve'ere al conce6tiei $on($entale5 6rin te"nica %ara c(s(r a 0i'(rilor $asive 'e 6iatra ale incintei5 c( 3loc(ri ecarisate le#ate c( (n $ortar 'e 3(na calitate5 a$intin' 'e 6roce'eele constr(ctive ro$ane Q $(lt 6ret(ite5 se 6are5 ca si alte $osteniri 'e c(lt(ra antica5 in e6oca i$6aiatilor $ace'oneni Q5 6rin (nele ele$ente 'e ar"itect(ra5 c($ ar %i 6oarta 'e $ia0anoa6te a cetarii5 c( si$ilit('ini in 0ona 3alcanica 'e sta6anire 3i0antina5 sa( 6rin i$6(nator(l c"ei8'e3arca'er5 c( 6lat%or$a in tre6te si c( t(rn(ri 'e a6arare rectan#(lare. In 'o$eni(l ar"itect(rii 'e c(lt5 o $enti(ne s6ecials o $erits c(rioasele5 'ar atat 'e eA6resivele $on($ente r(6estre 'e la Basara3i8M(r%atlar5 'atan' 'in secolele FQFI si le#ate 'e o co$(nitate $onastics 'in Do3ro#ea 3i0antina5 ce %olosea5 sa6ate in creta5 stan#aci trasatele ca6ele c( 3olri se$icilin'rice5 stal6i si inca6eri tra'itionale 6entr( rnon($entele Orient(l(i crestin5 c( (n 'ecor 6ri$iriv5 %r(st5 6lin 'e 6itoresc si 'e s6ontaneitateG acesta era inci0at $ai s(6er%icial sa( $ai a'anc in 6eretii locas(rilor5 intr8(n re6ertori( %oarte 3o#at c( $otive si$3olice5 #eo$etrice5 0oo$or%e si antro6o$or%e5 ce8si #asesc (nele analo#ii 6ana In Ca66a'ocia si in l($ea ste6elor5 6ana in nor'(l scan'inav5 in s6ari(l 3alcanic si in acela r(sesc5 re6re0entan' 6lastic Q '(6a c($ o %ac5 6e 6lan lin#vistic5 inscri6tive scri7elate tot la Basara3i8M(rratlar Q o 'ivers&ate c(lt(rala ce 6oate %i 3an(ita si 6rintre ran'(rile teAtelor cronicarilor 3i0antini5 care evoca i$6re7(rari 6olitice si reli#ioase 'e la D(narea 'e -os5 6rec($ +e'ren(s si Attaliates. De aceeasi ar"itect(ra 3isericeasca5 'e 'ata aceasta insa n( 'e caracter cal(#aresc5 ci 'e6in0an' 'e rost(rile s6irit(ale ale (nei cetati c( caracter $ilitar si civil5 tinea in secol(l
Fi#. <; Plan(l %orri%icatiilor 'in 6iatra 'in secolele FI8FIII 'e la Cetarea 'e Balr' BBCastr($ C(c(lensi:D B?D5 C(iesci BBocsaD B@D5 Cernat(l 'e S(s B/D5 Slon8Ta3la B(vii B9D5 !n'et B.D si Si3iel BKD. 402
INCEPUTURI MEDIE)ALE al Fl8Iea $ica 3iserica ?TIn cr(ce: c( 6atr( 6ilastri 'e colt5 s(stinan' c(6ola centrals5 ale carei $ine a( %ost 'ate la 8iveala la Dino#etia8!arvanG $on(8$ent(l se inscrie intr8o ti6olo#ie s('8est e(ro6eanS. a ince6(t(rilor ev(l(i $e'i( Q c( analo#ii in s('(l B(l#ariei 3i0antine Q5 avan' tn'e6artate ori#$i in ar"itect(ra ro$ana si ro$ano8 3i0antina5 6rec($ si se$ni%icative 'es8cen'ente in rest(l Penins(lei Balcanice ca si la nor' 'e D(nare5 in veac(rile i$e'iat (r$atoare. N( $ai 6(tin interesante5 6entr( 6ecetea 3i0antina. a civili0atiei car6ato8'(narean5 a6ar ra$(rile 'e arta 55$inore: sa( 55a6licate:5 in care Q 'eli$itate5 'ar c( 6er$anente inter%erence Q 'iverse %or$e 'e ar'0anat 6o6(lar si a(iic8%e('al s(nt tot $ai 3ine c(nosc(te. Cele 'in (r$a s(nt il(strate in Do3ro#ea secolelor F8FI 'e 6o'oa3ele 'in $etal 6re'os 'e la Dino#etia8!arvan Q c( (nele eAe$6lare so$6t(oase5 c($ ar %i 3ra8t.arile si inelele 'e a(r si ar#int sa( cr(cea8encol6ion 'e a(r ornata c( o6ale si sa%ire5 6rovenln'5 6oate5 'in Constan8 'no6ol sa( 'intr8(n alt $are centr( al i$6eri(l(i5 s6re a %i 6(rtata ai' 'e (n ierar" 3isericesc Q5 'e (nele (r$e ale cost($(l(i e6ocii 'e %el(l (nor %ra#8$ente 'e sto%a si 'e 3ro'erie tes(te c( %ir 'e $etal sc($65 in s%arsit5 'e cera$ica s$alt(ita in c(lori vii5 (n'e 'o$ina ver'ele5 c( %or$e ele#ante Bcani si (rcioare c( #(ra trilo3atS5 6(rtan' (n 'ecor 'in canel(ri5 3a#"ete si 6astileD5 l(crata in ateliere 6rovinciale locale5 'esco6erita la Dino#etia8!arvan5 Ca6i'ava5 Basara3i8M(r%atlar5 Cernavo'a5 Pac(i(l l(i Soare5 sa( 'e aceea5 'e ase$enea s$alt(ita5 'e $are %inete a 6astei si a #la0(rii5 c( 'ecor(l ve#etal stili0at sa( 0oo$or%5 realist5 c"iar 'aca stan#aci reali0at5 a'(sa in'eo3ste 'e la Cons tan 'no6ol si 'in !recia.
Fi#. >= Plan(i cetarii 'e la Brea0a5 7('. Bi"or5 secol(l aE Flll8lea.
EUROPA nANULUI O MIE: Cat 'es6re %or$ele 'e $estes(# 6o6(lar5 Do3ro#ea secolelor FQFI o%erS. (n vast re6ertori( in care intra5 'eo6otriva5 olaria i$6o'o3ita c( 'ecor(l c(rent al cera$icii straro$anesti Q $otive val(nte sa( retele 'e linii 're6te inci0ate5 linii si retele 'e linii l(str(ite5 c( re%leAe $etalice5 'is6(se ra'iar si in re#istre Q5 6o'oa3ele 'e 3ron0 Bcr(ci5 catara$e5 a6lice5 6an'an've5 ineleD t(rnate in ateliere locale5 '(6a c($ o 'ove'esc ti6are #asite la !arvan si Canlia5 $ar(nte 6iese 'e8os si 'e corn 'ecorate c( $otive %lorale5 ani$aliere si #eo$etrice5 3i7(terii 'e sticlaC'e 'i%erite c(lori5 ce a( s(6%aviet(it 6ana in arti0anat(l %olcloric $ai recent al tin(t(rilor 'intre D(nare si $are. Daca ne vo$ intoarce 6rivirile s6re alte re#i(ni ro$anesti5 care in secoleleF8FI c(noastea( o evol('e c(lt(rala $ai activa5 'atorata si relatiilor c( I$6eri(l 3i0antin sa( c( Occi'ent(l Q ne re%eri$ la Banat si la 6ar'le Transilvaniei (n'e s(nt inre#istrate in aceasta e6oca si %or$e 6recise 'e viata reli#ioasa or#ani0ata Q5 vo$ constata aceleasi as6ecte ce ne inta$6ina In Paristrion. Alat(ri 'e %or$e ale (n(i $estes(# 6o6(lar $art(risit 'e olaria 'e (0 c(rent5 6re$'n'eni 6re0enta in ase0arile e6ocii5 alat(ri 'e 6o'oa3e ale cost($(l(i %e('al Q cercei5 coliere5 3ratari5 nast(ri8a6lice 'e 3ron0 si 'e ar#int5 c( analo#ii in arti0anat(l 3i0antin5 ca si in eel central8e(ro6ean5 'e la Ara'5 Blan'iana5 Ci($3r('5 Moresti5 Sicla(5 Mol'ovenesti5 Ora'ea5 Da3aca Q5 sa( 'e (nele 6iese 'e 6rovenienta. $eri'ionala certa5 arta si $estes(#(l artistic 'in Banat si 'in Transilvania in e6oca 6ri$elor contacte ale localnicilor c( (n#(rii s(nt re6re0entate 6rin $on($ente 'e ar"itect(ra si 'e tore(tica 'e o $ai $are eA6resivitate istorica si stilis'ca.
Fi#. >? Plan(l 3a0ilicii 'in secol(l al Flll8lea 'e la Herina5 7('. Bistrita.
402 INCEPUTURI MEDIE)ALE N EUROPA 5GANULUI O MIE: /=.
Fi#. >@ Plan(l 3isericli 'in secol(l a7 Flll8lea 'e la C(rtea 'e Ar#es.
In cea 'intai cate#orie5 alat(ri 'e n($eroasele cet'ti intarite c( sanc(ri 'e a6Srare5 c( val(ri 'e 6a$ant si c( 6alisa'e5 conte$6orane in sens lar# c( eveni$ence 'e %el(l celor relatate 'e AnonI$(s si 'e 'ita "ancti 3er#ardi. 'e la Moi#ra'5 Mol'ovenesti5 Sirioara5 Da3aca5 Moresti5 Bi"area Q c( analo#ii intr8o arie $ai vasca e(ro6eana5 in Pannonia5 Moravia si !er$ania Q5 $entiona$ 3iseririle 'e 6iatra 'e la Da3aca5 6artial cercetate5 c( altar(l si nava 6atrate5 c( ele$ente 'e 6lan s6eci%ice 0onelor 'e ar"itect(ra central8 si vest8e(ro6eana 'in aceasta vre$e5 intre care (na5 6oate c( caracter 55voievo'al:5 'atata intr8a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F8lea si in 6ri$a 6arte a cel(i 'e8al Fl8lea5 roton'a 'e 6iatra 'e la Al3a I(lia Q c( (n 6lan ras6an'&5 'eo6otrivS5 in Orient(l 3i0antin si in Occi'ent(l carolin#ian si 6rero$anic Q5 ale carei (r$e a( %ost 'esco6erite s(3 act(ala cate'rala ro$anica5 'atan'5 se 6are5 'in secol(l al F8lea Bsi le#ata5 6ro3a3il5 'e crestinarile $a#"iare e%ect(ate 'e (n 55e6isco6: ca IeroteiD5 6rec($ si 3a0ilica 'in aceasta cerate a Al3ei I(lia5 inca inco$6let cercetata5 ri'icata can'va in e6oca (lterioara instalarii aici a re#alitatii $a#"iare5 la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea. Cat 'es6re tore(tica5 e6oca 6e care o ave$ in ve'ere5 $ai eAact s6(s veac(l al F8lea5 ne8a lasat in 6artile 'e s('8 vest ale teritori(l(i ro$anesc (n %oarte elocvent $on($ent 'e ana si 'e civili0a'e. Este vor3a 'e cele @/ 'e vase 'e a(r #asite in ?<;; la Sannicola( Mare5 in a6rS6iere 'e vec"ea Morisena a l(i A"t($5 reci6iente 'e $etal 6retios5 care Q 6(rtan' o eAtre$ 'e 3o#ata 'ecoratie 0oornor%a5 ve#etala si #eo$etrica5 c( si$3ol(ri cres'ne si inscri6tii in li$3a #reaca si t(rcica5 ci0elate in %or$e si c( te"nici %oarte 'iverse5 rinan' in e#ala $as(ra 'e arta 3i0antina5 'e (nele $osteniri antice #reco8ro$ane5 'e eco(ri ale Orient(l(i A6ro6iat si In'e6artat5 ca si 'e (nele tra'itii locale Q eA6ri$a o a(ten'ca sinte0a c(lt(rala. O sinte0a s6eci%ica acest(i tin(t 'intre M(res si D(nire5 (n'e in secolele FP8FI5 3(l#ari si #reci5 (n#(ri si 6ecene#i5 in srarsit5 re6re0entanti ai l($ii a6(sene intalnea( 6e ro$anii a(to"toni5 ele$ent(l etnic $a7oritar5 in cola3orare c( care a( 'e0voltat (n ca6itol 'e civili0atie car6ato8'(nareano86ontica 'e eel $ai $are interes5 7nainte si '(6a .Rinu\ o $ie:.
Ca6itol(l III EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID

?. ECONOMIE SI SOCIETATE IN SPATTUL ROMANESC a. Sit(atia 'e$o#ra%icaG realitati econo$iceG 6re%aceri socialeG . a'ancirea 6roces(l(i 'e strati%icare sociala.
Evol(tia societatii ro$anesti in secol(l al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a veac(l(i (r$ator 6oartS 6ecetea5 6e 'e o 6arte5 a conserintelor i$6act(l(i (lti$(l(i val 'e $i#ratori5 care s%arseste c( $arile 'evastari $on#ole 'e la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 iar 6e 'e alta 6arte5 a contin(arii e%ort(l(i $ilitar si a'$inistrate al re#alitatii $a#"iare 6entr( c(cerirea Transilvaniei si 6encr( $o'i%icarea sa( inloc(irea vec"ilor instit(tii tra'itionale ale 6o6(latiei ro$anesti 'in acest teritori(.
Patr(n'erea no$a0ilor 'e ste6a s8a 'ove'it a avea a#ravante (r$ari $ai c( sea$a as(6ra teritotiilor to$anesti 'in s6a'(l eAtracar6atic5 te$6Cori0an' evol(ria 6rinci6alelor str(ct(ri 'e$o8econo$ice si social86olitice eAistente in acest s6ari(5 'atorita contact(l(i c( ran'(ielile noilor $i#ratori 6atr(nsi in acest s6ati(5 ran'(ieli ce a6art$ea( (nei or#ani0ari tri3ale 'eose3ita ra'ical 'e aceea a co$(nitatilor a(to"toneG '(6a c($ se stie5 cei veni65 ca si 6re'ecesorii lor5 n( era( le#ari 'e (n $o' 'e viata statornic5 se'entar5 n8a( %ost nici'ec($ creatori 'e str(ct(ri social8econo$ice s(6erioare5 %a6tC6entr( care a( 'is6ar(t 'in istorie. I$6act(l $a#"iar a av(t consecinPe 'i%erite 6entr( co$(nitatile ro$anesti 'in Transilvania. A%lata s(3 o3e'ienta con%eslonala a catolicis$(l(i5 re#alitatea $a#"iara s8a 6reoc(6at constant 'e c(cerirea 'e noi teritorii. Ne6(tan' 'es%nnta 'e6lin vec"ile %or$e 6olitico8a'$inistrative ale 6o6(latiei ro$anesti5 %e('alitatea $a#"iara a %ost nevoita sa $entina str(ct(ra 6olltica tra'itionala ro$aneasca5 cea a voievo'at(l(i5 acor'an'(8i stat(t 'e a(tono$ie in ca'r(l stat(l(i (n#ar5 %a6t care5 insa5 n( a 6(t(t i$6ie'ica trans6(nerea in societatea ro$aneasca 'in Transilvania a instit(%iilor si a %or$elor a'$inistrative %e('ale $a#"iare. In acest conteAt se inscrie si a'(cerea in Transilvania a sec(ilor si a sasilor5 in sco6(l a6ararii %rontierelor estice ale re#at(l(l5 in ca0(l 'intai5 /?> IMPLINIRI STATALE si al 6(nerii in valoare5 'e catre acestia 'in (r$S5 in %avoarea stat(l(i $a#"iar5 a s(3stantelor $inerale (tile 'in 3a0in(l intracar6atic. Aceasta co$6leAa sit(a6e 6olitics5 care a 'o$inat secol(l al Fll8Iea si 6ri$a 7(rnatate a cel(i (r$ator5 va antrena consecinte $a7ore 6entr( societatea ro$aneasca5 'ivi0an'8o5 s(3 ra6ort 6olitic5 in 'o(a2 s6a6C(l eAtracar6atic5 asa c($ a %ost 'e%init $ai s(s5 6e 'e o 6ane5 iar5 6e 'e alta5 Transilvania5 ca voievo'at a(tono$ in ca'r(l stat(l(i $a#"iar5 %(n' s(6(sa e%ort(rilor 'e intre#rare a co$(n&arilor ro$anesri in siste$(l 6ol&ico8a'$inistrativ al re#at(l(i. +opulatia 6ran&ilvaniei. Colectiv&arile $e'ievale5 o3sti satesti in i$ensa lor $a7oritate5 inca li3ere si vi#(roase5 alteie aservite sa( no( inte$eiate5 6rec($ si 6(6Cnele orase a%late intr8o %a0a inci6ienta 'e 'e0voltare5 toate isi ra6orta( eAistenta si i$6ortanta la ele$ent(l ($an5 la 'ensitatea loc(itorilor 'e 6e (n an($it s6a6(. S(nt 6ro3le$e 'e $aAi$a inse$natate5 care se c(vin a %i c(nosc(te 6entr( 6erioa'a c(6rinsa intre s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea si $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 'esi5 rec(noaste$5 li6sa i0voarelor 'irecte n( 6er$ite o c(noastere cat 'e cat eAacta in aceasta 6rivinta. In aceasta sit(atie istoric(l e nevoit sa rec(r#a la i0voare in'irecte5 care5 st('iate si intelese in c"i6 7(st5 o%era an($ite re6ere in le#at(ra c( retea(a 'e$o#ra%ica. 4n con'itiile so'eritii car6ato8'(narene5 #eo#ra%ia istorica 6oate o%eri 6(ncte 'e re6er si 'e s(snnere in reconsrit(irea Q c( a6roAi$atie si c( $(lta 6ro3a3ilitate Q sit(atiei 'e$o#ra%ice5 c(noscan' n($ar(l ase0arilor si al loc(itorilor 'intr8o ase0are5 co$6aran' sit(atia 'in acest s6ati( c( aceea a altor tari si 0one e(ro6ene. Mai intai se c(vine sa se 6reci0e0e n($ar(l $e'i( 'e loc(itori 'in ca'r(l ase0arilor. EAe$6lele 'e sate5 %ata 'e care 'oc($entele a( %ost $ai #eneroase5 in sens(l in'icarii sit(atiei 'e$o#ra%ice5 6ot constit(i criterii 'e orientate si 'e esti$are a6roAi$ativa. Potrivit 'oc($entelor vre$ii5 $e'ia 'in trei sate 'in co$itat(l Bi"or era5 la ?=<.5 'e 9> #os6o'arii inrr8(n sat?. EAista( at(nci5 ca si $ai tar0i(5 sate %oarte 'i%erite 'in 6(nct 'e ve'ere 'e$o#ra%ic2 (nele %oarte $ari 6entr( acea vre$e5 c($ era Artan'5 c( cele ?@= 'e #os6o'arii ale sale5 si sate %oarte $ici5 c($ era D(3o05 %or$at 'oar 'in trei #os6o'arii. Di%erentierea $are in ca0(l acestor ase0ari n( a %ost o eAce6rie5 nici 6entr( 0ona res6ectiva si nici 6entr( alteie. In realitate5 ase0aiile Q satesti si c"iar cele (r3ane Q era( %oarte 'eose3&e ca n($ar 'e %a$ilii sa( 'e #os6o'arii si n( n($ai 6e teritori(l tarii noastre5 ci 6ret(tin'eni. Nici $e'ia (n(i sat 6entr( $trea#a Transilvanie n( insea$na $e'ia satelor 3i"orene5 'eoarece sit(atia 'in Ca$6ia 'e )est tre3(ie sa %i %ost 'i%erita 'e aceea 'in 0onele 'e 6o'is sa( 'e $(nte. Me'ia n($ar(l(i #os6o'ariilor (nei ase0ari r(rale 'in Transilvania5 6(tea %i c(6rinsa intre ?. si @= 'e #os6o'arii la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea si in secol(l (r$ator5 ceea ce insea$na <=8>= 'e loc(itori5 'eoarece 6entr( acea vre$e5 in Transilvania5
(ili -. veac. <I. <II_: <III. I5 6. ?8@.
EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLEtE FII8FIIID
/?E
ca si in alte s6atii e(ro6ene5 in'icele (nei %a$ilii n( trecea $(lt 'e 6atr( $e$3ri 'atoritG $ortalitatii in%antile eAtre$ 'e $ari. Transilvania 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea 6(tea sa ai3a circa 9==C === 'e loc(itori ceea ce insea$na a6roa6e 9 loc(itori 6e &$@ la o s(6ra%ata 'e ?=@ === Ion@5 cat en teritori(l Transilvaniei i$6re(na c( Banat(l5 Crisana si Mara$(res(l5 in vre$ea cane An#lia avea ? === === 'e loc(itori5 Un#aria ca$ tot atlria5 c( o 'ensitate 'e . loc(itor 6e &$@. In secol(l al Fll8Iea5 satele s8a( In$(lnt5 6o6(latia a cresc(t 6rin s6or nat(ral5 'a8si 6rin coloni0area altor co$(nitati ($ane. N($ar(l loc(itorilor Transilvaniei la s%arsit( secol(l(i al Fll8Iea 'e6asea 6ro3a3il ci%ra 'e 9== ===5 ceea ce insea$na 9 loc(itori 6t le$@5 asa c($ s8a va0(t $a7 s(s5 in ri$6 ce 6o6(laria intre#(l(i re#at al Un#ariei 'ir acea vre$e Hincl(siv TransilvaniaD este esti$ata la ? >== === 8@ @== === loc(itori. In 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 sit(atia 'e$o#ra%ica a Transilvaniei &J i$3(natarit in contin(are. Toto'ata5 'evin $ai #eneroase si i0voarele 'oc($entare. Dir 'atele 6astrate5 c(noaste$ eAistenta5 6ana la ?@9?5
a (n(i n($ar 'e K/. 'e ase0ari5 ceea ce n( insea$na cat(si 'e 6(rin ca In Transilvania acelei vre$i eAista( n($ai ase0arile rnentionate in 'oc($entele c(nosc(te. Mari$ea5 'in 6(nct(l 'e ve'ere 'e$o#ra%ic5 a ase0arilor a variat $(lt si in aceasta e6ocS. EAista( sate c( trei %a$ilii5 a'ica ?@8?. loc(itori Q in'icele $e'i( al %a$iliei tre3(ie sa $ai %i cresc(t in aceasta 6erioa'a Q5 alteie c( KK 'e %a$ilii5 a'ica c( circa /== 'e loc(itori. Satele c( @==8/== 'e loc(itori era( $ari5 iar 'e aceasta valoare se voi %i a6ro6iat si ase0arile ale caror n($e era( insotite 'e a6elativ(l 55$are:2 Pere#( Mare =9agna villa +eregG 'in co$itat(l Ara'5 N(s%ala( %villa 9ag$mG 'in co$itat(l Solnoc(l Mi7loci( BSala7D5 'in care s8a( 'es6rins 55roi(ri:5 o 6arte a loc(itorilor inte$ein'(8si alta ase0are5 $ai in s(s sa( $ai in 7os 'e cea 553atrana:. Mai $(lte ase$enea ase0ari s(nt 6o$enite in 'oc($ente anterioare an(l(i ?@9?. Pe te$ei(l 'atelor c(nosc(te5 6(te$ a6recia ci in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 $e'ia ase0arilor 'in an($ite 0one atin#ea circa @. 'e #os6o'arii5 'eci ca$ ?@=Q?/= loc(itori. In cele ?/ sate a6artinatoare ca6itl(l(i 'in Ara'5 s(nt $entionate la ?@=@Q?@=/ 6este 9?? #os6o'arii?5 ceea ce revine o $e'ie 'e /@5. #os6o'arii 'e sat. In ca0(l citat valoarea este $ini$ala5 'eoarece in (nele ase0ari s(nt 6o$enite n($ai an($ite cate#orii 'e loc(itori Q 'e eAe$6l( vierii Q5 in alteie n($ai %a$iliile aservite Bio3a#ii sa( sl(#ileD. Dar5 6e lan#a aceste 6at(ri5 in satele res6ective $ai traia( si alteie2 a#ric(ltori si crescatori 'e vite5 alat(ri 'e vieri5 tarani li3eri 'in 6(nct(l 'e ve'ere social87(ri'ic5 neaservin 3isericii si 'e aceea ne$entionati in acest 'oc($ent5 care insea$na con%ir$area 6rivile#iilor. Aceasta 6er$ite s6orirea n($ar(l(i total 'e #os6o'arii sa( %a$ilii 'in satele a6artinatoare ca6itl(l(i 'in Ara' la 6este /@5. in $e'ie 'e ase0are5 'eci la 6este ?/= 'e loc(itori in $e'ie 'e %iecare sat. ? Ibidem. 6. @/8@<. Uneori5 alat(ri 'e n($ele ca6(l(i 'e %a$ilie5 se 6reci0ea0a .? n($ar(l co6iilor5 alteori se $entionea0a eAistenta %ratel(i care loc(ia in aceeasi #os6o'srie. Me'ia co6iilor 'e %a$ilie atestati in 'oc($ent era 'e circa (n(l5 6ro3a3il 3aieti5 -a care se a'a(#a si %etele5 variin' intre 0ero co6ii 'e %a$ilie B?K> ca6i 'e %a$ilie 'in 9??D5 (n co6il 'e %a$ilie B?@. %a$iliiD5 'oi co6ii 'e %a$ilie B<9 %ar$liiD5 trei co6ii 'e %a$ilie B/K %a$iliiD5 6atr( co6ii 'e %a$ilie Bsa6te %a$iliiD si cinci co6ii 'e %a$ilie B= %a$ilieD. Me'ia #os6o'ariilor 'in satele Transilvaniei acelei vre$i va %i %ost5 tot(si5 $ai $ica 'ecat a celor ?/ sate 'in Ca$6ia Ara'(l(i5 re#i(ne $ai %ertila si5 ca atare5 c( 6o6(larie $ai 'ensa. De aceea5 consi'era$ ca $e'ia #os6o'ariilor 'in satele transilvSnene era 'e @. 'e %a$ilii. C( 6osi3ilitatea si a6roAi$atia necesare in sit(atia 'ata5 6(te$ in'ra0$ o esti$are a 6o6(latiei Transilvaniei in a7(n(l $arii inva0ii $on#ole. Daca: in secol(l al Fll8lea $e'ia #os6o'ariilor (n(i sat era 'e circa @=5 si 'eci5 a -oc(itorilor5 'e 6este >=5 iar in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8Iea $e'ia #os6o'ariilor (n(i sat era 'e @. si a loc(itorilor 'e 6este ?==5 insea$na ca 'ensitatea a cresc(t c( 6este @=a. Intrea#a 6o6(larie a Transilvaniei 6(tea a7(n#e la a6roa6e .== === loc(itori5 ceea ce insea$na circa . loc(itori 6e ?c$@5 in vre$ea can' 'ensitatea 6o6(latiei in 0ona centrals a re#at(l(i Un#ariei 'in acea vre$e este a6reciata ca %(n' intre > si ?= loc(itori 6e &$8. Tin'n' sea$a 'e 'eose3irile %i0ico8#eo#ra%ice Q $are 6arte a Un#ariei %(n' ses5 iar Transilvania 'is6(nan' in #eneral 'e (n relie% inalt Q5 ra6ort(l intre 'ensitatea 6o6(latiei Un#ariei si a Transilvaniei 6oate %i5 c( 6ro3a3ilitate5 real. Po6(latia Transilvaniei era %or$ats in aceasta 6erioa'a 'in ro$ani5 $a#"iari5 see$5 sasi5 celelalte co$6onente et$Cce %iin' ne#li7a3ile ca 6ro6ortie sa( a%late intr8o %a0S avansata 'e asi$ilare5 Ra6ort(l n($eric 'intre 6o6(latia ro$aneasca si 6o6(latiile alo#ene este #re( 'e sta3ilit in li6sa i0voarelor etno8'e$o#ra%iceG el se 6oate5 tot(si5 a6recia c( 6ro3a3ilitate5 6e 3a0a lo#icii istorice a co$6aratiei. Cercetarile a( 'ove'it ca #r(6(rile 6o6(latiilor alo#ene Q $a#"iari5 sec(i si sasi Q n( era( 6rea n($eroase in acea vre$e si nici c"iar '(6a aceea. Cea $ai $are 6ane a 6o6(latiei $o#"iare a ra$as in C'$6ia Pannoniei si 'oar 6(tini s8a( ase0at Q 'e 3(navoie sa( 6rin ase0area silita 6e 'o$eniile no3iliare sa( 3isericesti Q in teritoriile c(cerite in secolele FI8FII 'e stat(l %e('al (n#ar. P(tini a( %ost si sec(ii5 atat in #eneral5 cat si in Transilvania. N( era( $ai n($erosi nici sasii5 'e la ase0area lor si 6ana la $area inva0ie $on#ola5 concentran'(8se in cateva 0one2 Si3i(5 Brasov5 Bistrita si Orastie8Se3es. !ros(l 6o6(latiei era %or$at 'in ro$ani5 care i$6an0ea( intrea#a Transilvanie5 la ca$6ie5 in 0onele centrale sa( 'e 6o'is si in 0onele s(3$ontane. Can' i0voarele 6er$it5 in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea5 o esti$are a 6o6(latiei Transilvaniei 'in 6(nct 'e ve'ere etnic5 6ro6ortia este 'e circa K/a]K.a ro$ani si /.a8/<a 6o6(latiile alo#ene i$6re(nS B$a#"iari5 sec(i si sasiD. Sit(atia s8a $entin(t ase$anStoare 'in 6(nct 'e ve'ere etno8'e$o#ra%& Q %iin' 6oate c"iar $ai %avora3ila ro$anilor Q si in 6ri$a 7($State a secol(l(i al FIH8Iea. EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE F-I8FIIID /@ +opulatia Elteniei. 9unteniei. 9oldovei &i (obrogei. In li6sa (nor i0voare scriG c(6rin0an' in%or$atii re%eritoare la 6o6(late5 sit(atia etno8'e$o#ra%ica 'in re#i($ eAtracar6atice ale Ro$aniei5 a'ica 'in Oltenia5 M(ntenia5 Mol'ova si Do3ro#ea5 se 6oai reconstit(i c( $ai $are 'i%ic(ltate. Li6sa in%or$atiilor sense 6oate %i5 insa5 s(6linita 6artiG 'e (nele constatari ar"eolo#ice. Din a6recierea acestor 'ate in sta'i(l act(al al cercetSrilo se 6are ca o 'ata c( instalarea 6ecene#ilor in re#i(nile eAtracar6atice5 'est(l 'e $(lt colecrivitati a(to"tone si8a( 6arasit ase0arile si s8a( retras 'in calea navalitorilor5 %ie ? re#i(nile 'el(roase si $ontane5 %ie in 'rea6ta D(narii. De alt%el5 cercetarile ar"eolo#ic a( 'ove'it cS5 in secol(l al Fl8lea5 ase0arile 'in Do3ro#ea si8a( $arit5 in sc(rt
ti$% s(6ra%aB2a loc(i3ila. Ac($ a6ar 55cartierele: 'e loc(it a$6lasate in a%ara 6eri$etr(l( vec"ilor ase0ari %orri%icate. Pecene#ilor le8a( (r$at (0ii5 iar acestora c($anii. Toate aceste 6o6(latii in'elecnicin'(8se c( cresterea vitelor5 a( sa-asl(& c( 'eose3ire in re#i(nile 'e ses ale 0one eAtracar6atice. Ur$ele 6re0e$ei lor se re%lecta in cateva %or$e 'e viata $aterials5 c(rr ar %i5 'e 6il'a5 6iesele 'e "arnasa$ent5 6an'antivele5 6rec($ si $or$intele 'e calSret no$a0i t(ranici5 care a( a6ar(t5 $ai %recvent In Mol'ova5 'ar si in Ca$6ia Ro$ana s2 in Do3ro#ea. C"iar 'aca in secolele FI8FII 6o6(latia ro$aneasca se va %i concentrat $ai $(lt in tin(t(rile 'e 'eal si 'e $(nte5 aceasta n( insea$na 'is6ar&ia sa totala in 6artile controlate e%ectiv 'e no$a0ii a$intiti. Desi $ai 6(tin concl('ente5 in%or$atiile 'in i0voarele narative5 c($ ar %i aceea re%eritoare la 6rin'erea 'e cStre ro$ani a l(i An'ronic Co$nen(l5 in ??K95 in a6ro6ierea #ranitei c( Halici(l?5 a( In ve'ere5 %oarte 6ro3a3il5 teritori(l Mol'ovei. Acestora li se a'a(#a in%or$atiile to6oni$ice5 care atesta contin(itatea 'e loc(ire 'in 0ona s(3car6atica5 si $ai ales5 in (lri$(l ri$65 'atele i0voarelor ar"eolo#ice. DeCla ince6(t(l secol(l(i al Fl8lea si 6ana in (lti$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fll8lea5 6o6(latia ro$aneasca 'in Mol'ova traia in ase0ari 'en($ite 'e ri6 55Ra'(caneni:5 caracteri0ate 6rin loc(inte a'ancite si 'e s(6ra%ata5 3o#ate in cera$ica l(crata la roata c( t(ra%ie $e'ie si inceata. Ase$enea ase0ari a( %ost 'esco6erite intr8o 0ona lar#a 'in Po'is(l Central Mol'ovenesc5 iar in (lti$a vre$e si in 0ona 'el(roasa 'in nor'8est(l M(nteniei. Daca 6ans n( 'e$(lt5 cercetarile ar"eolo#ice n( re(sisera sa 6arric(lari0e0e as6ectele s6eci%ice ale civili0ariei ro$anesti est8car6atice 'in aceasta vre$e5 'esco6eririle 'e la Oltenesri 8 7('. )asl(i5 Ra'(caneni Q 7('. Iasi si 'in alte loc(ri5 cont(rea0S trasat(rile 'e%initorii ale acesteia. Mai co$6leAa a6are sit(atia etno8'e$o#ra%ica 'in Do3ro#ea5 (n'e alst(ri 'e ro$ani5 traia( 3(l#ari5 #reci5 6ecene#i s.a. In%or$atiile 'in cronicile 3i0antine re%eritoare la 6o6(latia 'intre D(nare s7 $are5 s(nt5 a'esea5 con%ir$ate 'e 'esco6eririle ar"eolo#ice. Din 55$o0aic(l: etnic al Paristrion(l(i5 ro$anii se 'etasa(5 atat ca n($ar5 cat si ca i$6ortant4 'in 6(nct 'e ve'ere al relatiilor social8econo$ice si 6olitico8$ilitare. Anna
?
C"oniates5 6. II5 ?<=G @ame&. III5 6. @.?. 3J.J.
?M?-UN?+? STATAUi
Co$nena5 vor3in' 'e con%lict(l 'intre 3i0antini si c($ani 'in an(l ?=;95 in%or$ea0a c($ 55o ca6etenie a ro$anilor: c( n($ele 'e +oudila& BB('ila5 P('llaD a sosit in ta3Tra 'e lan#a Anc"ialos a i$6arat(l(i AleAios I Co$nen(l5 ca sa8I an(nte 6e acesta 'e trecerea D(narii 'e catre c($ani?. In%or$aria se re%ers5 'esi#(r5 la ca6etenia (nei co$(nitati ro$anesti 'in 7(r(l Silistrei5 care avea5 6rincre altele5 in'atorirea 'e a s(6rave#"ea li$a %l(vi(l(i. De alt%el5 este 'e 6res(6(s ca $a7oritatea 55stratiatilor: era( o3li#ati sS asi#(re sec(ritatea %rontierei '(narene a Bi0ant(l(i. Po6(laria Do3ro#ei 'in secolele FI8FII traia atat in ase0arile insirate 6e $al(l D(narii5 cat 6e valea Caras(5 In 3a0in(l Casi$cea si 6e literal. Loc(i$ele 'in ase0arile r(rale era(5 %ara eAce6(e5 a'ancite in 6a$ant5 s6re 'eose3ire 'e orase5 inla(ntr(l carora se intalnesc si case 'e s(6ra%ota5 constr(7te 'in le$n 6e te$elii 'e 6iatrS. N($ar(l $e'i( al loc(intelor 'intr8(n sat n( 'e6Ssea ci%ra 'e /=5 ceea ce insea$na ca 6o6(latia (nei ase0ari r(rale o3isn(ite se sit(a la o ci%ra $e'ie ce 'e6asea ?== loc(itori. -('ecan' '(6a re0(ltatele cercecarilor ar"eolo#ice 'e la Dino#eria8!arvan5 Ca6i'ava sa( Pac(i(- l(i Soare5 6o6(latia (nei ase0ari c( trasat(ri (r3ane 'e6asea5 in aceasta vre$e5 'e 'o(a8rrei ori 6e aceea a (nei o3sri satesti. Cercetarile 'e teren intre6rinse in (lti$(l ti$65 si care s(nt inca 'e6arte 'e a %i %ost inc"eiate5 a( i'enti%icat in Do3ro#ea secolelorFII8FIII eel 6(tin no(a ase0ari c( caracter (r3an si 6este K= 'e ase0ari r(rale. I0voarele scrise a( 6astrac n($ele 'oar a trei 'intre ase0arile c( caracter (r3an2 Dristra BSilistraD5 Constantia BConstantaD si )icina. Aceleasi i0voare trans$it si n($ele altor 'o(a ase0ari Q Selina si Cono6a Q5 'ar locali0area acestora 6e 3a0a o3servatiilor ar"eolo#ice n8a 6(t(t %i inca %ac(ta. Este5 tot(si5 %oarte 6ro3a3il ca Selina sa %ie i'enti%icata c( S(lina5 a%lata la #(ra 3rat(l(i c( aceiasi n($e. De re$arcat ca5 eAce6tan' n($ele Selinei si al Cono6ei5 'e evi'enta ori#ine #reco83i0antina5 celelalte trei5 Dristra5 Constantia si )icina5 s(nt 'e ori#ine ro$ana sa( ro$aneasca. Peisa7(l etno8'e$o#ra%ic al re#i(nilor eAtracar6atice5 $cl(siv al Do3ro#ei5 s8a caracteri0at 6rin an($&e $o'i%icari in ra6ort c( eel 'in secolele anterioare. In aceasta vre$e5 co$(nitatile 6ecene#e si $ai ales cele c($ane Q care a( 'evenit se'entare Q se a%la( in 6lin 6roces 'e asi$ilare 'e catre ro$ani. De alt%el5 %or$at7(nile 6olitice ro$anesti5 'e #en(l celor conse$nate in (iploma cavalerilor ioaniti. a( ca6atat (n cont(r tot $ai 6recis si o a(toritate 'e nat(rS sa o3li#e 6(terile vecine sa tina sea$a 'e 6re0en%a lor. Aceste %or$aci(ni a7(nseserS sa8si cree0e5 toto'ata5 str(ct(ri ecle0iastice 6ro6rii. Cercetarea act(als n( o%era5 inca5 'atele necesare 6entr( a 0(#ravi ta3lo(l co$6let al satelor si al centrelor c( caracter (r3an 'in s6ati(l eAtracar6aric. Tot(si5 'aca se ia( in sea$a stirile 'in 'i6lo$a $ai s(s8a$inrita5 6rec($ si celelalte in%or$atii5 $ai c( sea$a 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea5 se 6oate a%ir$a ca n($ar(l ase0arilor r(rale 'e 6e $al(l stan# al D(narii5 'e 6e vaile ra(rilor -i(5 Olt5 Ar#es tre3(ie sa %i %ost 'est(l 'e consistent.
?
Anna Co$nena5 F5 @5 ;1 @onte&. III5 6. ??..
EUROPA E)ULUI MEDIU FLASIC: HSECOLELE FII8FIIID 424
Unele ase0ari 'e 6e D(nare ca6atasera5 inca 'in acea vre$e5 atri3(tele (nor centn (r3ane. In re#i(nile 'e s(3 $(nte a( a6ar(t centre c( se$ni%icatii 6olirice si $ilitare 6rec($ cele 6(se recent in evi'enta 'e cercetarile 'e la Dri'(8Fier83inti55C(rtea 'e Ar#es CetStenii 'in )ale sa( Batca Doa$nei 'e lan#a Piatra Nea$t. Si (nele si altele isi 7(sci%icai eAistenta 6rin 6re0enta5 in i$6re7(ri$ile lor5 a (nor #r(6(ri i$6ortante 'e sate. EAistG toate te$ei(rile 6entr( ca satele 'e 6e $al(rile Borcei5 a$inrite in 6ri$ele 'oc($ents ale cancelariei H<Otii Ro$anesti5 sa8si ai3a ince6(t(rile toc$ai in aceste vre$(ri. In veac(rile FI8FIII5 o sit(atie 6artic(lars a( av(t8o re#i(nile 'in Penins(la BalcanicG loc(ite 'e ro$ani. Este vor3a5 in 6rinci6al5 'e re#i(nea M(ntilor Balcani5 ca si 'e (n(t(ri& cores6(n0an' nor'(l(i !reciei si s('(l(i Ser3iei. Daca ro$anii 'in M(ntii Balcani erai (r$asii 6o6(latiei ro$ani0ate 'in aceste re#i($5 in sc"i$3 cei 'in M(ntii Pin'(l(i 6ai a %i a7(ns acolo 'in re#i(nea D(nSrii si a)Savei. Aceasta o sri$ 'in "trategi5on!\i\ 4( +e&a($enos5 re'actat in a 'o(a 7($State a secol(l(i al Fl8lea?. Data sosirii lor in tin(t( Pin'(l(i se 6lasea0a 6ro3a3il inainte 'e $i7loc(l veac(l(i al F8lea. In an(l ;<K5 can' 55vla"ii calatori: ?8a( (cis intre Pres6a si Castoria 6e Davi'5 (n(l 'intre co$ito6oli Q aceasta este 6ri$a $enti(ne 'es6re ro$anii 'e la s('(l D(narii in i0voarele narative 3i0antine Q5 ei se a%la( acolo 'e $(lta vre$e. N($ar(l ro$anilor 'in Penins(la Balcanica in veac(rile FI8FIII tre3(ie sa %i %osi 'est(l 'e $are5 'acS 7('eca$ '(6a to6oni$ia ro$aneasca 'in B(l#aria5 !recia5 Al3ania si Ser3ia. N($e 'e $(nti ca )acarel5 Pasarel5 D(r$itor5 )isitor5 C(rlai5 Parlitor s($ 'e ori#ine ro$aneasca si tot 'e aceeasi ori#ine s(nt n($ele (nor localitati ca Poiana5 Bo(5 R(6ti5 )lalioclis(ra5 Cat(n5 Live0i etc. Or#ani0ati in #r(6e con'(se 'e celniri. acesti ro$ani a( 6artici6at la rascoala anti3i0antina 'in )la"ia Mare5 'eclansata in an(l ??>.5 can'5 (niti c( 3(l#arii5 a( re(sit5 la ca6at(l (nor san#eroase ciocniri5 sa inte$eie0e stat(l c( ca6itala la Tarnovo. i In ca'r(l econo$iei a#ro86astorale5 care era 6ro6rie ro$anilor 'in Penins(la Balcanica In secolele FIQFIII5 cresterea (nor i$6ortante t(r$e 'e vite a %ost 'eter$inata 'e con'itiile #eo#ra%ice 'in 0onele 6e care le oc(6a(. )arat(l t(r$elor la 'istante $an i$6lica eAistenta (nor ase0ari satesti sta3ile5 'eoarece t(r$ele era( insotite 'oar 'e o $ica 6ane a 3ar3atilor 'in colectivitatile res6ective. In 7(r(l acestor ase0ari5 atestate5 'e alt%el5 si 'e i0voarele scrise5 se 6ractica c(lt(ra cerealiera. O ase$enea sit(a6e se 'es6rin'e 'in in%or$atiile l(i +e&a($enos. N( 6(rini 'intre ei se in'eletnicea( c( 'i%erite $estes(#(ri sa( c( ne#ot(l. R 6oponimia. St('i(l to6oni$iei se 'ove'este a %i 'e 'eose3ita i$6ortantS5 n( n($ai 6entr( reconstit(irea sit(a6ei etno8'e$o#ra%ice 'in vre$ea conse$narii in scris a to6oni$elor anali0ate5 ci si 6entr( c(noasterea eta6elor istorice 'e8a l(n#(l carora s8a cristali0at res6eaiv(l ta3lo( enno8'e$o#ra%ic. In $o' necesar5 6e lan#a to6oni$ia inseratS 422 IMPLINIRI STATALE in cele $ai vec"i 'oc($ente 'e cancelarie5 tre3(ie l(ate in consi'erate si act(alele n($e 'e loc(ri5 c(lese 'e 6e teren5 aceasta intr(cat $entinerea (nor an($ite to6oni$e C 6res(6(ne5 'e o3icei5 eAistenta in 6erioa'a care ne interesea0a5 atat a 'en($irilor in ca(0S5 cat si a %a6telor istorico8sociale 6e care ele le re%lecta. Pre0enta 'e la ince6(t a 'aco8ro$anilor si a6oi 6er$anenta ro$anilor 6e teritoriile car6ato8'(narene este 'e$onstrata5 in 6ri$(l ran'5 'e insasi str(ct(ra5 'in 6(ncr(l 'e ve'ere al ori#tnii5 a to6oni$iei. D(6a c($ se srie5 ea este %or$ata in 6ro6ortie 'e circa >=a 'in n($e 'e loc(ri 'e sor#inte ro$aneasca5 c( 'eose3ire n($e 'e ra(ri5 vai5 6araie5 'eal(ri si $(nti. Este nein'oielnic ca (n n($ar atat 'e $are 'e n($e5 a6artinan' (nor variate ele$ente #eo#ra%ice si ras6an'ite 6e a6roa6e Intre# teritori(l Ro$aniei5 n( a 6(t(t %i creat 'ecat 'e o 6o6(latie a(to"tona $a7oritara. Consi'erate 6artial sa( #lo3al5 to6oni$ia creata 'e 6o6(la6ile ase0ate (lterior la nor' 'e D(nare Q 'e #r(6(rile 'e slavi tar0ii5 6ecene#o8c($ani5 $a#"iari si sasi Q $art(riseste eAistenta 6o6(latiei ro$anesti la 'ata sta3ilirii acestora5 ca si as6ecte ale relatiilor sorial86olitice eAistenre intre ro$ani5 6e 'e o 6arte5 si celelalte 6o6(latii5 6e 'e alta 6arte. Antici6an'5 se c(vine sa s(3linie$ ca aceasta to6oni$ie re%lecta eAistenta (nor relatii atat 'e la o 6o6(latie la alta5 cat si 'e la c(ceritori la $asa se'entara a 6ro'(catorilor 'e 3(n(ri $ateriale. Fa6t(l 'in (r$a este sesi0a3il c( 'eose3ire in ca0(l to6oni$elor slave si $a#"iare5 6arte 'intre ele %(n' 6rel(ate 'e ro$ani 'in %on'(l siste$(l(i 'e or#ani0are sociala si 6olitico8a'$inistrativa a6artinan' c(ceritorilor. To6oni$ia vec"e slava5 lar# ras6an'ita5 c(6rin'e5 c( 'eose3ire5 n($e 'e vai5 ra(ri5 localitati2 Bi&tra 'in si. bC&tra. 55re6e'e:5 c( 'erivat(l Bi&trita1 -erna 'in si. cerna. 55nea#ra:G -raiova 'in si. 5rali. 55re#e:G -ra&na 'in si. 5ra&ina 55%r($oasa:G (Ambovip 'in si. debrava. 55ar3ore:5 556a'(re:G IaloiNiita. 'in si. $alovit&a. 556a$ant ster6:G /odna 'in si. rtida 55$etal5 $inere(:G "lanic 'in si. &lani5u. 55van0are 'e sare: etc. De notat ca aceasta to6oni$ie a6artine (nor $ari arii 'ialectale 'i%erite2 o arie s('8slava orientala in 7($atatea s('ica a teritori(l(i Ro$aniei5 o arie s('8slava a6(seana in vest(l teritori(l(i ro$anesc5 o arie slava 'e est in est(l si nor'(l tarii noastre. To6oni$ia slava a re0(ltat in (r$a ra6ort(rilor 'intre a(to"toni si slavi5 inloc(in'5 in acest %el5 o 3(na 6arte 'in to6oni$ia antica si5 'e ase$enea5 'in to6oni$ia ro$aneasca 6reeAistentaG (nele n($e 'e localitati $ai i$6ortante5 ca Balgrad. 9oigrad. in'ica (n #rai s('8slav. Prin n($ar(l si 6rin aria lor 'e ras6an'ire5 to6oni$ele i$6r($(tate 'e la slavi in'ica o conviet(ire stransa si 'e '(rata c( 6o6(latia ro$aneasca5 atat in re#i(nile 'e 'eal5 cat si in cele 'e ca$6ie. Toto'ata5 6rin se$ni%icatia lor5
(nele to6oni$e 'e re0onanta slava o%era 6retioase in'icii in le#at(ra c( eAistenta5 in acea vre$e5 a (nei 6o6(latii ro$anesti co$6acte5 In 'iverse 0one si re#i(ni. In s6eta5 este vor3a 'e o serie 'e to6oni$e %or$ate 'e la n($ele etnic acor'at ro$anilor 'e catre slavi2 'la#a B7('. Cl(7G anii ?//@Q?//<G Ela ene&. Ela eme&. Ela# ene&. 'in si. vla#u. 55ro$an:G 'la#i a B7('. Har#"itaG an(l ?/=?2 villa N?&tra Elac#ali& in medio &icidor?n no&trorum de 'duord#elcommorancittmG1 '/a&ca Bn($e al (n(i %ost 7('et 'in M(ntenia5 ca si n($e a 'o(S localitati5 (na in 7('. Dol75 EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLEtE FH8FIIID 421 iar alta in 7('. Ialo$itaD Q to6oni$(l $sea$na 55tin(t: Hsa( satD loc(it 'e ro$ani: Dc ase$enea5 Bla#ni a B'e -osD si Bla#nita B'e S(sD5 'o(a sate in 7('. !or75 si 'la&5 6ii'(re sec(lara in 6artea centrals a M(nteniei. Re%eritor la rin(t(rite 'la&ca si 'la&i 'in Ca$6ia Ro$ans5 se i$6(ne o3servatia ca 'e aceasta arie se lea#a si as6ectele ' civili0atie ro$aneasca ti$6(rie5 'in secolele )III8F5 c(nosc(te 6rin 'esco6eriril ar"eolo#ice 'e la Dri'(5 B(cov5 B(c(resti5 Sirna si altele. Pe 'e alta 6arte5 in aceast 0ona a( eG'stat cele $ai $(lte sate $osnenesti 'in Ca$6ia Ro$ana. Mai 6(tin n($erosi 'ecat ro$anii5 slavii ra$asi la nor'(l D(narii sa( veniti aici # ca'r(l val(rilor tar0ii ale $i#ratiei lor5 a( s%arsit 6rin a %i a6roa6e total asi$ilati. Proces( 'e asirnilare a slavilor 'e catre 6o6(latia ro$aneasca a %ost inc"eiat5 in #eneral5 inaint 'e secolele FIIQFIII5 %a6t 'ove'it 'e ineAistenta in #rai(rile sasesti a c(vintelor care sG %i %ost 6rel(ate 'irect 'in slava. To6oni$ia re%eritoare la 6ecene#o8c($ani este ras6an'ita in $ai $(lte teritori ro$anesti5 c( 'eose3ire in 6arrile rasaritene]si s('ice ale Ca$6iei Ro$arte5 in Mol'ova Do3ro#ea si Q in $ai $ica $as(ra Q 6e teritori(l Transilvaniei. Se intele#e ca loc(irei ro$anilor in a6ro6ierea ase0arilor 6ecene#o8c($ane este re%lectata si 'e n($eroaseli n($e 'e loc(ri create 'e ro$ani 'e la ter$enii etnici cinnan. res6ectivpeceneg. In aceastG cate#oric se c(6rin' to6oni$e ca 'adul -umanilor Bsat lan#a Basara3i Q Cala%at $entionat$aiintaiinan(l 13Q8G. +eceneaga. +ecmeaga. +ecmeagid %$udete\e Bra&#. B(0a( Ar#es5 T(lceaD5 +eceneagid B7('. BrasovD. In Transilvania5 ca o a$intire a 553issenilorC B6ecene#ilorD5 se intalnesc $ai ales %or$ele Beta. Be&ineu. Be&inou. Be&inova B7('etele M(res Bistrita8Nasa('5 Al3a5 Ti$is5 Si3i(D5 a'o6tate 6rin inter$e'i(l etnoni$(l(i $a#"iaG
Be&enCo.
Se8$ai 6oate o3serva ca to6oni$ia 6ecene#o8c($ana se re%era $ai c( sea$a la a6t c(r#atoare si la ase0ari 'in 6rea7$a acestora. Pe 'e alta 6arte5 aceasta to6oni$ie este sit(ata in $are $as(ra5 in re#i(nile 'e ses. Constatarile concor'a c( %el(l 'e trai a 6ecene#o8c($anilorG crescatori 'e vite si 6astori5 ei avea( nevoie 'e 6as(ni inrinse si 'e a6a. To6oni$ia t(rcica 'in re#i(nile $(ntoase este $ai no(a. Ea isi are eA6licatia ir Ini6in#erea (lterioara a (nei 6arti a 6o6(latiei 6ecene#o8c($ane ins6re re#i(nile 6ic$ontane. To6oni$ia $a#"iara a %ost 6rel(ata 'e 6o6(latia ro$aneasca 'in Transilvania ca (r$are a ra6or$rilor 'intre ro$ani si $a#"iari si 6e cale o%iciala5 a'$inistrativa. In $area lor $a7oritate5 to6oni$ele 'in (lti$a cate#orie5 alcat(ite $ai c( sea$a 'in n($e 'e localitati5 re6re0inta tra'(ceri ale n($elor vec"i ro$anesti. In ev(l $e'i(5 in Transilvania5 'ar si in Mol'ova si Tara Ro$aneasca5 ca si in aite 6arti5 tra'(cerile o%iciale 2ile n($elor 'e localitati5 ca si tra'(cerile sa( a'a6tarile n($elor 'e 6ersoane5 a( %ost 'eter$inate $ai 'e#ra3a 'e rati(ni 7(ri'ico8re'actionale. N($ele 6ro6rii5 ro$anesti in ca0(l nostr(5 era( tra'(se5 asa'ar slavi0ate5 'e catre cancelariile tarilor ro$ane 'in necesitatea 'e a le 55o%iciali0a:5 'e a le eA6ri$a in li$3ile o%iciale ale vre$ii5 in care era( re'actate 'oc($entele. De aceea5 tra'(cerile 'e acest %el era( e%ect(ate ori 'e cate ori5 in ii$ita c(nostintelor 'iecilor5 n($ele 6ro6rii era( intelese Q sa( 6area( a %i intelese /@K IMPLINIRI STATALE Q si li se 6(tea #asi cores6on'ent in Ii$3a o%iciala. Se$ni%lcative s(nt5 in acest sens5 6rintre $(lte altele5 n($ele satelor /Au de 9ori. /Au Bdrbat. 4uc&oara. /u&or 'in Tara Hate#(l(i5 $entionate in 6ri$a atestare 'oc($entari in acre 'e Ii$3a latina $e'ievala ale cancelariilor transilvanene5 s(3 %or$a 9alom?Cz B?/.;D5 Barbaduize B?/;?D5 4o>ara B?/;9D si /Cit&or B?/<<D. C($ se o3serva5 aceste n($e a( %ost tra'(se in intre#i$e5 6artial5 sa( re'ate a6roAi$ativ5 ca atare5 In %(nctie 'e %arilitatea sa( 'e 'i%ic(ltatea #asirii (n(i cores6on'ent in Ii$3a $aterna a re'actor(l(i 'e acte5 care era5 'e o3icei5 Ii$3a $a#"iara. Trans$ise 'intr8(n 'oc($ent in alt(l si 3ene%iciin' 'e 6resti#i(l actelor o%iciale5 aceste n($e tra'(se n8a( intar0iat sa se i$6(na in viata 'e toate 0ilele a localnicilor. Prel(ate si intre3(intate tot $ai %recvent 'e acestia5 n($ele o%iciale tra'(se a( s%arsit5 a'eseori5 6rin a inloc(i 'e%initiv n($ele vec"i5 a(tentice5 'ate (&arii 'e localni'i insisi. Asa se eA6lica 'e ce5 6rintre altele5 $(lte sate vec"i transilvanene5 c( 6o6(latie ro$aneasca5 a( 'o3an'it 'e $(lta vre$e n($e $a#"iare. Pastrarea 6ana asta0i5 ca si$6le 'en($iri 'e "otar5 a n($elor 'e local&ari inloc(&e 6rin tra'(ceri5 si 'eci 6osi3il&atea rec(noasterii acestor n($e5 se eA6lica 6rin caracter(l lor $otivat5 local. Un ast%el 'e n($e 'e localitate5 'at 'e localnici sa( 'e loc(itorii satelor vecine5 se re#aseste in to6oni$ia $inora 'in 6rea7$a5 intr(cat %ie ca el a %ost creat '(6a n($ele (nei 6arti 'e "otar Bvale5 'ealD5 %ie ca5 'i$6otriva5 n($ele 6artii 'e "otar este re0(ltat(l (nei eAtensi(ni a cel(i 'intai. Prin interventia sa5 o%icialitatea a tra'(s n($ai n($ele sat(l(i5 n( si
n($irea 'e "otar. In $o' %iresc5 aceasta 'in (r$a are aceeasi se$ni%icatie c( aceea a n($el(i o%icial tra'(s5 eA6ri$ata insa in Ii$3a localnicilor. Toate acestea 7(sti%ies5 in 3(na $as(ra5 o6inia '(6a care (n n($e 'e localitate5 c( alta ori#ine 'ecat aceea a $a7oritatii to6oni$elor $inore 'in "otar(l sa(5 re%lecta caracter(l 'e creatie a o%icialitatii 'e alta Ii$3a a res6ectiv(l(i n($e si n( 'e creatie locala5 6o6(lara. Ca0(rile in care vec"ile n($e 'e sate5 Inloc(ite 6rin %or$e tra'(se5 6ot %i 'esco6erite 6rintr8o cercetare $in(tioasa a to6oni$iei locale s(nt5 'esi#(r5 n($eroase. Un eAe$6l( se$ni%icativ il constit(ie +runi&. n($ele vec"i5 ro$anesc5 al sat(l(i "ilva&u de "u& B7('. H(ne'oaraG $a#". @el&o&zilvd&Q 55Pr(nis(l 'e s(s:5 an(l ?/K=5 7Clua&G. Acest n($e se $entine 6ana in 0ilele noastre s(3 %or$a +nmi&e&ti. n($e 'at (nei 6arti 'in "otar(l sat(l(i Cincis5 sit(at in i$e'iata vecinatate a "otar(l(i c( Silvas( 'e S(s. Ca atare5 +nmi&e&ti insea$na 55loc(&ori 'in Pr(nis:5 res6ectiv 55loc in 6rea7$a "otar(l(i celor 'in Pr(nis:. In consecinta5 in cercetarea istorica a to6oni$iei 'in Transilvania tre3(ie sa se tina sea$a ca $(lte 'intre n($ele $a#"iare ale satelor ro$anesti 'in aceasta 6rovincle s(nt5 'e %a6t5 la ori#ine n($e o%iciale si ca n($ele a(tentice5 6o6(late ro$anesti5 se 6astrea0a5 n( o 'ata5 s(3 strat(l n($elor o%iciale5 ca si$6le 'en($iri 'e "otar. Anali0ata 7('icios5 to6oni$ia 'e 6e rer&ori(l Ro$aniei atesta5 c($ a( 'ove'it8o si ca0(tile citate5 n( n($ai conviet(irea in'el(n#ata 'intre 6o6(latia ro$aneasca si alte 6o6(latii 'eose3ite s(3 ra6ort etnic5 ci c"iar si or'inea 'e strati%icare a t(t(tot acestora. Printre altele5 la o atare constatare se 6oate a7(n#e si in (r$a cercetarii n($elor ro$anesti5 slave5 $a#"iare si sasesti5 'ate (nora si acelorasi loc(ri5 a6e sa( localitati. Ast%el5 (n(l EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 'intre a%l(entii 'e la o3arsia ra(l(i Bi&tri a Bra(l re6e'eD 'in 6arrile Nasa('t /epedele. I'entitatea se$ni%icatiei celor 'o(a "i'roni$e 'e$onstrea0a ca5 initial5 ra( se c"e$a /epedele &i ca slavii5 ase0ati (lterior 6e c(rs(l 8in%erior al acest(ia5 ?8a 6rin n($ele cores6(n0ator ca sens5 Bi&tri a. Ulterior5 ro$anii a( 6rel(at 'e la si 'in (r$a n($e5 6astran' vec"i(l n($e ro$anesc 6entr( a%l(ent(l 'in 0ona $i Fa6t(l ne $ai arata ca5 in acea vre$e5 0ona $(ntoasa era loc(ita eAcl(siv 'e rt ca5 6e c(rs(l in%erior al ra(l(i5 aceasta 6o6(latie conviet(ia c( o colecrivitate sis Se$ni%icarive in aceasta 6rivinta s(nt si (nele to6oni$e ca Balgrad. n($ele 6a6(lar al oras(l(i Al3a I(lia Bsi. belu 55al3: Qgradii 55oras5 cerate:D si 6#rnava Bi ..$aracine:G n($ele insea$na 55ra(l Bsa( valeaD c( $aracini:D5 ale caror n($e n si sasesri s(nt 3Cula e#ervdr B55cetatea al3a a l(i !I(la:D si Dei&&enburg B55cetate :an(l ?@;> Dizzenburgem# dioce&i&G. res6ectiv Kii5illlo si Ko55e* Pastrarea 'e catre a n($elor $ai vec"i5 slave5 'ove'este eAistenta in 6artea loc(l(i a ro$anilor si a \ inaintea venirii $a#"iarilor si a sasilorG aceasta intr(cat5 'acS ro$anii ar %i a7(ns 6e 1 $i7loci( ca si 6e Tarnava a3ia in e6oca in care acolo se a%la( $a#"iari5 ei ar %i sa 6reia n($ele $a#"iar care tra'(cea 6e eel slav. Un %a6t si$ilar il 6re0int n($ele oras(l(i Era&tie. $a#". "za&zvaro& Ban(l ?@@95 an(l ?9@?5 7az?ant&G. #er$. Bro o$& Ban(l ?99;5 Broo&G. Ca si Bal#ra'5 Orastii (n n($e 6o6(lar ro$anescG in ev(l $e'i( el n( a6are 'ecat in teAte si ti6arit(ri ron Cea $ai vec"e $enti(ne o intalni$ in inc"eierea 6re'osloviei +allet 'e la O B?.>?8?.>@D2 .."cri&u!&e!au cea&tec trti& inte. aniiTZPZ... incetatein Era&tie'. De ro$aneasca5 Era&tie are la 3a0a n($ele Era& B%olosit si a0i 'e localniciD5 6rovei $a#". 'dro& Ban(l ?@@95 Darn&G. Acesta 'in (r$a 6rovine5 6rin si$6li%icare ? eAcl('erea 'eter$inativ(l(iD5 'in 'dro&vize Ban(l i9>K5 luvium Dara&iui&zeG. r $a#"iar al /Aului 3radi&tii. c(rs(l 'e a6a care trece 6rin localitate. In s%arsit5 "i'rc $a#"iar 'dro&vize. inse$nan' 55ra(l 'e cetate: %vdro& 55cetate:5 viz 55ra(:D n( este tra'(cerea o%iciala a ro$anesc(l(i /Au 3r tdi&tii. c( re%erire la r(inele Sar$i0eH 'acice5 a%late la o3arsia l(i. Toate aceste 'ac($ente to6oni$ice $art(risesc 6er$anenta ro$anilor 6e (n ter&ori(5 in s6ati(l car6ato8 '(narean5 si in r/sti$6(l 'e care ne oc(6S$. Acest te c(6rin'ea atat 0onele 'e 'eal(ri si 'e $(nte5 cat si 6e cele 'e ca$6ie. 5 Inde#tnicirilepopulatiei. De0voltarea econo$iei 'in s6ati(l ro$anesc in 6e c(6rinsa intre $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea si $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea a av(t lo c( sea$a 6e teritori(l Mol'ovei si al Tarii Ro$anesti5 in con'&iile 6olitice ere 6atr(n'erea (nor noi val(ri 'e 6o6oare no$a'e. Aceasta sit(atie a in%l(entat c(rs(l n al 'e0voltarii 6rinci6alelor s%ere ale econo$iei acelei vre$i. Este vor3a 'e 6atr(n in.val(ri s(ccesive si in 6erioa'e 'e ti$6 'i%erite5 a 6ecene#ilor5 (0ilor5 c($an $on#olilor. I$6act(l no$a' a 6ro'(s n($eroase 6ier'eri $ateriale si 'e vie' or$ '(6a c($ a( 'ove'it8o cercetarile ar"eolo#ice.
/@>
IMPLINIRI STATALE Consecintele acest(i i$6act n( s8a( $ani%estat 6e intre# teritori(l tarii c( aceeasi intensitate. In Transilvania si Do3ro#ea5 'e 6il'a5 ase$enea (r$ari a( %ost consi'era3il $ai re'(se in ra6ort c( s6ati(l 'e la est si 'e s(' 'e Car6ati5 'atorita 6rotectiei stat(l(7 (n#ar si a I$6eri(l(i 3i0antin. De aici si o oarecare intar0iere in 'e0voltarea social8econo$ica si 6olitica a co$(nitatilor 'e viata 'e 6e teritori(l Mol'ovei si al Tarii Ro$anesti5 6e 'e o 6arte5 %ata 'e co$(nitatile 'in Transilvania si 'in Do3ro#ea5 6e 'e alta. A$ va0(t $ai s(s c($5 in ti$6 ce i0voarele scrise atesta in Transilvania la ince6(t(i secol(l(i al Flll8lea ase0ari satesti c( o $e'ie 'e @=8@. 'e #os6o'arii5 (nele 'intre ele 'e6asin' ci%ra 'e K= 'e ra$ilii5 si in ti$6 ce 6o6(latia Transilvaniei5 inteleasa in sens eAtensiv5 6oate %l a6reciata la circa .== === 'e loc(&ori5 in Mol'ova si Tara Ro$aneasca n($ar(l ase0arilor c(nosc(te 6ana ac($ este $ai re'(s5 iar $e'ia n($ar(l(i 'e #os6o'arii 'in ase0ari 6are a n( %i 'e6asit ci%ra 'e ?.8@= %a$ilii. In ase$enea con'irii 'e$o#ra%ice5 era %iresc ca si 'e0voltarea econo$iei 'in s6ati(l ro$anesc sa
inre#istre0e coor'onatele cores6(n0atoare. Agrtcttltura. I0vorate 'in necesitatea %(n'a$entalG4 'e asi#(rare a $i7loacelor 'e s(30istenta ali$entara ale 6o6(latiei5 in'eietnicirile a#rare a( consrit(it si in aceasta eta6a oc(6atia 'e ca6etenie a loc(itorilor. -ultura cerealelor a 'etin(t (n rol 'eose3& 'e i$6ortant in ca'r(l oc(6atiilor a#rare si al econo$iei in #eneral5 'eoarece 6rin ea se o3t$ea( n( n($ai 6ro'(sele 'e 3a0a necesare ali$entatiei5 ci 'e ea se le#a in $o' strans cresterea ani$alelor. Ea %(rni0a5 toto'ata5 $ateria 6ri$a 6entr( (nele activitati c( caracter ..in'(strial:. Cele $ai i$6ortante 6lante cerealiere era( #ra(l si $ei(l5 c(lt(ri care5 6rin nat(ra si 6rin (tilitatea lor variata5 6re0enta( o i$6ortanta econo$ica esenriala. De #ra'(l 'e 'e0voltare a 6ro'(ctiei cerealiere a 'e6ins si in aceasta vre$e nivel(l #eneral al a#ric(lt(rii. Princi6ala (nealta a#rara. %olosita in c(lrivarea o#oarelor era 6l(#(l 6reva0(t c( 3ra0'ar si c(rit 'e %ier5 iar 6entr( 'esteleniri se %olosea si otic(l 'e %ier. Din 6acate5 o reconstit(ire 'e6lina a 6l(#(l(i 'in aceasta 6erioa'a este 'i%icil 'e reali0at5 'eoarece n( s8a( 6astrat 'ecat 6iesele 'in %ier ale acest(ia. Pe 'e alta 6arte5 i$a#ini ale 6l(#(l(i 6astrate 6ana asta0i s(3 %or$a #ra%ica eAista %oarte 6(tine si ins(%icient 'e concl('ente. Din sa6at(rile ar"eolo#ice c(noaste$ 3ra0'are si c(tite 'e 6l(#5 c($ s(nt cele 'esco6erite la Dino#etia8!arvSn5 PSc(i(l l(i Soare5 in Do3ro#ea5 Batca Doa$nei8Piatra Nea$t5 S(ceava in Mol'ova5 Bratei( si Seli$3ar in Transilvania5 S(r'(lesti5 Ci(rel( si Ploiesti8Tria7 in M(ntenia5 6rec($ si in alte localitati. In #eneral5 era( %olosite 6l(#(rile c( 3ra0'are si$etrice5 'ar ten'inta (tili0arii tot $ai lar#i a 6l(#(l(i c( 3ra0'ar asi$etric a contin(at sa se $ani%este si tn secolele FI8FIII5 $ai c( sea$a in Transilvania. Daca 3ra0'ar(l asi$etric al 6l(#(l(i sa( 55%ier(l lat:5 c($ se $ai n($este in 'oc($entele $e'ievale5 evi'entia0a ince6(t(l 6racticarii (nei c(lt(ri cereaiiere intensive5 otic(l relie%ea0a. $ai $(lt caracter(l eAtensiv al c(lrivSrii o#oarelor5 eAtin'erea s(6ra%etei ara3ile in 'a(na telinii B6arloa#eiD si a 6a'(rii5 6roces care s8a $ani%estat5 'e alt%el5 in $o' 6er$anent 'e8a l(n#(l istoriei. EUROPA E)U?.UI MEDIU 55C?ASIC: BSECOLE"E F?I8FIIID Dintre (neltele %olosite ir celelalte l(crari a#ricole5 invest4 #a%ia istorico8ar"eolo#ica a 6(s ir evi'enta #ra6a c( 'inti 'e %ier (tili0ata in Transilvania ( secol(i al Fll8Iea5 coasele si sece rile 'esco6erite la Dino#etia !arvan5 Pac(i(i l(i Soare5 Celei Bratei(5 Ra'(caneni5 BateG Daa$nei si in alte loc(ri5 sai sa6a $etalica5 c($ este ce2 'esco6er&a la Racari5 in a6ro6i erea B(c(restilor. Alte 'ove0i ale 6racticari c(lt(rii cerealiere s(nt 'e6o0&el si #ro6ile 'e cereale5 6entn 6astrarea $ei(l(i si a #ra(l(i 'esco6erite c( 6rile7(l cercetS rilor ar"eolo#ice. In #ro6ile ' cereale 'esco6erite la Stra(lest sa( la Dino#etia8!arvan5 (neli 'intre ele atin#an' o ca6acitat 'e . === &#5 6rec($ si 6rintri (r$ele (nor "a$3are 'in le$i 'e ste7ar5 c( 'i$ensi(ni 'e ?5>= ?5>. $5 s8a( #asit rest(ri car3oni 0ate 'e #ra(5 $ei5 or0 sa( secara %a6t ce il(strea0a i$6ortantG in'eletnicirilor a#rare atat n ase0arile r(rale5 cat si in cele cati se a%la( in c(rs 'e (r3ani0are Dove0i in'irecte5 'ar n( $ai 6(tin convin#atoare5 vin sa 'e$onstre0e si ele 3a0a lar#2 a oc(6atiilor a#rare In ca'r(l societStii ro$anesti 'in secolele FI8FIII. Este vor3a ' $entionarea in 'oc($ente a $orilor actionate 'e %orta "i'ra(lica5 c($ s(nt cele eAistent in Tara Ro$aneasca5 evocate in (iploma cavalenlor ioaniti 'in ?@9<l. ca si 'e 'esco6erireG in sa6at(ri ar"eolo#ice a 6ietrelor 'e rasnite $an(ale5 c($ s(nt cele #as&e ?G Dino#etia8 !arvan5 Pac(i(i l(i Soare5 HHncea8Iasi si in $(lte alte loc(ri. D(6a c(n s8a relevat5 *egenda " tnttdui 3erard 6o$eneste la $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea o roa32
Fi#. >/ Bri0'are 'e %ier 'e ti6 asi$ecric 'e la $l7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 'esco6erite in ase0area (r3ana 'e la Or"ei(l )cc"i.
(/0(.S.p.2< 440 tMPUNIRI STATALE =ancillaG care l(cra la o ase$enea rasnita?5 iar c(6toarele 'e co6t 6aine cercetate la Ra'(caneni5 Dino#etia8 !arvan si in alte localitati o#lin'esc aceeasi realitate. For$a 6re'o$inant4 'e c(lt(ra a ra$as si in aceasta vre$e5 in contln(are5 siste$(l c(lt(rii 6er$anente si al celei te$6orare c( contin(e 'esteleniri5 6e $as(ra ce sol(l c(ltivat era secat(& 'e s(3stante n(tritive. Dar5 alTt(ri 'e aceastS %or$a5 se 6ractica si rotatia si$6la a c(lc(rilor5 $ai c( sea$a in Transilvania5 %ora a 6(tea consi'era acest siste$ 're6t (n asola$ent 3ienal 6ro6ri(80isG era $ai 'e#ra3a o %or$a 6ri$ara a rotatiei c(lt(rilor 6e 'o(a sole. Cat 6riveste %olosirea in#rasa$intelor5 se (tili0a %ertili0area nat(rala a o#or(l(i c(lt7vat 6rin cen(sa re0(ltata 'in 'e%risari5 'in ar'erea 6aielor sa( 6rin #(noire. In orice ca05 6racticarea (n(i ase$enea siste$ 'e in#rasare a 6a$ant(l(i 6e sol(rile sarace este 'oc($entat7 in Transilvania ince6an' c( secol(l a- FT)Mea5 ceea ce 6oate 6res(6(ne %olosirea l(i si in secolele i$e'iat anterioare5 $acar 6e acelasi teritori(. In ase$enea con'itii5 se 6oate vor3i5 eel 6(tin 6e o an($ita 6arte a ceritori(l(i tarii5 'e ince6(t(rile s6ora'ice ale co$erciali0arii cerealelor si in 6ri$(l ran' a #ra(l(i5 In s6ecial in 0onele 'e la #(rile D(narii5 acest %a6t constit(in'5 'e ase$enea5 o $art(rie 6ere$6torie a 6racticarii (nei c(lt(ri cerealiere 'est(l 'e 'e0voltate. A$ va0(t $ai s(s ca scriitor(l 3i0anrin Mi"ail Attaliates arata c($5 in a$i ?=</8?=<95 in ti$6(l 'o$$ei i$6arat(l(i Mi"ail al )ll8lea Para6ina&es5 6o6(latia 'in 55$(ltele si $arile orase 'e la D(nare5 care intretinea( o ar$ata i$6ortanta:5 s8a rasc(lat5 6rintre altele5 'atorita instit(irii $ono6ol(l(i as(6ra #ra(l(i@. Istoricii s(nt5 in #eneral5 'e acor' ca relatarea cronicar(l(i a$intit re%eritoare la inter0icerea 'e catre a(toritatile 3i0antine a co$ert(8l(i li3er al #ra(l(i 6riveste $ar#inile 'e la D(nare ale I$6eri(l(i 3i0antin5 incl(0an' si teritori(l ro$anesc. Un secol $ai ta0i(5 in aceeasi 0ona a #(rilor D(narii se incarca #r'( 6encr( a %i eA6e'iat5 6e cora3ii5 la Pera/. Stirea5 6o$e$ta 'e7a5 a scriitoarei 3i0antine Anna Co$nena5 vor3este 'es6re oc(6atii a#ricole5 c($ ar %i arac(l si se$anat(l #ra(l(i si $ei(l(i in re#i(nea 'e la D(narea 'e -osG aceste cereale a( servit5 intr8o an($ita I$6re7(rare5 ca "rana a cailor ostii 3i0antine9. Alat(ri 'e celelalte $art(rii 'irecte5 %eno$en(l 'e co$erciali0are a #ra(l(i re6re0inti si el o 'ova'a elocventa a 6on'erii inse$nate 6e care o 'etinea5 inca 'in aceasta vre$e5 6ro'(ctia a#rara in ca'r(l econo$lei $e'ievale ro$anesti. C(ltivarea vitei 'e vie5 a le#($elor si a 6o$ilor %r(e'%eri5 a( constit(it5 'e ase$enea5 ra$(ri ale a#ric(lt(rii. In
sa6at(rile ar"eolo#ice s8a( 'esco6erit cosoare 6entr( vie si alte $art(rii ale acestor in'eletniciri5 c($ s(nt 3oa3ele 'e li$e5 3o35 $a0are5 6rec($ si sa$3(ri 'e str(#(ri5 6iersici si visine5 realitati care 'e$onstrea0a 6raccicarea oc(6atiilor cores6(n0atoare.
? @
"cript. rer. 0ung.. II5 6. 9<.. Arcaliares5 6. @=.. / !.LFr.Ta%el5 !.M.T"o$as5 ,r5undm.... Ill5 )iena5 ?>.<5 6. ?<?8?<@5 ?>;5 @KK5 @<K. 9 Anna Co$nena5 )I5 6. ?9G @o$ite&. III5 6. >;.
EUROPA E)ULUI MEDIU R-,""I-U BSECOLELE FII8FIIID 44 * -re&terea animalelor a re6re0entat in toate eta6ele istorice o in'eletnicire tra'itional a societatii ro$anesti5 le#ata 'e celelalte ra$(ri ale #os6o'ariei satesti. Ea tre3(i consi'erata 're6t ra$(ra a a#ric(lt(rii5 'eoarece cresterea vitelor s8a a%lat intr8(n ra6oi 'e reci6roca con'itionare c( c(ltivarea cerealelor si5 in #eneral5 a 6lantelor 'e ca$t !on'itiile concrete ale cresterii ani$alelor 'e catre colectivitatile satesti 'in secolel FI8FIII se re%iecta in 'esco6eriri n($eroase si 'eose3it 'e concl('ente. . Cele $ai n($eroase vesti#ii ale acesrei in'eletniciri scoase la l($ina 'e cercetaril ar"eolo#ice s(nt $aterialele osteolo#ice a6artinan' 'i%eritelor s6ecii 'e ani$ale5 a caro carne intra in ali$enta'a loc(itorilor. S8a( 'esco6erit5 'e ase$enea5 (nelte si alte o3iect %olosite in 6racticarea cresterii ani$alelor5 6rec($ si (nele constr(c'i 'e s(6ratata %olosit ca a'S6ost(ri5 #ra7'(ri si saivane 6entr( ani$alele 'o$estice 'in 6rea7$a #os6o'ariei in s6ecial a celor corn(te. Anali0a $aterial(l(i osteolo#ic a6artinan' ani$alelor 'o$estice 'esco6erit in ase0ari ca aceea 'e la D$o#etia8!arvan5 'e$onstrea0a ca in #os6o'ariil satesti se crestea( in 6ri$(l ran' 3ovine. An($ite vesti#ii5 6rec($ 6iese 'i "arnasa$ent B0a3ale5 6inteni5 scari 'e sa5 6otcoaveD5 atesta (tili0area cal(l(i5 in s6ecia la trans6ort(ri5 'ar si la (nele $(nci c( caracter a#ricol. Desco6erirea constr(ctiilor aneAO 'e 6e lan#a %iecare #os6o'arie si a instr($entelor 'e $arcat vitele arata caracter(l 6riva al 'erinerii acestor ani$ale. *egenda " #itulni 3erard relatea0a ca in secol(l al Fl8leG eAista( In Transilvania $ari %e('ali care 6ose'a( n($eroase t(r$e 'e ani$ale si "et#"eli 'e cal5 in#ri7ite 'e oa$eni 'e6en'enti 'ese$nat7 c( termenul pa&tore&. Falsa 6ro3le$a creata 'e vi0i(nea (nei econo$ii a#rare o6(se celei 6astorale la ro$ani 'e la ince6(t(rile ev(l(i $e'i(5 6ro3le$a i0voran' 'in ten'inta 'e a eAa#era 6on'erer (neia sa( a alteia 'intre aceste 'o(a ra$(ri co$6le$entare ale econo$iei a#ricole5 i %ost in (lti$(l ti$6 c( to$l 'e6asita. Cercetarile a( aratat ca5 in econo$ia ro$Tneasa a secolelor FIIQFIII si in aceea 'in e6oci anterioare sa( $ai noi5 n( 6oate %i vor3a 'e 3 o6ti(ne intre econo$ia a#rara si cea 6astoreasca5 intre o econo$ie 6revalent a#rara si (na 6revalent 6astorala5 ci 'oar 'e o econo$ie $iAta 'e c(ltivatori 'e cereale si 'e crescatori 'e ani$ale5 intr8o (nitate lo#ica si %iinctionala. Aceasta 'ec(r#e5 in $o' i$6licit5 'in caracter(l sta3il al ase0arilor si 'in necesitatea 6roc(rarii in #os6o'aria taraneasca a $arii $a7oritati 'e 6ro'(se necesare "ranei si i$3raca$intei5 6rec($ si 'in necesitatea In#rasarii o#oarelor 6rin tinerea te$6orara a t(r$elor5 6ri$avara si coa$na5 in 7(r(l sat(l(i. Tot 'in aceasta ra$(ra a econo$iei 6rovenea si (n 6l(s 'e 6ro'(se 'estinat sc"i$3(l(i. As(6ra loc(l(i si a rol(l(i oc(6at in econo$ia $e'ievala ro$ineasca 'e %eno$en(l 'e 55trans"($anta: s8a( 6(rtat 'isc(tii n($eroase5 iar (nele l(crari5 $ai c( sea$a 'in istorio#ra%ia straina5 a( acor'at acest(i %eno$en c"iar 55valentele ancestrale:5 'e 55vitali0are: a 6o6or(l(i ro$an. St('ii te$einice5 recent intoe$&e5 a( 'e$onstrat a6aritia relativ tar0ie si teritorial 'eli$itata a acest(i %eno$en in re#i(nile nor'8'(narene5 %eno$en 'e s6eciali0are 6rin eAtin'erea (nei ra$(ri a econo$iei $iAte5 ar"aice5 in con'i6i istorico8#eo#ra%ice 6artic(lare5 6ro'(sa o 'ata c( reor#ani0area vietii societatii $e'ievale 'in Transilvania. IMPLTNIRI STATALE Ace&t 6astorit trans"($ant 6en'(latori(5 care a caracceri0at in trec(t o cate#orie re'(sa. 'e ase0ari ro$anesti 'in s('(l si s('8esr(l Transilvaniei5 a re6re0entat o eAce6tie 'e la 6astoriail 'e '6 tra'itional al 6o6or(l(i nostr(5 'e0voltan'(8se c( ince6ere 'in secolele FIII8FI) in satele 'e 6e versant(l nor'ic al Car6atilor Meri'ionali5 'in est(l O&(0(l(i si 6ana la Mar#ini$ea Si3i(l(i. Mo3il(l 6rinci6al al 'e0voltarii trans"($antei in satele 'e s(3 $(nte I8a constit(it sensi3ila 'e0voltare 55in'(striala: a oraselor 'in aceasta 0ona5 'e0voltare care recla$a $aterie 6ri$a si o%erea o 6iata 'e 'es%acere cores6(n0atSare. Toc$ai in le#at(ra c( aceste nevoi a a6ar(t si s8a 'e0voltat5 in li$&ele c(nosc(te5 $'eletnicirea 'e crestere a oilor in n($ar $ai $are 'ecat nevoile interne ale #os6o'ariilor 6ro'(catoare5 a7(n#Tn'(8se ast%el la 6racticarea trans"($antei. N( eAista ar#($ente si te$ei(ri 6entr( inter6retarea acest(i e6iso' al relatiei 'e coo6erare econo$ica 're6t %eno$en caracteristic al econo$iei $e'ievale ro$anesti si 6entr( #enerali0area l(i la nivel(l intre#ii 6o6(latii. O3servatiile 6rivin' trans"($anta la ro$anii 'e la s(' 'e D(nare5 (n'e %eno$en(l a %ast concli(onat 'e I$6re7(rarile 6olitice si #eo#ra%ice ale centr(l(i Penins(lei Balca$ce5 n( 6ot %i eAtinse as(6ra teritoriilor nor'8'(narene. Loc(itorii ase0arilor sit(ate 6e $al(l D(narii sa( 'e8a l(n#(l altor a6e5 in 7(r(l 3altilor si al lac(rilor $ai i$6ortante5 se oc(6a( si c(pe&cuitul. valori%ican' i$6ortantele re0erve 6iscicole ale a6elor res6ective. Mart(rii 'irecte ale acestor in'eletniciri in secolele FI8FIII5 6e lan#a (nele in%or$atii 'in i0voarele sense5 s($ si vesti#iile 'esco6erite in cercetarile ar"eolo#ice e%ect(ate in 'i%erite ase0ari 'e 6e teritori(l Ro$aniei5 atestan' valori%icarea 3o#atiilor 6iscicole. Asa5 'e 6il'a5 la Dino#etia8!arvan5 Pac(i(l l(i Soare5 ca si in alte localitan (n'e s8a( %ac(t cercetari5 a( iesit la iveala n($eroase (nelte 'e 6esc(it5 6rec($2 "ar6oane5 (n'ite5 carli#e5 ostii5 ca si %oarte $(lte #re(tati 'e navo'. In sco6(l asi#(rar( (n(i nivel ri'icat si $ai ales constant al 6esc(it(l(i5 se
a$ena7a( ia0(ri5 "elesteie si 6escarii5 c($ a( %ost cele $entionate in (iploma cavalerilor ioaniti 'in ?@9<5 eAistente in OlteniaC. Cantitarile $an 'e 6este servea( n( n($ai 6entr( saris%acerea neces&arilor 'e "rana ale loc(itorilor 'in 0onele 6iscicole5 ci si la co$erciali0area acest(i ali$ent 'e 3a0a in interior(l tarii si c"iar in re#i(ni $ai in'e6artate. Asa se eA6lica eAistenta5 in (nele ase0ari cercetate ar"eolo#ic5 sit(ate in a%ara 0onelor 6iscicole5 a oaselor 'e 6este 'e s6ecii si 'e $ari$i variate5 care tra'ea0a 6rovenienta lor 'in loc(ri 'e 6esc(it $(lt in'e6artate 'e ase0area res6ectiva. In acelasi sco65 al ali$entariei in 6ri$(l ran'5 se 6ractica si v2natoarea 'e catre o 6arte 'intre loc(itorii ase0arilor 'in secolele FI8FIII. Pa'(rile5 care aco6erea( intr8o $as(ra i$6ortant4 teritori(l Ro$aniei5 o%erin' o $are varietate 'e ani$ale sal3atice5 co$6leta( necesar(l 6entr( ali$entarie5 'ar era( vanate si 6entr( valoarea 6ieilor si a 3lan(rilor. O3li#aria (nor o3sti satesti 'in Transilvania 'e a 6re'a c(rrii re#ale 3lan(ri 6retioase5 'e a creste soi$i 6entr( vanatorile re#ale sa( 'e a 6artici6a la aceste vanatori5 se o#lin'este in to6oni$e s6eci%ice care a6ar $ca 'in secol(l al Flll8lea sa( s(nt eA6res $entionate in 'oc($ente' EAa$en(l osteolo#ic al vesti#iilor 'in (nele ase0ari cercetate
l @
(/0(.l. p. @@. (IE -. veac. <I. <II &i<III. I5 6. .=5 .@.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSE!OLELE FII8FIIID 444 ar"eolo#ic 'e$onstrea0a 6re0enta in ali$enta(a loc(itorilor si a ani$alelor sal3atice Q ie6(ri5 cervi'ee5 $istreti etc. Q 6rovenite 'in 6racticarea vanatorH. 9inerittd. )alori%icarea 3o#aPiilor nat(rale ale sol(l(i si ale sii3sol(l(i tarii a ca6ata in 'ec(rs(l secolelor FII8 FIII noi valente 'atorita in s6ecial interes(l(i crescin' a a(toritarii re#ale 6entr( eA6loatarea $inere(rilor si a altor s(3stante 'e 6ri$a necesitate In sco6(l (nei valori%icari $ai intense si $ai 3ine or#ani0ate a $etalelor 'e 3a0a B%ler a(r5 ar#$tD5 a%late in $ai $are cantitate in Transilvania si in Banat5 re#alitatea (n#an a intensi%icat eA6loatarea acestora 6rin a'(cerea5 in secolele FIIQFIII5 a (nor $iner #er$ani5 carora li s8a( acor'at 'i%erite 6rivile#ii. Aceste 6rivile#ii contin si in%or$ati i$6ortante 6rivin' 6roces(l eAtractiei $etalelor. Asa5 'e 6il'a5 act(l 'e con%ir$are z 6rivile#iilor initiale ale $inerilor veniti 'in localitatea EisenZ(r0el 'in A(stria5 'atanc 'in secol(l al Flll8lea5 en($era 6e c(ltivatorii =cuttore&G $inelor 'e %ier 'e la Re$etea 6e %ierari = arO abriG. 6e $ineri =urburariiG. car3(nari %carbonariiG. l(cratori =labora!tore&G. ca si 6e t(rnatorii 'e %ier c( a7(toarele lor?. Mesterii s6eciali0ati in e%ect(aree o6erati(nilor te"n&e 'in ca'r(l 6roces(l(i 'e eAtractie5 'e re'(cere si 'e 6rel(crare z %ier(l(i5 alat(ri 'e $inerii a(to"toni5 a( 'at (n no( i$6(ls eA6loatarii $etalelor 'e 3a0a5 Alte i0voare scrise5 c($ ar %i cronica r(seasca 'e la $anastirea S%. I6arie@5 $entionea0E eA6loatarea %ier(l(i 'e la Ro'na in ?@/.5 iar canonic(l Ro#eri(s 6o$eneste aceleasi $ine 'e la Ro'na5 cativa ani $ai tar0i(5 c( 6rile7(l navalirii tatarilor. Prin scoaterea la iveaU a vesti#Ulor 6roces(l(i 'e eAtractie5 'e re'(cere si 'e 6rel(crare a $etalelor5 constan' 'in (nelte 'e $iner5 c(6toare 'e re'(s $inere(l5 3(cati 'e $inere( sa( 0#(ra re0(ltate 'in 6roces(l 'e re'(cere5 investi#atia ar"eolo#ica a 6(s in evi'enta eAistenta $(ltoi eA6loatari ale $inere(l(i 'e %ier 6e teritori(l Transilvaniei5 in s6ecial in i$6re7(ri$ile H(ne'oarei5 'ar si la Sarasa( in Mara$(res5 6rec($ si in Banat5 In centre ale $inerit(l(4 (n'e5 in #eneral5 6roces(l 'e valori%icare a %ier(l(i avea o vec"e si i$6ortanta tra'iPie. EA6loatarea si a altor $etale5 $ai c( sea$a a $etalelor 6retioase5 in teritoriile ro$anesti intracar6atice5 a c(nosc(t si in secolele FII8FIII o a6recia3ila 'e0voltare. Ca si in ca0(l eA6loatarii %ier(l(i5 $inerii #er$ani coloni0ati in satele Crica( si I#"i( 8 7('. Al3a5 a( 'es%as(rat o 3o#ata acrivitate 'e eA6loatare a a(r(l(i si a ar#int(l(i 'e la $inele =montanaeG 'in Zlatna5 '(6a c($ arata actele 6rivile#iale ce li s8a( acor'at. Re0ervele a(ri%ere si ar#inti%ere 'e la Ro'na era( si ele eA6loatate in aceasta vre$e. Un act 'in ?@K; e$is la Ro'na $entionea0a eAistenta $inelor 'e ar#int5 6rec($ si a (n(i 6on' 'e Ro'na al $arcii 'e ar#int c(rat/. O eA6loatare intensa5 a a(r(l(i $ai c( sea$a5 se constata in secolele FII8FIII si laC Baia 'e Aries5 (n'e (n 'oc($ent 'in ?@<? 6reci0a venit(l ce reve8nea 3isericii catolice 6rin inter$e'i(l e6isco6iei 'e Al3a I(lia5 'e la $inerit(l 'in 0ona. Alat(ri 'e $etalele 'e7a 6o$enite5 o ai$ 3o#aPie a sol(l(i si a s(3sol(l(i5 sarea5 a contin(al a %i eA6loatata in 'ec(rs(l secolelor $entionate5 ca (n(i 'intre $ineralele
? 2
Ibidem. 6. /<>. +olnoe &obranie. II5 Moscova5 ?;K@5 6. <<>. / (I/ -. veac. <I. <II&i <III. ?5 6. /?=.
442 IMPLINIRI STATALE in'is6ensa3iie in ali$entarea o$(l(i si a ani$alelor. C($ s8a aratat $ai s(s5 *egenda " antu#d 3erard $entionea0a inca 6entr( 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl8lea $o'(l in care voievo'(l A"t($5 'in 6artile 3anatene5 a ase0ar 6a0nici si va$esi 6e c(rs(l M(res(l(i 6ana la Tisa5 6entr( a 6erce6e va$a sarii ce se eA6loata 'in ocnele transilvanene si se trans6orca c( a7(tor(l 6l(telor in re#at(l Un#ariei. Sarea6rovenin' 'in Transilvania esce trec(ta si in tari%(l varaal 'in Hein3(r# si Stein BA(striaD5 intoc$it catre s%arsit(l acel(iasi secol5 iar in ?=<. a6are $en(onata 6entr( 6ri$a oara va$a sarii 'e la T(r'a5 6e 'r($(l Aries(l(i si al M(res(l(i. In secolele FII8FIII stirile 6rivin' eA6loatarea sarii 'in Transilvania se in$(ltesc. Un 'oc($ent 'in ??/> $entionea0a5 6rintre oa$enii 'e6en'ent4 ai (nei $anasriri5 @. 'e loc(itori 55'in sat(l S("at(5 a'(catori 'e sare
BcareD se reintorc 'e cate sase on 6e an5 'in 6artile Transilvaniei5 Bvenin'D c( 'o(a nave 6ana la car#(l S($3(t" BSa$3ateni Q 7('. Ara'D:?. Alte 'oc($ente atesta i$6ortante canritati 'e sare eAtrase 'in ocnele 'in Transilvania5 sare care era a6oi trans6ortara c( a7(tor(l l(ntrilor si al 6l(telor in interior(l re#at(l(i Un#ariei@ sa( in Balcani. Activitatea 'e valori%icare a $arilor 'e6o0ite salini%ere a contin(at si in secolele (r$atoare5 in ve'erea co$erriali0arii sarii 6e 6iata internP5 si 6e cea eAtern4 Privile#i(l acor'at 'e re#alitate cavalerilor te(toni in ?@??5 con%ir$at in ?@@@5 6reve'ea ca acestla sa ai3a cate sase nave 6entr( trans6ort(l sarii 6e Olt si 6e M(res5 6rec($ si ocnele 'e sare5 %iin' sc(titi 'e orice va$a la trecerea 6rin tara ro$a$lor si sec(ilor5 55sa '(ca sare 6rin tot re#at(l nost$ la $ers in 7os:/. La @ i(nie ?@9<5 re#ele Bela al I)8lea 6er$itea cavalerilor ioaniti sa trans6orts sare s6re 6artile 'intre B(l#aria5 !recia si C($ania2 55sa scoata BsareD 'in orice ocna 'in Transilvania 'e (n'e /e va %i $ai (sor:5 $entionan'(8se5 c( acest 6rile75 nave $ari si $ici 6entr( trans6ort(l sPriiP. O i$a#ine a6roAi$ariva as(6ra vol($(l(i 'e sare eAtras ne8o o%era (n 'oc($ent 'in ?@//D 'in care a%la$ ca ?? 3isericCi 'e 6e teritori(l Transilvaniei 6ri$ea( s6re %olos(l 6ro6ri( circa .= === 'e 3olovani 'e sare5 cantitate ce re6re0enta 'oar o an($ita cota 'in ceea ce se eAtra#ea 'in ocne la acea 5. vre$e8 Pe teritori(l Mol'ovei si al Tarii Ro$anesri5 valori%icarea res(rselor $inerale locale a contin(at la nivel(l e6ocii 6rece'ente5 6rin %olosirea5 in 6ri$(l ran'5 a $inerali0atiilor 'in neo%or$ati(ni se'i$entar8al(vionare5 ras6'n'ite In %oarte $(lte 0one. Invesri#atia ar"eolo#tca 'e 6ana ac($ a 6(s in evi'ent4 o 3o#ata acrivitate 'e valori%icare a $inere(rilor 'e %ier in secolele FI8FIII5 intr8o serie 'e iocalitari2 Stra(lesti8B(c(resri5 Cetatenii 'in )ale 8 7('. Ar#es5 Batca Doa$nei Q 7('. Nea$t5 Ra'(caneni Q 7('. Iasi5 Dino#etia8!arvan5 Pac(i(l l(i Soare si in $(lte alte Ioc(ri. In ase0arile $entionate a( %ost scoase
? 2
Ibidem. I5 6. /. Ibidem. 6. /5 95 ; etc. / Ibidem. 6. ?>/8?>9. 9 Ibidem. 6. @K<8@!>. . Ibidem.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 443 la iveali si c(6toare 'e re'(s $inere(l5 intre#i sa( in stare %ra#$entara5 l(6e 'e %ier sa( 3(cati 'e 0#(ra re0(ltate 'in 6roces(l 'e re'(cere. Toate aceste 'oc($ente 'e$onstrea0a. c($ necesitatea 'e $aterie 6ri$a 'e 3a0a5 in ve'erea o3tinerii (neltelor a#rare5 a ar$a$ent(l(i si a 6leselor 'e "arnasa$ent sa( a o3iectelor 'e (0 casnic5 a con'(s5 in H6sa (n(i co$ert 'e0voltat5 care sa 6(na la 'is6o0itie $ateria 6ri$a solicitata5 la valori%icarea 6osi3ilitarilor locale5 c"iar 'aca acestea era( re'(se si 'aca 6(nerea lor in valoare necesita e%ort(ri 'eose3ite. Des6re eAtractia sarii 'in $al(rile 'e sare care insotesc versancii Car6arilor Estici si S('ici5 'esi n( 'etine$ inca in%or$atii certe5 care sa ateste aceasta eAtracrie in secolele FIQFIII5 se 6oate consi'era ca eA6loatarea sarii a %ost o 6er$anenta si in aceste 0one. I0voare 'in a 'o(a 7($State a secol(l(i al Flll8lea $entionea0a5 'e alt%el in $o' eA6res5 activitatea 'e co$erciali0are a sarii 6rin 6ort(rile 'e la D(narea 'e -os5 sare care ar 6(tea 6roveni si 'in ocnele $ol'ovene5 Tra a eAcl('e $sa sarea $arina 'e la T(0la5 'in Do3ro#ea. 9e&te&ugtirile. Alat(ri 'e a#ric(lt(ral si 'e $inerit5 6ro'(ctia $estes(#areasca 'e 6e teritori(l tarii noastre in secolele FII8FIII s8a $scris si ea 6e coor'onatele (nei evol(tii n(antate5 in %(nctie 'e con'iriile %avora3ile sa( $ai 6(tin 6ro6ice 6e care socletatea Ie8a c(nosc(t in acea vre$e. In #eneral vor3in'5 6roces(l 'e s6eciali0are5 'e 'es6rin'ere a noi ra$(ri $estes(#aresti 'in $estes(#(rile 'e 3a0a5 a contin(at sa se $ani%este si in 6erioa'a la care ne re%eri$5 'esi stin#"erit5 intr8o 3(na $as(ra5 'e i$6act(l (lti$(l(i val 'e 6o6oare no$a'e. Fara in'oiala ca 'es6rin'erea 'in co$(nitate a $estes(#a$l(i 6ro6ri(80is5 care e%ect(a o $(nca co$6leAa5 6rin 'e6asirea nivel(l(i 6ro'(criei casnice5 n8a %ost co$6leta. El contiri(a sa ia 6arte la 6roces(l 6ro'(ctiv al o3stii 'in care %acea 6arte5 6roces 'e re#(la a#rar5 i$3inan' in'ele$icirile noi c( cele anterioare5 %or$a ti6ica5 'e alt%el5 6entr( re#t$(l econo$ic $e'ieval. Un(l 'intre cele $ai i$6ortante $estes(#(ri 'in acea vre$e5 6rivit 6rin 6ris$a #ra'(l(i 'e 'es6rin'ere 'e in'eletnicirile a#rare5 ?8a constit(te prelucrarea metalelor. o3'n(te 6rin co$6leA(l si 'i%icil(l 6roces al eAtrac'ei si al re'(cerii $inere(rilor $etali%ere la care ne8a$ re%erit. Mesterii 'in 'o$eni(l 6rel(crarii $etalelor a( %ost5 'e alt$interi5 cei 'intai s6ecialist4 care s8a( evi'entiat intr8o $as(ra $ai $are5 in san(l societatii5 o 'ata c( cresterea 'ivi0i(nii $(ncii. Desi acesti $esteri $ai contin(a( sa in$an(nc"e0e in 6reoc(6arile lor atat o6eratiile 'e eAtractie si 'e re'(cere a $inere(rilor5 cat si 6e cele 'e 6rel(crare 6ro6ri(80isa5 tot(si5 $ai c( sea$a in 0onele a6(sene si in cele s('8estice ale tarii5 se constata 6ro#rese in 'irecria 'i%erentierii lor. Sa6at(rile ar"eolo#ice a( scos la iveala 'ove0i concl('ente ale 6rel(crarii $etalelor in ateliere 'e %ierarie5 (nelte 'e 6rel(crare a $etalelor5 o3iecte 'in %ier %inisate sa( a%late in c(rs 'e %inisare5 6rec($ si 'ese(ri 'e la ela3orarea acestora. La Dino#etia8!arvan5 'e 6il'a5 s8a 'esco6erit o asa8n($ita 55casa a %ierar(l(i:5 'in interior(l careia 6rovenea o $are cantitate 'e o3iecte 'e %ier si 'e c(6r(5 3(cati 'e $etal s(3 %or$a 'e 3are a%late ?MPLINIRISTATALE in c(rs 'e 6rel(crare si ti6are 'e l(t 6entrci t(rnarea (nor inele sa( a altor o3iecte.: Un atelier ase$anator s8a
'esco6erit la Pac(i(l l(i Soare5 (n'e a( %ost rec(6erate5 6rintre altele5 (nelte si cre(0ete 6entr( reali0area 'i%eritelor 6iese 'e $etal5 6rec($ si o nicovala 6entr( 6rel(crarea $eta-elor 6retioase. Ase$enea vesti#ii a( a6ar(t si in alte localitati2 HlinceaQIasi5 Batca Doa$nei5 in i$6re7(ri$ile B(c(restilor5 la Cetatenii 'in )ale5 Bratei( si Da3aca5 Sarasa( in Mara$(res. La Batca Doa$nei s8a( 'esco6erit si (nelte 'e %ierar 6rintre (neltele5 ar$ele si o3iectele 'e (0 casr(c2 nicovala5 cleste5 s%re'el si 6ila5 'esco6erirea inte#ran'(8se 'e6lin in conteAt(l social86olitic al co$6leA(l(i 'in secolele FII8FIII cercetat acolo. Se 6oate a6recia ca n( eAista ase0are $ai i$6ortant4 'in secolele a$intite in care cercetarea sa n( %i scos la iveala vesti#ii ale $estes(#(l(i 6rel(crarii $etalelor. Un alt $estes(# %oarte i$6ortant a %ost olaritul. 'atorita i$ensei cantitari 'e 6ro'(se 6e care le reali0a5 'e re#(la vase 'esco6erite 6rin cercetari ar"eoio#ice. Cererile $ere( crescan'e 'e reri6iente 'in l(t in ve'erea (tili0arii lor casnice a( 'eter$inate ca si in ca0(l 6rel(crarii $etalelor 'e 3a0a5 cresterea 6ro'(c6ei $esterilor olari si in$(ltirea acestora. N( se 6ot conce6e (nitatile 'e viata $e'ievala ro$aneasca %ara eAistenta (n(ia sa( a $ai $(ltor centre 'e olari. In an($ite sate5 care 3ene%icia( 'e $aterie 6ri$a 'e 3(na calitate5 se 6oate vor3i5 inca 'e la acest nivel cronolo#ic5 'e o s6eciali0are in 'irectia 6ro'(ctiei 'e cera$ica a (nei 6arti i$6ortante a $e$3rilor o3stii. Pre0enta olarilor este 'ove'ita 'e 'esco6erirea (nora 'intre (neltele lor 'e l(cr(5 a atelierelor in care I(cra(5 si in'eose3i a c(6toarelor 'e ars cera$ica5 a re3(t(rilor ivite in 6roces(l $(ncii si5 in s%arsit5 a 6ro'(selor o3tin(te. Cele $ai concl('ente 'intre $art(rii 6rivin' c(6toarele 'e ars vasele 'e l(t5 'atan' 'in secolele FII8 FIII5 a( %ost scoase la iveala la Dino#etia8!arvan5 Hlincea8Iasi5 Pac(i(l l(i Soare si in alte loc(ri. In centrele $ai i$6ortante5 'e re#(la la D(narea 'e -os5 se reali0a si cera$ica srnalt(ita5 'ova'a 6ro'(cerii sale 'e catre $esterii local4 constit(in'8o (r$ele s$al%(l(i 6relins 6e alte vase sa( 6e s(6ortii vaselor5 inainte ca acestea sa %i %ost intro'(se in c(6tor5 asa c($ s8a constatat la Pac(i(l l(i Soare si la Harsova. Reali0area s$alrnirii era con'itionata 'e eAistenta (n(i c(6tor 6er%ectionat 'e ars cera$ica5 6reva0(t c( #ratar ori0ontal intre ca$era 'e %oe si aceea 'e coacere. Un $estes(# la %el 'e i$6ortant in viata corn (rn tatilor5 ca si olaria sa( 6rel(crarea $etalelor5 ?8a constit(it morari?l. Mesterii $orari n( a( li6sit a6roa6e 'in nici o ase0are $ai $are sit(ata 6e c(rs(l vre(nei a6e c(r#atoare5 'eoarece in aceste secole %3rta "i'ra(lica era %olosita 'in 6lin la actionarea 6ietrelor $orii. Pri$a atestare 'oc($entara a acestor $ori actionate 'e %orta a6ei in teritoriile ro$anesti eAtracar6atice 'atea0a 'in ?@9<5 can' s(nt 6o$enite $orile 'e la s(' 'e Car6ati?. Pe teritori(l Transilvaniei5 $enrionarea (nei ase$enea stari 'e l(cr(ri in 'oc($ents este ceva $ai tirn6(rie. Constr(irea5 instalarea si re6ararea $orilor constit(ia( 6reoc(6ari ale $esterilor $orari5 care 6ose'a( c(nostinte in a$6lasarea $orii in %(nctie 'e c(rs(l a6ei si in asa$3larea 6artilor co$6onente ale (/0B. I5 6. /8U.
Fi#. >9 O3itcte 'e 6o'oa3s si accesorii ves'$encare 'in inventar(l $or$incelor 'in necro6ola 'in secolele FIII8Fl) 'e la Tri%esti.
Fi#. >< Cera$ica s$al%(ira 'e ti6 esr8e(ro6ean 'ecorata c( $otive #eo$errice Vi 0oo$or%e5 'in secol(l al Fl)8lea5 'esco6erita la Or"ei(l )ecl(.
EUROPA.E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /9? instala(ei2 aA(l5 6ietrele5 roata 6ro6ri(80isS5 7#"ea3(rile5 %iarele5 ver#"iile5 covetile5 6recCi0ate in 'etali( 'e inse$nari $ai tar0ii?. In 'o$eni(l con&tnicpiilor. $ai c( sea$a al celor $ilitare si reli#ioase5 eAista( $esteri constr(ctori5 6ietrari5 0t'ari5 le$nari5 care a( con'(s santierele %orti%icatiilor $ilitare5 6rec($ si cele ale $arilor $anastiri si 3iserici. Cercetarile a( 'e$onstrat ca5 ince6an' c( secol(l al FII8leaC5 activitatea constr(ctive a c(nosc(t o tre6tata 'iversi%icare. Alat(ri 'e l(crarile 6atronate 'e re#alitate si 'e 6rinci6alele or'ine $onastice5 in Transilvanis reali0arile n($eroaselor santiere locale a( a7(ns sa re6re0inte5 $ai ales s(3 as6ect cancitativ5 6on'erea 6rinci6als 'in acest 'o$eni(. Un %eno$en si$ilar 'e 'iversi%icare a activitatii constr(ctive s8a $ani%estat 6e 6arc(rs(l secolelor FII8FIII si in re#i(nile a%late s(" a(toritatea I$6eri(l(i 3i0antin. In $(lte 6arti 'in ter&oriile %ostelor 6rovincii ro$ane5 (n'e r(inele 'e e6oca ro$ana sa( ro$ano83i0antina $ai 'Tin(ia(5 $esterii locali a( %3losit intens $aterialele 'e constA(ctie scoase 'in aceste vesti#ii. In Transilvania a( a6ar(t in secol(l al FII8lea 6ri$ele cetati re#ale c( 0i'(ri 'e 6iatra5 iar constr(ctiile 'e 0i' s(nt atestate in eta6a 6e care o (r$ari$ ai' si in Tara Ro$aneasca2 la C(rtea 'e Ar#es si la Cetatenii 'in )ale5 6rec($ si in 6artile s('ice ale Mol'ovei si cele nor'ice ale Do3ro#ei2 Cetatea Al3a5 C"ilia si in alte loc(ri. . +relua!area o&ului&i a cornului. alta ra$(ra 'e 6ro'(ctie $estes(#areasca5 a %ost5 'e ase$enea5 6(sa in evi'ent 'e (n n($ar inse$nat 'e 'ove0i scoase la iveala 6rin sa6at(ri ar"eolo#ice5 constan' 'in (nelte5 $ateriale In stare %inita sa( in c(rs 'e 6rel(crare. Din coarne si oase 'e ani$ale se con%ectiona( i$6(n#atoare5 n($ite si 6otricale5 6lasele 'e (nelte si c(t&e orna$entate c( 'ecor(l 55in oc"i(ri:5 6ie6teni5 var%(ri 'e sa#eti si rasc"itoare 6entr( in'ns(l %irelor5 ca6ete 'e "ara6nice5 carli#e5 o3iecte 'e 6o'oa3a si $(lte altele. Desco6eririle 'e la Dino#etia8 !arvan5 $ai c( sea$a5 'ar si 'in alte localitati5 il(strea0a concl('ent $estes(#(l 6rel(crarii os(l(i si a corn(l(i
in 'ec(rs(l secolelor FII8FIII. 6or&ul t pe&iitttl. oc(6atii %recvente ale loc(itorilor 'e 6e teritori(l tarii noastre in secolele FII8FIII5 s(nt 'oc($entate $ai ales 6rin 'esco6eriri 'e %(saiole 6entr( tors(l lanei sa( a %irelor 'e in sa( 'e cane6a5 l(crate 'in 6iatra5 l(t5 os si c"iar 'in $etal. D(6a c($ s8a a$intit5 la Dino#etia8!arvan s8a( %ac(t 'esco6eriri care 'e$onstrea0a ca $estes(#(l Pesatoriei a7(nsese la (n nivel te"nic avansat. S8a( 'esco6erit5 6rintre altele5 var%(ri 'e rasc"itoare 'in corn 'e cer3 ca%e servea( la (r0it(l %irelor5 %ira#$ente 'e 6an0a si rest(ri 'e %(ior le#at in 6a6(si. Anali0ele 'e la3orator e%ect(ate as(6ra acestor rest(ri a( 6reci0at c@.ave$ 'e8a %ace5 in 6rinci6al5 c( %ire si tesat(ri 'e cane6a si 'e in B9=8.=aD. Cal&atea acestor tesat(ri5 in s6ecial a sto%ei c( %lotari5 6rel(crate local5 ca6etele 'e tin'ec"i l(crate 'in %oite 'e ara$a varate cate 'o(a (na intr8alta5 atesta 6re0enta ra03oi(l(i 'e ti6 ori0ontal in ase0area 'o3ro#eana in secolele FI8FII. Acest %a6t con%era re#i(nilor ro$anesri 'e la D(nSrea 'e -os rol(l 'e veri#a i$6ortanta 6e 'r($(l 'i%(0arii acestei i$6ortance reali0ari te"nice5 'in Bi0ant s6re centr(l E(ro6ei.
N. lor#a5 "tttdii i dacttmente cupriv'tre la i&toria rom tnibr. B(c(rePti5 IQII5 ?;=?5 6.@>/.
422 IMPLINIRI STATALE Pentr( satisracerea nevoilor 'e i$3raca$inte si 'e incalta$inte ale 6o6(latiei l(cra( $ai $(lte cate#orii 'e rnestes(#ari 'in 'o$eni(l prelucr0riipieilor&i alblanurilot &i 'in eel al preliicr trii te&ntnrilor. Pie-arii5 ci0$arii5 co7ocarii si croitorii s(nc $entionati in 'oc($ente' secolelor FII8FIII sa( s(nt atesrati5 in (nele ca0(ri5 6rin 'esco6erirea 6ro'(selor acrivitatii lor. A-at(ri 'e celela&e care#orii5 acesti $esteri si8a( a'(s o concri3(tie inse$nata la 'e0voltarea tre6tata a 6roce'eelor ce"nice si la satisracerea5 6e $Ss(ra necesitatilor e6ocii5 a cererii 'e 6ro'(se $estes(#aresti reclarnate 'e societatea ro$aneasca. -irculatia v?netara. D(6a inlat(rarea $arel(i 6ericol 6e care ?8a( re6re0entar 6entr( I$6eri(i 3i0antin (lti$ele inva0ii ale 6ecene#i-or5 c(r$ate 6rin in%ran#erea acestora in an(l ?=;? la Le3(nion5 i$6ara$l AleAios I Co$nen(l intre6rin'e in ?=;@*?=;/ o re%or$s ra'icals a siste$(l(i $onetar i$6erial. In te$ei(l acestei re%or$e5 AleAios I 6(ne ca6at e$iterii no$inal(l(i 'e a(r5 'en($it nomi&ma Q (r$as ai vec"i(l(i &olld>i& ro$ano8 3i0antin Q5 care s(%erise a$6le 'evalori0ari s(ccesive5 6rin alterarea titl(l(i $etal(l(i 6rerios5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fl8lea si in 6ri$ii 0ece ani 'e 'o$nie ai acest(i i$6arat 'in 'inastia Co$nenilor. In loc(l l(i5 re%or$a l(i AleAios I creea0a (n no( no$inal 'e a(r5 'en($it #CperpCroti. ceea ce insea$na a(r trec(t 6rin %oe5 a'ica a%inat 6rin to6ireG in 'oc($entele re'actate in li$3a latina5 no(a $one'a 3i0antina 'e a(r 6(na 'en($irea 'e perpeni&. 'e (n'e perper in li$3a ro$ana. Potrivit nor$elor sca3ilite 6rin re%or$a l(i AleAios I5 "I6er6er(l sa( 6er6er(l no( creat cantarea teoretic ?*<@8a 'intr8o li3ra 3i0antinaG avea o #re(tate 3r(ta 'e 959@8 959/ #5 iar titl(l a(r(l(i se ri'ica5 initial5 la >>=*? ===G era5 're6t (r$are5 o $oneta 'e a(r 'e %oarte 3(na calitate5 ceea ce i8a a'(s c(ran' (n rol 'e %r(nte in circ(latia $onetara 'in 3a0in(l oriental al Marii Me'iterane. Avea $ai $(lte s(3'ivi0i(ni5 'in rin'(l carora cea $ai i$6ortantP5 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic5 era o $one'a 'e 3ilon Balia7 'e c(6r( c( 6(tin ar#int5 (neori si c( stani(D5 6(rtan' 'en($irea 'e a&pron trac#C. tracbC&zn &tamenon\ (n 6er6er 'e a(r era ec"ivalent c( 9> 'e ase$enea trac"es sa( sta$ena. Mone'e 6rovenin' 'in 6ri$ele ernisi(ni ale re%or$ei l(i AleAios I Co$nen(l a( a7(ns %oarte re6e'e la D(narea 'e -os5 %a6t 'ove'it 'e (nele 'esco6eriri locale5 'atan' 'in aceasta vre$e. A( contin(at sa 6atr(n'a in aceeasi 0ona e$isi(nile $onetare ale (r$asilor l(i AleAios I Co$nen(l5 6ana la c(cerirea Constantino6ol(l(i 'e ca:tre 55latini: B?@=9D5 in ti$6(l cr(cia'ei a I)8a5 c( s6ri7in )enetian5 %a6t ce a '(s la 'estra$area I$6eri(l(i 3i0antin si la crearea I$6eri(l(i latin 'e Rasarit. Desco6eririle ce contin $one'e 3i0antine eniise in aceasta vre$e5 6er6eri 'e a(r5 'ar $ai ales trac"ea Bsta$enaD 'e 3ilon5 s(nt %oarte n($eroase si a( %ost se$nalate atat in Do3ro#ea5 cat si in stln#a D(narii5 'in Banat si 6ana in nor'(l Mol'ovei5 6rec($ si in interior(l arc(l(i car6atic. Mone'a I$6eri(l(i 3i0antin contin(a s/ %ie 'ec %olositS5 in circ(latia locala5 ca $i7loc 'e sc"i$3 co$(n in intre# s6ati(l ro$anesc5 ca o 'ova'a a (nitatii sale econo$ice. Din eAa$inarea acestor 'esco6eriri $onetare5 se constata5 6e 'e alta 6arte5 ca5 i$6otriCva (nor aste6tari oarec($ %iresti5 crearea stat(l(i vla"o83(l#ar al Asanesrilor in an(l ??>K EUROPAE)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOI.ELE FII8FIIID n( a intrer(6t 6atr(n'erea (lterioara5 in s6ati(l ro$anesc 'in Car6ati si 'e la D( 'e7os5 a $one'elor e$ise 'e I$6eri(i 3i0antin 6ana in an(l ?@=9. Acest %a6t este 'c 'e 6re0enta in aceasta 0ona a (nor $one'e 'e 3ilon5 e$ise 'e i$6arat(l AleAios al II ele a( a6ar(t i0olate sa( in c(6rins(l (nor te0a(re atat la T(0la8Constanta si Tt cSt .? in stan#a D(narii5 -aD(3ova Q 7('. Me"e'inti5 !i(r#i(si De'(lesti87('. B 6rec($ si in Transilvania5 la Cristesti 8 7('. M(res. De alt%el5 in 6ri$ii sai ani 'e eAist stat(l inte$eiat 'e Aslnesri a '(s (n ri03oi neintrer(6t c( I$6eri(i 3i0antin 6 $en6nerea neatarnarii si 6entr( 'o3an'irea Ie#iti$itatii. In aceste con'itii5 el n( a $one'a 6ro6rie5 iar asa8n($7tele 55i$itati(ni 3(l#aresri:5 care ii s(nt atri3(ite 'e cercetatori5 s(nt inca o3iect 'e 'isc(tie in ce 6riveste 'eter$inarea a'evaratei a(toi e$itente. Nici crearea in ?@=9 si 'ain(irea 6ana in ?@K? a I$6eri(l(i latin 'e Rasarit i constit(it (n o3stacol in calea 6atr(n'erii la D(narea 'e -os a $one'elor e$ise 'e r state5 re0(ltate in (r$a 'e0$e$3rarii I$6eri(l(i 3i0antin. Ast%el5 in $ai $(lte local 'in Do3ro#ea s8a( #asit5 in 'esco6eriri i0olate5 n($eroase $one'e 'e 3ilon5 e$isO statele 'es6rinse5 in ?@=95 'in vec"i(l I$6eri( 3i0antin5 si an($e I$6eri(i 'e la Nil B?@=9*?@=>8?@K?D5 I$6eri(i B?@@98?@9@D si a6oi Des6otat(l B?@9@8?@9KD T"essaloni& si Des6otat(l 'e E6ir5 'e la care 6rovine a sin#(ra:
$one'a 'e 3ilon5 en intre ?@/? si ?@K>5 #asita la IsacceaG in %ine5 $ai 'e6artat(l I$6eri( 'e Tra6e0(nt (n'e a a7(ns la Silistra (n as6r( 'e ar#int e$is %ntre anii ?@/> si ?@K/8 Un %enon econo$ic interesant5 'atan' 'in aceasta 6erioa'a5 este re6re0entat 'e a6aritia in circ(l2 locala a (nor $one'e 3i0antine 'e 3ilon Btrac"ID 3i0antine sa( i$itatii latine Constantino6ol5 'ec(6ate (lterior e$iterii lor in $ici %ra#$ente5 'e la ?*/8a 6anG ?*/@8a 'in $o'(l(l ori#inal. Ast%el 'e U $one'e taiate: s8a( #asit in $ai $(lte loci in Do3ro#ea5 cat si la nor' 'e D(nare5 (n'e s(nt 6re0ente n( n($ai in 'esco6eri i0o" ci si intr8(n te0a(r iesit la iveala 6rin ?;/= la BalsG 6re0enta lor in aceasta 0ona $arc"eG o incercare 'e s(6linire a 6en(riei 'e n($erar $ar(nt in econo$ia locala5 ca(0ate intrer(6erea te$6orara a le#at(rilor c( centrele e$itente '(6a ?@9?5 ca (r$are a n( inva0ii $on#ole. In ce 6riveste $one'a 'e a(r5 ea a %ost e$isa '(6a ?@=9 n($ai 'e I$6eri(i 'e NicT eri7Sn'(8se in a'evarat(l contin(ator al vec"i(l(i I$6eri( 3i0antin5 6rin 6rel(area 3ate 'e "I6er6eri sa( 6er6eri 'e a(r. Per6erii e$isi in $ari cantitat7 'e loan al Ill8lea )atata avan' #re(tatea ceorericS 'e 959@ # si titl(l 'e >==*? ===5 a( 6Str(ns5 %ara intrer(6ei in circ(latia locala 'e la D(narea 'e -os5 6re0enta lor %iin' se$nalata in n($eroa 'esco6eriri5 ce se eAtin' 'in Do3ro#ea la nor' 'e D(nare5 'e ai' in interior(l arc(l car6atic 6ana in ca$6ia vesrica a %arii noastre. Uneori 6er6erii l(i loan )atat0es a( a6ari in 'esco6eriri alar(ri 'e 6er6erii e$isi 'e T"eo'or al II8lea Lascaris5 6rec($ in te0a(r 'e la Stoienesti 8 7('. Braila5 sa( 'e (nic(l eAe$6lar c(nosc(t 6ana asta0i5 e$is 'e Mi& al )lll8 lea Paleolo#(l5 ca i$6arat 'e Niceea B?@.>*?@.;8?@K?D5 se$nalat intr8o vecl: 'esco6erire 'e la !i(r#i(5 in $al(l D(narii.
422
IMPLINIRI STATALE An(l ?@K? a %ost $arcat 'e 'o(a eveni$ente $a7ore5 care a( av(t inse$nate (r$ari as(6ra istoriei intre#(l(i 3a0in al Marii Ne#re5 6e o '(rata8'e 6este 'o(a secole. Cel 'intai aav(rloc& ?/ $artie ?@K?5 can's8 ainc"eiatlaNI$6"aion (n tratat intre Mi"ail al )lll8lea Paleolo#(l5 la acea 'ata inca i$6arat la Niceea5 6e 'e o 6arte5 si !enova5 6e 'e alta 6arteG 6otrivit cla(0elor 'in acest tratat5 !enova se an#a7a sT o%ere s6ri7in $ilitar i$6arat(l(i 3i0antin5 iar acesta acor'a ne#(storilor #enove0i li3ertatea 'e6lina 'e a %ace co$ert in 3a0in(l Marii Ne#re5 sc(tin'(8i 'e 6lata 'e taAe va$aie si 'e i$6o0ite 6e intre# teritori(l s(6(s a(toritatii sale. Al 'oilea eveni$ent inse$nat 'in acest an s8a 6etrec(t la @. i(lie ?@K? si a constat 'in c(cerirea oras(l(i Constantino6ol 'e catre ar$atele I$6eri(l(i 'e la Niceea5 co$an'ate 'e #eneral(l AleAios Strate#o6o(losG ca re0(ltat al acestei acti(ni5 a %ost 'es%iintat I$6eri(l latin 'e Rasarit5 iar in loc(l l(i a %ost resta(rat I$6eri(l 3i0antin5 s(3 i$6arat(l Mi"ail al )III8Iea Paleolo#(l5 trans%erat 'e la Niceea in vec"ea ca6itals. a l(i Constantin eel Mare. Ca e%ecte 'irecte si i$e'iate ale celor 'o(a eveni$ente5 s8a( inre#istrar $ai ales consoli'area a(toritatii i$6eriale si 6atr(n'erea la D(narea 'e -os a noilor $one'e e$ise 'e I$6eri(l 3i0antin resta(ratG 'in ti$6(l 'o$niei 6ri$ilor Paleolo#i B?@K?Q?/@>D 6rovin $one'e 'e 3ilon Bsta$enaD5 in Do3ro#ea5 6er6eri 'e a(r5 in $ai $(lte 'esco6eriri 'in aceeasi 0ona5 'ar si in alte loc(ri5 la nor' 'e D(nare. Aceste e$isi(ni asi#(ra(5 6rin (r$are5 atat nevoile sc"i$3(rilor $ar(nte5 cat si 6e cele ale solicitarilor (nor tran0ac$ co$erciale 'e o an($ita a$6loare. Pe 'e alta 6arte5 3ene%iciin' 'in 6lin 'e 6rivile#iile ce le8a( %ost acor'ate 6rin tratat(l 'e la NI$6"aion5 #enove0ii a( initiat o 6(ternica eA6ansi(ne coloniala in Marea Nea#ra5 ince$ein' 'e8a l(n#(l litoral(l(i o a'evarata sal3a 'e e$6orii si colonii co$erciale. In $ai 6(tin 'e o 7($atate 'e secol5 aceste ase0ari 'e ne#(stori #enove0i a( atins (n inalt #ra' 'e 'e0voltare econo$ica5 servin' ca 6(nti 'e le#at(ra in $arele co$ert intercontinental. I$6lantate intot'ea(na intr8(n teritori( co$6let strain5 a'esea c"iar ostil5 aceste colonii avea( o a'$inistrate locala 6ro6rie5 con'(sa5 in (nele ca0(ri5 'e (n cons(l n($it 'e !enova insasi. In a6licarea cla(0elor %avora3ile c(6rinse in tratat(l 'e la NI$6"aion5 #enove0ii a( inre$eiat colonii co$erciale 6ro6rii5 n( n($ai 'e8a l(n#(l litoral(l(i Marii Ne#re5 ci si 6e D(nare5 in a$onte 'e #(rile acest(i $are %l(vi( e(ro6ean. Cea 'intai $enrionata in i0voare carto#ra%ice si in acte notariale italiene5 inca 'e la s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 )icinaQ care si8a 6astrat nesc"i$3at n($ele sa( latin Q5 a 'evenit se'i(l (nei e6isco6tt si a6oi al (nei $itro6olii 'e6in0an' 'e Patriar"ia ec($enica 'e Constantino6ol. Desi n($ele )icinei5 orto#ra%iat (neori in varianta )ecina5 ca in li$3a ro$ana 'e a0t5 este inscris in $ai $(lte "arti na(tice 'e la s%arsit(l secol(l(i al Flll8 lea si ince6(t(l cel(i (r$ator5 locali0area acest(i 6ort '(narean5 'is6ar(t inca 'in veac(l al F)8lea5 a %ost si contin(a sa %ie si asta0i o3iect(l (nor l(n#i si a6rinse controverse. C"iar si 6(3licarea (n(i 6ort(lan &alian 'atan' 'in an(l ?@;K5 in care se in'ica 'istanta 'e @== 'e $ile EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC BSECOLELE FII8FIIIDC
42#
la #(ra 3rat(l(i 'an(3ian As6era 6ana la )icina5 n( a 6(s ca6at acestei controversi l 'o$eni(l #eo#ra%iei istorice. Ceea ce este cert e %a6t(l ca5 s6re s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 oras(l )icina atin#t g#e(l in%loririi sale econo$ice5 sit(atie 6rivile#iata 'e care a7(nsese sa se 3(c(re 'atoritG 2ensei activitati 'esTs(rate '(6a ?@K? in 0ona #(rilor D(narii 'e catre ne#(stori aove0i. Un $an(nc"i 'e acte5 instr($entate la Pera 'e notar(l #enove0 !a3riele ' s'ono5 in interval(l ? i(lieQ?K a(#(st ?@>?5 conse$nea0a inc"eierea (nor contracts co$an'ita5 ce (r$a( a se 'es%as(ra la )icina si care5 i$6re(na5 totali0a( s($a 'e ste / @== 'e 6er6eri 'e a(r. Este vor3a5 in s6eta5 'e (n an($& '6 'e contracte $erciale5 'e re#(la c( (r$@tor(l $ecanis$2 (n ne#(stor 'in Pera i$6r($(ta
(n(i ne#(stor o s($a 'e 6er6eri 'e a(r5 nes6eci%icata in contractG c( aceasta s($a5 al 'oilea #(stor c($6ara $ar%(ri 'e la Constantino6ol si le trans6orta 6e $are si a6oi 6e D(nare na la )icina5 (n'e le vin'eaG c( 3anii ast%el o3tin(ti5 c($6ara 6ro'(se locale5 6e care trans6orta ina6oi5 s6re a le vin'e la Constantino6olG la inc"eierea a%acerii5 tit(lar(l era o3li#at sa restit(ie 6ri$(l(i ne#(stor o s($a 6recisa 'e 6er6eri 'e a(r5 s($a ce 6rin'ea ca6ital.(l i$6r($(tat la inc"eierea contract(l(i 'e co$an'ita5 6l(s 'o3an'a venita 6e '(rata %olosirii l(i. Desi ave$ c(nosrinta 'oar 'e (n n($ar re'(s 'e acte5 Ce#istrate n($ai 'e (n sin#(r notar5 intr8(n interval 'e n($ai o l(na si 7($atate5 3area totala a acestor contracte5 'e 6este / @== 'e 6er6eri 'e a(r5 re6re0enta5 la acea N$e5 o s($a enor$aG ea ne in#a'(ie sa ne i$a#ina$ cat 'e a$6l( era vol($(l an(al sc"i$3(rilor co$erciale 'e la acea 'ata intre )icina si Pera8Constantino6ol si cat 'e ire era canritatea 'e 6er6eri 'e a(r ce 6atr(n'ea( 6e aceasta cale in 0ona #(rilor D(narii. i aceea5 n( e&te 'eloc inta$6lator %a6t(l ca 6er6erii 'e a(r 3i0antini a( contin(at sa c(le e%ectiv in Tara Ro$aneasca si in c(rs(l secol(l(i al Fl)8Iea5 c"iar si '(6a an(l ..5 'ata incetarii 'e%initive a e$iterii acestei $one'eG $ai $(lt inca5 n($ele sa( a 6raviet(it aici s(te 'e ani5 6rin 'en($irea 'e perper sa( p2rp2r. ce 'ese$na la (n /$ent 'at o taAa va$ala5 6erce6(ta 6ana in secol(l al F)III8lea in sc"elele ro$anesri la D(nare5 6entr( 6estele si 6entr( vin(l eA6ortat in Balcani. Actele instr($entate la Pera 'e notar(l !a3riele 'i Pre'ono $entionea0a5 In a%acerile )icina5 'o(a cate#oril 'e 6er6eri 'e a(r2 (nii 'en($i%i iperpero& Bla ac(0ativD auriad num -on&tantinopolitanum. in cele $ai $(lte 'oc($ente5 altii s(nt $entiona%i s(3 . 1n($irea 'e iperpero& vetero& BsicD aunad&agittm 'ecina. Sinta#$a ad&agium insea$na 6er6erii c( care se %acea 6lata (r$a( a %i veri%icari in 6reaia3il5 6rin cantarire5 c( etalon(l n'eral e>agium B?*<@8a 'intr8o li3raD5 in (0 la loc(l e%ect(arii 6latii res6ective5 7nsrantino6ol sa( )icina. Fa6t(l ca 6er6erii ad&agium era( etic"etati ca vec"i atesta ei 6rovenea( 'in e$isi(nile anterioare5 %oarte 6ro3a3il ale l(i loan al Ill8lea )atat0es. Caere srarsit(l secol(l(i al Flll8lea 6atr(n'e in 'rc(latia locala 'in s6a%i(l eAtracar6atic Diie'a Hoar'ei 'e A(r5 dir#eniulPa( a&prul 'e ar#int5 %olosit in tran0actiile co$erciale .t(ri 'e 6er6er(l 3i0antin in ase0arile 6ort(are 'e la #(rile D(narii. In (lti$ii ani ai 0l(iasi secol7 i03(cneste (n 6(ternic con%lict intre (n re6re0entant 'e %r(nte al no3ili$ii Dn#ole5 e$ir(l No#ai5 si "an(l Toctai. Dis6(nan' 'e o i$ensa 6(tere si intretinan' /9K IMPLINIRI STATALE 3(ne ra6ort(ri c( I$6eri(l 3i0antin5 No#ai isi crea0a (n stat 6ro6ri(5 eAercitan'(8si a(toritatea as(6ra (n(i vast teritori(5 'in Cri$eea 6ana la D(narea 'e -os. In aceasta (lti$a 0ona5 No#ai 'esc"i'e o rnonetarie 6ro6rie la Isaccea si 3ate ai' 'ir"e$i 'e ar#int5 $ai intai c( n($ele "an(l(i Toctai5 intre anii ?@>< si ?@;@5 a6oi in n($e 6ro6ri(5 6(rtan' t&l(l 'e ban. intre anii ?@;K*?@;<Q?/==. In ?@;;*?/==5 are loc o In%$ntare ar$ata intre "an(l Toctai si re3el(l No#aiG acesta 'in (r$a este in%rant si (cis in l(6ta5 iar "anat(l creat 'e el a %ost 'es%iintat5 reintran' s(3 o3e'ienta "an(l(i Hoar'ei 'e A(r. Eveni$entele t(l3(ri 'in 6rea7$a an(l(i ?/== a( 'eter$inat in#ro6area (nor te0a(re 'e 'ir"e$i $on#oli insotiri 'e 6er6eri 3i0antini la Oteleni5 7('. Iasl si la Mi"ail +o#alnicean( 8 7('. T(lcea5 (n'e s8a( #asit5 6e 'eal(l U0($3air5 sa6te te0a(re asc(nse si$(ltan. In s6ati(l ro$anesc 'e la nor' si 'e la vest 'e lant(l car6atic5 circ(latia $onetara a %ost $arcata5 'e la ince6(t(l secol(l(i al Fll8Iea si 6ana la s%arsit(l l(i5 'e 6atr(n'erea5 in contin(aAe5 in sc"i$3(rile econo$ice locale a 'o(a cate#orii 'e e$isi(ni $onetare5 6rovenin' 'in 'o(a siste$e $onetare co$6let 'i%erite2 siste$(l a6(sean5 re6re0entat 'e $one'a 'e ar#int a re#at(l(i Un#ariei Q 'inari si o3oli Q si siste$(l 3i0antin5 c( ale sale $one'e 'e a(r Q "I6er6eri sa( 6er6eri Q si 'e 3ilon Q no$inal(l 'en($it tracbC sa( &tamenon. Dinarii si o3olii (n#(resti contin(a sa 6atr(n'a in Transilvania 6e aceleasi cai ca si in secol(l 6rece'ent5 in'eose3i 6e valea M(res(l(i si 6e cea a So$es(l(i5 concentran'(8se in ase0ari 'e 6e c(rs(rile 6rinci6alilor a%l(enri ai Tisei. In sc"i$35 $one'a 'e 3ilon 3i0antina este 6re0enta intr8(n te0a(r 'esco6erit la Fa#aras5 intr8o 0ona c( 6o6(latie a6roa6e eAcl(siv ro$aneasca5 6astratoare a (nor stravec"i le#at(ri econo$ice5 6olitice si c(lt(rale c( ase0arile 'e 6este $(nti. S6re s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 in re#at(l Un#ariei isi %ace a6aritia o $one'a strains 'e ar#int5 c(nosc(ta s(3 'en($irea 'e 55'inari 'e Friesac": =@rie&ac#er + ennig&G1 acesti 'inari era( 3at(ti in $ai $(lte $onetarii 'in A(stria5 'ar $ai ales la Friesac"5 %a6t care le8a con%erit 'en($irea res6ective. Avan' #re(tatea Constanta si (n titl( al ar#int(l(i %oarte ri'icat5 'inarii 'e Friesac" a( casti#at in anii (r$atori (n loc 'o$inant in circ(latia $onerara 'in s6ati(l c(6rins intre Car6ati5 D(nare si Tisa. Patr(n'erea lor in $ari canritati5 in aceasta 0ona5 este 'ove'ita 'e n($eroase te0a(re 'in care %ac 6arte in $o' 6re'o$inant5 ca 'e eAe$6l( te0a(r(l 'e la Deta Q 7('. Ti$is5 c( 6este ?= === 'e eAe$6lare. Alat(ri 'e acesti 'inari 'e Friesac"5 te0a(rele in ca(0a $ai c(6rin' si e$isi(ni variate 'e $onete 'e ar#int5 6rovenin' 'in vest(l E(ro6ei5 6rec($ dinari de -olonia B+3lnD sa( e&terlini engleze&ti. care s8a( 3(c(rat in aceasta vre$e 'e o lar#a circ(late si 6e continentG (n te0a(r $ai $ic5 'ar c( contin(t si$ilar5 s8a #asit si in Oltenia5 la Filiasi 87('. Dol7. Aceste $one'e5 'e e$isi(ni si 'e 6roveniente atat 'e 'i%erite5 era( 6re%erate in circ(latia locala 'inarilor (n#(resti5 s(6(si (nor contin(e 'e6recieri. Patr(n'erea lor in acest s6ari( a incetat ca (r$are a e%ectelor $arii inva0ii $on#ole 'in an(l ?@9?5 'esi (nele te0a(re c( 'inari 'e Friesac" a( %ost in#ro6ate si in (r$atorii cariva ani '(6a aceasta 'ata. EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 34 Un reviri$ent interesant se inre#istrea0a5 in circ(latia $onetara locala 'i Transilvania5 6e la $i7loc(l secol(l(i al
FIII8Iea2 a6aritia in aceasta 0ona a 6er6erilor c a(r5 e$isi 'e i$6arat(l 3i0antin 'e Niceea5 loan )atat0es5 %a6t se$nalat $ai s( Desco6eririle 'e 6er6eri 'e a(r niceeni5 locali0ate in interior(l arc(l(i car6atic si in 0on Ara'8 Ora'ea5 atesta n( n($ai nevoia 'e $one'a 'e a(r5 resi$rita in econo$ia 'e sc"i$ locala5 ci si in%lri6area (nor relatii co$erciale5 inca 'in aceasta vre$e5 intre (nele orai transilvane si ase0arile 6ort(are 'e la D(narea 'e -os5 ca 'e eAe$6l( )icina. De 6e ac(r ince6e sa se intreva'a rol(l 6e care il va 7(ca $ai tar0i( oras(l Brasov in co$ert(l ' tran0it 6rin Tara Ro$aneasca avan' ca 'estinarie 6orc(l Braila. Mentinerea sla3ei calitati a 'inarilor (n#(resti 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i i FIII8Iea a atras5 c($ era %iresc5 a6aritia in circ(latia locala a (nor noi $one'e 'e ar#in 'e o valoare reala $(lt $ai ri'icata. Una 'in aceste rnone'e5 care a conc(rat c( $(l s(cces 'inar(l re#al (n#(resc5 a %ost no$inal(l 'e ar#int5 'en($it tot dinar. e$is ince6ani 'in an(l ?@.. 'e catre 3anii croati ai Slavoniei. Dre#atori locali s(6(si coroanei Un#arie Q ca si5 in 6arrile noastre5 3anii 'e Severin Q5 3anii Slavoniei 3ene%icia( 'e o $ai lar#G a(tono$ieG 'is6(nan'5 6e 'e a"a 6arte5 'e $ine ar#enti%ere5 ei a( %olosit o 3(na 6arti 'in $etal(l 6retios eAtras 'in aceste 0aca$inte 6entr( 3aterea (nei $one'e locale5 can a ca6atat 'en($irea 'e denariu& banali& B'e la banG. n($ele %(nctiei in'e6linite 'e e$itent Dinarii 3anali 'e Slavonia avea( #re(tatea teoretica 'e =5;<9 #5 (n ti'( ri'icat al ar#int(l(i si 6re0enta( 6e avers i$a#inea (n(i 7'er5 iar 6e revers o cr(ce '(3la5 caracteristic $entin(te constant5 6e toani '(rata e$isi(nii acestor $one'e. Datorita calitarii lo. intrinseci5 $(lt s(6erioara celei a 'inarilor (n#(resti conte$6orani5 re#ele Un#arie La'isla( al I)8lea C($an(l a ince6(t sa e$ita5 la s%arsit(l secol(l(i al FIII8Iea5 'inar re#alravan' aceleasi ti6(ri 'e avers si revers ca si 'inarii 3anali 'e Slavonia5 'ar CL 'en($irea 'e banale& regale&. Ter$en(l banali&. sin#(lar(l 'e la #andle&. are in aceas%cr sinta#$a %(nctie 'e s(3stantiv5 ca n($e 'e $one'aG el a %ost 6rel(at in li$3a ro$ant inca 'in secol(l al FI)8lea5 'ar s(3 %or$a ban. n($e 'at (nei $one'e 'e $ica valoare. C( aceasta sernni%icarie5 acest ter$en va s(6raviet(i secole 'e8a ran'(l5 a7(n#an' 6ana in 0ilele noastre. Dinarii 3anali 'e Slavonia5 ca si cei re#ali 'e acelasi ri6 a( circ(lat $ai ales in vest(l s6ati(l(i car6atic5 in Banat si in TPa Cris(rilor5 (n'e s8a( #asit ca %acan' 6arte 'in co$6onenta $ai $(ltor te0a(re5 in#ro6ate in aceasta 0ona s6re s%arsit(l secol(l(i al FIII8Iea si la ince6(t(l cel(i (r$ator. Un 'inar 'e acest ri65 e$is 'e re#ele La'isla( al I)8lea C($an(l5 s8a #asit si la s(' 'e Car6ati5 la C(rtea 'e Ar#es5 in 6ar'oseala Bisericii Do$nesri 'in aceasta localitate. Circ(latia 'inarilor 'e acest ti6 a contin(at si in 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al FI)8lea. A 'o(a $one'a 'e ar#int5 care a conc(rat serios 'inar(l (n#(resc5 in sc"i$3(rile econo$ice 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al FIII8Iea5 a %ost dinandvienez. e$is Ince6an' 'in ??<;. Acest no$inal5 con%ectionat 'intr8(n alia7 'e ar#int 'e 3(na calitate si avan' #re(tatea teoretica 'e =5>= #5 a circ(lat in re#at(l Un#ariei intre anii ?@K9 si ?//>. In /9> IMPLINIR- STATALE s6ati(l ro$anesc5 'inarii viene0i s8a( ras6iin'it c( 6reca'ere in Banat si in Crisana5 ca si 'inarii 3anali 'e Slavonia. Mo0aic(l circ(latiei $onetare 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea este co$6letat5 intr8o $as(ra $ai re'(sa5 'e 6re0enta gro&ilor venetieni si a celor sar3esti5 in cateva 'esco6eriri5 inre#istrate $ai c( sea$a in Banat. !ros(l )enetian5 e$is 6entr( 6ri$a oara in an(l ?@=@ 'e catre 'o#ele Enrico Dan'olo5 a %ost 6ri$(l no$inal 'e ar#int vest8e(ro6ean5 c( o valoare reala s(6erioara 'inar(l(i carolin#ian5 %oarte $(lt 'e6reciat la s%arsit(l secol(l(i al Fll8leaG no(l no$inal )enetian avea o #re(tate teoretica ec"ivalenta c( @5?<> # si titl(l ar#int(l(i 'e ;K.*? ===. Dator&a acestor eAce6tionale calitati ale valorii sale reale5 $entin(te constant la acelasi nivel si in c(rs(l e$isi(nilor sale (lterioare5 #ros(l )enetian s8a i$6(s '(6a ?@=9 in econo$ia $onetari a intre#(l(i 3a0in oriental al Marii Me'iterane si a 'o3an'it c(ran' o 6o0itie 6rivile#iata in rirc(latia locala5 alat(ri 'e 6er6er(l 'e a(r e$is 'e I$6eri(l 3i0antin 'e Niceea si a6oi 'e eel resta(rat la Constantino6ol. Rin' 6e ran'5 #ros(l )enetian a %ast a'o6tat5 ca etalon 6on'eral5 si c"iar i$itat5 ca ti6 icono#ra%ic5 'e Re#at(l sar35 'e I$6eri(l 3i0antin si 'e Tarat(l 3(l#ar. Initial5 #ros(l )enetian a %ost 'en($it ducat. n($e 6e care ?8a 6ier'(t in ?@>95 can' )enetia a e$is 6ri$(l sa( '(cat 'e a(r. C( toate acestea5 n($ele 'e ducatva %i 6rel(at 6entr( a 'ese$na (nitatea siste$(l(i $onetar al Tarii Ro$anesti5 creat in ?/K. 'e catre )la'islav I.
+re aceri &ociale %ad2ncirea proce&ului de &trati icare &ociala in 6ran&ilvaniaG.

Pro#resele reali0ate in societatea ro$aneasca 6e 6arc(rs(l secolelor IFQFI5 in 'irectia $at(ri0arii noilor relatii 'e ti6 %e('al5 inte$eiate 6e 'e0voltarea5 in con(n(are5 a 6roceselor 6ro'(ctive si 6e s6or(l 'e$o#ra%ic constant5 n( a av(t5 rot(si5 're6t (r$are #enerali0area5 in eta6a i$e'iat (r$atoare si la scara intre#ii societari5 a noilor ran'(ieli social8econo$ice. Intar0ierea 6e care a c(nosc(t8o $a7oritatea teritoriilor loc(ite 'e ro$ani in 'irectia cristali0arii (nor str(ct(ri %e('ale 6ro6rii s8a 'atorat5 6e 'e o 6arte5 6(ternicei re0istente o6(se 'e o3stile li3ere satesti la ten'intele aservirii lor5 iar 6e 'e alta 6arte5 i$6re7(rarilor 'e istorie 6olitic& 6e care le8a c(nosc(t nisTrit(l E(ro6ei in aceasta vre$e. Este vor3a 'e 6ersistenta5 in (nele 0one5 ale teritoriilor ro$anesti5 a a(toritatii 6olirice si $ilitare eAercitate 'e (lti$ele #r(6(ri 'e rS03oinici 6ecene#i5 'e a6ari6a c($anilor in teritoriile eAtracar6arice ale Ro$aniei5 'e (n'e acestia n( vor intar0ia si t(l3(re si re#i(nile 'e $ar#ine ale Transilvaniei si5 in s%arsit5 'e 6ro#resele lente5 'ar contin(e5 6e care le8a c(nosc(t in secolele FII8FIII inaintarea a(toritatii Re#at(l(i (n#ar ar6a'ian. Acest 'in (r$a 6roces istorie a %avori0at a6aritia si 'e0voltarea noilor relatii
%e('ale 'e ti6 occi'ental5 care s8a( s(6ra6(s str(ct(rilor inci6ient %e('ale ro$ansri. Fa6t(l ca %or$ati(nile 6olitico8$ilitare 'in secolele IF8FI n( a( a7(ns la sta'i(l 'e cristali0are a (nei vieri statale $at(ri0ate5 6reva0(te c( toate atri3(tele sale s6eci%ice5 a li6sit societatea ro$aneasca 'in secolele FII8 FIII 'e ca'r(l instit(tional necesar (nor 6ro#rese $ai s(3stantiate 6e 'r($(l 'e%inirii relariilor %e('ale. !ra'(l 'e $at(ri0are a noilor relatii sociale si sta'i(l or#ani0arii 6olitice s8a( intercon'irionat5 'e alt%el5 6e EUROPA E)ULUIMEDIU HCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 42i teritoriile loc(ite 'e ro$ani5 ca si in alte 6arti ale E(ro6ei5 (n'e con'itii istorice $a %avora3ile a( 'eter$inat in aceasta vre$e #enerali0area la scara intre#ii societati a relatiilo %e('ale 6e 'e6lin constit(ite. S(6raviet(irea o3srilor satesti li3ere si re0istenta lor la acti(nile 'e aservire5 6ro$ovat 'e %e('alitatea ro$aneasca in c(rs 'e %or$are5 6rec($ si 'e %e('alitatea strSina laicaG ecle0ias'ea Q acest 'in (r$a %eno$en c( consecinte istorice $(lt $ai #rave in 6ers6ectiv Q5 s8a( inte$eiat 6e str(ct(ra si 6e coe0i(nea interna a vec"ilor or#anis$e social econo$ice satesti. Pro6rietatea 'eval$asa as(6ra teritoriilor c(6rinse in "otarele satesti eA6ri$ata 6rin i$6artirea 6erio'ica intre $e$3rii co$(nitatii a 6a$ant(rilo c(ltiva3ile si 6rin %olosirea in co$(n5 '(6a nor$e consacrate 'e o3icei(ri5 a 6as(niloi a 6a'(rilor si a a6elor5 %or$ele si$6le 'e or#ani0are si 'e 'es%as(rare a 6roceselo 6ro'(ctive5 %(nctionarea (nitara a n($eroase $ecanis$e interne econo$ice5 7(ri'ice s6irit(ale sa( 'e alta nat(ra5 6(terea tra'itiilor locale 'in 'o$eni(l relariilor %a$ilia& 6rec($ si alte trasat(ri interne caracterisrice acestor or#anis$e a( 'eter$inat ca5 initial ele sa n( 6oata %i aservite 'ecat in calitatea lor 'e colectivitaPi5 'eci ca (n tot (nitai Aceasta real&ate este vala3ila5 in 6ri$(l ran'5 6entr( relariile 'intre o3stile satesti si %e('ali sit(ati in a%ara lor. In ceea ce 6riveste relariile o3srilor satesti c( sta6anii %e('alii ri'icati 'in interior( lor5 6restatiile in nat(ra sa( in $(nca 'atorate acestora avea( $ai $(lt (n caracter %a$ilial 'eci in'ivi'(al5 ele 6ro'(can'(8se s(3 control(l colectivitarii si %iin' 6er$anent %ranati 'e 6(terea tra'itiilor. Control(l eAercitat 'e o3stea sateasca as(6ra 6restatiilor catre ca6eteniile 6ro6rii5 ( %olos(l acestora sa( 6entr( a %i 6re'ate $ai 'e6arte5 %ie a(toritatii 6olirico8$ilitare5 %n a(toritatii re6re0entate 'e (lti$ii $i#ratori sa( 'e stat(l ar6a'ian5 s8a i$6letit c( control( 6e care5 intre an($&e li$ite5 colectivitatea I8a eAercitat c"iar as(6ra 6ersoanei si a %a$ilie res6ective5 ri'icate 'in ran'(l %r(ntasilor si 7(0ilor ce a( caracteri0at eta6ele istorio anterioare. Toate acestea a( %ac(t ca aservirea satelor 'e catre $arii 6ro6rietari %(nciari ri'icati 'in interior(l lor5 sa ra$Sna $(lta vre$e la (n sta'i( 'est(l 'e restrans5 Ea s8G trans%or$at in aservire %e('ala 6ro6ri(80isa 'oar in ca0(rile5 6ro3a3il n( %oarte n($eroase in care acesri cne0i 'e sat a( %ost ri'icati5 in secolele FI)QF)5 la ran#(l 'e 3oieri ai 'o$nie sa( a( 6atr(ns5 tot at(nci5 in ran'(rile no3ili$ii Re#at(l(i (n#ar5 '(6a ce initial le8G %ost con%ir$ata 'oar calitatea 'e sta6ani 55'e 're6t cne0ial: ai satelor res6ective5 a'ica a o3srilor satesti 'in $i7loc(l carora 6rovenea(. S6re 'eose3ire 'e sta6anirea c( 're6t no3iliai 'e6lin5 aceea 55'e 're6t cne0ial:5 'esi c( 6artic(lar4tati 0onale in 'i%erite re#i(ni alt Transilvaniei5 avea5 tot(si5 ca trasat(ri co$(ne $entinerea (nor o3li#atii catre cetatet re#ala si tAans$iterea ei5 in ca'r(l %a$iliei5 '(6a nor$ele 're6t(l(i ro$anesc. -('ecan' in ansa$3l( relariile 6artic(lare o#lin'ite 'e 'oc($entele $ai tar0ii5 re#(& 6entr( soarta acestor $ici %e('ali ro$ani5 in c(rs 'e a%ir$are5 n( a %ost trans%or$arei lor in stl6ani %e('ali e%ectivi ai o3stilor satesti5 ci 'eca'erea tre6tata 6rin intoarcerea ir $i7loc(l colectivitarii5 in con'iriile a6aritiei (n(i %e('al strain5 in sens teritorial sa( etnic s6i7init sa( 6rivile#iat $ai c( sea$a 'e catre a(toritatile re#ale in Transilvania. In an($$ ?MPLINIRI STATALE 0one5 ca eAce6tie i$6ortanta5 aceasta evol(tie a %e('alitatii ro$anesti a av(t 're6t re0(ltat $entinerea 6ana la s%arsit(l ev(l(i $e'i( a (nor a(tono$ii taranesti locale B55re6(3lici:D5 %or$ate 'in o3sti satesti li3ere5 'e %el(l celor 6e care Di$itrie Cante$ir le 'escrie ca eAisran' in 6arrile )rancei5 a-e Ca$6(l(n#(l(i sa( ale co'rilor Ti#"eci(l(i?. Pe '(rata secol(l(i al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8Iea5 %eno$en(l re0istentei o3stilor satesti la ten'intele aservirii lor 'e catre $arii 6ro6rietari %(nriari n( a caracteri0at 'oar societatea ro$aneasca. Pe teritori(l Transilvaniei5 %eno$en(l este co$(n si coleccivi$tilor satesti $a#"iare si $ai ales celor sasesci si sec(iesri. Bene%iciin' 'e 6rivile#e re#ale5 acor'ate5 initial5 (nor colecr.ivita.ti 6rect0ate si5 (lterior5 t(t(ror colectivitatilor 'e 6e asa8n($it(l 556a$ant re#al: IKonig&bodeiiG 'in s('(l Transilvaniei@5 $area $a7oritate a o3stilor satesti ale sasilor a re0istat c( s(cces 6resi(nii eAercitate 'e 6at(ra socials a 55#reavilor:5 s%arsin' 6rin a8 si consoli'a stat(t(l 7(ri'ic al colectivitatii li3ere. O $ica 6arte a o3stilor satesti5 instalate 6e teritori(l co$itatelor $ai ales5 In c(rs(l secol(l(i al Flll8lea si li6site 'e 6rivile#ii5 a( a7(ns5 to$si5 in stare 'e 'e6en'enta %e('ala %ata 'e 6ro6riile var%(ri o%iciale sa( %ata 'e no3ili$ea $a#"iara. Un %eno$en si$ilar s8a 6etrec(t si in rasSrit(l Transilvaniei5 6e tentori(l (n'e s8a( instalat sec(ii in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea si la $ce6(t(l secol(l(i (r$ator. O3stile sec(iesti a( re0istat in aceste 6arti c( s(cces ten'intelor 'e aservire 6e care le8a( $ani%estat var%(rile or#ani0Srii lor c( caracter $ilitar. Privile#iile re#ale colecrive a( 7(cat si in acest ca0 (n rol %oarte i$6ortant. !r(6(ri $ai $ici 'e colectivltati sec(iesti5 a7(nse ca enclave 6e teritori(l 55co$itatens:5 c($ a %ost ca0(l celor instalate 6e c(rs(l in%erior al Aries(l(i5 a( s%arsit 6rin a se 6ier'e in $asa satelor aservite. De alt%el5 in 'e6lasarea colectivitatilor sec(iesti s6re rasSrit5 s6re "otar(l estic al Transilvaniei5 tre3(ie sa ve'e$
n( n($ai re0(ltat(l 6oliticii $ilitare5 'e l(are in sta6anire si 'e consoli'are a "otarelor5 '(se 'e re#alitatea (n#ara5 ci si ten'inta o3stilor satesti ale sec(ilor 'e a sca6a 'e 6ericol(l inte#rarii lor in ran'(ielile %e('ale5 6re0ente 'intr8o eta6a $ai ri$6(rie in 0onele a6(sene. Trecerea la rasarit 'e Car6ari a (nor colectivitari 'e sasi si 'e $a#"iari in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea si ase0area lor in $e'i(l o$o#en ro$anesc 'in s('(l si 'in vest(l Moi'ovei5 ca si 'in rasarit(l si 'in nor'(l Tarii Ro$anesri5 %eno$en o#lin'it 'e 'oc($entele vre$ii5 ca si 'e to6oni$ie5 6are a %i av(t $ai 6(tina le#at(ri c( 6lan(rile eA6ansioniste ale coroanei (n#are5 'ecat c( interes(l acestor colectiv&at7 'e a8si conserva stat(t(l 7(ri'ic 'e o3sti li3ere. La aceasta concl(0ie '(ce 6reci0area 'intr8o 3(la 6a6ala 'in an(l ?@/95 in care se s6(ne ca (nii cre'inciosi 'e rit catolic5 $a#"iari5 sasi si alrii5 trecan' la ro$anii 'e 6este $(nti5 a( a7(ns 55ca sa loc(iasca acolo si ast%el5 alcat(in' (n sin#(r 6o6or c( 6o$enitii ro$ani:5 a( i$3ratisat con%esi(nea rasariteana/.
? @
Cante$ir5 (e&criptio. ca6. F)I. (// -. veac. <I. <II t <III. I5 6. @=>8@?=. / Ibidem. 6. @<..
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: HSECOLELE FII8FUID /.? Un 6roces istoric oarec($ 'istinct ?8a re6re0entat soarta colectivitatilor 'e 55io3a#i a- s%ant(l(i re#e: si 'e 55io3a#i ai cetatilor re#ale:5 care5 'atorita rost(rilor $ilitare 6e care le8a( av(t in secolele FIQFII5 a( re6re0entat o cate#orie 'e oa$eni "C3eri inrA8o sit(arie $ai 3(na si 3ene%iciin' $(lta vre$e 'e 6rotecria si 'e s6ri7in(l 6(terii centrale. Pe aceste colectivitati s8a s6ri7init in secolele FIQFIII or#ani0area co$itatelor re#ale 'in Transilvania. C( toate acestea5 inca 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea intalni$ in 'oc($ente n($eroase ca0(ri in care ase$enea o3sri satesti 6rivile#iate a7(n# in 'e6en'enta (n(i $are %e('al laic sa( ecle0ias'c5 ca (r$are a 'aniilor re#ale. Unele 6rocese conse$nate in re#istr(l ca6i'(l(i e6isco6iei orl'ene 'in anii ?@=S8?@/.5 c(nosc(t s(3 n($ele 'e 55Re#istr(l 'e la Ora'ea:5 o#lin'esc con%licte i0vorate 'in ase$enea sir(atii?. O 3(na 6arte a acestor cate#orii sociale 6rivile#iate si8a( 6astrat5 tot(si5 li3ertatea5 'evenin' 6rinci6al(l i0vor al $icii no3ili$i transilvanene 'in secolele FI)QF). Pentr( reconsrit(irea %eno$en(l(i social si a evol(tiei sale in $e'i(l ro$anesc5 6e lan#a re0istenta o6(sa 'e o3stile satesti %ata 'e ten'intele 'e aservire5 tre3(ie l(ata in consi'eratie si 6(terea 6e care a av(t8o5 6ana tar0i(5 a6licarea o3icei(rilor 6a$ant(l(i5 n($ite M\$it& valac#icum. Folosite5 c( 'eose3iri re#ionale 6e care s(nte$ inca 'e6arte 'e a le c(noaste in $o' satis%acator5 atat in teritoriile ro$anesti intracar6atice5 cat si 6e teritoriile viitoarelor state $e'ievale ale Tarii Ro$anesti si Moi'ovei5 nor$ele 55're6t(l(i ro$anesc: a( av(t in Transilvania 're6t e%ect ITr#irea sensi3ila: a cerc(l(i 'e 3ene%iciari ai (nor 6rivile#ii re#ale. Privile#iile 'e ti6 no3iliar5 acor'ace (nor cne0i ro$ani si 'escen'entilor lor 'irecti5 con%or$ 6rinci6iilor %e('alis$(l(i a6(sean5 s8 a( ras%rant si as(6ra r('elor colaterale ale 3ene%iciarilor 'e 'i6lo$e re#ale5 'eci as(6ra %rarilor si a verilor acestora5 '(6a o3icei(l ro$anesc. Ast%el se a7(n#e ca in secolele FI)8F)5 intr8(n sat intarit anterior (n(i cnea0 ro$an c( 're6t cne0ial sa( c"iar c( 're6t no3iliar5 sa intalni$ '(6a 'o(a8trei #enerarii o sta6anire %e('ala colecriva5 eAercitata 'e (n intre# #r(6 'e %a$ilii 'ese$nate toate ca %(n' cne0iale. Ase$enea 55o3sti cne0iale: isi #asesc cores6on'ent(l in colectivitarile 'e $ici no3ili $a#"iari 'in secol(l al Fl)8lea5 evol(ate 'in $ai vec"ile o3sti satesti ale io3a#7lor 'e cetate sa( ale 55io3a#ilor s%ant(l(i re#e:. Ca0(ri eAtre$e 'e acest #en o#lin'ite 'e 'oc($ente5 $entionea0a in ?9?? (n n($ar 'e @=8/= 'e %a$ilii cne0iale inr('ite5 in sate 'in Ta%a Hate#(l(i5 sa( c"iar 9@ 'e %a$ilii 'e cne0i intr8(n sin#(r sat5 catre $i7loc(l secol(l(i al F)8lea. Desi#(r ca in ase$enea sate n($ar(l taranilor 'e6en'enti tre3(ie sa %i %ost $ai $ic sa( eel $(lt e#al cel(i al sta6anilor sat(l(i. Oric($5 in re#i(nile in care 're6t(l ro$anesc tra'itional a %ost a6licat consecvent si (n'e n( si8a( %ac(t a6ari%ia no3ili strain4 3ene%iciari 'e 'anii si 6rivile#ii re#ale sa( 3oieri 'ar(iri 'e 'o$nie5 o3stea sateasca a s(6raviet(it 6ana tar0i(5 s6re s%arsit(l ev(l(i $e'i(5 iar in ca0(ri 'e eAce6tie 6ana in e6oca $o'erns. Pro#resele inre#istrate in secolele FIIQFIII 'e noile relatii %e('ale si c"iar consoli'area relativa a acestora 6ana la trans%or$area lor5 in (nele 0one ale Transilvaniei5 in trasat(ra 'o$inants a ra6ort(rilor sociale5 n( s8a( inte$eiat 'oar 6e aservirea o3stilor
Ibidem. 6. 84. K=8K?5 K;8<=5 ?@@ etc.
/.@ IMPLINIRI STATALE satesti li3ere5 Un i0vor i$6ortant al taraniinii io3a#e 'in secol(l al FT)8lea ?8a( constit(it ro3ii5 '(snicii5 sl(#ile si 7elerii =inBuiliniG. cate#orii sociale a%late la 6ol(l in%erior al str(ct(rii sociale 'in secolele FIQFIII5 'est(l 'e i$6ortante n($eric si c(6rin0an' %a$ilii li6site total sa( 6artial 'e li3ertate5 'e 6a$ant si 'e $i7loacele necesare l(crarii l(i si Q $ai ales Q li6site 'e s6ri7in(l ce 'ec(r#ea 'in a6artenenta la o colectivitate 'e ti6(l o3stii satesti. Din ase$enea ele$ente s8a( constit(it n($eroase sate io3T#esri5 a6artinan' in s6ecial var%(rilor 3isericii catolice5 $arl 6relati si $anasriri i$6ortante. Proces(l se inscrie 6e (n %ir evol(tiv $ai #eneral5 constan' 'in (ni%or$i0area in clase sociale c( trasat(ri relativ (nitare a 'iverselor cate#orii si 6at(ri sociale caracterisrice ince6(t(rilor %e('alis$(l(i. Des6rin'erea 'in colectivitati a (nor %a$ilii i0olate5 ca (r$are a eveni$entelor le#ate 'e ca$6aniile $ill tare5 'e navaliri straine5 6(stnri5 'e $oli$e sa( ca (r$are a actelor 'e silnicie5 I$3racate (neori in "aina 7(stitiei %e('ale 'e clasa5 a constit(it5 'e ase$enea5 o cale i$6ortanta 'e %or$are a clasei taranesti aservite. Doc($entele 'e
cancelarie si5 in $o' s6ecial5 55Re#istr(l 'e la Ora'ea:5 re%lecta n($eroase ca0(ri 6artic(lare?. Aceasta n( re6re0inta5 'esi#(r5 'ecat o %oarte $ica 6arte a celor ce se vor %i 6ro'(s in realitate si care n( a( %ost conse$nate in scris sa( ale caror atestari 'oc($entare n( a( a7(ns 6ana la noi. Doc($ente 'e cancelarie 'in secolele FI8FIII re%eritoare la Transilvania atesta (na 'intre inra(ririle %(n'a$entale ale 6roces(l(i 'e aservire a $e$3rilor o3stilor5 an($e s6ar#erea (nitatii co$(nitatii r(rale5 6rin aca6ararea lot(rilor o3stesti 6e cai variate5 atat a celor 'eli$itate in teren5 cat si a celor ne'eli$itate 'e catre 6ersoane 'in a%ara co$(nitatii res6ective. Ele aca6area0a 6a$ant(l o3stesc 55c( 6(tere:5 c($ se eA6ri$a 'oc($entele5 in inteles 'e 6(tere $aterials5 el('an' 're6t(l 'e protimi&i&. care o6rea instrainarea 6a$ant(l(i o3stii. In s6ecial 55Re#istr(l 'e la Ora'ea:5 a$intit 'e7a5 contine n($eroase ase$enea eAe$6le. S6re 6il'a5 $e$3rii co$(nitatii satesti 'in Mocin5 'e6en'ent4 'e cetatea Da3aca5 invin(iesc 6e (n concetatean 55ca este venetic si a l(at 6a$ant(l lor c( 6(tere:. La 7('ecata5 eel invin(it 'eclara ca 557($atate 'in 6a$ant(l acela este al l(i 6rin 're6t 'e $ostenire: =$ure #aereditarioG1. in'ican' ast%el 're6t(l 'e $ostenire ca (na 'intre $(iti6lele $o'alitari 'e aca6arare a 6a$ant(l(i o3stesc5 'e s6ar#ere a (nitatii co$(nitatii r(rale. Alte 'oc($ente evi'entia0a si alte cai5 6rec($ 'onatia5 in%ratirea5 c($6ararea5 toate avan' la 3a0a silnicirea cel(i a7(ns in sit(atia 'e a8si 'ona5 in%rati sa( vin'e 6a$ant(l care8i a6artine si as(6ra caA(ia avea 're6t(l 'e %olosinta. M(lti 'intre acesti aca6aratori sa( 55venetici:5 c($ s(nt n($iri cei 'in a%ara co$(nitatii5 a6artin ierar"iei 3isericesti5 care c($6ara 6arti "otarnicite sa( ne"otarnic"e ale 'i%eritilor $e$3ri ai o3stii. Este ca0(l l(i Florentin5 6re6o0it 'e Si3i(5 care c($6ara 'e la sateni atat 6arti 'e orina 'eli$itate in teren =parti icataG. cat si ne'eli$itate Inon parti icatdC3. 1 Ibidem, p. 42 si urm. 2 Ibidem, p. 99. 3 Ibidem, p. 243. EUROPA E)ULUI MEDIU FLASIC: BSECOLELE FII8FII?D /.R Ave$ 'e8a %ace5 'eci5 c( o o3ste sateasca in 6l$ 6roces 'e 'isol(6e5 care ince6(se evi'ent5 in veac(rile anterioare5 atestarea lot(rilor a#rare "otarnicite 6tes(6(nan' c 6er$anenti0are a acestor lot(ri5 ne$ai%iin' vor3a 'e i$6artirea 6erio'ica a acestora 6rir tra#erea la sorti?. O contri3(tie $a7ora la aca6ararea 6a$ant(l(i o3stesc5 la s6ar#erea (nitatii aceste& 6rin 'etasarea 'in ran'(l co$(nitatii a (nor ele$ente instarite5 a a'(s8o 'erinerea (noi %(nctii social8a'$inistrative si $ilitar86olitice 'e catre (nii $e$3ri ai o3stii. Daca 6entr( 6erioa'a anterioara5 eAistenta acestor %(nctii in ca'r(l o3stii era 6res(6(sa 'oar5 6e 3a0a (nor stiri in'irecte5 6entr( secolele FII8FIII 6re0enta acestora 'evine certa 6entr( intre# teritor7(l ro$anesc. Un(l 'intre 'oc($ente 'e0val(ie $ecanis$(l aca6ararii 'e 3(n(ri $ateriale 6e sea$a consatenilor sai 'e catre (n in'ivi' 'in aceeasi co$(nitate5 care 'etine insa o %(nctie social8a'$inistrativa2 cea 'e 7('e. Mai $(lti io3a#i 'in sat(l Po'#oria 'a( in 7('ecata 6e 7('ele sat(l(i5 care c($6arase $oara acestora5 nevoiti sa o van'a 55'in 6ricina ca era( a6asati 'e $area lor saracie:. Ave$ aici i$a#inea clara a ins(sirii5 a6arent le#ale5 'e catre (n $e$3r( al co$(nitatii5 a (nor $i7loace 'e 6ro'(ctie a'(catoare 'e venit5 in 'etri$ent(l se$enilor sai5 care5 55a6asati 'e $area lor saracie:5 c($ s6(ne act(l citat5 s(nt nevoiti sa van'a 6artea lor. Dar 553ene%iciar(l: n( $ai este5 'e 'ata aceasta5 (n si$6l( sateanG el este $vestit c( o %(nctie social8a'$inistrariva5 aceea 'e 7('e al co$(nitatii 'in Po'#oria5 %(nctie care i8a 'at 6osi3ilitatea sa c($6ere $oara consatenilor sai. ^ alta. %ata a acel(iasi 6roces este 'e0val(ita si 'e alte acte ale cancelariei re#ale. Do$inic si %rarii sai5 $e$3ri ai o3stii satesti 'in !e3e5 (n'e isi avea( 6artile lor in 'eval$asie c( ceilalti sateni5 s(nt ri'icati 'e catre a(toritatea centrala5 6r63a3il in (r$a (nor servicii a'(se re#alitatii5 nes6eci%icate in 'oc($ent5 in ran'(l cate#oriei sl(73asilor re#ali. Aceasta atra#e '(6a sine 'e"C$itarea5 6rin 6or(nca re#easca5 a 6artilor ce revenea( l(i Do$inic si %rarilor sai in ca'r(l co$(nitatii@. Iesit 'e s(3 inci'enta re#le$entarilor teHtoriale ale o3stii5 6a$ant(l 'eli$itat 6(tea5 ast%el5 orican' sa %ie instrainat 6rin van0are8c($6arare5 'onarie sa( in%ratire5 (s(ran' in %el(l acesta 6atr(n'erea in'ivi0ilor 'in a%ara o3stii. Prin inter$e'i(l acelorasi 'oc($ente 'e cancelarie 6oate %i reconstit(&a si o alta cale 'e %or$are a 'o$eniilor %e('ale si 'e aservire tre6tata a (nor o3sti satesti li3ere5 cale caracterisrica 6entr( Transilvania secolelor FIIQ FIII. Este vor3a 'e sit(atia 'e co6ro6rietari 'eval$asi in interior(l co$(nitatii satesti5 la care a( a7(ns (nii $an %e('ali5 in s6ecial ecle0iastici5 ca (r$are a (nor con%iscari sa( a (nor 'anii si testa$ente intoc$ite in %avoarea 3isericii 'e catre an($iti $e$3ri ai o3stilor. La acestea se a'a(#a ca0(rile 'e 6re'ari in'ivi'(ale i$6re(na c( toate 3(n(rile si 're6t(rile5 in sco6(l o3tinerii 6rotectiei (nei $ari $anastiri sa( a altei a(toritat7 3isericesti. Ase$enea sit(atn5 care a( 'esc"is calea 6entr( aservirea o3srilor res6ective in totalitatea lor5 s(nt il(strate se$ni%icativ 'e 6ro6rietarile 6e care le avea la s%arsit(l secol(l(ial Fll8lea 3iserica 'e la Ara'5 se'i(l (n(i ca6i'( si loc 'e a'everire5 6ro6rietaB2i intarite la ?@=@8?@=/ 'e re#ele ? Ibidem. 2 Ibidem. 6. .>. 384 IMPLINIR? STATALE Un#ariei?. S6ri7in(l 'e care s8a 3(c(rar 3iserica a6(seana 'in 6artea re#alitatii ar6a'iene a 6(s8o in sit(atia 'e a
6(tea ocoli5 in ase$enea ca0(ri5 i$er'ictiile 'ec(r#an' 'in 're6t(l 'e 6ree$ti(ne =protimi&i&G al $e$3rilor o3stii satesti. Teritori(l 'intre D(na:re si Marea Nea#ra se 7nte#rea0a si el 'e6lin in acest 6roces al trans%or$arilor sociale 'in ca'r(l co$(nitatilor 'e viata r(rala 'e 6e intre# s6aPi(l ro$anesc 'in secolele FIIQFIII. Evol(tia lenta5 'ar contin(a5 6e care a c(nosc(t8o aceasta: sociecace s(3 $(lti6le as6ecte5 a 'eter$inat 6ro#rese si in 'o$eni(l 'e0volcarii ra6ort(rilor sociale. La aceasta a concri3(it si eAercitarea5 relativ contin(a in 6erioa'a $entionatS5 a 'o$inaciei 3i0antine as(6ra terirari(l(i 'o3ro#ean. Politica sociala si %iscal8a'$inistrativa a stac(l(i 3i0antin5 insta(rata e%ectiv '(6a ins(rec'a $ilitara 'in ?=9< con'(sa 'e Leon Tornilcios5 a '(s la 'eca'erea siste$(l(i tra'itional 'e a6arare a 0onelor 'e $ar#ine ale i$6eri(l(i5 siste$ 3a0at 6e o3li#atiile $ilitare ale o3stilor taranesti si ale stratiotilor. Ca (r$are5 s8a intensi%icat 6roces(l 'e aservire a o3stilor satesti li3ere si a %ost %evori0ata cresterea i$(nitatilor c( caracter %e('al5 acor'ate (nor re6re0entanti ai $arii 6ro6rietati5 laice sa( reli#ioase. Cercetarea recenta la Nic(litel a (nei ca6ele 'e c(rte5 'atan' 'in secol(l al Flll8lea5 il(strea0a 6re0enta in aceasta vre$e5 in nor'(l Do3ro#ei5 a (nor ase$enea re6re0entanti ai $arii 6ro6rietati. Dornici sa8si trans%or$e 'o$eniile in sta6aniri cat $ai a(tono$e in ra6ort c( 6(terea centrala a stat(l(i5 $arii %e('ali 3i0antini a( 6ro$ovat o 6olitica 'e cotro6ire a o3stilor li3ere. Aceasta 6olitica5 contin(ata 'e $arii 6ro6rietari le#ati 'e Tarat(l ro$ano83(l#ar creat in ??>.8??>K5 a c(nosc(t in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8 lea o 6erioa'a 'e oarecare %ranare5 'atorita $as(rilor a'o6tate 'e 6ri$ii Asanesti. I0voarele scrise anterioare $i7loc(l(i secol(l(i al Flll8lea5 re%eritoare la ca0(ri concrete sa( la 'etaliile (nor 6rocese 'e nat(ra celor evocate5 se li$itea0a5 teritorial5 la 0one 'in a6(s(l Transilvaniei si la 6artea centrala a acesteia5 'eci la re#i(ni care re6re0inta $ai 6(tin 'ecat 7($atate 'in teritoriile ro$anesti intracar6atice. Pe cea $ai $are 6arte a acestor teritorii5 ra$ase 6ana la aceasta vre$e in a%ara relatiilor 7(ri'ice controlace 'e a(toritatile re#ale5 6rec($ si 6e teritoriile ro$anesti (n'e se a%la( in c(rs 'e constit(te statele $e'ievale ale Tarii Ro$anesci si Mol'ovei5 o3stea sateasca li3era sa( aceea a%lata inca la ince6(t(rile aservirii sale constit(ia(5 s(3 as6ect social8econo$ic5 %eno$en(l istoric 'o$inant. Acest(i %eno$en i se c(vine intrea#a atentie5 'eoarece evol(tia sa se a%ia la 3a0a realitatilor istorice (lterioare. In li6sa (nei in%or$atii strict conte$6orane 'etaliate5 6ot %i %olosite in acest sco65 c( 6r('enta necesara5 stiri ceva $ai tar0ii ce 6er$it 'esl(sirea eta6elor istorice anterioare re'actarii lor. Doc($entele 'in secolele FIII8FI)5 iar (neori c$Car si acelea 'in secol(l al F)8Iea5 %olosite 6entr( reconstit(irea siste$(l(i 'e sta6aniri 'e sate in interior(l societatii ro$anesri5 o#lin'esc eAistenta (nei strati%icari in san(l %e('alitatii locale. Ince6(t(rile acestei strati%icari co3oara c( $(lt inainte 'e $i7loc(4 secol(l(i al Flll8 lea. Alat(ri 'e cne0ii 'e sat5 'es6re ale caror ra6ort(ri c( o3stea 'in care s8a( ri'icat s8a vor3it5 si5 toto'ata5
?
Ibidem. 6. @/8@<.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /. 'eas(6ra acestor cne0i5 a eAistat o cate#orie a 55cne0ilor 'e vale:5 care5 in a%ara sat(" 6ro6ri( 6e care il sta6anea( in calitatea lor 'e cne0i 'e sat5 eAercita( si o sta6anire as(6i ase0arilor incon7(ratoare5 sate care %or$a( (n #r(6 'eli$itat5 'e o3icei s(3 ra6ort #eo#ra%( 'e "otarele $icrore#i(nii res6ective. In ca0(rile in care 6oate %i reconstit(ita 'etaliat 6 te$ei(l 'oc($entelor si a "otarniciilor 'in 'oc($ente5 $ari$ea (n(i ase$enea #r( 'e sate varia0a 'e la .8K la @=8@. 'e o3sti satesti. Doc($entele 6re0inta aceste #r(6(2 'e sate ca 6e niste 55'o$enii:5 %olosin' 6entr( 6reci0area lor n($ele sat(l(i 'e rese'int al cnea0(l(i 'e vale c( cali%icativ(l 'e 55$osie 6rinci6ala: %po&&e&&io principaliiG. la car se a'a(#a 55cele a6arvinatoare: %pertinencii&G la aceasta $osie. Dar ase$enea 55'o$enii:5 intarite 6e 6arc(rs(l secol(l(i al Fl)8lea 'e catre re#i Un#ariei cate (nei %a$ilii 'in cate#oria s(6erioara a societa%ii ro$anesti5 era( 'e6art 'e a re6re0enta la acea 'ata Q si c( atat $ai $(lt in eta6a an terioara Q 'o$enii %e('ale in sens(l 6ro6ri( al c(vant(l(i. Trasat(rile 'ec(r#an' 'in $ai vec"ea lor calitate 'e (ni(n 'e o3sti a( 6revalat 6an4 tar0i(5 in secolele FT)8F)5 iar in (nele 0one 6Una la s%arsit( ev(l(i $e'i(5 in %(ncrie 'e sta'i(l 'e aservire al res6ectivelor co$(nitati satesti. Ii interior(l (norase$enea 7.'o$enii:5 sta6anirea 55cnea0(l(i 'e vale: as(6ra (n(i sat en #revata n( n($ai 'e ra6ort(rile concrete 'intre %a$ilia acest(ia si celelalte %a$ilii 't o3steni5 'ar si'e sta6anirea eAercitata 'e cnea0(l locainic as(6ra sat(l(i sa(. Doc($ente' eA6ri$a in cote86arti ase$enea sta6aniri 6aralele5 conse$nan' ast%el an($ite nor$e ale 're6t(l(i ro$anesc nescris %in& vnlac#imniG. cote86arti care 'e la o re#i(ne la alts 6ar a %i variat intre ?*/ si l*.4. Se 6oate5 tot(si5 6res(6(ne ca relatiile 'intre (n ase$enea 55cnea0 'e vale:5 6e 'e o 6arte5 si o3stile satesti 'e careCel n( era le#at in $o' ne$i7locit 6rin ori#inea %a$iliei sale5 6e 'e alta 6arte5 a( evol(at $(lt $ai (sor in 'irec6a (nor ra6ort(ri 'e aservire reala. Dintre aceste var%(ri 'e la ince6(t(rile clasei %e('ale ro$anesti s8a( ales si s8a( i$6(s ca'rele 'e con'(cere 6olitics si $ilitara ale 55tarilor:5 acei voievo0i care ?8a( 6rece'at 6e 55$arele voievo': sa( 6e ..'o$n:5 atat s(3 ra6ort cronolo#ic5 cat si s(3 ra6ort(l li$itelor teritoriale ale a(toritatii sale. Tot 'intre ei a 6rovenit si o 6arte a 3oierirnii 'in vre$ea 'e6linei constit(iri a statelor $e'ievale ale Tarii Ro$anesti si Mol'ovei. In Transilvania5 calea s6re cola3orare c( a(toritatile re#ale si 6atr(n'erea 6e acest te$ei in ran'(rile no3ili$ii a %ost 'esc"isa in 6rirn(l ran' tot 6entr( acesti 55cne0i 'e vale:. S8a s(stin(t ca sit(atii oarec($ ase$anatoare ar %i eAistat si In ca0(l ca6eteniilor $ilitare 'in ran'(l $i#ratorilor
tar0ii Q 6ecene#i5 (0i si c($ani5 in'eose3i Q care a( 6atr(ns in societatea ro$aneasca. A'o6tarea (nor ase$enea ca6etenii straine 'e catre societatea ro$aneasca5 In con'itii ale caror 'etalii s(nt #re( 'e reconstit(it5 ar %i ec"iva-at c( asi$ilarea acestora s(3 ra6ort etnic si ar %i av(t 're6t consecinta5 6e 6lan social5 s(6ra6(nerea 6este res6ectivele o3sti satesti a acestor ca6etenii5 care a( 'evenit sta6ani ai satelor. Posi3ilitatile s(6erioare 'e
?
E. L(&inic"5 L. !'l'i5 (ocumenta #i&toriam 'alac#omm... . B('a6esta5 ?;9?5 6. .=>. Ar"ivele 'e Star 'in B('a6esta5 %on' RevaI5 Div. %a$.5 A II*/G Mi"alI5 (iploma. 6. /</8/<9.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /. care a( 'is6(s ase$enea ca6etenii 6ent$ a 'eveni %e('ali in sens(l 'e6lin al c(vant(l(i ar %i deem& atat 'in calitatile $ilitare 'eose3ite5 ale acestora si ale event(alilor insotitori 6e care ii avea(5 cat si 'in %a6t(l ca a( 6(t(t $(lt $ai (sor intra in relacli 'e cola3orare c( a(toritatile $ilitare si 6olitice straine. A$6loarea 6e care ar %i av(t8o (lti$(l 'intre %eno$enele evocate este %oarte #re( 'e a6reciat. Dincolo 'e (nele $enti(ni 'in cronici .a( 'e ra6ortarea la trec(t a (nor sit(atii relatate 'e i0voarele scrise5 c( 6rile7(l inva0iei tataresti 'in anii ?@9?8?@9@5 can' a%la$ ca loc(itorii satelor transilvanene si8a( 55ales: ca6etenii 'intre ra03oinicii $on#oli?5 antro6oni$e 'e ori#ine straina5 in s6ecial t(ranica5 6ro6rii 3oieri$ii statale 'in Tara Ro$aneasca si 'in Mol'ova sa( %e('alitatii ro$anesti 'in Transilvania5 a( %ost inter6retate ca re%lectan' ori#inea 6ecene#o8c($ana a 6ersoanelorG ins(si n($ele 'e BTara3a5 6(rtat 'e 6ri$(l 'o$n al Tarii Ro$anesti si a6oi al 'inastiei voievo'ale5 6oate %i socotit ca re6re0entan' (n antro6oni$ c($an. Aceasta inter6retare 'ata in%or$atiilor antro6oni$ice tre3(ie tot(si 6rivita c( $(lta re0erva5 'eoarece an($ite n($e a( 3ene%iciat5 la (n $o$ent 'at5 'e o ras6an'ire 'atorata 55$o'ei: ti$6(l(i5 %iin' 'eci 6rel(ate 'e catre vSr%(rile societatii ro$anesti ca n($e 55$ai alese:. C"iar si n($ele ro$anesti 'e !i(lea si Can'ea5 care 6rovin 'in 'en($irea a 'o(a 'e$nitati 6olitico8$ilitare si 7('ecatoresti ale (lci$ilor $i#ratori5 acelea 'e gCla& si 'e 5ende. n( constit(ie cat(si 'e 6(r.in 'ova'a ori#inii etnice straine a 6ersoanelor ast%el n($ite5 ci s(nt 'oar ar#($ente 6entr( calitatea 'e ca6etenii 6e care o avea( cei care a( 6rel(at aceste n($e. N($ele evocate a( evol(at5 'e air%el5 'e la 6orecla la antro6oni$ 6ro6ri(80is. Nici n($e ca Bo#'an5 Dra#os5 Litovoi5 )la'islav sa( Ra'(5 ono$astice c( eA6licate eti$olo#ica in li$3a slava vec"e si care a( %ost 6(rtate 'e catre voievo0ii ro$ani 'in secolele FIII8FI)5 'e6arte 'e a o#lin'i ori#inea etnica 55slava: a res6ectivelor 6ersoane5 n( a( av(t 'ecat caracter(l (nor 55n($e 'e elita:. C( alte c(vinte5 aservirea o3stilor satesti ale ro$anilor 'e catre ca6etenii $ilitare si 6olitice 6rovenite 'in ran'(rile $i#ratorilor Q teorie care in (nele eta6e 'e 'e0voltare a istorio#ra%lei noastre s8a 3(c(rat 'e a'e0i(ni nota3ile Q tre3(ie 6rivita c( $(lta re0erva. S8ar 6(tea ca anali0ele antro6olo#ice e%ec$ate as(6ra (nor necro6ole %a$iliale no3iliare5 anali0e care s(nt a3ia la ince6(t(rile lor5 sa a'(ca in viicor 6reri0ari in 6l(s in aceasta 6ro3le$s.. A( ra$as %oarte 6(tine stiri scrise re%eritoare la $ari sta6anitori 'e sate ro$ani 'e 'inainte 'e $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 care sa 6riveasca 6ersoane in'ivi'(ali0ate ca atare. C"iar si cele cateva n($e care 6ot %i 6o$enite in acest sens5 ca acelea 6rovenin' 'in %a$ilia ro$aneasca 'e la Sar$i0e#et(sa8Britonia B!ra'isteD 'in Tara Hate#(l(i B'escen'enta #enealo#ica c(6rin0an' sase #eneratii 'e la circa ?@== la circa ?/.=2 Le&e$3rat5 To$a5 Ste%an5 Nicolae eel Ros(5 7('e 'e Hate#5 loan eel Ros(5 NicolaeD sa( cele conse$nate in (iploma cavalerilor ioaniti 'in an(l ?@9<5 la care se $ai 6or. a'a(#a n($ele (nor ca6etenii a$intite in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FEII8Iea c( 6rile7(l (nor eA6e'itii ra03oinice5 %i#(rea0a5 (nele 'intre ele5 in i0voarele sense $ai $(lt in virt(tea 'e$nita'lor $ilitare si 6olitice 6e care le 'etinea( 'ecat ca (r$are a calitatii lor 'e sta6ani ai satelor. Ase$enea ca6etenii 6olltico8$ilitare s(nt acestate si in 7($l an(l(i ?@?= intr Car6ati si Diinare5 c( 6rile7(l (nor eA6e'itii i$6otriva )i'in(l(i a ostilor transilvaneneC Se 6oate conc"i'e ca eAistenca (nor ase$enea 'e$nitati c( caracter $ilitar si 6olitic i2 societatea ro$aneasca 'in secolele FIIQFIII 6res(6(ne c( necesitate (n an($it #ra' ' $at(ri0are a relatiilor 'e ti6 %e('al si 'eci 6re0enta5 in s6atele lor5 a (nei intre#i cate#ori 'e sta6ani ai satelor5 care isi eAercita(.a(roritatea as(6ra o3stilor satesti si a caror 6(rer si res6ect se inte$eia( 6e sl(73ele si re'eventele 6ri$ite ca (r$are a calita%ii lor. Ceva $ai 3ine s(nte$ in%or$ati in le#at(ra c( 6roti6en'a'a 'in $e'i(l ro$'nesi s('8'(narean5 'atorita atentiei acor'ate 'e i0voarele 3i0antine eveni$entelor 'es%as(ratO in Penins(la Balcanica5 in interior(l #ranitelor i$6eri(l(i5 6rec($ si 'atorita rol(l( 6olitic si $ilitar 6e care ?8a( 7(cat (nii 'intre ei. Un an($e Nic(lita Del6"inas5 6rotos6atai si %r(ntas t"esaliot5 care se a%la la ?=KK in %r(ntea (nei niscoale a ro$anilor5 3(l#ariloi si a loc(itorilor 'in Larissa@5 sa( (n %r(ntas ro$an c( n($ele 'e Po('ilas BB('ilaD5 6o$enit la ?=;9 in ti$6(l ca$6aniei la D(nire a l(i AleAios I Co$nen(l/5 6rece'5 ca 6o0itie sociala5 6e %e('alii ro$ani 'in %a$ilia Asanestilor si 6e cola3oratorii acestora5 care5 (n veac $ai tar0i(5 a( 6(s 3a0ele stac(l(i ro$ano83(l#ar. C"iar 'aca sit(atia 'in teritoriile 3i0antine era 'e nat(ra sa %avori0e0e 'i%erentieri sociale $ai $arcante in secolele FI QFII5 este $ai $(lt 'ecat 6ro3a3il ca acesti %e('ali ro$ani s('8'(nareni sa8si %i av(t o cores6on'ents in $e'i(l ro$anesc 'e la nor' 'e D(nare5 'e (n'e %ratii Asanesti a( si 6ri$it5 'e alt%el5 a7(tor $ilitar in ti$6(l l(6telor c( 3i0antinii. Acest 6(nct 'e ve'ere este con%ir$at5 6rintre altele5 'e teAt(l (iplomei cavalerilor ioaniti. in care se vor3este 'es6re $ai $arii tarii Li$a %maiore& terraeG ca 'es6re 6ersoane care se 3(c(ra( 'e 6rivile#i(l 'e a se 6(tea a'resa In a6el re#el(i in ca0(l 6ron(ntarii (nor sentinte ca6itale 5 6rivile#i( care ii asi$ila5 s(3 ra6ort 7(ri'ic5 c(
no3ilii re#at(l(i. TeAt(l 'i6lo$ei avea5 'esi#(r5 in ve'ere n( n($ai ca6eteniile $ilitare si 6olitice 'in teritoriile 'intre Car6ati si D(nare 'ar(ite cavalerilor ioaniti5 ci si 6e ceilalci $e$3ri ai 6at(rii sociale s(6ra6(se o3stilor satesti5 6at(ra 6e coia3orarea careia se inte$eia5 in (lti$a instanta5 eAercitarea 'e catre coroana (n#ara a (nei 'o$ina'i 6olitice in aceste ran. Evi'ent ca realitatea sociala $entionata in ?@9<5 realitate ce eA6lica eAisten(a str(ct(rilor teritorial86olitice locale5 tre3(ie eAtinsa si la eta6a istorica anterioara. La 6('na vre$e '(6a $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea ince6 a %i atestati5 in 'oc($entele 'e cancelarie ale Re#at(l(i (n#ar5 cne0ii ro$ani5 c( 6reci0area calitatii lor 'e sta6ani 'e sate5 ca acei Dra#(n si +o'oc" 6o$enin: la ?@K/ in sco6(l eAce6tarii sta6anirii 'e la o 'anie %ac(ta (n(i no3il. De la aceasta 'ata inainte5 stirile 'e acest Tel se in$(ltesc $ai intai in Transilvania si a6oi in Tara Ro$aneasca si in Mol'ova. In $(&e 'anii 6e care 'o$nii Mol'ovei le8a( %ac(t in secol(l al F)8Iea (nor 3oieri5 re#i$(l 7(ri'ic anterior
? ?
Ro#eri(s5 -armen mi&erabile. in "cript. rer. 0ung.. II5 6. >.?8 (I/ -. veac. <I. <II t <III. I5 6. //>8//;. @ @onte&. III5 6. @< Vi (r$. / Anna Co$nena5 F5 IIG @onte&. III5 6. ??.. 4 (/0(. I5 6. @@5 @KG (I/ -. veac. <I. <II $i<III. I5 6. //?.
IMPLTNIRI STATALE al satelor 'Tr(ite este 6re'0at 6rin %or$(la 55(n'e a( %ost cne0i...:. Ase$enea 'arrii n( a( re6re0entat altceva 'ecat s(6ra6(nerea5 iar in (nele ca0(ri inloc(&ea (nei sta6aniri 'e esenta %e('ala anterioara 'o$niei sa( in orice ca0 in'e6en'ents 'e initiariva 'o$niei5 sta6anire %oarte vec"e 'eci5 6rintr8(na $ai no(a si $ai 'e6lina 'ec(r#an' 'in a(toritatea stat(l(i $e'ieval. Foarte se$ni%icarive 6entr( eAistenta in secolele FII8FIII a %e('alitani ro$anesti si 6entr( #ra'(l 'i%erenrierii sale sociale si a 'es6rin'erii 55%i0ice: 'e co$(n&arile satesti s(nt 'esco6eririle ar"eolo#ice sa( $on($entele 'e ar"&ect(ra le#ate 'e 6re0enta acestei 6at(ri sociale. Doc($entele $ateriale 'in aceasta cate#orie o%era i$6licit si 6osi3ilitatea a6recierii sta'i(l(i 'e aservire a res6ectivelor o3sti satesti. Desco6erirea in ca'r(l ase0arilor 'in aceasta vre$e5 la Dino#etia8!arvan5 Cetateni5 Streisan#eor#i(5 Sarasa( si in $(lte alte loc(ri5 a (nor loc(inte care se in'ivi'(ali0ea0a 6rin 'i$ensi(ni sa( 6rin inventar s6eci%ic5 iar in (nele ca0(ri c"iar 6rin s&(area lor in a%ara vetrei 6ro6ri(80ise a sat(l(i5 in loc(ri %avora3ile eAec(tirii (nor l(crari 'e %orti%icare5 c($ este ca0(l 6entr( rese'inta %orti%icata a Bo#'anestilor 'e la C("ea Ba0i Bo#'an )o'aD 'in Mara$(res5 a carei 6ri$a %a0a 6oate %i 'atata 6e la $i7loc(l secol(l(i al FIII8lea5 il(strea0a convin#ator aceasta real&ate. Rese'intele no3iliare 'in aceasta vre$e si In $o' s6ecial acelea %orri%icate5 6reva0(te c( val(ri 'e 6a$ant5 sant(ri 'e a6arare sa( 6alisa'e5 'e6asea( in $o' evi'ent ca6acitates %a$iliilor carora le era( 'estinate5 a6ariria acestor co$6leAe eA6lican'(8se 6rin 6restatiile in $(nca ale satenilor. Pe 'e alta 6arte5 $or$$tele c( inventar 3o#at 'esco6erite in necro6olele ro$anesti 'in secolele FII8FIII5 inventar constan' 'in 6o'oa3e si accesorii 'e i$3raca$inte sa( c"iar 'in ar$e5 6rec($ si 'esco6eririle 'e te0a(re Q 'e la Stre7a8Carrisoara 'in Tara Fa#aras(l(i5 'atan' 'in secol(l al Fll8lea sa( 'e la )oinesri 'in centoil Mol'ovei5 'atan' 'in a 'o(a 7($State a secol(l(i al FIII8lea5 atesta ac($(lari a6recia3ile 'e 3(n(ri in $ana (nor 6ersoane sa( a (nor %a$ilii. Ceta$ile 'e re%(#i( si ca6elele 'e c(rte 'in secolele FII8FIII s(nr si ele #raitoare 6entr( cresterea5 in aceasta vre$e5 a 6(cerii si a res(rselor (nor re6re0entanri ai noilor str(ct(ri sociale. In loc(l ceta(lor $an 'e 6a$ant si 'e le$n5 %orti%icatii colecrive ale co$(nitatilor satesti sa( ale (ni(nilor 'e o3sti5 ce a( caracteri0at eta6a istorica anterioara5 a6ar tot $ai 'es %orti%icarii c( caracter %a$ilial5 t(rn(ri8loc(in%a sa( cetat(i 'e re%(#i( constr(ite si %olosite 'e %e('ali. Cele $ai vec"i 'intre aceste constr(ctii5 anterioare inva0iei $on#ole 'in anii ?@9?8?@9@5 a( %ost ri'icate 'in $ateriale 6erisa3ile5 'in le$n si 6a$ant5 (iieori 6e te$elii 'in 6iatra le#ata c( 6a$ant5 ast%el $eat ele n( s8a( 6astrat 'ecat ca rest(ri evi'enriate 'e sa6at(rile ar"eolo#ice sa( ca %a0e $ai vec"i ale (nor constr(ctii 'e 0i' 'e '(6a $i7loc(l secol(l(i al FIII8lea. Bisericile 'e c(rte5 constr(ite 'in 0i' in vecinatatea (nor rese'inte no3iliare care5 in secolele FII8FIII 6ar a %i %ost5 a6roa6e eAcl(siv5 'in le$n5 6rece'5 in sta'i(l act(al al c(nostintelor5 c( eel 6(tin 'o(a secole5 a6ariria ceta(lor %a$iliale 'e 0i'. Datarea $(ltora EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC BSECOLELE FII8FIIIL /.; 'intre aceste ca6ele5 eA6resii ale 6o0itiilor5 ale necesitatilor sociale si ale a$3itiilor ctitoriloi lor5 este s(6(sa 'isc(tiei. Dar 6rintre cele cercetate ar"eolo#ic se a%la $on($ente ct a6artin c( si#(ranta sErsit(l(i secol(l(i al Fl8lea5 6rec($ eel 'e la Sannicola( 'e Bei(2 'in Bi"or5 care sta In le#at(ra c( o rese'inta a %a$iliei Borsa5 sa( 6ri$e4 7($atati a secol(l( alFII8lea5 6rec($ eel 'e la Streisan#eor#i(5 'in 6artile H(ne'oarei5 ri'icat 'e 6re'ecesori (nei %a$ilii 'e %e('ali ro$ani5 care a6ar in 'oc($ente $ai tar0ii in cal&atea lor 'e cne0i Alte $on($ente5 ca acelea 'e la !eoa#i(8H(ne'oara5 Dens(s si Pesteana in Tan Hate#(l(i5 li6site inca 'e o 'atare certa5 sa( ca acelea 'in secolele FII8FIII 'e " Cetateni8Ar#es5 ori eel 'e la Nic(litel 'in nor'(l Do3ro#ei5 a( av(t aceeasi se$ni%icatie Pentr( 6erioa'a care se intin'e 'e la s%ars&(l secol(l(i al Fl8lea si 6ana la $i7loc(. secol(l(i al FIII8lea5 in%or$ariile 'e care 'is6(ne$ o#lin'esc o 'iversitate 'e s&(atii ir 'o$eni(l 6roces(l(i 'e aservire a o3stilor
satesti si 'e constit(ire a 'o$eniilor 3oieresti5 Ta3lo(l social al e6ocii se caracteri0ea0a 6rintr8o lar#a varietate5 'e la relatiile 'e aservire %e('ala 6ro6ri(80isa5 6re0ente in 6artile a6(sene ale Transtlvaniei sa( in 0onele ei centrale5 6e c(rs(rile $i7locii ale M(res(l(i si So$es(l(i5 (n'e $an %e('ali lai' si $ai ale7 ecle0iasrici sta6anea(5 e%ectiv5 n($eroase sate in con'itiile (nei 'e6en'ence '&ecte si ne$i7locite a %iecarei %a$ilii taranesti in 6arte5 si 6ana la 0onele $Tr#inase ale Transilvaniei sa( la cele eAtracar6atice5 (n'e aserv&ea 6rivea colectivitarile ca (n tot (nitar si (n'e #ra'(l acestei aserviri era inca 'e6arte 'e %or$ele %e('ale clasice. In ceea ce 6riveste $arile 'o$enii atestate in secol(l al Fll8lea 6e c(6rins(l Transilvaniei5 ca acela %or$at 'in no(a sate 'in co$itat(l DT3aca5 'ar(it la ??<K 'e re#ele Bela al Ill8lea 6entr( o sl(73a $ilitara?5 este 6osi3il ca in %oarte $(lte ca0(ri sa n( %i %ost vor3a 'ecat 'e 'ar(irea (nor sate li3ere si 'e trans%er(l catre 3ene%iciar(l 'aniei a venit(rilor incasate anterior 'e a(toritatile re#ale5 aserv&ea 6ro6ri(80isa a satenilor 6ro'(can'(8se a3ia 'e aici inainte5 6e 6arc(rs(l catorva. #enerarii5 ca (r$are a acti(nilor concrete initiate 'e no(l sta6an. Aceasta re0erva. este vala3ila in s6ecial 6entr( 'o$eniile laice si 6e '(rata secol(l(i al Fll8lea. Sta6anirile %e('alilor ecle0iasrici5 conse$nate 'e 'oc($ente inca 'in secol(l al Fl8lea c( 'etalii 6rivin' str(ct(ra lor interna5 c( n($ar 'e %a$ilii servile si c( 6reci0area re'eventelor5 a6ar 'e ti$6(ri( ca 'o$enii 6ro6ri(80ise. In 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea si $ai ales '(6a 55B(& 'e a(r: acor'ata no3ili$ii5 in ?@@@5 'e re#ele An'rei al II8lea@5 se constati atat o crestere a 6(terii $icii no3iH$i5 cat si evol(tia $ai accent(ata a sta6anirilor $arii no3ili$i s6re con'itia 'e 'o$enii %e('ale clasice. For$(larile (nor 'oc($ente 'e cancelarie5 ceva $ai tar0ii5 6re0inta5 'eoseori5 sta6anirile cne0iale ro$anesti ca 6e niste sta6aniri %e('ale 'e6line. Este a'evarat ca %or$(larile 'in 'i6lo$ele 'e 'anie n( cores6(n'ea(5 tot'ea(na5 realitatii5 ci a( %ost $ai 'e#ra3a. re0(ltat(l e%ort(l(i 'e a (ni%lca 7(ri'ic $area 'iversitate a sit(atiilor concrete. 4 (I/ -. veac. <I. <ll t<lRl I5 6. @/@8@9/. 2 Ibidem. 6. ?>;8?;/. /K= IMPUNIRI STATALE In alte ca0(ri5 'i6lo$ele re#ale i$3raca( $ "aina inselStoare a (nei 55'anii not: o sit(atie 6reeAistenta5 acce6tata 6ana at(nci 'e a(toritari in $o' tacit. /ezi&tmta ob&tilor &ate&ti la proce&ul a&eiuirii s8a $ani%estar5 si in %or$e $ai ra'icale5 in acti(ni colective sa( in'ivi'(ale care aii stat la ince6(t(rile 6rotestelor sociale a-e Parani$ii. Pose'a$ in%or$atii $ai 'etaliate si $ai ti$6(rii 6rivin' ase$enea ac'(ni 6e teritori(l Transilvaniei5 'atorita cancelariilor Re#at(l(i ar6a'ian5 6rec($ si ca (r$are a %a6t(l(i ca a%ir$area (nor relatii %e('ale $at(re s8a 6ro'(s aici $ai 'evre$e. D(6a ce 6e '(rata secol(l(i a- FMea 6rinci6ala %or$a 'e $ani%estare a acestor 6roteste 'e clasa a constat 'in Ri#a ro3ilor5 %eno$en 'e care se oc(6a le#i(irile re#ilor Ste%an I5 La'isla( I si Colo$an I Cart(rar(l5 in incercarea 'e a stavili 6rin 6e'e6se as6re ast%el 'e acti(ni?5 sririle 'in 6ri$ii ani ai secol(l(i al Flll8lea incre'intea0a ca inc 'in veac(l anterior a( ca6atat a$6loare si $iscarile taranesti 6ro6ri(80ise. Ca$ 7($atate 'in cele />; 'e 6rocese conse$nate in 55Re#istr(l 'e la Ora'ea: 6rivesc ase$enea acte 'e nes(6(nere5 'e Ri#a 'e la sta6an5 'istr(#eri sa( c"iar ra0vratire5 c( caracrer sa( s(3strat social 'e clasa5 in%a6t(ite 'e oa$eni a6artinan' 'i%eritelor cate#orii 'e eA6loatari. Ast%el5 s(3an(l ?@?/5 re#istr(l inre#istrea0a. (n 6roces in care treisatenis(ntinvin(iti 'e incen'ierea (nei rese'inte5 6rile7 c( care si8a( 6ier'(t viata sase oa$eni@. In an(l ?@?;5 6atr( io3a#i 'in satele Stra7asi Ca6(s(Mic'in a6ro6ierea Cl(7(l(i s(ntinvin(iti si con'a$nati 6entr( (ci'erea sl(7itor(l(i (n(i no3il si 6entr( ins(sirea (nor 3(n(ri/ si rot in acel an se 7('eca la Ora'ea (n 6roces in care s(nt i$6licari sateni 'in 0ece sate a%late in 6artile Cena'(l(i5 6rintre care si 55tori satenii ('vornicilor 'in Er:5 %a6t care ne lasJ sa intele#e$ ca a %ost vor3a 'e o revolts 'e 6ro6ortii $ai $ari95 Ca si in eta6a istorica anterioara5 Ri#a ro3ilor si a sl(#ilor contin(a sa %ie $entionatS si la ince6(t(l secol(l(i al FIII8lea.5 'ar ea va 'eveni (n %enornen tot $ai s6ora'ic5 6e $as(ra 'is6aritiei acestor cate#orii sociale5 care5 la s%arsit(l acel(iasi secol5 6ot %i consi'erate a se %i conto6it5 in $o' 6ractic5 c( tarani$ea aservita. Doc($entele conse$nea0a5 'e ase$enea5 6entr( aceasta vre$e5 acti(ni care %ac 6arte 'in %eno$en(l 55"ai'(ciei:5 %eno$en care a c(nosc(t o crestere constanta in eta6ele istorice (lterioare. Ast%el5 'es6re ..ra(iacatori:5 care 6ra'a( si care era( a'i6osriti5 in%or$ea0a (n 6roces 'in an(l ?@?/K. La $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 in anii 'e nesi#(ranrl si 'e sla3ire a a(torita6i re#ale ce a( (r$at inva0iei $on#ole 'in ?@9?8?@9@5 "ai'(cia a 'evenit (n %eno$en ras6an'it 6e teritori(l Transilvaniei. Pentr( $erit(l 'e a8i %i ni$icit 556e tal"arii si 6e "otii care se in$(ltisera 6este $as(ra ... in Transilvania:5 re#ele Bela al I)8lea 'ar(ia in an(l ?@9; (n $are n($ar 'e $osii 'in co$itatele Bi"or5 Solnoc si
? @
-orpu& Ruri& 0ungarici. B('a6esra5 ?>;;5 6. /=5 <@5 <K5 >95 ?=>. (I/ -. Ze. <I. <II&i<III. I5 6. .?. U Ibidem. 6.><8>>. A Ibidem. 6. ;.8;K. 8 Ibidem. p. ?@.. b Ibidem. p. ./8.9.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 4A1 Crasna 7('el(7 c(rrii re#ale5 Pavel 'in nea$(l !ere#Ie?5 'anie care a 6(s 3a0ele $arel( 'o$eni( al cetTtii Piatra Soi$(l(i5 'intre Cris( Re6e'e si Barca(.
In 6ri$a 7($State a secol(l(i al Flll8lea5 i0voarele scrise conse$nea0a si ca0(ri 'B Ri#a a (nor intre#i co$(nitati satesti aserv&e sa( a$enintate c( aservirea5 'in 6artilt a6(sene sa( centrale ale Transilvaniei in s6re 6antile sale $ar#inase5 sa( 'in TransilvaniG la s(' si la ras/.rit 'e Car6ati. La acest 'in (r$a %eno$en se re%era 'e7a a$intita 3(& 6a6ala. 'in an(l ?@/95 in care se arata ca (n#(ri5 sasi si alti 55're6t8cre'inciosi: Ba6artinStor. 'e 3iserica ro$ano8catolicaD tree la rasarit 'e Car6ati5 (n'e se asea0S. ala$ri 'e ro$ani5 i$3ratisan' reli#ia acestora@. Desi#(r ca5 alat(ri 'e ase$enea colectivitati catolice5 a( tAec(t in aceasta vre$e la rasarit si la s(' 'e Car6ati si (nele o3sti satesti ale ro$aniloi transilvaneni5 a$enintati 'e 6ro#resele 6roces(l(i 'e %e('ali0are 'e 6e teritori(l Transilvaniei. N( 'erine$ in%or$atii 'irecte as(6ra (nor acti(ni 'es%es(rate in acest ri$6 'e o3srile satesti 'e 6e teritori(l viitoarelor state $e'ievale ale Tarii Ro$anesti si Mol'ovei i$6ocriva 6ro#reselor lente inre#istrate 'e relatiile noi 'e ti6 %e('al. Se 6oate5 tot(si5 acce6ta i'eea ca inca 'in secolele FII8FIII a( eAistat si aici5 c"iar 'aca in $as(ra $ai re'(sa:5 %eno$ene ase$Snatoare celor o#lin'ite 'e i0voarele scrise re%eritoare la Transilvania. F(#a (nor ro3i 6roveniti 'in ca$6aniile $ilitare sa( 'e6lasarea5 in (nele ca0(ri i0olate5 a an($itor colectivirari s6re 0one $ai retrase5 6entr( a sca6a 'e 6resi(nea $arii 6ro6rietari in %or$are5 a( caracateri0at c( si#(ranta viata sociala a acestor re#i($ 6e '(rata secol(l(i al Fll8lea si $ai ales in 6ri$a 7($atate a cel(i (r$ator.
@. NOILE DIMENSIUNI ALE PROCESULUI DE OR!ANIZARE POLITICA a. Cne0atele5 voievo'atele5 5/tarile: ro$anesti Ji ten'intele lor 'e a(tono$ie Vi 'e (ni%icare
Con'inonari si i$6re7(rari istorice 'iverse a( %avori0at sa(5 'i$6otriva5 a( %ranat 6roces(l cristali0arii 6olitico8 statale 6e teritoriile ro$anesti5 'eter$inan'5 '(6a ca05 'e8a l(n#(l secol(l(i al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 soarta %or$ati(nilor inc"e#ate in eta6a anterioara. Unitar in s(3stanta sa5 6roces(l a$inr.it 6re0inta 'eose3iri 0onale Q s(3 as6ect cronolo#ic si $ai ales in ceea ce 6riveste rit$(l evol('ei social86olitice Q5 eA6lican'(8se5 ast%el5 'ecala7ele constatate (lterior in s6ati(l $e'ieval ro$anesc. Un re6er no'al5 c( consecinte i$e'iace5 'ar si 'e '(rata5 il re6re0inta inva0ia $on#ola 'in anii ?@9?8?@9@.
? 2
Ibidem. p. //K8 Ibidem. p. @<..
3;2 -MPI.INIRI STATALE /omAnii &i problemaY-umanietH. )al(rile $i#ratoare venite 'ins6reste6a rasariteana a E(ro6e4 a( i$6(s 'e ($6(ri( coa3itarea c( 6o6(latia a(to"toni ro$aneasca5 in 6o%i'a %a6t(l(i c/ ele$ent(l alo#en a ($3rit $(lta vre$e eAistenta cel(i local Bnoii veni%i a( %ost5 'e alt%el5 co$6arati c( se'i$ente al(vionare care aco6era5 c( ri$6(l5 strat(rile co$6acte 6ri$areD. Dar5 %a6t istoric re$arca3il5 (n modu& vivendi se sta3ileste intre ro$ani si $i#ratori Q c($ constatS si Di$itrie Cance$ir in al sa( 0ronic 'in anii ?<?;Q?<@/2 55Ro$anii 'in Datia 'e a#i(tori(l i$6Tratesc 6arasiti si nea6arati ra$ain'5 le va %i ca(tat intr8(n c"i6 a8si intoc$i l(cr(rile c( varvarii si c( 'eose3itS re6(3lica Ba'ica stat Q n.n.D. c( 'ansii si c( alti vecini 'e 6en 6re#7(r a sa c"ivernisi:?. Desi#(r5 6rivit in 6ers6ective istorica5 rol(l acestor 6o6(latii $i#ratoare tar0ii tre3(ie 7('ecat in c($6ana 'rea6t%l5 %ara: a %i s(3esti$at5 'ar nici i$6o'o3itG este si ca0(l c($anilor statorniciti 6e teritori(l loc(it 'e ro$ani in (lti$ele 'ecenii a-e secol(l(i al Fl8lea5 teritori( 'ese$nat5 (lterior5 'e i0voarele scrise c( ter$en(l 'e 55C($ania:. Den($irea insasi5 6e lan#a sens(l ei #eo#ra%ic5 in'ica si stat(t(l 'e 6(tere 'o$inanta 'in 6(nct(l 'e ve'ere 6olitic si $ilitar al 6at(rii c($ane s(6ra6(se celei localnice5 %ara sa c(noaste$ insa5 in 'etalii5 %or$ele instit(tional ale acestei s(6re$atii. De alt%el5 c($anii a( 'evenit o 6ro3le$a $a7ora si 6entr( statele 'in 7(r5 res6ectiv I$6eri(l 3i0antin si Re#at(l $a#"iar. I0voarele 3i0antine a3(n'a in in%or$arii si re%eriri la acel 55sciti:5 n( rareori con%(n'ati c( 6ecene#ii5 care se re$arcasera 6rin inc(rsi(nile lor 'e 7a%5 re6etate5 in i$6e'( Q e6isoa'e se$ni%icative %(n' in%o tisate 'e Anna Co$nena B6encr( anii ???9D sa( 'e loan +inna$os@ B6entr( ??9SD Q5 stiri 'in care se 6oate 'e'(ce ca teritori(l ro$anesc 6re%erat 'e c($ani 6entr( rai'(rile lor trans'(narene era tin(t(l 'e la s(' 'e Car6ati si5 in'eose3i5 eel 'e la rasarit 'e Olt. S(rsele #er$ane ii 'en($ea( 6e c($ani 'a#uen %Dalvi. @albi. @alben. @alone&. s(3 (lti$a 'en($ire %(n' $entionati in Mol'ova 'e cronicar(l Otto 'e Freisin#5 'in secol(l al Fll8leaD5 intr8o vre$e can' Re#at(l ar6a'ian era con%r(ntat c( 6ericol(l c($anG 6ro3le$a c($ana a %ost trans$isS a6oi secol(l(i (r$ator2 n( inta$6lator5 in conserinta5 re#ele An'rei al II8lea 7(sci%ica i$6lantarea cavalerilor te(toni in Tara Barsei B?@??D5 55ca sa a6ere re#at(l t$6otriva c($anilor:/. Pe 'e alta 6arte5 n( o 'ata i0voarele ii arata 6e c($ani si 6e ro$ani ca aliati 6e tara$ $ilitar5 c($ a %ost ca0(l inc(rsi(nilor 6rile7(ite 'e crearea stat(l(i ro$ano83(l#ar. Pn$ii Asanesti a( %ost s6ri7initi 'e 55sciti: si 'e vlaliiG relatarea cronicar(l(i Nicetas C"oniates5 6entr( an(l ??;;5 este %ar/ ec"ivoc Q 55scitii Bc($aniiD c( o ceata 'e vlalii B6.era 7iot6a# BACCFY)D5 trecan' Istr(l etc.:95 %iin' vor3a5 6ro3a3il5 'e ro$anii nor'8'(nareni. De ase$enea5 can'5 in 7(r(l an(l(i ?@?=5 o rascoala i03(cneste la )i'in5 in a7(tor(l tar(l(i
?
D. Ca$e$ir5 0roniad vec#imei a romano!vtal lo!v##ilor. B(ctiresci5 ?;=?5 6. //>. ! Anna Co$neiia5 Ale>iada. in @ame&. III5 6. ??/8??;G Cinna$(s5 Epitome. III5 /5 in @onte&. III5 6. @/@8@/<. / H(r$(0al'5 I5 ?5 6. .<G (ili -. veac. <I. <IIp <III. I5 6. ?.?. 1N C"oniates5 in @onte&. III5 6. @;=8@;?.
EUROPA E)ULUIMEDIU rtCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /KG
'e Tarnovo5 Borila5 a venit oastea con'(sa 'e co$itele loac"i$ 'e Si3i(G acesta5 se s6(ni in 'i6lo$a acor'ata %lilor s/i5 la @/ i(nie ?@.=5 55si8a a'(nat sasi5 ro$ani5 secai si 6ecene# =a&&octati& &ibi "a>onibit&. Elaci&. "iculi& et Bi&&eni&G. Si can' a a7(ns la ra(l O3o0t5 tre ca6etenii 'in C($ania iesin'(8i inainte5 a( 'at l(6ta c( ei5 'intre care 'oi a( %ost (cis. in acea l(6ta5 iar al treilea5 c( n($ele 'e +ara05 a %ost tri$is le#at la re#e:C. A6roAi$at" in aceeasi 6erioa'a5 in 7(r(l an(l(i ?@==5 se cont(ra 6e Ar#es(l S(6erior (n centr( local 'e 6(tere5 il(strat5 'eoca$'ata5 6e cale ar"eolo#ica5 'e constr(ctii civile5 avan' alat(ri (n lacas reli#ios 'e ti6 3i0anrino83alcanic. Este vor3a 'e vec"ea vatra voievo'ala5 c( a'evarat Sstorica5 a Ar#es(l(i. A reiesit 'in cele 6rece'ents ca nat(ra acest(i 6roces5 'est(l 'e co$6leA si in 6arte o3sc(r5 al 55cola3orarii: ro$ano8c($ane Bs8a vor3&5 nii %ira (n an($it te$ei5 si 'e &imbioza romano!citmaniiG. n( se 6oate eA6lica 'oar 'in (n#"i(l i$6(ls(l(i eAterior5 a3sol(ti80an'(8se i$6r($(t(rile 6e 6lan instit(tional. Oricat ar %i ele 'e r('i$entare5 instit(tiile sociale5 6olirice5 $ilitare n( 6ot %i 6(r si si$6l( i$6r($(tate 'e la (n 6o6or la alt(l5 ele %iin'5 in 6ri$(l ran'5 re0(ltat(l (nei cerinte social8istorice5 asa'ar al (nei evol(tii interne5 l(cr( vala3il si 6entr( societatea ro$aneasca 'in 6ri$a 6arte a secol(l(i al F%%l8lea. S8a a$intit 'e a'(cerea si 'e ase0area cavalerilor te(toni in Tara Barsei B?@??2 terra BorzaG 'e catre re#ele An'rei al II8lea5 ca (n %el 'e sc(t %ata 'e 6ericol(l c($an. At(nci5 a(toritatea in s('(l Transilva$ei8 n( era inca: 'e6lin consoli'ate 6entr( re#alitatea ar6a'iana5 eA6lican'(8se 'e ce re#ele a a6elar. la cavalerii cr(ciati a'(si 'in Orient(l A6ro6iat5 eveni$ent ce a av(t loc la n($ai ca6va ani '(6a %ai$oasa*Zr%*)*Co /omaniae 'in ?@=95 i$6lican' 'e0$e$3rarea %ortata a I$6eri(l(i 3i0antin 'atorata c(ceririi latine5 (r$are a 'evierii cr(cia'ei a I)8a i$6otriva Constantino6ol(l(i. Peste (n 'eceni(5 in ?@@@5 6osesi(nile cavaleresti se eAtin' in a%ara arc(l(i car6atic %ultra monie& niviuniG1. 6ro3a3il la cot(l Car6atilor5 %ara sa sti$5 real$ente5 'aca 3ene%iciarii act(l(i re#al a( si 6(s sta6anire 6e teritoriile conce'ate. Inter6retarea $ai 6otriviti a 'oc($ent(l(i 'in ?@@@ Q s(6(s5 'e a&$interi5 controverselor5 caci este 3an(it a %i (n %als 'atorat cavalerilor Q 6oate %i ast%el re0($ata2 oas6etilor te(toni 'in Tara Barsei Ii se in'ica o 'irectie 'e eA6ansi(ne5 3ineinteles in %olos(l re#alitatii (n#are5 iar 6rin aceasta al Sca(n(l(i a6ostolic. A6roa6e toate eveni$entele care vor (r$a a( #ravitat in 7(r(l (nei ast%el 'e 6olitici o%ensive. Tre3(ie av(t in ve'ere ca 6olitica 6a6ala $i0a in'eose3i 6e cres(narea c($anilor5 6e atra#erea lor la catolicis$. In ?@@<5 6a6a !ri#ore al IF8lea consi'era ca 55a(toritatea a6ostolica s8a 3(c(rat intot'ea(na 'e $are 6rec(ire in C($ania si in acea tara ve'na a 3ro'nicilor: =in -umania etBrodnic terra ilia vicina 1. 6entr( ca5 (n an $ai tar0i(5 sa constate 'orinta 'e statornicire5 'e se'entari0are a c($anilor. N( inca6e in'oiala ca 6olitica 6a6ala isi c(le#ea 'in roa'e Q e vor3a5 inainte 'e toate5 'e acriv&atea asi'(a a
? @
(/0(. I5 6. @>8@;8 (I/ -. veac. <I. <II&i<III. I5 6. ?5 /. / Ibidem. 6. ?>/5 ?><8?>>5 @@>5 @/@.
3;4 IMPLINIRI STATALE cal(#arilor 'o$inicani 'in re#at(l Un#ariei5 ei contri3(in' la $%iintarea (n(i 55e6isco86ar c($an: Bin an(l ?@@>D5 in %r(nte c( Teo'oric5 %ost 6rior al 'o$inicanilorC5 Locali0area eAacts a acest(i e6isco6at c($an e&te intr(catva incerta5 'ar este 'e a$intit ca el 'e6in'ea canonic 'e ar"ie6isco6(l 'e Stri#oni(. In #eneral5 se a'$ite ca este vor3a 'e (n teritori( conti#(( al Tarii Barsei5 sit(at5 asa'ar5 6e la cot(l Car6atilor Bin linii $ari5 nor'8est(l M(nteniei si s('8vest(l Mol'oveiD5 in ca'r(l (nei in7#"e3ari 6oliticeG $at(rata 'e (riasa inva0ie tatara5 vatra %ost(l(i e6isco6at c($an va %i 6rel(ata5 c( $are 6ro3a3ilitate5 'e (n alt(l5 'en($it 'e aceasta 'ata 55al Milcoviei:. Cele 'e $ai s(s 'ove'esc ca tel(rile con7(#ate ale re#alitarii (n#are si ale 6a6alititii (r$area( c( star(inta aca6ararea teritoriilor ro$anesti eAtracar6atice5 a 55C($aniei:5 care5 ince6an' c"iar c( re#ele An'rei al Il8lea5 i$6o'o3ea si ti'(l re#al. Dar5 s6re 'eose3ire 'e acest tin(t5 'en($it in 'oc($entele 6a6ale 556rovincia C($ania:5 (n'e %or$ele sta6anirii era( $ai $(lt 'ecat ne3(loase5 a'ica neconcreti0ate 6rintr8o a'$inistrate re#ala 6ro6ri(80isa B'esi 'e acolo 6rovenea( (nele 55venit(ri:D5 in 6artea 'e a6(s a viitoarei Tari Ro$anesti5 in 0ona Severin(l(i5 Re#at(l ar6a'ian re(seste o i$6ortantP 3resa teritoriala si insrit(tionala. 6ara "everinului. tin(t strate#ic 6rin eAcelenta5 valori%icat inca 'in antic"itatea 'aco8ro$ana si ro$ano8 3i0anrina5 va %i %ost in le#7tt(ri stranse c( tara '(cel(i !la' 'in Banat5 ale car(i cetati 'e la D(nare ca0(sera in sta6anirea l(i Ar6a'5 intre acestea n($aran'(8se si ca&triim ,r&oua Q Orsova sa( R(sava 'e $ai tar0i(. C($ insa lic"i'area '(cat(l(i l(i !la' a '(rat $ai 3ine 'e (n secol5 6otrivit l(i AnonI$(s5 care a%ir$a ca a3ia A"t($5 (r$as(l l(i !la'5 a %ost in%rant in centr(l sa( 'e la Morisena BCena'D si an($e s(3 sce6tr(l l(i Ste%an eel S%ant@5 'e'(ce$ ca Tara Severin(l(i5 c($ va %i ea 'en($ita in i0voarele 'in secolele FIII8FI)5 a ra$as $ai $(lta vre$e in a%ara ariei 'e eA6ansi(ne a re#ilor ar6a'ieni. L(cr(rile se sc"i$3a o 'ata c( crearea I$6eri(l(i ro$ano83(l#ar5 'eoarece $ai vec"ea cearta 6entr( "otare 'in ti$6(l l(i Ionita 0is Caloian ca6ata %or$e tot $ai asc(rite in ti$6(l 'o$niei tar(l(i loan Asan al Il8lea5 con%r(ntat c( %ost(l aliat loan al Ill8lea )atat0es5 c( 'es6ot(l 'e la T"essaloni&5 T"eo'or An#elos Co$nen(s D(cas si5 $ai c( sea$a5 c( re#ele An'rei al Il8lea al Un#ariei. C"iar in an(l victoriei as(6ra 'es6ot(l(i 'e la T"essaloni& Q in ?@/= la +lo&otnita Q este 6ro3a3il ca tar(l 'in Tarnovo s8a l(6cat c( (n#(rii In 6rea7$a
)i'in(l(iG 'oc($ente (lterioare 6reci0ea0a ca oastea tar(l(i %(sese con'(sa 'e (n %rate al sa(5 AleAart'r(/. In orice ca05 %ie ca re0(ltat al acestor con%r(ntari $ilitare5 c( 6ron(ntat s(3strat 6olitic5 %ie ca $as(ra 'e 6reca(rie strate#ica5 intr(cat si loan Asan al Il8lea n(trea insta6anirea la Severirt7 re#ele An'rei al Il8lea5 c( s6ri7in(l 6a6ei !ri#ore al DC8lea5 incearca or#ani0area (nei mdrci Btin(t 'e #ranitaD5 l(an'8o inaintea rival(l(i sa( 'in Balcani. Ast%el ia %nnta banatidde "everin. avan' in %r(nte (n
1 2
Ibidem. 6. @/?8@/@. 3e&ta 0ungarorum. $ "cript. rer. 0ung.. I5 6. >;8;?. / H(r$(0a&i5 I5 6. ?//8?/K.
EUROPA E)ULU? MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE F?I8F?IID /K. 're#ttor re#al5 (n ban. 6ri$(l c(nosc(t 'intr8o $ai lar#a serie %(n' L(ca5 ?@// Q inta$6lator c"iar in an(l in care re#ele se in(t(la 55...al B(l#ariei si C($aniei:?. In acest $o' se iveste 6e teritori(l 'e la s(' 'e Car6ati (n verita3il ca6 'e 6o'5 c"iar eel 6rinci6al5 6rin care re#alitatea (n#ara va ca(ta c( o3stinatie sa8si in'e6lineasca 6oli'ca 'e eA6ansi(ne in Balcani5 o acti(ne rela(v norocoasa at(nci5 in 'eceni(l al 6atr(lea5 c( i$6licatii $(lti6le in 'es%as(rarea (lterioara a eveni$entelor. In sc(rta vre$e5 insa5 in $ie0(l acestei 'es%as(rari se vor sit(a n( c($anii5 ci ro$anii. Intr8a'evar5 cr(sta care 6area sa aco6ere c( tot(l l($ea a(to"tona ince6e sa 'is6ara si5 %iresc5 enomemd rom2ne&c 'in secol(l al Flll8lea iese la l($ina in toata a$6loarea sa. Mai intai5 se c(vine rea$intit acel $o$ent 'in anii C/= ai veac(l(i5 can' 6a6a si re#ele a( conl(crat in s6eranta ca aceasta 55C($anie: va a7(n#e in sta6anirea e%ectiva a re#at(l(i. S8a( ivit insa si #rave 'isensi(ni intre cele 'o(a 6(teri5 in 3(na 6arte 'atorate i$6re7(rarii ca re#ele An'rei al Il8lea ii al(n#ase 6e cavalerii te(toni 'in Tara Barsei B?@@.DG in 0a'ar a( incercat 6a6a Honori( al IlMea5 ca si s(ccesor(l sa(5 !ri#ore al DC8lea5 sa i$6(na re#el(i revocarea $as(rii Q ca(0a cavalerilor a ra$as 6ier'(ta 6entr( 6a6alitate. De ase$enea5 este 'e 6reci0at ca (nele scrisori ale 6a6ei !ri#ore al IF8lea era( a'resate 6rint(l(i Bela5 asociat 'e tatal sa( la con'(cerea re#at(l(iG or5 in aceasta calitate5 tanar(l Bela isi as($ase (nele an#a7a$ente si ras6(n'eri si toc$ai in (n(l 'in ast%el 'e an#a7a$ente5 'in ?@//5 este a'(s ca $arcor5 3an(l L(ca 'e Severin. Dar (n(l 'in cele $ai i$6ortante 'oc($ente 'in acei ani este scrisoarea 6a6ei !ri#ore al IF8lea catre 6rint(l Bela5 'in ?9 noie$3rie ?@/9. 55D(6a c($ a$ a%lat Q ince6e scrisoarea Q in e6isco6at(l c($anilor s(nt niste oa$eni care se n($esc ro$ani =Dalat#'iG care5 'esi '(6a n($e se socot crestini5 i$3ratisan' 'i%erite rit(ri si o3icei(ri intr8o sin#(ra cre'inPa %&ub una tamen ide vario& ritu& #abente& et more&G. savarsesc %a6te ce s(nt 6otrivn&e acest(i n($e. Caci5 nesocorin' 3iserica ro$ana5 6ri$esc tainele 3isericesri ... 'e la niste 6se('oe6isco6i5 care tin 'e rit(l #recilor =&eda Buibu&damp&eudo epi&copi& 3raecormn rittim tenentibu&G. iar (nii5 atat (n#(ri5 cat si te(toni5 i$6re(na c( alti 're6tcre'inciosi 'in re#at(l Un#ariei5 tree la 'insii ca si loc(iasca acolo si ast%el5 alcat(in' (n sin#(r 6o6or c( 6o$enitii ro$ani =Buiapopulti& unit& acti& cum ei&dem Dalat#i eo contemptoGH. 6a6a i$6(ternicin'(8? 6e e6isco6(l c($an sa oran'(iasca (n e6isco6 catolic 6entr( ro$ani5 asi#(ran'(8i acest(ia venit(rile c(venite@. O l($e ro$aneasca or#ani0ata 6olitic in 7(r(l arc(l(i car6atic5 a%lata in $iscare5 ra03ate 'in s6(sele scrisorii 6a6aleG s(veran(l 6onti% isi eA6ri$a 6ro%(n'a in#ri7orare in le#at(ra c( %ra#ilitatea e6isco6at(l(i catolic c($an in7#"e3at 6e teritori(l eAtracar6atic. Mai I$6onant este insa ra6t(l ca acea societate ro$aneasca 'e la cot(l Car6atilor era or#ani0ata5 'esi#(r 6olitic si ecle0iasric5 evi'ent5 necanonic5 in acce6ti(nea 6a6ei. In'irect5 asa'ar5 c"iar acei 556se('oe6isco6i: orto'ocsi ii an(nta5 ca eAistenta istorica reala5 6e re6re0entantii laici alat(ri 'e care o%icia(5 iar acestia era( 6ro3a3il cne7n si voievo0ii. ? Ibidem. 65 ?@K8?@<. 2(/0(.l. 6. @=8@?. 3;; ?MPLINIRI STATALE Ase$enea str(ct(ri 6olitice5 6rec($ cele $entionate $ai s(s5 avea( sa ra03ata in 'oc($ente c( $(ltl 6(tere la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea. Ca (r$are a vietii econo$ice 6rin eAcelenta a#rara5 inte$eiata 6e c(lt(ra cerealiera5 cresterea vicelor si 6astorit5 6e ra$(ri $estes(#aAesti5 societatea ro$aneasca a trait5 6rec($6anitor si veac(ri 'e8a ran'(l in acea %or$a 'en($ita: o3stea sateasca. Mai $(lt5 insasi viata oraseneasca $e'ieval4 ro$aneasca isi a%la o3arsia5 'e re#(la5 in eAistenta anterioara a (n(i sat5 iar %a6t(l ca rela'ile vietii 'e o3ste a( 'ain(& 6ana in 6lin ev $e'i( in san(l ase0arilor (r3ane constit(ie o 'ova'a li$6e'e in sens(l celor aratate. In s%arsit5 %(n' vor3a 'e (n or#anis$ vi(5 'in (n#"i social5 s(6(s le#ilor evol(tiei5 o3stea sateasca: isi $o'i%ies 6e incet(l str(ct(riie interne ori#inare5 6arc(r#an'5 inevita3il5 (n 6roces tot $ai accenc(ar 'e 'estra$are interna5 'evenin' o o3ste aservita noilor str(ct(ri ivite5 celor 'e esenta %e('ala. Or#ani0area inte$eiata 6e o3sti satesti s8a $entin(t 6e teritori(l 'e la s(' 'e Car6ati si in 6ra#(l crearii or#a7iis$elor statale 6ro6ri(80ise5 'ain(in' in con'itiile stat(l(i $e'ieval si %iin' s(6(se acest(ia. Atat i0voarele sense5 c"iar re'(se n($eric si ca vol($ in%or$ativ 6encr( secolele FIIQFIII5 cat si 'atele to6oni$iei si ale #eo#ra%iei istorice inre#istrea0a5 in s6ari(l $e'ieval $entionac5 sta'i(l avansac 'in viata o3stilor sacesri5 acela al con%e'erarii lor5 coa#(lari teritorial8o3stesti tra'ition ale sa( (nl(ni 'e o3sti. Alt$interi5 asa c($ s8a va0(t 'e7a5 c( (n ter$en #eneral5 (ni(nile 'e o3sti era( 'en(8$ite 55tari: =terrae. zeml$aG si ast%el le inre#istrea0a vec"ile i0voare scriseG 6ana asta0i5 ca no$enclat(re #eo#ra%ica5 a$intirea (ni(nilor 'e
o'inioara este 6er6et(ata 6e intre# teritori(l ro$anesc BTara Mara$(res(l(i5 Tara Oas(l(i5 Tara Zaran'(l(i5 Tara Olt(l(i5 NTara Lovistei5 Tara Barsei s.a.D8 Ase$enea %or$ati(ni5 %iAate teritorial5 'ar c( #ranite elastice5 a( eAistac 6ret(tin'eni5 in $(nti si in 'e6resi(ni5 in 0one 'e 6o'is si 'e ca$6ie5 6e 'eal(ri si in i(nca '(nareanaG c( 6re'ilectie5 insa5 ele aco6erea( vaile (nor a6e si 3a0inele acesrora. Se$ni%icativ5 toc$ai in aceasta (lti$a 6rivinta5 teritori(l 'intre Car6ati si D(nare va c(noaste viitoarele 7('ete $e'ievale c( 'en($iri 'e a6e c(r#Ptoare Q-ales5 Mot$5 Ar#es5 !or7 B-i(l 'e S(sD5 Ialo$ira Q5 se$ne evi'ence5 6entr( %iecare5 ca vetrele lor 'e eAistenta era( aco6erite 'e (ni(ni 'e o3sti cores6(n0atoare. Alteon5 s(#eran' aceeasi ancorare a (ni(nilor 'e o3sti 'e vatra teritoriala a6ar'natoare5 'en($irile lor tra'ea0a tot s6eci%ic(l ca'r(l(i %i0ico8#eo#ra%ic2 Pa'(reti5 M(scel5 -('et(l 'e BaltS. si c"iar )lasca Bc( )lasia5 inrinsa 6a'(re a ro$anilorD. Ca ast%el 'e 6erce6tii eAista( la cei 'in vec"i$e re0(lta5 'e ase$enea5 'in $art(riile 'oc($entare s(%icient 'e li$6e0i2 can'5 in secol(l al F)III8lea5 ter$eni ca 557('e:5 55cnea0:5 55voievo': isi 6ier'(sera 'e $(lt sens(rile lor initiale5 c(ltivat(l 3an Mi"ai Cantac(0ino 6(tea sa $ai a%ir$e ca5 in trec(c(l $ai in'e6artat5 55Tara Ro$aneasca c(6rin'ea ?< tin(t(ri5 a'ica ?< voievo'at(ri:5 s(3in%ele#in'(8se5 evi'ent5 ca era vor3a 'e ec"ivalent(l 'intre tin(t(ri5 ca %or$e a'$inistrative5 si %or$ati(ni 6olitice 'e ti6(l voievo'at(l(i?.
#toria 62rii /ontdne ti. rra'. !. Sion5 B(c(rePti5 ?>K/.
EUROPA E)ULUI MEDIU ..CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /K2 (iploma ioanititor %124TG &i &ititapa &ocial!politico. dintre -nrpa i &i (unare. D(narer a re6re0entat o artera strate#ica 'e 6ri$ ran# 6entr( to6 re#ii Un#ariei si toc$ai 'e aceet acestia a( %ost in 6er$anentP 6reoc(6ari sa o sta6aneasca5 in'i%erent 6rin ce $i7loace -(sri%ican' 'oar '(6a trei ani a'(cerea cavalerilor ioani%i in 6ar%ile Severin(l(i5 re#elc Bela al I)8lea ii scria ast%el 6a6ei Inocenti( al I)8lea5 in ?@.=2 55vo$ 6(tea sa intin'e$ 6rin ei $la'itele cre'intei catolice 'e8a l(n#(l D(narii 6ana la Marea Constantino6olitana si ast%el vo$ 6(tea a'(ce I$6eri(l(i Ro$aniei BI$6eri(l latin 'e Rasarit5 ?@=98?@K? Q n.n.D si c"iar 6a$ant(l(i s%anr BPalescina Q n.n.D %olositoare a7(toare...5 caci laaceasra s8a o6rit 6lan(l nostr( 'e nen($arate on c($6anic...:?. In'ata '(6a incercarea 'e a or#ani0a 3anat(l 'e Severin Q care va conta e%ecriv in 6olitica re#at(l(i a3ia in anii CK= ai veac(l(i Q5 se %ace si$tita acolo 6ro6a#an'a catolica Q in terra -eurin %-#eurinG Q5 c($ se 6reci0a in scrisorile 6a6ei a'resate in ?@/< 'o$inicanilor si noilor convertiri@. In an(l (r$ator5 re#ele Bela al I)8lea a %ost convins 'e in'e$n(l 6a6ei !ri#ore al LF8lea 'e a 6orni cr(cia'a i$6otriva r('ei sale 55sc"is$atice:5 loan Asan al Il8lea al B(l#ariei5 6(nan' insa con'itia ca e6isco6at(l catolic instic(it in Tara SeverinC(l(i =terra 7enrenG sa %ie s(3 asc(ltare re#ala2 55'(6a c($ vo$ socoti noi:/. )a'it l(cr(5 re#ele Bela n(trea 6lan(ri a$3itioase in Ie#at(ra c( viitor(l acest(i 3anat al Severin(l(iG 'ar5 in sc(rca vrerne5 ast%el 'e 'orinte s8a( nar(it 6rin lovit(rile inva0iei $on#ole 'in ?@9?8?@9@. C( toate acestea5 re#alitatea ar6a'iana n( a ren(ntat la 6olitica sa 'e eA6ansl(ne5 ci i8a i$6ri$at 'oar alte 'i$ensi(ni5 %iAan'(8i5 toto'ata5 sca'enta 6e ter$ene $ai l(n#i. Intr8a'evar5 6entr( a iesi 'in cri0a 6ro%(n'a ce atinsese re#at(l ca (r$are a c(ceririi $on#ole5 re#ele Bela al I)8 lea al Un#ariei5 ca o'inioara tatal si(5 in ?@??5 a cre0(t ca 6oate in're6ta l(cr(rile5 eel 6(tin in ceea ce 6riveste tin(t(l 'e $ar#ine 'e la Severin5 a6elan' la cal(#ari8ostasiG 'e 'aca aceasta n( s8a $ai #an'it la cei #er$ani5 ci la os6italierii S%. loan 'in Ier(sali$5 (n or'in cavaleresc 'e ra$(ra %rance0a2 era( asa8n($itii cavaleri ioamti. Ioanitii n( activa( n($ai in Palesrina5 ci eAista( 'e $ai $(lca vre$e in E(ro6a si c"iar in re#ac(l Un#ariei Q 55 'incoace 'e $are:5 c($ evoca(5 a'esea5 'oc($ente 'in anii ?@@.5 ?@//5 ?@/K5 'in care $ai re0(lta ca ei r(sesera in0estrati 'e citre re#ele An'rei al Il8lea c( (riase averi5 6(rcator(l 'e coroanS. c(noscan' 6ersonal re#i(nile orientale. Inca 'in anii ?@/<8?@/>5 can' re#ele Bela al I)8lea se araca 6reoc(6at 'e 55e6isco6at(l: severinean5 'oc($entele il $enciona( 6e $a#istr(l os6italierilor S%. loan5 6e n($e Re$3al' sa( Ra$3al'(s 'e )oc0on BRi$3a('D9. C( acest $a#istr(86rece6tor al casei a$inrice se "otaraste sa trate0e re#ele (n#(r5 incon7(rat 'e 3aronii s i. Era in 6ri$avara an(l(i ?@9<5 'isc(ciile si 55srat(rile: s8a( 'ove'it anevoioase si5 $ai ales5 in'el(n#ate %longo
? 2
H(r$(0a&i5 I5 6. @.>8@K@. Ibidem. p. ?./8?.9. / Ibidem.!p. ?>@8?>9. U (I/ -. veac. <I. <II_*<III. I5 6. /?..
/K> IMPLINIRI STATALE pre#abito tractatuG1 #ravitatea sit(atiei 'e at(nci era evi'enta Q (n re#at 'e6o6(lar5 venit(ri neincasate5 nevoia 'e a 6revenl noi atac(ri 'in 6arcea tacarilor si a alcor 55necre'in'osi:. Dre6t (r$are5 ca re0(ltat al acestor 'isc(rii si toc$eli 'intre re#e si Re$3al' a %ost re'actar si intarit c( 6ececea 'e a(r 'oc($ent(i 'atat @ i(nie ?@9< Q e'itat 6ri$a oara ac($ $ai 3ine 'e 'o(a secole 'e catre !eor#i(s PraI Q5 c(nosc(t In istorio#ra%ia ro$aneasca 're6t (iploma ioaniplor. De %a6c5 este (n ti6ic contract %e('al c( cla(0e reci6roce 'e s%at si a7(tor =comilium et au>iliumG. c( n($eroase altele 'e caracter econo$ic in 6ri$(l ran'5 'ar si 6olitic5 $ilitar si 7(ri'ic5 6rin care 6artile se intele#ea( intre ele si convenea(5 in 6rinci6al5 c( re%erire la ro$ani2 acestia oc(6a 'e 'e6arte loc(l central in sti6(latiile
'oc($ent(l(i 'in ?@9<5 'ova'a %or$(larile e>pre&&i& verbi& re%eritoare la ola#i Bro$aniD si la teritoriile lor. De la sine inteles5 intr(cat circ($s tan tele e$iterii act(l(i ii arata a%lat la stra$toaie5 re#ele Bela al I)8lea a tre3(it sa a6ara $arini$os %ata5 'e cavalerii8cal(#ari5 avan' tot(si #ri7a sa8si a6ere interesele 6ro6rn. De 6il'a5 3ene%iciarii 6ri$ea( ca 'onarie inrinse 6a$ant(Ai5 'ar venit(rile tre3(ia(5 in #eneral5 sa %ie i$6artite 6e 'in 'o(a5 intre casa re#ala si cavaleri5 in a%ara 'e 55C($ania:5 conce'ata eAcl(siv acestora 'in (r$a5 'ar n($ai 6e '(rata a @. 'e a$. Pe aloc(ri5 'oc($ent(i 6roce'ea0a c( oarecare $in(tio0itate5 a6ar s(#estive re%eriri 'e 'etali(5 c($ s(nt cele re%eritoare la 3iserici si la cla'iri5 eAistente sa( care (r$a( sa %ie constr(ite5 $ori5 se$anat(ri5 6as(ni Bsi %aneteD5 6escarii si ia0(ri5 6rintre care cele 'e la D(n are si 'e la 55Celei =-#eleCGH. in s%arsit5 la c&c(latia $onetara5 'e eA6loatarea si 'e trans6ort(l sarii5 ra$anan' neatinse 're6t(rile 3isericilor5 ale e6isco6ilor si ale ar"ie6isco6ilor. In'isc(ta3il5 se$ni%icatia 6rinci6ala a 'oc($ent(l(i consta in %a6t(l ca 'e0val(ie realitati eAistente in vec"i(l s6ati( $e'ieval ro$anesc5 6e care Q a$ va0(t Q le stia$ 6rea 6(tin si care eA6ri$a( 'i%eritele interese ale 6(terilor 'in 7(r. Ast%el5 a%la$ ca ioanitii 6ri$ea( 'e la re#ele Un#ariei 55lntrea#a tara a Severin(l(i =terram de 7eurinoG. i$6re(na: c( cne0atele l(i loan si Farcas 6ana la ra(l O& =cum 5enazatib? Roanni& et@arca&ii it&Bue ad luuitnn Elt#G. c( o eAce6rie2 tara cne0at(l(i voievo'(l(i Litovoi: =terra 5enazatii& *Cti?C ivoiauodeG. n($ita in alt loc 55tara Li$a: =terra *CtiiaG. care ra$anea $ai 'e6arte 6e sea$a ro$anilor5 55asa c($ a( sta6anit8o acestia si 6ana ac($: =e>cepta terra... Bitam Elati& relinBuimu&prout iidein #actenu& tenueruntG. Printre con'&nle si 6rin ran'(ielile =ordinatione&G 'i6lo$ei 'in ?@9< i$6(se cavalerilor sa( convenite c( re#ele5 in ve'erea intrarii in 6osesi(ne5 act(l en($erS (r$atoarele2 7($atate 'in %oloasele5 venit(rile si sl(73ele =utilitattim. reddititum ac &eruitioruniG 'in Tara Severin(l(i si 'in cele 'o(a cne0ate $enrionate5 ale l(i loan si Farcas5 se c(vin re#el(i5 cealalta 7($atate revenin' cavalerilor5 c( 6reci0area ca re#ele n( avea 6retentii as(6ra venit(rilor 3isericilor cla'ite sa( ce (r$a( sa %ie cla'ite acolo5 in vre$e ce ioanitii tre3(ia( sa lase neatinse 55cinstea si 're6t(rile: inalt(l(i cler5 ale ar"ie6isco6ilor si e6isco6ilor 556e care se stie ca le a(:G venit(rile 'e la $ori5 in %(ncri(ne sa( care (r$a( a %i cla'ite5 eAce6tan'(8le 6e cele 'in terra *Ctiia. ca si 'iversele cla'iri5 se$anat(ri5 %anete si 6as(ni = eneti&. pa&cui&G 6entr( vite si oi5 %ac(te c( c"elt(iala cavalerilor5 ra$an acestoraG EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FI?8FI?ID /KS se i$6art5 iarasi5 6e 'in 'o(a venit(rile 'in 6escarii si ia0(ri5 ioanitii avan'5 in 6l(s 6er$isi(nea sa stran#a5 6entr( ei5 7($atate 'in venit(rile si 'in %oloasele re#ale 6erce6(tt 'e la ro$anii 'in 55tara LIt(a:5 eAce6tan'(8se 55Para HaPe#(l(i c( cele ce %in 'e 'ansaC =e>cepta terra 0ar&zoc cum pertinentibii& &tti&G. Ro$anilor 'in 55Tara LIt(a: li se i$6(nea( =voluviu& etiam...D o3li#arii $ilitate ir %olos(l cavalerilor5 asa c($ si acestia 'in (r$a se in'atora(5 cat le va %i stat in 6(tinta sa8i a7(te 6e ro$ani =cum apparatu &uo bellico1 sin#(la$l &uo il in'ica5 %ara a8? n($i5 6t voievo'(l 'in 55Bara LIt(a:5 asa'ar c"iar 6e LttovoiD. O $enti(ne s6eciala Q 6rintre cele $ai 'isc(tate in istorio#ra%ie Q se re%era la 're6t( 'e 7('ecata2 in ca0 'e sentinta 6entr( varsare 'e san#e5 55$ai $arii tarii: =maiore& terreG asa'ar no3ili$ea5 %era 'istincrie etnica5 avea( 6osi3il&atea 'e a a6ela la 7('ecata c(rti re#ale5 evi'ent in ca0(rile in care sentinta locala ar 6area nein're6tatita. In con'itii si$ilare celor sta3ilite 6entr( 55Tara Severin(l(i: si 55Tara Lit(a:5 cavalerilo2 ioaniti H se conce'a 55toata C($ania5 'e la ra(l O& si $(nrii Transilvaniei ...5 in a%arG 'e tara l(i Senesla(5 voievo'(l ro$anilor5 6e care a$ lasat8o acelora5 asa c($ a( sta6an&8c si 6ana ac($: =a luuio Elt# et alpibu& ,ltra&iluani& totam -umaniam.... e>cepta tern "zene&lai. ?oiavode Ela#orum. Buam ei&dem relinBuimu&. prout iidem #actenu& tenueruntG De retin(t5 'e ase$enea5 ca in cla(0a 6rivin' 55C($ania:5 'oc($ent(i 6reci0a2 '(6i @. 'e ani5 ti$6 in care ioanitii 3ene%icia( eAcl(siv 'e venit(ri si 'e %oloase5 sl(73asii re#al (r$a( sa vina acolo 'in cinci in cinci ani s6re a le stran#e5 'ar lasan' 7($atate 'in el% 6entr( cavaleri. In s%arsit5 %a6t se$$%icativ5 t.ara$i =ni&ticiG 'in re#at5 'e orice stare si nea$5 eraL i$6ie'icari sa 6atr(n'a in noile 6osesi(ni cavaleresti Q sarcina 'e a8i o6ri revenin' c"ia7 ioanitilor. Doar sasii si 55te(tonii: ca6ata( in#a'(inta re#el(i 'e a se ase0a la s(' 'e Car6ati Alte cla(0e 'in 'oc($ent 6rivesc teritorii si stari 'e l(cr(ri 'in a%ara 6a$ant(l( ro$anesc?. O sea$a 'e concl(0ii5 'e or'in #eneral istoric5 se 'es6rin' 'in acest 'oc($ent 't la $i7loc(l secol(l(i al FID8 lea. Se con%ir$a5 inainte 'e toate5 ca teritori(l ro$anest 'intre Car6ati si D(nare era i$6an0it 'e 55tari:5 ce 'ain(ia( acolo 'in vec"i$e5 'e #enera' intre#i inainte 'e ?@9<8 Di6lo$a ioanitilor in'ica si (n an(rne stat(t 6olitico87(ri'ic al acestor 55tari:5 6rin cele 'o(a ter$ene %olosite2 55cne0at: si 55voievo'at:5 c"iar no$i8nali0an'(8i 6e cei a%lati in %r(ntea lor Q cne0ii loan si Farcas5 voievo0ii Litovoi si Senesla( 6ri$ii 'e6in0an' 'e Tara Severin(l(i5 toc$ai 'e aceea eAtinsa5 teoretic5 6ana la ra(l O& iar (lti$ii Qvoievo0ii ro$ani5 6astran'(8si a(tono$ia 6olitica5 'ar 'e6in0an' 'e re#els Un#ariei5 ca vasali ai acest(ia. In al 'oilea ran'5 strict #eo#ra%ic5 se va'este ca 6artea 'e la a6(s 'e O&5 a%lata ir or3ita Tarii Severin(l(i5 era $ai %ara$&ata teritorial5 caci 6atr( 'in %or$ati(nile $entionate in 'i6lo$a ioanitilor se locali0ea0a in Oltenia 'e a0( I$6ortant 'e rerin(i este %a6t(l ca sta6anirea l(i Litovoi in Oltenia se a%la in le#at(ra teritoriala5 or#anica ? (/0B. I5 6. /8??G (/0 (. I5 6. @?8@9. 4=0 IMPLINIRI STATALE 6ana 'incolo 'e i0voarele -i(l(i5 arin#an' Hate#(l5 $entionat eA6res in 'oc($enc5 in sens(l ca acesr teritori(
intracar6atic n( %acea o3iect(l tran0acriei in ?@9<. A-t$interi5 cat 'e 'e6arte a7(n#ea sta6anirea voievo'(l(i Litovoi s6re s('5 6e vaiea -i(l(i5 n( 6(te$ %ace 'ecat 6res(6(neri5 neveri%ica3ile in teren si nici 'oc($entar. Cat 6riveste cele 'o(a cne0ate5 o6inia c(renta este ca Farcas ar 6(tea %i locali0at in )alcea Bconsi'eran'(8se5 i6otetic5 ca to6oni$(l act(al 'e en#ine slava5 ar 6er6et(a 6e celalalt5 $a#"iarD5 6e can' loan c( cne0at(l sa( ar %i 6(t(t sa se sit(e0e s6re s('5 event(al li6it 'e colt(l D(nare8Olt5 sa(5 tot ca o 6res(6(nere5 se a'$ite si sit(area cne0at(l(i l(i loan 6e Motr(. Sa re6Cne$ %a6t(l ca. 'i6lo$a ioanitilor 6roce'ea0a5 intr(catva5 $eco'ic2 'onariile re#ale care 6rivesc (ericori(l ro$anesc 'e la s(' 'e Car6aci se insir(ie 6e 'o(a 'e la vest s6re est si 'e la nor' s6re s('5 n($ai 55eAce6tiile: i$6(nan' reveniri aAe in sens(ri contrare Bca0(l arii *itita in ra6ort c( cea a Severin(l(i5 al 6arii 0ategttlui in ra6ort c( Lit(a si al tarii lui "ene&lau in ra6ort c( C($aniaD. Conscatan' ca loan este $entionat inaintea l(i Farcas5 n( ar %i eAcl(sa 6osi3ilitatea ca 6a$ant(l sa( cne0ial sa %i %ost sit(at la nor' 'e #(ra Oltet(l(i si 6oate ca era vor3a c"iar 'e valea acest(i i$6ortant a%l(ent al Olt(l(i. Alt$interi5 $ai 6(te$ a'$ite ca 'i6lo$a 'in ?@9< n( a inre#istrat c"iar toate %or$ari(nile teritoriale 'in stan#a si 'in 'rea6ta Olt(l(iG intr8a'evar5 este 'e neinc"i6(it ca in 7(r(l viitoarei Craiove Bin Dol75 5-i(I 'e -os:D si $ai ales 6e $ai(l D(narii5 in vatra anticei S(ci'ava5 $ostenita 'e Celei(l $e'ieval5 ca ase0are 'oc($en8tata ar"eoio#ic si ca sat 6ro6ri(80is sa n( %i eAistat ase$enea %or$ari(ni teritoriale5 cne0iale inainte 'e toate. Cat 6riveste tara C($aniei5 locali0ata la rasarit 'e Olt5 este #raitor $o'(l5 oarec($ eA6e'itiv5 in care 'i6lo$a 'in ?@9< o $entionea0a5 'esi 55toata C($ania: se a%la5 re6eta$5 in titl(l re#el(i ar6a'ianG c"iar %a6t(l ca i$6otriva ei n( era( eAcl(se acti(ni $ilitate5 in care ar %i tre3(& sa %ie antrenati si cavaieri ioaniti5 'enota5 6ana la evi'enta5 ca re#alitatea (n#ara s(%erise inca 'e 6e at(nci (n esec in 6olitica 'e eA6ansi(ne s6re s(' si s6re s('8est 'e re#at. A7(nsi aici5 se 6oate a%ir$a c( in're6tatit te$ei ca tara l(i Senesla( se a%la in interior(l 55C($aniei:5 si an($e in colt(l 'e nor'8vest5 res6ectiv intre ra(l Olt si Car6ari Q vatra tin(t(l(i istoric $ostenit5 (lterior5 'e 7('etele $e'ievale Ar#es8M(scel5 'ar5 asa c($ voievo'at(l i(i Litovoi 'e 6e -i( se 6rel(n#ea s6re Hate#5 in Transilva$a5 esce $ai $(lt 'ecat o 6res(6(nere %a6t(i ca si sta6anirea voievo'(l(i Senesla( a7(n#ea 6e versant(l nor'ic al Car6arilor Bres6ectiv al $(ntilor Fa#arasD5 6ana in Olt. Daca l(a$ in consi'erate in%or$atia trans$isi 'e Rasi' o'8Din5 6otrivit careia oastea tatara a a7(ns5 in ?@9?5 la 55"otarele l(i Mis"elav: Bin%rant5 s6(ne i0vor(l 6ersan5 'e B(#e&D?5 a'rnite$ i6ote0a 'e $ai s(s 6rivin' $tin'erea s6re nor' a sta6anirii l(i Senesla(5 ca si i'entitatea acest(ia c( Mis"elav 'e la ?@9?. In linii $ari5 asa'ar5 voievo'at(l l(i Senesla( 'in ?@9<ses6ri7inea 6e crestele Fa#aras(l(i5 incl('ea si 0ona Lovistei5 atin#ea la vest Olt(l5 iar la est5 6ro3a3il5 Pra"ovaG s6re s('5 se a7(n#ea 6ana in 6lina ca$6ie5 6oate in )lasiile )lascai si ale
Riisi' o'8Din5 ($ami ot!6evari5b. apnd#. Decei5 in RRH ?/5 ?;</5 ?5 6. ?=/8??<.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID /<? Teleor$an(l(i. In'isc(ta3il5 in co$6(nerea voievo'at(l(i intra( $ai $(lte sta6aniri cne0iale5 'ar coloana verte3rala a acestei vec"i 55tariCC ro$anesti era valea Ar#es(l(i5 c( centr( o$oni$2 acolo5 la Ar#es5 voievo'(l Senesla( $ostenise c(rtea vec"e ctitorita 'e ina7ntasi5 c( eel 6(nCn 'o(a #eneratii inainte 'e el. Un (lri$ as6ect se c(vine s(3liniat in le#at(ra c( acest 'oc($ent istoric 6astrat5 c($ se srie5 intr8o transcriere 'in re#istrele )atican(l(i2 a %ost c($va $arini$os si %ata 'e ro$a"i re#ele Bela al I)8lea5 inc(viintan' in ?@9< a(tono$ia 6olitica a acestora V Nici vor3a n( 6(tea %i at(nci 'e $arini$ie Q re#ele Bela al I)8lea va0an'(8se constrans 'e i$6re7(rarile 'e $o$ent sa tlna sea$a 'e realitati so'al86olitice ro$anesti 'e $(lt constit(ite si consoli'ate. Era( at(nci eel 6(tin 'o(a 6(teri locale5 re6re0entate 'e voievo0ii Litovoi si Senesla(5 6este care re#ele ar6a'ian n( a 6(t(t treceG tot 'e 'o( on s8a si re6etat5 prout iidem #acten? tenuemnt. Decala7(l cronolo#ic 'e n($ai circa trei 'ecenii intre $o$ent(l inc"e#arii ar$at(rii statale in Tara Ro$aneasca si Mol'ova5 ca si evol(cia lor 6aralela si in $are 6arte i'entica 'e8a l(n#(l intre#(l(7 ev $e'i(5 ri'ica in $o' %iresc 6ro3le$a (nei si$ilit('ini in or#ani0area vietii social86olitice 'in cele 'o(a re#i(ni ro$anesti 'in areal(l eAtracar6atic inca 'in 6ri$ele secole ale $ileni(l(i al II8lea. Posi3ilitatea (nor analo#ii 'e sit(atii si con7(nc$ri intre cele 'o(a teritorii a %ost int(ita5 'e alt%el5 'e n($erosi investi#atori ai ince6(t(rilor $e'ievale ale 6o6or(l(i ro$an. Din 6acate5 6encr( Mol'ova n( se c(noaste nici (n i0vor care sa re%lecte atat 'e eA6licit realita%ile 6olitice ca (iploma ioanitilor. In atare stare 'e %a6t5 vec"ea istorio#ra%ie ro$aneasca si straina5 6rel(an' %era a3ateri 'e s(3stanta eco(rile tra'iriei istorice locale inre#istrate 'e literat(ra cronicareasca5 a acre'itat i'eea ca %or$area stat(l(i $ol'ovenesc ar re6re0enta %r(cc(l (n(i 55'escalecat: 'e 6este $(nri5 6roces care eAcl('ea 6reeAistenta %or$ari(nilor locale 'e caracter statal si 6res(86(nea trans6lantarea (nor str(ct(ri 6olitice 'inrr8o 0ona in alta a re#i(nilor car6ato8'(narene. N( o 'ata5 in 'orinta 'e$onstrarii c( orice 6ret a a6aritiei si in Mol'ova a (nor %or$e instit(rionale 'e or#a7ii0are s(6erioara5 anterioare $i7loc(l(i secol(l(i al FT)8lea5 $e'ievisrii a( %ac(t a6el si la 'ate nerevelatoare ori c"iar ec"ivoce. In literat(ra istorica rnai vec"e5 intre %or$ati(nile locale 'e ri6 6restatal 'e la est 'e Car6ati a( %ost incl(se si asa8 0isele 55tari: ale 3erla'nicilor si 3ro'nicilor. In le#at(ra c( aceste 'o(a 6o6(larii5 se i$6(ne o3servatia ci. 'in relatarile i0voarelor nararive si 'i6lo$arice5 re0(lta ca ele '(cea( o viata no$a'a sa( se$ino$a'a5
ase$anatoare c( cea a c($anilor5 alat(ri 'e care5 'e alt%el5 a( 6arrici6at in $ai $(lte ran'(ri la acti(ni 6ra'alnice si la eA6e'itii ra03oinice Q 6e cont 6ro6ri( sa( in servici(l te$6orar al cne7ilor r(si Q5 'es%es(rate intr8(n s6ati( %oarte inrins5 c(6rin0an' re#i(nile nor'86ontice si nor'8'(narene. Acest $o' 'e viata si tin(t(rile %oarte lar#i in care era( 'is6ersate in rasarit(l E(ro6ei race i$6ro3a3ila 6res(6(sa lor ori#ine ro$aneasca. De alt%el5 in cateva i0voare in care s(nt a$inriti 3ro'nicii si 3erla'nicii5 ro$anii s(nt 'ese$na( s(3 'en($irea 'e vala#i. 'e lar#a 6roli%erare 6e 6arc(rs(l intre#(l(i ev $e'i(. O6$ia i'entitPtii intre 4=2 IMPLINIRI STATALE ro$ani si 3ro'niri a a6ar(t '(6a 6(3licarea eronata in cateva e'&ii 'e 'oc($ente a eA6resiei ad termino& Blacomm in loc 'e ad termino& +rodnicorum 'intr8o 3(la 6a6ala 'in ?@@@5 s(3stit(te ce a %ost consi'erate o 'ova'a a sinoni$iei 'intre cele 'o(a etnoni$e. For$(larea i6ote0ei eAistentei (nei 55tari: a 3erla'nicilor s8a 'atorat in $are 6arte in%l(entei eAercitate 'e contin(t(l asa8n($&ei ..'i6lo$e 3arla'ene:5 (n rals 'e la $i7loc(l secol(l(i al FDC8lea5 'in care reiesea ca in an(l ??/9 Barla'(l ar %i %ost se'i(l (n(i 6rinci6at avan'(8? in %r(nte 6e "alician(l Ivan Rostislavici. In ceea ce 6riveste 6res(6(nerea crearii 'e catre 3ro'nici a (nei %or$ati(ni scatale in s('(l Mel'ovei5 aceasta s8a 3a0at 6e %a6t(l ca in actele e$ise in cancelaria re#el(i (n#ar si in cea 6onti%iciala se a$inteste 'e terra Brodnic. Ter$en(l 'e terra n( i$6lica insa in acest ca0 si eAistenta (n(i n(cle( 6olitic5 intr(cat in aceleasi 'oc($ente se $entionea0a in re#i(nile eAtracar6atice si o 55tara: a c($anilor5 care5 asa c($ se stie5 'is6(nea( 'e con%e'erate tri3ale5 n( si 'e %or$e statale 'e or#ani0are5 'esi era( $(lt $ai n($erosi si 6(ternici 'ecat 3ro'nicii. La nor' 'e Mol'ova5 in teritorii reven'icate 'e Cne0at(l "alician5 leto6isetele r(sesti se$nalea0a in al 'oilea si al treilea s%ert al secol(-(i al FIII8Iea 6e cne0ii 3olo"oveni. D(6a an($ite o6inii5 n($ele lor ar 'eriva 'e la etnoni$(l volo#. 6rin care slavii rasarite$ 'en($ea( 6e ro$ani5 ceea ce ar 6le'a 6entr( ori#inea rornaneasca a 3olo"ovenilor. In acest sens5 elocvent este %a6t(l ca5 intr8(n 'oc($ent 'in secol(l al F)8lea5 localitatea "aliciana Boloc"ov era 'ese$nata ca 55villa.. .)alac"or(rn 'icta:. Cne0ii 3olo"oveni s(nt $entionati in le#at(ra c( con%lictele av(te c( 6rinci6ii "alicieni in anii ?@/?5 ?@/.5 ?@9? si ?@.<5 transate in B(voarea acesrora 'in (r$a. Cercetarile ar"eolo#ice 'in (lti$ele 'ecenii a( '(s la i'enti%icarea 6e teren5 in vecinatatea B(#(l(i 'e S('5 a ase0arilor 3olo"ovenilor5 intre care a$inti$ aici 6e cele 'e la Bolo"ov5 Derevici5 !(3in5 +('in si !oro'et5 atestate si 'oc($entar. Ele era( 'e 'i$ensi(ni relativ re'(se5 %iin' 'e ti6 intarit5 c( (n siste$ 'e a6arare constan' 'in sant(ri a'anci si val(ri 6roe$inente. Ele$entele 'e c(lt(ra "aliciana 6re0ente in ca'r(l acestor ase0ari s(nt 'e nat(ra se s(#ere0e ori#inea slava a 3olo"ovenilor5 eA6lica3ila 6rin contactele stranse c( 6o6(latia r(seasca 'in c(6rins(l cne0at(l(i Haliri8)olania. C( toate acestea5 in 3a0in(l s(6erior al Nistr(l(i si al B(#(l(i 'e S('5 'e8a l(n#(l versantilor Car6atilor Nor'ici5 'eci in teritorii controlate 'e 3olo"oveni sa( 'in i$e'iata lor a6ro6iere5 se constata o 6re0enta relativ n($eroasa a 6o6(latiei ro$anesti5 eA6lica3ila 6rin 6atr(n'eri s(ccesive 'ins6re Mol'ova sa( Mara$(res. St('i(l to6oni$iei5 "i'roni$iei si ono$asticii $e'ievale 'e ori#ine neolatina 6ro3ea0a vec"i$ea si ras6an'irea lar#a a ele$ent(l(i ro$anesc in aceste 0one. Pentr( realitatile etnice si 6olitice 'e la est 'e Car6ati 'in 0orii $ileni(l(i I al erei crestine in%or$atiile i0voarelor scrise si ar"eolo#ice s(nt in #eneral 6(tin n($eroase si 'est(l 'e sarace in 'ate 6recise5 'ar5 in 6o%i'a acest(i %a6t5 ele o%era ele$ente 6retioase relative la an($ite alcat(iri 6olitice. Aceste in7#"e3ari 'e caracter 6restatal re6re0inta (r$area %ireasca a evol(riei #enerale a societarii si a str(ct(rarii sale5 ele %iin' o neces&ate si 6entr( asi#(rarea a6arirn co$(nitarilor ro$anesti in %ata 6resi(nii tri3(rilor t(rce no$a'e si a ten'intelor a#resive ale statelor vecine5 in s6ecial a celor $ani%estate 'e cne0atele r(sesti B+iev si Halici8)olaniaD5 'e Re#at(l (n#ar si 'e Hoar'a 'e A(r. EUROPA E)ULUI MEDIU FLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 4=4 Intr8o l(crare a6artin'n' e6icii $e'ievale islan'e0e Q 55Sa#a B6attrD l(i EI$(n': %ECmundar &aga sa( ECmundarpdttrG Q se releva i$6licarea vla"ilor =Bl"5timennG alat(ri 'e 6ecene#i in l(6teie %ratrici'e 6entr( 'o3an'irea tron(l(i &ievian. Pe s6ri7in(l lor sconta 6rinci6ele Sviato6ol& B'en($it in sa#a B(ri0lei%D5 re%iA#iat la 6ecene#i in iarna l(i ?=?>8?=?;5 6entr( a 6re#ati o ca$6anie $enita sa8? in'e6arte0e 'in 'o$nie 6e Iaroslav eel Intele6t. Fa6t(l ca ro$inii 6(tea( re(ni o ar$ata ca6a3ila sa se avent(re0e intr8o 0ona in'e6artata 'e loc(rile lor 'e ori#ine 'e0val(ie 6osi3il&ati $ilitare 6e care n( le 6(tea 'erine 'ecat o societate ce 3ene%icia 'e o str(ct(ra or#ani0atorica evol(ata. Co$(nitatea ro$aneasca care era in $as(ra sa 6(na la 'is6o0&ia 6reten'ent(l(i lcievian e%ective ostasesti se locali0a %ara In'oiala la rasarit 'e Car6atii Orientali. Tot 'in a%ara arc(l(i car6aric 6rovenea( cetele. ro$anesti ce %iisesera solicitate 'e Asanesri sa8i s6ri7ine la s%arsi$l secol(l(i al Fll8lea in l(6teie i$6otriva Bi0ant(l(i. C( acest 6rile7 se $re#istrea0a in i0voare cea 'intai conl(crare 6e 6lan $ilitar a ro$anilor 'e 6e cele 'o(a $al(ri ale D(narii. La e%ort(rile 6o6(latiei ro$anesti si 3(l#aresti 'in Balcani 'e a sc(t(ra sta6anirea 3i0antina s8a( raliat si c($anii 'e la nor'(l D(narii5 6rec($ si.cei 'in 3a0in(l Ni6r(l(i. EAista $otive sa cre'e$ ca aceasta n( a %ost sin#(ra 'ata can' ro$anii si c($anii 'in re#i(nile eAtracar6atice a( initial acti(ni co$(ne c( caracter ra03oinic. N($ele (nei ca6etenii 55c($ane:5 La0ar5 ce a in%r(ntat in ??9> ar$atele 3i0antine la nor'(l D(narii Q 'e0val(it 'e 3io#ra%(l (lti$ilor i$6arati Co$neni Q5 6rin %a6t(l ca este
ti6ic antro6onirniei crestine si nici'ec($ celei t(ranice5 s(#erea0a cola3orarea 'intre ro$ani si c($ani. La0ar 6(tea %i (n localnic aliat al no$a0ilor sa( (n c($an crestinat s(3 in%l(enta 6ro0elitis$(l(i orto'oA. Bd5 Un n(cle( 6olitic c( alte trasat(ri s8a constit(it5 insa5 in 6artea 'e s('8est a Mol'ovei5 eAtin0an'(8se event(al si in nor'8est(l M(nteniei5 in 0ona c(r3(rii Car6atilor5 re#i(ne a%lata in s%era intereselor cavalerilor te(toni5 in 6erioa'a stationarii lor in Tara Barsei B?@??8?@@.D5 si incl(sa 'in an(l ?@@> in c(6rins(l E6isco6iei c($anilor. Intr8o scrisoare 'in ?9 noie$3rie ?@/95 a'resata 'e 6a6a !ri#ore al DC8lea l(i Bela5 6rint(l $ostenitor al Un#ariei5 inalt(l 6onti% 'e6lan#ea ten'intele 'e a(tono$ie $ani%estate c( ostentarie 'e vala"ii %Dalat#iG 'in e6ar"ia catolica a$intita5 care n( n($ai ca re%(0a( rec(noasterea e6isco6(l(i n($it 'e Sca(n(l a6ostolic5 'ar atra#ea( 'e 6artea lor #r(6(ri 'e (n#(ri si #er$ani 'in Transilvania. In aceeasi scrisoare se s6eci%ica %a6t(l ca ro$anii 'is6(n 'e 6ro6riii lorp&eudoepi&copi. 'en($ire 6rin care era( 'ese$nati 6ro3a3il ar"iereii orto'ocsi a caror "irotonisire n( se %ac(se con%or$ t(t(ror (0antelor canonice. For$ele s(6erioare 'e or#ani0are e'e0iastica Q atestate la ro$anii 'in s('(l Mol'ovei in i0v6r(l citat Q n( re6re0enta( entitati in'e6en'ente 'e realitatile laice a6ar(te anterior. Asa'ar5 eAistenta (nei ierar"ii 3isericesti in san(l cler(l(i local in 0ona c(r3(rii Car6atilor a tre3(it sa %ie 6rece'ata 'e o or#ani0are 6olitica a societatii ro$anesti5 ca6a3ila sa8i asi#(re sec(ritatea. Atat a6aritia e6isco6ilor 55sc"is$atici:5 cat si cea a %or$ati(nii 6olitice in s('8vest(l Mol'ovei si nor'8est(l M(nteniei5 a 6rece'at 'esi#(r in%iltrarea Or'in(l(i te(tonic si a re#ai&arii $a#"iare in aceste re#i(ni5 caci in con'itiile 'e $ani%estare $ai a$6ia ale 6ro0elitis$(l(i catolic si aie ten'$telor eA6ansioniste ale s(veranilor ar6a'ieni ar %i %ast $(lt $ai 'i%icile reali0arile loca7e 'in s%era or#ani0arii 6olitice si ecle0iasrice. Fa6t(l ca 6a6a so-icita s6ri7in(l $ostenitor(l(i cron(-(i Un#ariei 6entr( a8i 'eterrnina 6e ro$ani sa rec(noasca a(toritatea re6re0entant(l(i 3isericii cato-ice arata ca 6o6(la6a locala era 'est(l 'e 6(ternica 6entr( a se o6(ne c( s(cces $cercariior 'e a %i in#en(nc"eata 'e %ortele 'e care 'is6(nea e6isco6(l c($anilor. Un alt in'ici( as(6ra eAistentei (nor cristali0ari 6olitice in re#i(nile est8car6arice5 'ar ale caror locali0ari ra$an controversate5 ne este %(rni0at 'e 3inec(nosc(ta e6o6ee #er$ana 4ibelungenlied %-antecul4ibelungilorG. a carei (lti$a %or$a a %ost 'e%in&ivata in 7(r(l an(l(i ?@==. In (na 'in stro%ele sale e&te $entionat (n 55'(ce: n($it Rarn(nc 'in 55tara vla"ilor: %(er #erzoge /Amunc uzer 'lAc#en lantG. Dat %(n' ca5 intr8(n 6asa7 alat(rat5 vla"ii %'lAc#enG s(nt a$intiti a-at(ri 'e r(si5 #reci5 6olone0i si 6ecene#i5 se 6oate a'$ite locali0area con'(cator(l(i ro$anilor in re#i(nile 'e la rasarit 'e Car6arii Orientals sa( in orice ca0 in tin(t(rile eAtracar6atice. In ceea ce8? 6riveste 6e Rarn(nc5 s8a consi'erat ca el re6re0inta (n ero( e6oni$ a- 6o6or(l(i ro$an. N($ele sa( se reintalneste la $i7loc(l secol(l(i al FIII8lea intr8(n alt 6oe$ #er$an5 Biterol &i (ietleib. s(3 o %or$a (sor 'e%or$atS2 /2mnnge uz der Dlac#en lant. Este %oarte 6ro3a3il ca in secolele FI8FIII sa se %i constit(& in teritoriile est8car6atice si alte %or$ati(ni 6olitice c( caracter 6restatal 6rec($ si $ai $(&e (ni(ni 'e o3sri5 a caror eAistenta n( a %ost conse$nata: In i0voare. Fa6t(l ca in (nele cronici orientale s(nt $entionate l(6tele 'intre ro$ani si $on#oli5 iar intre tarile invinse si s(6(se 'e $on#oli in (r$a ca$6aniei 'in ?@9?8?@9@ este en($erata si 'ala#ia. arata ca in re#i(nile eAtracar6atice navalitorii asiati' intalniserS (n or#anis$ 6olitic c( an($ita vi#oare. I'eea ca ro$anii s8ar %i aliat c( inva'atorii $on#oli 6entr( a inlat(ra "e#e$onia ar6a'iana5 col6ortata5 la (n $o$ent 'at5 in istorio#ra%ie5 n( \&i #aseste s(6ort convin#ator in i0voarele 'i6lo$arice si narative conte$6orane c( eveni$entele. La sc(rt ti$6 '(6a navaHre si '(6a consrit(irea Hoar'ei 'e A(r5 %ranciscan(l Yil"el$ 'e R(3r(c&5 e$isar al re#el(i Frantei la $arele "an5 int'lnea 6e tri$isii ro$anilor si ai altor 6o6oare s(6(se in 'r($ s6re rese'intele noilor sta6anitori ai ste6elor E(rasiei. Soliile ro$anilor avea( $enirea 'e a re#le$enta relatiile c( "anii5 'e a sta3ili nat(ra 6restatiilor tri3(tare si 'e a o3tine con%ir$area con'(catorilor loca+ in 'e$nitarile 6e care Ie oc(6a(. In $o' evi'ent5 %or$ati(nile stata-e5 ale caror re6re0entanti '(cea( 'ar(ri 6entr( ca6tarea 3(navointei $on#olilor5 eAista( inca inainte 'e $area inva0ie 'in ?@9?Q?@9@ &i eie re(siserS s 8i s(6ravie%(iasca. Perioa'a eAtre$ 'e sc(rta sc(rsa 'e la inva0ie 6ana la $entionarea solilor ro$ani era ins(%i'enta 6entr( crearea res6ectivelor %or$ati(ni5 $ai ales 'aca se a( in ve'ere si #ravele 'istr(#eri 6rovocate 'e navalitori. Locali0area lor ra$ane5 eel 6(tin in sta'i(l act(al al cercetarilor5 o 6ro3le$a neel(ci'ata5 'ate %iin' a$3i#(itatile teAt(l(i tri$is(l(i %ranciscan. Mai $(lte ast%el 'e or#anis$e 6olitice %(sesera atestate5 6rec($ s8a aratat5 in vest(l M(nteniei si in Oltenia5 in (iploma ioani ilor. 'ar eAistenta lor si in s6a%i(l car6ato8nistrian este a3sol(t verosi$ila:. EUROPA E)ULUIMEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID O 'ova'a in acest sens ne o%era relatarea l(i T"o$as T(sc(s 'es6re (nele evenirr ce se sit(ea0a cronolo#ic in ?@<K8?@<<. Porrivit cronicar(l(i toscan5 re#ele OttolB II8lea al Boe$iei ar %i %ac(t a6el la r(teni =BrutentG si la 55necre'inciosi: 6Centr( a8? s6 i$6otriva i$6arat(-(i R('ol% 'e Ha3s3(r#. R(tenil n( a( 6(t(t interveni insa in a7( sa(5 a%lan'(8se at(nci in con%lict c( ro$anii =BlaciG. Ro$anii 'is6(nea( 6rin (n 'e res(rse $ilitare consi'era3ile5 'e vre$e ce era(in $as(ra sa cree0e 'i%ic(ltari i stat 'e talia R(siei 'e Halici8)olania5 care Q 'esi in 'eclin '(6a $oartea l(i D Rornanovici si in%e('at $ai 'e $(lt Hoar'ei 'e A(r Q se $entinea inca 6(ternit La circa 7($atate 'e secol '(6a in%r(ntarea c( r(tenii5 e%ecrivele $ilitare ale ro$ai s(nt 'in no( atestate in i0voare5 'e 'ata aceasta %iin' i$6licate intr8o eA6e'itie in'e6artata Q 6e O'er5 Q 6(sa la cale 'e re#ele Poloniei
i$6otriva $ar&#ra%(l( Bran'en3(r#. La aceasta acti(ne ra03oinica 'in an(l ?/@K 6olone0ii a( 3ene%icia s6ri7in(l r(tenilor5 ro$anilor si lit(anienilor. Ro$anii la care se re%ers i0voarele in le#ai c( eveni$entele cons($ate \n ?@<K8?@<< si ?/@K era( 'esi#(r cei 'e la rasarit 'e lai oriental al Car6atilor. Desi a%late s(3 'o$inatia 6olicica a Hoar'ei 'e A(r5 %or$ati(E 6olitice ro$anesti 'in Mol'ova a( 6astrat o an($ita li3erate 'e ac6(ne n( n($ai 6lan intern5 '8si in 6olitica eAterna5 evi'ent in $as(ra in care acti(nile n( le0a( intere2 $on#olilor. C( toate ca 6ana in 6re0ent ar"eolo#ia a %(rni0at 'est(l 'e 6(tine ele$ente $en sa contri3(te la reconstit(irea realitatilor 6olitice 'e la e&t 'e Car6atii Orientali5 re0(ltat sale n( 6ot %i i#norate. Cercetarile ar"eolo#ice 6rivin' 6erioa'a anterioara constit( stat(l(i 'e sine statator relie%ea0a (nele st$ct(rari sociale5 %ira 'e care a6ariria n(clee 6restatale ar %i 'e neconce6(t. Eie con%ir$a eAistenta acelor potente& illamm partiu $en6onati in accele C(riei 'in ?//@ si ?/9<. Desco6eririle 'e ar$e 'in 6ri$ele secole ale $ileni(l(i al II8lea5 $ai n($eroase calitativ s(6erioare celor 'in 6erioa'a anterioara5 6(n in l($ina interes(l s6orit 6ent 6ro'(cerea sa( i$6ort(l acestor ti6(ri 'e 6iese si i$6licit cresterea ca6acitatii $ilita a co$(nitatilor ro$anesti. Bo#a6a si 'iversitatea 'e6o0itelor 'e ar$e si 'e 6iese i "arnasa$ent5 'atate in secolele FHI8FT)5 #asite la )atra Mol'ovirei855H(r#"isca:5 Cosi si Co0anesri B7('. S(ceavaDD 6er$it 6res(6(nerea ca a( a6artin(t (nor cete $ilitare. Constatarea ca or#anis$elor 6olitice5 a6ar(te la rasarit 'e arc(l car6atic inainte c $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 n( le cores6(n' ase0ari %orti%icate isi a%la 6ro3a3il eA6licat In nat(ra relatiilor 'intre localnici si $i#ratori. Asa c($ ne 'e0val(ie leto6isetele r(sest la sc(rta vre$e '(6a constit(irea Hoar'ei 'e A(r5 $on#olii a( 6retins 'istr(#erea cetatilc 'in Halici8)olania si a( inter0is ri'icarea altora noi. Aceleasi 6reten6i a( e$is t(rcii i Tarile Ro$ane in secol(l al F)I8Iea5 can' 'o$inatia lor s8a accent(at. Consi'era$5 'ec ca eAista te$ei(ri s6re a 6res(6(ne ca 6roce'(ra $on#olilor in s('8vest(l R(siei a %oG i'enrica si in Mol'ova. Daca in le#at(ra c( n($ar(l %or$ar7(nilor 6restatale ce s8a( constit(it in s6ati( 'eli$itat 'e Car6ati5 Nistr(5 D(nare si Marea Nea#ra socori$ ca este 6re$at(r sa ni 6ron(nta$5 in ceea ce 6riveste locali0area lor 'is6(ne$ 'e cateva s(#estii o%erite 'i /<K -MPLINIRI STATALE re0(ltatele cercetarilor Intre6rinse in (&i$ele 'ecenii. %ntr(cat co$6leAele %(nerare ale t(ranicilor no$a0i se #r(6ea0a. in'eose3i in B(#eac5 (n'e Ince6an' 'in secol(l al Fl8lea a( %osc in'e6artate ase0arile a(to"tonilor5 esce 'e la sine inteles ca aceasta 0ona 'e ca$6ie n( 6(cea o%eri (n ca'r( a'ecvat creatnlor 6olitice ro$anesti. Marile cai 'e 6ere#rinare se0oniera a 6astorilor no$a0i (r$a( c(rs(rile Nistr(l(i5 Pr(t(l(i5 Barla'(l$ si ale 6rinci6alilor lor a%l(enti5 in%iltran'(8se in teritorii c( 6o6(latie ro$aneasca co$6acts. D(6a inva0ia 'in ?@9?8 ?@9@ re#i(nile (n'e salasl(ia( rri3(rile t(ranice a( %ost 6rel(ate 'e $on#oli5 care si8a( eAtins 6ro6ri(l siste$ a'$inistrativ si in 0onele 'e 6o'is 'in vecinatatea areal(l(i 'e ca$6ie. Po0&iile Hoar'ei in s('8est(l Mol'ovei a( %ost $entin(te 6ana in 6rea7$a an(l(i ?/<=5 'eci '(6a ce Bo#'an 6(sese 3a0ele stat(i(i 'e sine statator. L(an' in consi'erate aceste ele$ente5 se 6oate a6recia ca circ($stantele 6olitice a( i$6ie'icat a6ar&ia %or$ati(nilor 6restatale ro$anesti in 6artea 'e s('8est a s6ati(l(i car6ato8nistrian. 4n sc"i$35 a( eAistat con'itii 6entr( constit(irea lor in re#i(nile 'e vest5 nor' si centrale ale Mol'ovei. N( i$a$6lator n(cle(l initial al stat(l(i $ol'ovenesc s8a a%lat in 6artea 'e nor'8vest a teritori(l(i 'intre Car6ati si Nistr(5 6ro3a3il in 3a0in(l ra(l(i Mol'ova5 al car(i n($e Q asa c($ a( relevat inca cronicarii $e'ievali Q s8a trans$is in c(rs(l ti$6(l(i intre#(l(i voievo'at. In interior(l arc(l(i car6atic5 'e con'itii %avora3ile s8a( 3(c(rat ro$anii 'in 0onele $ar#inase ale Transilvaniei sa( 'in 0one%e i$6a'(r&e ale $asiv(l(i M(ntilor A6(seni5 0one a caror c(cerire si incor6orare e%ectiva in c(6rins(l Re#at(l(i $a#"iar a ra$as o 3(na 3(cata 'e vre$e 'incolo 'e interesele i$e'iate5 sa( in a%ara 6osi3ilitarilor reale5 $ilitare si a'$inistrative5 ale coroanei ar6a'iene. Din Oas si Mararn(res si 6ana la Al$a7(l Banat(l(i5 insiran'(8se 'e8a l(n#(l arc(l(i $(ntos5 'ar si in nor'(l Bi"or(l(i5 in Sa-a75 sa( in 3a0inele s(6erioare ale Cris(l(i Ne#r( si Cris(l(i Al35 $ai 3ine 'e @= 'e 55tari: ro$anesti si8a( 6asrrat5 6e '(rata secol(l(i al Fll8Iea si a6oi 6ana la inva0ia $on#ola 'in ?@9?8?@9@5 %or$e interne 'e or#ani0are si 'e str(ct(rare social86olitica5 %oarte 6(tin 'i%erite 'e acelea ale eta6ei istorice anterioare. Cea $ai $are 6ane a acestor 55tari: a contin(ac sa: eAiste5 c"iar in con'itii 'e 'i$in(are a a(tono$iei lor interne5 si in e6aca (&erioara5 can' a( %ost s(6(se5 $ai ales in secol(l al Fl)8Iea5 $as(rilor 'e (ni%icare 6olitico8a'$inistrativa si 7(ri'ica 6ro$ovate 'e re#ii (n#(ri 'in 'inastia an#evinl Acestei i$6re7(rari ii 'atora$5 in 3(na $as(ra5 6osi3il&atea 'e a reconstit(i realitatile 'in secolele FIIQFIII5 'eoarece 'oc($entele 'e cancelarie5 $(lt $ai n($eroase in secol(l al Fl)8 lea5 o#lin'esc5 in %oarte $(lte ca0(ri5 %or$e si 6artic(laritati 'e or#ani0are $ai vec"i. Atestarea in i0voarele sense a 55tarilor: ro$anesti 'e 6e c(6rins(l Transilvaniei n( c(6rin'e5 tot'ea(na5 si 6reci0area caracrer(l(i etnic al res6ectivei str(ct(ri teritoriale si 6olitice. La ?@??5 can' Tara Barsei =terra BorzaG este 6o$enita in 'ania re#el(i An'rei al II8lea catre cavalerii te(toni?5 calicatea ei 'e str(ct(ra 6olitica8 teritoriala ro$aneasca reiese 'oar 'in i$6re7(rarea ca inainte 'e aceasta 'ata ea s8a a%lat in a%ara #ranitelor reale
(I/ -. veac. <I. <II t <III. I5 6. ?.=8?.?.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 37'
ale stat(l(i (n#ar5 6rec($ si 'in atestarea (lterioara a n($eroaselor sate ro$anesti 'ii t c(6rins(l ei5 sate 'e care se lea#a si (nele %orti%icatii5 centre 'e viaVa 6oliticP si $ilitarI cercetate in (lti$a vre$e. Cativa ani $ai tar0i(5 in ?@@@5 Intr8o intarire a 'aniei %ac(t acelorasi cavaleri te(toni5 55tara: invecinata a Fa#aras(l(i este 6o$enita 'oar c( 'eter $inativ(l ei etnic 'e 55tara ro$an-lor: =terra Blac#orumG1. D(6a alti 'oi ani5 in 6rivile#i( acor'at la ?@@9 'e re#e oas6e%ilor sasi 'in Transilvania5 este vor3a si 'e 556a'(rea ro$anilo si a 6ecene#ilor: %&iiva Blac#omm et Bi&&enommG. 'e care 3ene%iciarii 'i6lo$ei (r$at sa se %oloseasca 'e la acea 'ata inainte5 i$6re(na c( ro$anii si 6ecene#ii@. Din$ locali0arile 6ro6(se 6entr( aceasta 556a'(re:5 cea $ai 6ro3a3ila este aceea care o sit(ea0r la i0voarele Ci3in(l(i si ale Secas(l(i5 in 0ona satelor ro$anesti 'in 7(r(l Si3i(l(i si 't la vest 'e Si3i(5 acolo (n'e este atestata In secolele8FI)8F) Tara A$las(l(i. La e6oca 'i6lo$ei aici citate5 asi$ilarea 6ecene#ilor in $e'i(l ro$anesc era in $are 6arte inc"eiata. Ter$en(l 'e 556a'(re: %&iivaG c( care este n($ita aceasta 'in (r$/ 55tara: n( re%lects atat realitati #eo#ra%ice locale5 cat ra6ort(rile a'$inistrative si 6olitice ale cancelariei re#ale c( res6ectiva 0ona. 55Pa'(ri: a( %ost 6entr( a(tor&atile Re#at(l(i $e'ieval (n#ar toate re#i(nile sit(ate 'incolo 'e "otarele 'e la (n $o$ent 'at a-e re#at(l(i5 re#i(ni care n( se a%la( s(3 control(l e%ectiv al coroanei si era( consi'erate 55tin(t(ri 'e vanatoare ale re#ilor:. Ase$enea teren(Ai 'e 55vanatori re#ale: a( av(t se$ni%icatia (nor c(ceriri tre6tate in ve'erea in'n'erii #ranitelor re#at(l(i. Dar5 $ai 6res(s 'e toate5 ter$en(l 'e 556a'(re: se re%era5 'e 3(na sea$a5 la %on'(l co$(n al o3stii satesti5 atri3(it5 toto'ata5 si ro$anilor si co$(nitatii 6ecene#e. G 5C Si Mara$(res(l5 care c( cei ?= === Ion@ ai sai5 re6re0inta cea $ai $are 'intre 55tarile: ro$anesti 'in Transilvania5 '(6a ce a %ost atestat la ??;; in %or$a si$6la 'e Mara$(res %in 9aramori&ioG. %ara nici (n alt 'eter$inativ5 c( 6rile7(l (nei 55vanatori re#ale:/5 este 6reci0at la ?@<? ca 556a'(rea Mara$(res: %&iiva 9ammaro&i . 6entr( ca in (lti$(l an al secol(l(i al Flll8lea sa a%la$ 'in 'oc($ente 'es6re o 55tara: a Mara$(res(l(i %terra Alaramont&G8'. Realitatile 6e care le o#lin'esc 'oc($entele 'in secol(l al Fl)8lea in Mara$(res5 (n'e cele a6roAi$ativ ?== 'e &ate ro$anesti avea( %or$e 6ro6rii 'e or#ani0are 6olitica si teritoriala in %r(nte c( (n voievo' a7 Tarii Mara$(res(l(i5 'ove'esc5 %ara. nici o in'oiala5 ca in s6atele t($ror acestor atestari 'oc($entare se a%la( %or$ati(ni 6olitice 'e ti6 statal ale ro$anilor $ara$(reseni. Partic(laritati I e relie%(l(i 'in aceste ?Ttari:5 'eli$itate in toate ca0(rile 'in 6(nct(l 'e ve'ere #eo#ra%ic si a'a6ostite 'e "otare $(ntoase sa( 'e 0one i$6a'(rite #re( acces73ile5 6rec($ si 'ensitatea "a3ita$l(i ro$anesc 'in c(6rins(l lor5 ca o societate sains le#ata 'e tra'itiile 6ro6rii 'e or#ani0are si ca6a3ila sa o6(na a'eseori o 6(ternica re0istenta 1 Ibidem, p. 188. 2 Ibidem, p. 209. 3 Ibidem, p. 16. 4 Ibidem, 11, p. 145. 5 Ibidem, p. 407. $ilitara5 a( %ac(t 'eose3it 'e 'i%irila incor6orarea lor 'e catre coroana (n#ara in c(6rins(l re#at(l(i. Coloni0aCrile 'e oas6eti re#ali sa( 'aniile 'e sate in'ivi'(ali0ate o%erite (nor %e('ali straini a( re6re0entat5 in aceste 55tari: ro$anesti5 ca0(ri 'e eAce6tie. M(lt $ai 'ese a( %ost ca0(rile 'e 'anii %ac(te var%(rilor %e('ale ro$anesti5 'anii care cons%intea( o realitate 6reeAistenta si nete0ea( 'r($(l 6entr( cola3orarea 'intre a(toritatt%e re#at(l(i si aceasta %e('alitate. Doc($entele re%lecca si s&(atii in care o ase$enea 55tara: a %ost consi'erate ca (n 'o$eni( $ilitar si 'ar(ita ca atare (n(i $are sta6an %e('al. Ast%el s8a inta$6lat '(6a $i7loc(l secol(l(i al Flll8 Iea c( Tara Bei(s(l(i5 care5 c( cele a6roAi$ativ >= 'e sate ro$anesti ale ei5 a a7(ns 6rin 'anie re#ala in sta6anirea e6isco6iei 'e Ota'ea. Pentr( o e6oca $ai ti$6(rie5 res6ectiva 55tara: este atestata la ?@=K5 ca 55tara a %iilor cnea0(l(i Balea: =terra iliorum Bele cne&eG. 6reci0ata s(3 ra6ort(l or#ani0arii ecle0iastice ca re6re0entan' (n tin(t al 3isericii rasaritene?. In ceea ce 6riveste sta'i(l 'e or#ani0are 6olitica s7 instit(tionala a acestor 55tari: ro$anesti in secol(l al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a cel(i (r$ator5 ele 6ot %i a6reciate ca re6re0enrln' in istoria $e'ievala a ro$anilor eta6a ne$i7locit 6re$er#atoare celei in care a( a6ar(t 'o$nia si $arele voievo' ca eA6resie a cristali0arii e%ective a vietii statale $at(re ro$anesti. Cele $ai $ari 'intre 55tari: a( coincis c( (n voievo'at5 care la ran'(l l(i era co$6(s 'in $ai $(lte 55cne0ate 'e vale:5 cores6(n.0a.n' %iecare (nei $ai vec"i (ni(ni 'e o3sti satesti. In ca0(l 55tarilor: $ai $ici5 ca aceea a Oas(l(i sa( a A$las(l$ C6a'(Aea ro$anilor si a 6ecene#ilor:D5 se 6are ca ele n( a( c(nosc(t ins't(tia voievo'ala5 ca %or$a s(6erioara 'e or#ani0are 6olitics5 sa( eel 6(tin i0voarele scrise (lterioare n( ne 6er$it reconstit(irea eAistentei sale. Princi6i(l teritorial5 'ec(r#an' 'in vecinatate si 'in le#at(rile 'intre sate '(6a 6arti c(larita tile $icro#eo#ra%ice ale %iecarei 55tari:5 a 'eter$inat str(ct(rarea interna a 'i%eritelor voievo'ate. Ast%el5 6e te$ei(l 'oc($entelor 'e la ince6(t(l secol(l(i al Fl)8Iea5 voievo'at(l $ara$(resan5 i'entic c( Tara Mara$(res(l(i5 se co$6(nea 'in sase sa( sa6te 55cne0ate 'e vale:5 sit(ate 6e vaile 6rinci6ale 'in 3a0in(l s(6erior al Tisei. In Tara Hate#(l(i5 'oc($entele 'in secol(l al Fl)8lea 6er$it reconstit(irea eAistentei a sase ase$enea str(ct(ri teritoriale5 %iecare 'intre ele a%lan'(8se s(3 a(to%itatea cate (nei %a$ilii %e('ale $ai i$6ortante si $ai 6(ternice5 s(3 cne0i ce 'is6(nea( 'e cetati 'e 6iatra5 'e rese'inte %orti%icate si 'e 3iserici 'e c(rte ri'icate 'in 0i'. Ase$enea realitati s(nt s6eci%ice5 atat 6entr( Tara Hate#(l(i si Tara Mara$(res(l(i5 cat si
6entr( celelalte 55tari: ro$anesti5 iar atestarea lor in i0voarele scrise5 'e6arte 'e a avea 're6t sco6 sa( 're6t conserinta crearea res6ec'velor or#anis$e social86olitice5 se 6ro'(ce toc$ai in le#at(ra c( ten'inta a(toritatii re#ale 'e a le 'es%(nta ca str(ct(ri teritoriale a(tono$e ro$anesti. In acest sco65 ele a( %ost ec"ivalate 7(ri'ic c( 'o$eniile %e('ale In $as(ra in care atestarea 'oc($entara se 6ro'(ce c( 6rile7(l acor'arii (nei 'anii catre %a$ilia (n(i cnea0 'e vale. De$nitatea voievo'ala 'in c(6rins(l 55tarilor: va'este in secolele FII8FIII5 $ai $(lt 'ecat in e6oca anterioara5 ten'inta 'e a 'eveni o instit(te ere'itara. In aceasta 'irec'e5
?
Ibidem. I5 65 @>8@;.
EUROPA E)ULUI MEDIU nCI8ASIC: BSECOIFLE FII8FIIID 37 reconstit(irile s(nt $ai 'i%icile5 'ar stiri 'is6ersate5 ca acelea 6rivin' s(ccesi(nea %rilc cnea0(l(i Balea 'in 6arrile 3i"orene intre s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea si ince6(t(l secol(" al Flll8lea5 sa( aceea 6rivin' calitatea 'e 7('e al Hate#(l(i Ba4 Tarii Hate#(l(i Q villici de0atza5G 'etin(tl 6e la ?/== 'e strane6ot(l %e('al(l(i ro$an care re0i'a (n secol $G 'evre$e la Ul6ia Traiana Sar$i0e#et(sa8Britonia?5 s(nt tot(si concl('ente5 $ai ales at($ can' s(nt 6(se alat(ri 'e sit(atii ceva $ai noi5 ce 6ot %i (r$arite c( $ai $(lte 'etali In Mararn(res(l ce a 6astrat %or$e $ai ar"aice si $ai tra'itionale 'e via%a 6ana i secol(l al Fl)8lea si care 6oate servi5 'in aceasta ca(0a5 're6t in're6tar 6entr( recons't(ire si 6entr( intele#erea (nei eta6e istorice 6arc(rse $ai 'evre$e 'e alte 55tari:5 'e$nitate voievo'ala 6are a se %i conservat5 in $o' s(ccesiv5 in san(l a 'o(a %a$ilii5 aceea Co'renilor si $ai a6oi aceea a Bo#'anestilor. Este se$ni%icativ %a6t(l ca5 '(6a ca'ere 'in aceasta 'e$nitate a l(i Bo#'an 'in C("ea la ?/9/5 ca (r$are a con%lict(l(i sa( ci a(toritatile re#at(l(i5 voievo' a 'evenit ne6ot(l sa( loan8. Pe teritori(l Banat(l(i5 (n 'oc($ent 'esco6erit in ar"ivele 'in B('a6esta $entio nea0a eAistenta5 in 6erioa'a 'inaintea inva0iei tatare5 a (n(i voievo' ale car(i 6osesi(n Q S6inii si Prisaca 'in 0ona Caranse3es(l(i Blocalitatea CavaranD Q %(sesera (0(r6ati c( 6rile7(l navalirii tatarilor. La $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 (r$as(l acest(i voievo' loan5 6e n($ele 6o6(lar L(6c"in voievo'5 este 6(s in 're6t(rile sale strarnosesti 'e catn a(toritatea $a#"iara locala.
3. Str(ct(ri 6olitice la D(narea 'e -os. Ro$anii Vi 6ecene#o8c($anii 6ana la $i7loc(l secol(l(i al Flll8Iea
La ince6(t(l cel(i 'e8al 'oilea $ileni(5 t"e$a Paristrion BPara'(navonD s8a 3(c(rai $ai 3ine 'e (n s%ert 'e secol 'e o viata 6asnica si 6ros6era5 6oate cea $ai $%loritoare 'in istoria acestei 6rovincii 3i0antine 'e la %ronnera D(narii 'e -os. O atare s&(atie se 'atorea0a si 6(ternicei 6ersonalitati a i$6arat(l$ )asile al Il8lea5 s(6ran($it ltB(l#arocton(l:5 care n( n($ai ca a c(cerit teritoriile eli3erate te$6orar 'e rascoala Co$ito6olilor5 'ar a s(6(s si 7($atatea 'e vest a stat(l(i 3(l#ar5 trans%or$an'8o In t"e$a %5atepanatiil&au. ducatiitG B(l#ariei5 c( ca6itala la S&o6l7e B?=?>D5 si a rea'(s s(3 sca6anirea i$6eri(l(i intrea#a Penins(la Balcanica. )ictoriile s(ccesive ale l(i )asile al Il8lea B(i#arocton(l i$6otriva aristocratiei $ilitare 'in Asia Mica si a '(s$anilor 'in a%ara i$6eri(l(i a( %ost (r$area %ireasca a $as(rilor sale ener#ice contra aca6ararii 'e catre sta6anii %e('ali a $i'lor 6ro6rietari ale stratio6lor si ale taranilor5 3a0a or#ani0arii t"e$elor si a a6ararii insasi a stat(l(i 3i0antin. A3ro#area 'e catre i$6arat(l Ro$an al Ill8lea Ar#Iros5 in an(l ?=@>5 a le#ilor 6entr( 6rote7area $icilor 6ro6rietati5 in #eneral5 si a lot(rilor 'e 6a$ant acor'ate $ilitarilor5 in s6ecial5 a '(s la 'eca'erea ar$atei 3i0antine si la sla3irea 6(terii 'e a6arare a i$6eri(l(i.
?
Ibidem. III5 6. @/9G Ar"ivele de Star 'in B('a6esta5 %on' RevaI. Div5 %a$5 @Milia4Ii5 (iplome. p. ?<5 @>8@;. /S=
IMPL?NIRISTATALE In '$6(l l(i )asile al II8Iea5 cronica l(i S&Ilit0es inre#istrea0a ca 55strate# 'e Dorostolon: 6e T0it0il'os5 %i(i 6atrici(i(i Teo'at Ivir(l5 care in an(l ?=?< il instiinta inrr8o scrisoare 6e 3a0ile( 'es6re 6re#atirea (n(i atac al 3(l#aro86ecene#ilor i$6otriva i$6eri(l(i?. E 6ro3a3il ca l(i T0it0il'os i8a (r$at la con'(cerea aceleiasi 'ie$e 55Si$eon5 vestar" si &ace6an 'e Para'(navon:5 6e care ni8? %ace c(nosc(t (n si#ili( 'e 6l($3 In trei eAe$6iare5 'esco6erite (n(l la Constan'no6ol in secol(l al FDC8lea5 al 'oilea la Preslav BB(l#ariaD in ?;@< si al treilea la Dino#etia8!arvan in ?;.?. Ulti$(l a a7(ns in ase0area 'e la Dino#etia8!arvan i$6re(na c( vreo scrisoare sa( or'in al %ost(l(i &ate6an 'e Dorostolon catre seEil sa( ca6etenia locala Bto6ar"(lD in s(3or'ine5 al car(i n($e n(8? c(noaste$5 'in acea %ortareatS. 'e %rontiera. Tit(lar(l si#ili(l(i 6oarta 'tl(l #rec 'e 5atepan. care este ec"ivalent(l latinesc(l(i du>. Acelasi ritl( este %olosit 'e 55Ta&ti&on:8(l 'e la Escorial B;<?Q;<;D 6entr( coraan'ant(l B'(celeD 55Meso6ota$iei A6(s(l(i:5 i'enri%icata5 '(6a c($ s8a va0(r5 c( t"e$a Paristrion BPara'(navonD. Ti'(l 'e &ate6an il 6oarta5 'e ase$enea5 Davi' Arianites5 6ri$(l strate# al t"e$ei B(l#ariei B?=?>D. +ate6an(l Si$eon a %ost i'enti%icat c( (n inalt 're#ator 3i0anrin o$oni$5 care5 '(6S. ce s8a 3(c(rat 'e $are trecere si a eAercitat o va'ita in%l(enta as(6ra i$6aratilor Constantin al )lll8lea si Ro$an al Ill8lea Ar#Iros5 a a7(ns in con%lict c( i$6arat(l Mi"ail al F)8lea Pa%la#onian(l5 care ?8a in'e6artat si ?8a silit sa i$3race "aina $ona"ala. In (r$a sa6at(rilor ar"eolo#ice intense e%ect(ate in 'o(a 'in ase0arile 'e 6e $al(l 're6t al D(narii 'o3ro#ene5 Ca6i'ava si Dino#e'a5 s8a o3servat5 6entr( 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl8Iea5 o a#lo$erare 'e loc(inte5
6rec($ si (n $are n($ar 'e 'esco6eriri Bcera$ica5 o3iecte 'e 6o'oa3aD5 care arata ca in 6erioa'a res6ecriva cele 'o(a centre 'e %rontierG4 a( 'o3an'it o 'eose3ita i$6ortanta econo$ics5 $ilitara si a'$inistrative. Dintre 'esco6eririle 'e la Dino#e'a5 o $enri(ne s6eciala rnerita cele 6este ?@= 'e $one'e 'e a(r5 'intre care ?=/ intr8 (n sin#(r te0a(r5 6(rtan' e%i#iile i$6aratilor )asile al Il8leasi Constantin al )lll8lea5 eel $ai i$6ortant lot 'e $one'e 3i0an'ne 'e a(r 'esco6erite 6e teritori(l Ro$aniei. Ele a( a7(ns la D(narea 'e -os %ie 6e cale co$erciala5 %ie ca s(3ventii 6entr( 6lata sol'atilor care asi#(ra( 6a0a %rontierei. Po6(latia n($eroasa a6ar(ta la s%arsit(l secol(l(i al F8lea si la ince6(t(l cel(i 'e8al Fl8lea in ase0arile 'e 6e $al(l 're6t al D(narii a 6(t(t %i a'(sa 'e a(torita'le 3i0antine si 'in alte re#i(ni $ai a6ro6iate sa( $ai in'e6artate ale i$6eri(l(i5 'ar se 6are ca in cea $ai $are 6arte ea s8a re%(#iat 'in s('(l Mol'ovei si 'in 6artile 'e est ale M(nteniei5 (n'e a( a6ar(t tri3(rile no$a'e ale 6ecene#ilor. De$n 'e $en'onat e&te ca toc$ai in aceasta 6erioa'a se constata incetarea ase0arilor 'e ti6 Dri'( in 0ona 'e est a M(nteniei. Pentr( aceeasi 6erioa'a 'e ti$6 s8a o3servat ca %ortareata 'in ins(la Pac(i(l l(i Soare si8a 6astrat5 $ai 'e6arte5 inse$naCtatea $ilitart5 'ar a 6ier'(t caracter(l 'e 3a0a navala. De3arca'er(l sa( a incetat sa $ai %ie intretin(t5 iar 6oarta 6rin care se iesea 'in incinta ceta'i 6e terasa 'e acostare a cora3iilor a %ost 3locata c( (n 0i' 'e 6iatra le#at c( 6a$ant.
Ce'ren(s8S&Ilit0es5 II5 6. 9K.G @onte&. III5 6. ?9<.
EUROPA E)ULUI MEDIU FLASIC: BSECOLELE FII8FIIID

/>
A6ararea %ortaretei5 a carei s(6ra%aPa a %ost $icsorata si in care s8a( e%ect(at (nele l(cra2 'e consoli'ate5 6are sa n( %i %ost incre'intata (nei #arni0oane s6eciale5 ci n($ai 6o6(latii locale5 '(6a siste$(l %olosit5 in #eneral5 in I$6eri(l 3i0antin. A6aritia la nor'(l D(nSAn a 6ecene#ilor5 6o6(late no$a'a 'e ste6a5 a 'eter$inG a(toritatile 3i0an'ne sa intareasca si5 in acelasi ti$65 sa a'a6te0e siste$(l 'e a6arare G t"ernei 'e %rontiera Paristrion 6otrivit tacticii 'e l(6ta a noilor navalitori5 care n( 6ose'a %lora5 ci isi 3a0a( atac(l 6e cavalerie5 inso'ta 'e car(te. Pentr( atac(ri si inc(rsi(ni ' 6ra'a la s(' 'e D(nare5 ei aste6ta( in'eose3i iernile #rele5 can' a6ele %l(vi(l(i s trans%or$a( in 6o' 'e #"iata 6entr( inva'atori. Asa se eA6lica5 6oate5 sc"i$3are caracter(l(i 'e 3a0a navala 6(ternica a %orti%ica'ei 'e la Pac(i(l l(i Soare5 si inaltare2 intre D(nare si Marea Nea#ra5 a val(l(i 'e 6a$ant si a cel(i 'e 6iatra. In le#at(ra c acelasi 6ericol re6re0entat 'e 6ecene#i sa( c( a6aritia ceva $ai tar0i( la D(narea 'e -c a (0ilor si a c($anilor tre3(ie 6(sa5 6ro3a3il5 si constr(irea5 tot 'e cStre 6(terea 3i0an(ni a $arel(i val circ(lar 'e 6a$ant 'in nor'(l Do3ro#ei5 'e la Nic(litel 8 7('. T(lces S(3 (r$asii l(i )asile al II8lea B(l#arocton(l5 6(terea ar$atei 3i0antine a sla3it5 ia o 'ata c( ea si a6irarea %ron'erei D(narii 'e -os. In ?=@<5 la 'oi ani '(6a $oarte i$6arat(l(i5 6ecene#ii a( %ac(t 6ri$a $are inc(rsi(ne 'e 6ra'S si 7a% la s(' 'e D(nare 6e teritori(l t"e$ei B(l#ariei5 'e (n'e a( %ost res6insi5 '(6a l(6te re6etate5 'e 55'(cele acesteia5 Constantin Dio#ene. Ince6an' 'in ?=/@5 atac(rile 6ecene#ilor s8a( 'e6lasai tre6tat5 s6re Balcani si s8a( re6etat a6roa6e in %iecare an5 6ana in 6ri$avara an(l(i ?=/K in ti$6(l i$6arat(l(i Mi"ail al I)8 iea Pa%la#onian(l5 can' as(6ra teritori(l(i Do3ro#e a av(t loc o intreita inva0ie5 c( (r$ari 'in cele $ai #rave. Tot ce le8a iesit navalitorilo in cale a %ost 'istr(s5 cei in %loarea varstei care le8a( ca0(t in $aini a( %ost o$orati5 ia 6rinsii 'e ra03oi a( %ost s(6(si la c"in(ri 'e ne'escris. Printre n($erosii 6ri0onieri 'i ra03oi se a%la( n( $ai 6('n 'e cinci 55strate#i???5 'in ran'(l carora se 6res(6(ne ca %leeG 6arte si strate#(l 'e la Dorostolon. EAista 'ova'a ca in (r$a inva0iei 'in ?=/K5 ase0aril 'e 6e $al(l 're6t al D(narii5 'e la Ca6i'ava la Dervent5 a( %ost total 'istr(se5 incetan'(8s 'e%initiv eAistenta. Ase0area 'e la Dino#etia8!arvan a %ost5 'e ase$enea5 6ar7ol&a 'i incen'i(5 'ar loc(itorii ei i03(tisera sa se re%(#ie0e5 in cea $ai $are 6arte5 revenin' '(6G sc(rt ti$6 ina6oi. Dintre toate 3or'eiele incen'iate in ?=/K5 intr8(n(l sin#(r5 s&(a catre lat(ra 'e est a ceta'i5 s8a( #asit sa6te sc"elete o$enes' a6artinan' (nei %a$ili s(r6rinse 'e catastro%a care i8a a'(s s%arsit(l. Ti$6 'e (n 'eceni(5 6ana in ?=9K5 n8a $ai av(t loc nici o inva0ie a 6ecene#ilor ir i$6eri(. In acest interval 'e ti$65 orasele 'e 6e $al(l 're6t al D(narii a( c(nosc(t c no(a 6ros6eritate5 care se re%lecta in 'esco6eririle ar"eolo#ice. Atat c(lt(ra cerealelor s cresterea vitelor5 cat si $estes(#(rile si co$ert(l a( l(at (n $are avant. Mone'e" i$6aratilor Mi"ail al I)8lea Pa%la#onian(l si Constantin al DC8lea Mono$a"(l s(nt 6rocent(al5 6rintre cele $ai nis6an'ite raone'e 3i0antine 'e 6e teritori(l Do3ro#ei
?
Cc'ren(s8S&Ilic0es5 6. 9;;5 .?@5 .?98.?.G @onte&. III5 6. ?9;8?.?.
IMPLINIRI STATALE Intrer(6erea inva0iilor 6ecene#e la s(' 'e D(nare se 'atorea0a: sla3irii 6(terii lor5 in (rraa in%ran#erii 6e care a( s(%er&8o in an(l ?=/K 'in 6artea l(i Iaroslav5 cnea0(l +iev(l(i5 a l(6celor c( (0ii si a con%lictelor interne 6encr( s(6re$atie. La toate acestea se a'a(#a (n tratac 'e 6ace $c"eiat intre 3i0antini si 6ecene#i5 6oate c"iar in an(l ?=/K sa( c(ran' '(6a aceea. La $c"eierea acest(i tratat si la i$3(nStatirea relatiilor 'intre 3i0antini si 6ecene#i5 rol(l 6rinci6al se 6are ca ?8a av(t +ata&a-on +e&a($enos. Ori#inar 'in Asia Mica5 acesc #eneral 3i0antin 'erinea5 in ?=9/5 %(nctia 'e 55co$an'ant Bct6AovD al oraselor si teritoriilor 'e la D(nare:5 in care calitate a atacat tr(6ele cri$ise 'e cnea0(l Iaroslav al +iev(l(i5 care5 in 'r($(l lor s6re Constanrino6ol5 'e3arcasera 6e tar$(l 'e ve&t al Marii Ne#re?. D(6a.ce a re6(rtat victorii inse$nate i$6otriva r(rcilorsel#i(ci0i5 in 6arrile rasSritene ale i$6eri(l(i5 +ata&alon +e&a($enos rea6are la D(narea 'e -os in I (6 tele 3i0antinilor c( 6ecene#ii. In (r$a
neintele#erilor ivite intre cei 'oi se%i ai acestora5 TIrac" si +e#en5 (lti$(l5 i$6re(na c( cei @= === 'e s(6(si ai sai5 s8a re%(#iat in i$6eri(5 in re#i(nea Silisrrei5 (n'e a %ost 3ine 6ri$&5 incre'int'n'(8i8se trei %ortarete si $(lt 6a$ant 'e c(lrivat 6e $al(l 're6t al D(narii5 in sc"i$3(l o3li#atiei 'e a cola3ora ca aliat -a a6ararea %rontierei. Deoarece 'e aici +e#en a crec(t in stan#a D(narii si a atacat 6e 6ecene#ii l(i TIrac"5 acesta 'in (r$S a 6rotestat $ai %atal 6e lan#a i$6arat(l 3i0antin5 iar '(6a aceea5 in iarna an(l(i ?=9K sa( ?=9>5 a trec(t la ran'(l sa( 6e #"iata la s(' 'e %l(vi(5 in %r(ntea (nei i$ense $(lt&ni 'e inva'atori. Deci$ati 'e o 3oala c($6lita5 cei care a( $ai ra$as 'intre ei s8a( 6re'at a(toritatilor 3i0antine5 %iin' coloni0ati in re#i(nile 'e ca$6ie 'in nor'8est(l B(l#ariei 'e a0i. D(6a aceea a( (r$at $sa I(6tele re6etate intre ar$atele i$6eri(l(i si 6ecene#i. In toi(l (nor ast%el 'e l(6te5 +ata&alon +e&a($enos5 #rav ran&5 a %ost salvat 'e (n 6ecene#5 care a rec(nosc(t in el 6e %ost(l co$an'ant al tin(t(rilor 'e la D(nare si 6rieten al 6ecene#ilor. In an(l inva0iei l(i TIrac"5 55co$an'ant: al 55oraselor 'e la D(nare: era Mi"ail5 %i(l l(i Anastasios5 %ost 6re%ect al Constantino6ol(l(i in ti$6(l l(i Constantin al )III8lea@. In $o$ent(l can' TIrac" c( "oar'ele sale se 6re#atea sa treaca? D(narea5 i$6arat(l Constantin al DC8lea Mono$ali(l a or'onat l(i Mi"ail si l(i +e#en sa 6a0easca c( stricte%e $al(rile %l(vi(l(i5 tri$itan'(8Ie in a7(tor si o s(ta 'e cora3ii. N( se stie %oarte 6recis cat tirn6 Mi"ail a conrin(at sa ra$ana strate#(l t"e$ei Paristrion. Si#(r este ca in ?=.< el se a%la la Constantino6al5 (n'e 'etinea ran#(l i$6ortant 'e $a#istr(5 %acan' 6arte 'in ran'(l con'(ca tori lor care a( contri3(it la inloc(irea I$6ara$l(i Mi"ail al )T8lea Stratioti&os c( Isaac I Co$nen(l. Alti #(vernatori ai t"e$ei Paristrion5 'e 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea si la sc(rt ti$6 '(6a aceea5 con%ir$4 sta6anirea 3i0antina neintrer(6ta la D(narea 'e -os In $o$ente #rele5 can' aceasta tre3(ia sa %aca %ata atac(Ailor re6etate ale 6ecene#ilor trec(ti 6e teritori(l i$6eri(l(i. Un(l 'intre #(vernatori a %ost Ro$an Dio#ene5 i$6arat(l 'e $ai tar0i(5 atestat 'e cronicar(l Mi"ail Attaliates in calitate
?
Ce'ren(s8SUIlit0es5 6. .... 8 Ibidem. 6. ./<.
EUROPA E)ULUI MED?U FIASIC: BSECOLELE FII8FIIID 'e 55co$an'ant al oraselor 'e la Istr(: Ba6PZv TY) TTe6L TO) Bcr(6o8ID5 in an(l ?=./ c( 6rile7(l l(6telor 'intre 3i0antini si 6ecene#i in Balcani?. Ti$6 'e sase ani5 intre ?=./ si ?=.;5 6ecene#ii trec(ti 4a s(' 'e D(nare n8a( $a t(l3(rat 6acea 'in Balcani5 Dar in an(l ?=.;5 inc(ra7ati 'e 6Str(n'erea in 6artea 'e nor'8vest a B(l#ariei 'e asta0i a (nei ar$ate (n#are5 a( ince6(t iarasi sa treaca la 6ra'a si la 7a%. Pornin' in inta$6inarea '(s$anilor5 i$6arat(l Isaac I Co$nen(l a a7(ns 6ana la Ser'ica BSo%iaD5 (n'e solii (n#(ri a( venit sa ceara 6ace5 ra03oi(l con'n(an' c( 6ecene#ii5 c( care5 'e ase$enea5 s8a a7(ns la intele#ere. EAce6tie a %ac(t n($ai ra$(ra 6ecene#a con'(si 'e (n oarecare Seltes5 care5 re%(#iin'(8se intr8(n loc #re( accesi3il 'in 3altile D(narii5 contin(a sa se o6(na ar$atei 3i0antine. In cele 'in (r$a5 Seltes a %ost silit sa ca6it(le0e5 i$6arat(l c(cerin' loc(l 'e re%ii#i( al se%(l(i 6ecene#5 lasan' acolo o #arni0oana si ase0an'5 eel $ai 6ro3a3il la Dorostolon5 (n no( strate#5 '(6a care s8a Ina6oiat la Constantino6ol. Re%erin'(8se la eveni$entele 'e $ai s(s5 scriitorii 3i0antini Mi"ail Psellos si Anna Co$nena %ac $en%i(ne 'es6re eAistenta in vecinatatea 6ecene#ilor a (n(i 55nea$ aE #enCIor: BTO TO-) PeTU-) e8;:)ocGD5 'en($ire s(3 care ar 6(tea %i intelesi ro$anii 'intre Car6ati si D(nare. La n($ai cativa ani '(6i resta3ilirea 6acii si a 'e6linei sta6aniri 3i0antine la D(narea 'e -os5 (0ii5 6o6or 'e acelasi nea$ t(ranic c( 6ecene#ii5 a( inva'at in ?=K95 in n($ar covars&or5 teritoriile 'e la s(' 'e %l(vi(5 l(an' 6ri0onieri 6e sol'atii 'in t"e$ele B(l#ariei si Paristrion(-(i BBo(A%a6oi >ai PZ6.aLOLD5 i$6re(na c( cei care li s8a( i$6otriv& si c( co$an'antii lor5 )asile A6o&a6es si Nice6"or Botaniates@. In le#at(ra c( $area inva0ie a (0ilor 'in toa$na an(l(i ?=K95 a %ost 6(s (n(l 'in incen'iile care a 'istr(s cea $ai $are 6arte5 'aca n( Intrea#a ase0are $e'ievala ti$6(rie 'e la Dino#etia8 !arvan. Din ca(0a acestei inva0ii se 6res(6(ne ca a %ost asc(ns te0a(r(i 'esco6erit in ?;.95 alcat(it 'in $ai $(lte o3iecte 'e 6o'oa3a si $one'e 'e a(r si ar#int5 cele $ai tar0ii 6(rtan' n($ele i$6arat(l(i Isaac I Co$nen(l B?=.<8?=.;D. Cri0a 6olitica si $ilitara 6rin care trecea i$6eri(l 'atorita5 6e 'e o 6arte5 atac(rilor si a inva0iilor re6etate ale 6ecene#ilor5 (n#(rilor si (0ilor la %rontiera '(nareana si in Balcani5 6e 'e alta5 a 6ier'erilor ire6ara3ile 'in Asia Mica si Italia5 la ince6(t(l 'eceni(l(i o6t al secol(l(i al Fl8lea5 a %ost '(3lata 'e o #rava cri0a econo$ics interna5 care a atins a6o#e(l in ti$6(l i$6arat(l(i Mi"ail al )ll8lea D(cas5 s(6ran($it 55Para6ina&es:. Decretan' $ono6ol(l #ra(l(i5 la in'e$n(l $inistr(l(i sa( atot6(ternic Nice6"or5 6orecl& Ni&i6"orit0es 'in ca(0a stat(rii sale sc(n'e5 i$6arat(l a 6rovocat o ne$(lt($ire #enerala5 55%acan' sa $(r$(re si 6o6(latia 6e 7($atate 3ar3ara5 care loc(ia la D(nare:/. Acelasi cronicar 3i0antin5 care o%era res6ecriva in%or$atie5 arata ca 6e $al(l 're6t al %l(vi(l(i se a%la( 55orase $(lte si $ari avan' o $(l%i$e a'(nata 'in toate li$3ile si intretinan'
? @
Attaliates5 in @ame&. III5 6. ;<. Ibidem. 6. S/G Ce'ren(s8S&Ilites5 6. K.9G @oute&. III5 6. K;8<?. U Actaliates5 in @ame&. III5 6. </.
4>2 IMPLINIRI STATALE ele insele o oasce n( $ica:5 a'a(#an' rnai 'e6arte ca5 in a%ara 'e %a6t(l ca era( 7e%iiiti 'e 6ecene#ii no( veniti5 la in'e$n(l l(i Ni&i6"orit0es U s8a( s(s6en'at s(3ventiile an(ale in 3anl5 6e care le 6ri$ea( 'in casa i$6eriala 6entr( a6ararea %ronrierei. De aceea5 In 'is6erarea lor5 aliin'(8se c( 6ecene#ii5 s8a( revoltat i$6otriva sta6anirii 3i0antine5 care5 ca sa8i linisteasca5 a "otarat sa tri$ita la %ata loc(l(i 6e vestar"(l Nestor5 o$ 'e incre'ere 'e
nea$ 55ilir:5 investin'(8- c( titl(l 'e 55&ate6an 'e Drisrra:. Pentr( a %i $ai si#(r 'e re(sita5 I$6arat(l i8a 'at ca insotitori niste loc(itori 'in oras(l Dristra5 care8i 6ro$isesera ca vor 'a %ortareata in $ainile l(i Nestor?. Po6osin' la Dristra5 6rin anii ?=<@Q?=<95 Nestor a constatat ca localnicii BAo(# e%AP6LOUCGD n( era( 'eloc 'is6(si sa se $ai s(6(na i$6arat(l(i5 ale#an'(8si c"iar (n co$an'ant 6ro6ri(5 6e n($e TatrIs BTato(s5 Tat(D. Nestor5 %ie 'e tea$a5 %ie 'in ca(0a ori#inii co$(ne c( rasc(latii5 %ie 6entr( ca Ni&i6"orit0es 6ro6(sese sa i se con%iste loc(inta si intrea#a avere5 in sc"i$3(l 3anilor 6ri$iti 6entr( I$istirea rasc(larilor5 a trec(t 'e 6artea acestora5 6ornin' i$6re(na s6re Constantino6ol5 6entr( a cere sa le %ie 6re'at Ni&i6"orit0es. I$6arat(l insa a re%(0at sa le satis%aca cererea5 iar ei5 te$an'(8se 'e (n atac neaste6tat al ar$atelor i$6eriale5 s8a( retras la D(nare5 'e (n'e 6ornisera5 in 'r($ 6ra'an' si 7e%(in' i$6re(na c( 6ecene#ii teritoriile Mace'oniei si ale Tra'er@. Pro3a3il ca in ti$6(l eveni$entelor 'in anii ?=<@8?=<9 a( %ost asc(nse si cele 'o(a te0a(re 'in $one'e 'e a(r5 'esco6erite (n(l la !"i(r#"en#i&5 in re#i(nea Silistrei5 7ar celalalt la Dino#etia8!arvan5 $one'e 6rovenin'5 6oate5 c"iar 'in s($ele a'(se 'e vestar"(l Nestor 6entr( linistirea rasc(latilor. Cativa ani $ai tar0i(5 a%lan' 'es6re (rcarea 6e tron a l(i Nice6"or al Ill8lea Botaniates5 55scitii 'e la D(nare: a( tri$is soli la Constantino6ol5 ca sa8? asi#(re 6e no(l i$6arat 'e s(6(nere 'in 6artea lor. Toto'ata5 i8a( 6re0entat 6e (nii re3eli5 care se aliasera c( 6ecene#ii5 $altratan'(8i c"iar in %ata i$6arat(l(i/. Din cele 6ovestite 'e Mi"ail Attaliates re0(lta ca la D(narea 'e -os conviet(ia( trei cate#orii 'e 6o6(latii2 55scirii 'e la Istr(:5 care s(nt aceiasi c( 556o6(latia 6e 7($atate 3ar3ara care loc(ia lan#a Istr(: si c( 55localnicii: 'in re#i(nea DristreiG 6ecene#ii5 n($iti c( n($ele lor a'evarat5 'ar si c( eel 'e 55sciti:G 55ro$eii:5 a'ica #recii sa( 3i0antinii5 atacati 'e 6o6(latia locala aliata c( 6ecene#ii. Dintre cele trei cate#orii 'e 6o6(latii5 o atentie s6ecials5 s8a acor'at in (lti$(l ti$6 celei 'en($ite c( ter$en(l mi>obarbaroi. 6rin care Attaliates5 ca si inaintasii sai5 intele#ea( totalitatea s(6(silor 3i0antini 'e ori#ine ne#receasca. In ca0(l t"e$ei Paristrion5 6rin m#cobarbaroi tre3(ie sa intele#e$ 6o6(latia alcat(ita5 in 6ri$(l ran'5 'in ro$ani5 'ar si 'in slavo83(l#ari5 'in 6ecene#i si 'in alte ele$ente etnice5 6entr( care Bi0ant(l servea ca liant s(3 toate as6ectele. In $o$ent(l $ care ei s8a( rasc(lat i$6otriva a3(0(rilor sta6anirii 3i0antine5 a( ales ca se% 6e Tat(5 6e care ?8a( socotit $ai 'estoinic si $ai in'icat s/ le a6ere interesele. S6re 'eose3ire 'e +e#en5 s(3or'onat strate#(l(i 'e Dorostolon5
? 2
Attaliates5 6. @=98@=.G +outer. III5 6. </. Artaliates5 6. @=.8@=K5 @=<8@=;G Ce'ren(s8S&Ilir0es5 6. <?;G @anter. Ill5 6. </8<.. / Atraliates5 6. /=@8/=/G @onte&. III5 6. <.8<<.
EUROPAE)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELEF?I8F?I?D 4>3 'e TIrac"5 care la ince6(t a %ost a'$is in i$6eri( in aceeasi.sit(atie ca si a'versar(l sai +e#en5 'ar care '(6a aceea a 'evenit nes(6(s5 trecan' la 6ra'a si 7a%5 si 'e Seltes5 se%( (nei ra$(ri a 6ecene#ilor5 constrans si ca6it(le0e5 Tat( se ri'ica. i$6otriva Bi0anP(l( ca re6re0entant al 6o6(%atiei ne're6tatite 'in re#i(nea Silistrei5 ce se alia c( 6ecene#i 6entr( a8si a6aia interesele 6ro6rii. E6iso'(l 6rivin' solii tri$isi 'e localnicii 'e la D(nare la Nice6"or Botaniates5 a si n($ar(l 'est(l 'e $are 'e $one'e 'in ti$6(l acest(i i$6arat5 'esco6erite 6e teritori( Do3ro#ei5 se i$6otrivesc a%ir$atiilor (nor istoriei 'es6re intrer(6erea totala a sta6aniri 3i0antine la D(narea 'e -os si 'es6re crearea (n(i 55stat 6aristrian in'e6en'ent:5 care ai %i '(rat5 a6roAi$ativ5 'o(a0eci 'e ani5 intre ?=<@ si ?=;?8 Fa6t este ca la ince6(t(l 'o$nie2 l(i AleAios I Co$nen(l5 sit(atia 'e la D(narea 'e -os si a6oi 'in intrea#a Penins(la Balcanica 'evenea 'in ce in ce $ai #rea 6entr( i$6eri(. )al(ri 'e 6ecene#i5 (r$ate 'e tri3(ri c($ane5 se revSrsa( contin(( la s(' 'e %l(vi(5 in#rosan' ran'(rile re3elilor5 carora li se alat(ra( 3o#o$ilii B6a(licie$iD sta3iliti 'e T0i$is&es in re#i(nea P"ili66o6olis5 ac($ In con%lict c( sta6anirea 3i0antina. In a%ara 'e Tato(s BTat(D5 n($it si C"alis BHaliD5 'e la Dristra BSilistraD5 Anna Co$nena5 intr8(n teAt care a 'at nastere la $(lte 'isc(tii5 a$inteste 'e eAistenta5 6e la an(l ?=>K5 si a altor 'o(a ca6etenii re3ele5 Sest"lav si Sat0as BSaceaD5 care sta6anea( )icina si celelalte orase 'in aceeasi re#i(ne a Do3ro#ei si nor'8est(l(i B(l#ariei 'e asta0i?. Fara sa se 6oata 6reci0a localitSrile si tin(t(rile as(6ra carora se intin'ea sta6anirea %iecar(i con'(cator5 a6are clar ca 6e teritori(l 'in Paristrion al I$6eri(l(i 3i0antin se $7#"e3a( noi %or$ati(ni 6olitice c( caracter local. Con'(ca8torii si o 3(na 6arte 'in 6o6(latia s(6(sa a( 6(t(t5 la (n $o$ent 'at5 sa %ie 6ro3a3il strain4. In'i%erent insa 'e ori#inea e$ica a (nora sa( altora 'intre ei5 %or$a6(nea 6olitics a6artinea celor care5 6rin stri'aniile lor5 a( %"c(t c( 6(tinta 'e0voltarea societatii res6ective. Ca6eteniile 'e ori#ine straina a( 6(t(t a7(ta5 event(al5 la o $ai 3(na or#ani0are si a6arare $ilitara a societatii locale in 6lina 'e0vo&are5 %ara sa inlat(re aceasta co$(nitate5 ci5 'i$6otriva5 6ier0an'(8si ei caracter(l no$a' si %iin' asi$ilati5 i$6re(na c( cei 'e aceiasi nea$ c( ei5 'e catre 6o6(latia a(to"tona. D(6a l(6te acer3e5 sol'ate c( victorii si in%ran#eri 'e o 6arte si 'e a"a5 c( rasc(latii 3o#o$ili si c( 6ecene#ii5 aliati in ?=>< c( (n#(rii si c($anii5 AleAios I Co$nen(l a intrat in intele#ere c( acesria 'in (r$a si c( a7(tor(l lor i8a 0'ro3it 6e 6ecene#i la Le3(nion5 in 0i(a 'e @; a6rilie ?=;?. D(6a aceasta 'ata5 6ecene#ii n( vor $ai 7(ca (n rol 6olitic Inse$nat 6e scena istoriei s('8est(l(i E(ro6ei. Loc(l lor in Balcani il vor l(a c($anii. In'ata '(6a ni$icirea 6ecene#ilor la Le3(nion5 Anna Co$nena a$inteste ca 55'(ce al Para'(navon(l(i: 6e Leon Ni&erites5 #eneral 3i0antin $(lt 6ret(it5 %ost strate# al Pelo6ones(l(i si o$ 'e incre'ere al i$6arat(l(i AleAios I Co$nen(l. In calitate 'e 55'(ce: al t"e$ei Para'(navon il arata5 'e ase$enea5 trei si#ilii 'e 6l($35 ce s8a( 6lstrat
6ana a0i. Leon Ni&erites %(sese 6rece'at5 intre altn5 'e De$etrios +ata&alon5 al car(i n($e
?
Anna Co$nena5 )I5 ?95 ?G @onte&. III5 6. >;.
(t-l$
IMPLINIRI STATALE 'o(a si#ilii 'e 6l($35 'esco6erite (n(l la Constantino6ol5 iar celalait la Silistra5 il asocia0a. c( titl(l 'e -cace6an al Para'(navon(l(i:. D(6a $lat(rarea a$enintarii 6ecene#ilor5 AleAios I Co$nen(i a tre3(ic sa %aca %ata (nor atac(ri ale c($anilor la s(' 'e D(nare. In an(l ?=;95 %ostii aliati 'e la Le3(nion5 alat(ran'(8se (n(i 6retins %i( al i$6arat(l(i Ro$an al I)8lea Dlo#ene5 6reten'ent la tron(l Bi0ant(l(i5 eva'at 'in inc"isoarea 'e la C"ersones5 a( trec(t D(narea5 6ro3a3il 6rin va'(l 'e la Isaccea5 inaintan' s6re Constantino6ol. C( acest 6rile75 Anna Co$nena $encionea0a5 c($ s8a $ai s6(s5 6e (n oarecare P('ila BB('ilaD 55%r(ncas al vla"ilor:5 6oate (n(l 'intre co$an'antii 'e la %rontiera D(narii 'e -os5 care -8a an(ntat 6e i$6arat 'es6re inaintarea c($anilor?. Aceeasi scriitoare a$inteste ca5 6e 'e alta 6arte5 ro$anii 'in Balcani5 3(ni c(noscatori ai 'r($(rilor 'in re#i(ne5 ii con'(cea( 6e c($ani 6rin 'e%ileele $(ntilor in inaintarea lor s6re A'riano6ol. EA6e'itia s8a ter$inat c( 6rin'erea si or3irea %als(l(i %i( al l(i Ro$an Dio#ene5 (r$ata 'e 'eci$area5 i$6rastirea si res6in#erea c($anilor5 Un alt atac al c($anilor a av(t loc 'o(a 'ecenii $ai tar0i(5 in an(l ???95 $(lt $ai 'e6arte s6re vest5 in 0ona )i'in(l(i. Sosin' c( ar$ata la %ata loc(l(i5 AleAios I Co$nen(i a tri$is 6e (r$ele inva'atorilor5 care se #ra3isera sa treaca %l(vi(l ina6oi5 (n cor6'e sol'ati care i8a (r$arit ri$6 'e trei 0ile si trei no6ri5 6ana can' i8a va0(t trecan' c( 6l(tele (n a%l(ent al D(narii5 6ro3a3il Olt(l@. O eA6e'itie ase$anatoare la D(narea 'e -os i$6otriva c($anilor5 care 6ra'asera teritori(l i$6eri(l(i5 a %"c(t Man(el I Co$nen(i5 in an(l ??9>. De 'ata aceasta ins(si i$6arat(l 3i0antin a trec(t %l(vi(l In (r$arirea no$a0ilor 6ra'alnici5 in re#i(nea localitatii De$nir0i&os5 6ro3a3il Zi$nicea 'e asta0i5 (n'e s8a 'esco6erit (n te0a(r 'e @ === 'e $one'e 'in ti$6(l Co$nenilor. C( 6rile7(l acestei eA6e'irii5 cronicar(l 3i0antin si secrecar(l i$6arat(l(i Man(el5 Ioannes Cinna$(s5 a$inteste 55$(ntele Ten(or$on: si 'o(a ra(ri 'e la nor' 'e D(nare5 i'enri%icate 'e (nii istorici c( )e'ea si Teleor$an(l. In ti$6(l acel(iasi i$6arat5 in an(l ??KK5 a av(t loc o no(a eA6e'itie 3i0antina la D(narea 'e -os5 in're6tata i$6otriva (n#(rilor. Povestin' 'es6re aceasta5 Cinna$(s arata ca5 6e can' o ar$ata i$6erials inainta s6re vest5 6e $al(l 're6t al D(narii5 strate#(l(i 55Leon n($it si )atat0es5 care a'(cea alta oaste n($eroasa 'in alta 6arte5 3a c"iar si o $are $(lti$e 'e vla"i BAeovAcc SeAL)cc BaAaAPT7v ernAFT7aiv... -CCCL BFaAZv...D5 'es6re care se s6(ne ca s(nt colonii 'e 'e$(lt ai celor 'in Italia:5 Man(el Co$nen(i 55ii 6or(ncea sa navaleasca in tara "(nilor \Un#ariaE5 'ins6re tin(t(rile 'e lan#a Pont(l 0is E(Ain5 'e (n'e ni$eni nirio'ata n( a navilit as(6ra lor:/. Cronicar(l 3i0antin n( arata c( 6reci0ie 'e (n'e era( ro$anii 'in ar$ata l(i )atat0es. Era %iresc $sa ca ei sa %i %ost recr(tati 'e 6e teritori(l i$6eri(l(i5 6ro3a3il 'in t"e$a Paristrion. Este 'e 6res(6(s ca (n(l 'intre $otivele 6rinci6ale 6entr( care ro$anii %(sesera inrolati in aceasta eA6e'itie era acela ca se stia ca in tin(t(rile 'e la nor' 'e D(nare5 6e
? 2
Anna Co$nena5 F5 @G @ame&. III5 6. ??.. Anna Co$nena5 FI)5 ;5 ?G @onte&. III5 6. ??;. 3@outa. III5 6. @/>8@/;.
EUROPA E)ULU? MEDIU 55CLASIC: BSECOI.ELE FI?8FIIID 38: care (r$a( sa le stra3ata5 va %i intalnita o 6o6(late 'e acelasi nea$ si vor3in' aceeas li$3a ca si ro$anii 'in s('(i D(narii. Des6re ori#inea lor co$(na 'aco8ro$ana s 6ron(nVase c( (n secol $ai inainte +e&a($enos5 in al sa( asa8n($it "trat'egi5on. '(6G c($ 'es6re ro$anii 'in Balcani5 ca (nitate etnica 'i%erita5 ince6(sera a %ace $enti(n_ i0voarele 3i0antine inca 'in (lti$ele 'ecenii ale 6ri$(l(i $ileni( al erei cresrine. -ee. ce &e con&emneaza pentru prima data in te>tid lui -innavnt& e&te dovada clam c/i romani aveau can&tiin a 'originii romane. Avan' (n $are s(cces5 strata#e$a 3i0antina 'in an(l ??KK a %ost re6etata 'e o G treia ar$ata5 s(3 co$an'a l(i loan D(cas5 'e ase$enea tnc(n(nata 'e la(rii victoriei EA6e'itiile initiate 'e Man(el Co$nen(i la nor' 'e D(nare 6ot %i socotite ca o no(G tentative 'e s(3or'onare a teritori(l(i Daciei. Moartea l(i B??>=D a %ost insa (r$ata 'O ince6(t(l (nei 6erioa'e 'e 'eca'ere interna5 'e care a 6ro%itat 6o6(la%ia 'e la s(' 'B D(nare5 care se va rasc(la i$6otriva eA6loatarii i$6eriale si5 in alianta c( ro$anii s c($anii 'e la nor' 'e D(nare5 va re(si sa cree0e in an(l ??>K stat(l ro$ano83(l#ar In 6o%i'a acestei sit(a'i5 le#at(rile teritori(l(i 'intre D(nare si Marea Nea#ra5 ale re#i(nii D(narii8'e -os5 in #eneral5 c( I$6eri(l 3i0antin5 n( s8a( intrer(6t c"iar si in ti$6(l can'5 'in ca(0a sta6anirii latine la Constant$o6o4 B?@=98?@K?D5 acesta a %osi silit sa8si stra$(te centr(l in Asia Mica5 la Niceea. Mai sla3e la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea5 le#at(rile c( Bi0ant(I se intensi%ie' s(3 loan al III8lea )atac0es5 6entr( a atin#e (n inalt nivel in ti$6(l l(i Mi"ail al )lll8lea Paleolo#(l5 can' I$6eri(l 3i0antin isi $ani%estP veleitatile 'e a controla #(rile D(narii. Unele cronici 3i0antine5 "aAti $e'ievale5 6ort(lane si $a6a$on'(ri %olosite 'e navi#atorii italieni5 $enrionea0a5 ince6an' c( secol(l al Flll8lea5 $ai $(lte localitati 6e litoral(l 'e a6(s al Marii Ne#re si 6e $al(l 're6t al D(narii 'o3ro#ene5 6rintre care -ranea BEcreneD5 -arbona Blan#a BalcicD5 -avarna. -aliacra. +angalia BMan#aliaD5 -on&tanza. 7anauarda B)a'( V5 E('. ConstantaD5 3ro&&a BHarsova VD5 4ova 'ie? B6ro3a3il Enisala5
7('. T(lceaD5 +ro&lavtza B6ro3a3il PrislavaQ a0i N(%ar(l5 7('. T(lceaD5 "ancti 3eorgii BS%ant(l !"eor#"eD5 "olina BS(linaD5 *ico&tomo BPeri6rava5 7('. T(lceaD5 'icina si altele. Dintre toate5 cele care 'is6(nea( 'e %ortarete Q ca acelea 'e la Enisala Q sa( care era( orase86ort(ri Q ca Isaccea sa( )icina Q a( c(nosc(t o 6erioa'a 'e 'eose3ita in%lorire ince6an' c( a 'o(a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea. /om2nii &ipecenego!cumaniiptina la mi$locul&ecolului at<lRI!Iea. C($anii a( 6atr(ns 6e teritori(l nor'8 '(narean catre s%arsit(l secol(l(i al Fl8Iea si a( oc(6at la ince6(t n($a7 6artile Mol'ovei. In 6ri$ii ani ai veac(l(l al Fll8Iea5 ei si8a( eAtins5 tre6tat5 'o$inaria si as(6ra teritoriilor 'intre Car6ati si D(nare. Pare 6ro3a3il ca5 '(6a in%ran#erea c($anilor in anii ??@@8??@/ 'e catre ostile 3i0antine con'(se 'e loan al Il8lea Co$nen(i5 (nii 'intre ei sa8si %i #asit sca6area in Transilvania sa( Un#aria. Ple'ea0a. in acest sens o stire 'intr8o cronica $a#"iara5 6otrivit careia re#ele Un#ariei Ste%an al Il8lea a 6ri$it la el c($anii con'(si 'e (n oarecare 55'(ce: MATAUi c( n($ele 'e Tartar?. Cat 'es6re i0voarele care 6o$enesc 6re0enta c($anilor in Transilvania inca 'in secolele IF8F5 ele %ac o3isn(&ele con%(0ii 'in croni'le $a#"iare Intre c($ani si 6ecene#i. Sosin' 6e teritori(l tarii noastre In calitate 'e c(ceritori5 c($anii a( o3li#at 6e ro$ani la 6lata tri3(t(l(i. Nat(ra acest(i tri3(t5 ca si c"i6(l in care el era varsat n( ne s($ c(nosc(te. Doar an($ite in'icii 6ot %i scoase 'in 'atele lin#vistice si 'in a6recierea o3servatiilor ar"eolo#ice si n($is$arice. Este 6osi3il ca o 6arce a $one'elor 3i0antine 'in secoiele FIIQFIII5 ras6an'ite 6e o lar#a s(6ra%ata a teritori(l(i 'in stan#a D(narii5 sa %ie le#ata toc$ai 'e 6lata acest(i tri3(t. S(nce$ intr8o vre$e in care in 0ona D(narii 'e -os circ(la c( 6reca'ere $one'a 3i0antina 3at(ta la Constantino6ol si care5 '(6a an(l ?@=95 a %osc e$isa la Niceea5 la T"essaloni& si in alee orase. C($a7iii a( 6ri$it5 'esi#(r5 'in 6artea co$(nitarilor ro$anesti 'iverse 6ro'(se5 c($ ar %i vitele5 ceara5 6estele si c"iar sarea. Acest 'in (r$a 6ro'(s a %ost %olosit in toate '$6(r7le 'e 6o6(latiile no$a'e5 crescStoare 'e vice. In an($ite i$6re7(rSri5 rornanii a( %ost siliti sa cola3ore0e c( c($anii in secol(l al Fll8lea5 in eA6e'irii $ill tare. Ca (r$are a (nor ase$enea o3li#atii se eA6lica 6arrici6area (nei cete 'e vla"i la eA6e'i6a c($anilor 'in an(l ??;; $'re6tata i$6otriva Bi0ant(l(i@. In alte i$6re7(rari5 ro$anii a( servit c($anilor 're6t cala(0e. Ast%el5 in an(l ?=;9 vla"ii a( %ost aceia care i8a( con'(s 6e c($ani 6rin trecatorile M(ntilor Balcani. Cola3orarea 'intre ro$ani si c($ani 6are sS se %i $ani%estar si in ci$6(l (nei inva0ii 'in an(l ??9>/. C($anii a( trec(t at(nci la s(' 'e D(nare5 'evastan' cateva tin(t(ri ale 6lat%or$e7 6re3alcanice. Potrivit i0voarelor5 ei a( c(cerit c( acest 6rile7 si localitatea De$nit0i&os5 i'enti%icata5 'e o3icei5 c( Zi$nicea5 act(al(l oras 'e 6e $al(.? stan# al D(narii5 sit(at in %ata Svistov(l(i. Man(el Co$nen(l5 a%lan' 'e aceasta inva0ie a c($anilor5 in tirn6(l can' se in're6ta c( tr(6ele sale s6re ins(la Cor%(5 6entr( a o eli3era 'in $ainile re#el(i nor$an' Ro#er al II8-ea5 si8a intrer(6t $ars(l s6re a6(s si5 '(6a oarecare vre$e5 a a7(ns in 0ona De$nit0i&os8(l(i. Aici s8a( In%r(ntat ostile 3i0anrine c( %ortele c($anilor. Cronicar(l 3i0anrin Cinna$(s in%or$ea0a ca inca inainte 'e ince6erea 3ataliei5 c($anii ar %i cer(t aliatilor lor 55sciti: sa se an#a7e0e 6ri$ii in \upt3F1. C($anii avea(5 6rin (r$are5 'e 6artea lor o (nicate $ilitaAa? 55scita:. Dintre eA6licatiile 6osi3ile5 cea $ai 6la(0i3ila este aceea ca (nitatea a %ost recr(tata 'in ele$ente etnice ro$anesti 'intre Car6ati si D(nare5 'eoarece 55scitii: 'in ??9> n( 6ot %i i'en'%ica' nici c( 6ecene#ii sa( r(sii si nici c( (n#(rii. Un(l 'intre se%ii 55sci':5 ca0(t 6ri0onier in $ainile 3i0an'nilor5 se n($ea La0ar. Avan' (n ase$enea n($e5 este 'e acce6tat ca 55scit(l: La0ar era crestin. Dar c($ la aceasta 'ata n( 6(tea %i inca vor3a 'e c($ani cres'ni5 acest La0ar
? 2
"cript. rer. 0ung.. I5 6. 444!448. C"oniates5 6. KK/G @ame&. III5 6. @;?. / Cinna$(s5 III5 6. ;/8;9G @onte&. III5 6. @//8@/.. 9 Cinna$(s5 6. ;.G @onte&. III5 6. @/.8@/<.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CI-)SIC: BSECOLELE FII8FIIID />C 6are sa %i %osr o ca6etenie a ro$anilor 'e la nor' 'e D(nare5 '(6a c($ tot ro$an er 6ro3a3il si Sota5 55o$ 3o#at 'e ori#ine il(stri:5 eli3erat 'in $ainile c($anilor 'e catr 3i0antini5 Se stie ca in secol(l al Fll8lea5 Mol'ova si 6artea rasariteana a viitoarei Tari Ro$anesti 6oate c"iar si reritoriile 'e la a6(s 'e O&5 se a%la(5 %ie si in #ra'e 'i%erite5 s(3 control( c($anilor. Can' Ivan Ros'slavici 0is Berla'ni& s8 a re%(#iat in re#i(nea 'e lan#a 55oraseli 'e la8D(nare:?5 a'ica In Mol'ova5 el a a7(ns intr8(n tericori( 'o$inat5 'in 6(nct(l 'O ve'ere 6oli'co8$ilitar5 'e catre c($ani. In%or$atia o%erita 'e i0vor(l r(sesc5 6otrivi car(ia Ivan5 ve$Cn' la D(nare5 ar %i 6rS'at 'o(a cora3ii "aliciene5 n( constit(ie o 'ova'i a sta6anirii Halici(l(i as(6ra Mol'ovei si a D(narii 'e -os. Cora3iile la care se re%er2 teAt(l a( 6(t(t a7(n#e la #(rile D(narii venin' 'in Halici si co3oran' 6e Nistr(5 asP c($ in secol(l al Fll8lea si vasele italiene a( ince6(t sa 6a:t$n'a in 3a0in(l Marii Ne#reG %ar4 ca aceasta sa inse$ne sta6anirea5 'e catre venetieni si #enove0i5 inca 'e at(nci5 a an($itor teritorii. Control(l 6olitic si $ilitar al c($anilor as(6ra re#i(nilor 'e la est si 'e la s(' 'e Car6ati a %ost iri'isol(3il Ie#at 'e realitatea 6re0entei ro$'nilor in aceste 6arti. Invatat(l ar$ean )ar'an@5 re%erin'(8se la eveni$entele 'e 6e la $i7loc(l secol(l(i al Flll8Iea5 6o$eneste in aceste 6arti nea$(l ,ta#. n($e s(3 care se rec(nosc c( (s(rinta ro$anii 'e 6e teritori(l Mol'ovei.
S8a 6ro6(s5 'e alt%el5 locali0area tot in Mol'ova si a ro$anilor care ?8a( 6rins in ??K9 6e An'ronic Co$nen(l5 in ti$6 ce acesta incerca sa %(#a s6re Halici/. Locali0area e&te. s6ri7inita 'e 6reci0area i0vor(l(i ca %(#ar(l i$6erial ar %i %ost l(at in ca6tivitate in a6ro6ierea #ranitelor Halici(l(i. Dintre aces' ro$ani 'e la rasarit 'e Car6ati 6are a %i %ost recr(tata5 '(6a (nele o6inii5 si o 6arte a ar$atei l(i Man(el Co$nen(l5 care a intre6rins5 i$6otriva Re#at(i(i ar6a'ian5 eA6e'i'a 'in ??KK5 6ornita 'in re#i(nea Pont(l(i 6entr( a8i ataca 6e (n#(ri 55'intr8(n loc 'e (n'e ni$eni n(8i atacase 6ana at(nci:9. S8a acce6tat5 in'eo3ste5 i'eea ca ar$ata 3i0antina in care se a%la( res6ectivele con'n#ente ro$anesti a 6itr(ns in Transilvania 6rintr8(n(l 'in 6as(rile 'ins6re Mol'ova. Relatiile ro$anilor c( c($anii s8a( $ani%esat si in ri$6(l rascoalei Asanes'lor5 'eclansate in toa$na an(l(i ??>.. La rascoala Asanes'lor5 in're6tata i$6otriva 3i0an8tinilor5 a( 6ar'ci6at in e#ala $Ss(ra ro$anii si 3(l#arii 'in M(n%ii Balcani si 'in 6lati3r$a 6re3alcanica. Printre rSsc(lati se vor %i n($arat si #r(6ele ra0lete 'e c($ani5 ra$ase la s(' 'e D(nare inca 'in ti$6(l inc(rsi(nilor 'in anii ?=;95 ???95 ??@@5 ??9> si ??.;8 I0voarele narative c(6rin' in%or$a%ii si as(6ra contri3(tiei c($anilor 'e la nor' 'e D(nare la re(sita rascoalei Asanes'lor. De alt%el5 cronicar(l Nicetas C"oniates in%or$ea0a 'es6re trecerea l(i Petr( si Asan la nor' 'e D(nilre5 inca 'e la ince6(t(rile rascoalei
?
+otnae &obratlie. 6. KS. ! H.D7.Sir(ni5 I&torici arttieni i vec##neapoparului vala#. in Ani5 B(c(resri5 ?;9?5 6. @K8@;. / C"oniaies5 6. ?<=G @ame&. III5 6. @.?. 9 Cinna$(s5 III5 6. @K=G @onte&. III5 6. @/;.
/;= IMPLINIRI STATALE s6re a solicita a7(tor(l c($anilor?. Si tot Nicetas C"oniates relatea0a a$an(ntit 'es6re rol(- "otarator al c($anilor in l(6tele Asanesrilor c( 3i0ancinii. Re0(lta 'in res6ecrivele in%or$atii ca s6ri 7in(l c($anilor nor'8 '(nareni a %ost 'eter$inant 6e 6lan $ilitar 6entr( $%ran#erea 3i0antiniior 'e catre rasc(latii ro$ani si 3(l#ari5 in%ran#ere care a av(t 're6t consecinta inte$eierea stat(l(i ro$'no83(l#ar c( ca6itala la Tarnovo. Din tr(6ele nor'8'(narene5 care a( venit in a7(tor(l ostilor l(i Petr( si Asan5 a( %ac(t 6arte si co$in#ente 'e ro$ani. In (lti$ii ani ai secol(l(i al Fll8lea5 la D(narea 'e -os si in Penins(la Balcanica a eAistat o 6erioa'a in care n(8i $ai intalni$ 6e c($ani ca %actor 6olitic $a7or. Centr(l 'e #re(tate al acti(nilor intre6rinse 'e c($ani se $(tase at(nci s6re rasarit5 (n'e i03(cnisera 'in no( con%lictele 'inrre cne0atele r(sesri. In ??;> c($anii a( 6(stiit s('(l R(siei5 ceea ce a starnit reacria cnea0(l(i )sevolo' al Ill8lea I(rievici si a %i(l(i sa(5 Constantin. Acestia re(sesc sa8i 0'ro3easca 6e c($ani5 intr8o l(6ta 'ata in 6artile Don(l(i. Ca (r$are a acestei in%ran#eri5 c($anii s8a( retras in #ra3a s6re a6(s5 lasan' in $ainile r(silor toata 6ra'a5 incl(siv.cort(rile. In 6ri$avara an(l(i ??;;5 c($anii a( inc"eiat o aliantS c( lon&a Asan5 s(veran(l 'in acea vre$e al stat(l(i ro$ano83(l#ar. Alianta avea ca sco6 o ca$6anie $ilitara i$6otriva Bi0ant(l(i. Dre6r. (r$are5 in l(na a6rilie a acel(iasi an5 c($anii5 insotit7 'e o tr(6a 'e ro$ani nor'8'(nareni5 a( traversat D(narea si a( a7(ns 6ana la R"ae'esto5 6e $al(l Marii Mar$ara5 'istr(#an' tot ceea ce a( intalnit in cale@. La intoarcere5 navalitorii a( (r$at (n 'r($ care $er#ea 'e8a I(n#(l coastei 'e vest a Marii Ne#re. Oastea c($ano8ro$ana s8a intalnit c( tr(6ele 3i0antine in localitatea )i0ia 'e la #(ra %l(vi(l(i +a$cia5 (n'e s8a 'es%as(rat o 3atalie san#eroasa. In toi(l l(6tei c($anii si ro$anii a( rec(rs la o3isn(ita strata#e$a a retra#erii si$(late. Ei s8a( 6re%ac(t ca s(nt invinsi si5 lasan' 6e loc toata 6ra'a ca6t(ratS5 a( ince6(t o retra#ere ra6i'a. %n ti$6 ce 3i0antinii se na6(stisera as(6ra 6ra0ii a3an'onate5 c($anii si ro$anii s8a( intors 6e neaste6tate si i8a( atacat 6e (r$aritori5 6e care i8a( in%rant. Doi ani $ai tar0i(5 in an(l ?@=?5 aceiasi c($ani5 aliati 'e 'ata aceasta c( ro$anii 'e la s(' 'e D(nare5 a( stra3at(t Tracia5 6e care a( 6(stiit8o5 si a( a7(ns 6ana in vecinatatea Constantino6ol(l(i. Bi0antinii5 sla3&i 'e con%lictele interne5 n8a( o6(s nici (n %el 'e re0istenta. C($anii si ro$anii ar %i 6(t(t intra c"iar in ca6itala i$6eri(l(i5 'aca AleAios al Ill8lea n8ar %i %ost a7(tat 'e tr(6ele "aliciene5 care 6atr(nsesera $r.re ti$6 in teritoriile controlate 'e c($ani. Constantino6ol(l a ca0(t in an(l ?@=9 In $ainile cr(ciarilor5 iar ca6itala I$6eri(l(i 3i0antin s8a $(tat la Niceea5 intr8o vre$e in care alte re#i(ni 3i0antine5 nec(cerite 'e 55latini:5 'evenea( state 'e sine statatoare. O 'ata c( ca'erea Constantino6ol(l(i5 6ericol(l 6entr( stat(l Asanestilor n( il va $ai re6re0enta Bi0anrnI5 ci noile state -a(ne:. 4n consecinta5 ro$'no83(l#arii isi vor concentra e%ort(rile i$6otriva noilor rivali5
? @
C"oniates5 6. 4B;!4QT1 @onte&. III5 6. @.;. C"oniates5 6. KK/G @onte&. III5 6. @;?.
EUROPAE)ULU? MEDIU nCIASlC: BSECOLELE FII8F?IID /;? rec(r#an'5 %ireste5 tot la a7(tor(l c($anilor. In c(rs(l evenirnentelor ce a( (r$at5 ei a( 3ene%iciat (neori si 'e s6ri7in(l %ostilor lor ina$ici5 a'ica 'e eel al 3i0antinilor. La ?. a6rilie ?@=.5 Asanestn5 aliati c( c($anii si c( 3i0antinii 'e la Niceea5 i8a( atacai la A'riano6ol 6e latini5 care intre6rin'ea( o ca$6anie 6entr( c(cerirea acest(i oras?. Ac($5 ca si in alte 'ati5 c($anii a( 6(s in 6ract&a tra'itional(l lor siste$ 'e l(6ta5 ce. al re6Uerii si$(late. Con'(cator(l c($anilor5 c( n($ele 'e Cot0a5 a 'at or'in tr(6eloi sale sa se retra#a 'in l(6ta. Latinii i8a( (rniarit 6ana intr8(n loc in care se #asea( altt osti c($ane 6roas6ete5 ase0ate 6e 6o0itii strate#ice 'intre cele $ai avanta7oase. Aici a( %ost $acelariti $(&i 'intre latini. In
l(6ta a( 6ierit con'(catori 'e va0a ai acestora5 intrt care si L('ovic 'e Blois5 iar Bal'(in 'e Flan'ra a %ost ca6t(rat si 6re'at l(i Ionita5 cart ?8a '(s in 55MIsia:5 Inc"i0a.n'(8? Intr8(n t(rn al cetatii 'e la Tarnovo. La sc(rta vre$e '(6a aceste eveni$ente5 Ionita Asan i8a in'e$nat 6e c($ani sa 6ra'e tin(t(rile 3i0antine 'e s(3 asc(ltarea latinilor. C( acest 6rile75 $(lt7 'intre loc(itori a( %ost ca6t(rati si '(si in ro3ie. At(nci can' Ionita s8a "otarat sa atace 6artile StrI$on8(l(i s6re a oc(6a cetatea Serres 'in Mace'onia5 c($anii si ro$anii ?8a( a7(tat 6a0in' trecatorilt $(ntilor. 5AVa2'e 3ine era( 6a0ite 'r($(rile5 incat cei ce venea( in a7(tor(l lat$iloi $ai toti 6ierea( 'e cetele vla"e si 'e c($ani5 'e care se lovea( 6e 'r($: Q tine SE 6reci0e0e cronica@. Boni%aci( 'e Mont%errat a %ost5 'e ase$enea5 in%rant intr8(na 'ir ciocnirile c( c($anii. El si8a #asit saivarea %(#in' la T"essaloni&5 ca6itala stat(l(i sat cr(ciat5 in vre$e ce c($anii c(cerea( (nele orase 'in Mace'onia. Dar 6(nct(l c(l$inant al atac(rilor a %ost atins in an(l ?@=K5 can' c($anii a( ase'iai A'riano6ol(l5 (n'e a( 0'ro3it oastea latinilor 'e la R(sion. Alta ceata 'e c($ani5 a7(n#anc 6e tar$(l Marii Mar$ara5 a c(cerit As6ros8 (l s. i a l(at in ca6tivitate o $(ltirne 'e oa$eni Tot ac($ navalitorii a( c(cerit si a( 'istr(s cetitile R"ae'esto5 Perint"os5 Doonion Arca'io6ol5 T0($las si At"I'a. In aceste locaiitati5 cr(0i$ea c($anilor 6are sa %i atinG li$ite ne3an(ite. A( %ost (cisi 3atra.nl5 %e$ei5 co6ii5 iar altii a( %ost inecari in ti$6 CE $cerca( sa8si #aseasca saivarea %(#in' c( l(ntrile. D(6a atatea atac(ri si 7a%(ri insotitt 'e 'istr(#eri 'e vieti ornenesti5 Tracia arata ca (n ci$itir. Cei care a( sca6at c( vian a( %ost '(si in ro3ie. Retra#an'(8se in re#i(nile nor'8'(narene5 navalitorii '(cea( ci ei o 3o#ata 6ra'a 'in l(cr(ri 6retioase si t(r$e 'e vite. La ca6at(l eA6e'itiilor e%ect(ate 'e c($ani si 'e ro$ani la s(' 'e D(nare5 care " ince6(t a( av(t $enirea sa sla3easca 6(terea 3i0antinilor5 iar a6oi 6e aceea a latinilor stat(l ro$ano83(l#ar c( ca6itala la Tarnovo a iesit intarit 6e 6lan 6olitic si $ilitar. Inte$eierea E6isco6iei c($anilor $ eel 'e8al treilea 'eceni( al secol(l(i al Flll8leG la rasarit si la s(' 'e Car6ati s8a 6ro'(s '(6a retra#erea cavalerilor te(toni 'in Tan Barsei. In ?@@<5 ar"ie6isco6(l 'e Stri#oni( a n($it ca e6isco6 al c($anilor 6e cal(#ar( 'o$inican Teo'oric. In%iintarea E6isco6iei c($anilor a %ost 6rece'ata 'e o 6erioa'a ir care c($anii %(sesera vi0itati 'e cal(#ari8$isionari ai or'in(l(i 'o$inican5 'in initiativG
? 2
C"oniates5 6. >??8>?@G @onte&. III5 6. /?.8/?<. C"oniatcs5 6. >@9G @ame&. III5 6. /@/.
IMPLINIRI STATALE l(i Ro3ert5 ar"ie6isco6 'e Stri#oni( si le#at 6a6al in Un#aria. Intr8o scrisoare a'resata 'e ar"ie6isco6 6a6ei !ri#ore al IF8lea se vor3esre 'es6re 6ri$e7'ia care a$eninri. C($aniaN8crestina 'in 6arcea s(ltan(l(i 'e Iconi($ si altor 6a#'ni care a( cotro6it rlrile cresrine 'in 7(r(l ..c($anilor cresrini:C. In aceeasi scrisoare5 Ro3ert vor3este si 'e 55al6i:5 care n( $ai s(nt 6a#ani5 'ar care ii 55nel$istesc 6e c($anii converriti la cresrinis$ si ii i$6ie'ica 6e (nii B'intre eiD sa 6ri$easca cre'inta:. Era vor3a5 'esi#(r5 in aceasta scrisoare5 'e ro$anii orto'ocsi 'in M(ntenia si 'in Mol'ova5 care n( 6(tea( ra$ane 6asivi la 6ro#resele 3isericii a6(sene in ran'(l (nei 6arti a c($anilor5 %a6t care a'(cea '(6a sine si eAtin'erea in%l(entei 6olitice $a#"iare in tin(t(rile eAtracar6atice. Cercetarile ar"eolo#ice 'in (lti$ii ani a( 6(s in evi'enta 6re0enta in 0ona centrala a Mol'ovei5 si in $o' 'eose3it inrre Siret si Pr(t5 a (n(i #r(6 i$6ortant 'e ase0ari 'atan' 'in secol(7 al Fll8lea5 6ro3a3il si 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i (r$ator5 #r(6 caracteri0at 'e o c(&(ra $ateriala s6eci%ic4. In 6o'oa3ele si $ai ales in cera$ica 'esco6erita in aceste ase0ari5 se rec(nosc trasat(ri rasar&ene #re%ate 6e ele$ente ale civili0ariei locale5 evol(ate 'in aceea a eta6ei istorice anterioare. In sta'i(l act(al al cercetarilor5 esre inca #re( 'e 6reci0at in ce $as(ra res6ectivele ase0ari5 %or$ate5 a6roa6e eAcl(siv5 'in se$i3or'eCie5 o#lin'esc in%l(enta c(lt(rala a t(ranicilor tar0ii as(6ra 6o6(la'ei ro$anesti5 coa3itarea ro$ano8c($ana sa( se'entari0area (nor tri3(ri c($ane. Fara in'oiala ca aceste intre3ari vor %i clari%icate o 'ata c( 'eter$inarea variantelor teritoriale si cronolo#ice 6rin cercetaiile viitoare. Mai concl('ente s(nt5 'eoca$'ata5 alac(ri 'e sririle 'in i0voarele sense5 re0(ltatele cercetarilor lin#vistice si ale celor 6rivin' co6oni$ia. In 6roces(l conviet(irii 'intre ro$ani si c($ani5 acesria 'in (r$a a( %ost5 tre6tat5 asi$ilati5 n( insa %ora a8si lasa (r$ele in ono$astica ro$aneasca. M(lte antro6oni$e ro$anesn 'in secolele FIII8FI) s(nt 'e ori#ine c($ana5 '(6a c($ tat 'e ori#ine c($ana s(nt (nele 'intre to6oni$ele 'e 6e teritori(l car6ato8'(narean. Anali0a lor 6rile7(ieste o $ai 3(rn4 c(noastere a rea-initilor istorice ale e6ocil. In acest sens5 in re#i(nea 'e la a6(s 'e ra(l -i( eAist4 to6oni$e 6ecene#o8c($ane5 ca 'e eAe$6l( sat(l -araiman. iar la rasarit 'e ra(l Olt 6eleormanul. 'en($ire 'e ori#ine c($ana. La s(' 'e oras(l Pitesti e&te 'e $entionat sat(l -iitpag. in 6re0ent 'ls6ar(t5 iar la nor' 'e Pitesti sat(l -aracal. '(6a c($ 6e teritori(l sat(l(i Mal(reni se a%la loc(l n($it 6alaba. Un alt sat5 n($i( 6oc&dbeni. era sit(at 6e $al(l stan# al Olt(l(i. S8a consi'erac ca si n($ele Baragan ar veni tot 'in %on'(l c($an al to6oni$iei ro$anesti5 'esi n( esre eAcl(s ca el sa %ie 'e ori#ine tatareasca. In sc"i$35 n($ele ra(rilor Bablui&i -ovurluiz> 6(tea %i 6(se c( $ai $(lrasi#(rantain le#at(ra c( li$3a c($ana. Pe teritori(l Do3ro#ei5 to6oni$ia c($ana este 6re0enta 6rin n($e ca (ervent. ,rluta. 6rec($ si 6rin 'en($irile (nor 'eal(ri. N($ar(l rela'v $are al to6oni$elor si al "i'roni$elor ter$inate in !id 'e 6e teritori(l Ro$aniei5 6(ne tot(si s(3 se$n(l intre3arii le#area %iecareia 'intre aceste c(vinte 'e o
(I/ -. veac. <V. <II &i <III. I5 6. @/@.
EUROPA E)UI.UI MEDIU 55C?8ASIC: BSECOLELE FII8FIIID
/; 6re0enta c($anS e%ectiva5 c( atat $ai $(lt c( cat 'esco6eririle ar"eolo#ice 'e caracte c(rnan s(nt %oarte rare si 'e o3icei i0olate. Se a'a(#a si ra6t(l ca $entionarea cloc($entai a $(itora 'intre aceste "i'roni$e este rela'v tar0ie5 sensi3il $ai tar0ie 'ecat e6oc 6res(6(sei 6re0enr.e c($ane. Se 6oate 'eci l(a in consi'eratie Ji event(al&atea ve"ic(lar 'e catre ro$ani a (nor 55to6oni$e c($ane:5 alat(ri 'e o coa3itare ro$ano8c($ana5 c"iE 'aca si aceasta 'in (r$a tre3(ie acce6tati 6entr( eA6licarea conservarii in $e'i(l ro$ane7 'in secolele FI)8 F)II a an($itor to6oni$e c($ane. Ast%el5 in Oltenia eAista ra(ril (e&napu. -a#napdi> 6e&ltti. Se 6ot a'a(#a listei si lii'roni$ele 'a&/ui. -alui In M(nteni s8a( 6astrat n($ele -a#napd. -atalui. 9i&lui. Prin i$er$e'i(l c($anilor a( 6atr(ns5 in sc"i$35 in li$3a ro$ana ter$eni le#al 'e cresterea vitelor5 c($ ar %i5 'e 6il'a5 ciobaNi B#enerali0area acest(i c(vant 6e inrre. teritori(l tarii noastre 'ove'este (n contact ro$ano8 c($an 6ro'(s in an($ite 0oneD Cercetarile ar"eolo#ice n( s(nt inca in $as(ra. sa o%ere (n ta3lo( co$6let al coa3itari ro$ano8c($ane. Daca sit(aria relie%ata s(3 acest as6ect 'e cercetarile 'in Mol'ova $a ri'ica $(lte se$ne 'e incre3are in ceea ce 6riveste se$ni%ica'a istorica a 'oc($ent(l( $aterial5 in sc"i$3 in nor'(l Do3ro#ei re0(ltatele 6ar a %i $ai concl('ente. Investi#atiili intre6rinse la Dino#etia8!arvan a( scos la l($ina 'ove0ile coeAistentei5 ir loc(inte8 3or'eie5 a (nei 6o6(ldarii ro$anesti c( (na 553ar3ara:5 'e c(ran' se'entari0ata In ase$enea loc(inte s8a( #asic5 alat(ri 'e vase $o'elate c( roata c( invarrire ra6i'a oale 'e calitate 6ri$i'va5 $o'elate c( $ana. Incr(cac aceste loc(inte 'atea0a 'e la s%arsit( secol(l(i al Fll8lea si -nce6(t(I secol(l(i al FIII8lea5 este 'e 6res(6(s ca ele a6artin (ne 6o6(latii ro$anesti care coa3ita la Dino#etia8!arvan c( %a$ilii ce 'escin'ea( 'ir co$(nita%i c($ane5 ce ren(ntasera la viata no$a'a.
/. CUCERIREA TRANSIL)ANIEI DE CATRE STATUL MA!HIAR. ASEZAREA SECUILOR SI COLONIZAREA SASILOR a. Re0istenta instit(tiilor ro$anestiG trans6lantarea in $e'i(l a(to"ton a (nor instit(tii $e'ievale central8e(ro6ene
D(6a sta3ilirea in Pannonia la %inele secol(l(i al IF8lea5 (n#(rii a( a'o6tat cre'inta Ro$ei si si8a( eAtins 'o$inaria as(6ra (nor teritorii invecinate5 incl(siv as(6ra Transilvaniei. Noii veniti a( incercat5 (neori c( s(cces5 iar alteori %ara re0(ltate concl('ente5 sa inloc(iasca vec"ile realita' social8econo$ice5 6olitice5 c(lt(rale si instit(tional a(to"tone c( altele5 trans6lantate. Re0(ltat(l a %ost s(6ra6(nerea 6este instit(tiile vec"i a altora noi5 o coeAistentP a lor5 realitate care a con%erit istoriei Transilvaniei o sea$a 'e 6arti c(larita' 'istincte care eA6lica 'e0voltarea a(tono$a a acestei 6rovincn in intre# ev(l $e'i(. Ce%e 'intai se$ne ale sc"i$3arilor s(rvenite s(nt in 'o$eni(l 6olitic si social8econo$ic. Cetatile 'istr(se sa( avariate c( oca0ia l(6telor c( 6ecene#ii 'in 6ri$ele 'o(a IMPUNIRI STATALE 'ecenii ale celei 'e8a 'o(a 7($atS%i a secoi(l(i al Fl8lea si $ai ales c( oca0ia l(6tei 'in ?=K>5 6rintre care Da3aca5 Sirioara5 Moresti5 Mol'ovenesti si altele5 a( %osc re%oc(te si 6reva0(te c( %orti%lcatii s(6li$entare. Un eAe$6l( elocvent este o%erit 'e cecatea Da3aca. Noi val(ri 'e 6a$ant5 inalte (neori 'e . $5 i$3lanite 6e a$an'o(S %etele c( 3arne 'e le$n ase0ate ori0ontal5 le#ate c( 3arne transversale5 'is6(se in sir(ri5 s8a( ri'icat in loc(l celor anterioare. Sant(ri 'e a6arare5 late (neori 'e /= $ si a'anci 6ana la stanca nativa5 incon7(ra( val(l. Poarta 'e intrare in cetate era %lancata 'e t(rn(ri 'e le$n. Datarea acestei noi %a0e 'e %orti%icare se 6oate sta3ili c( 'est(la certit('ine5 c( a7(tor(l strati#ra%iei5 6e 'e o 6arte5 iar5 6e 'e a7ta5 c( a7(tor(- inventar(l(i 'esco6erit2 cera$ics l(crata la roata inceata5 3ratari 'e sar$a ras(cita5 inele 'e ta$6la c( ca6at(l in %or$a 'e S5 6inteni5 $one'e 'e la re#ele Colo$an Cart(rar(l si altele5 toate 'atan' 'in secolele FI8FII. )iata intensS 'in ase0area sateascS 'in $ar#inea ceta6i Da3aca este atesrata 'e loc(intele 'e0velite5 'e ci$itir(l inca'rat cronolo#ic c( $one'e 'in secolele FI8FII5 'e 3isericile 'in 6iatrS5 'ata3ile in secol(l al Fl8lea5 (na 6rin $one'ele 'esco6erire5 'e la re#ele La'isla( I5 si alta 6rintr8o $one'a 3i0antinS 'in 3ron0 'in aceeasi vre$e. Din 6erioa'a reracerii cetatii 'e la Da3aca 'atea0S si eel 'intai 'oc($ent c(nosc(t 6rivin' teritori(l Transilvaniei. Este (n act e$is 'in cancelaria re#el(i !e0a I in an' ?=<.5 (n'e se $entionea0a cetatea T(r'a =ca&tmm 6urdaG c( va$a salinelor5 'in care 7($atate este 'ar(ita $anastirii .%. Bene'ict BSlovaciaDG esce 6o$enit ..oras(l: Bi"area =B5#or civita&G. 'e %a6t cetatea Bi"area si $ai $(-te sate 'in 7(r(l sS(5 c( o3li#atiile loc(itorilor %ata 'e aceeasi $SnSstire?. Act(l 'e0val(ie realitati soriale si econo$ice c( caracter %e('al 'est(l 'e avansat. In aceastS vre$e va %i %ost s$(-sa 55ro$anilor sc"is$aticD: si cetatea Me'ies5 'e lan#S Sat( Mare5 %ie 'e catre re#ele !e0a I5 %ie 'e catre La'isla( I. Pe la %inele secoi(l(i al Fl8lea si la ince6(t(l secoi(l(i (r$ator5 stat(l $a#"iar a re(sit sa reoc(6e teritoriile c(cerite 'e Ste%an I si c"iar sa le eArin'a si sa le or#ani0e0e. In%ran#erea 6ecene#ilor a creat con'itiile %avora3ile eAtin'erii stat(l(i rna#"iar 6e vaile ra(rilor So$es5 M(res si Tarnave5 teritorii 6e care a( incercat &". le or#ani0e0e 'in 6(nct(l 'e ve'ere 6olitico8a'$inistrativ. In aceasta 6rivinta5 stat(l $a#"iar a inta$6inat i$6otrivirea 6o6(latiei a(to"tone5 %a6t 6entr( care re#ii c(ceritori s8a( stra'(it sa atra#a 'e 6artea lor 6e %r(ntasii localnicilor5 6e acei voievo0i5 '(ci5 cne0i atestati 're6t con'(catori ai 6o6(latiei ro$anesti inainte 'e sosirea
(n#(ri-or $ Pannonia. Ca(tan' sa s(6ra6(na 6este or#ani0atiile tra'itionale ale 6o6(latiei ro$anesti 6e cele $a#"iare5 'oc($entele sense $re#istrea0a la ????5 6entr( 6ri$a oara 6e teritori(l Transilvaniei5 (n con'(ctor 6olitic al acesteia5 c(nosc(t s(3 n($ele 'e .9ercuriu&princep& ,ltra&Clvanu&H1. 'es6re care n( se stie $ai ni$ic. N( se stie5 'eoarece se 6are ca n8a 7(cat vre(n rol in istoria Transilvaniei5 '(6a c($ se 6are5 iarasi5 ca nici n( si8a eAercitat vreo'ata atri3(tiile 'e 556rinci6e:. A %ost (n titl( Rn partibu&HC5 c($ se n($ea( titl(rile ecle0iastice Be6isco6l5
?
Ibidem. I5 6. ?. : Ibidem. 6. @.
EUROPACE)ULUI MEDIU FUSIC: BSECOLELE FII8FIIID /;. irliie6isco6iD5 care a'esea ri( se concreti0a( nicio'ata5 in sens(l ca tit(larii lor n(8si oc(6a( 'ioce0ele. Merc(ri(s n( si8a 6(t(t 6ro3a3il eAercita 6ractic atri3(tiile 'e 6rinci6e. N( se c(noaste nici eel $ai $ic se$n 'e activitate a acest(ia in Transilva$a. Nici instit(tia 6rinci6at(l(i n( a #tsit (n teren 6rielnic 'e a%ir$are5 ea %iin' res6insa5 'eoarece era straina tra'itiilor 6o6(latiei ro$anesti5 care se i$6otrivea inloc(irii vec"ilor sale instit(ni. Cne0atele si voievo'atele locale5 6e vaile ra(rilor sa( in re#i(nile nat(ra-e5 in 55tarile ro$anesti:5 6re0ente 6e intre# c(6rins(l Transilvaniei si or#ani0atia 6olitica $ai c(6rin0atoare a voievo'at(l(i transilvan 'esi#(r ca a( eAistat si a( evol(at %ora $trer(6ere si '(6a an(l ???/. Deoarece n( %acea 6arte 'intre instit(tiile in%iintate sa( or#ani0ate 'e re#alitatea (n#ara s.i %iin'ca tara Transilvaniei n( %(sese inca'rata inca or#anic 'in 6(nct 'e ve'ere a'$iniscrativ si 7(ri'ic in re#at(l Un#ariei5 voievo'at(l Transilvaniei ca instit(tie 6olitica a ra$as in a%ara 6reoc(6arilor cancelariei re#esti. Mai norocoasa a %ost re#alitatea (n#ara in incercarea sa 'e a intro'(ce alte instit(tii5 'e $ai $o'esta inse$natate in ra6ort c( aceea a voievo'at(l(i2 instit(tiile locale 6olitica8a'$inistrative5 co$itatele. Acestea isi ca(ta loc intre $ai vec"ile instit(tii Q 'istrictele si cne0arele ro$anesti Q5 6e care n( le 6ot inloc(i c( tot(l nicio'ata in an($ite re#i(ni. Dova'a re0istentei vec"ilor instit(tii teritorial8a'$inistrative sta in %a6t(l ca a %ost nevoie 'e (n veac si 7($atate 6entr( or#ani0area catorva co$itate transilvanene. Potrivit (n(i 6rinci6i( ras6an'it in l($ea $e'ievala5 teritoriile %ora sta6an sa( neor#ani0ate 'in 6(nct(l 'e ve'ere social86olitic5 rnai ales cele "n6a'(rite5 'evenea( 6ro6rietatea 6ersonals a re#el(i5 la %el ca s.i teritoriile oc(6ate 6rin 6(terea ar$elor. Acestea era( i$6artite in 55'istricte: 'eli$itate teritorial5 (n 55"interlan': varia3il in 7(r(l (nei cetati sa( al (nei ase0ari intarite. Acest 55"interlan': s8a n($it co$itat. In %r(ntea co$itat(l(i re#ele n($este (n o$ 'e incre'ere5 co$itele5 c( atri3(cii a'$inistrative5 7(ri'ice5 %iscale si $ilitare. In aceste i$6re7(rari5 res6ectivele (nitSti teritorial8a'$i8nistrarive5 s(3or'onate 6(terii centrale5 era( co$itate re#ale. La ince6(t5 co$itatele era( %oarte c(6rin0atoare 'in 6(nct 'e ve'ere teritorial5 cores6(n0an'5 a6roAi$ativ5 vec"ilor %or$ati(ni 6olitice 'in secolele F8FI. EAista (n %oarte intins co$itat al Bi"or(l(i5 alt(l al Ti$is(l(i5 alt(l al Solnoc(l(i5 alt(l al Al3ei. Pe $as(ra consoli'arii sta6anirii ar6a'iene5 co$itatele se cont(rea0a 'in ce In ce $ai 3ine5 in$(ltin'(8se5 toto'ata5 6rin 'ivi0area co$itatelor initiale. Co$itatele era( %or$ate 'in 'o(a entitati 'e6en'ence (na 'e cealalta. Era $ai intai 6artea $i"CtarS5 #arni0oana ce oc(6a 55cetatea:5 castr(l Bsa( cetarile5 castrele5 can' era( $ai $(lteD 'in teritori( si care re6re0enta 6(terea centrals 'in 6(nct 'e ve'ere 6olitic si $ilitar. Era5 a6oi5 (n&atea econo$ica5 %or$ats 'in 'o$eniile re#ale5 no3iliare si 3isericesti. In centr(l 'o$eni(l(i sa( intr8alt loc $ai 6otrivit5 'in 6(nct 'e ve'ere econo$ic5 era c(rtea re#ala sa( a sta6an(l(i %e('al5 (n'e loc(ia re6re0entant(l re#el(i sa( al %e('al(l(i5 incon7(rat 'e oa$eni in sl(73a sa5 n($iti ndvornici =dvor. udvar R c(rteD. Co$itatele si co$itii acestora s(nt 6o$enite sa( 6o$eniti in 'oc($ente ran' 6e ran'5 ince6an' c( 6ri$ii ani ai secoi(l(i al Fll8Iea si 6ans la cei 'in (r$a ai veac(l(i /;K IMPLINIRI STATALE (r$ator. C( toate ca 'oc($entele 6astrate n( re%lecta 'ecat o 6arte a vietn atat 'e co$6leAe si c( atat $ai 6(tin cele 'in veac(rile $ai in'e6artate5 'in care s8a 6astrat si este c(nosc(t 'oar (n n($ar %oarte $ic 'e acce 'in total(l celor ce a( %ost e$ise5 $en8ri(nea 'oc($entarI a co$itatelor transilvanene 6er$ite (nele constatari se$ni%icative. Cea $ai vec"e $enti(ne 'oc($entara este a co$itat(l(i Bi"or B???? Q Sa(l5 cornice 'eBi"orD?5 c(6r$0an'6arteacentralaavec"i(l(i voievo'at 'in secol(l al F8lea con'(s 'e Men($or(t. Centr(l co$itat(l(i a %ost5 $ai intai5 In cetatea Bi"area si a6oi la Ora'ea. O o6rire 'e o 7($atate 'e veac se constata si in aceasta incercare 'e or#ani0are a'$inistrariv8teritoriala5 o o6rire care insea$na5 in acelasi ti$65 o contin(e insistenta 'in 6artea celor ce voia( c( orice 6ret sa se insta6aneasca e%ectiv as(6ra Transilvaniei5 sa o a'$inistre0e5 or#ani0e0e si eA6loate0e5 '(6i siste$(l %e('alitarii 'e %act(ra a6(seana 'in Un#ariaG '(6a c($ Inse$na si re0istenta 'in 6artea acelora ce se stra'(ia( 'in ras6(teri sa8si a6ere vec"ile or#a$0atii si instit(tii social8econo$ice si social86olirice. Relatia n( va %i %ost li6sita 'e con%licte5 (neori c"iar ar$ate. Pa$ant(l a 6astrat si a salvat 'e la 6ieire (nele vesti#ii care 6ot constit(i $art(rii in'irecte 'es6re cele 6etrec(te in aceste loc(ri. Do(a te0a(re a( %ost 'esco6erite2 (n(l la Stre7a8Cartisoara si alt(l la Fa#aras. Cel 'intai c(6rin'e o3iecte 'e 6o'oa3a 'e o valoare re$arca3ila2 lantisoare i$6le'te 'in sar$a s(3tire 'in ar#int5 3(toni orna$entat7
in telinica %ili#ran(l(i si altii a(riti5 %ra#$ente 'intr8o 'ia'e$S 'e ar#int5 orna$entata c( #ran(le si %ili#ran5 t(rte 'e ar#int si $one'e 3i0antine 'intre a$i ???> si ??9/. Se i$3ina in te"nica 'e eAec(tie a 6o'oa3elor 'esco6erite la Stre7a8Cartisoara ele$ente stilisrice 'i%erite Q in 6ri$(l ran' 3i0antine Q5 iar valorea lor este 'eose3ita5 'aca n($ai ar#int(i 3r(t se ri'ica la 6ret(l a @9= "a 'e 6a$ant5 '(6a esti$arile 'in secol(l al Flll8lea. Cel 'e8al 'oilea te0a(r este %or$at 'in circa K= 'e $one'e 3i0antine5 e$ise intre anil ?=>> si ??9/. Mai6oate %i a'a(#at acestora (n $ic55te0a(r: 'esco6er&laA$nas Q7('. Si3"i5 %or$at 'in t(rte 'e ar#int si $one'e 3i0antine si sar3esri. Toate cele trei te0a(re a( %ost asc(nse 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea5 'e %rica inta$6larilor nelinistitoare 6entr( 6osesorii (nor ase$enea valori. Ase$enea 6osesori n( era(5 'esi#(r5 oa$eni 'e ran'. Di$6orriva5 te0a(rele s(#erea0a 6ersoane i$6ortante 'in 6(nct 'e ve'ere social si 6olitic5 con'(catori ai Tarii Fa#aras(l(i5 c( centr(l in cetatea o$oni$a. N( era (n o$ 'e ran' (n ase$enea %e('al %a#arasean nici 'in 6(nct 'e ve'ere c(lt(ral. Le#at(rile sale c( Bi0ant(l 'ove'esc contrari(l5 in'&a o 6ersoana care 6ret(ia creatiile $ateriale Q si 6oate 'eo6otriva s6irit(ale Q ale civili0atiei vre$ii5 ale celei $ai 'e sea$a civili0atii a secolelorFI8FII. Le#at(rile econo$ice si5 se 6oate a%ir$a5 6oli'ce si c(lt(rale c( Bi0ant(l5 'e ase$enea5 era( o realitate 6entr( s('(l Transilvaniei acelei vre$i. Mai 6ot %i a'a(#ate acestor 'ove0i c( 6rivire la starea c(lt(rala a 6o6(la'ei 'in 0ona 'esco6eririle 'e la Moresti5 6rec($ si te0a(r(l 'esco6erit la Salacea Q 7('. Bi"or5 co$6(s 'in >== 'e $one'e.
Ibitlem.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLAS?C: BSECOLELE FII8FIIID /;G
3' %re=ceri s cial#ec n !ice in s cietatea trans il van a5 strati,icarea tarini!ii

Potrivit o3icei(rilor 7(ri'ice %e('ale5 teritoriile c(cerite era( 'eclarate 6ro6rietate G 6(terii centrale5 in ca0(l Transilvaniei al re#alitatii (n#are. S8a %or$at5 asr%el5 6rin cotro 6irea 6a$ant(rilor o3stesti si 6rin oc(6area 'o$eniilor cetatilor si ale %r(ntasilor 6o6(latie locale5 6ro6rietatea re#ala. In veac(l al Fll8lea 6ro6rietatea re#ala era $ai inse$nata 'eca cea no3iliara5 laica si 3isericeasca. Cetatile $ai vec"i5 centre 6olitice5 econo$ice s a'$inistrative inca inainte 'e oc(6area Transilvaniei 'e catre stat(l (n#ar5 a7(n# ir sta6anirea re#el(i. Atat cetatile vec"i5 cat si cele noi avea( in 7(r(l lor intinse 'o$eni care %or$a( 6ro6rietatea re#el(i. Acolo (n'e li6sea( cetat(ile se or#ani0a o 55c(rte: =curia ciirti&G. (n %el 'e conac %eivor. udvarG. (n'e loc(ia( re6re0entantii re#ali5 sl(7it75 ei si nevoilt c(rrii5 'e oa$eni 'e c(rte =udvorniciG. Pentr( a8si 6(tea a6ara interesele si in 6erioa'a in care s8a( constit(it 'o$eniile %e('ale 3isericesri si no3iliare5 6(terea centrala s8a 6reoc(6at 'e intarirea co$itatelor re#ale. Acestea in#lo3a(5 6e lan#a 'o$eniile re#ale5 'o$eniile %e('ale laice si ecle0iasrice5 care5 6rin or#ani0area lor interna5 n( a6artinea( co$itat(l(i5 'eoarece 'o$eni(l %e('al era %or$at 'in n($eroase $osii ras6an'ite in $ai $(lte co$itate. Teritori(l co$itat(l(i5 n($it a'esea si 556aro"ie: =paroc#iaG. era 55a'$inistrat: 'e (n co$ite =come&G sa( 'e (n co$ite 6aro"ial =come&paroc#iami&G. In ca'r(l co$itat(l(i re#al si $ai ales 6e 'o$eniile re#ale5 traia o cate#orie 'e oa$eni care %or$a o oaste ras6an'itl in 'i%erite 6arti ale co$itat(l(i5 oa$enii cetarii =ca&tren&e&. civile&G. a6oi sl(7&orii re#el(i =&erviente& regi&G sa( cavalerii =milite&G. $ici no3ili5 care n( rec(noastea( la ince6(t 'ecat a(toritatea re#el(i. Din inrinsele sale 'o$enii5 re#ele 'ar(ia (nor cre'inciosi5 lai' si clerici5 n($eroase $osii 're6t ras6lata 6entr( s6ri7in(l acor'at re#alitatii. Pe aceste $osii loc(ia o 6o6(latie n($eroasa 'e oa$eni inainte H3eri5 care s(nt aserviti no(l(i sta6an5 in 'i%erite #ra'e 'e 'e6en'enta. Cei 'e 6e 'o$eniile cetatilor s(nt trans%or$ati in io3a#i ai cetat.ii5 in oa$eni ai cetarii si in ('vornici5 cei 'e 6e $osiile re#ale In io3a#i 55li3eri:5 in sl(#i sa( ('vornici. Pe lan#a aceste cate#orii 'e tarani5 $ai $(lt sa( $ai 6(tini li3eri5 6e 6ro6rieta6le re#ale $ai trSia( n($erosi ro3i5 6roveniti %ie 'in 6ri0onieri 'e ra03oi5 %ie 'in ran'(rile 6o6(latiei locale5 iar 6entr( eA6loatarea $inelor $etali%ere si a ocnelor 'e sare a %ost %olosita 6o6(latia locala5 la care s8a( a'a(#at 55oas6erii: a'(si 'in alte 6ar%i. Ca (r$are a 'aniilor re#ale5 tot $ai n($eroase c( cat inainta$ in ti$65 6ro6rietatea re#easca se $icsorea0a5 s6orin' 6ro6rietatea %e('a7a. Intarin'(8se ast%el clasa %e('ala5 aceasta n( se $ai $(lt($este c( $(ni%icienta re#ala5 ci i&i s6oreste 'o$eniile5 %ara sa $ai tina sea$a 'e interesele 6(terii centrale5 'e $(lte ori c"iar i$6otriva acesteia. Aceasta crestere a 6(terii no3ili$ii $an 'evenea a$enintatoare 6entr( no3ili$ea $ica5 6entr( sl(7itori %&erviente&G. care 'eter$ina o $iscare 'e $asa ceran' reiacerea 'o$eniilor cetatilor si an(larea 'aniilor re#ale 'in (lti$a vre$e. 3PQ iMPLINIRI STATALE In Transilvania 6roces(l 'e aca6arare a 6a$ant(l(i 'e catre %e('alii laici si clerici a av(t5 c($ s8a aratat $ai s(s5 (n caracter siste$atic5 '(6a oc(6area acestei 55tari: 'e catre stat(l (n#ar. Fe('alii5 c( a7(tor(l re#alitatii5 se intrec in ra6irea 6a$ant(rilor o3stilor taranesti si in aservirea tarani$ii ro$ane5 6ana at(nci li3era. Pro6rietatea no3iliara si 3isericeasca in Transilvania a s6orit 6e 'o(a cai2 6rin ra6irea 6a$ant(l(i acelorasi o3sri satesti ro$anesti 'e catre %e('alii no(8veniti sa( 'e cei 'es6rinsi 'in sin(- o3stilor si 6rin 'anii re#ale 'in 6a$ant(rile cotro6ite. A$3ele cai contri3(ie la %or$area 'o$eniilor in Transilvania5 ince6an' $ai ales 'in secol(l al FIMea. Sta6anii 'o$eniilor s(nt atat laici Q no3ili Q5 cat $ai ales clerici Q e6isco6i5 a3ati ai $anastirilor Q5 'ar $ai c( sea$a re#ele.
Prin eel 'intai act re%eritor la Transilvania5 'in an(l ?=<.5 $anastirea S%. Bene'ict BSlovaciaD era 'ar(&a c( 3; 'e sate5 6arti 'e sate sa( 6a$ant(ri 'in 6ro6rietatea o3steasca5 'intre care (nele in co$itat(l Bi"or?. Tot ast%el5 $anastirea 'in Sanio3 B'in acelasi co$itat Bi"orD era 'ar(ita 'e re#ele !e0a al II8lea c( @9 'e sate sa( 6arti 'e sate5 i$6re(na c( @.> 'e case sa( #os6o'arii5 'intre care (nele era(5 ca si in ca0(l 'aniei 6enti( $anastirea S%. Bene'ict5 #os6o'arii 'e 6escari5 vleri5 $estes(#ari5 tarani 55li3eri:5 io3a#i sa( ro3i@. Aceste 'anii re#esti s(nt5 'e Ba6t5 6a$ant(rile o3stilor taranesti5 cotro6ite 'e 3iserica c( s6ri7in(l 6(terii centrale5 intarite a6oi 6rin acte 7(ri'ice5 care cons%intea( 55're6t(l: 'e sta6anire al 3isericii. I$6re(na c( alte instit(tii a(to"tone5 're6t(l cons(et('inar5 n($it in i0voarele vre$ii 55le#ea vec"e:5 55're6c(l ro$anesc:5 55're6t(l ro$anilor: IantiBua le>. #i& valac#orum. #i& valac#icum. modu& Elac#omm. ritit& 'alac#ie. le> terra. con&uetitdo terraG. a re0istat secole 'e8a ran'(l in %ata le#ilor si a le#i(irilor o%iciale. EA6licatia este aceeasi ca si in ca0(l celorlalte instit(%ii ro$anesti2 inra'acinarea a'anca in constiinta 6o6(lara si5 'e ase$enea5 concor'anta 'e6lina intre or#ani0area social8econo$ica si socia-86olitica a ro$anilor in o3sti5 'istricte5 cne0ate5 voievo'ate si contin(t(l le#ii sa( 're6t(l(i ro$anesc. Dre6t(l ro$anesc =in& valac#icuniG a s(6raviet(it si a %ost %olosit atat in cele trei tari ro$ane5 cat si in an($ite teritorii 'in Parile si 6rovinciile vecine loc(ite 'e ro$ani5 care isi 6astrea0i 6ro6riile %or$e 'e or#ani0are si 'e viata2 cne0at(l Halici(l(i5 $ai tar0i( s('(l Poloniei5 Slovacia5 Moravia5 Ser3ia5 Croatia5 Sile0ia. Ca oricare alta instit(tie5 si in& valac#icum a s(%erit 6re%aceri 6e $as(ra celor 'in societatea ro$aneasca5 i$3o#atin'(8se si a'a6can8'(8se la evol(tia sociecatii5 6astran'5 insa5 'in %on'(l initial an($ite trasat(ri si caracteristici 6ro6rii5 esentiale. De aceea5 can' o%icialitatea a incercat sa8? inlat(re si sa8? inloc(iasca c( 're6t(l %e('al5 ro$anii a( reactionat ener#ic5 silin' o%icialitatea sa ce'e0e. Dre6t(l ro$anesc se 'istin#e atat 6rin contin(t5 cat si 6rin or#ani0area si 6roce'(ra 'e 7('ecata5 in 6ro3lerne civile si in 6ro3le$e 6enale5 c( alte c(vinte in intrea#a viata a o3stilor2 6ro6rietate si 6osesi(ne5 'eval$asa si %a$iliala5 $ostenire si "otarnicire5
?
Ibidem. 6. ?. 8 Ibidem. 6. 4!;.
EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOUE?GE FH8FIIID. /;; i$6ar6rea roa'elor $(ncii colective5 %olosinPe co$(ne B6as(ni5 6a'(ri5 a6eD5 relatii intre oa$eni5 a3ater4 'e la etica stra3(na B%(rt(ri5 3atai5 in7(riiD. In toate acestea si in alte& se res6ecta( le#ile in'atinate5 le#ile vec"i5 o3icei(l 6a$ant(l(i5 care se 'eose3ea(5 6artia sa( esen6al5 'e cele o%iciale. Deose3iri eAista( si c( 6rivire la alcat(irea instantelor si la 6roce'(ra 'e 7('ecata De o3icei5 in ca0(l 7('ecarii 6ricinilor $ai $ici5 'intre loc(itorii (n(i sat5 instanta 'e 7('ecata era %or$ata 'in 7('ele sat(l(i 556rese'inte: si 55consilieri: sai5 55oa$eni 3(ni si 3atrani:8 Acestia se a'(na(5 'e o3icei '($inica si in 0ilele 'e sar3atoare5 s(3 (n ar3ore 3atran sa( in 55casa sat(l(i:. Inaintea acestora se in%atisa( i$6ricinatii5 sin#(ri sa( insotiti 'e $artori5 7(ratori5 oa$eni 'in sat5 c(noscatori ai 6ricinii 7('ecate. -('ecata era 6(3lica5 'eci c( 6artici6area t(t(ror celor interesati. Sentinta era o3li#atorie5 vinovat(l %iin' 7('ecat si con'a$nat5 'e %a6t5 'e intrea#a co$(nitate sateasca. In ca0(l 6ro3le$elor $ai i$6ortante 'e 6ro6rietate5 6osesi(ni5 "otarnicie5 %olosinta in co$(n5 $ostenire5 care 6rivea( $ai $(lte co$(nitati5 instanta 'e 7('ecata era %or$ata 'in $ai $(lti cne0i5 6reoti si oa$eni 'e ran'5 6re0i'ata 'e crainic sa( castelan Bin satele 'e 6e 'o$eni(l cetarilorD. Ca si in 6rivinca instantei in%erioare satesti = orumpedaneumG. tot ast%el si in acest ca05 sentinta5 oricare ar %i %ost BInc"isoare5 6e'ea6sa. cor6orala5 o6ro3i(l 6(3lic5 #loa3aD5 avea in'oita se$ni%icatie2 7(ri'ica si $orall For$area 6ro6rietarii %(nciare %e('ale a 7(cat (n rol "otarator in istoria 6o6(latiei r(rale5 a trasat (n "otar vi0i3il intre sta6anii 'e $osii si 6o6(latia 'e la sate. Sta6anii 'o$eniilor %e('ale a( oc(6at intin'eri inse$nate 'in 6a$ant(l taranilor si a( aservit tarini$ea ase0ata 6e acest 6a$ant. In acelasi ti$65 sta6anii %e('ali si8a( atras o 6arte 'intre8taranii siliri sa 6araseasca o3stea si i8a( trans%or$at in 6o6(latie aservita. Ast%el5 s8a( %or$at trei 6at(ri 'e 3a0a ale 6o6(latiei r(rale2 taranii care isi $ai 6asrrea0a 6ro6rietatea o3steasca si li3ercatea social8 7(ri'ica5 taranii a7(nsi in 'e6en'enta %e('ala si ro3ii. Fireste ca si in san(l acestor 6at(ri 'e 3a0a eAista( an($ite cate#orii $ai $(lt sa( $ai 6(tin cont(rate. In aceasta 6erioa'a. 'e trans%or$ari in 3a0a econo$ica a sorietarii5 'e constit(ire a noii societati %e('ale5 in veac(rile FI8FII5 6at(rile tarani$ii n( s(nt Inca 6e 'e6lin ctistali0ate. De aceea si in i0voarele vre$ii ele se s(6ra6(n5 iar ter$$olo#ia i0voarelor c(6rin'e5 'e $(lte ori5 $ai $(lte 6at(ri s(3 acelasi n($e. De8a3ia in secol(l al Flll8lea5 $ai ales in a 'o(a 7($atate a acest(i secol5 si in secol(l al FT)Mea5 can' trans%or$arile intervenite in 3a0a econo$ica s(nt 6e 'e6lin cont(rate5 6at(rile tarani$ii %(n' cristali0ate5 s(nt in'ivi'(ali0ate. Este eA6licatia #re(tatii c(noasterii 6recise a 'i%erentierilor sociale 'in Transilvania in secolele FI8FII5 c( atat $ai $(lt c( cat trecerea 'e la o sit(atie la alta era (n %eno$en o3isn(it. Oricare si oricate ar %i5 $ai $ar4 sa( $ai rnici5 'eose3irile 'intre 'i%eritele 6at(ri ale tarani$ii5 acesteia ii este 6ro6rie caracteristica 'e a %i 6ro'(cator 'irect5 6ose'an' an($ite $i7loace 'e 6ro'(ctie 6ro6rii5 necesare 6entr( reali0area $(ncii sale si 6entr( a#onisirea $i7loacelor 'e eAisrentaG t/ran(l #i 'es%asoara $(nca la ca$6 in $o' in'e6en'ent5 ca si in in'(stria casnica5 'e6en'enta 'e a#ric(lt(ra. In ceea ce 6riveste sit(atia lor 7(ri'ica5 %aranii 6ot %i a#ric(ltori li3eri si 'e6en'ent4 %n 'i%erite #ra'e si %or$e 'e sta6anii %e('ali5 atat laici5 cat si ecle0iastici. Ten'inta #enerate in ce 6riveste starea 7(ri'ica a taran(l(i 'in
6erioa'a 'e %e('ali0are a societatii este trans%or$area l(i 'in o$ li3er in o$ 'e6en'ent5 6latin' 'i7$a sa( %ecan' claca5 ori 'evenin' c"iar io3a#. Dar atat taranii li3eri5 cat si cei 'e6en'ent isi 6astrea0a5 tot(si5 caracteristica econo$ica. Ei ra$an tot'ea(na 6l(#ari5 6ose'an' $i7loace 'e 6ro'(ctie5 in cele $ai $(lte ca0(ri co$6lete sa( n($ai 6artiale. I0voarele 'in aceasta 6erioa'a evoca $ai $(lti ter$eni care 'ese$nea0a 6o6(latia sateasca2 populi Bloc(itori5 oa$eniD5 rtt&tici Bt8SraniD5 aratori Ba#ric(ltori5 6l(#ariD5 villani BsateniD5 #omine& libri Boa$eni li3eriD5 #abitatore&. incolae Bloc(itoriD5 #o&pite& Boas6etiD5 coloni Btarani io3a#i5 coloniD5 iobagione& Bio3a#iD5 vidgare& Boa$eni 'e ran'D5 paupere& BsaraciD5 plebei Boa$eni 'e 7osD5 inBuilini B7eleriD5 mini&tri. mini&teriale& Bsl(#i5 sl(7itoriD5 amuli. &eruitori si &luga5 Bsl(#iD5 du&nici Bro3i 'ar(itiD5 libertini Bli3ertini5 ro3i eli3eratiD5 &ervi Bro3i5 ser3iD5 manicipia Bro3i5 sl(#iD5 ancillae Broa3e5 sl(7niceD. Ter$en(l 'e popitlu& Qpopuli la ince6(t inse$na o$5 loc((or in #eneral. Dar in 6roces(l 'e 'es6rin'ere 'in $asa 55oa$enilor: a (nei 6at(ri $ai 3o#ate si 6rivile#iate5 a'ica in 6roces(l %or$arii claselor sociale5 a( a6ar(t ter$eni noi 6entr( 'ese$narea 6a$rilor s(6ra6(se2 poten& W potente&. magi&tntm 8 magi&tri. procer ! procere&. nobiti& !nobile&. amiliari&! amiliare&. &ervien&8&erviente&. mile& ! milite& etc. Ter$en(l depoprtlit& !populi a ra$as sa 'ese$ne0e5 in #eneral5 6e o$(l 'e 7os5 6e taran5 con%(n'an'(8se5 ca acce6ti(ne social87(ri'ica5 c( ter$enii ru&ticu& W ru&tici si villanu& ! villani. Dar c"iar si contin(t(l acestor ter$eni s8a sc"i$3at 6e $as(ra ce %e('alis$(l s8a 'e0voltat. La ince6(t5 in veac(l al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a veac(l(i a- FIIMea5 populi. ni&t5i. villani. s(nt oa$eni li3eri5 $e$3ri ai o3stilor satesti. Din a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 ter$enii populm si m&ticu& isi sc"i$3a tre6tat contin(t(l. Cei c"e$ati c( acesti ter$eni s(nt5 'e o3icei5 oa$eni in 'e6en'ents %e('ala5 io3a#i5 in cele $ai $(lte ca0(ri populi sa( iobagione& I iobagionale&. Pe lan#a 6at(rile 6rinci6ale taranesti5 $ai eAista(5 in'eose3i in 6erioa'a 'e trans%or$ari %(n'a$ental 6rin care a trec(t societatea Transilvaniei in secolele FI8FII5 n($eroase 6at(ri inter$e'iare5 a caror sit(atie social87(ri'ica este #re( 'e 6reci0at5 $ai ales ca ele s(nt intr8o contin(a sc"i$3are. In aceasta cate#orie se #asea(2 io3a#ii li3eri5 nat(rali sa( ai 55srant(l(i re#e: =iobagione& liberi. iobagione& naturale&. iobagione&"ancti/egi&G. io3a#ii cetatilor =iobagione& ca&trorum. iobagione& ca&triG. oa$enii cetatilor =ca&tren&e&. c#ile&G si oa$eni ce in'e6linea( an($ite sl(73e la c(rtile %e('ale =conditionari. udvomiciG. Daca sit(atia cate#oriilor taranesti 6rin'6ale 'in aceasta 6erioa'a re0(lta c( $ai $(&a li$6e0i$e 'in i0voarele conte$6orane5 sit(atia 6at(rilor inter$e'iare este aco6erita 'e $(lte ne3(loase. Din ca(0a 6(tinatatii i0voarelor si a li6sei 'e 6reci0i(ne a acestora5 at(nci can' 6o$enesc aceste cate#orii sociale este 'est(l 'e 'l%icila 6reci0area sit(atiei lor social87(ri'ice. EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 9=? Cine era( io3a#ii li3eri5 nat(rali sa( 55ai s%ant(l(i re#e: V Din %a6t(l ca acestia se a6ari 'e incercarea (nor oa$eni ai cetatii Bi"or sa( ai ceta%ii Sat$ar 'e a8i trans%or$a in oa$en ai cetatii sa( c"iar in io3a#i ai cetatii5 insea$na ca ei avea( o sit(atie sociala Ji57(ri'icG s(6erioaAa5 atat cate#oriei 'e oa$eni ai cetatii5 cat si celei 'e io3a#i ai cetatii. Io3a#i li3eri5 55ai s%ant(l(i re#e:5 6retin'ea( ca aceasta sit(atie 6rivile#iatT le8a %ost 'ar(ita dt. re#ele Ste%an I eel S%ant Vi 'e aceea se socotea( 6e o trea6ta s(6erioara celorlalte cate#ori 'e tarani8$ilitari5 oa$eni ai cetatilor5 io3a#i ai cetatilor. Stra$osii acestor io3a#i li3eri 55ai s%ant(l(i re#e:5 6o$eniti in secol(l al FIII9ea5 ar %i 6ri$it 'e la re#ele Ste%an ? 6a$ant(ri re#esti a%erente 'o$eniilor cetatii re#ale c( 're6t 'e $ostenire. Ei traia( in sate a6artinan' 'o$eniilor cetatilor5 alat(ri 'e alte cate#orii 'e io3a#i5 'e io3a#ii ceta%iloi si 'e oa$enii ceta6lor. Ei sta6anea( 6a$int(l5 'in 'ania re#ilor5 alat(ri 'e cate#oriile a$intite. Sit(atia lor social8econo$ica si 7(ri'ica n( era 6rea 'eose3ita 'e a io3a#iloi 'e cetate sa( 'e a oa$enllor 'e cetate5 'e aceea se c(nosc 6rocese intre aceste cate#orii5 care se con%(n'a( a6roa6e ca stare sociala si 7(ri'ica5 c( toara stra'ania io3a#ilor 55s%ant(l(i re#e: 'e a8si $entine sit(atia 6rivile#iata. Din ran'(rile io3a#ilor55s%ant(l(i re#e: $(lti vor re(si sa 6atr(n'a in ran'(rile no3ili$ii $ici5 i$6re(na c( sl(7itorn %&ervieNite&G. Altii vor in#rosa ran'(rile tarani$ii5 a7(n#an' 6ana la (r$a in stare 'e ser3ie. Aceasta cate#orie sociala a av(t vre$ea sa 'e in%lorire in secol(l al Fl8Iea si 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea5 iar can' %e('alis$(l a 6rins ra'a'ni tot $ai a'anci5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea si $ai ales in secol(l al Flll8lea5 cate#oria io3a#ilor li3eri5 nat(rali5 c(noaste 'r($(l 'eclin(l(i. De alt%el5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 o 'ata c( reor#ani0area tarii '(6a inva0ia tatarilor5 cate#oria io3a#ilor 55s%ant(l(i re#e: nici n( se $ai a$inteste in i0voarele conte$6orane. Alte 6at(ri sociale inter$e'iare5 oscilan' intre $ica no3ili$e si tarani$e5 era( io3a#ii 'e cetate =iobagione& ca&triG si oa$enii cetatii =ca&tren&e&G. Potrivit 3e&tei l(i Si$on 'e +e0a si a altor i0voare conte$6orane5 intre care5 in 6ri$(l ran' 55Re#istr(l 'e la Ora'ea:5 re0(lta ca io3a#ii cetatii era( oa$eni 'e6en'ent45 n( a%lati insa Intr8o 'e6en'enta 'e nat(ra servila5 ci intr8(na c( caracter socio8$ilitar5 c( an($ite 're6t(ri si c( an($ite in'atoriri %ata 'e cetate si %ata 'e co$an'antii lor. Era $ai intai co$an'ant(l sa( 6arcala3(l cetatii =prae ectu& ca& riG. con'(cator(l $ilitar si a'$inistrativ al cetatii si al 6o6(latiei 'in teritori(l cetatii. Ur$a5 in or'ine ierar"ica 'escrescan'a5 $ai $arele ostirii =du> sa( princep& e>ercitmG. co$an'ant(l $ilitar5 a7(tor(l 6arcala3(l(i in 6ro3le$e ostasesti. Era(5 a6oi5 s(3alternii co$an'ant(l(i $ilitar5 s(tasii =centurione&G. care avea( co$an'a (nei cent(rii sa( a (n(i cent(rionat Bo s(ta 'e oa$eniD5 '(6a care (r$a "otno#(l =#odnogioG. co$an'ant(l (nei
(n&ati $ai $ici5 'e 0ece oa$eni5 (n %el 'e 'ec(rion. In atri3(tiile sale a'$inistrative si $ai ales %iscale5 6arcaia3(l era a7(tat 'e (n crainic 6rinci6al =arc#ipraecoG. care ras6(n'ea 'e stran#erea 'arilor 'e la oa$enii cetatii si 'e la ceilalti loc(itori 'e 6e 'o$eni(l cetatii. Din 6(nct(l 'e ve'ere social87(ri'ic5 io3a#ii cetatii se sit(a( 6e (n loc 'e $i7loc intre io3a#ii nat(rali5 li3eri5 55ai s%ant(l(i re#e: si oa$enii cetatii. De aceea5 intre aceste cate#orii IMFUN?+? .TATALE se 6oarta 6rocese5 re0(ltate 'in ten'intele (nora 'e a (rea $tr8o cate#orie s(6erioara si i$6otnCvirea altora 'e a co3ori intr8(na in%erioara. Io3a#ii ceca'lor avea( (nele o3li#atii c( caracter $ilitar %a%a 'e cetate si %ata 'e re#e si n( 6(tea( 6arasi cetatea '(6a 3(n(l lor 6lac. Li6sa aceasta 'e li3ertate n( se ase$ana insa c( starea 'e 'e6en'enta 'e caracter %e('al5 asa c($ era(5 in aceasta vre$e5 oa$enii a7(nsi in stare 'e servit(te. De alt%el5 io3a#ii cetatilor avea( aceasta s&(atie inca 'in ti$6(l re#el(i Ste%an I5 iar 're6t(rile lor s(nt con%ir$ate la ?@@@ 'e re#ele An'rei al II8lea4. Marea $asa a io3a#ilor 'e cetate oc(6a5 ca si io3a#ii 55s%ant(l(i re#e:5 o s&(arie inter$e'iara intre $ica no3ili$e si tarani$ea 6ro6ri(80isa. Unii 'intre ei a( (rcat o trea6ta s(6erioara in ierar"ia sociala5 6ier0an'(8se in ran'(rile no3ili$ii $ici5 ca si (nii 'intre io3a#ii 55s%ant(l(i re#e: sa( c"iar (nii 'intre oa$enii cetatilor. Ei a( 'evenit sl(7itori re#ali =&erviente& regi&G. Acest %eno$en este sesi0at ince6an' c( s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 $ai $(lt ca (n %eno$en s6ora'ic. O alta 6arte a %ost a3sor3&a 'e %a$iliarii li3eri5 'ar neno3ili ai re#el(i5 ai no3ililor si ai 3isericii. In s%arsit5 cei $ai $(lti a( co3orat 6e o trea6ta in%erioara5 6ier0an'(8se in $asa tarani$ii. Ceala&a cate#orie5 aceea a oa$enilor cetatii %ca&tren&e&G. a %or$at 6rinci6ala 6at(ra a tarani$ii 6ro6ri(80ise. O3li#atiile lor era( 'e a intretine si 'e a a6ara cetatea res6ectiva5 iar in ti$6 'e ra03oi 'e a 6artici6a la l(6te. Mai 'atora(5 toto'ata5 si (nele sl(73e si 'ari in 6ro'(se co$itel(i 'in co$itat(l 6e teritori(l car(ia se a%la cetatea. Oa$enii cetatii c(ltiva( li3eri 6a$ant(l 6(s la 'is6o0&ia lor 6e 'o$eni(l cetatii res6ective. Mai ales cei ce in'e6linea( si can' in'e6linea( an($ite o3li#atii ostasesri era( i$6a$ti in cent(rii sa( cent(rioane5 co$an'ate 'e cent(rioni. Ase$enea cent(rionate s(nt 6o$en&e in cetatea Cl(7(l(i la ?@?/ si in cetatea Bi"or la ?@?< si ?@@@@. Oa$enii cetatii traia( in sate 6e 'o$eniile cetatilor re#ale i$6re(na c( io3a#ii cetat7i5 c( io3a#ii 55s%ant(l(i re#e: si c( al( oa$eni li3eri. Can' o 3(cata 'e 6a$ant 'in 'o$eni(l cetatii a7(n#ea5 6rin 'anie re#ala sa( in alt c"i65 in sta6anirea (n(i %e('al5 i$6re(na c( 6a$ant(l a7(n#ea( si oa$enii cetatii in 'e6en'enta %e('al(l(i res6ecriv. Tot(si oa$enii cetatii isi $ai 6astra( (n oarecare ti$65 eel 6(tin 'in 6(nct(l 'e ve'ere 7(ri'ic5 starea 5 'e oa$eni ai cetatii. Ei statea( s(3 7(ris'ictia cetatii careia ii a6artinea(. In ti$6 'e liniste si 'e 6ace eta( tarani5 oc(6an'(8 se c( a#ric(lt(ra 6e 'o$eni(l cetatii res6ective. In calitate 'e a#ric(ltori5 6e lan#a 6a$ant(l 6e care8? sta6anea( in co$(n5 $ai avea( si ani$ale5 sta6anite5 6ro3a3il5 tot in co$(n. Din 6ro'(sele a#ricole si ani$aliere se intrecinea( 6e ei si 6e ceilalr7 ostasi 'in cetate. Oa$enii cetatii 6(tea( a6rovi0iona cetatea c( 6ro'(se a#ricole si ani$ale5 'eoarece ei era( 'est(l 'e n($erosi. N( avea( 6ro6rietate 6ersonals5 ei 'erinea( 6a$ant(l in co$(n5 iar roa'ele era(5 la %el5 co$(ne. Nicio'ata n( se 6o$eneste 6ro6rietatea in'ivi'(ala a acestor oa$eni ai cetatii5 ci n($ai 6a$ant(l lor co$(n sa( #os6o'sriile lor. ? Ibidem. 6. ?>;8?;/. 2 Ibidem. 6. 4P. >/5 ;.. EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FI?8FIIID 40! Sta6anirea in co$(n 'e catre oa$enii cetatii a 6a$ant(l(i 6e care loc(ia( re0(lt in $o' evi'ent 'intr8(n 6roces 'e03at(t la ?@?; in %ata ca6itl(l(i 'in Ora'ea. Saten 'in Nai$on invin(iesc niste oa$eni U3eri 'in acel sat ca s(nt veneticiG cei invin(iti nea# res6ectiva ac(0atie5 s6eci%ican' c/. a( 6a$ant(l in co$(n c( oa$enii cetatii Solnoc inc 'e la ince6(t(l ase0arii nea$(l(i lor acolo?. Oa$enii cetatii5 '(6a c($ re0(lta 'in $ai $(lte 6ricini 'e03at(te in %ata ca6itl(li 'e Ora'ea5 avea( o s&(atie in%erioara io3a#ilor 'e cetateG (nii 'intre ei era( ri'icati ' catre re#e5 in (rnia (nor %a6te 'e vite7ie sa( 'e cre'inta 'eose3ite5 la o trea6ta s(6erioan 'evenin' io3a#i 'e cetate Itobagione&.. .de ca&tremibu& e>emptiG. Ei avea( o sit(atie in%erioar si in ra6ort c( taranii li3eri oas6e%i. N($eroase ca0(ri 7('ecate 'e ca6itl(l 'in Ora'e 'ove'esc 'ar0enia c( care oa$enii li3eri se a6ara 'e invin(irea 'e a %i oa$eni ai cetat2 si 'eci 'e a %i asi$ilati c( acesria ca stare 7(ri'ica si sociala. Oa$enii cetatii a( %ost siliti sa '(ca o l(6ta neintrer(6ta i$6otriva co$an'anrilo lor care se co$6orta( '(6a %el(l %e('alilor %aPa 'e s(6(si5 ca(t'n'5 6rin a3(0(ri si silnicii sa le 'i$in(e0e 6rivile#iile5 sa8i i$6ovare0e c( sarcini #rele5 sa le stir3easca 're6t(l ' 6osesi(ne. In %ata ca6itl(l(i 'e la Ora'ea s8a( 7('ecat 6lan#eri ale oa$enilor cetati i$6otriva s(tasilor lor5 care le8a( l(at $ai $(lti 3ani 'ecat o3li#atia le#ala5 i$6otriv5 castelanilor care ii as(6rea( c( 7('ecati si 'ari ne're6te5 i$6otriva (nor %e('ali care I ra6ea( 6a$ant(rile5 c($ se 6lan# oa$enii cetatilor Ara'5 Sat( Mare si Crasna. Pentn reca6atarea 6a$ant(rilor ra6ite5 ei 6oarta l(n#i 6rocese5 'ove'in'(8si (neori 're6tatea Alteori5 c(noscan' caracter(l 6artinitor al 7(stitiei vre$ii5 si8a( %ec(t sin#(ri 're6tate atacan' 6ro6rietatile $a#natilor5 ca(0an' 'istr(#eri si 6a#(3e inse$nate %e('alilo sa$avolnici. M(lri$ea 6roceselor 'ove'este %ra$antarea5 a#itatia ce 'o$nea in ran'(rili oa$enilor cetatii5 trans%or$arile 6rin care trecea( acestia5 i$6in#erea lor intr8o stare social2 in%erioara5 (r$an' soarta 'o$eniilor cetatii care
a7(n# tot $at $(lt in sta6anirea (no %e('ali. Starea sociala 'e tarani a oa$enilor cetatii re0(lta si 'in s&(atia lor 7(ri'ica5 %iint 6(si in aceeasi cate#orie c( oas6etii5 c( 7elerii si c( taranii. Mai re0(&a5 in al 'oilea ran' aceasta stare si 'in %a6t(l ca ni$eni 'intre oa$enii cetatii5 'intre ('vornici sa( 'intn cei s(6(si vre(nei in'atoriri servile5 n( 6(tea %i a'$is la 6reotie. Re0(lta5 in s%arsit5 s 'in %a6t(l ca ei 6(tea( %i scosi 'in sit(atia lor 'e oa$eni ai cetatii si 'ar(iti (nor %e('al laici sa( ecle0iastici. Masa 6o6(latiei r(rale n( o %or$a(5 insa5 6at(rile a$intite $ai s(s5 ci tarani$et li3era5 alcat(ita 'in oas6eti coloni0ati5 'ar $ai ales 'in tarani$ea li3era 'in o3sti5 care 6e $as(ra ce se 'e0volta %e('alis$(l5 a7(n#ea tarani$e 'e6en'enta. Pana in 6ri$e 7($atate a secol(l(i al FIII8lea5 6ro6ortia 'intre cele 'o(a cate#orii 'e tarani s8a $en6n(i $ %avoarea tarani$ii li3ere 'in o3sti. Din a 'o(a 7($atate a acest(i secol5 n($ar(. taranilor H3eri a sca0(t5 in (r$a noii o%ensive a no3ili$ii5 care a re(s& sa cotro6eascc alte 6a$ant(ri taranesti5 re'(can' la starea 'e ser3ie 6ro6rietarii 'e 6ana at(nci ai acestora5
?
Ibidem. 6. ;>.
202 IMPLINIRI STATALE Tot(si5 tarani$ea li3era n8a 6(t(t %i 'es%iintata c( tot(i5 in ci('a o%ensivei siste$atice Intre6rinse I$6otriva sa 'e sta6anii 'e $osii. In aceasta vre$e 55oa$enii li3eri: se carac8teri0a(5 in 6ri$(l ran'5 6rin li3ertatea social8 7(ri'ica si a6oi5 in (nele ca0(ri5 6rin li3ertatea econo$icaG li3ertatea so rial87(ri'ical se eA6ri$a in 're6t(l 'e li3era stra$(tare. O 6at(ra a tarani$ii li3ere 'in Transilvania a acest(i ti$6 o %or$a( ele$entele straine5 coloni0ate 'e re#ii Un#ariei5 oas6etii sasi si sec(i. Masa tarani$ii li3ere era %or$ats 'in $e$3rii o3stilor satesti ro$anesti5 care5 6ana la $i7loc(l secol(l(i al FT)8 lea5 s(nt %oarte n($eroase5 rarin'(8se ince6an' 'in a 'o(a 7($atate a acest(i secol5 %ora sa 'is6ara insa c( tot(i5 nici c"iar in veac(l (r$ator. C"iar si at(nci can' a7(n#e5 6artial sa( in intre#i$e5 in sta6anirea (n(i %e('al5 o3stea Tsi $ai 6astrea0a oarecare li3ertate5 iar 6a$ant(l este sta6anit in co$(n 'e $e$3rii o3stii =populi&G si 'e no(l sta6an. Este vor3a5 %ireste5 'e o 6erioa'a 'e tran0itie5 care 6oate %i $ai l(n#a sa( 'e $ai sc(rta '(rata5 '(6a i$6re7(rari5 si care se inc"eie5 'e o3icei5 6rin aservirea o3stii si a loc(itorilor ei. In %a0a 'e tran0itie5 loc(itorii o3stilor era( oa$eni li3eri =liberiG 'in 6(nct 'e ve'ere social87(ri'ic5 in %a6t insa li3ertatea lor era 'in ce in ce $ai li$itata5 6e $as(ra intaririi %e('alis$(l(iG o3l7#atiile in nat(ra sa( in $(nca %ata 'e sta6an trans%or$s 6e acesti 55li3eri: in oa$eni 'e6en'ent45 c( 're6t 'e li3era stra$(tare. Ras6an'irea si $se$natatea o3stilor satesti transilvane s(nt a'everite 'e n($eroase 'oc($ente ale vre$ii. Ast%el5 in act(l 'e con%ir$are 6entr( $osiile 3isericii 'in Ara'5 'in an(l ?@=@8?@=/5 se 6o$enesc $ai $(lte o3sti satesti5 in care tarani$ea '(cea o eAistenta li3eraG %iecare %a$ilie taraneasca avea o #os6o'arie 6ro6rie?. Aceasta (nitate econo$ics %a$iliala5 incor6orata intr8o o3ste sateasca5 se n($ea 55soarta: =&onG. C( (n sin#(r 6rile7 s(nt 6o$enite5 in re#i(nea Ara'(l(i5 0ece sate c( tarani li3eri invecinate 6a$ant(rilor 3isericii. Din acest eAe$6l( se 6oate 'e'(ce 6ro6orria taranilor li3eri 'in Transilvania la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea si ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea. Tot 'in acest act 'e 'anie 6entr( 3iserica 'in Ara' se $ai 6ot tra#e si alte concl(0ii. In (nele sate tarani$ea n( era o$o#ena s(3 as6ect social si 7(ri'ic. AlSt(ri 'e tarani$ea li3era5 eAista si tarani$ea care5 i$6re(na c( 6a$ant(l5 a7(nsese in 'e6en'enta 3isericii 'in Ara'. Ast%el5 in sat(l !alsa 3iserica avea 'oar sa6te sorti 'e 6a$ant =&eptem &orte& de terraG. Aceasta insea$na ca sa6te %a$ilii taranesti 'e vieri a7(nsesera5 i$6re(na c( 6a$ant(l lor5 in 'e6en'enta 3isericii. In sat(l Saris5 3iserica avea 'oar cinci #os6o'arii =man&ione&G taranesti in 'e6en'enta sa5 rest(l taranilor %iin' li3eri5 avan' 6a$ant(l in co$(n5 iar 'aca se $area n($ar(l lor se in$(ltea( si sortile =&i nument& eontm. augmentatibur. debent ei& augmentari et&orte&G. ceea ce insea$na ca 6a$ant(l se i$6artea 6erio'ic5 6rin tra#ere la sorti5 '(6a necesitatile co$(nitarii. O alta re#i(ne (n'e 'oc($entele atesta eAistenta tarani$ii li3ere ro$anesti train' in o3sti se a%la in 6artea s('8 estica a Transilvaniei5 in Tara Fa#aras(l(i. Tarani$ea li3era %a#arasana si o3stile satesti 'e aici era( or#ani0ate in acea 55tara a ro$anilor:5 6o$enita in ?@@@. In Tara Fa#aras(l(i a eAistat o 6(ternica tarani$e li3era n( n($ai in 6erioa'a
Ibidem. 6. @/8@<.
EUROPA E)ULUI MED?U nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 20 ev(l(i rne'i( ti$6(ri(5 ci si in ti$6(l 'e in%lorire a acestei intoc$iri socia%e8econo$io Doc($entar5 in veac(l al Flll8lea5 tarani$ea ro$ana H3era 'in Tara Fa#aras(l(i esi a$intita in sat(l Carta. Inainte 'e ?@@/ o 6arte a 6a$ant(l(i sat(l(i Carta a %ost ra6ii o3stii ro$anesti si 'ar(ita $anastirii 'e acolo =terrain ... e>emptam deBlacci&G1. Resti 6a$ant(l(i $ai ra$asese taranilor (n oarecare ti$65 ca' la ?@.@5 can' re#ele Bela G I)8lea a 'ar(it co$itel(i )incenri( $osia S0e& BTrei Sca(neD5 se s6(ne ca aceasta $osi era ase0ata intre 6a$ant(rile ro$anilor 'in Carta5 cele ale sasilor 'in Tara Barsei si al sec(ilor 'in Se6si@. Sate loc(ite 'e tarani li3eri s(nt 6o$enite si in co$&at(l Al3a. C( 6rile7(l reinnoir 6rivile#iilor 6e sea$a oas6etilor 'in I#"i( si Crica( la ?@/>5 li se "otarnicesc si sateli "otar(l lor se invecinea0a 6e o 6arte c( oa$enii 'in sat(l Sar' =cum populi& de villa "ard 6e 'e alta. 6arte c( sat(l S%. Martin =cum villa "ancti 9artiniG. iar 6e a
treia 6arte c oa$enii 'in sat(l B(cer'ea =cumpopuli& de Buc#ardp. Taranii 'in satele a$intite era li3eri5 n( a7(nsesera in 'e6en'enta vre(n(i %e('alG 'aca ar %i %ost sate aservite5 s8ar . 6reci0at n($ele 6ro6rietar(l(i5 asa c($ se 6roce'a 'e o3icei. Este o certit('ine si eAistenta o3stilor ro$anesti "a%e#ane si $ara$(resene in secoli al FTMea5 6(rernice inca in secolele (r$atoare5 ca si a o3stilor 0aran'ene si a celor 3anaten 'in re#i(ni c( relie% $ai inalt. In cne0atele B'istricte'D "ate#ane5 $ara$(resene5 0aran'en si 3anatene5 tarani$ea avea in %olosinta %a$ilia%a lot(rile 'e a#ric(lt(ra si 'e %anete 'ii "otar(l sat(l(i si sta6anea in 'eval$asie 6as(nile5 6a'(rile si a6ele. Este o 6rel(n#ire 're6t(rilor anterioare ale o3stii5 'e sta6anire in co$(n a 3(n(rilor %(nciare. De ase$enea o 6rel(n#ire in vre$e a (nor realitati anterioare este si sta6anirea in co$(n a (nor "otar 'e catre $ai $(lte sate. Cata vre$e o3stile satesti5 in #eneral5 si8a( $ai 6astrat li3ertatea5 ele n( a( %ac( o3iect(l (nor acte c( caracter 7(ri'ic si 'eci n( s(nt 6o$enite In 'oc($ente. Po$enireG lor in ase$enea inscris(ri5 care insea$na ince6(t(l s%arsit(l(i lor5 6er$ite insa c(noastereG (nor realitati o3stesri $ai vec"i sa( 'in $o$ent(l acela. EAista( ca0(ri 'e o3sti satesti ro$anesti ai caior $e$3ri n( era( aserviti co$6let o 'ata c( 'ar(irea lor5 "otaran'(8li8se (nele o3li#atii 'e nat(ra %e('ala5 care8i re'(cea( tot(si5 la o stare 'e 'e6en'enta concreta %ata 'e $i$astire. Ast%el5 este ca0(l celor /B 'e #os6o'arii =man&ione&G. a'ica %a$ilii taranesti 'in Transilvania5 care5 6otrivit act(l( 'e 'anie al re#el(i Bela al II8lea 'in ??/>5 tre3(ia( sa 'ea @9 === 'e 3olovani 'e san $anastirii 'in D3$3s5 6rec($ si oa$enii care avea( o3li#a6a sa 'ea acelei $anasrir 6iei 'e 7'er5 'e (rs5 cin#atori si coarne 'e 3o(r9. In intre# veac(l al Fll8Iea5 aservirea taranilor %ata 'e %e('al4 s8a $entin(t in aceastG %or$a inco$6leta. Io3a#irea co$6leta era incl (n %eno$en s6ora'ic in acest veac. Act(
? 1
Ibidem. 6. @==G H(r$(0a&i5 I*I5 6. <;. (I/ -. veac. <III. II5 6. KG H(r$(0a&i5 I*I5 6. @/9. / (I/ -. veac. <I. <II i <III. I. 6. /?=8/??G Zi$$er$ann8Yerner5 I5 6. KK8K>. 9 (I/ C5 veac. <I. <II i<III. I5 6. @.
4Z; IMPLINIRI STATALE 'e 'anie ai re#el(i Ste%an allll8lea 'in ??K; 6entr( $anastirea 'in Sanio3 8 7('. Bi"or esre %oarte concl('ent 6entr( c(noasterea sit(atiei 'e trecere a taranilor 'e la starea 'e oa$eni -i3eri la starea 'e 'e6en'ents. Intalni$ in acest act %a$ilii = amiliaeG 'ar(ite Inca 'e re#ele La'isla( I2 $estes(#ari5 li3ertini5 sl(#i. Re#ele !e0a al II8Iea a co$6letat vec"ea 'anie c( alte @9 'e sate. Taranii 'in cele @9 'e sate se i$6artea( in %el(l (r$ator2 ;9 'e case =domit&G. ;8 'e #os6o'arii =man&io$ie&G. ?@ case 'e 6escari =domu& pi&catommG. K case 'e calarasi =domit& eBuitumG. @9 'e #os6o'arii 'e vieri %man&io/ie& vinitor?nG. ?@ #os6o'arii 'e $estes(#ari =mamione& operanommG. K case 'e io3a#i =domit& iobagionumG. ?? case 'e li3ertini =domit& libertinorumG si /@ #os6o'arii 'e ro3i =mnn&ione&&ervommG>. Cele ;9 'e case si K. 'e #os6o'arii Bin total ?.;5 cari 55case: si 55#os6o'ari: a( aceeasi acce6(C(neD era( loc(ite 'e tarani5 carora n( ii se in'ica nici o stare sociaia si nici o o3li#atie %ata 'e no(l sta6an5 ceea ce insea$na ca 'e6en'enta lor era $ai (soara5 ca era( intr8o stare 'e se$ili3ertate. Cele ?@ case 'e 6escari si K 'e calarasi si ceie @9 'e #os6o'arii 'e vieri5 a'ica 9@ 'e %a$ilii 'e tarani ce le loc(ia(5 era( intr8o 'e6en'enta $ai stransa %ata 'e no(l sta6anG la $anastirea Sanio3 era( sl(#i c( o3li#atia 'e a 6esc(i5 'e a l(cra viile sa( 'e a 6a0i caii $anastirii. Cele ?@ %a$ilii 'e $estes(#ari tre3(ia( sa in'e6lineasca an($ite rn(nci 6entr( $anastire5 ca $estes(#ari sa( la an($ite eA6loatari $iniere. Aceeasi sit(atie o avea( si %a$iliile 'e $estes(#ari 'ar(ite la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea 'e re#ele La'isla( I $anastirii Sanio3@5 avan' %ata 'e $anastire o3li#atia 'e a8i 'a o 6arte 'in 6ro'(sele lor $estes(#aresti5 '(6a c($ se s6(ne li$6e'e 'es6re Ie$nar(l8str(n#ar 'ar(& la ?@=@8?@=/ 3isericii 'in Ara'/5 care tre3(ia sa 'ea an(al 3lsericii @= 'e vase sa( sa %aca an($ite l(crari in le#at(ra c( $eseria res6ecrivS5 c($ se 6reci0ea0a5 'e alt%el5 in 6rivinta le$narilor8str(n#ari5 care tre3(i( sa %aca 0avoare la 6orti5 vase si orice alte l(crari 'e le$narie. Cele sase case 'e io3a#i se a%la( intr8o 'e6en'ents $ai accent(ata %ata 'e no(l sta6an5 6e can' cele /@ 'e #os6o'arii 'e ro3i era( c( tot(l in sta6anirea %e('ai(l(i5 asa c($ era( ra6ort(rile intre ro3i si sta6anii lorG iar cele ?? case 'e li3ertini era( ro3i eli3erati5 in sit(atia trecerii 'e la ro3ie la starea 'e tarani 55li3eri:. Anali0a statistics a str(ct(rii social87(ri'ice a tarani$ii 'e6en'ente in aceasta vre$e este cat se 6oate 'e concl('enta. Pro6ortia intre cele @<? 'e #os6o'arii taranesti 'in cele @. 'e sate5 'ar(ite 'e re#ii La'isla( I si !e0a al Il8lea $anastirii 'in Sanio35 este (r$atoarea in ce 6riveste #ra'(l lor 'e 'e6en'enta2 6entr( ?.; BK@aD n( se 6oate 6reci0a c( certit('ine sit(atia social87(ri'ica5 'eci #ra'(l 'e 'e6en'enta %e('alaG .9 B?;5;/aD era( intr8o 'e6en'enta $ai stransa5 avan' o3li#atii In $(nca5 era( sl(#i la c(rteG 9/ B?.5>KaD era( ro3i sa( ro3i eli3erati si n($ai K B@5@?aD 'in %a$iliile taranesti era( in stare 'e io3a#ie 6ro6ri(80isa. Pro6ortia s8a $o'i%icat (lterior in 'e%evoarea %arani$ii li3ere5 io3a#ita intr8o $as(ra tot $ai $are5 '(6a c($ in ran'(l io3a#ilor vor a7(n#e si o 6arte 1 Ibidem, p. 4-6, 357-358. " Ibidem, p. 5. 3 Ibidem, p. 24. EUROPAE)ULU? MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 20= a sl(#llor si a ro3ilor eli3erati. N($ar(l io3a#ilor a %ost in conrin(a crestere %ar4 'e celelalte cate#orii sociale in
secol(l al Flll8lea. Din eAa$inarea sit(atiei cate#oriilor 'e tarani 'e 6e cele ?9 $osii ale 3isericii 'ir Ara'5 6otrivit act(l(i 'e 'anie 'in ?@=@8?@=/?5 re0(lta cresterea n($ar(l(i %a$iliiloi 'e io3a#i %ata 'e celela&e cate#orii caranesti. Din /.> 'e %a$ilii cate avea( cele ?9 sate ?K/ B9.5K=aD era( %a$ilii io3a#e5 iar rest(l 'e ?;. B.959.aD era( %a$ilii care avea( c sit(atie 7(ri'ica si sociaia 'i%erita2 vieri <. B@?5@/aD5 cara(si @? B.5>/aD5 sl(#i 82 B?95.@aD5 cei ce 'a( $iere ?9 B95?<aD5 in#ri7itori 'e vite . B?59=aD5 ('vornici ?K B.aD2 $estes(#ari / B=5>/aD5 6l(#ari @ B=5.KaD5 #os6o'arii ale 3isericii . B?59=aD si vistiernici @ B=5.KaD. )ierii5 cara(sii5 cei care sl(7ea( 'ecan(l(i5 in#ri7itorii 'e vite si $estes(#arii era( oa$eni In 'e6en'enta 3isericii5 era( sl(#i5 avan' o3li#atii in $(nca %ata 'e no(l sta6anG cei ce 'a'ea( $iere si $estes(#arii era( in aceeasi sit(atie5 c( 'eose3ire ca o3li#atia lor era atat in 6ro'(se5 cat si in $(nca. Sl(#ile in'e6linea( an($ite servicii servile la c(r'le 3isericii a%late in 'i%erite sate. Din aceasta sit(atie se 6oatePc(noaste 'r($(l 6arc(rs 'e tarani$e 6e calea ca'erii in 'e6en'enta %e('ala. A6roa6e 7($atate 'in tarani$ea 'in satele sta6an&e 'e 3iserica era io3a#a 6e la an(l ?@==. In (nele sate5 ca 'e 6il'a Bar' si Ho$oroc5 io3a#ii era( in 6ro6ortie 'e ;=aG in altele5 c($ era( M#"Iier si Senc(ral5 6rocent(l taranilor co$6let io3i#iti n( se ri'ica 'ecat la ?=a. Proces(l 'e re'(cere la starea 'e io3a#ie a oa$enilor li3eri sa( a acelora ce se a%la( intr8o 'e6en'enta $ai (soara era intr8o 'ina$ica contin(S. Cei a$enintati c( io3a#irea isi a6ara( li3ertatea 6rin toate $i7loacele ce le statea( la in'e$ana5 re(sin'5 (neori5 sa sca6e 'e cotro6irea %e('alaG 'e cele $ai $(lte on5 insa5 l(6ta lor era in%ranta. Ca0(rile atat 'e n($eroase5 a$intite in 55Re#istr(l 'e la Ora'ea:5 'e io3a#i invin(iti 'e %lirt5 'e (ci'eri5 'ove'esc 6ro6ortiile l(6tei taranilor trans%or$an in io3a#i5 care se insta6anesc as(6ra 3(n(rilor ce le8a( %ost cotro6ite si 6e care ei le socotea( 'e 're6t ale lor5 6e can' %e('alii isi a6ara( 6ro6rietatea casti#ata 6rin a3(05 c( a7(tor(l le#ii care ii 6artinea. In secol(l al Fll8lea5 $a7oritatea oa$enilor in 'e6en'enta %e('a-a a6artinea 3isericilor st $anastirilor. C"iar si #ra'(l 'e aservire a oa$enilor 'e6en'enti era in acest ti$6 $ai $are in ca0(l io3a#ilor 3isericilor si $anastirilor5 in co$6aratie c( al celor aserviti %e('alilor lai'. N( eAista $anastire $ai i$6ortanta sa( e6isco6ie5 care sa n( sta6aneasca n($erosi io3a#i. B(c(ran'(8se 'e s6ri7in(l 6(terii centrale5 3iserica si8a s6orit necontenit n($ar(l oa$enilor 'e6en'enti5 intr8o 6ro6orrie $ai $are 'ecat %e('alii laici. Ten'inta 3isericii era 'e a avea o sta6anire cat $ai co$6leta as(6ra s(6(silor sai5 'e aceea 6e (nii i8a 'eclarat io3a#i ne'es6artiri 'e aceasta =in&eparabile& iobagione&G. 6e altii a incercat sa8i re'(ca la starea 'e sl(#i ale 3isericii. Do(a ca0(ri 7('ecate in ?@?; in %ata ca6i'(l(i 'in Ora'ea s(nt concl('ente 'in acest 6(nct 'e ve'ere. Biserica incerca sa trans%or$e cinci oa$eni in #ra7'ari 6(rtatori 'e sea =&elli eri agazone&G. Acestia insa5 6(rtan' Ibidem. 6. @/8@<. 4ZQ IMPUNIRI STATALE %ier(l inrosit5 re(sesc sa sca6e 'e aceasta 6ri$e7'ie5 'ove'in'(8si starea lor 'e io3a#i ostasi =bellatore& iobagione&G ai 3isericii?. C"iar 'aca no3ilii n( avea(5 in aceasta vre$e5 in sta6anirea lor io3a#i atat 'e n($erosi ca 3iserica5 n($ar(l taranilor aserviti acestora a %ost5 tot(si5 in contin(e s6orire. In 6rocesele ver3ale ale 7('ecatilor 'e03at(te in %ata ca6itl(l(i 'in Ora'ea intre anii ?@=>8?@/. se 6o$enesc /@ 'e ca0(ri 'e io3a#i in 'e6en'ents %e('alP care a6ar in %ata 7('ecatii5 cei $ai $(lti invin(iti 'e %(rt. Este (n n($ar relativ $are5 'aca tine$ sea$a ca este vor3a 'oar 'e re#i(nea nor'8vest&a a Transilvaniei si n($ai 'e ca0(rile 'e 7('ecata 6astrate5 'eoarece rn(lte 'in 6rocesele ver3ale s8a( 6ier'(t. Io3a#irea taranilor 'e catre no3ili a %ost atat 'e vec"e sa( a6roa6e tot atat 'e vec"e5 ca si a celor io3a#&i 'e 3iserica. La ?@?/ (n io3a# c( n($ele !"eor#"e se #asea in sta6anirea no3il(l(i I6olit5 'ar se 6reci0ea0a ca acest io3a# %(sese inainte in sta6anirea alt(i no3il5 An'rei. I$6re7(rarile in care acel io3a# si8a sc"i$3at sta6an(l n( se c(nosc5 'ar tre3(ie retin(t %a6t(l ca el era in stare 'e io3a#ie 'intr8o 6erioa'a $ai vec"e5 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i ai Fll8lea. Proces(l 'e io3a#ire a taranilor li3eri a c(nosc(t (n rit$ variat. Uneori a %ost $ai ra6i'5 alteori $ai incet5 in ra6ort 'e n($eroase con'itii5 'e loc5 'e tira65 'e 'ensitate a 6o6(lariei. Aceste i$6re7(rari eA6lica si (n alt %a6t5 an($e io3a#irea5 tre6tata5 in ca0(l 6roceselor $ai lente. Un rasti$6 oarecare5 $ai l(n# sa( $ai sc(rt Q iarasi in ra6ort 'e n($erosi %actor4 locali Q5 taranii s8a( #asit intr8o %a0a 'e tran0itie 'e la scarea 'e oa$eni ii3eri la aceea 'e io3a#i. De aceea5 (nii tarani5 io3a#i 'in 6(nct(l 'e ve'ere social87(ri'ic5 se $ai consi'era( in %a6t oa$eni li3eri@. In (nele ca0(ri5 io3a#( avea( o sit(atie $ai 3(na 'ecat oa$enii cetatii5 $otiv care li 'eter$ina sa res6in#a incercarea 'e a %i trans%or$ati in oa$eni ai cetatii. Cate#oria sl(#ilor isi '(cea viata5 in $ai $ica $as(ra5 in #os6o'arii taranesti5 $area lor $a7oricate train' la c(rtea sta6an(l(i 'e 6a$ant Q 3iserica5 no3il5 re#e Q5 (n'e in'e6linea( %el(rite $(nci servile. Alte sl(#i era( in sl(73a 'i%eritilor %e('ali5 6e 'o$eniile acestora. Deoarece traia( 6e lan#a c(rtile %e('ale5 sl(#ile n( avea( la ince6(t #os6o'arii 6ro6rii5 n( avea( 6a$ant5 vii5 %anete si nici inventar vi( sa( $ort si 'e aceea era( intretin(te 'e sta6an(l %e('al5 intra( in 55%a$ilia: sta6an(l(i. Din aceeasi ca(0a5 aceasta cate#orie 'e tarani se $ai n($ea si oa$eni 'e c(rte5 udvomici. Can' n($ar(l acestor
sl(#i a s6orit5 ele a( %ost intre3(intate si la $(nca ca$6(l(i5 silite5 6rin a$enintare si 6rin constran#ere %i0ica5 sa l(cre0e 6entr( %e('al. In acest ca05 sl(#ile avea( 6a$ant(l lor5 a'ica lot(rile 'ar(ite 'e sta6an(l %e('al5 6e care isi inte$eia( #os6o'arii. A7(nse in aceasta sit(atie5 sl(#ile se a6ro6ie tot $ai $(& 'e taranii 'e6en'ents in #eneral5 'e io3a#i5 ast%el ca in c(ran' ele se vor conto6i c( cate#oria acestora. ? Ibidem.N. ;?.
2
Ibidem. p. 4P!8Z.
EUROPA E)ULUI MEDIU PCUSIC: BSECOLELE FII8FIIID 9C Marea $a7oritate a acestor cate#orii taranesti Q sl(#ile5 ('vornicii5 sl(7itorii Q esG 6o$enita 'e 'oc($ente 6e $osiile re#el(i5 la c(rtile 'e 6e acele $osii5 6e ale 3iseric &i $ai rar 6e ale %e('alilor. . . Uneori sl(#ile s(nt 'ese$nate c( ter$eni in le#at(ra c( $(ncile 6e care le in'e6linea la c(rtea sa( 6e $osia %e('ala. Ast%el5 in secolele FI8FII 6o$enirea ('vornicilor esi tot $ai %recventa5 atat a celor 'e la c(rtile 'e 6e $osiile re#el(i5 cat si a celor 'e la c(rtii 3isericilor si5 $ai rar5 a celor 'e la c(rtile %e('alilor lai'. Ei s(nt atestati5 'e o3icei5 c casele sa( %a$iliile lor si %oarte rar c( #os6o'arii. Re0(lta ca sl(#ile traia(5 a6roa6e i totalitatea lor5 6e la c(rtile %e('ale sa( in 7(r(l acestota5 in'e6lin$' (nele $(nci servil la c(rte sa( altele in a%ara ei5 care n( necesita( insa inte$eierea 'e #os6o'arii 6ro6r5 in sat. C( cat 'o$eniile %e('ale s8a( or#ani0at $ai 3ine5 c( atat acestea a( 'evenit $ai intins si c( atat c(rtile %e('ale a( 'evenit $ai statornice5 n($ar(l 'i%eriteior cate#orii 'e sl(# a s6orit5 alat(ri 'e ale celorlalte cate#orii 'e oa$eni 'e6en'enn. Daca 6e la $i7loc( secol(l(i al Fll8%ea5 6e cele @9 $osii ale $anastirii 'in Sanio3 8 7('. Bi"or5 se a$intesi ?9 case 'e sl(#i5 care in $o' cert avea( aceasta sit(atie5 si ;/ 'e %a$ilii5 care 6(tea( i tot In aceeasi stare la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea5 6otrivit 'aniei 'in ?@=@8?@=/ G re#el(i E$eric 6entr( 3iserica 'in Ara'45 n($ai in ?/ sate sa( $osii eAista( .@ 'e %a$ili 'e sl(#i5 care in $o' si#(r era( sl(#i 'o$estice5 'eoarece se s6eci%ics in 'oc($ent ci in li$3a 6o6or(l(4 se n($esc 55sl(#i: =nomina illorum Btti d5untur vulgo &ulgaG. alat(r 'e care eAista( alte ?=? 'e %a$ilii5 care5 %oarte 6ro3a3il5 in'e6linea( $(nci servile 5 c(r%ile 3isericii5 'eci era( tot sl(#i. Intalni$ c"iar la o sin#(ra c(rte5 c($ era cea 'ir Ho$oroc5 // 'e %a$ilii5 In $o' cert 'e sl(#i5 si alte @= 'e %a$ilii care in'e6linea(5 'e ase$enea5 $(nci 'o$estice servile. C(rtea 'e la Ho$oroc5 '(6a n($ar(l $are al sl(#ilor5 se 6are ca era cea $ai i$6ortanta5 cea $ai 'e0voltata 'intre c(rtile 3isericii 'in Ara' 'e 6e cele ?/ $osii. Si in aceasta sit.(ar.ie5 insa5 $a7oritatea sl(#ilor traia( in case la c(rtea %e('al(l(i sa( in 7(r(l c(rtii5 'eci n( avea( #os6o'arii in satG 'oar vieni loc(ia( in #os6o'Triile lor in $i7loc(l teren(rilor 6lantate c( vita. S6re 'eose3ire 'e sl(#ile si 'e ('vornicii 'e la c(r'le %e('ale si 3isericesti5 care in 6ri$ele ti$6(ri n( avea( #os6o'arii 6ro6rii si traia( in $area lor $a7oritate la c(rte5 ('vornicii re#el(i avea(5 'e o3icei5 'e la ince6(t 6a$ant in 6osesia lor5 6e care si8a( inte$eiat #os6o'arii. EA6licatia se #aseste in %a6t(l ca re#ele avea (n n($ar $ai $are 'e sl(#i si ast%el si8a 'at sea$a $ai 'evre$e ca este $ai renta3il5 'in 6(nct(l 'e ve'ere econo$ic5 sa n( intretina 6e socoteala venit(rilor $osiilor sale (n n($ir atat 'e $are 'e oa$eni5 ci (nii sa contri3(ie ei insisi5 6rin 'arile 6e care le 6latea(5 la intretinerea c(r(lor sale5 'istri3(in'(8le5 'e aceea5 6a$ant. Inca 'in 6ri$ele 'oc($ente in care se a$intesc ('vornici re#ali5 se 6o$eneste si 6a$ant(l acestora. La ??;; re#ele E$eric 'ar(ia co$itel(i La(renti( (n 6a$ant 'e 8 6l(#(ri l(at 'e la ('vornicii re#el(i5 / 6l(#(ri 'e 6a$ant arator si @ 6l(#(ri 'e
Ibidem. 6. @/8@<.
210 IMPUNIRI STATALE 6a'(reC5 iar la ?@?; re#ele An'rei al II8Iea 'ar(ia ar"ie6isco6(l(i 'e Stri#oni( sat(l )inV5 7('. Al3a5 i$6re(na c( ('vornicii 'e 6e acel 6a$ant@. In aceasta sit(atie5 intre sl(#ile re#el(i5 ('vornici si io3a#ii 6ro6ri(80isi5 'eose3irea consta 'oar in %a6t(l ca 6a$'nt(l 6e care era( ase0ate sl(#ile n( le a6artinea acestora c( 're6t 'e $ostenire5 asa c($ il 6ose'a( io3a#ii5 ci era al re#el(i5 s(3 7(ris'ictia car(ia se #asea(. In c(ran'5 insa5 sl(#ile vor 'eveni io3a#i 6ro6ri(80isi. Cea $ai ($ila cace#orie sociala 'in ev(l $e'i( a %ost aceea a ro3ilor. Pri$a c"esti(ne care tre3(ie la$(rita este aceea a ter$inolo#iei. C( ce ter$eni s(nt 'ese$nati in i0voarele conre$6orane5 'i6lo$atice5 7(ri'ice si naracive5 ro3iiV De clari%icarea acestei 6ro3le$e 'e6in'e in 3(na $as(ra? si intele#erea altor iac(ri ale ro3iei. Ter$en(l #eneric 6enrr( 'ese$narea acestei cate#orii a societatii %e('ale 'in Transilvania secolelor FII8FIII este acela 'e &ervu&:&ervi 6entr( 6ersoanele 'e seA 3ar3atesc si ancilla!ancillae 6entr( cele 'e seA %e$eiesc. Cate#oria ro3ilor este 'ese$nata in i0voarele conte$6orane5 $ai rar5 si c( ter$en(l 'e mancipium:mancipia. 6entr( a$a[n'o(a seAele. I0voarele constit(irii ro3iei era( $ai $(ite. Un o$ li3er 'evenea ro3 can' a7(n#ea in 6rinsoare c( 6rile7(l 'i%eritelor ra03oaie Q 'e alt%el5 la toate 6o6oarele i0vor(l ro3iei a %ost in 6ri$(l ran' ca6tivitatea Q5 6rin casatorie c( (n ro35 in (r$a (nor o3li#atii si 'atorii nei$6linite5 in (r$a (nor %a6te savarsite sa( 6rin acce6tarea ro3iei 55'e 3(na voie: 'in 6artea (nor 6ersoane a7(nse intr8o sit(atie $ateriala 'is6erata. Toate aceste i$6re7(rari 6(tea( %ace 'intr8(n o$ li3er (n ro3. In a%ara 'e aceste i$6re7(rari5 o 6ersoana 'evenea ro3 6rin %a6t(l 'e a se %i nasc(t 'in 6arinti ro3i sa( in (r$a vin'erii sale ca ro3. In a%ara 'e 6reci0arile l(i Si$on 'e +e0a atat 'e concl('ente/5 (n testa$ent intoc$it la ?@>9 este #raitor in ceea
ce 6riveste ro3ii 6roveniti 'in 6ri0onierii 'e ra03oi. Prin acest inscris se eli3era 6entr( tot'ea(na o roa3a c( n($ele Ancilla5 'e nea$ #er$an5 care %(sese 6ri0oniera i$6re(na c( %etita sa5 Elisa3eta?. Doc($ente conte$6orane o%era 'ove0i si 6entr( cate#oriile 'e ro3i 6roveniri 'in van0are. Co$ert(l 'e ro3i era %recvent in Re#at(l (n#ar in secolele FIQFIII5 atat in eel intern5 cat si in eel eAtern c"iar. Decretele re#ilor Ste%an I5 La'isla( I si Colo$an Cart(rar(l contin $ai $(lte 'is6o0itit 'in care re0(lta van0area8c($6ararea ro3ilor. Pentr( ne6lata 'atoriilor5 (n o$ li3er 'evenea ro3. Un ca0 7('ecat in %ata ca6itl(l(i 'elaOra'eala ?@?. 'ove'este c($ %oil (n(i io3a#5 S(35 aa7(ns ro3(l (n(i no3il 6entr( ca n(8si 6(t(se 6lati 'atoria la ti$6.. De ase$enea5 (n o$ al cetatii Cl(75 ne6(tan'(8si 6lan o 'atorie 'e sase $arci5 c( care %(sese #lo3it 6rin 7('ecata5 a %ost 0alo#it5 i$6re(na c( sotia si c( %i(l sa(5 3(nic(l(i (n(i 6reot5 ra$anan' in sit(atia 'e ro3i $(lta vre$e5 6ana la 6lata 'atoriei5 trecan' 'e la 3(nic la tata si a6oi la cre'itor4K. Savaisirea (nei
? @
Ibidem. 6. ?K8?<. Ibidem. 6. ?<?. / "cript. rer. 0ung.. I5 6. ?;/. 4 (I/ -. veac. <III. II5 6.@.K8@.<. . Ibidem. I. 6. <>. ; Ibidem. p. ?9<.
EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSEC=LEI/ FII8FIIID8 9?? in%racti(ni #rave '(cea la starea 'e ro3ie (n o$ li3er. Dintre aceste in%racti(ni5 %(rtii este a$intit eel $ai 'es. Un o$ li3er5 6rins as(6ra %(rt(l(i intaia oara5 6(tea sa8s rasc($6ere vina 'aca avea avere sa( era van'(t ro3. Daca savar7ea %(rt '(6a ce %(sest van'(r ca ro35 era s(6(s le#ilor 6rivitoare la ro3i5 iar 'aca se %ecea vinovat 'e %lirt si i treia oara i se l(a viata. C"iar si co6iii (n(i o$ li3er 6rins as(6ra %(rt(l(i5 'aca erat trec(ti 'e 0ece ani5 'eca'ea( in starea 'e ro3ie. Re#istr(l 'e la Ora'ea o%era eAe$6t 'es6re 'eca'erea in aceasta stare a (n(i o$ li3er 6rins as(6ra %(rt(l(i. Ast%el5 in %at2 ca6itl(l(i 'in Ora'ea se 7('eca5 la ?@?;5 ca0(l (n(i )italis ac(0at 'e %lirt. AcestaG ne6(tan'(8se 'e0vinovati5 a %ost van'(t5 ca0an' ast%el in ro3ie i$6re(na c( sotia si co6iii5 l(an'(8i8 se si roa3a si toate celelalte 3(n(ri?. Mai t'r0i(5 can' ro3ia a a7(ns in re#resG sotia si co6iii (n(i o$ li3er 6rins as(6ra %(rt(l(i n( $ai s(%erea( ase$enea #rave consecinte. Intr8(n 'ecret al re#el(i An'rei al II8lea 'in an(l ?@/?5 se 6reve'ea ca sotii& "otilor sa( ale tal"arilor si co6iii acestora sa n( %ie v'n'(ti ca ro3i 6entr( vina tatal(i@. Casatoria (nei 6ersoane li3ere c( (n ro3 avea 're6t consecinta 6ier'erea li3ertatii. Co6iii nasc(ti 'intr8o ase$enea cSsatorie (r$a( con'lria sociala 'e 'inainte 'e casatorie a 6arintilor. Co6iii nasc(ti 'in 6arinti ro3i constit(ia( i0vor(l eel $ai 'e sea$a al acestei cate#orii sociale5 6rin alirnentarea ro3iei 6ana la 'is6aritia &i trans%or$area sa in s.er3ie. Intr8(n 'oc($ent 'e 'anie ai re#el(i Ste%an al Ill8lea 'in an(l ??K; 6entr( $anastirea Sanio35 intre satele 'ar(ite se a$inteste si (n(i c( n($ele U'varn(& Ba0i 'is6ar(tD5 c( trei0eci 'e #os6o'arii 'e ro3i =man&ione& &ervommG. iar intre cate#oriile 'e oa$eni 'e6en'enri 'e $anastire s(nt 6o$enite si 'o(a #os6o'arii 'e sl(#i I&ervitoriG sa( 'e io3a#i/. N( 6(tea( %i ale sl(#ilor aceste man&ione& &ervorum. 'eoarece in acelasi 'oc($ent sl(#ile s(nt 6o$enite 'i%erit2 6atr( case 'e sl(#i 'e casa =Buator domu&. cubiculariorum $ratrumG. N( 6(tea( %i nici io3a#i5 'eoarece si io3a#ii s(nt a$intiti 'eose3it 'e $ai $(lte ori5 c( ter$en(l si$6l( 'e #os6o'arii =man&ione&G. iar o sin#(ra 'ata c( s6eci%icarea 55case 'e io3a#i: =&e> domu& iobagionuniG. De ase$enea5 intr8(n 'oc($ent e$is 'e cancelaria re#el(i Bela al Ill8lea in an(l ??>?5 in care se insira $osiile $Tnastirii inte$eiate 'e co$itele +(lc"eI lan#a So$es Q 7('. Sat( Mare5 se a$intesc si // 'e #os6o'arii 'e ro3i =man&ione& &ervommG. alat(ri 'e io3a#ii care sl(7esc c( cai rnanastirii =iobagione& in eBui&erviente&G si in a%ara. 'e 6a'(rari5 $orari5 calareti5 6a0itori 'e 6orci9. Ro3(l n( era socotit 6ersoana5 ci l(cr(5 o3iect5 6ro6rietate 6rivata a sta6an(l(i5 cat4 vre$e era in starea clas&a 'e ro3ie. El era li6sit 'e orice 're6t(ri civile. Ro3ii si roa3ele n( n($ai ca n( 6(tea( a6area in 7(stitie ca 6arati i$6otriva sta6an(l(i lor5 'ar nici eel 6(tin $art(ria lor in %ata %or(rilor 'e 7('ecata n( era a'$isi. Can' se 7('eca( c( cineva5 ro3ii era( re6re0entati in 7(stitie 'e sta6in(l lor. Ei n( se 3(c(ra( 'e nici o 6rotectie 1 Ibidem, p. 107. 2 Ibidem, p. 250. 3 Ibidem, p. 4-6. 4 Ibidem, p. 6-8.
9?@
IMPLINIRI STATALE sa( ocrotire 'in 6artea o%icialitatiiG 'oar 3iserica5 teoretic5 ii 55ocrotea: ca 6e niste 55%iinte ($ane:. Un ro3 n( 6(cea a7(n#e cleric inainte 'e a %i o3tin(t li3ertatea 'e6lina 'e la sta6an(l sa(. C"iar 'aca sta6an(l n( avea 're6t(l le#al 'e a8i l(a viata5 tot(si (ci'erea (n(i ro3 n( atra#ea '(6a sine alta 6e'ea6sa 'ecat 'es6i#(3irea sta6an(l(i 6rin 3ani sa( 6rin inloc(irea c( (n alt ro3. El 6(tea %i van'(t5 'ar(it sa( trans$is ca orice alt titl(. Ro3(l era 6ro6rietatea sta6an(l(i5 traia 'e 6e (r$a acest(ia5 n( 6ose'a $i7loace 'e 6ro'(ctie si $(ncea c( inventar(l sta6an(l(i. Ro3ii era( 'e trei cate#orii2 re#esti5 cei ce traia( 6e $osiile re#el(i sa( ale re#ineiG 3isericesti5 care isi '(cea( eAistent.a 6e 6ro6rietatile 3isericilor sa( ale $anasririlorG ro3ii no3iliari5 cei care traia( 6e $osiile %e('ale laice.
Fiecare 'intre aceste cate#orii se i$6artea5 la ran'(l sa(5 In alte 'o(a2 cea 'intai incl('ea ro3ii care traia( la c(rtea sta6an(l(i res6ectiv Bre#e5 re#ina5 e6isco6ie5 $anastire5 no3iliD si in'e6linea( an($ite $(nci servile5 'ar $ai ales se in'ele$icea( c( (nele $estes(#(ri. Acestia era( ro3ii 'o$escici. In sc"i$3(l acestor $(nci5 ro3ii era( "raniri 'e la 3(cataria sta6an(l(i sa( 6ri$ea( o ras6lata in nat(ra5 Aceasta sit(arie a %ost5 'e alt%el5 co$(na tarilor 'in a6(s(l E(ro6ei si celor 'in rasarit. *egea &ailed. 6rec($ si +ravila m&a $enrionea0a in n($eroase ran'(ri acesti ro3i c( oc(6atiile lor5 sl(#i 'e c(rte5 %ierari5 $esteri a(rari5 crescatori 'e 6orci5 #ra7'ari5 viric(ltori. Averea acestora era consi'erata 6ro6rietacea sta6an(l(i. A 'o(a cate#orie 'e ro3i traia in a%ara c(rrii sta6an(l(i5 6e $osiile acesti(a5 in 3or'eie sa( salase 6ro6rii5 in'eletnicin'(8se c( $(ncile a#ricole sa( c( (nele $estes(#(ri satesti. Eiin'ca 6ri$isera (n lot 'e 6a$ant5 6e care isi avea( salas(l5 acesti ro3i se $ai n($ea( bene iciari. Ei se n($ea( si ro3i con'itionari =&ervi conditionariG. -e#ati 'e #Ue:. In a6(s(l E(ro6ei5 ro3ii sta3iliri 6e $osia (n(i sta6an se n($ea( &ervi ca&&ati si era( consi'erati le#ati 'e $osia res6ectiva 6rin le#at(ri ere'itare5 ne6(tan'8o 6arasi. 55Ro3ii 6a$an$l(i:5 c($ se $ai n($ea(5 isi c(ltiva( 6a$ant(l lasat lor in %olosinta ori era( #revati 'e o3li#atii i$6ovaratoare5 in 6ro'(se si In 0ile 'e claca.
c' Asezarea secuil r si c l nizarea sasil r' Cavalerii teut ni in Tara >arsei
A&ezarea &ecuilor. Pro3le$a etno#ene0ei este (na 'in 6ro3le$ele c"eie ale isroriei %iecar(i 6o6or5 iar li6sa (nor i0voare narative concl('ente crea0a 'i%ic(ltati 'eose3ite in cercetarea ei. Aceste realitati se a6lica si in ca0(l etno#ene0ei sec(ilor. C"esri(nea ori#i$i lor are o 3i3lio#ra%le %oarte vasta. Cercetatorii s8a( i$6artit5 'e la ince6(t5 in 'o(a ta3ere. D(6a 6arerea (nora5 sec(ii ar %i 'e ori#ine $a#"iara5 n($ele sec(ilor Q &zi5elC Q inse$nan' o oc(6atie5 aceea 'e 6a0itor 'e #ranita. A 'o(a o6inie consi'era ca sec(ii %ecea( 6arte 'intr8o 6o6(latie 'i%erita sa( 'oar inr('ita c( (n#(rii. Cele $ai noi cercetari a( a7(ns la concl(0ia ca sec(ii s(nt re0(ltat(l (n(i a$estec 'e ele$ente etnice 'i%erite2 t(rcice orientale si (n#are. C"esti(nea %oarte corn6leAa a etno#ene0ei sec(ilor n( $ai 6oate %i asta0i 6rivita in $o' si$6list5 6rin a'o6tarea (neia EUROPA E)ULUI MEDIU nCIASIC: BSECOLEIiE FH8FIIID 9?/ sa( a alteia 'intre aceste teorii. Pro3le$a se 6oate a3or'a 'oar avan' o 6rivtre 'e ansa$3l( as(6ra t(t(ror %actorilor social8econo$ici5 istorici5 etno#ra%ici5 lin#vistici sa( 7(ri'ici care a( con'itional 6roces(l 'e %or$are al acest(i #r(6 'e 6o6(latie5 n($ita in trec(i 55nati(nea sec(ilor:. Aceasta c"esti(ne se va 6(tea re0olva n($ai 6rin eAa$inarea %oarte atenta5 a$an(nnta si $(ltilaterala5 a t(t(ror i$6re7(rarilor in care s8a 'es%as(rat 6roces(. 'e %or$are si 'e evol(tie a societatii ro$anesti. Trei intre3ari 6ri$ea0a in cercetarea etno#ene0ei sec(ilor2 ce caracter a av(t #r(6(l etnic care %or$ea0a strat(l 'e 3a0a5 sa$3(rele viitoarei co$(nitati sec(iesri5 ce %el 'e #r(6(ri etnice ne$a#"iare s8a( alat(rat c( ti$6(l5 s6ontan sa( 'in initiariva stat(l(i %e('al (n#ar5 acest(i n(cle(5 can' si in ce con'7oi istorice s8a( ase0at sec(ii in Transilvania5 venin' 'in teritoriile oc(6ate 'e ei anterior si 'aca #r(6(rile ori#inare 'e sec(i ase0ati in est(l si s('(l Transilvaniei a( %ost co$6letate c( colecrivicati $ai $ici5 'e ori#ine $a#"iara. Sec(ii5 in ci('a li$3ii vor3ite5 %oarte a6ro6iata 'e cea $a#"iara5 a( %ost consi'erati in intre# ev(l $e'i( ca o 6o6(latie a6arte. In c(rs(l ase0arii lor in Transilvania5 e7 era( 'e7a o 6o6(latie 'e li$3a $a#"iara. Aceasta 'ove'este ca5 inainte 'e a se sta3ili in teritoriile (n'e loe(iese asta0i5 sec(ii a( conviet(it ti$6 in'el(n#at c( (n#(rii. Prel(area in scrierea r(nica sec(iasca a catorva se$ne 'in al%a3et(l #recesc si #la#olitic 6entr( notarea (nor s(nete B%5 "5 lC etc.D5 care li6sesc 'in toate li$3ile t(rcice5 'ar care eAista( in 6roto$a#"iara5 'eci a'a6tarea al%a3et(l(i 'e ori#ine t(rcica s6irit(l(i li$3ii $a#"iare5 este5 intre altele5 o 'ova'a #raitoare in aceasta 6rivinta. Con%or$ (lti$elor 6areri5 sec(ii a( %ost (n tri3 t(ranic care s8a alat(rat tri3(rilor (n#are %oarte 'evre$e5 c( $(lt inainte 'e ase0area (ni(nii tri3(rilor (n#are in 3a0in(l D(narii Mi7locii. Conviet(irea sec(ilor c( (n#(rii in 6ra#(l 6atr(n'erii acestora 'in (r$a 6e teritori(l Pannoniei este atestata 'e $ai $(lte i0voare narative $e'ievale. Atat AnonI$(s?5 cat si cronicar(l Si$on 'e +e0a@5 a%ir$a. ca inainte 'e 6atr(n'erea (n#(rilor In Ca$6ia Tisei5 sec(ii le8a( iesit inainte si a( c(cerit i$6re(na Pannonia5 a6oi train' laolalta c( (n#(rii. I0voarele Q 3e&ta 0itngarornm a l(i AnonI$(s5 -#ronicon +ictum 'indobonen&e &i -#romca 0ungarortnn a l(i T"(roc0i Q5 relatan' aceste inta$6lari5 s(3linia0a (n %a6t 'e$n 'e retin(e5 an($e ca sec(ii l(6ta( in %r(ntea ar$atei (n#are5 in avan#ar'a. D(6a vec"ile o3icei(ri ale no$a0ilor5 6o6(latiile ce se alat(ra( 'e 3(na voie sa( 6rin constran#ere altora $ai 6(ternice5 era( 'atoare sa l(6te in %r(nte. Ast%el5 vor3in' 'es6re ca3ari %5abaroiG. Constantin Por%iro#enec(l s6(ne ca acestia5 alat(ran'(8se (n#(rilor5 $er#ea( la l(6ta inaintea lor/. Sec(ii5 ca 6o6(latie asociata (n#(rilor5 avea( aceeasi o3li#atie 'e a l(6ta in avan#ar'a5 iar la retra#ere5 in arier#ar'a. C"iar si in li6sa (nor i0voare istorice5 ar"eolo#ice si etno#ra%ice5 %oarte concl('ente5 nein'oielnice5 ori#inea t(rcica a sa$3(rel(i co$(nitatii sec(iesti ra$ane cea $ai
?
AnonI$(s5 6. ?=?5 ?=9. 8 Si$on 'e +c0a5 in "cript. rer. 0ung.. I5 6. ?K@. / Por6"Iro#eniriis5 (e ar ?.. ca6. /;.
IMPI-NIRI STATALE 6la(0i3ila. Iar 'aca a'$ite$ ori#inea t(rcicT a sec(ilor5 6(te$ vor3l 'e trei i6oce0e2 ?D sec(ii s(nt (r$asii avarilor in sens(l eel $ai lar# al non(nii5 incl(0an' 'eci rest(rile 6o6(latiilor avare si
avaroi'e eAistente in vre$ea sta3ilirii (n#(rilor la D(narea Mi7locieG @D s(nr 'escen'entii (nei 6o6(latii r(ranice5 a'(se sa( venite 6e reritori(l Un#ariei5 '(6a ase0area (n#(rilor acolo5 si$iiara (nor #r(6ari 'e 6ecene#i5 (0i5 c($ani sa( 3eren'elG /D s(nt 'escen'entii tri3(rilor ca3are 'es6rinse 6e la an(l >/= 'in I$6erial c"a0arilor. Dintre cele trei i6ote0e5 (lti$a 6are cea $ai 6la(0i3ila. Privin' s(3 acest as6ect l(cr(rile5 o3arsia n($el(i lor tre3(ie si ea ca(tata in %a$ilia n($elor 'e tri3(ri r(ranice. For$a ori#inara a n($el(i &i5iil %"iculu& 8?@?/D a %ost i'enti%icata 'e (nii cercetatori c( n($ele t(rcic duigilduegil!cigil. D(6a 6arerea altora5 n($ele 'e sec(i Q &ze'5elC Q 'eriva 'in n($ele t(rcic &i5iil. care insea$na 55o$ 'e nea$ ales:5 c( sens(l initial 'e 55o$ no3il: si 55'e$nitar inalt:. Alta i6ote0a5 $ai no(a5 6ro6(ne i'enti%icarea sec(ilor c( o ra$(ra a (nei 6o6(latii5 tot t(rcice5 'in Si3eria 'e s('8vest5 n($ita i&5il. Dar c($5 in a%ara aiat(rarii sec(ilor la (ni(nea tri3ala (n#ara5 n( ne $ai este c(nosc(t (n eveni$ent 'e o i$6ortanta 'e$o#ra%ica si$iiara5 tri3(rile care s8a( alat(rat 'e 3(na voie acestei (ni(ni n( 6(tea( sa %ie altele 'ecat cele trei tri3(ri ale ca3arilor. EA6licatia 'ata n($el(i sec(ilor ar %i5 ast%el5 si ar#($enc(l lin#vistic al teoriei con%or$ careia sec(ii s(nt 'escen'entii ne$i7lociti ai ca3arilor5 in sens(l ca #r(6(l con'(cator al (ni(nii ca3are Q co$6(sa 'in trei tri3(ri5 'ar socotita in ca'r(l (ni(nii tri3ale (n#are5 ca o sin#(ra (nitate Q a %ost tri3(l &i5iil!Aot. Pentr( o $ai 3(na intele#ere a 6ro3le$ei5 tre3(ie a$intit ca cele o6t tri3(ri (n#are si8a( recasri#at in'e6en'ent in 7(r(l an(l(i >/= 'e s(3 'o$inatia I$6eri(l(i c"a0arilor si5 c( oca0ia acest(i eveni$ent 'e $are i$6ortanta in istoria lor5 se alat(rasera (n#(rilor si cele trei tri3(ri 6o$enite $ai s(s5 al caror n($e 'e ca3ari %5abaroiG. 'at %oarte 6ro3a3il in le#at(ra c( acest eveni$ent5 ar avea inteles(l 'e 55rasc(la6:. Ast%el5 n( este 'e $i rare ca scrierea r(nica sec(iasca se lea#a or#anic 'e siste$ele 'e scriere t(rcice 'in secolele )I8)TI5 'in Si3eria Centrala si 'e 6e teritori(l Mon#oliei5 c(nosc(te 'in $on($entele e6i#ra%ice #asite acolo5 $ai eAact in 3a0in(l %l(vi(l(i Enisei si al a%l(enrilor acest(ia. De ase$enea5 'in aria 'e ras6an'ire a $(07eii 6o6(lare la sec(i s8a 6astrat $ai 3ine si $ai clar 6entatonia 'e ri6 oriental5 iar c(lt(ra lor $ateriaia si $ai ales s6irit(ala5 conce6ria 'es6re l($e5 a( $ostenit %oarte $(&e caracteristici orientale. In ca'r(l ri6(l(i antro6olo#ic sec(iesc5 6rocenta7(l $on#oloi0ilor este5 relariv5 $ai $are 'ecat la celelalte #r(6(ri $a#"iaro%one 'in Transilvania. In ca'r(l 6roces(l(i 'e ase0are or#ani0ata a celor no(a BIn realitate (ns6re0eceD tri3(ri care a( %ac(t 6arte 'in (ni(nea tri3ala (n#ara 'in 3a0in(l $i7loci( al D(narii5 sec(ii5 avan' $isi(nea 'e a l(6ta in avan#ar'a8arier#ar'a5 a( %ost sta3iliti 6e teritoriile 'e $ia0a0i ale %ost(l(i 6rinci6al $oravian5 a'ica in 'e6resi(nea 'in ve'natatea )ienei si 6e c(rs(l in%erior si $i7loci( al Moravei5 ca$ 6ana in i$6re7(ri$ile act(al(l(i oras Brno. Pana ac($ eAista acolo (n #r(6 'e sate5 n($ite "e5ida. ai caAor loc(itori s(nt (r$asii (nor sec(i slovaci0ati. EUROPA E)ULUI MEDIU 55CUSIC: BSECOI.ELE FII8FIIID 41 De $o$ent(l (r$ator 'in istoria sec(ilor se lea#a 'o(a intre3ari. Ce 6re%aceri a c(nosc(t tri3(rile ca3are '(6a in%ran#erea 'e lan#a A(#s3(r# B;..D si c($.a( 6(ti sec(ii sa 6astre0e5 tot(si5 n($ele tri3(l(i ca3ar 6rinci6al si in'ivi'(alitatea lor etnica D(6a (nele o6inii5 n($ele tri3(l(i con'(cator al (ni(nii ca3are Q consi'erata c (n sin#(r tri3 'e catre con'(catorii (ni(nii tri3ale (n#are si con'(sa si ea5 '(6a a%ir$ati l(i Constantin Por%iro#enet(l5 'e (n 6rinci6e Bar"onteD Q5 a %ost Si&iil5 iar al celorlali 'o(a5 6ro3a3il5 Tar&anI si )arsanI. In le#at(ra c( 6astrarea 'e8a l(n#(l secolelor a (nt sin#(r n($e 'e tri35 al cel(i con'(cator5 s8a( avansat 'o(a eA6licarii. Pe 'e o 6arte5 i (0anta 'e %iecare 0i5 6entr( 'en($irea intre#ii co$(nita%i ca3are s8a 6er6et(at %olosire in $o' eAcl(siv a n($el(i tri3(l(i ca3ar con'(cator. Pe 'e alta 6arte5 n( este i$6osi3i ca5 'in 6ricina (nor eveni$ente5 tri3(l 6rinci6al5 n($it Si&iil5 sa %i av(t o alta soart 'ecat celelalte 'o(a tri3(ri ca3are. Este 6osi3il ca acestea 'in (r$a sa %i %ost ase0ate ata la 6oalele $(ntilor Matra 'in Un#aria 'e nor'5 cat si in Tara Cris(rilor5 Un ar#($en in acest sens ?8ar re6re0enta localitarea Tarcaia B+orostarlcanID 'in 'e6resi(nea Bei(s(l(i al carei n($e s(#erea0a o colectivitate sec(iasca ti$6(rie in 3a0in(l s(6erior al Cris(l( Ne#r(. Pare5 tot(si5 $ai 6ro3a3ila 6ri$a i6ote0a5 'eoarece in 'oc($ente' ti$6(rii re%eritoare la titl(l co$itel(i sec(ilor se re6eta eA6resia s(#esriva 'e "icttli trium generum. eA6resie care o#lin'este5 %ara in'oiala5 o sit(atie $ai vec"e 'in istoria sec(ilor. Acce6carea acestei i6ote0e n( eAcl('e 6re0enta si 6e $ai 'e6arte a (nor $i' #r(6(ri 'e sec(i in re#i(nile vesrice ale Re#at(l(i (n#ar5 (n'e ele a( l(6tat la ???K5 in ra03oi(l 'intre Pte%an al II8lea si ce"i5 si la ??9K5 in eel 'intre !e0a al II8lea si #er$ani. Aceasta ar %i o 'ova'a a i$6artirii vec"i tri3ale a acest(i #r(6 tri6artit al strat(l(i cel(i $ai vec"i 'e sec(i5 care $ai tar0i( a a7(ns 6e Olt(l s(6erior5 (n'e s8a( %or$at5 (lterior5 cele 55trei sca(ne:. !r(6(rile inr('ite ale sec(ilor s(nt n($ite genera in li$3a Iatina a 'oc($entelor o%iciale. Unele nea$(ri5 ase0an'(8se in aceleasi teritorii5 s8a( constit(it in sca(ne in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8Iea2 Trei Sca(ne5 O'or"ei5 Ci(c5 M(res. In (r$a 6ier'erilor s(%erite5 %oarte 6ro3a3il c( oca0ia in%ran#erilor 'e la Merse3(r# B;//D si 'e lan#a A(#s3(r# B;..D5 tri3(rile ca3are a( %ost retrase in re0erva in est(l Un#ariei5 6e 55ca$6ia Ci#la: si la 6oalele $(ntilor Mitra5 ca si in Ca$6ia Cris(rilor5 6entr( a6ararea 6risacilor Bintarit(rilorD 'e acolo5 $ai 6(tin 6ericlitate. D(6a or#ani8 0area re#alitarii (n#are5 6oate incS in anii ce a( (r$at I(6telor l(i Ste%an I c( voievo'(l 3anatean A"t($ si c(
voievo'(l 'e la Al3a l(lia5 !I(la5 'ar $ai 6ro3a3il a3ia '(6a l(6tele re#el(i La'isla( I i$6otriva c($anilor5 o 3(na 6arte a ca3arilor n($iti ac($ &i5iili. '(6a n($ele 6ri$(l(i tri35 a %ost $(tata in s('(l Transilvaniei. Sec(ii a( oc(6at ai'5 in 6arte5 teritori(l estic al viitoarelor sca(ne sec(ies( =Konig&bodeitG. Aceasta sit(atie5 anterioari an(l(i ?@@95 se re%lect4 in 6reci0arile teritoriale ale 6rivile#i(l(i acor'at in acest an sasilor 'e re#ele An'rei al II8 lea2 55...'e la Orastie 6ana la Barao&5 c( rln(t(l sec(ilor5 tin(t(l Se3es si tin(t(l Dra#(seni: %a Darn& u&Bue in Bora# cum terra "Cculomm. terrae "ebu& et terra (amn&G1.
Zi$$er$ann8Yerner5 I5 6. /?G (I/ -. veac. <I. <II i <III. I5 6. @=>8@?=.
?MPLINIRI STATALE )iet(irea si 'e6lasarile strat(l(i 'e 3a0a al sec(ilor5 6e lan#a an($ite to6oni$e 'is6ar(te5 'ar conse$nate 'oc($entar sa( 6astrate 6ana asta0i5 se 6ot reconstit(i si 6rin anali0a n($irii viitoarelor 55trei sca(ne: 'in 'e6resi(nea S%. !"eor#"e2 +e0'i5 Or3ai si Se6si. Aceste n($iri ale sca(nelor sec(iesti a( 6(t(t $arca5 initial5 centre 6ri$itive ale celor trei genera ale sec(ilor5 la %el c( Tilea#'(l sec(ilor 3i"oreni5 care in acea vre$e5 'e 6e la s%ars&(l secol(l(i al Fl8lea si in secol(l (r$ator5 6ractica( inca5 %oarte 6ro3a3il5 cresterea eAtensiva a ani$alelor. N($irile c( caracter to6o#ra%ic ale celor trei 55#enere:5 'e alt%el 'eloc neo3isn(ite5 a( %ost 6astrate si %olosite si '(6a $(tarea acestor #r(6(ri 'e sec(i in 'e6resi(nea S%. !"eor#"e. Se 6oate a'a(#a si i$6re7(rarea ca5 'in 6or(nca viitor(l(i re#e Ste%an al )8lea5 'in gemt&!ul +e0'i a roit5 inca inaintea an(l(i ?@<=5 6o6(latia viitor(l(i sca(n Aries5 acesta 'in (r$a eAtin0an'(8se in linii $an 6e teritori(l 'intre localitatile act(ale Ra03oieni5 T(r'a si Coltesti. In ca0(l citat ave$5 'eci5 o 'ova'a si#(ra in 6rivinta in%iintarii 'in initiativa re#ala a (nei (nitati a'$inistrative sec(iesti. Atat 6e teritoriile $ai s(s8a$intite5 cat si la rasarit 'e teritori(l viitoarelor sca(ne sasesri5 a( eAistat in aceasta vre$e 6(ternice colectivitati ro$anes'5 6rec($ si (nele #r(6(ri 'e 6ecene#i5 '(6a c($ relatea0a aceeasi 'i6lo$a a re#el(i An'rei al II8lea5 s6eci%ican' ca este vor3a 'e 556a'(rea ro$anilor si 6ecene#ilor: %&ilva B,iconnn et B#&enoruniGO. Ave$ 6e aceasta cale si o atestare a conviet(irii ti$6(rii a strat(l(i 'e 3a0a al sec(ilor c( ro$anii localnici si c( 6ecene#ii 'in Transilvania. In%l(enta ro$anilor as(6ra societatii sec(ilor se o3serva in (nele oc(6arii si o37ce$ri5 ca si in ono$astica si to6oni$ie. Celelalte #r(6(ri 'e sec(i5 'in viitoarele sca(ne O'or"ei si M(res5 a( %ost ase0ate c( (n secol si 7($atate sa( c"iar trei secole $ai tar0i( 6e teritoriile (n'e loc(iesc asta0i. Colectivitatile ce a( %or$at aceste 'o(a #r(6(ri $ari a( a6artin(t5 'in 6(nct(l 'e ve'ere al or#ani0atiei 3isericesti5 'e asa8n($it(l 55vicariat 'e T"ele#':5 or#anis$ ecle0iastic al car(i cores6on'ent laic este 55corn(nitatea sec(ilor 'in Tilea#': %uniper&ita& "5ulorum de 6#elegdG2. Acest #r(6 'e sec(i5 c( cele 'o(a s(3#r(6e ale sale Bviitoarele sca(ne O'or"ei si M(resD5 si8a l(at n($ele 'e la localitatea Tilea#' BTele#'D 'e la est 'e Ora'ea5 'in valea Cris(l(i Re6e'e. Aceasta constatare isi #aseste (sor eA6licatia. Ea concor'a intr( tot(l c( 'atele (nor 'oc($ente 6rivin' c"iar i$6re7(ri$ile oras(l(i Ora'ea. Pana asta0i s(nt 6astrate $ai $(lte to6oni$e care 'ove'esc eAisten6i o'inioara5 6e aceste $elea#(ri5 a sec(ilor BSSc(ieni5 Sec(si#i(5 Sititelec5 Sac(ie(5 a%l(ent al Cris(l(i Re6e'eD. Si tot aici eAista la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea cent(rionat(l sec(ilor5 a6artinan' cetatii Ora'ea. !r(6(l sec(ilor 'in nor'8vest(l Transilvaniei traia i$6re(na c( ro$anii5 'e la care ar %i invatat scris(l5 asa c($ a%lr$a cronicar(l Si$on 'e +e0a. D(6a ce sta6anirea stat(l(i (n#ar s8a eArins s6re rasarit5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea 6ana a6roa6e 'e linia Car6atilor5 acest al 'oilea #r(6 'e sec(i 'in 6artile 3i"orene a %ost $(tat 6e teritoriile care se intin' la est 'e $(ntii Persani B0ona Ho$oroa'elorD5
? @
(I/ - veac. <I. </I i<I/l I5 6. @=;. "ze5elC E5leveluir. I5 Cl(75 ?><@5 6.@=.
EUROPA E)ULUIMEDIU ..CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 9iG Har#"ita si !(r#"i(l(i5 6ana s6re interior(l 3a0in(l(i Transilvaniei. El 6are sa %i IU! loc(l sec(ilor 'in gemt&!ul 'e +eC0'. Dar 6o6(larea $ai 'ensa a 3a0inelor !(r#"i(l(iG Ci(c(l(i s8a 6ro'(s a6roa6e in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 %ie 6rinC$(tare (nor #r(6(ri $ici ale nea$(l(i 'e +e0'5 %ie Q $ai 'e#ra3a Q 6rin roirea (nor co$(nitai sec(iesti care a( a6artin(t acelei univenita& "iadorum de 6#elegd. Des6re ori#inea #r(6(l(i $entionat in 'oc($ente s(3 n($ele 'e univenita& "icidortt# de 6#elegd. n( se c(nosc5 'eoca$'ata5 s(%iciente 'ate istorice. Cateva to6oni$e 6astrat in 6artile 3i"orene5 c($ e eel 'e Tarcaia5 s(#erea0a ca in 0ona 'e ses a Tarii Cris(rilo a( salasl(it can'va 55tar&ani:5 $e$3rii tri3(l(i Tar&anI. Stirea conse$nata 'e notar( anoni$ al re#el(i Bela al Ill8lea si 'e cronicar(l Si$on 'e +e0a5 '(6a care5 la 6atr(n'ere2 (n#(rilor in Ca$6ia Tisei5 sec(ii care Ioc(isera in 7(r(l oras(l(i act(al S0entes BUn#ariaD n( 'e6arte 'e varsarea Cris(rilor in Tisa5 le8ar %i iesit inainte si ar %i l(6tat a6oi i$6re(ni c( (n#(rii i$6otriva l(i Men($or(t5 ar 6(tea %i 6(sa in le#at(ra c( $entionarea c"ia 6e aceste $elea#(ri a (nei 6o6(la6Tc"a0are?. Oric($5 aceste in%or$ant n( 6ot serv i6ote0ei ca sec(ii 3i"oreni5 sa( $acar o 6arte a lor5 sa %ie (r$asii (nei 6o6(latii avan sa( avaroi'e5 retrase aici la "otar(l 'intre secolele )III si IF. In concl(0ie5 sec(ii 'in rasarit5 a7(nsi in Transilvania in $ai $(lte eta6e5 %ac 6arte 'in eel 6(rin 'o(a #r(6e $ari2 eel tri6artit 'e 6e teritori(l %ost(l(i 7('et Trei Sca(ne si eel 'e 6e teritori(l %ostelor 7('ete O'or"ei5 M(res si T(r'a5 res6ectiv ^(a Sec(i2 6ar a avea o ori#ine etnica $ai co$6leAa5 ca3ara in 6ri$(l ran'5 'eoarece c"iar si
ce2 veniti 'in Tara Cris(rilor 6ot %i 6riviti ca 'escen'enti ai tri3(l(i Tar&anI5 care a %ost si el ca3ar. 5 Pe rnas(ra ce sta6anirea stat(l(i (n#ar s8a eAtins s6re rasarit ince6an' 'in (lti$a trei$e a secol(l(i al Fl8lea5 6ri$(l #r(6 'e sec(i5 venit 6ro3a3il 'e (n'eva 'e 6e teritori(l Un#ariei 'e asta0i5 a %ost ase0at in s('(l Transilvaniei5 intr8o re#i(ne loc(ita at(nci 'e o 6o6(latie ro$aneasca. Pe $as(ra colon70arii (nor #r(6(ri 'e sasi5 acesti sec(i a( trec(t a6oi5 '(6a $i7loc(l secol(l(i al Fll8Iea5 in colt(l 'e s('8est al Transilvaniei. A- 'oilea #r(6 al sec(ilor s8a 'e6lasat 'in 6artile Bi"or(l(i 6e versant(l a6(sean al lant(l(i interior al Car6a6lor Orientali5 'e (n'e5 a6oi5 #r(6(ri $ai $ici a( trec(t tre6tat 6este c($6ana acest(i lant si5 ase0an'(8se alat(ri 'e 6o6(la'a ro$aneasca5 a( %ac(t sa creasca 'ensitatea 'e$o#ra%ica 'in cele cateva 3a0ine intracar6atice B'e6resi(nile !i(r#e(l(i si Ci(c(l(i5 res6ectiv a Casin(l(iD. In aceasta re#i(ne s(nt atestati la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea ro$anii si sec(ii care s8a( i$6otrivit tatarilor in $o$ent(l in care oastea acestora a incercat sa treaca 6rin 6as(rile Car6arilor in Transilvania@. La ince6(t(rile or#ani0arii lor 6e teritori(l Transilvaniei5 sec(ii a( av(t 'o(a %el(ri 'e str(ct(ri sociale5 care a( coeAistat 6e '(rata catorva secole2 (nele or#ani0a6i vec"i5 in tri3(ri si nea$(ri =generaG. i$6artite 6e 55ra$(ri:5 6rec($ si or#ani0aria teritoriala5 $ai no(a5 $ai 'e0voltata5 6otrivit careia teritori(l era i$6artit '(6a $o'el(l or#ani0atiei
?
AnonI$(s5 6. ?=?. @!o$3os5 II5 6. ?///5 ?..>.
?MPLINIRISTATALE sca(nale ro$anesti5 'e care a( %ost in%l(entati si sasii In or#ani0area lor in sca(ne. Deoarece sca(nele sec(iesti s8 a( or#ani0ac $(lt '(6a atestarea in i0voare a n($el(i 'e sec(i %&ze'5elCG. acest ter$en n( 6(tea avea sens(l 'e -oc(itori ai sca(nelor: %&ze'5e5G. c($ s8a a%ir$at la (n $o$ent 'at in literac(ra istorica. Ra$asitele vec"ii or#ani0atii tri3ale a sec(ilor s8a( $ai 6astrat $(lt ti$6 si '(6a or#ani0area lor teritorialaG o a$intire a acestei vec"i or#ani0atii s8a 6astrat $ai ales in ce 6riveste 're6t(l 'e 6ro6rietate la sec(ii la care 6a$ant(l a %ost consi'erat (n 3(n co$(n5 ceea ce insea$na cT la ase0area in Transilvania5 sec(ii inca n( c(nostea( 6ro6rietatea 6rivata. Or#ani0area sec(ilor a 6(rtat o 6(ternica a$6renta: a rost(l(i $ilitaro8#raniceresc 6entr( care ei a( %ost sta3iliti 'e re#ii Un#ariei in 6artile rasaritene ale Transilvaniei. Acest teritori(5 i$6artit in (nitati a'$inistrative5 7('iciar8 $ilitare n($ite 55sca(ne: =&ede&G. a6are initial in i0voarele sense 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 'e0voltate 'in (nitati n($ite terra sa( di&trictu&. %or$e 6re$er#atoare ale sca(nelorG cat 6riveste ter$en(l 'e ..sca(n:5 acesta a6are la sec(i n($ai in veac(l al Fl)8lea. -olonizarea &a&ilor. Proces(l coloni0arii sasilor in 0onele est8central8e(ro6ene. a constit(it (n %eno$en co$6leA5 ca(0at 'e $otivatii 'iverse. C(nosc(t ca o $iscare 'e$o#ra%ica #er$ana s6re rasarit5 ea s8a 'es%as(rat $ai intens in secolele F-I8FT)5 avan' la 3a0a $(lti6le ca(0e #enerate 'e str(ct(ra societatii #er$ane. Proces(l 'e %e('ali0are %iin' inc"eiat in liniile sale #enerale in secol(l al F8lea5 %e('alis$(l #er$an a c(nosc(t (nele trasat(ri s6eci%ice5 care8? 'i%erentia0a 'e alte 6o6oare 'in a6(s(l si 'in centr(l E(ro6ei. In !er$ania5 6(terea cenrrala a av(t 'e in%r(ntat o no3ili$e %oarte n($eroasa5 laica si ecle0iastica5 ce a ca(tat sa8si %or$e0e atat in interior5 cat si in tarile slave vecine5 'o$enii inc"e#ate. A6aritia relatiilor $ar%a83ani i8a 'eter$inat 6e %e('ali5 sta6ani si 6este orase5 sa s6oreasca $ere( renta. In 'i%eritele '(cate a6(sene ale !er$aniei s8a %oc(t si$tita si o relativa s(6ra6o6(laAe a satelor5 in ti$6 ce alte 0one5 'in centr(l si 'in nor'(l tarii5 a( ra$as $ai sla3 6o6(late. Re'(cerea sesiei taranesti5 a mmmi&!>An> 6rin 'ivi0i(ne intre $ostenitori5 $ai ales la vest 'e Rin5 ?8a( a$enintat 6e taran c( r(inarea #os6o'ariei. In $as(ra in care taranii #asea( sta6ani care le acor'a( (n lot 'e 6a$ant $ai $are5 in con'itii $ai (soare5 ei era( 'is6(si sa se ase0e in alta 6arte5 %ie in interior(l !er$aniei5 %ie in Boe$ia5 Moravia5 Polonia5 tarile 3altice5 Slovacia sa( in Transilvania. De0voltarea vierii orasenesri s8a 6ro'(s %ara ca $estes(#arii si ne#(storii #er$ani sa se 3(c(re 6rea $(lt 'e s6ti7in(l (nei 6(teri centrale in l(6ta 6entr( li3ertatile co$(nelor (r3ane i$6otriva sta6anilor %e('ali ai oraselor. De aceea5 n($erosi $estes(#ari si ne#(stori a( 6arasit orasele si tar#(rile5 (n'e activitatea lor era stan7enita5 ase0an'(8se in orase no( %on'ate 'e 6rinci6i 6(ternici si in0estrate 'e la ince6(t c( li3ertati co$(na-e5 ori s8a( ase0at in alte tari 'in rasarit5 s(3 ocrotirea re#ilor sa( '(cilor 'e aici5 (n'e li s8a( conce'at lar#i 6rivile#ii. La coioni0area #er$ana 'in Rasarit a( 6artici6at toate 6at(rile sociale5 c( intensitate 'i%erita5 'e la (n secol la alt(l si 'e la o tara la alta5 %iecare 6at(ra sociala (r$arin' 6rin EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLEIGEFII8FIIID. 9?; e$i#rare5 sco6(ri si interese s6eci%ice. A( eAistat5 'e ase$enea5 si o serie 'e ca(0e econo$ice5 sociale si 6olitice 6ro6rii tarilor 'in rasarit(l E(ro6ei5 care a( inlesnit c(ceririle #er$ane sa( a( %avori0at coloni0ari 6asnice. Boe$ia si Un#aria a( res6ins atac(rile %e('alilor #er$ani5 'ar voievo'atele slave 'intre El3a si O'er5 $ai sla3e5 a( %ost c(ceritt In secol(l alFII8lea5 iar in secol(l (r$ator Or'in(l cavalerilor te(toni a c(cerit alte teritoriG slave si 3altice. Coloni0arile rasaritene 6asnice ale #er$anilor a( %ost %avori0ate 'e (nele a(toritati 6olitice locale. Taranii #er$ani a'(cea( c( ei o 3o#ata eA6erien%S5 in ti$6 ce $estes(#arii l(cra( c( te"nici $ai avansate. tn tarile slave5 vecine !er$aniei5 s8a o3tin(t (n s6or aE 6o6(latiei 6rin coloni0are5 iar 're6t(l #er$an Q In'eose3i eel 'e
Ma#'e3(r#5 acce6tai 6entr( noii veniti Q a %ost $ai %avora3il 'e0voltarii econo$iei. D(cii si e6isco6ii care a( c"e$at colonisri 6e 'o$eniile lor a( 3ene%iciat5 ast%el5 'e o s6orire a venit(rilor5 intr8c 6erioa'a in care5 si aici5 relatiile $ar%a<3ani crestea( in a$6loare. Coloni0area #er$ana in Rasarit a av(t 'eci (n '(3l( caracter. In ti$6 ce colonistii #er$ani a( %avori0at5 in (nele state5 evol(tia societatii s6re %or$e $at(re5 no3ili$ea si a6oi 6atriciat(l #er$an a( eA6loatat secole 'e8a ran'(l 6o6(latia locala $a7oritara5 a#ravan' insasi relatiile 'intre statele #er$ane si cele invecinte. Daca intre coloni0area #er$ana 'in rasarit(l E(ro6ei5 in #eneral5 si cea 'in Un#aria ar6a'iana a( eAistat (nele trasat(ri co$(ne5 as6ectele ei sociale si 6olitice a( %ost in Transilvania5 tot(si5 6artial 'i%erite. Aici s8a 6ro'(s5 in 6rinci6al5 o coloni0are 6asnica5 sasii %iin' c"e$ati 'e re#alitate. Ca si in Slovacia si In Croatia5 in Transilvania a( %ost ase0ati c( 'eose3ire tarani si $estes(#ari5 ele$ente sociale 6ro'(ctive5 si 'oar in $o' eAce6tional #r(6(ri a6artinan' no3ili$ii. O caracteristica 'eose3ica a coloni0arii sasilor in Transilvania a %ost si ase0area lor 'e catre re#alitate intr8(n teritori( c(cerit 'e 6(tina vre$e sa( a%lat a3ia in c(rs 'e c(cerire5 loc(it In $a7oritate 'e ro$ani. Ca (r$are5 sasii a( %ost ase0ati in enclave re#ale5 alat(ri 'e care se a%la( teritorii ro$anesti5 care5 la $i7loc(l secol(l(i al Fll8 lea5 isi 6astra( inca 6artial a(tono$ia. In conce6tia re#alitatii5 sasii tre3(ia( sa contri3(ie la consoli'area sta6anirii sale in Transilvania. Bene%iciin' 'e lar#i 6rivile#ii econo$ice5 sasii a( %ost antrenati si In siste$(l $llitar al Re#at(l(i ar6a'ian5 c( rol $ai ales 'e%ensiv5 'e a6irare a trecatorilor 'in Car6ari. Din li6sa (nor i0voare eA6licite5 ori#inea teritoriala a sasilor n( a 6(t(t %i 6reci0ata 'ecat 6artial. Cercetarile a( sta3ilit ca teritoriile 'e e$i#rare a( %ost 'i%erite 'e la o eta6a la alta5 in %(nctie 'e sta'i(l 'e 'e0voltare econo$ico8sociala a 'iverselor '(cate si 6rinci6ate 'in !er$ania. E$i#rarea a ince6(t 'in '(catele a6(sene ale I$6eri(l(i #er$an5 (n'e 6roces(l 'e %e('ali0are se inc"eiase 'e ti$6(ri(. Tre6tat5 6e '(rata secol(l(i al Flll8lea5 6e $as(ra 'e0voltarii societatii 'in tin(t(rile sit(ate in 'rea6ta Rin(l(i5 centr(l 'e e$i#rare s8a 'e6lasat in SaAonia5 S(a3ia si Bavaria. In%or$atiile scrise 6rivin' 6lecarea 'in loc(rile 'e ori#ine si ase0area colonistilor in Transilvania5 coro3orate c( 'atele ar"eolo#ice si c( re0(ltatele cercetarilor lin#viscice5 conver# s6re concl(0ia ca sasii a( venit 'in teritorii intinse ale !er$aniei5 'ar si 'in 220 IMPLINIRI STATAI a%ara ei5 'intr8o 0ona c(6rinsa intre li$itele a6(sene ale continent(l(i si c(rs(l $i7lori( ai El3ei. E$i#rarile 'in a6(s s6re Un#aria a( Ince6(t inca in secol(l al Fl8lea5 6entr( ca in secol(l (r$ator sa creasca in a$6loare. In ??=/5 Ansel$ 'in Bra0 restit(ia cetatea si 'o$eni(l Lo#ne $anast'rii 'in Stavelot BMal$e'ID 6entr( ?@ $arci si 7($atate 'e ar#inr5 6lecan' c( %iii sai 55in Un#aria:. S8a e$is i6ote0a ca acest Ansel$ 'in Bra0 ar %i %ost coloni0ator(l sasilor la Orastie BIn #er$ana Broo&G. n($ele $a#"iar 'e ="zd&zG )aros ase$anan'(8se5 6oate5 'oar inta$6lator. In an(l ??9>5 analele $anastirii 'in Ro'e conse$nea0i %a6t(l ca He0elo 'in Mer&stein 'e lan#a Aac"en a van'(t acestei $anastiri intrea#a sa avere5 6lecan' 55in Un#aria:5 'e (n'e n( s8a $ai inters?. Istoririi inclina sa va'a in taran(l He0elo 6e 6ri$(l sas c(nosc(t c( n($ele5 3a0an'(8se 6e 'ata e$i#rarii B??9>D5 'in ci$6(l 'o$niei l(i !e0a al Il8lea5 'es6re care se$entionea0aln 'i6lo$a an'reana B?@@9D caar%i c"e$at55oas6eti: #er$ani in Transilvania. La ince6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 in ?/?/5 loc(&orii 'in O66ol'is"(sen BO66els"a(sen 'in Yettera(*HessaD5 vin'ea(5 6entr( > $aAci5 > i(#are si 7($atate 'e 6a$ant 'in averea loc(itorilor 'in sat5 care 55o'inioara a( %(#it in Un#aria: =Bui Buondam 'ngariam iigeruntG2. Co$(nele A6ol'( 'e S(s si A6ol'( 'e 7os 8 7('. Si3i(5 %iin' a$intite 'oc($entar la s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 este $ai 6ro3a3ila ase0area acestor loc(itori 'in O66ol'is"(sen la A6ol'( 'e lan#a Si#"isoara5 coloni0at intr8a'evar 6e la ?/==. Nici (na 'in cele trei sriri 'oc($entare n( in'ica o coloni0are a3sol(t si#(ra in TransilvaniaG ele ne arata5 in sc"i$35 loc(rile 'e (n'e se e$i#ra la acea 'ata 55in Un#aria:. Pentr( c(noasterea ori#inii sasilor5 a( %ost st('iate si n($ele s(3 care a6ar in Transilvania. Ince6an' c( s%arsit(l secol(l(i al FII8lea ei s(nt n($iti @landrerui. 6eutoni si "a>oni8. St('iin' #rai(rile sasesti5 lin#vistii a( con%ir$at ca aceste co$6onente eAista in 'ialect(l sasesc. Pe lan#a colonist4 #er$ani5 s(nt $entionati si (nii latini. c($ era -o"annes Latin(s 'in villa /ueter &i (r$asii sai5 valoni in 0ona 'e inter%erenta 'intre !er$ania si Franta. Tot valon era si #reav(l 3aan BloanD 'in Ocna Si3i(l(i.5 iar lan#a. Bistrita a( %ost 'o(a sate n($ite villa *atina Ba0i incor6orate oras(l(i a$$titDK. In%or$atii 6retioase 6entr( c(nosterea ori#inii sasilor o%era si c(lt(ra $aterials. De 6e "otar(l co$(nei Seli$3ar 8 7('. Si3i(5 6rovine (n 'e6o0it co$6(s 'in .< 'e o3iecte 'e %ier si 'intr8(n vas In %or$a (n(i ca6 $asc(lin t(rnat 'in 3ron05 (n urceolu& %olosit in rit(al(l catolic. O3iectele a( a6artin(t (n(i atelier 'e %ierarie5 care a %(nctional2 la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea. )as(l 'e 3ron0 este a6roa6e i'entic c( eel 'esco6erit la
C Annale& /odeu&e&. In 9onumenta 3ennaniae 0i&tor5a. "criptore&. F)I5 6. <@=. @ L. Ba(r5 0e&&i&c#e ,r5unden. )5 6. @==8@=?. / Zi$$er$an n8Yerner5 \. pa&&im. 4 Ibidem. 6. <8>G (I/ -. veac. <I. <II &i <III. I5 6. @>. . (I/ -. veac. <III. II5 6. ?><5 ?;=8?;?5 ?;/8?;95 /=;8/?=.
Ibidem. veac. <I'. III5 6. ?/95 ?/<.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CIASIC: BSECOLELE FII8FIIID 22B Riet"nor'"a(sen BT(r$#iaD. A$3ele a( %ost con%ectionate intr8(n atelier 'in !er$ani centrals Bevent(al la Hil'es"ei$D5 eel 'e la Seli$3ar %iin' a'(s 'e (n colonist venit ii Transilvania la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea. .La Sli$nic 8 7('. Si3i(5 a %ost #asit (n te0a(r %or$at 'in ?> $one'e5 'atate intr ?=.= si ?/.=5 care are o co$6o0itie c( tot(l 'eose3&a %ata 'e te0a(rele ac($(late ii Transilvania. Do(as6re0ece 'intre $one'e a( %ost 3at(te intr8(n teritori( restrans5 ii $onetariile 'in Nor'"a(sen5 Ma#'e3(r# si Bran'en3(r#5 ceea ce insea$na ca la Sli$ni? s8a( sta3ilit #er$ani veniti 'in 0ona c(rs(l(i $i7loci( al El3ei. Relevant4 este si 6iatrG 'e $or$ant 'e la Cisna'ie5 care re6re0inta o %i#(ra ($ana in %or$a 'e cr(ce5 c( analo#ic intr8o 6iesa 'e 6e Mosel5 6rovenin' 'in Falia 'e lan#a Trier. St('iin' #rai(rile5 inca lin#vistii sasi 'in secol(l trec(t a( o3servat ca 'ialect(l sasesi se asea$ana eel $ai $(lt c( eel 'in L(Ae$3(r#. Ca (r$are5 $a7oritatea lin#vistilor s a istoricilor a( s(stin(t i6ote0a ori#iniU(Ae$3(r#"e0e a sasilor. A3ia in (lti$ele 'eceni s8a constatat ca aceasta ase$anare se 'atorea0a i0olarii relative a a$3elor #rai(ri %ata 'O s6ati(l #er$an5 in care 'ialectele a( c(nosc(t5 (lterior5 o evol(tie consi'era3ila. Ast%el se a'$ite in 6re0ent ca eel $ai i$6ortant #r(6 al sasilor sositi in Transilvania s(nt %ranconi a6(seni 'in '(catele Lotatin#iei S(6erioare si In%erioare Bcare c(6rin'ea( s L(Ae$3(r#(lD5 veniti i$6re(na c( valoni si %la$an0i5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i a FII8lea. In secol(l (r$ator5 e6icentr(l e$i#rarii a( %ost '(catele #er$ane 'in 'rea6t2 Rin(l(i5 'e 6e c(rs(l $i7%oci( al El3ei si 'in Bavaria. !rai(rile sasesti5 conservatoare 6astrea0a ele$ente 'in toate 0onele 'e e$i#rare5 caracteristicile 'o$inante %iin' insi cele ale Franconiei a6(sene. C( toate ca %ranconii sositi 'in stan#a si 'in 'rea6ta Rin(l(i a( %ost $ai n($etos2 in Transilvania5 6entr( #er$anii 'e aici s8a incetate$t n($ele 'e sasi ="ac#&mG. c(rr a( %ost n($iti si colonistii #er$ani 'in Slovacia si Croatia. N($ele 6are sa %i %ost %olosil intai 'e (n#(ri5 %(n' 6rel(at a6oi 'e catre slavi5 ro$ani si c"iar 'e catre sasi. Coloni0area sasilor a av(t loc in $ai $(lte eta6e5 in #r(6(ri $ai $ari sa( $ai $iciG con'(se deg!eavi. care a( 6(t(t %i tarani sa( $estes(#ari instariti sa( c"iar $ici no3ili. Datorita %(nctiei lor 'e locatori. ei a( '(s tratarive c( re#ele5 sta3ilin' con'itiile 'e coloni0are 6e 'o$eniile re#ale 'in Transilvania. Cei 'intai colonisti s8a( ase0at in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FII8lea in 7(r(l e6isco6iei 'e Al3a5 la Crica(5 I#"i( si Ro$os. In 6rivile#i(l 6ri$it la ?@=K 'e la An'rei al Il8lea5 ei s(nt n($iti 55cei 'intai oas6eti ai re#at(l(i: %primi #o&pite& regiiiG1. D(6a $i7loc(l secol(l(i al FII8lea5 sasii s8a( ase0at in 0ona Si3i(l(i5 cea $ai $are enclava coloni0ata 'e ei. Din teAt(l 6rivile#i(l(i acor'at in ?@@9 'e catre An'rei al Il8lea B55Di6lo$a an'reiana: sa( AndremmmG. reiese ca ei a( %ost c"e$ati 'e re#ele !e0a al Il8lea5 care le8a acor'at si o serie 'e 6rivile#ii5 $entionate in 'i6lo$a a$intita. La ince6(t ei s8a( constit(it in ca6itl(rile Si3i(5 Nocric" si Cinc(5 'in care s8a %or$at5 intre ??>> si ??;?5 6re6o0i$raSi3i(l(i. De aici coloni0area a contin(at 6ana la ince6(t(l secol(l(i
?
Zi$$cr$ann8Ye$er5 I. 6. ;8?=G (I/ -. veac. <I. <II&i<III. I5 6. /?8/@. 222
IMPUNIR- STATALE aiFlll8lea. Terirori(lcoloni0at%or$a5 in ?@@95 o %asiein#(sta5ceseinrin'ea'ela Orastie la Baraolt =incipiema Dara& u&Bue inBoraltG>. Prin 'i6lo$a care le8a %ost acor'ata5 re#ele a (nit toate co$itatele 'in acest terirori( intr8 (n(i sin#(r5 eel al Si3i(l(i. Di6lo$a an'reiana re%lects5 6rin conrin(t(l ei5 atat interesele re#alitatii5 cat si 6e cele ale colonistilor. Sasii 'in 0ona Si3i(l(i (r$a( sa86iateasca an(al .== 'e $arci 'e ar#int si sa tri$ita .= 'e l(6tatori in oastea re#als5 'aca re#ele intre6rin'ea o ca$6anie in interior(l tarii. In a%ara #ranitelor re#at(l(i5 can' in %r(nrea oastei era re#ele5 6(nea( la 'is6o0itie ?== 'e l(6tatoriG in ca$6aniile con'(se 'e altcineva5 tri$itea( 'oar .=. Oas6etii (r$a( sa8si alea#a sin#(ri 're#atorii locali5 re#ele n($in' (n co$ite In %r(ntea 6rovinciei. Ei 6(tea( circ(la li3er c( $ar%(rile lor 6rin re#at5 avan' 're6t(l sa eA6loate0e an(al5 'e trei ori cate o6t 0ile5 sare $ar(nta5 %ora 6lata vre(nei 'ari. Era( li3eri sa8si alea#a 6reotii5 carora le 6latea( 'eci$a. Cel $ai i$6ortant articol 6entr( sasi era inter'icria 'e a se acor'a5 'in acesr teritori(5 'o$enii no3ili$ii5 iar 'aca cineva intenriona sa ai3a ai' o $osie =villa velpraediumG. sasii avea( 're6t(l sa 6roteste0e. Ei o3tinea(5 toto'ata5 're6t(l 'e a %olosi 556a'(rea ro$anilor si 6ecene#ilor:5 i$6re(na c( acestia. Privile#i(l acor'at sasilor 'in tin(t(l Si3i(l(i a %ost %avora3il 'e0vo&arii econo$ice5 'e aceea a %ost ravnit in secolele (r$atoare si 'e celelalte #r(6(ri 'e colonisti sasi. Acestea s8a( %or$at tot in secol(l al Fll8Iea in 0ona Bistritei si a Re#"in(l(i5 6rec($ si la Ro'na5 coloni0area contin(an' aici si in secol(l (r$ator. D(6a c($ se va ve'ea $ai 'e6arte5 la ?@??5 An'rei al Il8lea a ase0at in :-ara Barsei Or'in(l cavalerilor te(toni5 6ro3a3il tinan' cont si 'e interventia sotiei sale5 !ertr(' 'e An'ec"s8Meran5 ori#inara 'in T(rin#ia5 (n'e cavalerii te(toni avea( cele $ai tntinse 'o$enii. In sc"i$3(l (nor 6rivile#ii econo$ice5 cavalerii avea( in'atorirea 'e a a6ara "otarele r.arii i$6otriva c($anilor5 constr(in' cetati 'e le$n5 iar re#ele aste6ta 'e la ei eAtin'erea "otarelor re#at(l(i@. Cavalerii a( incalcat 6reve'erile 'i6lo$ei 'in ?@??5 a$3itiile lor %iin' s(stin(te 'e 6a6aiitate. Desi An'rei al II8lea a ce'at 'e $ai $(lte ori in %ata 6retenriilor te(to$lor5 acor'an'(8le 're6t(l 'e a constr(i cetati 'e 6iatra si 'e a l(a in sta6anire teritorii intinse 'incolo 'e Car6ati5 re#ele i8a i0#onit5 in cele 'in
(r$a5 in $ai ?@@.. Ne$(lt($&i 'e re#i$(l insta(rat 'e cavaleri este 6osi3il sa %i %ost si taranii si 6reotii lor 'in cele ?9 sate coloni0ate c( #er$ani 'e catre cavaleri in Tara Barsei. D(6a in'e6artarea cavalerilor 'in s('8est(l Transilvaniei5 ei a( %osc c"e$ati5 in sc"i$35 'e '(cele Ma0oviei in Pr(sia5 (n'e isi vor crea (n stat 6ro6ri(5 6rovocan' $ari 'a(ne 6o6oarelor slave si 3altice. In (r$a inva0iei $on#ole5 care a a'(s in ?@9?8?@9@ inse$nate 6a#(3e tarii5 6rintre $as(rile 'e re'resare l(ate 'e re#ele Bela al I)8lea a %ost si coloni0area (nor noi enclave c( #er$ani. In a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8 lea s8a( ase0at sasi si 6e TTrnave5 in sca(n(l Si#"isoara si in sca(nele Me'ias si Seica. S6re s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 #reavii 'in Calnic a( ase0at sasi si in satele care le8a( %ost 'onate in Po'is(l Secaselor. Alte sate5
4
Zi$$er$ann8Yerner5 I5 6. /@G (ili -. veac. <I. <II i<III. I5 6. @=S. 8 Zi$$er$ann8Yerncr5 I5 6. ??8?@G (F/ - veac. <I. <II_* <III. I5 6.?.=8?.?.
EUROPA E)ULUI MEDTU nCLASIC: HSECOLELE Fn8FIIID 42 6(tine la n($ar5 a( %ost coloni0ate 'e #reavii 'in alte localitati. O i$6ortant4 'eose3ii 6entr( econo$ia Transilvaniei a av(t8o si coloni0area 'e $ineri la Co7ocna5 T(r'G Re$etea si in alte loc(ri5 'ar 'intre acestia 'oar o 6arte a( %ost #er$ani. Coloni0are sasilor s8a inc"eiat 6e la an(l ?/==5 can' ei s8a( sta3il& si in vreo 9= 'e localitati sit(at intre cele 'o(a Tarnave. O 'ata c( ase0area sasilor si a cavalerilor te(toni in Transilvania s8a inc"eiat5 in $art 6roces(l 6atr(n'erii 'irecte a %e('alis$(l(i a6(sean in acest voievo'at. De la aceast 'ata5 inainte5 co$6one$e ale %e('alis$(l(i 'e ri6 occi'ental s8a( in%iltrat i2 Transilvania 'oar 6rin inter$e'i(l (nor instit(rii i$6(se 'e re#ii 'in 'inasria an#evinc Sasii a( %ost a treia si (lti$a 6o6(latie $ai i$6ortanta n($eric5 '(6a $a#"iari si sec(i care s8a ase0at in ev(l $e'i( in Transilvania alat(ri 'e ro$ani. La venirea lor sasii s8a( sta3ilit in 0one 6e care coroana le consi'era 55'o$enii re#ale &nu In co$itate5 c( inc(viintarea sta6anilor 'e 'o$enii. Din teritori(l Si3i(l(i5 6e $as(rG so.sCirii #r(6(rilor 'e #er$ani5 sec(ii a( %ost ase0ari s6re s('8est(l Transilvaniei5 %a6 'e$onstrat atat 'e ec"ivalentele to6oni$ice ale (nor localitati5 'in s('(l si est( Transilvaniei BOr3o8Or3ai Q !ar3ovaG +e0'8S0as0&e0' Q +e0'i8Sasc"i0D5 cat si '% c&Csco6erirea s(3 3isericile ro$anice sasesri 'e la !ar3ova5 Me'ias si 'in alte loc(ri i (nor $or$inte care5 in sta'i(l act(al al cercetarilor5 6ot %i atri3(&e (nor necro6o" scc(iesri anterioare. C( 6rile7(l acor'arii Tarii Barsei in ?@?? cavalerilor te(toni5 6e Oli s(nt $ennonate cateva cetati re#ale ce 6ar a %i %ost ri'icate 'e sec(i. In (nele 'i6lo$e acor'ate sasilor la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea si ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea5 se $entionea0a ca teritori(l Si3i(l(i ar %i terra de&erta sa( (n de&ert?n. Si 'es6re Tara Barsei 'i6lo$a re#ala a%ir$a ca ar %i %ost vacua et in#abitata. Istori'i a( incercat sa eA6lice In 'i%erite %el(ri sens(l acestor a%ir$arii. Este se$ni%icativ ca 'intre $ate 0onele in care s8a( ase0at sasi5 terrae de&ertae s(nc n($ite n($ai acele teritorii (n'e inainte loc(isera sec(ii5 care a( %ost a6oi $(tati 'e re#alitate5 Prin inscrierea in 'oc($entele re#ale si 6a6ale a acestor noti(ni 7(ri'ice5 a(tor&arile voia( sa #arante0e colonistilor ca loc(l este li3er si ne#revat 'e alte 're6t(ri 'e 6osesi(ne intarite 'e o%icialitate5 'eoarece 're6t(l 'e 6osesi(ne al ro$anilor n( tre3(ia con%ir$at5 ei avin'(8? 'intot'ea(rta5 ca 6o6(latie 3astinasa. N($ai in %el(l acesta re#ele 6(tea sa atra#a (n n($ar $ai $are 'e colonisti #er$ani 6e 'o$eniile sale. La ran'(l lor5 sasii a( tin(t5 tot(si5 sea$a 'e 6re0enta in Transilvania a ro$anilor5 caci ei a( cer(t si a( o3tin(t 'e la re#e 're6t(l 'e a %olosi i$6re(na 556a'(rea ro$anilor si 6ecene#ilor:5 locali0ata la s(' sa( la est 'e teritori(l Si3i(l(i. La ince6(t(l secol(l(i al Fll8lea5 can' sec(ii a( %ost ase0ari la s(' 'e Tarnava Mare5 ncolo traia 6o6(latia ro$aneasca5 asa c($ traia si in Tara Fa#aras(l(i5 in 55Mar#ini$ea: Si3i(l(i si in a&e 'e6resi(ni 'e la 6oalele Car6ati I or. in a%ara (nor 'oc($ente scrise5 eAista si n($eroase 'oc($ente 'e c(lt(ra $ateriala 6rivin' Ioc(irea ro$aneasca in 0onele coloni0arii sasesti. In con'&(le 6atr(n'erii %e('alis$(l(i $a#"iar si a coloni0arii sec(ilor5 ro$anii a( constr(it 6e la ??== la Orlat o %orti%icatie c( trei val(ri 'e 6a$ant5 6lato(l s(6erior al cetatii %iin' intarit si 6rin 6alisa'e. In secol(l al Fll8lea5 in e6oca ase0arii ?MPLINIRT STATALE sec(ilor si a sasilor5 6alisa'a %orti%icatiei a %osc 'istr(sa 'e (n 6(ternic incen'i(. Pre0enta o3stilor ro$anesti in aceasta vre$e in interior(l enclavelor coloni0ate c( sasi e&te evi'ential si 'e n($eroase to6oni$e ro$anesti5 6rel(ate 'e sasi in $o' 'irect BBlstrita Q Bistrit0D sa( s(3 %or$a 'e tra'(ceri BBrasovQ +ranen R ien(6arD. La ran'(l lor5 ro$anii a( 6astrat si ei a$intirea coloni0arii sasesti. Ase0ati la $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea in l(nca !37n(l(i5 sasii a( n($it (n(l 'intre sate 3ro&&au B55L(nca Mare:D. '(6a in%atisarea teren(i(i si n( '(6a n($ele #reav(l(i5 a con'(cator(l(i #r(6(l(i 'e colonisti. Ro$anii5 in sc"i$35 a( 'en($it ase0area -ri&tian '(6a n($ele #reav(l(i B$ai inainte in %or$a 6o6(lara CarstianD5 ceea ce insea$na ca no(a ase0are a %ost Inte$eiata s(3 oc"ii lor. N($eroase ase0ari 6resasesti a6artinan' ro$anilor a( %ast 'esco6ertre 6rin cercetari ar"eolo#ice. Uneori ele se a%la In 6eri$err(l in care s8a( ase0at sasii5 ca la Brasov5 alteori in i$e'iata a6ro6iere5 ca la )int( 'e -os5 A6ol'( 'e S(s5 Ocna Si3i(l(i si in alte loc(ri. D(6a an(i ?@==5 sta6anirea Re#at(l(i (n#ar a trec(t si la s(' 'e O&5 6rin in%iintarea $anastirii cisterciene 'e la Carta5 6rin 'i%erite 'anii5 ca si 6rin ase0area 'irect4 a (nor co$(nitati sasesti5 6rec($ cele 'e laAvri#si Sercaia. Tot(si5 las%asit(l secol(l(i alFIII8lea c(6rin'erea Tiirii Fa#aras(l(i 'e catre re#alitatea (n#ara n( era co$6let
inc"eiara5 voievo'at(l %a#arasan 6astran'(8si 6artial a(tono$ia. Tara Fa#aras(l(i a 'even& (lterior %e('a a Tarii Ro$anesti. Inca inainte 'e ?/==5 ro$anii 'e ai' si8a( constr(it o cetate 'e 0i' la Brea0a5 c( t(rn(ri circ(late5 al car(i 6lan este ase$inator c( eel al ceratii 'e la Si3iel 'in 55Mar#ini$ea: Si3i(l(i si 'i%erit 'e constr(ctive sasesti conte$6orane. La venirea lor5 sasii a( %ost constit(ti in o3sti satesti c( (n n($ar variat 'e %a$ilii B.9 la Cisna'ie5 > la Do3arcaD5 in %(ncrie 'e teritori(l 'e ori#ine. Ei si8a( or#ani0at sat(l c( c(rti alat(rate5 'e re#(la in 'o(a sir(ri si c( 6iata centrals. Cele $ai vec"i case 'e loc(it ale sasilor a( %ost 'in lernn si 'in 6aianta5 'ar colectivitatile sasesti si8a( ri'icat5 Inca 'in secol(l al Flll8Iea5 $(lte $on($ente 'e c(lt 'in 0i'. Alat(ri 'e tarani5 a( venit In Transilvania si n($erosi $estes(#ari5 're6t(rile 'e ne#ot inscrise in %3arte $(lte 6rivile#ii aratan' (n sta'i( avansat al 'ivi0i(nii $(ncii in so'etatea saseasca. Ast%el5 sasii5 la a'a6ost(l 6rivile#iilor lor5 a( contri3(it la 6ro#res(l 6ro'(ctiei a#ricole in Transilvania5 ca si la 'e0voltarea centrelor $estes(#aresti (r3ane. La sasii transilvaneni o3stea sateasca 'in secolele FIIQFIII a av(t5 6rin tra'itia sa 'in A6(s si 'atorita 6rivile#iilor resile5 o str(ct(ra 6artial 'i%erita 'e cea ro$aneasca. C( toate ca $enti(nile scrise s(nt 6(tine5 se 6ot 'esl(si si (nele ele$ente certe ale o3stii satesti. Ea si8a re'o3an'it 6e teritori(l re#al a(tono$ia5 6ri$in' o str(ct(ra caracteristica celei 'in !er$ania5 anterioara aservirii 'e catre no3ili$e. Acest l(cr( a %ost 6osi3il in Transilvania 'atorita a3sentei no3ili$ii 6e teritori(l 'e coloni0are. In 55Di6lo$a an'reiana: s8a $entionat 're6t(l o3stilor satesti 'e a8si ale#e li3er 6reotii5 carora le vor 6lati 'eci$a5 're6t ineAistent In 3iserica catolica #er$ani sa( $a#"iara 'in acel ti$6. O i$6ortantP 'eose3ita a av(t8o si re0olvarea5 in %avoarea sasilor5 a 're6t(l(i 'e 7('ecata. C( eAce6tia co$itel(i teritori(l(i Si3i(l(i si a co$i%ilor 'istrictelor BistriPa si EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 42 Brasov5 n($iti 'e re#e5 ca si a #reavilor ere'itari5 ceilalri 're#atori a( %ost alesi In $o li3er 'e catreOco$(nitatile sasesti. Re#ele si8a re0ervat 're6t(l 'e 7('ecata n($ai In ca(0el care n( 6(tea( %i re0olvate in ca'r(l o3stilor5 a sca(nelor sa( a 'istrictelor. Aceste r"enti(r 'in ..Di6lo$a an'reiana: si 'in alte 6rivile#ii (lterioare a( intarit n( n($ai a(tono$i o3s'lor5 ci a( creat si con'itiile 6entr( ca5 in secolele FIII8FI)5 6e asa8n($it(l ceritori re#al5 sa se a6lice o 55consrit(tie: co$6ara3ila c( cele ale 55re6(3licilor: $e'ievale 'i. a6(s(l E(ro6ei. Re#le$entarile c( 6rivire la econo$ia co$(nitatilor r(rale a( av(t5 'e ase$enea5 i i$6ortanta a6arte. Ti6(l a#rar n($it 55%la$an':5 care s8a #enerali0at la sasi5 6res(6(ne 'e%risari in co$(n si I$6arnrea e#ala a lot(rilor 'e 6i$ant ara3il5 %iecare taran 6ri$int cate trei lot(ri 'e 6a$ant 6entr( 55asola$ent(l: 6racticat 'e o3sti. Desi era( c(ltivate in ca'r(l %a$iHilor5 lot(rile 'e 6a$ant ara3il n( constit$a( 6ro6tietati 6rivate5 ele 6(tant %i 'oar trans$ise c( 're6t 'e 6osesi(ne (r$asilor lor 6e linie 3ar3ateasca. Intrarea Ir o3ste se 6(tea %ace n($ai c( acor'(l intre#i co$(nitati5 no(l venit 3ene%iciin' 'e lot(r ara3ile e#ale c( cele ale vec"ilor $e$3ri si avan' aceleasi o3li#atii. S6re 'eose3ire 'i acest 55ti6 %la$an': al o3stii satesti a sasilor5 a eAistat si (n 55ti6 %rancon:5 ras6an'it $a ales in tarile slave5 caracteri0at 6rin i$6artirea 'e%initiva si ere'itara a 6ro6rietatilor s 6rin a3senta s(6ra%etelor a#ricole %olosite in co$(n. Re6arri0area lot(rilor 'e 6a$ant ara3il a %ost la ince6(t strict teritoriala5 vecinii 'e lot %(n' si vecini 'e c(rte5 6entr( ca (lterior sa se Incetateneasca siste$(l lot(riloi re6arti0ate 6rin tra#erea la sorti an(ala sa( 6e $ai $(lti ani5 aceasta ca (r$are a 'is6arinei sa( a In$(ltirii (nor %a$ilii5 ca si 'atorita intrarii in o3ste a (nor no4 veniti c( acor'(l co$(nitati. Pa'(rile5 a6ele si 6as(nile era( %olosite in co$(n5 in'i%erent 'e starea $ateriala a %iecarei %a$ilii. La a'(narile co$(nitatilor 6artici6a( toti 3ar3atii5 co$(nitatea avan' ca 7('e 6e #reav(l c( %(ncrie ere'itara Q in (nele localitari acesta era ales 'e o3ste Q si (n 6ri$ar %villiai&G. ales 6erio'ic5 'e cele $ai $(lte ori 6e 'oi ani. Siste$(l a#ricol a$intit5 ca si 'lrile re6arti0ate in $o' e#al5 6e c(rti5 i8a( %erit $(lta vre$e 6e loc(&orii 'in satele sca(nelor sasesti 'e o 'i%erentiere sociala 6ron(ntata5 ase$enea 'i%erentieri %iin' $ai evi'ente in $e'i(l (r3an5 6e $as(ra 'e0voltarii $estes(#(rilor si a6oi a ne#ot(l(i. Pe teritori(l co$itatelor transilvanene BAl3a5 T'rnava5 Cl(7D5 (n'e loc(ia5 a6roAi$ativ5 o trei$e a 6o6(latiei sasesti5 o3stile a( av(t5 in #eneral5 aceleasi caracterisrici. Dar aici5 'atorita 6re0entei (nor 'o$enii %e('ale si 6resi(nilor eAercitate 'e no3ili$e5 $(-te o3sti satesti a( evol(at in 'irectia constit(irii relariilor %e('ale ri6ice 6entr( $a7oritatea teritori(l(i transilvanean5 i$6artasin'5 in acest %el5 soarta tarani$ii ro$anesti si $a#"iare. In a%ara acti(nilor Or'in(l(i te(ton si ale (nor ele$ente no3iliare #er$ane sosite in Transilvania5 6ana la %or$area 6atriciat(l(i (r3an5 care isi va eAtin'e sta6anirea as(6ra (nor o3sti li3ere ro$anesti si sasesti5 co%oni0area sasilor a constit$t (n %actor 'e 6ro#res5 ce a contri3(it la trecerea econo$iei 'e la 6erioa'a ti$6(rie la cea 'e0voltata. 42; %MPUNIRI STATALE -avalerii teutoni in 6ara Bar&ei. Cavalerii ce(toni a( %ost ase0ati in Tara. Barsei in an(l ?@?? tn sco6(ri $ilitare Q a6ararea #ran&ei 'e s('8est a Transilvaniei i$6otriva navalirilor c($ane Q5 in sco6(ri social86ol&ice Q s6ri7inirea re#alitatii si a %e('al&atii in consoli'area 6(terii lor Q5 6rec($ si in sco6(ri 'e 6ro0el&is$ Q
a'(cerea s(3 asc(ltarea Ro$ei a 6o6(latiei ro$anesti orto'oAe 'in aceste 6arti. Or'in(l era %or$at 'in 55%rati cavaleri: a6artinan' no3ili$ii 'e ori#ine #er$ana5 re6re0entan' ele$ent(l orasenesc5 'in 55%ratii 6reoti: Bcal(#ariD5 constit(in' cler(l or'in(l(i si 'in 55%rati sl(7itori:5 c( o3li#atii %ata 'e no3ili$e. Or'in(l te(tonic l(ase %iinta in Palestina in an(l ??;=. Cavalerii ce(toni sa( 55cr(ciatii os6italieri ai or'in(l(i S%intei Marii al te(tonilor: a( %ost c"e$ati 'e re#ele Un#ariei An'rei al II8lea si ase0ati5 c( sco6(rile a$intite5 in 55tara Barsei 'in Transilvania: %term Borza ... ultra &ilva&G. care inca n( era la aceasta 'ata 6e 'e6lin i$e#rata in Re#at(l (n#ar5 ci %or$a o 55tara ro$aneasca:5 o (ni(ne 'e o3sti5 asa c($ era( alte n($eroase 55tari: 6e intre# c(6rins(l loc(it 'e ro$ani. Din aceste $otive5 in 'i6lo$a 'e 'anie5 re#alitatea caracteri0a acele loc(ri ca %iin' ..'esarte si li6site 'e loc(itori:. Contra'ictia este evi'enta2 'aca era o 55tara:5 n( 6(tea %i li6sita 'e Ioc(itori5 iar 'aca era li6sita 'e loc(itori5 n( 6(tea %i o 55tara:. Tara Barsei5 6rivile#iata 'in toate 6(nctele 'e ve'ere5 c( 6a$ant $anos 6entr( o#or5 c( 6as(ni 3o#ate 6entr( vite5 c( a6e si 6a'(ri 'in 3els(#5 toate acestea ocrotite 'e $(nti inalti5 n( 6(tea %i 556(stie:. Era 556(stie: 'oar 6entr( re#alitatea (n#ara5 care inca n( o sta6anea si5 'e aceea5 nici no3ili$ea n( se insta6anise 6este 6a$ant(rile o3stiior sacesti. Insasi 'i6lo$a 'e 'anie5 intoc$ita '(6a < $ai ?@??5 $an(riseste aceasta realitate at(nci can' 6reci0ea0a ca 55tara: li se 'ar(ieste cavalerilor 6entr( ca sa o loc(iasca in 6ace si sa o sta6aneasca slo3o'5 6entr( ca 6rin conviet(irea c( ei 55sa se intin'a re#at(l nostr(:?. Cavalerii era( 'atori sa 'ea visrieriei re#ale o 6arte 'in a(r(l si 'in ar#int(l 'esco6erite 55in s(s80isa tara a Barsei:5 iar rest(l sa le ra$ana lor. Li se $ai lasa( in intre#i$e 55tar#(rile li3ere si va$ile tar#(rilor 'in acea tara: %libera ora et tributa $bronim eiit&dem terre ei& totaliter indubinm&G. Ase$enea 6reve'eri5 inte$eiate 6e eAistenta (nor tar#(ri in care se l(a( va$i5 'ove'esc ca Tara Barsei n( 6(tea %i li6sita 'e loc(itori5 ci 'i$6otriva5 ea era loc(ita 'e oa$eni care isi or#ani0asera o societate evol(ata5 c( sate si tar#(ri5 instit(tii econo$ice5 sociale si 6olitice. )or %i eAistat in aceasta tara si cetati 'e 6a$ant5 'e #en(l celei recent 'esco6erite si cercetate l'n#a Har$an ] 7('. Brasov5 alat(ri 'e care cavalerilor li s8a acor'at 're6t(l 'e a8si constr(i cetati 'e le$n si orase 'e le$n5 c( sco6(l 'e a6arare i$6otriva c($anilor. Pentr( ceea ce (r$a( sa in'e6lineasca5 cavalerii era( sc(t&i 'e o3li#atia 'e #a0'(ire a voievo'(l(i Transilvaniei5 'e orice 'are5 incl(siv 'e 'inarii li3eri si 'e 6on'ere5 si n( 6(tea( %i 7('ecati 'e nici o instanta in a%ara celei re#ale5 avan' 're6t(l 'e a8si ale#e 7('ele 6ro6ri( care sa i$6arta 're6tatea. De ase$enea5 cavalerii era( sc(titi 'e 6re0enta $onetarilor sa( a sc"i$3atorilor 'e 3ani@. E6isco6(l Transilvaiiiei5 la ran'(l sa(5 le8a acor'at cavalerilor te(toni 're6t(l 'e a 6erce6e 'e la loc(itorii Tarii Barsei 'i7$ele 3isericesti5 In a%ara 'e cele 'atorate 'e (n#(rii
?
(R/ -. veac. <I. <II t <III. I. 6. ?.?. 8 Ibidem. 6. 184.
EUROPA.E)ULUI MEDIU nClASlC BSECOLELE FII8F?IID 22= si sec(ii care s8ar ase0a acolo?. Acest 6rivile#l(5 re%lectan' 're6t(ri la 'i7$e ce n( 6rovenea( nici 'e la sec(i si nici 'e la (n#(ri5 re6re0inta (n ar#($ent in 6l(s 6entr( eAistenta 6o6(latiei ro$anesti in Tara Barsei5 6o6(la'e o3li#ata la 6lata (nor 'ari catre re6re0en8tantii 3isericii a6(sene. P(tin ri$6 $ai tar0i(5 (n con%lict i03(cnit intre re#e si cavalerii te(toni a av(t ca (r$are an(larea 'aniei 'in ?@??. Dar5 in (r$a interventlei 6a6ale5 re#ele a reve$t as(6ra "otararii sale5 re6(nan' 6e cavaleri in 're6t(rile iniriale si acor'an'(8le c"iar %acilitati noi5 $ai 3ine 0is con%ir$an'(8li8se 6rivile#ii 6e care cavalerii si le In#a'(isera sin#(ri5 s6re 6re7('ici(l re#alitatii (n#are. In con%ir$area 'aniei5 acor'ata inainte 'e < $ai ?@@@5 o3li#atia 'e 'are %ata 'e vistieria re#ala a a(r(l(i si a ar#int(l(i 'esco6erit in Tara Barsei era sta3ilita la 7($atate5 iar in loc(l oraselor si al cetatilor 'e le$n li se in#a'(ia sa8si constr(iasca orase si cetati 'in 6iatra. Toto'ata5 ?4 se 6er$itea sa tina cate sase nave 6e Olt si 6e M(res5 c( care sa trans6orte sare in intre# re#at(l Un#ariei5 iar 6entr( a6rovi0ionarea lor c( sare li s8a( 'ar(it ocne in'est(latoare5 %iin' sc(titi 'e orice va$i la trecerea lor 6rin 55tara sec(ilor sa( 6rin BaceeaD a ro$anilor: %per "iculorum terrain ttui Blac#ontmG. In s%arsit5 le s(nt lasati oa$enii ce loc(ia( in teritoriile 'ar(ite5 6entr( sl(73a lor5 6reci0are care o#lin'este aceeasi realitate a 6re0entei (nor loc(itori in asa8n($itele teritorii 556(stii si neloc(ite: 'ar(ite te(tonilor5 loc(itori care era( %olositi 556entr( sl(73a si %olos(l lor: 'e catre cavaleri5 asi#(ran'(8le cele necesare vierii@. Tot c( 6rile7(l acestei con%ir$ari laA#ite a 'aniei initiale5 se $ai 'ar(ia or'in(l(i si cetatea Cr(ce3(r#5 ri'icata 6rin stra'ania lor. No(a 'anie a %ost con%ir$ata 'e 6a6alitate5 ocroritoarea cavalerilor/. Con%lictele ca(0ate 'e 6re0en6 cavalerilor te(toni a( contin(al in anii (r$atoriG (n 6ri$ inci'ent a %ost c( e6isco6(l Transilvaniei5 care a incercat sa8si eAtin'a a(toritatea as(6ra cavalerilor5 a6lanat 6entr( $o$ent 'e interventia 6a6al&atii care ii ia inca o 'ata s(3 ocrotire5 (r$an' a6oi (n con%lict $ai #rav c( re#ele Un#ariei5 'eter$inat 'e neres6ectarea con'itiilor 'e catre or'in5 acesta incercan' sa8si eAtin'a sta6anirile la s('8est 'e Car6ati si sa8si asi#(re (n stat(t a(tono$5 s(3 6rotectia Sca(n(l(i 6a6al. Ca (r$are5 in an(l ?@@.5 cavalerii te(toni a( %ost i0#oniri 'e re#e 6rin %orta ar$elor 'in Tara Barsei5 iar insistentele re6etate ale 6a6ei 6entr( rea'(cerea lor acolo a( ra$as %era e%ect. Eval(an'(8se %a6tele5 in ra6ort c( eveni$entele 6e care cavalerii le8a( 6rovocat5 (lterior5 in re#i(nile 3altice5 se 6oate a6recia ca 6o6(latia ro$aneasca si teritoriile sale a( sca6at5 6rin act(l al(n#arii te(tonilor5 'e o reala 6ri$e7'ie.
9. ROMANII DE LA SUDUL DUNARII. STATUL ROMANO8BUL!AR

Pe 6lat%or$a 6re3alcanica si c( 'eose3ire in M(ntii Hae$(s BBalcaniD traia( la s%arsit(l $ileni(l(i I si la
ince6(t(l $ileni(l(i (r$ator5 alat(ri 'e 3(l#ari5 n($erosi ro$ani5 (r$asi

? @
Ibidem. 6. ?.<8?.>. Ibidem. p. ?>@8?>9. 3IbideNn.p. ?S<8?>S.
9@> IMPUNIRI STATALE ai 6o6(latiei ro$ani0ate 'in %osta 6rovincie Moesia. Ei se in'eletnicea( c( a#ric(lt(Aa si $ai ales c( cresterea vitelor5 econo$ia acestor colectivitati ro$anesti Bin'5 in 3(na $as(ra5 'eter$inata 'e con'itiile nat(ra-e ale tin(t(rilor 6e care le oc(6a(. EAistenta acestor ro$ani este relariv %recvent conse$nata in i0voarele 3i0antine 'in secolele FIQFII. Ast%el5 Anna Co$nena5 re%erin'(8se in cronica sa la inva0ia c($anilor 'in an(l ?=;95 relatea0a c($ acel Po('ilas BBa'ilaD5 ca6etenie a (nei co$(nitati vla"e5 ?8a instiintat 6e i$6a.ra.t(l AleAios I Co$nen(l5 a%lat in 3iv(ac Ian#a Anc"ialos5 6e tar$(l Maiii Ne#re5 'e traversarea D(narii 'e catre navalitori?. Si tot Anna Co$nena arataca5 '(6a ce c($anii a( crec(t %l(vi(l5 ei a( %ost cala(0ici 'e ro$ani 6rin 6as(rile M(ntilor Balcani. N($ar(l acestor ro$ani 6are sa %i %ost s(%icienr. 'e $are 6entr( ca i$6arat(l Man(el I Co$nen(l sa 6oata recr(ta in ??KK 'in ran'(l lor5 c($ s8a a$intit 'e7a5 (n contin#ent 'e osteni5 6e care ?8a a'a(#at ar$atei sale care actiona irn6otriva Un#ariei. )irt(tile $ilitare ale ro$anilor 3alcanici era(5 'e alt%el5 3inec(nosc(te 3i0antinilor5 'e vre$e ce (n(l 'intre cronicari notea0a ca avea( 55%ortarete care s(nt %oarte n($eroase si ri'icate 6e stanci a3r(6te: si ca 'e $(lte ori 55s8a( ra03oit i$6otriva ro$eilor:@. Din a6recierea 6(tinelor 'ate 'e care 'is6(ne$5 reiese ca ro$anii 'in Hae$(s si 'in 6lat%or$a 6re3alca$ca 3ene%icia( 'e (nele 6rivile#ii econo$ice si 6olitice5 ca isi avea( 6at(ra lor %e('ala. Ei avea(5 %oarte 6ro3a3il5 an($ite o3li#acii $ilitare5 constan' $ai ales 'in a6ararea 0onelor 'e nor' ale I$6eri(l(i 3i0antin. In re#i(nea c(6rinsa intre D(nare si M(ntii Balcani traia( in secol(l al Fll8lea5 alat(ri 'e 3(l#ari si 'e ro$ani5 si (nele #r(6(ri ra0lete 'e 6ecene#i5 (0i si c($ani5 raraase 'e 6e ti$6(l navalirii consan#enilor lor 'in veac(l anterior si 'e la ince6(t(l secol(l(i al Fll8lea. Din 6(nct 'e ve'ere 6olitico8a'$inistrativ5 re#i(nea 'intre D(nare si M(ntii Balcani a6artinea Bi0ant(l(i inca 'in vre$ea 'o$niei l(i )asile al Il8lea B(l#arocton(-. Ea %acea 6arce 'in t"e$a Para'(navon BParistrionD5 t"e$a c( ca6itala la Dristra BSilistraD5 care in#lo3a si teritori(l Do3ro#ei. Pe '(rata secol(l(i al Fl8lea5 in 6o%i'a in'el(n#at(l(i con%lict 3i0antino86ecene#5 linia D(narii a %ost relativ 3ine a6arata 'e tr(6ele 'in #arni0oanele 'e 6e $al(l 're6t al %l(vi(l(i si 'e %lota a%ectata t"e$ei Para'(navon. Dar5 ca (r$are a navalirilor 'in ce in ce $ai 'ese si $ai violente ale 6o6(latiilor t(ranice5 o 3(na 6arte a a6ararii #ranite4 'e nor' a Bi0ant(l(i a %ost 'e0or#ani0ati intr8atat5 incat in secol(l al Fll8lea c($anii 6(tea( traversa D(narea 6e (n %ront lar#5 %ara a inta$6ina intot'ea(na o re0istenta e%icienta. Asa s8a inta$6lat in aiiii ???9 si ??@@ si tot asa se va re6eta in anii ??9>5 ??.=5 ??.9 si ??.;. Navalirile c($anilor la s(' 'e %l(vi( se sol'a( c( 7a%(ri5 'istr(#eri 'e 3(n(ri $areriale5 l(are in ro3ie a n($erosi localnici si 6ier'eri 'e vieti o$enesti. Inca6acitatea Bi0ant(l(i 'e a asi#(ra in $o' constant 6a0a #ran&ei '(narene si i$6licit a 6o6(latiei locale se re%lecta5 e'i%icator in i0voarele vre$ii. De 6il'a5 loan Cinna$(s5 re%erin'(8se la navala c($anilor 'in ??9>5 conse$nea0a re6ros(l %ac(t l(i Man(el
? 2
Anna Co$nena5 I5 2. ;1 @onte&. III5 6. ??.. Ibidem. I5 @G ante&. III. 6. ??..
to
D:
CO-LU
" #$
CO C LL
%8%
'0 O/ D
CE
&I
CC i-
&'( I
CO
;% C
CO C
- FE E ra
' o# ) ' *
GO @ (N
CC i"l T4 H ;* D- D;
6G
" $ +o $
o ,% "$
C 'E
CO
4 CO ai
./
C D CO 04 C &*
0 T O E2 d cI
~
O in--a
CO
43Z IMPI-NIRI STATALE Co$nen(l 'e (n 3arca#i( '(naiean2 -$6arat(l 'e s8ar %i in#ri7it 'e BnevoileD noastre5 nici De$nit0i&os n8ar %i %3st c(ceric... si nici 3(n(rile noastre n8ar %i %3st l(ate B'e c($aniD si '(se '(6a 3(n(l lor 6lac:?. Daca in secol(l al Fll8lea 3i0antinii n( $ai era( in $as(ra sa asi#(re o trainica a6arare a #ranitei '(narene5 el isi eAercita(5 in sc"i$35 c( consecventa 're6t(l 'e a 6releva i$6o0ite 'in ce in ce $ai $ari. In secol(l al Fll8lea %isc(l 6are a %i %ost cea $ai resi$tita a(toritate 3i0anrina in re#i(nea 'e la nor' 'e M(ntii Balcani. I$6o0itelor nesa3(ite5 rec"i0iciilor la care rec(r#ea a'$inistracia locals5 a3(0(rilor 'e cot %el(l5 li se a'a(#a(5 in vre$ea 'inasriei Co$nenilor si 'a(nele 6rovocate 'e trecerea cr(ciacilor 6rin Penins(la Balcanicl Incr8o atare sit(atie5 era 'e aste6tat ca 6o6(latia locals 3(l#arS &i ro$ana sa incerce inlat(rarea a'$inisrrariei 3i0antine. Tre3(ia ca(tat n($ai $o$ent(l5 iar acesta s8a iv& '(6a $oartea l(i Man(el I Co$nen(l can'5 in Bi0ant5 in con'itiile atac(rilor 'in a%ara5 s8a( 'e0lant(it neintele#eri 6entr( oc(6area tron(l(i. La rascoala a( 6artici6at5 in e#ala $as(ra5 ro$ani si 3(l#ari. In istorio#raiia $o'erna s8a( 6(rtat 'isc(tii as(6ra caracter(l(i etnic al 6artici6antilor la rascoala si al con'(catorilor acesteia. Dre6t (r$are5 (nii istorici a( incercat sa $ini$ali0e0e rol(l ro$anilor5 iar altii sa ne#e c"iar 6artici6area acestora la rascoala. In realitate5 i0voarele Hterare ale vre$ii vor3esc 'es6re rol(l 6ree$inent2 al ro$anilor. Rasc(latilor li se vor %i asociat si celelalte 6o6(larii 'in nor'8est(l Penins(lei Balcanice Q c($anii in 6rinci6al Q a%late in 6lin 6roces 'e asi$ilare5 %ie 'e catre 3(l#ari5 %ie 'e catre ro$ani. PreteAt(l rSscoalei ?8a o%erit o $as(ra veAatorie a i$6arat(l(i Isaac al II8lea An#"elos. Intentionan' sa se casatoreasca c( %iica re#el(i Bela al Ill8lea al Un#ariei5 i$6arat(l 3i0antin a "otarat sa asi#(re c"elt(ielile 'e n(nta 6rin 7e%(irea 3(n(rilor si 556ra'area t(r$elor: s(6(silor sai5 %a6t ce i8a 'eter$inat 6e loc(itorii 'in M(ntii Baicani5 55care $ai inainte Q scrie Nicetas C"oniates Q se n($ea( $isieni5 iar ac($ isi 0ic vla"i:5 sa ri6oste0e. In %r(ntea celor care s8a( i$6otrivit se a%la( %ratii Petr( si Asan@5 re6re0entantli (nei 6(ternice si in%l(ente %a$ilii ro$anesti. I0voarele literare ne in%or$ea0S ca cei 'oi %rati n8a( vr(t sa i$6in#a l(cr(rile 6ani la rascoala inainte 'e a se %i intalnit c( i$6arat(l5 car(ia sa8i 6re0inte cererile lor. Este #re( 'e sti(t 'aca iniriariva %ratilor Petr( si Asan era 'eter$inate 'e 'orinta sincera 'e a se o3tine Q 'in 6artea l(i Isaac An#"elos Q (nele (s(rari ale sit(atiei create sa( 'aca se (r$area le#iti$area rascoalei5 ca (r$are a re%(0(l(i 6revi0i3il 'e acce6tare a cererii lor. Petr( si Asan s8a( intalnit c( i$6arat(l la +I6sela Ba0i I6selaD5 iar cei 'oi %rati n( n8a( o3tin(t ni$ic5 'ar a( %ost ($iliti 'e co$6ortarea l(i Isaac An#"elos si n($ai a s%etnicilor sai. Re0(ltat(I a %osr ca5 in torsi in $i7loc(l se$enilor lor5 a( 'eclartsat rascoala la care a( 6artici6at 55cele 'o(a 6o6oare:5 a'ica ro$anii si 3(l#arii. Inca 'e la ince6(t5 rasc(latii a( trec(t la s(' 'e M(ntii Balcani5 55latin'(8se s6re tar#(rile si ase0arile $ai 'e6artate:. Petr( si8a 6(s coroana 'e a(r 6e ca65 iar in 6icioare
? @
Cinna$(s5 6. ;/G @onte&. III5 6. @/.. C"oniates5 6. 9>@G @onte&. III5 6. @...
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 43 incalta$intea rosie Q inse$n al 6(terii i$6eriale. !est(l l(i Petr(5 conse$nat in cronic l(i Nicetas C"oniates5 $arc"ea0a 'ata inte$eierii stat(l(i ro$ano83(l#ar. Aceasta s inta$6la in toa$na an(l(i ??>.8 . Rasc(latii s8a( in're6tat a6oi s6re rasarit si a( a7(ns in re#i(nea Preslav(l(i5 'istr(#in ase0ari5 'o3an'in' 6ra0i 3o#ate si l(an' 6ri0onieri 'in ran'(l 3i0antinilor. In 'e0acon c( cele 6e care ne lasa sa le intele#e$ cronica l(i Nicetas C"oniates5 se 6are ca i$6otriv rasc(latilor n( a 6ornit i$6arat(l in 6ersoana5 ci sevastocrator(l )asile5 (nc"i(l l(i Isaa al II8lea An#"elos5 invesrit c( co$an'a s(6re$a a tr(6elor. La sc(rta vre$e insa sevastocrator(l )asile5 3an(it ca (nelteste i$6otriva tron(l(i5 a %ost 'estit(it si inloc(i c( loan Cantac(0ino5 'e ase$enea r('a c( i$6arat(l. Desi 55c( 3o#ata eA6erienta ii con'(cerea o6eratiilor $ilitare:5 loan Cantac(0ino n8a 6(t(t '(ce c( s(cces5 6a7ia ?G ca6at5 $isi(nea incre'intata5 ceea ce a av(t 're6t (r$are inloc(irea sa c( AleAios )ranas Dar nici
acesta n8a cores6(ns aste6tarilor5 3a $ai $(lt inca5 el s8a revoltat i$6otrivG 3a0ile(l(i5 ceea ce a co$6licat si $ai $(lt l(cr(rile. I$6arat(l a re(sit sa ina3(se revolt4 l(i AleAios )ranas5 'ar n8a i03(tit sa8i o6reasca 6e (nii 'intre ostenii #eneral(l(i ra0vrarii sa %ti#a s6re nor' si sa in#roase ran'(rile l(6tatorilor 'in oastea l(i Petr( si Asan. Aceste eveni$ente s8a( cons($at in iarna an(l(i ??>. si la ince6(t(l 6ri$averii l(i ??>K. In vara an(l(i ??>K5 Isaac An#"elos a 6lecat el ins(si i$6otriva rasc(latilor5 in ti$6 ce Petr( si Asan a( trec(t la $ia0anoa6te 'e D(nare5 6entr( a cere a7(tor 'e la c($anii5 a%latori in Ca$6ia Ro$ana. I$6arat(l 3i0antin5 6atr(n0an' in re#i(nea rasc(latilor si neintalnin' nici o re0istenta5 6e 'e o 6arte5 incre0an'(8se in asi#(rarile 'e s(6(nere ale localnicilor inta-niti in cale5 6e 'e alta 6arte5 s8a $(l$$it c( 'ist$#erea 6rin %oe a #ranelor si c( instalarea (nor #arni0oane in ..cetatile n($eroase: ale rasc(latilor. Mai $(lt inca5 intorc n'(8se in ca6itals5 Isaac al II8lea An#"elos a ince6(t sa se Ia('e c( i03an'a sa. Dar intre ti$65 ca6eteniile rascoalei5 55ca6atan' a7(tor(l c($anilor5 a( intrat in 6atria lor5 in Moesia:5 6e care a( #asit8o 556arasita si #olita 'e ar$ata 3i0antina:. Nicetas C"oniates notea0a ca rasc(latii 55n( s8a( $ai $(lt($it sa 6oata 6astra ceea ce era al lor si sa 'o3in'easca 'oar to6ar"ia Moesiei5 ci n( $ai in'(ra( sa n( a'(ca 'a(ne i$6aratiei ro$eilor si sa n( (neasca 'o$nia $isienilor Bro$anilorD si a 3(l#arilor intr8(na sin#(ra5 asa c($ %(sese o'inioara:?. Un an $ai tar0i(5 in ??><5 Isaac al II8lea a %ost c(6rins 'e re#ret(l 55ca n( a ran'(it c($ tre3(ie l(cr(rile in tara '(s$ana in vre$ea 6ri$ei sale eA6e'itii: si a 6ornit 'in no( i$6otriva ro$anilor si a 3(l#arilor. Plecat in #ra3a c( n($ai cateva (nitari $ilitare5 el si8a instalat ta3ara la Ta(ro&o$os5 (n sac 'in a6ro6ierea A'riano6ol(l(i5 aste6tan' aici a'(narea intre#ii sale ostiri. Toto'ata5 a cer(t c($nat(l(i sa(5 6rinci6ele Conra' 'e Mont%errat5 sa vina c( cr(6ele sale. Conra' insa5 in loc sa se in're6ce s6re Ta(ro&o$os5 a 6lecat s6re Palestina5 in %r(ntea (n(i 'ecasa$enc al cr(ciatilor. In ti$6 ce se #asea in ta3ara5 i$6arat(l a a%lat ca rasc(latii 6ra's tin(t(rile Lar'eei. Isaac al II8lea s8a in're6tat at(nci s6re Basternas5 c( #an'(l sa taie calea 'e intoarcere
C"oniates5 6. 4"P1 @onte&. III5 6. @.;8?K?.
242 ?MPI-NIRI STATALE a ins(r#entilor. De aici a l(at 'r($(l Beroei BStara Za#oraD5 'ar '(6S ce a stra3at(t o 6ane 'in 'r($5 i8a iesit inainte 55(n 3ar3ac (sor inar$at5 care5 avan' 0(#ravita 6e %ata trista veste:5 ?8a in%or$at ca 55'(s$anii se intorc 6rin alta 6arte c( 6ri0onierii5 inaintan' %oarte in voie5 calare si 6e 7os5 'eoarece n8a( 'at 'e ni$eni care sa le stea i$6otriva si cS s(nt incarcati c( %oarte $(lta 6ra'a:. I$6ar6n'(8si oastea care i4 insotea5 i$6arat(l s8a in're6tat i$e'iat in 'irectia (n'e se a%la( a'versarii sai. Rasc(la'i ro$ani si 3(l#ari5 i$6re(na c( aliatii lor c($ani5 incre'$tan' 6ra'a (nora 'intre ai lor5 carora le8a( 6or(ncit sa ia 'r($(l eel $ai sc(rt s6re $(nti5 s8a( re#r(6at si a( ince6(t sa8i atace 6e 3i0antini5 55l(6tan'(8se in %el(l lor o3isn(it $ostenit 'e la stra3(ni. A'ica5 a6ro6iin'(8se5 ar(nca( sa#e' si se $caiera(5 lovin' c( s(lite5 '(6a 6(tin ti$6 insa isi 6resc"i$3a( navala in %(#a si8i 6rovoca( 6e a'versari sa8i (r$areasca 'in s6ate ca 6e niste %(#ariG si iarasi intorcan'(8se5 $ai re6e'e 'ecat 6asirile care taie va0'("(l5 se 3atea( c( '(s$an(5 incaieran'(8se $ai vartos 'ecat inainte. Si '(6a ce a( %ac(t ast%el 'e $ai $(lte ori5 a( 'o3an'it s(6erioritatea as(6ra ro$eilor5 si8a( contenir intoarcerile si5 scotan'(8si sa3iile si slo3o0in' (n stri#at %oarte ins6ai$antator5 s8 a( re6e0it a6roa6e $ai i(te ca #an'(E as(6ra ro$eilor. Si secera(5 'eo6otriva5 6e cine a7(n#ea( 'in (r$a5 si 6e eel care l(6ta si 6e eel care %(#ea5 c(6rins 'e s6ai$a:?. Cronicar(l 3i0antin contin(a relatarea l(6tei5 a6reciin' ca acea 0i ar %i %ost (na 'intre cele $ai r(sinoase5 'aca i$6arat(l ins(si n8ar %i intervenit c( 55ralan#a: sa5 care n( se an#a7ase inca in 3atalie. )ictoria 6are a %i %ost5 in cele 'in (r$a5 'e 6artea 3i0antinilor5 care a( re(sit sa s$(l#a 'in $ana rivalilor 6e $(lti 'intre cei ca0(ti in ro3ie. S(cces(l $ilitar n( a %ost tot(si eA6loatat5 'eoarece Isaac al Il8lea5 in loc sa8i (r$areasca 6e 553ar3ari: in retra#erea lor5 s8a in're6tat c( oastea s6re A'riano6ol. Deoarece linistea n( s8a resta3ilit in re#i(nea a%ectata 'e rascoala5 i$6arat(l si8a 'iri7at5 'in no( ar$atele s6re Beroe. A (r$at o 6erioa'a 'e "art(ieli5 In care ro$anii si c($ar$ 55aici 6an'ea(5 aste6tan' sa8i loveasca 6e (r$aritorii lor5 aici se 'e6lasa( in alta 6arte5 'ar $ere( intre6rin'ea( cate ceva c( s(cces:. Iar can' i$6arat(l 55aler#a: s6re A#"ato6olis ca sa8i o6reasca 6e 3ar3ari in navalirile lor5 ei 7e%(ia( satele cele $ai a6ro6iate 'e P"ili66o6olis BPlov'ivD. Si can' Bi$6arat(lD se in're6ta s6re loc(l 'e s(%erinti5 ei B3ar3ariiD aler#a( iarasi s6re tin(t(rile 'in care 6lecase i$6arat(l:. Re0(&a 'in aceasta relatare ca rasc(latii 'is6(nea( 'e o 3(na or#ani0are $ilitarI si ca5 'in 6(nct(l 'e ve'ere strate#ic5 oastea lor 3ene%icia 'e o con'(cere 6rice6(ta5 a3ila si eA6eri$ental. Cronicar(l Nicetas C"oniates5 care insotea in calitate 'e secretar i$6erial tr(6ele 3i0antine5 consi'era ca tactica a6licata 'e ro$ani se 'atora c( 'eose3ire l(i Asan5 care era %oarte ca6a3il 55sa nascoceasca ce era 'e %olos in sit(atiile %ari iesire:. Incercan' sa 'ea o lovit(ra 'ecisive a'versarilor5 Isaac al Il8lea s8a "otarat sa atace 6artile 'e a6(s ale tin(t(l(i rasc(latilor. Plecan' 'in P"ili66o6olis in toa$na an(l(i ??><5 ar$ata 3i0anrina s8a in're6tat s6re Tria'ita BSar'ica5 So%iaD. Dar5 intr(cat se ivisera se$nele iernii5 i$6arat(l s8a 'ecis sa intrer(6a ostilitatile 6ana in 6ri$avara an(l(i
C"oniates5 6. .?;G @ame&. III5 6. @K..
EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID
244 (r$ator. Lasan'(8si ar$ata in acel loc5 el s8a intors in ca6itala?. In 6ri$avara an(l(i ??>>5 i$6arat(l a rel(at eA6e'itia si aa7(ns 6ana s(3 0i'(rile cetatii Lovit0on BLovecD5 incercan' 0a'arnic ti$6 'e trei l(ni s8o c(cereasca. Re0istenta rasc(latil'r ?8a 'eter$inat 6e Isaac al Il8lea sa se reintoarca la Constantino6ol5 $(lt($in'(8se 'oar c( %a6t(l ca '(cea c( sine5 ca 6ri0onieri5 6e sotia l(i Asan si 6e loan5 %ratele $ai $ic al acest(ia. S(ccesele $ilitate o3t$(te in con%r(ntarea c( I$6eri(l 3i0antin a( 6er$is noli or#ani0atii 6olitice create 'e AsSnesti sa se consoli'e0e si sa8si cree0e instit(tiile statale necesare. Petr( si Asan si8a( ales 're6t ca6itala Tarnovo5 o localitate ase0ata 6e stancile a3r(6te 'e 6e $al(l ra(l(i Iantra. Se 6(ne intre3area5 'e ce ca6itala no(l(i star n8a %ost sta3ilita5 c($ ar %i %ast $ai %iresc5 la Preslav(l Mare5 %osta rese'inPa 'in secol(l al F8lea a Tarat(l(i 3(l#ar5 sit(atS In 6artile 'e rasant ale B(l#ariei5 ci $(lt $ai s6re a6(s. Ras6(ns(l tre3(ie ca(tat in 'is6(nerea teritoriala a 3a0ei sociale si $ilitate a 6(terii Asanestilor5 6rec($ si in 6lan(l 6olitic (r$arit 'e %ratii Petr( si Asan. Evi'ent5 ei ar %i 'orit ca in #ranitele no(l(i stat5 6e care ca(ta( sa8I le#iti$e0e ca o contin(are a Pri$(l(i tarat 3(l#ar5 sa intre toate tin(t(rile care a6artin(sera o'inioara acest(ia. Pentr( $o$ent insa5 %orta lor $ilitara n( le 6er$itea sa8si in're6te atentia conco$itent s6re rasarit si s6re a6(s. O event(ala incercare a rasc(latilor 'e a8si intin'e a(toritatea si as(6ra Do3ro#ei s8ar %i 6(t(t sol'a c( (n esec #rav. Teritori(l %ostei 6rovincii ScIt"ia Minor era relativ 3ine a6arat 'e #arni0oanele si 'e %lota 3i0antini. Pre0enta 3i0antinilor in Do3ro#ea acelor vre$(ri este 'ove'ita n( n($ai 'e i0voarele literate5 ci si 'e 'oc($ente ar"eolo#ice5 n($is$atice sLsi#ilo#ra%ice. La Isaccea5 'e 6il'a5 s8a( 'esco6erit 6ana in 6re0ent 'o(a si#ilii 'e 6l($3 ale l(i Isaac al Il8lea An#"elos5 si#ilii care a( insotit scrisori tri$ise 'esi#(r (nor inalti %(nctionari sa( (nor co$an'an' 'e osti 3i0antine a%late aici5 intr8o vre$e in care alte osti 3i0antine se con%$nta( c( ro$ano8 3(l#arii 'in 0ona M(ntilor Balcani. N( eAista 6ana ac($ nici o 'ova'a literara sa( $ateriala 6otrivit careia Do3ro#ea sa %i %ac(t 6arte 'in stat(l Asanestilor inca 'e la ince6(t(l nasterii l(i. De alt%el5 o sta6anire a Do3ro#ei 'e catre Asanesti n( se 6(tea reali0a5 atata vre$e cat orasele 'in s('(l acestei 6rovincii se aSa(in $ainile 3i0antinilor. Or5 )arna a %ost6ier'(ta 'e catre 3i0antini a3ia$ ?@=? si este 6osi3il ca tot at(nci sa %i ca0(t si Silistra. In atare i$6re7(rari5 e%ort(l Asanestilor a vi0at i$6in#erea #ranitelor stat(l(i lor c( 'eose3ire s6re 6artile a6(sene ale Penins(lei Balcanice. Aici ei 6(tea( sa intre in sta6anirea acelor re#i(ni care constit(isera centr(l a'$inistrativ5 6olitic5 $ilitar5 econo$ic si c(lt(ral al Pri$(l(i stat 3(l#ar 'in (lti$ele 'ecenii ale eAistentei sale. In 6l(s5 rec(cerin' aceste re#i(ni5 ro$anii si 3(l#arii r(6ea( orice le#at(ra.6e (scat intre 3i0antini si aliatii lor (n#(ri5 ceea ce le8ar %i (s(rat re0istenta i$6otriva 'eselor eA6e'itii ale l(i Isaac al Il8lea An#"elos. In s%arsit5 control(l (nor re#i(ni ca acelea 'in centr(l si 'in vest(l Penins(lei Balcanice (r$area5 6oate5 si a6ro6ierea #eo#ra%ica 'e 6(terile 6ol&ice 'in a6(s(l si centr(l
C"oniares5 6. .@?G @ame&. III5 6. @K<.
242 IMPLINIRI STATALE E(ro6e45 a caror atentie 6entr( Penins(la Balcanica crestea5 6e $as(ra intensi%icari4 cr(cia'elor. In acest conteAt tre3(ie inteleasa "otararea Asanestilor 'e a8st sta3iH ca6&ala n( la Preslav5 ci la Tarnovo. Incercarea 3i0antinilor 'e a rec(ceri re#i(nea M(ntilor Balcani si 6e aceea care se i$in'ea la nor' 'e acesria5 intrate in co$6onenta stat(l(i Asanestilor5 a contin(at si in (lti$(l 'eceni( al secol(l(i al Fll8lea. Dar ar$ata 3i0antina era 'in ce in ce $at sla3ita5 a6rovi0ionarea c( ali$ente lasa 'e 'orit5 iar sol'ele n( se $ai 6latea( c( re#(laritate. Constantin As6icris5 6(s in %r(ntea osririi care (r$a sa l(6te In ??;= c( ro$anii5 s8a 6lans i$6otriva (nor ast%el 'e nea7(ns(ri5 ceea ce a atras $ania i$6arat(l(i5 ast%el ca #eneral(l a %ost 'estit(it si or3it. Intr(cat 55vla"ii si c($anii: con'n(a( si 6rovoace 'i%ic(ltati i$6eri(l(i5 Isaac al II8lea a 6ornit 'in no( i$6otriva lor. El a trec(t 6e la Anc"ialosC5 a 6atr(ns in 0ona $ontana5 'ar n8a o3rin(t nici o victorie5 55caci a #asit cetat(ile si $icile orase 'e acolo incon7(rate c( intarit(ri $ai 6(ternice 'ecat cele 'e 'inainte si c( 0i'(ri 'e c(ran' ri'icate si intrer(6te 'in lac in loc 'e t(rn(ri5 iar 6e cei care le a6ara( 'e a%ara Bi8a #asitD ($3lan' ca niste ca6riori 6e $alti$i si a#atan'(8se5 ase$enea ca6relor5 'e ra6e si %erin'(8se 'e $caierare:@. In toa$na an(l(i ??;? i$6arat(l a 6lecat s6re P"ili66o6olis c( #an'(l s/ se in're6te s6re re#i(nile 3alcanice a6(sene5 t(l3(rate ac($ n( n($ai 'e ro$ani si 'e 3(l#ari5 'ar si 'e 7(6an(l Ser3iei5 Ste%an Ne$an7a5 care isi 'iri7a atac(rile as(6ra rin(t(rilor S&o6l7ei. D(6a ce a trec(t 'e Nis5 Isaac al II8lea a a7(ns la ra(l Sava5 (n'e s8a Intalnit c( socr(l sa(5 Bela al Ill8lea5 re#ele Un#ariei. La intoarcere s8a a3at(t 'in no( 6e la P"ili66o6oiis5 (n'e a instalat ca strate# 6e var(l sa( Constantin5 556e care8? %ac(se si '(ce al %lotei:/. La sc(rta vre$e insa5 strate#(l P"ili66o6olis8(l(i5 Constantin An#"elos5 s8a ri'icat i$6otriva i$6arat(l(i5 ceea ce a av(t 'ar(l sa (s(re0e acti(nea ro$anilor rasc(lat4. In consecinta5 ei a( ince6(t sa atace 6erio'ic P"ili66o6oiis5 Sar'ica si A'riano6ol. In aceasta sit(atie5 Isaac al II8lea a 6ornit5 in ??;.5 o no(a ca$6anie i$6otriva rasc(latilor5 con'(can' 'e 'ata aceasta el ins(si ar$ata. I$6arat(l co$a in aceasta eA6e'itie 6e s6ri7in(l (n#(rilor5 care tre3(ia( sa a7(n#a la )i'in. EA6e'itia s8a sol'at c( (n no( esec 6entr( 3i0antini. La sc(rt ti$65 Isaac al II8lea An#"elos avea sa %ie 'etronat5 iar in loc(l l(i a %ost 6rocla$at i$6arat AleAios al Ill8lea5 %ratele sa( $ai $ic. Acesta5 %ara a $ai tine sea$a 'e navalirile necontenite ale ro$anilor si ale c($anilor5 a c"e$at tr(6ele in ca6itala5 av'n' nevoie 'e ele
6entr( a8si consoli'a a(toritatea. Mas(ra l(i AleAios al Ill8lea a $arcat srarsit(l sir(l(i 'e incercari ale 3i0antinilor 'e a 0'ro3i stat(l Asanestilor si 'e a rea'(ce re#i(nile 'e la nor' 'e Balcani s(3 asc(&atea Constantino6ol(l(i. De alt%el5 incercarile se 'ove'isera inca 'e la ince6(t a %i sortite esec(l(i. Stat(l ro$ano83(l#ar isi aratase trainicia 'in 6ri$ii ani ai eAistentei sale. El isi eAercita a(toritatea as(6ra (n(i teritori( intins5 6rin $i7locirea (nei a'$inistratii 3ine inc"e#ate. Ar$ata
? @
Clioniates5 6. .K?G @oute&. III5 6. @K;. CUoniates5 6. .K?8.K@G @onte&. III5 6. @K;. / C"oniares5 6. .<=G @onte&. III. 6. @</8
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 24 l(i era 6(ternica5 intr8o ase$enea $as(ra5 incat5 'aca ar %i sa 'a$ cre0are (n(i i0vc #er$an5 Petr( 6(tea o%eri in ??>; i$6arat(l(i Frie'ric" I Bar3arossa5 ce se a%la in %r(nte cr(cCia'ei a Ill8a5 (n a7(tor 'e 9= === 'e ro$ani si c($ani5 care (r$a( sa ia 6ane 4 eA6e'itia s6re ler(sali$. El 6(nea insa con'itia ca5 inainte sa 6iece s6re Palesrina5 oaste cr(cia'a sa c(cereasca Constantino6ol(l5 iar Frie'ric" sa8i rec(noasca l(i Petr( ritl(l c i$6arat. Stat(l Asanestilor n8a %ost5 to nisi5 sc(tit nici el5 inca 'e la ince6(t(rile sale5 'e con%licte interne 6rovocate 'e neintele#erile 'e la ciArte. In ??;K Asan a %ost (cis 'e (n 3oier c n($ele 'e Ivanco. Petr(5 ra$as sin#(r5 si8a asociat la 'o$nie 6e Ionita5 0is si +aloiai %ratele sa( $ai $ic5 eel care %(sese '(s ca ostatic la Constantino6ol 'e catre Isaac al Il8& An#"elos. La (n an '(6a asasinarea l(i Asan5 Petr( i$6artasea aceeasi soarta. A revenit l(i lonita $isi(nea 'e a $enrine si 'e a 'esavarsi o6era ince6(ta s( con'(cerea %ratilor sai $ai $ari. El s8a ac"itat stral(cit 'e aceastaG a eAtins #ranitele stat(li 'e la D(nare si 6ana 6e c(rs(l $i7loci( al Maritei si 'e la Marea Nea#ra 6ana la al3i )ar'ar(l(i in Mace'onia. Ionita a s(6(s 6(terii sale 6e acei 3oieri care $ani%esta( ten'ini centri%(#e5 a intarit oastea si a o3tin(t 'in 6artea 6a6ei Inocenti( al Ill8lea rec(noastere in'e6en'entei stat(l(i5 iar 6entr( sine ritl(l 'e re#e5 'esi el il 6retin'ea 6e eel 'e i$6ara n($in'(8se ca atare =Impemtor omnium Bulgaromm etBiacontmG. Ar"ie6isco6(l Tarnove )asile5 a %ost (ns si el 'e tri$is(l 6a6ei5 car'inal(l Leo5 ca 556ri$at al 3(l#arilor si vlaliilor in sc"i$3(l 6ro$isi(nii 'e a rec(noaste s(6re$atia con%esionala a Sca(n(l(i a6ostolii In vre$ea 'o$niei l(i Ionita Q $tre ??;< si ?@=< Q a av(t loc cea 'e8a I)8a cr(cia'G care a %ac(t ca 6e r(inele Bi0ant(l(i sa ia nastere 55I$6eri(l latin 'e Rasarit:5 avan' c 6ri$ s(veran 6e Bal'(in 'e Flan'ra. S8a( creat n($eroase %e('e 6entr( a ras6lati 6 $arii senior4 6artici6ant4 la cr(cia'a. Ca 6atriar" al Constantino6ol(l(i a %ost ales no3i" )enetian To$$aso Morosini5 c( sco6(l 'e a asi#(ra (nirea 3isericii 'e a6(s c( cea ' rasarit. O $are 6arte a %ost(l(i I$6eri( 3i0anrin intra5 ast%el5 in siste$(l 6olitic si reli#ic al E(ro6ei Occi'entale. Ionita a sti(t sa se %oloseasca 'e ne$(lt($irile si 'e acri(nile 6o6(latiei 'in Bi0ar i$6otriva -at$ilor:5 6entr( a intari in Balcani a(toritatea stat(l(i sa(. Ins(ccesi tratativelor '(se 'e Ionita c( %ostii cr(ciati 6entr( rec(noasterea s(vera$tatii stat(li con'(s 'e el5 ca si 6retentia l(i Bal'(in 'e Flan'ra 'e rest&(ire catre I$6eri(l latin 6arrilor 6e care Asanestii le8a( oc(6at 'e la 3i0antini a( '(s la ostilirati intre Ionita 5 5 no(l sta6anitor 'e la Constantino6ol. In ?@=.5 s(3 0i'(rile A'riano6ol(l(i5 oastea l(i Ionita5 co$6(sa 'in ro$ani si 'i 3(l#ari5 a7(tata 'e ?9 === 'e c($ani5 a 0'ro3it 6e 55Iatini:5 iar i$6arat(l Bal'(in ' Flan'ra a %ost l(at 6ri0onier si inc"is la Tarnovo5 (n'e a si $(rit. Ionita n(trea #an'i sa inlat(re 'e%iniriv I$6eri(l latin5 'ar $o'i%icari 'e $o$ent in ra6ort(i %ortelor 6olitic an#a7ate in l(6tele 6entr( $ostenirea Constantino6ol(l(i a( i$6ie'icat insa reali0are acest(i 'e0i'erat. D(6a 6ri$eie s(ccese in l(6tele c( latin445 inre#istrate 'e I$6eri(l ' la Niceea5 a6ar(t in Asia Mica '(6a ?@=95 %e('alii #reci 'in Tracia a( ince6(t sa85 43; IMPLINIRI STATALE $ani%este ostilitatea %ata 'e Ionita. Ei a( incercat sa i$6ie'ice trecerea Plov'iv(l(i in $ana l(i si a( or#ani0at5 toto'ata5 o rascoala la Tarnovo. Intervenria ener#ica si s(ccesele o3tin(te 'e Ionita in Tracia5 c( a7(tor(l c($anilor5 a( 'eter$inat a6ro6ierea I$6eri(l(i latin 'e eel 'e la Niceea. Ar$istiti(l care s8a inc"eiat intre i$6arat(l latin Henric 'e Flan'ra5 %ratele l(i Bal'($5 si i$6arat(l T"eo'or I Lascaris 'e la Niceea i8a 6er$is cel(i 'intai sa8si concentre0e e%ort(rile in a i$6ie'ica reali0area 6lan(l(i l(i Ionita 'e c(cerire a Constantino6ol(l(i. In an(l ?@=< 55re#ele 3(l#arilor si vla"ilor: ca'ea la ase'i(l T"essaloni&(l(i5 (cis 'e (n c($an 'in oastea sa. El lasa (n star 6(ternic5 c( rol inse$nat in ec"ili3r(l e(ro6ean5 car(ia ii %iAase coor'onatele 'i6lo$atice si tel(l 6olitic. In (r$a (nei interesante cores6on'ents 'i6lo$atice intre Ionita si Inocenti( al Ill8lea5 in care 'escen'enta ro$ana a l(i Ionita %(sese insistent invocata 'e 6a6a 6entr( a 'eter$ina trecerea l(i si a celor con'(si 'e el la 3iserica Ro$ei5 ca6(l 3isericii catolice a rec(nosc(t stat(l in %r(ntea car(ia se a%la Ionita. Ca sa 7(sti%ice %ata 'e ai' $onar"i crestini tri$iterea coroanei solicitate 'e Ionita5 6a6a a acce6tat %or$(la Asanestilor5 $enita si le#iti$e0e constit(irea no(l(i stat5 a'ica a %ost 'e acor' c( 6retentia lor Q careCIe 'a'ea 're6t(l la con'(cere Q ca s8ar %i inr('it c( vec"ea 'inastie 'e tari 3(l#ari. Era in acest act 'e .-e#iti$are: o 6o0itie casti#ata 'e %orta 6olitica ce se constit(ia si 'e care Ionita a sti(t sa se %oloseasca 6entr( a le#a rec(noasterea 6a6ei 'e tra'itia $ilitant si 6olitica a Pri$(l(i tarat 3(l#ar si 'e a8si 7(sti%ica5 ast%el5 atat acti(nile intre6rinse5 cat si 6lan(rile 'e
viitor. Can'5 '(6a crearea I$6eri(l(i la'n 'e Rasarit5 'e con%esi(ne catolica5 interes(l 6a6ei 6entr( stat(l Asanestilor s8a 'i$in(at5 acesta 'in (r$a era 'est(l 'e 6(ternic ca sa 6oata %ace %ata 6resi(nilor5 inc(ra7ate 'e 6a6a5 ale Re#at(l(i a6ostolic (n#ar sa( ale I$6eri(l(i latin 'e Rasarit. In vre$ea 'o$niei l(i Borila5 stat(l Asanestilor5 'esi a contin(at sa %ie s6ri7i$t 'e c($ani5 a c(nosc(t tot(si (n $o$ent 'e re#res. A( cresc(t in acesti ani ten'intele 6artic(lariste ale $arilor %e('ali5 s(st$(te 'e %orte 6olitice 'in a%ara. La sla3irea stat(l(i a( contri3(it si $as(rile 'e 6ersec(tie 6e care Borila le8a intre6rins %ata 'e 3o#o$ili. In aceasta vre$e se constata5 toto'ata5 o re'(cere a rol(l(i 7(cat 'e ele$ent(l ro$anesc la or#ani0area si la con'(cerea stat(l(i5 %eno$en ce se va accent(a in 'eceniile (r$atoare. In an(l ?@?= sa( ?@?? a av(t loc la )i'in o con7(ratie a 3oierilor in're6tata i$6otriva l(i Borila. Ca sa o in%ran#a5 el a a6elat la re#ele (n#ar5 care i8a tri$is in a7(tor 6e co$&ele Ioac"i$ 'e Si3i(5 in %r(ntea (nei ostiri %or$ate 'in sasi5 ro$ani5 sec(i si 6ecene#i. In (r$a casatoriei %iicei sale Maria c( i$6arat(l Henric 'e Flan'ra in ?@?/5 Borila s8a 6(t(t83(c(ra5 in e%ort(l 'e a i$6ie'ica 'estra$area stat(l(i5 'e s6ri7in(l #inerel(i sa( i$6erial. D(6a $oartea5 in an(l ?@?K5 a i$6arar(l(i Henric5 sit(atia l(i Borila a 'evenit 6recara. loan5 eel $ai $are 'intre %iii l(i Asan I5 inters in tara '(6a $ai $(lti ani 'e 6ri3e#ie5 a reven'icat tron(l. El a oc(6at5 In ?@?>5 ca6itala Tarnovo si a l(at 'o$nia5 iar Borila5 incercan' sa r(#a5 a %ost 6rins si or3it. In vre$ea l(i loan Asan al II8lea5 stat(l Asanestilor a a7(ns la cea $ai $are intin'ere teritoriala si la (n $alt #ra' 'e 'e0voltare. Sit(atia stat(l(i ro$ano83(l#ar era co$6ara3ila EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FII?D 9@ c( cea a celor $ai i$6ortante state ale E(ro6e4 'in acea vre$e. loan Asan al II8lea rel(at 6olitica l(i Ionita5 s8a stra'(it si a re(sit sa i$6ie'ice rara$itarea %e('ala5 a l(6t c( s(cces i$6otriva ten'inr.elor centri%(#e ale $arilor %e('ali. Mai $(lt 'ecat Ionita5 sri(t sa se %oloseasca 'e con'itiile a6ar(te in (r$a 'estra$arii I$6eri(l(i 3i0anrin5 s6 a intari rol(l stat(l(i in %r(ntea car(ia el se a%la. D(6a in%ran#erea 'e la +lo&otnita Bint Plov'iv si A'riano6olD5 in ?@/=5 a i$6arat(l(i 'e la T"essaloni& T"eo'or Co$ne7 a(toritatea l(i loan Asan al II8lea a a7(ns sa se intin'a. 'e la Marea Nea#ra 6ana la Man A'riarica5 la D(ra00o5 si 'e la D(nare la A'riano6ol si 6ana la O"ri'a. In 6ri$ii ani ai 'o$niei sale5 loan Asan al II8lea a intretin(t relarii cor'iale c( Re#an (n#ar5 la aceasta contri3(in' si casatoria sa c( Maria5 %iica re#el(i An'rei al II8lea. El av(t ra6ort(ri 3(ne c( 6a6a si c( I$6eri(l latin 'e Rasarit5 al car(i no( s(veran5 Ro3e 'e Co(rtenaI5 era c($nat al re#el(i Un#ariei. D(6a ?@@>5 can' Ro3ert 'e Co(rtena a a3'icat5 relatiile l(i loan Asan al II8lea c( I$6eri(l latin a( ince6(t sa %ie incor'ati a7(n#an'(8se c"iar5 in cele 'in (r$a5 la o r(6t(ra. Aceasta a atras '(6a sine si r(6ere le#at(rilor c( Ro$a si Un#aria5 D(6a ?@/= a 'evenit tot $ai 6ron(ntata in'inarea l(i loan Asan al II8lea 6entr( alianta c( i$6arat(l 'e la Niceea5 loan )atat0es5 alianta care a %ost intarita in ?@/. 6ri casatoria Elenei5 %iica l(i loan Asan al II8lea5 c( T"eo'or al II8lea Lascaris5 %i(l l(i )atat0e2 relatie $atri$oniala in're6tata i$6ocriva i$6arat(l(i 'e Constantino6ol5 ale can sta6aniri (r$a( sa %ie i$6artite intre cei 'oi aliari. S(ccesele ostilor aliate5 ca si $as(rile 'e intarire ale orto'oAiei intre6rinse 'e Ioa. Asan al II8lea Q in ?@/? el a ren(ntat la (nirea c( Ro$a Q5 a( 6ro'(s in#ri7orare Sca(n(l(i 6a6al5 care a cer(t in ?@/K re#el(i (n#ar sa intervina in s6ri7in(l I$6eri(l( latin. In %ata acestei sit(atn si 'an'(8si sea$a ca acesta este5 6rin sla3ici(nea l(i5 $a 6(tin 6eric(los 'ecat eel 'e la Niceea5 loan Asan al II8lea a intrat in alianta c( I$6eril4 latin5 si5 in 'orinta 'e a oc(6a 6entr( el tron(l 3i0antin5 a incercat sa8I e'sri#e 6e 6a6a 6ro6(nan'(8i o no(a (nire a celor 'o(a 3iserici. Pa6a a 6ri$it c( 3(c(rie stirea5 'a '(6a 6(tin ri$6 avea sa %ie 'e0a$a#it5 intr(cat loan Asan al II8lea si8a sc"i$3at 'ii no( 6lan(l 'e aliante 6olitice5 a6ro6iin'(8se iarasi 'e i$6arat(l 'e la Niceea. In'i#nat 6a6a a incercat sa or#a$0e0e o cr(cia'a i$6otriva l(i. Din in'e$n(l ina&(l(i 6onri% re#ele Un#ariei Bela al I)8lea se 6re#itea5 in ?@/>5 sa intre6rin'a o eA6e'itie i$6otrivG l(i loan Asan al II8lea. Navalirea tatarilor a intrer(6t ostilitatile i$6otriva stat(l( Asanestilor5 atat 'in 6artea Re#at(l(i (n#ar5 cat si 'in 6artea Ro$ei si a I$6eri(l(i Iatir 'in Constantino6ol. loan Asan al II8lea a inteles ca 6entr( a8si atin#e sco6(l in s(' Q c(cerireG Constantino6ol(l(i Q ii era necesara consoli'area sta6anirii in nor'5 'e (n'e se aste6tE ca5 la in'e$n(l 6a6ei sa( 6entr( reali0area intereselor 6ro6ri4 ale re#at(l(i Un#ariei acesta 'in (r$a sa 6atr(n'a in Balcani. El a si$tit 'e aceea nevoia sa $entina stranse le#at(ri c( c($anii si c( ro$anii nor'8'(nareni si a incercat sa incor6ore0e B(l#arie2 n( n($ai Ser3ia5 'ar si tin(t(ri ro$anesti 'e 6e $al(l 'e nor' al D(nariL Ast%el5 z tre3(it sa 6oarte5 '(6a ?@@>5 invers(nate l(6te c( Re#at(l (n#ar 6entr( sta6anirea 43Q IMPLINIRI STATALE Severin(l(i Q 6e care5 se 6are5 ca a si reali0at8o vre$elnic Q5 6(ncr strate#ic 'e 'eose3ita i$6ortanta5 6rin care atat loan Asan al Il8lea5 car si re#ele (n#ar voia( sa8si eAtin'a a(toritatea in s6ari(l car6ato8'(narean. In $o$ent(l In care atentia l(i loan Asan al Il8lea era tot $ai $(lt concentrata in 'es%as(rarea eveni$entelor 'e la "otar(l 'e nor' al stat(l(i sa(5 el avea sa $oara5 si aceasta s8a inta$6lat toc$ai ar(nci can' se si$tea $ai $(lta nevoie 'e ca6acitatile sale $ilitare si 'i6lo$atice5 'eoarece in acel ti$6 intrea#a E(ro6a Rasariteana a %ost 0#('(&a 'e $area inva0ie $on#ola.
La $oartea l(i loan Asan al II8Iea B?@9?D a( ince6(t l(6tele intre 'i%er&ele 6arti'e 'e 3oieriG ele a( %ac(t M8. creasca anar"ia si a( sla3it stat(l. Ur$as(l s(veran(l(i 'is6ar(t5 %i(l sa( $inor Cali$an Asan I5 a %ost (cis intr8o con7(rarieG aceeasi soarta a av(t8o si %ratele sa(5 Mi"aii Asan. In ti$6(l acesta5 stat(l Asanesrilor a 6ier'(t in s(' si in 6artea 'e nor'8vest inse$nate tericorii Q toata Tracia5 re#i(nea M(ntilor Ro'o6i5 litoral(l e#eean5 a6roa6e intrea#a Mace'onie5 Al3ania si tin(t(rile 'in nor'8vest. D(6a Mi"aii Asan5 tron(l a %ost oc(6at 'e var(l sa(5 Cali$an al Il8lea5 care5 la 6(tin ti$6 '(6a s(irea in sca(n5 a %ost al(n#at si a6oi (cis. C( e%e$era 'o$nie a l(i Cali$an al II8Iea s8a stins5 in linie $asc(lina5 'inastia Asanesrilor. Tra'itia 'e stat creata 'e ei si care contin(a5 intr8o oarecare $as(ra5 tra'iria Pri$(l(i tarat 3(l#ar s8a $entin(t insa5 iar la car$a stat(l(i s8a( ri'icat alti s(verani in stare sa8? $entina inca $(lt ti$65 6ana in ?/;/5 in constelatia 6olitica e(ro6eana.
.. MAREA IN)AZIE MON!OLA DIN ?@9?8?@9@ SI URMARILE SALE PENTRU SOCIETATEA ROMANEASCA
Din (rias(l cre(0et etnic al E(rasiei s8a( revarsat 6erio'ic s6re ve&t. In ca'enta aleatorie5 nen($arate val(ri 'e $i#ratori5 'ar nici (n(l n( a av(t ro3(stetea si 6enetra3ilitatea cel(i 6(s in $iscare 'e $on#oli. C( o i$6et(o0itate i$6laca3ila5 %ara ter$eni 'e co$6aratie in s6irala ri$6(l(i5 calaretii ste6elor a( creat5 in n($ai cateva 'ecenii5 eel $ai eAtins or#anis$ statal 'in ev(l $e'i(5 in#lo3an' in c(6rins(l sa( 6rin $as(ri coercitive eAtre$e5 (n intre# $o0aic 'e 6o6oare 'e lar#a 'iversitate rasiala5 Hn#vistica5 so$atica si con%esionala5 ceea ce a 6ro'(s $o'i%icari $a7ore in toate 6lan(rile vietii5 c( e%ecte 'e '(rata intr8(n s6ari( i$ens5 'eli$itat 'e Ocean(l Paci%ic si 'e #(rile D(narii. In 6erioa'a $e'ievala5 $on#olii era( 'ese$nati 'e alte 6o6oare in'eose3i c( 'en($irea 'e tatari. Etnoni$ele mongoli &i tatari&e a6lica(5 initial5 la 'o(a tri3(ri 'i%erite5 care no$a'i0a( la s(' 'e A$(r5 'e o 6ane si 'e alta a ra(l(i +er(len2 $on#olii loc(ia( 6e $al(l stan#5 iar tararii 6e eel 're6t5 'eci la s('8est. In vecinatatea lor traia( si alte tri3(ri 'e acelasi nea$5 6(rtan' insa n($e 'eose3ite Bnai$ani5 &eraiti5 $er&i0i5 oirati etc.D5 care se ra03oia( %recvent intre ele si c( vecinii lor. In ran'(l co$(nicatilor $on#ole se 'i%erentiase o ra$(ra la care 6roc(rarea res(rselor 'e trai se reali0a in $o' 6rioritar 6rin vanatoare si 6esc(it5 'at %(n' ca aceasta era ras6an'ita in tin(t(rile 6re6on'erent EUROPA E)ULUI MEDIU .CLASIC: BSECOLEEE FII8FIIID. 24G 6a'(roase5 si o alta5 $ai n($eroasa5 ce 6ractica no$a'is$(l ecvestr( si se oc(6a ci cresterea inteCnsiva a ani$alelor in areal(l ste6ic. Pon'erea celor c( 6reoc(6ari 6astorali a cresc(t tre6tat in 'etri$ent(l con%ratilor 'in 6ri$a cate#oric In ca'r(l crescTorilo 'e ani$ale5 (n stat(t 6rivile#iat il 'erinea( 6ro6rietarii 'e "er#"elii5 eA6lica3il n( ata 6rin rol(l lordeconornic5 cat 6rin eel $ilitar. Proces(l 'e str(cr(rare a societatii $on#ol intrase intr8o eta6a no(a s6re s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 can' 6rintre co$(nitatile 2 6astori no$a0i s8a 'i%erentCiat o 6at(ra av(ta5 c( 6re#nante 'is6oni3ilitari ra03o"iice P(nct(l 'e 6ornire al eA6ansi(nii $on#ole a %ost reali0area (nita'i tri3(rilor ras6an'iti intre lac(l Bailcal si 'esert(l !o3i in 7(r(l l(i Te$(#in5 vi&or(l !in#is8"an Bal ca$ n($e avea sens(l 'e 55oceanic:5 55(niversal:D5 ca6etenie tenace5 a3ila si intre6rin0atoare 'otata c( ins(siri eAce6nonale in 'o$eni(l or#ani0atoric si al strate#iei $ilitare. Uni%icareG tri3ala5 in%a6$ita '(6a 'is6(te san#eroase5 a %ost cons%int&a la a'(narea re6re0entanrilo no3ili$ii no$a'e Q asa8n($&(l 5uriltai Q5 convocata 6e ra(l Onon in an(l ?@=K (n'e a %ost rec(nosc(ta a(toritatea s(6re$a a l(i !in#is8"an as(6ra t(t(ror $on#olilor Toto'ata5 la acest 5uriltai s8a stat(at5 6e 3a0a vec"ilor c(t($e5 %ai$os(l co' 'e le# c(nosc(t s(3 n($ele 'e 55$area Iasa:5 c( re#le$nentari esentiale 6rivin' viata %a$iliala econo$ica5 sociala5 con%esionala si $ilitara5 necesare no(l(i sta'i( 'e evol(tie al societati no$a'e si in 6ers6ectiva ten'intelor eA6ansioniste ale aristocratiei tri3ale. O 'ata c( 'o3an'irea "e#e$oniei in areal(l ste6elor 'e la s(' 'e Bai&al 'e catrt !in#is8"an5 a( %ost initiate 6ri$ele c(ceriri 'e a$6loare In 'a(na 6o6oarelor invecinate D(6a cateva ciocniri c( tri3(rile t(rcice sit(ate la nor' si vest 'e 6ro6riile 'o$enii $on#olii a( %ac(t 'ova'a vitalitatii si a virt(tilor lor $ilitare 'eose3ite in $arile con%r(ntar 6rile7(ite 'e ra03oi(l i$6otriva C"inei5 ince6(t in ?@??5 si acela i$6otriva Hore0$(l(i 'eclansat in ?@?;5 a$3ele 'iri7ate in $o' in#enios 'e !in#is8"an. S(ccesele re6(rtatN 'e $on#oli s8a( 'atorat5 in 6ri$(l ran'5 %ortei ar$atei si tacticii (rili0ate5 ei 'e0voltanc 6ana la eel $ai inalt #ra' te"nica $ilitara s6eci%ica no$a0ilor5 iar5 6e 'e alta 6ane5 6rel(anc 'e la 6o6(latiile c( care a( venit in contact 'i%erite ar$e si $asini 'e ase'i(. N(cle( 6rinci6al al e%ectivelor ar$atei $on#ole era constit(& 'in cavaleria (soara5 ceea ce 6er$iteG 'e6lasarea ra6i'a a tr(6elor5 inval(irile si re6lierile s(r6rin0atoare 'e $are e%icac&ate In'atorirea 'e a 6artici6a la acti(nile ra03oinice revenea t(t(ror 3ar3a(lor a'(lti in vre$e ce %e$eilor le inc($3a sarcina 'e a contri3(i la con%ection area ec"i6a$ent(l( $ilitar. Ar$atele $on#ole era( or#ani0ate5 la %el ca si cele ale no$a0ilor t(ranici5 6otrivr siste$(l(i 0eci$al5 eAistan' (nitari 'e ?=5 ?==5 ? === si ?= === 'e ra03oinici5 care5 'oa2 in ca0(ri s6eciale5 isi re'i$ensiona( 6ro6ortiile. Se res6ecta o 'isci6lina ri#(roasa5 ince6anc c( rec$tarea si 'is6(nerea 6e ca$6(l 'e l(6ta si ter$inan' c( retra#erile strate#ice s or#ani0area 7a%(rilor5 a3aterile 'e la co$en0ile s(6eriorilor sancnonan'(8se c( severitate eAtre$a. Dat %iin' ca5 'e re#(la5 i0voarele vre$ii le eAa#erea0a e%ectivele5 esti$area acestore i$6lica $ari 'i%ic(&ati. In nici (n ca0 n( se 6ot acce6ta ci%re ce se a6ro6ie 'e (n $ilion 6entr( si$6l(l $otiv ca 6entr( ar$ate 'e ase$enea 6ro6orrii Q in con'itiile 6recare
s6eci%ice ev(l(i $e'i( Q n( s8ar %i 6(t(t asi#(ra res(rsele necesare s(30istenPei. Pe 't alta 6arte5 ast%el 'e 6reci0ari co$6orta o 'o0a $are 'e incertit('ine5 'eoarece ostilt
220
IMPLINIRI STATALE $on#ole isi $o'i%ica( a'esea n($ar(l5 c"iar 6e 6arc(rs(l ca$6aniilor5 o3li#an' nearn(rile s(6(se sa Ii se a-ac(re. Potrivit (nor s(rse ce ins6ira $ai $(&a incre'ere5 in $o$ent(l convocarii 5uriltaiului 'in an(l ?@=K5 !in#is8"an ar %i contat 6e ?=. === 'e osteni5 in vre$e ce5 la trecerea in ne%iinta a $arel(i "an5 (r$as(l si( ar %i 'is6(s 'e ?@; === ra03oinici. Aceasta n( insea$na5 tot(si5 ca in ca0(l (nor o6erati(ni 'e anver#(ra n($ar(l lor n( 6(tea sa s6oreasca in ve'erea atin#erii an($&or o3iective strate#ice. Ra03oaiele neintrer(6te 6(rtate in EAtre$(l Orient si in Asia Centrala: a( asi#(rat ar$atelor l(i !in#is8"an o vasta eA6erienta 'e l(6ta. In ti$6(l ca$6aniilor5 acestea 'a'ea( 'ova'a 'e o cr(0i$e eAcesiva5 $acelarin' %ara $ite 6e cei ce i se o6(nea(5 l(an' in ro3ie co$(nitatile s(6(se5 7e%(in' si 'istr(#an' 3(n(ri 'e $are valoare. De8a3ia c( ti$6(l s8a reali0at ca O eA6loatare c"i30(ita a 'o$e$ilor aca6arate este 'e nat(ra sa a'(ca 3ene%icii $ai consistente 'ecat s6olierea lor sal3arica. D(6a ce o3iectiv(l c(ceririi C"inei 'e Nor' si a Hore0$(l(i era 6e cale 'e a %i inte#ral 'esavarsit5 "oar'ele $on#ole si8a( contin(at inaintarea s6re vest5 'e6asin' li$itele continent(l(i asiatic. Pri$a lor a6aritie in E(ro6a a 6(rtat5 in $are $as(ra5 6ecetea "a0ar'(l(i. Pornit5 initial5 in (r$arirea "an(l(i M("a$$a' al Hore0$(l(i 6ana in s('(l Marii Cas6ice5 'etasa$ent(l co$an'at 'e D7e3e si Sii3o'ai n( s8a $ai intors 6e acelasi 'r($5 ci a 6o6osit in vaile Ca(ca0(l(i5 (n'e si8a 6etrec(t iarna 'intre ?@@= si ?@@?. In aceasta 0ona a av(t 'e in%r(ntat o6o0&ia in'ar7ita a #eor#ienilor5 iar a6oi5 trecan' 6e versantii nor'ici ai lant(l(i $(ntos5 a %ast inta$6inat 'e coal&ia %or$ata 'in alani si c($ani5 6e care insa a re(sit sa o 'estra$e 6rin 'iverse a3il&ati 'i6lo$atice5 ast%el ci cele 'o(a 6o6(latii a( 6(t(t %i in%rante se6arat5 %ara 'i%ic(ltati 'eose3ite. Mon#olii s8a( in're6tat a6oi s6re Cri$eea5 (n'e a( 7e%(it S('a&(l5 (n(l 'intre cele $ai 6ros6ere 6ort(ri 'e 6e tar$(l 6ontic5 6e (n'e se co$erciali0a( $ar%(rile 'in rasarit(l E(ro6ei s6re Levant. Incalcan' 'o$en(le 'e la nor'(l Marii Ne#re ce a6art$ea( c($anilor5 acesria n( a( in'ra0nit sa se o6(na sin#(ri a#resorilor si a( solicitat a7(tor(l cne7ilor r(si. C( toate 'iver#entele care ii se6ara( 'e 6este (n secol si 7($atate5 r(sii a( sosit5 c( e%ec've n($eroase5 in a7(tor(l vec"ilor lor a'versari 'in ste6a5 'ar in l(6ta an#a7ata in vara an(l(i ?@@/ 6e ra(l +allta5 'e la nor'(l Marii A0ov5 #r(6(l eA6e'itionar con'(s 'e D7e3e si Sii3o'ai a re6(rtat o victorie 0'ro3&oare in %ata %ortelor coali0ate i$6otriva sa5 6ro%itan' 'e li6sa 'e coor'onare a o6erati(nilor lor $ilitare. I0voarele r(sesri $entionea0a ca la aceasta 3atalie a( 6ar'ci6at si 3ro'nicii5 care a( 6arasit ta3ara r(so8c($ana5 alat(ran'(8se ino6inat $on#olilor?. Pentr( a se reintoarce la loc(rile 'e o3arsie5 'etasa$ent(l l(i D7e3e si Sii3o'ai n( a ales 'r($(l eel $ai 'irect5 ci a %ic(t (n ocol s6re nor'5 6e c(rs(l $i7lori( al )ol#ai5 (n'e se #asea( teritoriile 3(l#arilor. Sol(tia n( s8a 'ove'it ins6irata5 6entr( ca acesta Q vla#(it 'esi#(r 6e 6arc(rs(l (nei ca$6anii in'el(n#ate Q n( a re(sit sa %aca %ata atac(l(i localnicilor.
=
4ovgorod&5a$aperva$a letopi&'&tartego imladRego izvotlov. e'.A.N. Nasonov5 Moscova8Lenin#ra'5 ?;.=5 6. K/5 @KKG *etopi&'po 'o&5re&em5omu &pi&5u. In +alnae &obranie. )II5 Snn&r PeEers3(r#5 ?>.K5 p. ?/@.
EUROPA.E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELEFII8FIIID 99? Intr(cat ca$6ania 'in ?@@?8?@@/ n(8si 6ro6(sese5 initial5 incor6orari 'e noi teritorii in areal(l 6onto8cas6ic5 iar '(rata sa se 6rel(n#ise $ai $(lt 'ecat se 6reva0(se5 e6(i0anc %ortele co$3atantilor5 victoria cate#orica 'e la +al&a n( a 6(t(t %i eA6loatata in.sens( oc(6arii ste6e%or $eri'ionale ale E(ro6ei Rasaritene. Tot(si5 in%ran#erea c($anilor 2 av(t (r$ari5 'eoarece i8a 'eter$inat sa ca(te cola3orarea c( statele 6(ternice 'in 0ona Acce6tarea convertirii la catolicis$5 in ca'r(l E6isco6lei c($anilor5 era (n(l 'ir si$6to$ele care arata( ca 'is6oni3ilitatile lor ra03oinice se a%la( in rec(l. C( toate acestea $on#olii n( si8a( eAtins5 'ecat in $ica $as(ra5 6osesi(nile s6re vest. Ten'intele eA6ansionists ale $on#olilor s6re rasarit(l E(ro6ei a( s(%erir o an($it2 a$anare 'in ca(0a $ortii l(i -oc"i Q %i(l eel $are al l(i !in#is8"an5 ca$ia i se atri3(iserG teritorii in eAtre$itatea vestica a I$6eri(l(i $on#ol Q5 (r$ata c(ran' 'e cea a $arel( "an5 a$3ele s(rvenite in c(rs(l an(l(i ?@@<. De8a3ia 6este 'oi ani s8a re#le$enta 6ro3le$a s(ccesi(nii la tron5 acesta revenin' cel(i 'e8al treilea %i( al l(i !in#is5 O#3'ai care a contin(at c( intrea#a star(inPa 6olitica 'e c(ceriri a 6re'ecesor(l(i sa(. D(6a ci a 6rel(at 6(terea5 O#o'ai B?@@;8 ?@9?D a socotit o6ort(n sa 'esavarseasca c(cerirea C"ine 'e Nor' si a Hore0$(l(i5 tri$itan' ostile sa 6reia teritoriile 6eri%erice care re(sisera sa8s $entina a(tono$ia. O6erati(ni $ilitare a( %ost intre6rinse si 'incolo 'e "otarele a6(se$ ale I$6eri(l(i $on#oi in ?@@; si in ana i$e'iat (r$atori5 %iin' vi0ate re#i(nile 'etin(ti 'e c($ani5 3(l#ari5 salcsini si alte 6o6(latii 'in stan#a )ol#ai. C( acest 6rile7 este 6osi3i ca $on#olii sa8si %i i$6(s sta6anirea in ste6ele 'intre #(rile Ural(l(i si ale )ol#ai 6re#atin'(8se 3a0e 'e atac $ai a'ecvate 6entr( viitoarea o%ensiva as(6ra E(ro6ei. Plan(l concret al acestor o6erati(ni a %ost sta3ilit 'e 5uriltaiul inttunit in ?@/.5 (n' s8a 'ecis $o3ili0area (nor a$6le %orte5 6(se s(3 co$an'a s(6re$a a l(i Bat(5 %i(l l( -oc"iG car(ia i s8a rec(nosc(t a(toritatea n( n($ai in teritoriile 'e7a incl(se in 6ane 'e vest a I$6eri(l(i $on#ol5 ci si in re#i(nile invecinate ce (r$a( sa %ie c(cerite. L eA6e'irie se an#a7ase sa 6artici6e a6roa6e intrea#a elita $ilitara a $on#olilor a6artinani %a$iliei $arel(i "an5 3ene%iciara a (nei eA6eriente in'el(n#ate 'o3an'&aln ca$6aniil anterioare. O3iectivele sale n( era( i'entice
6entr( toate teritoriile vi0ate 'e inva0ie. I2 ti$6 ce tin(t(rile 'e ca$6ie5 6ro6ice 6astorit(l(i intensiv5 se 6reconi0a sa %ie oc(6at e%ectiv5 'in alte re#i(ni se sconta 'oar o3tinerea (nor 'ari 6erio'ice. Ca$6ania as(6ra E(ro6ei or#ani0ata in vre$ea 'o$niei l(i O#o'ai a %ost5 6rii anver#(ra si 6rin %ortele i$6licate5 (na 'intre cele $ai a$6le intre6rin'eri ra03oinic 'in istoria o$enirii. Aceasta a ince6(t in an(l ?@/K 6rin atac(l as(6ra 3(l#arilor 'e 6 )ol#a Mi7locie5 a4 caror stat atinsese (n #ra' inalt 'e 'e0voltare5 %iin' 6rintre cele $s 6ros6ere 'in e6oca res6ectiva. Ca6itala sa5 Bol#ar(l5 si celelalte 6rinci6ale orase 'e 6 )ol#a si +a$a n( a( 6(t(t si re0iste asalt(l(i5 %iin' 7e%(ite si 'istr(se5 '(6a c($ atest si a$6lele cercetari ar"eolo#ice intre6rinse in (&i$ele 'ecenii. In 3a0in(l $i7loci( 4 in%erior al )ol#ai5 $on#olii a( inva'at5 'e ase$enea5 teritoriile $ai $(ltor 6o6(lat 'e nearn t(rcic5 %$o8(#ric si iranian2 3aslciri5 $ert5 $or'vini5 3(tasi5 alani5 c($ani etc Re0istenta cea $ai in'ar7ita Ie8a %ost o6(sa 'e tri3(l c($an con'(s 'e Bac$an cart 442 IMPLINIRI STATALE re6liat in "Ttis(rile l(nrii si in ins(lele %l(vi(l(75 a solicitat 'in 6lin ostile co$an'ate 'e viitor(l $are "an Mon#&e5 var(l l(i Bat(. D(6a s(6(nerea 6o6oarelor 'in eAtre$itatea rasariteana a continent(l(i5 la s%arsit(l an(l(i ?@/< ar$atele $on#ole s8a( in're6tat as(6ra cne0atelor r(sesti5 care a( co$is eroarea %atala 'e a n( se coali0a i$6otriva inva'atorilor asiatici5 in%r(ntan' in'ivi'(al (n a'versar s(6erior 'in toate 6(nctele 'e ve'ere. Pri$a lor victi$a a 'eve$t cne0at(l Rea0an5 care5 ne6ri$in' nici (n a7(tor 'e la statele inveciriate5 n( a %ost in $as(ra sa o6(na o re0istenta e%icienta. La $ce6(t(l an(l(i (r$ator5 $on#olii a( 6ornit s6re )la'i$ir5 in acel $o$ent eel $ai 6(te$ic cne0at r(sesc. C( toate acestea5 #arni0oanele a%late in orasele +olo$na5 Moscova5 )la'i$ir si S(0'al a( %ost silite sa ca6it(le0e '(6a cateva 0iie 'e ase'i(5 iar in%r(nrarea 'e 6e ra(l Sit c( cnea0(l I(rii )sevolo'ovici s8 a sol'a(5 'e ase$enea5 c( victoria $on#olilor. Din $otive ins(%%icient 'e 3ine el(ci'ate5 ei a( ren(ntat la atac(l as(6ra Nov#oro'(l(i5 (n(l 'intre centrele cornerciale cele $ai 6ros6ere 'in nor'8est(l E(ro6ei. In c(rs(l an(l(i ?@/>5 $on#olii si8a( concentrat e%ectivele in ste6eie 6onto8cas6ice5 in sco6(l 'e a s(6(ne 6o6(latiile nor'8ca(ca0iene si 6e c($ani. L(6tele c( alanii5 cir&asienii si c( alte tri3(ri 'e 6e versant( M(ntilor Ca(ca0 s8a( 6rel(n#it 6ana in ?@9=. Foarte in'ar7&e s8a( 'ove'it a %i si con%$ntarile c( c($anii 'in areal(l nor'8 6ontic5 care5 '(6a (nele s(ccese c( caracter li$itat5 n( a( re(sit sa %aca. %ata %ortei 'e soc a a'versarilor. Fiin' crescatori 'e vite5 ca si c($anii5 $on#olii era( interesati in cea $ai $are $as(ra 'e aca6ararea tin(t(rilor 'e ste6a. Asa se eA6lica 3r(talitatea eAtre$a c( care c(ceritorii i8a( tratat 6e invinsi. Potrivit in%or$atiilor cal(#ar(l(i $inorit !iovanni 'a Pian 'el Car6ini5 tri$is 'e 6a6a ca sol la $arele "an la n($ai cativa ani '(6a inva0ie5 n($ar(l c($anilor $acelTriti ar %i %ost %oarte $are. D(ritatea eAcesiva a $on#olilor a 6rovocat (n a'evarat eAo' 'in Dest8i +i6cia& BSte6a c($anilorD5 o 6ane a t(ranicilor5 care n( a( acce6tat sa se s(6(na5 re%(#iin'(8se s6re Ca(ca05 Penins(la Balcanica si Un#aria. !r(6(l eel $ai $asiv5 esti$at la 9= === 'e ra03oinici5 in %r(nte c( +(t"en B+otianD5 a o3tin(t 6er$isi(nea l(i Bela al I)8 lea 'e a se ase0a in re#at(l sa( in an(l ?@/;. A6roAi$ativ In aceeasi vre$e5 alte cete 'e c($ani a( trec(t D(narea In Balcani. As(6ra $i#ratiei lor se a%la o interesanta $en6(ne la cronicar(l oriental I3n Ta#ri3ir'i5 care releva ca no$a0ii a( intrat in le#at(ra c( s(veran(4 55via"ilor:5 Un(s8"an5 6ri$in' acor'(l 'e a se sta3ili intr8o re#i(ne a%lata in sta6anirea sa. Ulterior5 acesta si8a sc"i$3at arit('inea 'e 3(navointa %a%a 'e c($ani si i8a atacat?. I'enti%icarea car$(itor(l(i a$intit c( o ci6etenie 'e la nor'(l D(narii este $ai 6(tin 6la(0i3ila. M(lt $ai 6ro3a3il este ca a(tor(l ara3 a av(t in ve'ere 6e loan Asan al II8lea5 tar(l 'in 'inastia ro$aneasca a Asanestilor5 al car(i stat era %recvent 'ese$nat in literat(ra $e'ievala isla$ica s(3 n($ele 'e 55tara vla"ilor:. In %avoarea acestei i'enti%icari 6le'ea0a
?
"bomi5 materialov onio&$alci5#&$n 5 iitori$7obto$ ErdC. I5 e'. ). Tiesen"a(sen5 San&c6ecer3(r#5 ?>>95 6. .9@.
EUROPAE)ULUI MEDIU FI8ASIC: BSECOLELEFII8FIIID.
44!
rr?at@
1 Fi#. >; Ar$ani $on#ola intr8o eA6e'i6e 'in an(i ?@9?5 re6re0entati 6e Co'eA(l He'Zi#ei 'in ?/./.
si i0voarele 3i0antine5 care con%ir$a ostilitatea 3(l#arilor la sta3ilirea c($anilor in Balcani5 ca (r$are a 6resi(nii $on#ole. O 'ata transata 6ro3le$a c(ceririi Dest8i +i6cia&8(l(i5 o3iectiv 6rioritar al inva0iei5 $on#olii a( revenit in R(sia5 'e 'ata aceasta 6entr( a s(6(ne cne0atele 'in 6artea sa s('ica. Inc(n(narea ca$6aniei lor a consrit(it8o c(cerirea ICiev(l(i5 eveni$ent 6e care leto6isetele vec"i r(sesti ll %iAea0a %ie 6e ?; noie$3rie5 %ie 6e K 'ece$3rie ?@9=5 6entr( aceasta 'in (r$a 'ata o6tan' $a7oritatea s6e'alistilor. Pentr( l(area in sta6anire a %ai$oasei $etro6ole 'e 6e Ni6r(5 $on#olii a( concentrac tr(6e n($eroase5 a caror co$an'a a %ost 6rel(ata 6ersonal 'e catre Bat(8"an. Patr(nse in oras 6rin s6art(rile %ac(te in 0i'(rile 'e incinta c( a7(tonil $asinilor 'e cata6(ltat 6ietre5 osrile $on#ole s8a( 'e'at la 6ra'aci(ni si 'istr(#eri $asive5 inre#istrate in $o' elocvent5 ca si in alte n($eroase centre5 'e sa6at(rile ar"eolo#ice. Eco(l as(6ra 'e0astr(l(i con%ratilor5 6ro6a#at in cne0at(l 'e Halici8)olania5 a av(t e%ect 'e$orali0ator si 6arali0ant5 ast%el ca la 6atr(n'erea calaretilor asiatici n( s8a inre#istrat o re0istenta vi#(roasa. Ur$arin' sa8si contin(e avansarea s6re vest5 in iarna 'in ?@9=8?@9? $on#olii si8a( re#r(6at %ortele si si8a( sta3ilit 6rinci6alele 3a0e 'e atac in c(6rins(l R(siei 'e Halici8)olania. Inva'area E(ro6ei Centrale a %ost5 'e ase$enea5 $in(rios 6re#atita s(3
222
IMlCLINIRI STATALE toate as6ectele. Ca6ete$Cile $on#ole s8a( 6reoc(6at sa ac($(le0e in%or$atn 6recise 'es6re ca6acitatea 'e ri6osta a statelor ce (r$a( a %i atacate. I0voarele conte$6orane ri( s(nt eA6licite cin' relatea0a n($ar(l ar$atelor inva'atoare5 acest l(cr( 'atorin'(8se %e6t(l(i ca ele actiona( can' #r(6at5 can' 'ivi0ate in 'etasa$ente $ar(nte5 con%or$ o3iecti8velor strate#ice i$6(se 'e 'es%es(rarea ca$6aniei5 Acti(nile $il&are ale $on#olilor s8 a( caracteri0at 6rintr8o $are $o3il&ate5 6rin 6astrarea (nei 'isci6line ri#(roase 'e l(6ta5 %olosirea tacticii asalt(rilor 6rin s(r6ri0a si a re#r(6arilor ra6i'e5 6osi3ile in con'itiile (tili0arii c( 6re'ilectie a cavaleriei (soare. La %el ca si in B(l#aria 'e 6e )ol#a5 R(sia si C($ania5 s(ccesele 'in re#i(nile car6ato8'(narene si 'in E(ro6a Centrala s8a( 'atorat n( n($ai atac(rilor neaste6cate5 ci si 6(ternicei lor %orte 'e soc. Ca$6ania 'in c(rs(l an(l(i ?@9? si8a %iAat 're6t tel 6ri$or'ial c(cerirea Re#at(i(i ar6a'ian5 inva0ia 'in Polonia si Moravia avan' in 6ri$(l ran' $enirea 'e a le 6ra'a si 'e a le i$6ie'ica sa vina in a7(tor(l Un#ariei. IncS. 'e la ince6(t(l an(l(i5 in 6lina iarna5 $on#olii a( iniriat 'o(a inc(rsi(ni as(6ra re#i(nilor 'e #ranita ale Poloniei5 'esi#(r $ai $(lt 'in rati(nea 'e a intre6rin'e rec(noasteri. De8a3ia in l(na $artie5 o ar$ata n($eroasa s8a 6(s in $iscare5 s(3 co$an'a l(i Bai'ar5 Or'( si +ai'(5 ea actionan'.6e trasee 'eose3ite. Un 6ri$ #r(6 a avansat in 'irectia Cracoviei5 6e 6artea stan#i a )ist(lei5 trecan' 6e la San'o$ier0. Pentr( a8i 'e7(ca 6lan(rile5 6olone0ii a( $cercat sa8I o6reasca la C"$ielni&5 'ar a( %ost in%ranti5 ca6itala Poloniei Mici %(n' c(cerita la @> $artie ?@9?. Un alt #r(6 a 6arr(ns 6ana in s('(l +(7avie4 si in s('8est(l Poloniei Mari5 '(6a care s8a In're6tat s6re Sile0ia5 in sco6(l 'e a %ace 7oncti(nea c( ar$ata care l(ase in sta6anire si 7e%(ise Cracovia. In s%arsit5 eel 'e8al treilea #r(6 a %ac(t (n ocol 6ana s6re "otarele Lit(aniei si ale Pr(siei. Cea $ai $are 6arte a e%ectivelor $on#ole s8a re(nit in a6ro6iere 'e Bresla( BYroclaZD. Preven& 'e i$inenta 6ericol(l(i5 '(cele Sile0iei5 Henric al Il8lea5 a re(sit sa a'(ne o ar$ata 3ine ec"i6ata5 co$6(sa in 6rinci6al 'in #er$ani si 6olone0i5 la care s8a( a'a(#at a7(toare 6ri$ite 'e la (nii s(verani occi'entali si 'e la cateva or'ine cal(#aresti. In%r(ntarea 'ecisiva 'intre cei 'oi a'versari a av(t loc la Ya"lstatt5 lan#a Lie#nit0 BLe#nicaD5 la ; a6rilie ?@9?5 sis8asol'atc(in%ran#ereal(i Henric al Il8lea5 care
si8a 6ier'(t viata 6e ca$6(l 'e l(6ta. C( toata victoria in'(3ita3ila o3tin(ta5 $on#olii a( s(%erit 6ier'eri inse$nate5 ceea ce i8a o3li#at sa ren(nte la inc(rsi(nile s6re re#i(nile #er$ane. Con%or$an'(8se 6lan(l(i 6resta3ilit5 ei s8a( in're6tat s6re Un#aria5 stra3atan' o 6arte a teritori(l(i Boe$iei si Moraviei5 (n'e a( in%rant ar$atele locale si a( 7er(it $ai $(lte localitatl Dat %iin' re6(tatia Re#at(i(i ar6a'ian 'e a se n($ara intre %ortele 6olitice re'(ta3ile 'in centr(l E(ro6ei5 c( va'ite ten'inte 'e eAtin'ere a "otarelor s6re est si s('8est5 atac(l i$6otriva sa a %ost intre6rins In $o' 3ine c($6a$t. In ti$6 ce cor6(l 6rinci6al al ar$atei $on#ole a 6ornit s6re Un#aria 'irect 'in Ha"Cci8)olania 6rin 6as(l )erec&e Q asa8n($ita Poarta a R(siei5 cale tra'itionala 'e le#a$ra intre areal(l nor'86ontic si ca$6ia D(narii Mi7locii Q5 iar e%ectivele 'in s(3or'inea l(i Bai'ar5 Or'( si +ai'( (r$a( sa 6atr(n'a in re#at 'in Polonia si Moravia5 alte 'etasa$ente a( %ost 'iri7ate as(6ra re#i(nilor sale 'e est si s('8est5 6rin t$(t(rile ro$anes' eAtracar6atice. Datorita acestei strate#ii 'e EUROPA E)ULUI MEDIU FUSIC: BSECOLELE FII8FIIID
44:
%at5I*
Fi#. ;= Harta 6rinci6alelor trasee ale $arii inva0ii $on#ole 'in ?@9?8?@9@ in re#i(nile ro$anesti si in Re#ar(l (n#ar.
atac5 teritori(l loc(it 'e ro$ani a %ost a%ectat 'in 6lin 'e in#erintele $arii ca$6anii $on#ole5 care i8a( inra(rit 6re#nant si '(ra3il evol(tia sa (lterioara. Plan(rile ra03oinice ale aristocrariei tri3ale no$a'e n( re6re0enta( (n secret 6entr( c(rtea ar6a'iana5 care %(sese avi0ata in le#it(ra c( acestea inca at(nci can' o6erati(nile 44; IMPLINIRI STATALE $ilitate se 'es%as(ra( in eAtre$itatea rasariteana a continent(l(i. In $o$ent(l in care "oar'ele $on#ole isi sta3ilisera 3a0ele 'e atac In R(sia "aliciano8volaniana5 i$inenta atac(l(i era clara5 iar avansarea lor t$6laca3ila s6re vest si 6ra3(sirea s(ccesiva a $t(ror or#anis$elor statale Intalnite in cale re%lecta( #ravitatea sit(atiei5 ceea
ce recla$a $as(ri e%iciente 'e a6arare 'in 6artea s(veran(l(i (n#ar. He a( constat atat in %orti%icarea 6rinci6alelor cai 'e acces in re#at5 cat si in incercarea 'e s6orire a e%ectivelor $ilitare. In 6as(l )erec&e s8a( consoli'at intarit(rile 'e7a eAistente c( 6alisa'e $asive5 c(nosc(te s(3 'en($irea 'e gCepii5 %indagine&G. A6ararea trecatorilor 'in Car6atii Rasariteni si 'e C(r3(ra a %ast incre'intata 'etasa$entelor 'e ro$ani si 'e sec(i. Prin 6ri$irea in re#at a i$6ortant(l(i contin#ent 'e c($ani5 ins($an' 9= === 'e l(6tatori5 se sconta 6e o %orta 'e soc re'(ta3i&. Din ne%ericire 6entr( Bela al I)8lea5 'e0or'inile 6rovocate 'e noii veniti a( creat $an ani$o0itati intre acestia si localnici5 'e#enerate in con%r(ntari 'esc"ise5 care a( c(l$inat c( asasinarea "an(l(i +(t"en. In %ata acest(i a%ront5 t(ranicii a( 'ecis sa se re%(#ie0e in Penins(la BalcanicS5 %r(stran'(8i 6e (n#(ri 'e (n a7(tor ne6ret(it5 c"iar in $o$ent(l 6atr(n'ern $on#olilor?. Re#ele Bela al I)8lea solicitase5 toto'ata5 si s6ri7in(l C(riei si al s(veranilor catolici 'in centr(l si vest(l continent(l(i5 'ar cererea sa sosea intr8(n $o$ent ne6otrivit5 'atorita ac(ti0arii ra6ort(rilor 'intre 6a6a !ri#ore al IF8lea si i$6arat(l Frie'ric" al II8lea 'e Ho"ensta(%en5 a$3ii %in or#olioase5 ne'is6(si sa( inca6a3ili in invers(narea lor sa intelea#a #ravitatea sit(a6ei ce se 6ro%ila 6entr( l($ea crestina. C"iar 'aca n( a( H6sit (nele a7(toare5 acestea a( %ost 'est(l 'e li$itate n($eric5 ast%el ca #re(l o6o0itiei %ata 'e inva'atori a tre3(it sa8? 6oarte %ortele interne 'in re#at. O6erati(nile $ilitare a( %ost 'eclansate laince6(t(l l(nii $artie ?@9?5 intr8o 6erioa'a can' 0onele car6at&e s(nt aco6erite 'e 0a6e0i $asive. !r(6(l 6rinci6al al ar$atei $on#ole Q a%lat s(3 co$an'a l(i Bat(5 secon'at 'e Sii3o'ai5 (n(l 'in strate#ii cei $ai eA6eri$ental Q avea in co$6onenta sa si e%ecrive racolate 'e la 6o6(latiile s(6(se in %a0ele anterioare ale ca$6aniei. Potriv& in%or$atiilor (n(i Inalt 6relat conte$6oran c( eveni$entele5 T"o$a 'e S6alato5 6entr( stra6(n#erea 6(ternicilor %orti%icatii a$6lasate in 6as(l )erec&e si a$ena7area 'r($(l(i ar %i %ost antrenari 9= === 'e 3ar3att 6reva0(ri c( sec(ri@. Dat %iin' ca in co$6onent ostilor $on#ole n( %i#(ra( 'e re#(la ast%el 'e e%ecrive5 este %oarte 6ro3a3il ca ele sa %i %ost alcat(ite 'in cete 'e r(si recr(tate 'in vecinatatea Car6atilor Pa'(rosi. Pentr( a6ararea trecatorii5 Bela al I)8lea a insarcinat (n 6alatin5 care5 'an'(8si sea$a ca n( va %i in $as(ra si re0iste 6e 6o0itii5 i8a solicitat 'e (r#enta a7(toare. C($5 in $o' 6ara'oAal5 ostile re#ale n( era( inca re(nite5 s6ri7in(l(i cer(t n( i s8a 'at c(rs5 ast%el ca5 la ?@ $artie ?@9?5 #arni0oanele (n#(resti 'e la "otare a( %ost ni$irite5 'esc"i0an'(8se
?
Ro#erii -armen mi&erabile. in Izvoarele i&toriei romiimlor. ) Be'. !. Po6a8Lissean(D5 B(c(resri5 ?;/.5 6. @@8/=5 /.8/<5 K?8K;5 <98<K. 8 T"o$as arc"i'iaco$ts5 0#taria "alouitana. e'. Pr. Racl'5 In 9onumenta &pectantia #i&toriam "lnvarinn 9eruliotmliinn. FF)I5 "criptore&. III5 Za#re35 ?>;95 6. ?.9.
EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID AAl lar# calea inva0ieC( Intrat in alerta5 s(veran(l $a#"iar a 'at 'ls6o0itte %er$a 'e$nitarilo sai laici si ecle0iastici sa (r#ente0e concentrarea tr(6elor5 in vre$e ce el ins(si si8a sta3ili cartier(l #eneral la Pesta. In acest ti$65 ar$atele l(i Bat( a( avansat ra6i' in teritori( a'versarilor5 neintalnin' nici o o6o0ine re'(ta3ila. Dan' 'ova'a 'e $ai $(lta initiativG si c(ra75 o oaste con'(sa 'e Bene'ict5 e6isco6(l 'e Ora'ea5 a c(te0at sa in%r(nte (r 'etasa$ent 'e $on#oli5 'ar5 nesesi0an' c(rsa ce i s8a intins5 a %ost in%ranta. In $o$ent( can' 6rinci6alele res(rse $ilitare s8a( #r(6at la Pesta5 Bela al I)8lea a 6ornit ir inta$6inarea ina$ic(l(i5 care a si$(lat o retra#ere 6reci6itata 6ana Ian#a Mo"i5 localitatc 'e 6e ra(l Sa7o5 (n a%l(ent al Tisei5 (n'e cele 'o(a ar$ate s8a( an#a7at intr8o l(6ti invers(nata. Atacan' $o6inat 6rintr8o 6orti(ne 'e teren a$6lasata intre $lastini5 6e (n'e n( era( 6revi0i3ile 'es%as(riri 'e tr(6e5 cavaleria $on#ola a 6(s 'e la ince6(t ir 'er(ta ostile (n#(resti 6rintr8(n tir s(srin(t 'e sa#eti5 iar $cercSrile l(i Bela al I)8lea 'e a re'resa sit(atia a( ra$as %ora re0(itat5 e%ectivele sale retra#an'(8se in 'er(ta. Pro%itan' 'e 'esc($6anirea 'in ta3ara '(s$ana5 $on#olit a( $acelarit $ii 'e oa$eni5 intre victi$e n($aran'(8se (nii 'e$n&ari ecle0istici 'e 6ri$ ran#5 6rec($ ar"ie6isco6ii 'e Es0ter#o$ BStri#oni(D si +alocsa si e6isco6(l Transilvaniei. Sca6at c( 'i%ic(ltate 'in inclestarea 3ataliei5 Bela a- I)8lea s8a re%(#iat in A(stria5 iar a6oi in Croatia5 'e (n'e incerca sa coor'one0e $as(rile 'e a6arare. Conco$itent c( ar$ata co$an'atal 'e Bat(5 s8a( 6(s in $iscare si alte cor6(ri $on#ole5 care5 6entr( a 6atr(n'e in Re#at(l ar6a'ian5 s8a( ra$i%icat in re#i(nile ro$anesti 'e la est si s(' 'e Car6ati. Un i$6ortant 'etasa$ent a stra3at(t ti$6 'e trei 0ile 6a'(rile sit(ate Intre R(sia si C($ania5 a'ica 'in nor'(l Mol'ovei5 avan'(8? in %r(nte 6e +a'an5 care era %i(l $arel(i "an O#o'ai5 eel 'e8al treilea %i( al l(i !in#is8"an5 6rin (r$are var 6ri$ar c( Bat(. Fai$os(l cronicar 6ersan Rasi' o'8Din il $enrionea0a actionan' alat(ri 'e +a'an si 6e B(ri?5 ne6ot(l l(i C"a#atai5 al 'oilea %i( al l(i !in#is8"an. Ur$ele 'e 'istr(#eri si 'e incen'iere 'esco6erite in (nele ase0Tri intarite 'in nor'(l B(covinei este %oarte 6osi3il sa se 'atore0e trecerii #r(6(l(i $entionat. D(6a ce a traversat Car6atii Orientali5 +a'an si Biiri a( avansat 6e valea So$es(l(i Mare 6ana la Ro'na5 centr( loc(it 6rioritar 'e sasii ce eA6loata( $inele 'e ar#int 'in vecinatate. Inta$6inati 'e acestia5 $on#oln a( si$(lat retra#erea5 'ar a( revenit c(ran'5 can' sasii se cre'ea( in a%ara 6ericol(l(i5 ast%el ca le8a( oc(6at oras(l %era 'i%ic(ltate. Toto'ata5 +a'an i8a o3li#at sa8i 6(na la 'is6o0itie (n 'etasa$ent 'e K== 'e oa$eni5 in %r(nte c( co$itele Aristal'@. Ur$atoarea sa tinta $ai i$6ortanta a %ost Ora'ea5 (n'e se a'a6ostise o $are 6arte a 6o6(ianei 'in i$6re7(ri$i. Mon#olii a( re(sit sa 6atr(n'a in oras =civita&G si sa8? 7e%(iasca5 'ar n( s8a( avantat as(6ra cita'elei %ca& rumG. 'e c(ran' i$arita5 (n'e se re%(#iase intrea#a sa #arni0oarta. U0an' 'e o tactica %recvent a6licata5 ar$ata $on#ola s8a retras 6entr( $ai $(lte 0ile5 'ar s8a re6liat inte$6estiv5 s(r6rin0an' ne6re#atita o 6arte a a6aratorilor reintorsi in $o' i$6r('ent in oras. Avan'
? @
"borui5 materialov.... II5 Moscova8I.enin#ra'5 ?;9?5 p. />G R(slii' al8Din5 6#e "ucce&&or&... . 6.<=. Ro#cri(s5 6. //5 <@.
22> IMPUNIRI STATALE EUROPAE)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FH8FHID
44
in %ata (n a'versar c( %orte 'i$in(ate5 +a'an a 'eclansat atac(l cita'elei5 %olos$'(8se 'e sa6te $asini 'e cata6(ltat 3olovani5 c( care s8a( 6ro'(s %is(ri in 0i'(ri si in t(rn(ri5 ceea ce a 6er$is $on#oliior sa 6atr(n'a in incinta %orti%icata si sa 6(na ca6at re0istentei #arni0oanei sale?. Cercetarile recente 'e la Ora'ea a( s(r6rins eAistenta (nei cent(ri intarite c( val 'e 6a$ant si 6alisa'a 'in 3arne $asive5 ri'&ata in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea5 'ar %olosita si In 6ri$ele 'ecenii ale veac(l(i (r$Ttor. Alte 'etasa$ente $on#ole a( stra3at(t re#i(nile est8car6atice5 6ro3a3il 'e8a l(n#(l Pr(t(l(i si a Siret(l(i. C( acest 6rile7 a %ost5 se 6are5 'istr(st si cetat(ia 'e la Batca Doa$nei5 'e lan#a. Piatra Nea$t5 a$6lasata 6e (n 6ro$ontori( 'o$inant5 c( $enirea 'e a asi#(ra s(6rave#"erea c(rs(l(i $i7loci( al ra(l(i Bistrita. Ur$ele 'e loc(ire 'in acest 6(nct intarit incetea0a s6re $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 el %iin' 'esi#(r 6arasit 'e a6aratori la venirea "oar'elor $on#ole. Ra$asitele 6alisa'ei arse si 3o#atele 'esco6eriri 'e ar$e5 6iese 'e "arnasa$ent si 'e alte o3iecte $etalice a3an'onate atesta s%arsit(l violent al intarit(rii. O i$6ortanta ar$ata $on#ola a av(t 're6t o3iectiv atacarea E6isco6iei c($a$lor5 sit(ata in re#i(nea c(r3(rii Car6atilor. Potrivit re&tarii 6relat(l(i Ro#eri(s 'in Torre Ma##iore5 co$an'ant(l ei ar %i %ost (n an($e Boc"etor5 care 'etinea o 6o0itie inse$nata in ierar"ia $ilitara a no$a0ilor@. N($ele conse$nat 'e cal(#ar(l Italian n( era5 'esi#(r5 eel a$en'e5 el %iin' o 'e%or$are %ie 'e la ter$en(l co$(n ba'atur. 'ese$nan' o inalta 'e$nitate in 6roti6en'a'a ra03oinica5 %ie 'e la (n antro6oni$2 event(al 'e la ne6o6i l(i !in#is8"an Boce&5 %i(l l(i T(l(i5 sa( Bar&acar5 %i(l l(i -oc"i si %rate $ai $ic al l(i Bat(. Trecan' Siret(l in teritori(l E6isco6iei c($anilor5 $on#olii a( in%rant oastea iesita in inta$6inare5 'in care5 este 'e 6res(6(s5 ca %acea( 6arte si ro$ani5 'at %iin' 6on'erea lor 6rioritara in ca'r(l e6ar"iei. Din 0ona c(r3(rii Car6atilor5 ostile $on#ole s8a( 'es6artit5 (n cor6 in're6tan'(8se s6re Tara Barsei5 iar (n alt(l a 6ornit s6re s('8vest5 'e8a l(n#(l M(nteniei. Cel 'intai a 6atr(ns5 6ro3a3il5 6rin 6as(l Oit(05 'es6re care se stie ca a %ost calea 'e le#at(ra cea $ai %acila 'intre Mol'ova si Transilvania in 'ec(rs(l intre#(l(i ev $e'i(. Unele i0voare occi'ental releva ca5 '(6a retra#erea $on#oliior5 stra7a 6as(rilor $ontane ar %i %ost incre'intata ro$anilor si sec(ilor =Ellaci et "iculi t. care5 'esi#(r5 %(sesera investiti in aceasta atri3(tie $ai inainte5 'ar ei n( a( %ost in $Ss(ra sa o6reasca inaintarea inva'a8torilor. A7(nsi in Tara Barsei5 acestia a( re(sit sa in%ran#a ar$ata voievo'(l(i Transilvaniei5 care a ca0(t 6e ca$6(l 'e l(6ta?N.
?
Ibidem. 6. P.89K5 >.8>K. 8 Ibidem. 6. ./5 <@. / T"olo$e(s von L(cca5 (ieAimaleir. B. Sc"$ei'ler5 in 9nnumema 3ermaniae 0i&toriat. "criptore& rentm 3enniiiiicarum. NS5 <5 Berlin5 ?;..5 6. ??<G Marin(s San(t(s5 *iber &ecretonmt iddium crtirii&uper 6errae "anctne recuperatione et
con&ervatiaiie B!csta Dei 6er Francos5 II5 ctl. Bon#arsi(sD5 Hs$ovnt5 ?K??5 6. @?9.G !o$3os5 II5 ?;/<5 6. ?//@.
OAiuiale& @ri&iaceme&. e'. LYeilan'5 in 9onumenta 3ermaniae 0i&torian. "criptore&. FFI)5 Hanovra5 ?><;5 6. K. Bnotita 'e la Ecl(ernac"D.
Des6re acti(nile $on#ole in re#i(nile ro$anesti5 eAista an($ite re%eriri in cronic 6ersan(l(i Rasi' o'8Din5 re'actata la ince6(t(l secol(l(i al Fl)8lea 6e 3a0a $art(rii" trans$ise 'e 6artici6antii la eA6e'ite. In con%or$itate c( aceste in%or$atn5 cor6i co$an'at 'e Boce&5 55trecan' 6e 'r($(l +ara8Ula#"8ilor si 6rin $(ntii 'e acolo5 a invii acele 6o6oareUla#":5 iar (lterior 6e (n an($e Mislav?. +ara8Ula#" Bvala"ii ne#riD loc(ia 6ro3a3il in a%ara arc(l(i car6atic5 in vre$e ce 'o$eniile Ula#"8ilor Bvala"ilorD 6ar sa2 %i a%lat in nn(t(rile s(3car6atice ale M(nteniei sa(5 event(al5 in s('(l Transilvanie C"iar 'aca n($ele l(i Mislav are o va'ita re0onanta slava5 n( este eAcl(s ca el sa %i %o (n voievo' ro$an. Din 6Scate5 calea (r$ata 'e $on#oli in Tara Ro$aneasca. n( 6oai %i re6erata c( 6reci0ie. Ei n( 6ar sa %i trec(t 6e la C(rtea 'e Ar#es5 care se 6ro%ila at(ni 're6t (n centr( i$6ortant 'intre Car6atH Meri'ionali si D(nare5 intr(cat rese'inta locas(l 'e c(lt eAistente aici la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea a( ra$as Q '(6a c($ certi%ic cercetarile ar"eolo#ice 'e 6ana ac($ Q nev.ta$ate 'e inva0ie. Cel 6(tin o 6ane a cetelor $on#ole care a( traversat Tara Ro$aneasca a( intrat i Re#at(l (n#ar 6rin tin(t(l Severin(l(i5 ceea ce reiese 'in cores6on'enta l(i Bela al I)8le c(6a6a Inocent$ al I)8lea 'in ?@.=@. Din cor6(l ce a avansat s6re a6(s5 (n 'etasa$er este 6osi3il sa %i 6atr(ns in interior(l arc(l(i car6atic 6e valea Olt(l(i5 6rin trecatoare T(rn( Ros(5 (n'e a 6(t(t race5 event(al5 7oncti(nea c( ar$ata care ?8a in%rant 6 voievo'(l Transilvaniei. Aceasta a avansat 'in Tara B'rsei 'e8a l(n#(l Olt(l(i5 in ava 7e%(in' $anastirea cistercienilor 'e la Carta5 locas c( inse$nate atri3(te $isionare5 ia a6oi5 6e ?? a6rilie ?@9?5 a c(cerit si a 'evastat Si3i(l =villa 0ermanni iX oras in 6lin evol(%ie5 'atorata5 in $are 6arte5 ele$ent(l(i sSsesc. !ra3in'(8se sa se alat(re tr(6elo l(i Bat( 'islocate in Ca$6ia Pannoniei5 (n'e se a%la 6rinci6a& scena 'e con%r(ntar c( %ortele Re#at(l(i ar6a'ian5 cetele $on#ole care a( actionat in Mol'ova5 Tar Ro$aneasca si Transilvania n( a( ra$as 6rea $(lt In aceste re#i(ni5 (n'e s8a( 6reoc(6a 'ear sa 'istr(#a 6rinci6alele %ocare 'e o6o0itie si sa 7e%(iasca o3iecrivele $ai atractive %ara sa 'is6(na 'e ti$6 s(%icient 6entr( a 6ro'(ce 6ra'Tci(ni si 'istr(#eri la scara a$6la
D(6a victoria 'e la Mo"i si c(6rin'erea re#i(nilor (n#(resti 'e la e&t 'e D(nare ca6eteniile $on#ole a( trec(t la i$6arrirea lor5 ceea ce releva intentia 'e a ra$ane acolB in $o' statornic. Intr(cat (n $are n($ar 'e loc(itori isi 6arasisera loc(intele5 a'a6ostin '(8se in 6a'(ri5 $on#olii a( tri$is e$isari 6entr( a8i an(nta ca se vor arata cle$ent %ata 'e cei care se vor $a6oia. Prin aceasta strata#e$a ei a( re(sit sa asi#(re stran#ereG si stocarea recoltelor5 '(6a care a3(0(rile si atrocttatile a( contin(at nestin#"erit. Potrivi 6retioasei $art(rii a l(i Ro#eri(s Q ca0(t 6ri0o$er la inva'atori intr8(n tin(t 'in 3a0in( in%erior al M(res(l(i Q5 c( i$6ortante atri3(tii a'$inistrative5 7('ecatoresti si %iscalt %(sesera investiti asa8n($itii cane&i sa( baliviU. a caror i'entitate a 6rovocat o l(n#a s
? @
"bonii5 maierialov.... II5 6./>G Ras"i' al8Din5 6#e "ucce&&or&.... 6. <=. (I/ -. vrnc. <I. <II &i <III. I5 6. /9K. / Annale& @ri&iaceme&. 6. K.G -#ronica ". +etri Er ordeti&i& modem&. e'. O. Hol'en8E##er5 In "criptore. rerum 3ermanicarum B9@D5 Haiiovra8Lei60i#5 ?>;;5 6. @/<. 9 Ro#eri(s5 6. /.5 9;8.=5 <95 >;8;=.
16U
IMPLINIRI STATALE vie 'e03atere in istorio#ra%ie. Dat %iin' 6roli%erarea instit(tiei cne0iale in $e'i(l ro$'nesc5 (nii istorici i8a( consi'erat 6e cane&i 're6c 're#atori ai ro$anilor5 'ar 6rero#ativele acestora eAtre$ 'e lar#i si cr(0i$ea 'ove'&a at(n' can' a( 'is6(s sa %ie $acelariti loc(itorii (nor sate c"e$ati sa a'(ca 'ar(ri5 in'icS raai c(ran' i'enti%icarea lor c( re6re0entantii aristocratiei no$a'e5 6e care 6o6(latia locaia5 ne%a$iliari0ata c( ter$inolo#ia asiatica5 i8a 'ese$nat 6otrivit 6ro6riei sale no$enclat(re a'o6tata si 'e 6relat(l italian. Sta3ilin'(8si re$6orar c(rtea la Za#re35 Bela al I)8lea se a'resa 6a6ei la ?> $ai ?@9?5 6ent$ a8? in%ar$a 'es6re 55inca$6larile 7alnice si vre'nice 'e 6lans ce s8a( a3at(t as(6ra ... re#at(l(i Un#ariei: si 6entr( a8i cere s6ri7in(l. Toto'ata5 se a'(cea la c(nosrinta S%ant(l(i Sca(n ca tatarii 55a( navalit in Un#aria c( o oaste 6(te$icasi o "oar's n($eroasa si5 %era sa tina sea$a 'e varsta sa( 'e seA5 a( trec(t 6rin asc(tis(l sa3iei 6e ton cei 6e care i8a( 6(c(t #asi5 a( 'at %oe 3isericilor si loc(rilor $c"inate n($el(i l(i D($ne0e(5 s6(r8can'(8le 6rin (ci'eri 'e oa$eni si alte 3leste$atii 'e ale lor5 la('an'(8se ca vor s(6(ne 7(#(l(i lor 6e toti si raai ales 6e crestini:?. Pentr( a accent(a soc(l 6si"olo#ic al a'versarilor si 6ent$ a le 'i$$(a %orta 'e re0isten%a5 co$an'a$ent(l $on#ol a tri$is (n 'etasa$ent co$an'at 'e +a'an s6re a8? ca6t(ra 6e re#e5 'ar acesta s8a a'a6ostit in ins(lele 'e lan#a coasta A'riaticii5 (n'e s8a salvat 'at %iin'ca (r$aritorii sai n( 'is6(nea( 'e %lota. Pe can' l(6tele era( in 6lina 'es%as(rare5 'er(lan'(8se In 'e%avoarea (n#(rilor5 la ?? 'ece$3rie ?@9? $arele "an O#o'ai isi 'a'ea o3stesc(l s%arsit in rese'inta sa 'e la +ara&or($5 sit(ata 6e rai' Or"on 'e la s(' 'e lac(l Bai&al. Distanta (riasa ce se6ara Mon#olia 'e Un#aria si inte$6eriile iernii ce i$6ie'ica( co$(nicatiile nor$ale a( %ac(t ca vestea res6ectiva sa a7(n#a la cartier(l #eneral al l(i Bat( 'e8a3ia cateva I(ni $ai tar0i(. Pro3le$a s(ccesi(nii in (rias(l I$6eri( $on#ol era 6rea i$6ortanta 6ent$ ca 6rinri6ii #in#is"ani0i5 an#a7ati in o6erati(nile $ilitare 'in 6(sta Pannoniei5 sa %aca a3stractie 'e ea. Intr(cat ra$asesera neoc(6ate n($eroase centre 'e re0istenta5 #r(6ace in s6ecial in nor'8vest(l re#at(l(i5 (n'e eAista o retea 'est(l 'e 'ensa 'e orase %orci%icate5 s(6(nerea Un#ariei $ai necesita (n ti$6 in'el(n#ac. Pe 'e alta 6arte5 %ortele rnon#ole era(5 'esi#(r5 eAten(ate 'acorica (nei ca$6anii istovitoare5 ince6(te c( a6roa6e sase ani in (r$a5 ele inta$6inan' si $ari 'i%ic(ltati 'e a6rovi0ionare intr8(n teritori( 3(lversat 'e l(6te si a%ecrat 'e s6ectr(l %oa$etei. Toate aceste consi'erente a( 'ecis co$an'a$ent(l $on#ol .a ren(nte la aneAarea Un#ariei si sa incea6a evac(area sa5 o6erati(ne ce se cerea reali0ata in 'e6lina or'ine5 6entr( ca (riasele 6ra0i l(ate in 'ec(rs(l inva0iei sa n( %ie irosite. Cor6(l a%lat s(3 co$an'a l(i +a'an5 care isi 6etrec(se iarna 'in ?@9?8?@9@ in Croa6a &i Dal$atia5 a 'istr(s5 la intoarcere Q '(6a c($ arata RaPi' o'8Din Q îrSin si îla 'in tara UlaS(r5 i'enti%icate c( Tarnovo si C"ilia 'in 55tara vla"ilor:. Cart(rar(l 'in Persia avea5 evi'ent5 in ve'ere stat(l Asanestilor5 'en($it in $o' c(rent in cronistica conte$6orarI 55%ara vlaliilor:. Tot acolo se locali0ea0a5 'esi#(r5 si eveni$entele evocate in cronica ri$ata a 6oet(l(i %rance0 P"ili66e Mo(s&et5 (n'e se 6retin'e ca s(veran(l
?
(I/ -. veac. <I. <l#i<I0. I5 6. /@/. 1 "bomi5 mater tabu.... II5 6. />.
EUROPAE)ULUI MEDIU MCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID
4!
'in 55B2ara vla"ilor: =In tiete a& Bia&G ar %i av(t o con%$ntare victorioasa c( $on#olii In%or$a%ia sa5 necon%ir$ata 'e alte i0voare5 n( 6are veri'ica 6entr( ca5 6e 'e 6 6art tar(l. loan Asan al II8lea toc$a7 $(rise5 iar (r$as(l sa( Cali$an B+alo$anD era ini $inor5 iar5 6e 'e alta 6arte5 (n s(cces 'e anver#(ra al cel(i 'e8al 'oilea tarat 3(l#ar e #re( 'e acce6tat5 intr(cat se stie ca '(6a $area inva0ie acesta a 'eve$t cri3(tar Hoar' 'e A(r. Alte ar$ate $on#ole a( trec(t la intoarcere Q in ?@9@ Q 6rin Transilvani (n'e localnicii5 6ro%itan' 'e %a6t(l ca in 6ri$avara an(l(i anterior "oar'ele '(s$an #ra3ite sa a7(n#a in Un#aria5 n( lasasera #arni0oane5 se 6reoc(6asera sa ri'ice cateva cetai Aceasta a 'o(a con%r(ntare c( $on#olii se 6are ca a av(t (r$ari eel 6(rin la %el c 'e0astr(oase ca aceea 'in ?@9?5 $ai $(lte ase0ari %iin' total 'istr(se. S(#estiva in ace. sens e&te 'escrierea l(#(3ra %ac(ta Al3ei I(lia 'e catre Ro#eri(s5 a'anc $iscat 'e i$a#ine ca'avrelor si a r(inelor intalnite la tot 6as(l intr8(n oras 'evastat c( cr(0i$e5 ca si ' in#erintele %la#el(l(i %oa$etei:. Una 'intre consecintele $a7ore ale ca$6aniei 'in ?@/K8?@9@ a %ost eAtin'erea a$6l a s%erei 'e 'o$inatie a
$on#olilor s6re vest5 N( toate teritoriile a%ectate 'e inva0ie ai av(t aceeasi soar.ta. In ti$6 ce tin(t(rile 'e &e& 'in 3a0in(l in%erior si $i7loci( al )ol#a si 'in areal(l 6onto8cas6ic a( %ost oc(6ate e%ectiv 'e $on#oli si in#lo3ate in i$6eri( Eor5 alte re#i(ni le8a( 'evenit 'oar tri3(tare si o3e'iente 'in 6(nct 'e ve'ere 6olitic Do$eniile $on#ole 'in vest(l Asiei si 'in rasSrit(l E(ro6ei5 incl(se in asa8n($it( Ul(s8-oc"7 sa( Hoar'a 'e A(r5 a( %ost conce'ate5 inca 'e !in#is8"an5 %i(l(i sa( $a $are -oc"i si 'escen'entilor acest(ia. La $oartea 6re$at(ra a l(i -oc"i5 i8a (r$a Bat(8"an5 care '(6a inc"eierea eA6e'iciei as(6ra E(ro6e45 si8a %iAat rese'inta 6e )ol#G -n%erioara5 la Sarai BSarai(i )ec"i sa( Sarai8Bat(D. De$nitatea s(6re$a in I$6eri( $on#ol era 'etin(ta 'e $arele "an5 c( se'i(l la +ara&or($5 car(ia insa5 in 'ec(rs( ti$6(l(i5 i s8a( 'i$in(at atri3(tele5 6e $as(ra ce (rias(l or#anis$ statal si8a 6ier'(i (niratea. In aceste circ($stante5 Hoar'a 'e A(r si8a asi#(rat5 tre6tat5 stat(t(l in'e6en'ent. Hotarele sale n( s8a( $entin(t i$(a3ile5 ci a( c(nosc(t 'iverse %l(ct(arii5 in %(nctie 'e an($iti %actori interni si eAterni. In co$6onenta sa ne$i7locita a( intrat5 intre altele5 0ona 'e ste6a 'in s('8est(l Mol'ovei si nor'(i Do3ro#ei. Celelalte re#i(ni ro$anesti 'e la est si 'e la s(' 'e Car6ati a( ra$as s(3 a'$inistratia con'(catorilor locali5 'ar a( tre3(it sa acce6te 6ost(ra 'e tri3(tare ale $on#olilor5 la %el ca statele r(sesri si B(l#aria. In B(#eac5 cercetarile ar"eolo#ice a( 'e6istat co$6leAe %(nerare 'in secolele FIIIQFI)5 al caror rit(al 'e iri$or$antare era s6eci%ic tri3(rilor t(ranice5 ceea ce releva ca5 in areal(l res6ecriv5 contin(a( sa loc(iasca co$(nitatile c($ane aservite noilor sta6anitori ai ste6elor E(rasiei. Ra6ort(rile 'e vasalitate %ata 'e Hoar'a 'e A(r ale celorlalte teritorii ro$anesti 'in a%ara arc(l(i car6atic s(nt o#lin'ite5 intre altele5 in inse$nariie 'e calatorie ale e$isar(l(i re#el(i
?
P"ili66i Mo(s&et 0#toria regttm @rancorum. e'. A. To3ler5 in 9onumenta 3mmniae 0i&torica. "aiptora. FF)I5 ?>>@5 6. >?;. @ Ro#eri(s5 6. ..8.K5 ;98;K.
9.@ IMPLINIRI STATALE Frantei la $on#oli5 Yil"el$ 'e R(3r(c&5 care intalnise in re#i(nile nor'86ontice tri$isi ai ro$inilor %Blac G si ai (nor nea$(ri invecinate ce '(cea( 'ar(ri 6otentatilor !in#is"ani0i?. D(6S c($ se stie5 c( s(6rave#"erea 6erce6erii 'arilor 'e la 6o6(latiile s(6(se a( %ost investiti5 inca in 6rirnele 'ecenii 'e '(6a constit(irea Hoar'ei 'e A(r5 asa8n($itii ba&5aci. iar %a6t(l ca in nor'(l Mol'ovei s8a( 6astrat in ev(l $e'i( (nele to6oni$e 'erivate 'e la n($ele lor BBascaco(ri5 BascaceniD 6er$ite s(6o0itia ca res6ectiv( 'e$nitari a( actionat si in areal(l a$intit5 la %el ca si in cne0atele r(sesti si in alte re#i(ni. Pe lan#a as6ectele ne#ative5 'ec(r#an' 'in savarsirea an($itor a3(0(ri si 'in i$6(nerea (nei %iscalitati as6re si a 'i%eritelor o3li#a$ a%erente ra6ort(rilor 'e vasalitate5 'o$inatia $on#ola a 6(t(t asi#(ra o relariva sta3ilitate interna B556aA $on#olica:D si o 6rotectie a activitatilor co$erciale5 ceea ce a %ost 'e nat(ra sa i$6(lsione0e cTteva se#$ente ale vietii econo$ice. Pe 'e alta 6arte5 I$6eri(l Hoar'ei a %ranat 6entr( $ai $(lte 'ecenii ten'intele 'e eA6ansi(ne s6re s('8est a re#alitarii ar6a'iene5 ast%el ca a 6er$is a6aritia (nor %or$e noi 'e eAteriori0are a %or$ati(nilor 6olitice locale.
K. CI)ILIZATIA DIN SPATTUL CARPATO8DUNAREANO8PONTIC

Pe 6lan(l c(lt(rii5 ca si 6e eel al istoriei 6olitice si sociale5 se 6oate consi'era ca e6oca sc(rsa intre s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea si $i7loc(l cel(i 'e8al Flll8lea a inse$nat o contin(are5 o n(antare si o i$3o#Ttire a ele$entelor 'e viata s6irit(als5 'e viata c(lt(rala si artistica a6ar(te in secolele F8FI 6e intre# teritori(l rornanesc. A%ir$atia este vala3ila5 in e#ala $as(ra5 6entr( re#i(nile c(6rinse la aceasta vre$e in siste$(l %e('al si 6olitic al Re#at(l(i (n#ar5 ca si 6entr( Do3ro#ea5 6e at(nci 3i0antina. Alte teritorii ro$anesti Q Oltenia5 nor'(l M(nteniei si s('(l Mol'ovei Q o%era si ele 'ate 'e istorie c(lt(rala5 'e istorie 3isericeasca si artistica5 'ove'in' c( 6risosinta %eno$en(l lar#irii contin(e a scene4 c(lt(rale ro$anesti in aceasta e6ocS.
a. Str(ct(rile ecle0iastice
Pro#resele reali0ate 'e societatea 'e 6e teritori(l Ro$aniei in secolele FI8FIII se re%lecta 'in 6lin in 'o$eni(l str(ct(rilor ecle0iastice5 orto'oAe si catolice5 'eter$inante 6entr( viata s6irit(als 6e care o 6(te$ re%ace inca anevoie5 6entr( e6oca 'inaintea inva0iei $on#ole5 'in in%or$atii ale teAtelor narative5 'in cra$6eie 'e 'oc($ente ale instit(tiilor 3isericesti si ale cancelariilor a(lice 'in Bi0ant5 Un#aria sa( 'in Ro$a 6a6ala. Pentr( Do3ro#ea5 care in secolele F8F- o%era 'ate ceva $ai n($eroase in ceea ce 6riveste or#ani0area 'ioce0ei Dristrei5 (n'e tin(t(l ro$anesc 'intre D(nare si Mare este
?
!(illcl$(s 'e R(3r(c5 Itinerarium. in Sinica Fn$ciscana5 I5 ?;@;5 6. ?K<8?K>.
EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID
45=
in#lo3at5 secol(l al Fll8lea 6(ne la 'is6o0itie5 in contin(are5 in%or$atii in'irecte5 $art(ri scrise si ar"e6lo#ice sa( s%ra#lstice. In linii #enerate5 viata c(lt(ral83isericeasca o contin(a 6e cea 'in secol(l 6rece'ent s(3 car$(irea aceleiasi $itro6olli 'in Dristra5 'e6en'enta 'e Patriar"ia 'ii Constantino6ol. Din 6acate5 n( sti$ $(lt 'es6re cele cinci e6isco6ii ce tinea( 'e aceast 55$itro6olie 'e Ro'ostolon: si care s(nt a$intite incr8o 4otitia +atriarc#atiim. 'atorata 6e la ??9/8??995 l(i Neilos DoAo6atres5 (n 'e$nitar al 3isericii 3i0antine. Este $a $(lt 'ecat 6ro3a3il ca Do3ro#ea va %i constit(it eel 6(tin o ase$enea 'ioce0a5 a care rese'inta e6isco6ala tre3(ie ca(tata intr8(na 'in
ceta6le 'e aici. In acest sens5 revelatoar ar 6(tea %i 'esco6erirea5 %ac(ta la Dino#etia8!arvan5 a (n(i si#ili( 'e 6l($3 a6artinanc se 6are5 (n(i $itro6olit #rec al +iev(l(i 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea5 s(#era$ 6osi3ilitatea ca in ase0area 3i0antina 'in nor'(l Do3ro#ei sa se %i a%lat (n ierar" c( ran s(%icient 'e inalt 6entr( a tn're6tati o cores6on'enta c( con'(cator(l vastei si i$6ortanti 'ioce0e r(sesti5 'e6en'enta 'e aceeasi Patriar"ie constantino6olitana 'e care 'e6in'e si 3iserica 'e la Dristra si5 i$6licit5 aceea 'o3ro#eana. In ?@9;8?@.=5 la s%arsit(l (n(i catalo# al ar"ie6isco6iilor 3isericii rasaritene5 er $entionat 6entr( 6ri$a oara sca(n(l )icinei?. Este 'e 6res(6(s ca $ 6ri$a 7($atat a secol(l(i al Flll8lea5 can'va intre stra$(tarea 6atriar"at(l(i 'in Constantino6ol ? Niceea si $i7loc(l veac(l(i5 in acest centr( 'o3ro#ean5 $enit (nei in%loriri 'eose3itt era tnte$eiata5 in loc(l (nei e6isco6ii 'es6re care n( sti$ ni$ic si 6oate ca o rec(noaster a 'eose3itei %i'elitati a cre'inciosilor 'o3ro#eni %ata 'e 3iserica rasariteana #rav a$enintat ac($ 'e o%ensiva Iatina catolica5 o ar"ie6isco6ie tinan' 'e 6atriar"(l 'e Niceea. C $itro6olie a )icinei5 'ioce0a istro86onrica avea sa c(noasca o viata 3o#ata in eveni$enn intr8a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea si in 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl)8 IeG In ceea ce 6riveste tin(t(rile ro$anesti5 care in secolele FIIQFIII intrasera s( a(toritatea re#ala (n#ara5 'ate ar"eolo#ice5 ca si $art(rii in'irecte5 6er$it sa se 6ost(le@ eAistenta (nor str(ct(ri 3isericesti locale orto'oAe. Ele contin(a( in Bi"or5 Banat5 Hate7 ca si in alte re#i(ni5 6e acelea 'in secolele F8FI5 'oar in 6arte loc(ite 'e noii sta6ai 6olitici secon'ari 'e cler(l e6isco6al ro$ano8catolic &i 'e cal(#arii 3ene'icrini. La sc(ri vre$e '(6a an(l ?/==5 ince6 sa %ie atestati in 'oc($ente si inscri6tii 556o6i: 'e r rasaritean5 6rec($ acela $entionat Intr8o $ai 'e$(lt 'esco6erita inscri6tie a 3iseric 'e la Streisan#eor#i(5 'ar 6re0enta si activitacea lor 6oate %i5 'esi#(r5 co3orata c( $( in crec(t. Datele cele $ai n($eroase Q asa c($ e si %iresc5 tinan' sea$a 'e $entalitate $e'ievala si 'e caracter(l i0voarelor 'in aceasti e6oca Q s(nt cele 6rivitoare la 3iseric 'o$inanta5 s6ri7inita 'e 6(terea sec(lara5 care era aici re#alitatea ar6a'iana c( no3ili$e 'in 7(r(l ei5 ca si 'e (nele or'$e cal(#aresti. Sti$5 ast%el5 ca in secolele FII8FIII si8a( s6orit a(toritatea si averile cele trei e6isco6al 'e la Cena'5 Ora'ea si Al3a I(lia. Acestea a( 'eve$Ct5 ca si (nele ca6itl(ri si $anasti (I/ B. Ze. <III. <I[ i<\'. 6. .. TMPLINIRISTATALE catolice5 6rec($ cele 'in Ara' si Cl(78Manast(r5 loc(ri 'e a'everire a (nor acte 7(ri'ice 'e 6rirna inse$natate 6entr( viata econo$ic4 si s6irit(als a Transilvaniei5 la srarsit(l secol(l(i a- Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a cel(i 'e8al Flll8Iea5 in (r$a (nor "otarari re#ale si5 $ai ales5 'atorita loc(l(i tot $ai inse$nat 'etin(t ai' 'e clerici %or$al in (niversitati a6(sene5 in %r(nte c( aceea 'in Paris B(nii clerici ai acelorasi e6isco6ate Q 'e la Ora'ea5 'e 6il'a Q s8a( a%lat in le#at(ri c( ca6itala Re#at(l(i %rance05 %(n' initiari aici in $(0ica #re#oriana a cele3rei scoli 'e la Notre8Da$eD. Rol(l cler(l(i catolic a cresc(t consi'era3il in Transilvania si ca (r$are a re#ie8$entarilor re#el(i Colo$an I 6rivin' tri3(nalele 'ioce0ane5 ro$inii contin(an' s %ie 7('ecati insa '(6a nor$ele stravec"ii 55le#i ro$anesti:. Mas(riie a'$inistrativ83isericesti a( '(s la crearea (nor noi str(ct(ri ecle0iastice5 c($ a( %3st 6re6o0it(ra Si3i(l(i5 inte$eiata catre ??;?5 6entr( sasii 6roas6at coloni0ati aici5 sa( 'ecanat(l Brasov(l(i5 in%iintat in ?@??5inle#at(rac(cealaltacoloni0are5 a te(tonilor 'in Tara Barsei5 a$3ele s(6(se $ai intai5 in $o' 'irect5 Sca(n(l(i 6a6al5 iar $ai a6oi5 ince6an' 'in ?@@95 ar"ie6isco6(l(i 'e Es0ter#o$ BStri#oni(D. Pentr( a 7('eca insa consecintele c(lt(rale 6ro6ri(80ise ale acti(nii catolicis$(l(i in Transilvania acestei e6oci5 'atele cele $ai se$ni%icative s($ o%erite 'e $anastiri. Daca in secol(l al Fl8lea5 asa c($ a$ va0(t5 cler(l 3ene'ictin %(sese 6rinci6al(l ele$ent 'e soc in 6olitica con%esionala a l(i Ste%an I si a s(ccesorilor sai5 veac(i al Fll8Iea avea sa inre#istre0e5 catre s%arsit(l sa(5 a6aritia cistercie$lor5 or'in al c $i s6irit si ale car(i re#(li si #(st(ri c(lt(rale i$6lica(5 6e 6lan intelect(al si artistic5 (nele no(tati %ata 'e a3atiile asc(ltatoare 'e Cl(nI5 c( consecinte5 intre altele5 si in Transilvania. In ??<;5 6e $al(l stan# al M(res(l(i5 era inte$eiata Q intr8(n Banat (n'e5 tot la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 era( $entionate $anastirile 'e la Ho'os si Bi0ere Q a3atia cisterciana 'e la I#ris BE#r(sD5 c( cal(#ari 6lecati 'e la Ponti#nI5 'in B(r#(n'ia. Aceasta ase0are $anastireasca 'e 6e 6a$a$ ro$anesc a %ost sin#(ra %iliala 'in re#at(l Un#ariei a vescitei $anastiri %rance0e 'in Or'in(l 'e la Citea(A5 viet(in' 6ana la 'istr(#erea 'e catre tStari5 in ?@9?. Inse$natatea sa 6are sa %i %ost si $ai $(lt s6orita 'e %a6t(l ca aici a( %ost in#ro6ari re#ele8c$c7at An'rei al II8lea si sotia sa ,olan'a 'e Co(rtenaI. La ran'(l lor5 cistercienii 'e la I#ris avea( sa inte$eie0e in ?@=@ sa( ?@=< $anastirea %iliala 'e la Carta B+erc"D5 6e $al(l Olt(l(i ar'elean5 in acel teritori( 'e 6(ternica viata ro$aneasca si orto'oAa5 care a %ost $ tot ev(l $e'ia Tara Fa#aras(l(i. N( se 6oate trece 6este acest $o$ent 'e 6atr(n'ere cisterciana in Transilvania5 'in 7(r(l an(l(i ?@==5 %ara $entionarea %a6t(l(i ca cercetari $ai vec"i a( 6(s in evi'enta i$6re7(rarea5 eAtre$ 'e se$ni%icativa 6entr( viata s6irit(ala a loc(l(i si a e6ocii 6entr( le#at(rile sale e(ro6ene5 ca in $inastirea 'e la I#ris se a%la(5 in e6oca i$e'iat (r$'toare inte$eierii ase0a$ant(l(i Q tri$ise %iin' c"iar 'e la Ponti#nI5 (nele a7(nse5 6oate5 'e la I#ris la Cart8a inainte 'e 'istr(#atoarea inva0ie $on#ola Q5 $an(scrise 'e $are 6ret c(lt(ral5 c(6rin0an' scrieri 'e teolo#ie si 'e scolastica5 'atorate (nor %i#(ri 'e 6ri$ 6lan ale antic"itltii tar0ii si ale ev(l(i $e'i( BA(#(stin(s5 !ri#ore 'in Na0ian05 ,ves 'e
EUROPA E)O-LUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID 9. C"artres5 Ansel$ 'e Canter3(rID si %ra#$ente 'in o6erele clasicilor antic"itatii latin BCicero5 Seneca5 ^(intilian5 S(etoni(sD. Pri$a 7($atate a veac(l(i al Flll8lea $arcata5 c($ 3ine se stie5 'e o a$6la o%ensiv 6olitica5 con%esionala si i'eolo#ica a catolicis$(l(i 'in vre$ea 6a6ilor Inocenti( al Ill8le si !ri#ore aL-F8lea i$6otriva orto'oAiei 55sc"is$atice:5 a ere0iilor si a 556a#anilor: ' tot %el(l5 s8a in%arisat 6ret(tin'eni 6e 6arnant(l ro$anesc 're6t o ciocnire5 (neori a6ri#P a intereselor 3isericii Ro$e4 c( cele ale %e('alitatii ro$anesti si ale loc(itorilor ro$ar 'e o 6arte si 'e alta a Car6atilor. In Transilvania si Banat5 str(ct(rile 6entr( $(lta vre$e consoli'ate si 'o$inant ale 3isericii catolice5 s6ri7inite 'e re#ii 55a6ostolici: E$eric5 An'rei al II8lea si Bela al I)8lea a( 'eter$inat si 6ri$ele $as(ri 'ecise i$6otrivaorto'ocsilor ro$ani5 a $anastirilo 55#recesti:5 $entionate intr8o scrisoare 6a6ala 'in ?@=9 catre e6isco6(l 'in Ora'ea?. ErG o e6oca in care 3iserica catolica5 or#ani0atoare si 3ene%iciara a cr(cia'elor 'e anver#(rG celei inc"eiate c( c(cerirea larina a Constantino6ol(l(i5 se 6reoc(6a 'e $o'alitatili s(6(nerii cler(l(i orto'oA 'in E(ro6a Rasariteana si 'e S('8Est5 '(6a c($ o $art(risest (nele "otarari ale Concili(l(i al I)8lea 'e la Lateran B?@?.D. C( atat $ai li$6e0i ai 'evenit aceste 6lan(ri ale 6a6alitatii si ale re#ilor Un#ariei 'in 6ri$a 7($atate a secol(l( al FIII8Iea5 'incolo 'e "otarele 'e la Car6ati si D(nare ale stat(l(i (n#ar5 in acti(ni& $isionare ale cal(#arilor a3ia in%nntat(l(i or'in al 'o$inicanilor5 acti(ni ale caror re0(ltatt i$e'iate5 'esi s6(l3erate c(ran' 'e i(res(l tatar5 n( avea( sa ra$ana %ara (nele consecin%e con%esionale si c(lt(rale. O 6ri$a ase$enea incercare 'e catolici0are a (n(i tin(t ro$anesc 'e la $ia0a0i 'e Car6ati s8a cont(rat in centativa 'e creare a (n(i e6isco6at in ca'r(l no( inte$eiat(l(i 3anat 'e Severin5 6rin anii ?@/<8?@/>5 in le#at(ra c( 6lan(l 'e cr(cia'a a l(i Bela al I)8lea5 ce voia sT oc(6e t.in(t(ri s('8'(narene ale stat(l(i Asanestilor. In $ai ?@/<5 6a6a !ri#ore al DC8lea 'a'ea 'o$inicanilor o serie 'e 're6t(ri in sco6(l asi#(rarii a'(cerii la cre'inta Ro$ei a acestei re#i(ni ro$anesti %pro conver&ione terrae -ettrinG si5 tot at(nci5 inalt(l 6onti% invita 6e loc(itorii aceleiasi 55tari a Severin(l(i: 'e a 6ri$i 6e cal(#arii a$intit(l(i or'in:. Sortiri 'e 6a6alitate (n(i rost %oarte inse$nat in aceste loc(ri 'e interes 6olitic si con%esional al %e('alilor $a#"iari si al cler(l(i catolic5 'o$inicanii (r$a( si %or$e0e in re#i(nea Severin(l(i n(cle(l (nei e6isco6ii catolice 6e care !ri#ore al IF8lea o 'orea or#ani0ata in aceste 6arti c( a7(tor(l re#el(i Un#ariei. Fa6t(l reiese 'in sc"i$3(l 'e scrisori 'intre 6a6a si Bela al I)8lea5 in vara an(l(i ?@/>5 6rin care 6ri$al in#a'(ia s(veran(l(i a6ostolic5 ce 'orea sa 6orneasca la l(6ta i$6otriva 6ro3i0antinal(i si a orto'oA(l(i tar loan Asan al Il8lea5 sa ia e6isco6i 'in Un#aria si sa le 'ea 're6t(ri e6isco6ale in tin(t(rile no( c(cerite5 incor6oran' Tara Severin(l(i intr8 o ase$enea no(a e6isco6ie/. Inva0ia
? 1
(I/ -. veac. <I. <II i<III. I5 6. 2Q. Ibidem. 6. /=?8/=@. TeAt(l latin la H(r$(0a&i8Dens(sian(5 I*I5 6. ?.98?... / Ibidem. 6. /?/8/?9.
9.K iMPLINIRI STATALE $on#ola a 'e7(cat5 6encr( (n ti$65 aceste 6lan(ri 'e eA6ansi(ne $ilitara si reli#ioasa (n#aro86a6ala in s('8est(l e(ro6ean5 'ar este 6ro3a3il ca5 '(6a ?@9@5 cal(#arii 'o$inicani $entionati in 6artile Severin(l(i in ?@/<8?@/> sa8si %i rel(at 6ro6a#an'a. Re#i(nea Banat(l(i '(narean si aceea a Olteniei a( contin(at sa %ie in a 'o(a 7($atate a veac(l(i al F%%l8lea5 ca si $ai tar0i(5 6(ncte8c"eie ale 6atr(n'erii civili0atiei occi'encale in s%era ecle0tastica si in aceea artistica. Date ceva $ai n($eroase 'ecat 6entr( 6artile Severin(l(i ave$ 6entr( (n alt teritori( ro$anesc in care5 la ince6(t(l secol(l(i al FIII8Iea5 s8a 'es%as(rat acti(na $isionara a cler(l(i catolic5 an($e 6entr( 0ona asa8 n($it(l(i 55e6isco6at c($an: sa( al Milcoviei5 in nor'8est(l M(nteniei si in s('8vest(l Mol'ovei. A%lat in a6ro6iere 'e reritori(l transilvan Q5 (n'e intre ?@?? si ?@@. a( %ost 6re0enti cavalerii te(toni si (n'e se inte$eiase5 6(tin ti$6 inainte5 $anastirea cisterciana 'e la Cirta Q5 tin(t(l in care 55%ratii 6re'icatori: a( 6itr(ns5 6oate inca 'in ?@@?8?@@/5 si#(r in ?@@<5 era eel al 55C($aniei Ne#re:5 (n'e evan#"eli0area c(rnanilor 'evenea (n tel al 6oliticii re#ale (n#are si al C(riei 6a6ale. D(6a 'e0astr(l 'e la +al&a B?@@/D5 (n'e c($anii a( si$tit 6ri$ii eAtraor'inara %orta 'e soc $on#ola5 acesti no$a0i s8a( a6ro6iat In n($ar $are 'e #ranitele rasaritene ale Un#ariei. In ?@@<5 %e('ali c($ani5 a%lati c( tri3(rile lor (n'eva la rSsarit 'e Car6ati5 era( convertiti 'e catre 'o$inicani si tot in acel ti$6 ar"ie6isco6(l 'e Stri#oni( 6ri$ea 'e la 6a6a in#a'(inta 'e a %ace o cilacorie $isionara 55in C($ania si in tara verina Bro'nicilor:?5 calatorie e%ect(ata in ?@@< sa( ?@@S5 can' s8a inte$eiat e6isco6ia catolica c($ana avan' in %r(nte 6e Teo'oric 55'in or'in(l %ratilor 'o$inicani5 invatat in ran'(ielile Do$n(l(i si c( o viata 6il'(itoare:@. No(a 'ioce0a $isionara catolica 'e 6e 6a$ant(l ro$anesc5 'eli$itate la rasarit 'e ra(4 Siret Q si cea 'intai or#ani0ata 'incolo 'e "otarele Transilvan iei la ince6(t(rile ev(l(i $e'i( Q5 avea sa 'e6in'a5 ince6an' c( an(l ?@@;5 'irect 'e Sca(n(l a6ostolic. Cat 'es6re roa'ele e%e$erei sale eAistence 6ana la inva0ia #r(6(l(i tatar con'(s 'e Bac"etor5 sti$ 'oar ca a %ost inaltata5 6ro3a3il in rese'inta e6isco6(l(i5 o ca6ela c( "ra$(l S%. Maria =capella beatae 'irgini&G si ca 6entr( constr(irea (nei 3iserici8cate'rale5 ce va %iinta '(6a ?@/9 si 6ana la ?@9?5
s8a 6(rtat o l(n#a. cores6on'ents intre e6isco6(l Teo'oric5 6rotector(l sa( laic 'e 6e tron(l Un#ariei si 6a6a 'e la Ro$a. N( c(noaste$ alte 'ecalii 'es6re aceasta 6re0enta catolica in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 la rasatit 'e Car6ati5 'ar este 'e cre0(t ca 'incolo 'e %oarte s(3tirea 6at(ra socials s(6ra6(sa a se$ino$a0ilor c($ani atrasa 'e $isionari5 ac'(nile cler(l(i occi'ental in $e'i(l local ro$anesc n( a( av(t alta (r$are 'ecat o ve"e$enta ri6osta orto'oAa5 6e care o re%lecta ran'(rile (nei c(nosc(te si $(lt co$entate scrisori 6a6ale 'in noie$3rie ?@/95 In care era( evocate 'i%ic(ltatile int'$6inate 'e e6isco6(l catolic 55al c($anilor:/. Reiese 'in acest teAt %a6t(l ca in Mol'ova5 s('8vestica si in nor'(l M(nteniei Q acolo (n'e5 c( 6ro3a3il&ate %oarte $are5 se 6oate locali0a 'ioce0a a$intita Q ro$anii =DnlatiG. 1 Ibidem, p. 228. 2 Ibidem, p. 232. 3 Ibidem, p. 275. EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLELE FII8FIIID
9.*
ca si (nii loc(itori catolici ai Re#at(l(i (n#ar5 (n#(rii si sasii trec(ti la orto'oAie5 55%acanc (n sin#(r 6o6or c( acei vala"i: %Buiapopulu& unu& acti cum e#dem Dalat#i&G. 'is6r5et(iai 3iserica ro$ana5 n( 6ri$ea( s%intele taine 'e la e6isco6(l catolic5 ' 'e la (ni 556se('oe6isco6i 'e rit(l #recilor: =p&eudo epi&copi& 3raecorum rit?nG. 6ro3a3il ierar" orto'ocsi "irotonisiti (n'eva la s(' 'e D(nire5 in acea vre$e 'e crestere a 6resti#i(l(. 3isericii 'e laTarnovo si 'e crearea a (nei noi 'ioce0e 3i0antine in Do3ro#ea5 la )icina5 Oric($5 $art(ria a$intitei scrisori 'in ?@/9 a 6a6ei !ri#ore al IF8Iea isi 6astrea0a eel $ai $are interes5 in'ican' aici (n $e'i( ro$anesc orto'oA5 ca6a3il5 c(lt(ral vor3in'5 s/. in%l(ente0e si sa asi$ile0e ele$ente etnice straine si 'e alta con%esi(ne5 sa se o6(na or#ani0at vastei o%ensive a catoli's$(l(i 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 crean'(8si 6ro6riile str(ct(ri ecle0iastice5 %ie si inca $tr8(n c"i6 %oarte 6(tin 55o%iciai:5 6re%"tan' c( (n veac si $ai 3ine 6resc"i$3arile %(n'a$entale 6e care le va c(noasce 3iserica ro$aneasca5 s(3 as6ect istoric si c(lt(ral5 la $i7loc(l veac(l(i al Fl)8lea.
3. Arta
De0voltarea5 tre6tata5 a str(ct(rilor sociale si 6olirice %e('ale a sti$(lat5 conco$itent5 #ene0a (nor as6iratii artistice s6eci%ice5 'eter$inan'5 toto'ata5 si as6ectele estetice5 %ireste in %(nctie 'e res(rsele $ateriale si 'e $i7loacele te"nice 'is6oni3ile. Mai concrete si $ai s(#estive s(nt $art(riile 6astrate 'in 'o$eni(l ar"itect(rii5 ele il(stran' as6ri$ea a%ir$arilor sociale si intransi#ent ciocnirilor 6olitice. Nesc"i$3ate a( ra$as5 in contin(are5 loc(intele se$ia'ancite si tra'itionalele %orti%icarii 'e 6a$ant5 co$6(se 'in val si sant5 c( 6lan(l %ie a'a6tat teren(l(i5 asa80isele 55cetati 'e inalti$e:5 %ie i$6(s acest(ia5 a'ica c( 6lan 're6t(n#"i(lar. EAistenta ac($ a constr(ctiilor 'in 3arne ase0ate in c(n(ni ori0ontale =Bloc5verbandG. asa c($ le intalni$ in ar"itect(ra noastra %araneasca5 6astrate5 'in 6acate5 ince6an' a3ia 'in secolele F)?8F)II5 ra$ane i6oterica. Aceasta te"nica. cores6(n'e5 tot(si5 n( n($ai c( aceea a constr(ctiilor 'e le$n c(rente in tot c(6rins(l E(ro6ei Rasaritene5 ci si 'escrierii l(i Marc(s )itr(v$s Pollio?5 care a$inteste ase$enea te"nica in le#at(ra c( arta 'e a const$i 'in 0ona ca(ca0iana =-#olc#idnG. S6eci%ic acestei te"nici e %a6t(l ca ele$entele constr(ctive n( 6er%orea0a nivel(l 'e calcare Q c($ %ac cele c( 6arii in%i6ti in 6a$ant Q5 incat5 '(6a 'iscr(#erea (nei ase$enea cla'iri5 n( r'$an (r$e (sor 'e 'esco6erit 6e cale ar"eolo#ica. Daca 6res(6(nerea ca aceasta .te"nica a %ost c(nosc(ta si 'e 'aci este corecta5 at(nci 6are 7(sti%icata si i6ote0a 'ain(irii acesteia5 $ai c( sea$a in 0onele 'e 'eal si s(3$ontane5 in'eose3i 6entr( cla'iri $ai i$6ortante5 'e interes o3stesc5 c($ ar %i5 'e 6il'a5 cla'irile 'e c(lt.
4
)itr(vi(5 (e&pre ar#itecturii. B(c(resti5 ?;K95 6. >. Vi (r$.
9.S IMPLINIRI STATALE Den($irea ro$aneasca 'e 553iserica:5 6encr( cla'irea 'e c(lt cresrin5 n( a 6(t(t %i 6rel(ata 'in li$3a latina 'ecat5 eel $ai tar0$5 in c(rs(l secol(l(i al )8lea5 %iin'ca: 'e7a in acel secol ter$en(l 553asilica: a ince6(t sa %ie Inloc(it5 in Italia c"iar5 c( ter$en(l #recesc 55ecclesia:. Aceasta constatare i$6lica n( n($ai 6res(6(nerea %olosirii neintrer(6te a ter$en(l(i 553iserica:5 ci si eAistenta nelntrer(6ta a o3iect(l(i ast%el 'en($it. Or5 in a%ara 'e n($eroase (r$e 'e 3a0ilici 'e 0i' 'in Do3ro#ea si 'e 3a0ilicile 'in teritoriile conrrolate 'e I$6eri(l ro$ano8 3i0antin 6e $al(l 'e nor' al D(narii In%erioare5 anrerioare toare secol(l(i al )ll8lea5 n( s8a( 'esco6erit 6ana ac($ (r$e 'e cla'iri 'e c(lt crestin $ai vec"i 'ecat secol(l al F8lea5 ceea ce insea$na: ca 3isericile a( %ost ri'icate intr8(n siste$ ce n( a lasat (r$e5 a'ica intr8(n siste$ care ar %i toc$ai eel al c(n(nilor 'e 3arne ori0ontale sa(5 6oate5 al 3isericilor8cort(ri. N($eroase in%or$atii noi 6rivin' ar"itect(ra $ilitara a( %ost 'o3an'ite 'e cercetarile ar"eolo#ice 'in (lti$ele 'ecenii. Ast%el5 s8a constatat ca val(rile 'e 6a$ant a( %ost5 'e o3icei5 co$6letate c( 6alisa'e. Un(l 'intre cele $ai vec"i eAe$6le c(nosc(te in 6re0ent in teritoriile ro$anesri intracar6atice e eel 'e la Da3aca5 'in %a0a a 'o(a a cetatii5 'in 7(r(l an(l(i ;.=. Alte 6alisa'e a( lasat (r$e la cetatile 'e la Moresti5 Cl(78Manast(r5 )la'i$iresc(8 Ara' si in alte loc(ri. S8a $ai constatat5 a6oi5 ca (neori a %ost i$3racat val(l c( co%ra7e 'e le$n5 c($ e ca0(l la
Da3'ca in %a0a a treia5 '(6a incen'i(l 'in 7(r(l an(l(i ?=K>. Din 6(nct(l 'e ve'ere este'c5 %olosirea le$n(l(i i$6lie' inloc(irea %or$elor rot(n7ite5 rnai 6(tin a#resive5 ale a#lo$erarilor 'e 6a$ant5 c( altele 'e (n #eo$etris$ ri#i'5 c( linii verticale %er$e5 'eci $ai i$6o0a$e. S6ora'ic5 s8a revenit5 Inca 'in eta6a istorica 6rece'enta5 la %olosirea 6ietrei ca $aterial 'e constr(ctie5 $ai intai in (r$a (nor noi contacte c( l($ea 3i0antino83alcanica5 $ai a6oi si c( aceea central8e(ro6eana. Una 'intre cele $ai vec"i %ortarete 'e 6iatra 'in aceasta eta6a5 'e#a7ata ar"eolo#ic5 e cea 'e la D(nare5 'in ins(la Pac(i(l l(i Soare5 constr(ita in vre$ea i$6arat(l(i loan T0i$is&es5 can'5 '(6a an(l ;<?5 Do3ro#ea a %ost 'in no( incor6orate I$6eri(l(i 3i0antin. Cercetarile ar"eolo#ice a( la$(rit ca in 6erioa'a aceasta a( %osc in %iinctie5 6artial5 si (nele cecaci 'o3ro#ene 'e e6oca ro$ano83i0antina5 ce %(sesera 6arasite. In c(6rins(l acestora s8a( i'enti%icat re%aceri c( 0i'arie a (nor 6or6 si a (nor 0i'(ri 'e incinta5 6rec($ si loc(inte 0i'&e 'in 6iatra si l(t5 6rec($ cele 'e la Ca6i'ava si Dino#etia5 il(stran' as6ecte 'e c(lt(ra $ateriala caracterisrice (nor rin(t(ri $ai inrinse 'e la D(narea 'e -os si 'in nor'(l Penins(lei Balcanice. Starea 6recara 'e conservare a acestor vesri#ii n( 6er$ite reconstit(iri $ai 'etaliate. O alta re#i(ne in care se 6are ca a( ince6(t sa a6ara 'e ti$6(ri( constr(ctii 'e 0i' este Transilvania. Pe te$ei(l (nor analo#ii 6rivin' $aterial(l si te"nica 0i'ariei5 c( 6ara$ente 'in 3loc(ri 'e 6iatra %or$ata si c( e$6lecton 'e 6iatra inecata in $ortar5 ce se re#asesc la cetatea 'e la Pac(i(l l(i Soare si la (nele $on($ente 'in nor'8est(l Penins(lei Balcanice BPreslav5 Ma'ara5 Plis&aD5 s8a avansat i6ote0a 'atarilor c(rtinelor 'e 6iatra ale cetarilor 'e la Mol'ovenesri 8 7('. CI(7 si 'e la Slon 8 7('. Pra"ova inca 'in secol(l al F8lea. In #eneral5 insa5 in%or$ariile 'oc($entare si ar"eolo#ice 'e care EUROPA E)ULUI MEDIU nCIASIC: BSECOLELE FII8FIIID 9.; 'is6(ne$ se re%era la c(rtine 'e 6iatra ri'icate a3ia in c(rs(l secol(l(i a- Flll8lea5 (nele Inca inainte 'e an(l catastro%alei inva0ii tatare. Este se$ni%icativ %a6t(l ca re#ele An'rei al II8lea a i$6(s Or'in(l(i cavalerilor te(toni5 ase0at In Tara Barsei5 an#a7a$ent(l 'e a n( constr(i cetati 'e 6iatra5 ci eAcl(siv 'e le$n5 iar i0#onirea cavalerilor in ?@@. a %ost $otivata si 6rin incalcarea acestei restrictii. Din cate#oria cetarilor 'e 6iatra transilvanene5 anterioare inva0iei tatare 'in ?@9?5 6ot %i citate5 ca eAe$6le5 cea a cavalerilor te(toni 'e la Fel'ioara Bante ?@@@D si castr(l Brasovia B6e Ta$6a5 '(6a ?@@.D5 event(al si cetatea 'e la Da3aca5 'in %a0a can' in'e6linea %(nctia 'e castr( B?@?;D5 toate trei a6artinan' ri6(l(i 55cetarii 'e ina-ri$e:5 c( 6lan nere#(lat5 'eter$inat 'e con%i#(ratia teren(l(i. Din 6(nct(l 'e ve'ere al artei 'e a constr(i5 cetatile 'e 6iatra5 'es6re care ave$ in%or$atii5 n( a( %ost 'ecat a#lo$erari 'e 0i'arie c( 'estinarie strict (tilitara5 constan' 'in c(rtine si t(rn(ri c( 6lan 6atrat sa( 're6t(n#"i(lar. Acestea 6(nea( 6(rine 6ro3le$e 'e or'in te"nic H3olnrea (nor 'esc"i'eri $ici5 se6ararea (nor eta7e si aco6erirea lorD si (na sin#(ra 'e or'in estetic5 an($e aceea 'e a 'esc(ra7a 6e a'versar 6rin $asivitatea si as6ri$ea %or$elor. Te$a care a 'eter$inat si la noi5 ca in'eo3ste 6e 6lan e(ro6ean5 re0olvarea conco$itenta a (nor 6ro3le$e te"nice si estetice 'e act(alitate5 "otaratoare 6entr( arta 'e a constr(i5 a %ost 6(sa5 In 6erioa'a aceasta5 'e ar"itect(ra ecle0iastica. Aceasta avea nevoie 'e Inca6eri $ai s6atioase 'ecat cele 'in t(rn(rile 'e %orti%icatie sa( 'in casele 'e loc(it5 inca6eri 3ine aco6erite5 trainice si5 tota'ata5 $ai atra#atoare5 $ai eA6resive. Dar si acest #en 'e ar"itect(ra Iasa5 'eoca$'ata5 sa se intreva'a 'oar ince6(t(ri ti$i'e5 inra(riri Inta$6latoare5 care a3ia tre6tat vor 'eveni 6(ncte 'e 6lecare 6entr( o evol(tie s6eci%ica si consecventa.: Ur$ele (nei cla'iri 'e c(lt c( 6lan tre%lat5 0i'ita 'in 6iatra 3r(ta c( l(t ca liant Q 'eci o cla'ire ce n( 6(tea avea 'ecat (n aco6eris %oarte (sor Q5 s8a( 'esco6erit la Nic(litel 87('. T(lcea si a( %ost 'atate5 6e te$ei(l conteAt(l(i ar"eolo#ic5 In secolele FIII8FT). La Dino#etia s8a( #asit %(n'atiile (nei ca6ele 'in 6iatra 3r(ta alternate c( strat(ri 'e cara$i'a5 avan' (n naos 6atrat si (n sanct(ar5 se$icirc(lar in interior5 iar in eAterior 6oli#onal5 'eci ti6ic 3i0antin5 intrea#a constr(ctie %iin' 6er%ect ase$an/toare c( 3a6tisteriile 3oltite c( calota5 6astrate 'in secolele )Q)I BRa0#ra'5 Pir'o65 )arnaD. Pe 3a0a inter6retarii ele$entelor strari#ra%ice5 6revalea0a insa 'atarea in 7(r(l an(l(i ??==5 invocan'(8se si analo#iile c( 3isericile 3(l#aresti 'in Boiana B3iserica vec"e 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea si ince6(t(l secol(l(i al Fll8leaD sa( 'in Nico6ole B3iserica S% Petr( si Pavel5 secolele FIII8 FI)D. In Transilvania5 la Al3a I(lia5 se 6astrea0S 6arte 'in 0i'(rile (nei constr(ctii antice 'e 6lan circ(lar5 ri'icata 'in 6iatra 3r(ta5 le#ata c( $ortar "i'ro%(# %oarte re0istent. Ulterior5 acea inca6ere a %ost resta(rata si In0estrata c( o a3si'a se$icirc(lara 'in 6iatra 3r(ta $ai $ar(nta5 c( $ortar al35 %ria3il5 si ast%el trans%or$ata intr8o ca6ela5 6(sa5 i6oteric5 In relatie c( voievo'(l !I(la B!IlasD5 crestinat la Constanrino6ol 6e la $i7loc(l secol(l(i al F8Iea. Consi'erata5 in Hterat(ra 'e 6ana ac($5 ca (n 3a6tisteri(5 le#at 'e 6ri$a cate'rala 9K= IMPLINIRI STATALE catolica5 ca6ela aceasta s8a 'ove'ir Q in (r$a cercetarilor ar"eolo#ice recente Q a %i %ost o cla'ire 'e c(lt care a 6rece'at a$intit(l(i e'i%ici( si care a %ost 'es%iintata toc$ai c( oca0ia 0i'irii acelei cate'rale B(lterior5 Transilvania5 ca si Banat(l5 vor inre#istra ase$enea rotc$'e la Cl(78Manast(r si la Ili'ia Q 7('. Caras8SeverinD.. Mai i$6ortante Q %iin'ca atesta 6re0enta (n(i $on($ent ecle0iastic 'e l(n#a '(rata Q s(nt %i$'atiile 'e 6iatra
'e la 'o(a 3iserici8sala 'esco6erite5 a$3ele5 in a6ro6ierea i$e'iata a cetatii 'e la Da3aca5 (na in 6(nct(l n($ic 55#ra'ina l(i Ta$as: alta in 6(nct(l n($it 55Bol'a#a:5 A$an'o(a a( cite (n naos 're6t(n#"i(lar5 'ar sanct(arele se 'eose3esc. Cel a4 3isericii 'in 55#ra'ina l(i Ta$as:5 %or$ea0a si el (n 6lan 're6t(n#"i(lar5 insa (sor 'ecrosat %ata 'e naos si 6re0i$a 6artic(laritati 6e care le 6res(6(ne$ ca s6eci%ice 6entr( 3isericile 'e le$n constr(ite in c(n(ni c( 3arne ori0ontale5 $otiv 6entr( care 3isericile 'e 6iatra 'e acest ti6 6ot %i consi'erate5 in ceea ce 6riveste 6lan(l5 ca 'escen'ente 'irecte ale (nor ase$enea cla'iri 'e le$n. Ca atare5 3iserica 'in 55#ra'ina l(i Ta$as: ar re6re0enta (n ni6 local. Ea se s(6ra6(ne (nei ase0ari 'in secolele )IIIQDC5 iar inaltarea ei s8ar inca'ra intre secoi(l al F8lea si 6erioa'a l(6telor c( c($anii Bcirca ?=K>D5 %iin'ca 6este strat(l 'e $olo05 re0(ltat 'in 'istr(#erea sa5 s8a( #asit $one'e 'e 6e vre$ea re#el(i La'isla( I. Sanct(ar(l celeilalte 3iserici8sala5 cea 'e la 55BoI'a#a:5 6re0inta5 in sc"i$35 (n interior se$icirc(lar c( eAterior(l 6enta#onal5 'eci ti6ic 3i0antin. Si in ca0(l acestei 3iseri' se 6ro6(ne o 'atare anterioara (lri$(l(i s%ert al secol(l(i al Fl8lea5 %iin'ca in 0i'aria %a0ei i$e'iat (r$atoare s8a 'esco6erit o $one'a sc"i%ata 3i0antina 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8Iea5 Aceasta 3iserica8sala 6oarta5 'eci5 $art(ria (nor relatii c( a$3ianta c(lt(rala 3i0antino83alcanica. Ur$ele (nei alte 3iserici8sala5 a6arent in0estrata c( a3si'a se$icirc(lara5 ro$anica5 atestan' 'eci le#at(ri c( E(ro6a Centrals5 a( %ost i'enti%icate la Al3a I(lia5 6e teren(l 'e la vest 'e act(ala cate'rala catolica. Po'oa3e 'in inventar(l %(nerar al (nor $or$inte (lterioare $o$ent(l(i constr(irii acestei 3iserici5 6o'oa3e 6entr( care s8a 6ro6(s o 'atare catre $i7loc(l secol(l(i al Fl8lea5 ar 6(tea o%eri (n ter$en ante Buern 6entr( %iintarea res6ectivei cla'iri 'e c(lt. Cercetarile ar"eolo#ice recente a( 'esco6eric la Sannicola( 'e Bei(s Q 7('. Bi"or5 o 3iserica ase$anatoare5 'ar 'e 'i$ens$ni $(lt $ai $i'5 care5 la 6(tina vre$e '(6a inaltarea ei5 a %ost in0estrata in 6artea 'e vest a navei c( (n stal6 $enit sa s(srina o tri3(na. Ase$enea tri3(ne era( re0ervate ctitor(l(i si %a$iliei sale5 constit(in' o trasat(ra 6artic(lar4 a ca6elelor senioriale. Pe 3a0a ele$entelor strati#ra%ice si $ai ales a %a6t(l(i ca acestei 6ri$e cla'iri i8a (r$at5 catre $i7loc(l veac(l(i al Fll8Iea5 o reconstr(ctie5 s8a 6ro6(s 'atarea 6ri$ei %a0e in (lti$ele 'o(a 'ecenii ale secol(l(i al Fl8lea. In secoi(l al Flll8lea5 in c(rs(l (nei (lti$e re%aceri5 s8a a'a(#at 3isericii si (n t(rn8cio6otn&a5 ce se $ai 6astrea0a 'oar ca r(ina. Pe re$ei(l in%or$atiilor 'is6oni3ile5 este5 'eoca$'ara5 "a0ar'at 'e a re6arri0a5 'in 6(nct(l 'e ve'ere etnic si con%esional5 $on($entele ecle0iasrice $entionate. Se c(vine insa s(3liniat %a6t(l ca vec"ea rivalitate 'intre Ro$a si Bi0ant '(sese toc$ai in 6erioa'a aceasta la sc"is$a 'in ?=.9. EUROPA E)ULUI MEDIU 55CIASIC: BSECOLELE FII8F?I?D 46' 1 In 6ri$aPa0a 'e or#ani0are a stat(l(i ar6a'ian5 Bi0ant(I si Ro$a conc(rasera ? e%ort(rile 'e crestinare5 iar victoria 'e%initive a revenit Ro$ei. A ince6(t5 ast%e75 si u tin(t(rile trans4Ivanene5 c(cerite si or#ani0ate tre6tat5 o eA6ansi(ne a in%l(entei catolic si5 conco$itent5 o ca$6anie i$6otriva 6o0itiilor 'e6n(te 'e orto'oAie in ran'(ril a(to"tonilor5:6oatesi $ ran'(rile (nor $ai recent convertiti 6rin stra'aniile Bi0ant(l(i G Daca 'es6re as6ect(l ctitoriei orto'oAe 'e la Morisena BCena'5 7('. Ti$isD si 'es6D as6ect(l celei catolice5 care i8a (r$at si a inloc(it8 o 6e cea 'e la ince6(t(l secol(l(i a FT8lea5 n( ave$ inca 'ate concrete5 stirile istorice si cele ar"eolo#ice5 co$6letate 6rii cercetarile recente5 %ac(te c( oca0ia l(crarilor 'e resta(rare 'e la Al3a I(lia5 a( la$(ri as6ect(l 6lani$etric si 'atarea 6ri$ei cate'rale catolice5 ale carei %(n'atii5 i$6lantati 'eas(6ra (nor constr(ctii ro$ane5 se a%la s(3 6avi$ent(l cate'ralei act(ale5 n($itG conventional cate'rala II. Cate'rala I %(sese o 3a0ilica c( trei nave5 c( o sin#(ri a3si'i se$icirc(lara5 navele laterale ter$inan'(8se s6re est c( 6ereti 're6ti. In %ata'a 'e vest 'eas(6ra traveelor 'in ca6at ale navelor laterale5 se 6res(6(n a %i eAistat 'o(a t(rn(ri '(6a c($ 6are.a s(#era (soara in#rosare a %(n'atiilor cores6(n0atoare. S(#estii 6entrt ' Inca'rare cronolo#ica $a7 6recisa Q i$6osi3ila 'oar 6e te$ei(l ele$entelor o%erit% 'e 0i'(rile 'e riin'atie 6astrate Q se 6ot %or$(la 6e 3a0a (nor 'etalii. Co$6aratiV caracterelor stilistice ale relie%(l(i 55Maiestas Do$ini: 'in ti$6an(l vec"i(l(i 6ortal Q incastrat ac($ in interior5 in 6eretele navei laterale 'e s(' Q c( (n ti$6an si$ilar 'ir Marlen"ei$ BAlsaciaD5 'atat in 7(r(l an(l(i ??==5 '(ce la concl(0ia ca sc(l6t(ra 'e # Al3a I(lia e ceva $ai evol(ata5 'eci (lterioarS. In acor' c( aceasta constatare5 sa6at(rile ar"eolo#ice a( sta3ilit ca (nele 'intre cele $ai vec"i $or$inte a%late in 7(r(l cate'ralei 6ot %i 'atate5 6e 3a0a (nor $one'e 'in vre$ea re#el(i Colo$an I5 catre an(l ??==5 iai cea $ai vec"e $enti(ne a (n(i e6isco6 catolic al Transilvaniei a6artine anilor ??? ?8???/. Coinci'enta acestor ra6te 7(sti%ie' 'atarea cate'ralei I la ince6(t(l secol(l(i al Fll8lea. Alte 3a0ilici a( constr(it or'inele $ona"ale catolice5 a'(se in Transilvania 6entr( s6ri7inirea intereselor 6olitice ale sta6anirii ar6a'iene. Ast%el5 se a$inteste5 in an(l ??><5 o $anastire 3ene'ictina in Cl(78Manast(rG In an(l ??<; este a$intita $anasrirea cisterciana 'in I#ris5 iar alta $anSsrire a acel(iasi or'in a %ost inte$eiatS 6rin ?@=@ sa( c(ran' '(6a aceea5 la Carta. Dar as6ectele concrete ale acestor ansa$3l(ri n( ne $ai s(nt c(nosc(te 'ecat eAtre$ 'e %ra#$entar. N( li6sesc5 in sc"i$35 eAe$6le ale ar"itect(rii ecle0iastice 'e 6iatra ale colonistilor sasi. Pe te$ei(l ana"C0ei rnaterial(l(i 6astrat se 6oate a%ir$a Q ceea ce e si lo#ic Q ca5 in 6ri$a %a0a a ase0arii lor5 colonistii s8a( $(lt($it si 6entr( cla'irile 'e c(lt c( constr(ctii 'e le$n5 reali0ate in te"nica %olosita 6entr( loc(intele 'in aceeasi vre$e5 ca si in secolele (r$atoare.
Dova'a o constit(ie5 6e 'e o 6arte5 Ii6sa oricaror ele$ente s6eci%ice ro$anic(l(i renan5 'in 0onele 'e o3arsie ale 6ri$elor #r(6(ri 'e colonisti5 iar 6e 'e alta5 inr('irile stranse ale celor $ai vec"i $on($ente sasesti transilvane c( %or$ele $o'este ale ro$anic(l(i tar0i( 'in 0onele r(rale ale !er$aniei 'e s('8est si ale A(striei. A6are 'eci li$6e'e ca 9K@ IMPLINIRI STATALE a3ia '(6a ce si8a( asi#(rat eAistenta econo$ics5 colonistii a( c"eraat $esteri 6ietrari 'in re#i(nile #er$ane $ai a6ro6iate. Cla'irile 6astrate si re0(ltatele eA6lorarilor ar"eolo#ice 'e 6ana ac($ ne 6er$it a a%irrna cS e'i%iciile care s($ cele $ai vec"i 3iserici 'e 6iatra sasesti s8a( constr(it in c(rs(l 6ri$elor 'ecenii ale secol(l(i al FIII8lea. Ele a( %ost incl(siv 3a0ilici5 si an($e 3a0ilici relativ sc(rte5 c( navele 'es6artite 6rin stal6i $asivi si aco6erite 'oar c( sar6anta. N($ai sanct(ar(l co$6(s 'in cor 6atrat 6(rta o 3olta in cr(ce5 iar a3si'a se$icirc(lara5 o se$icalota. Ca eAe$6l( 6oate %i a$intita 3iserica 'e 6e 'eal 'in Cisna'ioara Q 7('. Si3i(5 ale carei nave laterale n( a( %ost 3oltite se$icilin'ric5 asa c($ s8a cre0(t $ai 'e $(lt5 'ar care este anterioara an(l(i ?@@/5 can' 3iserica si c( $osia a%erenta a( %ost 'ar(ite $anastirii cisterciene 'in Carta?. Alte eAe$6le s(nt 3iserica evan#"elica 'in )(r6ar Q 7('. Si3i( si 3iserica re%or$at4 'in Crica( Q 7('. Al3a5 act(al$ente o 3iserica8sala5 'ar in le#at(ra c( care s8a 'e$onstrat in c(rs(l l(crarilor 'e resta(rare ca si ea a %ost initial o 3iserica %ara t(rn. Pe 3a0a (r$elor (nei 6res(6(se sc"ele arse5 se consi'era ca 3iserica 'in Crica(5 ca si 3iserica evan#"elica 'in Se3es era( Q in $o$ent(l inc(rsi(nii tatare Q toc$ai $ constr(crie. Pro3le$a o re6re0inta 'atarea 3isericii re%or$ate 'in Ocna Si3i(l(i $ 6erioa'a 'inainte 'e tatari5 %(n' o 3iserica 'e 'i$ensi(ni ceva $ai $ari5 iar cor(l 6are sa %i av(t 'e la ince6(t (n t(rn 'eas(6ra. N( ave$ 6ana ac($ in%or$atii concrete 'es6re as6ect(l 3isericilor 55$ona"ilor #reri:5 6o$eniti la ?@=9 in scrisoarea 6a6ei Inocenti( al Ill8lea catre e6isco6(l 'in Ora'ea@ si nici 'es6re cele ale 55vala"ilor 'in C($ania:5 'es6re care vor3este 6a6a !ri#ore al IF8lea in scrisoarea a'resata la ?@/9 viitor(l(i re#e Bela al F)8lea/. Aceste scrisori 'e0val(ie intentia 'e a co$3ate si 'e a stavili orto'oAia si 6revestesc viitoarele $as(ri restrictive. Deoca$'ata insa5 %e('alii a(to"toni se stra'(ia( sa8si 6astre0e 6o0itia si sT se a%ir$e5 la ran'(l lor5 in calitate 'e ctitori. O ast%el 'e ctitorie cne0iala ro$aneasca este 3iserica 'e la Streisan#eor#i(. Concl(0iile investi#ate Hot ar"eolo#ice5 '(6a care act(ala 3iserica 'e 6iatra ar %i %ost 6rece'ata 'e o 3iserica 'e le$n5 avan' eAact acelasi 6lan5 a'ica naos si sanct(ar5 a6roAi$ativ 6atrat5 si ca aceasta 3iserica 'e le$n ar tre3(i 'atata 6e la s%arsit(l secol(l(i al Fl8lea5 6ar convin#atoare. Pe te$ei(l ra6ort(rilor strari#ra%ice 'intre cateva $or$inte si $on($ent(l 'in 0i'5 se consi'era ca 3iserica 'e le$n ar %i %ost inloc(&a c( act(ala cla'ire 'e 6iatra catre $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea. In'i%erent 'e 'atarea $ai 6recisa a 3isericii 'e 6iatra5 care in literat(ra 'e 6ana ac($ era sit(ata catre s%arsit(l secol(l(i al FIII8lea5 i$6ortant4 este constatarea ca cei 'oi stal6i 'e 6iatra 'in 6artea 'e vest a naos(l(i a6artin si ei %a0ei iniriale si ca era( $eniti sa 6oarte o tri3(na 'e le$n5 iar n( $ic(l t(rn interior act(al5 asa c($ se cre'ea. O $enti(ne s6ecials5 $erita si $aterial(l 'in care e constr(ita 3isericaG in (r$a 'eca6arii tenc(ielilor s8a constatat ca 'eas(6ra %(n'atiilor 'in 6iatra 3r(ta s8a( ase0at cateva ran'(ri 'e 3loc(ri $ari 'in calcar5
? @
(I/ -. veac. <I. <II t <III. I5 6. ?;;8@==. Ibidem. 6. @>. /ZMYAI56.@O.
EUROPA E)ULUI MEDIU ..CIASIC: BSECOLELE FII8FIIID 9K/ evi'ente s6olH 'e $onii$ente ro$ane5 iar 6artea s(6erioara a 0i'(rilor5 ca si ($6l(t(rile 'intre 3loc(ri Q ($6l(t(ri necesare5 'eoarece 3loc(rile n( %(sesera %asonate 6entr( 'i$ensi(nile acestei cla'iri Q s(nt 'in cara$i'a. Ase$enea co$3inatii se vor $ai t"t'lni la const$ctiile 'in 0ona Hate#(l(i5 Nela$(r% ta ra$ane5 'eoca$'ata5 intre3area 6rivin' invelirea initials a inca6erilor5 'aca era( 3oltite si 'aca act(alele 3olti 'e cara$i'a s(nt cele initiale sa( 'aca era( aco6erite c( sar6anta. Cercetarilor ar"eolo#ice le 'ato$$ si c(nostintele 'e care 'is6(ne$5 la ora act(ala5 as(6ra ince6(t(rilor ar"itect(rii ecle0iastice 'in 6iatra 'e 6e teritori(l 6e care se va $c"e#a tre6tat voievo'at(l Tarii Ro$anesti. Ca(tan' sa la$(reasca i6ote0a controversata c( 6rivire la (r$ele (nei cla'iri ce a 6rece'at 3isericii S%. Nicolae 'in C(rtea 'e Ar#es5 cercetarile a( 'e#a7at %(n'arii 'in 3olovani 'e raU7 avan' 'eas(6ra rest(ri 'in 0i'arie 'e 6iatra si cara$i'a5 c( locas(ri 6entr( tiranri 'e le$n5 si a( constatat ca acestea a( a6arPin(t (nei cla'iri co$6(se 'intr8(n 6ronaos rectan#(lar5 'e0voltat transversal5 (n naos in %or$a 'e cr(ce si (n sanct(ar in interior se$icirc(lar5 in eAterior c( trei lat(ri. Plan(l acestei ca6ele 6re0inta inr('iri c( (nele 3iserici 3(l#aresri5 c( 6ri$a 3iserica 'in Boiana 'e 6e la an(l ??==5 ca si c( 3iserica S%. Petr( si Pavel 'in Nico6ole 'in secolele FIII8FI). In aceeasi 'irec(e ne in'rea6ta atentia si %ra#$entele teracotelor 'ecorative s$alt(ite5 'e %or$e 6atr(lo3e. Ur$ele 'e tenc(iala5 c( 'o(astrat(ri s(6ra6(se 'e 6ict(ra $(rala 7(sti%ica 6res(6(nerea 6rivin' 'ain(irea $ai in'el(n#ata a acestei 3iserici 'e c(rte. Dat %iin' ca 6e nivel(l 'e calcare s8a( 'esco6erit5 alat(ri 'e $one'e 'in (lti$ele 'ecenii ale secol(l(i al Flll8lea5 si $one'e 'e 3ron0 'e la i$6arat(l AleAios al Ill8lea An#"elos5 s8a 6ro6(s 'atarea cla'irii la s%arsit(l secol(l(i al FIII8lea5 iar 'istr(#erea ei va tre3(i 6(sa in le#at(ra c( ca$6ania con'(sa5 in ?//=5 'e Carol Ro3ert i$6otriva l(i Basara3 I.
In o6o0itie c( conce6tiile artei reli#ioase orto'oAe5 ostila sc(l6t(rii %i#(rative5 3isericile catolice a( %ost in0estrate n( n($ai c( ele$ente 'ecorative Bca6&el(ri c(3ice la cate'rala I 'in Al3a I(liaD5 'ar si c( re6re0entari c( caracter sacr( Bl(neta c( 55Maiestas Do$ini:5 6o$enita $ai s(s5 in le#at(ra c( 'atarea aceleiasi cate'raleD. Consola c( 55S(%letele 're6tilor 'in san(l l(i Avra$:5 'ata3ila catre s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 'ove'este ca l(crarile 'e in%r($(setare a( conrin(at. Caracteristice 6entr( sc(l6t(ra acestei 6erioa'e ro$anice s(nt %or$ele liniare corect si in#ri7it cio6lite ale ele$entelor 'ecorative B%r(n0is srili0at5 vre7 'e se$i6al$ete etc.D5 in o6o0itie %ie c( vol($ele 6lastice #reoaie5 %ie c( relie%(rile 6late5 neor#anice si naive ale %i#(rilor5 c($ s(nt si cele ale 55Ar3orel(i sacr(:5 inca'rat 'e lei sa( 'e %iinte $istice Q intot'ea(na c( se$ni%icatie si$3olica Q 'in ti$6anele 6ortal(l(i 'e s(' 'e la 3iserica re%or$ata 'in Ocna Si3i(l(i si al cel(i 'e nor' 'e la 3iserica evan#"elica 'in )(r6ar5 'ata3ile5 va#5 in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea. La %el 'e sc"e$atic se 6re0inta si relie%(l in%atisan' (n le(5 6rovenin' 'e la vec"ea $anastire 3ene'ictina 'in Cl(78Manast(r5 tncastrat in 6re0ent In 6eretele eAterior 'ins6re s(' al 3isericii orto'oAe 'e 6e loc(l acelei $anastiri. 4;4
IMPUNIRI STATALE Din 6ri$a 0estre a $anastirii cisterciene 'in Carta %ac 6arte5 intre altele5 %ra#$ente' (nei cristelnite 'in 6iatra5 inci0ace c( $otive naive antro6o$or%e si c( si$3ol(l cr(cii5 a%late in la6i'ari(l act(alei 3iserici evan#"elice. In cla'irile 'e c(lt orto'oA5 re6re0entarile %i#(rative 6lastice era( inloc(ite c( 6ict(ri $(rale5 in virt(tea (nor conce6tii 6e care arta relt#ioas/ 3i0antina le8a ela3orat inca in 6erioa'a l(6telor iconoclaste5 c( sco6(l 'e a evita re6re0entarile tri'i$ensionale ale %i#(rilor sacre si 'e a evoca 'oar 55i'eea:5 s(3 %or$a (nei sc"e$e 6lane. Tot(si5 'in 6erioa'a in 'isc(tie n( s8a( 6astrat 6ict(ri $(rale5 ci 'oar %ra#$ente 'e tenc(iala #asite in $olo0 si s(6ra%ete relativ $ici 'e c(loare5 6rec($ cele 'e la 3iserica 'in !arvan8Dino#etia sa( 'e la 3isericile 'in Da3aca. Pro'(sele $estes(#aresti5 c($ s(nt 6o'oa3ele si o3iectele lit(r#ice 'in $etal5 con%ir$a 6re0enta relat(lor c(lt(rale si co$erciale se$nalate in le#at(ra c( eAa$inarea ele$en8telor 'e ar"itect(ra. Cateva inele 'esco6erite la !arvan8Dino#etia5 'ecorate c( ro0ete si se$i6al$ete5 i$6r($(tate 'in re6ertori(l antic5 il(strea0a 6ro#ra$(l 55renascentist: ela3orat la c(rtea i$6erials in ti$6(l 'inastiei $ace'onene. Po'oa3e 'in cate#oria 3ratarilor si a cerceilor5 'e 6rovenienta 3alcanica5 a( 6itr(ns a'anc in Mol'ova5 'ova'a o3iectele 'in te0a(rele 'e la Ra'(caneni5 )oinesti si Oteleni. Dar in aceste 'in (r$a te0a(re se #asesc si cercei 'e ar#int a(rit si altii c( s$alt ne#r( 'e 6rovenienta r(seasca. Ca (n re6re0entant al or%evrariei 3i0antine 'e calitate $ai 'eose3ita5 tre3(ie a$intit (n encol6ion Bcr(ce8relicviar atarnata 6e 6ie6r.D 'e a(r5 #asit la !arvan8Dino#etia5 'ata3il in secol(l al Fl8lea. Din aceeasi localitate 6rovine o cr(ce8relicviar avan' 6e avers 6e Iis(s rasti#nit5 I$3racat in colo3i($5 iar 6e revers 6e Maria oranta si ca6etele evan8#"elistilor 'is6(se in $e'alioanele 'e 6e 3ra%e%e cr(cii. Aceleiasi a$3iante5 'ar 'intr8o %a0a $ai tar0ie5 ii a6artin cr(ci(litele8relicviar 'e 3ron05 c( 3ratele (sor tra6e0oi'ale5 c( %i#(ri inci0ate5 c( sa( %ara inscri6tii #recesti5 #asite in Mol'ova5 la A'7('5 Danesti5 S(letea etc.5 (neori 'ecorate si in te"nica niello. c($ este ca0(l la Batca Doa$nei5 in co$6leA(l 'atan' 'e la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea si 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea. Alta variants 'e cr(ci8relicviare5 'e 'ata aceasta c( 3ratele cr(cii ter$inate in cerc(lete8$e'alioane5 c( inscri6tii in 6aleoslava5 'e 6rovenienta lcieviana5 'ata3ile intre $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea si inva0ia tatara 'in ?@9?5 se intalnesc n( n($ai in Mol'ova5 ci oca0ional si in Transilvania si in Do3ro#ea. In teritoriile ro$anesti intracar6atice a( 6atr(ns si o serie 'e 6ro'(se 3alcanice5 ca 'ia'e$a c( i$6letit(ri si 6an'antivi 6olie'rici 'e ar#int 'intr8(n te0a(r 'esco6erit in Tara Fa#aras(l(i5 lan#a sat(- Stre7a8Cartisoara5 'ata3il in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fll8lea5 sa( o 6lac"eta8a$(leta c( %i#(ra 'e s%ant $ilitar5 #asita la Salacea si 'atan' 'in secolele FIQFII. In sc"i$35 a$3iantei est8 e(ro6ene se c(vin atri3(ite lacatele 'e %ier in %or$a 'e c'ine5 #asite atat la !arvan5 cat si la Moresti. Un alt #r(6 'e o3iecte 'e 3ron05 'esco6erite in Transilvania5 'e0val(ie relatiile locas(rilor 'e c(lt catolice c( atelierele $estes(#aresti 'in re#i(nile central8e(ro6ene5 'in A(stria si 'in !er$ania. Din cate#oria aceasta se c(vin a$inrite (rcioarele lit(r#ice5 (n(l in %or$a 'e caE c( calaret si catel 6e cr(6a cal(l(i5 6rovenin' 'e la C"isine(8Cris 8 7('. Ara'5 'ata3il 6rin analo#ie 6e la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea5 alt(l in %or$a 'e EUROPACE)ULUI MED?U FIASIC: BSECOLELE FII8F??ID8 X9K% centa(r %e$inin5 #Ssit la Boarta 8 7('. Si3i(5 a$an'o(a a%late asta0i in M(0e(l Nationa 'in B('a6esta5 (lti$(l 'ata3il $ai 'e#ra3a 6e la ince6(t(l secol(l(i al Flll8lea5 'e cane ar 6(tea %i si (n al treilea eAe$6lar5 6roven& 'in "otar(l co$(nei Seli$3ar 8 7('. Si3i( avan' %or$a 'e ca6 3ar3atesc. Un s%esnic 'e 3ron05 evocan' (n %el 'e 3ala(r inari6a? si c( coa'a l$6letita5 6oate %i atri3(it Q iarasi 6e te$ei(l analo#iilor 'in !er$ania 'e s('8est si 'in A(stria Q 'eceniilor 'ins6re $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea. Cateva cr(ci%iAt 'e 3ron05 (nele 6astrate inte#ral5 altele n($ai %ra#$entar5 a%late in M(0e(l 'e Istorie 'in Cl(78Na6oca5 in M(0e(l Br(&ent"al 'in Si3i(5 in M(0e(l 'e Istorie 'in Brasov &. in M(0e(l National 'in B('a6esta5 eAe$6li%ica %or$e stilistice ale ro$anic(l(i tir0it 'e 6e la s%arsit(l secol(l(i al Fll8lea si 'in 6ri$ele 'ecenii ale cel(i (r$ator.
2=2 BIBLIO!RAFIE TEODOR5 D.!Ii.5 Ebiectele de podoabu din tezaurul eudal ttmpuriu de&coperit la E eieni. in AM @8/5 ?;K95 6. /9/8/K?. 8 6ezaurul eudal timpuriu de obiecte de podaab i. de&coperit la 'oine&ti!Ia&i. in AM ?5 ?;K?5 6. @9.8@K;. THEODORESCU5 R.5 (e&preperiodizarea &i unele a&pecte ale artei metalelor pe teritoriul /omAniei in &ecolele I':<I'. in Pa#ini 'e vec"e area ro$aneasca ?5 B(c(resti5 ?;<=5 6. ;8;.8 8 (e&preplamd triconc in ar#itectum medtevald timpnne a &ud!e&#dui european. in SCIA ?;</5 @5 6. @??8 @@..
8 ,n mileniu de artd la (un0rea de$o& =4ZZ!14ZZG. B(c(resti5 ?;<K. 8 Itinerant medievale. B(c(resti5 ?;<;. 8 /o?naim et BCzanceprovinciale dam la civili&ation du Bo&!(anube an <0Ie &iecle. In /oumain& et Bal5aniBue& dan& la civili&ation &ud!e&t europienne. B(c(resti5 ?;;;5 6. ?;<Q@??. FAN+O)A8PET+O)A5 !.5 'o&&tanavlenie bolgar&5ovo patriarte&tva v 1238g! i mezdunarodnoe polozenie bolgar&5ovo go&udar&tva. In )i0anciisl'7 vre$enni& @>5 ?;K>5 6. ?/.Q?.=. :TEICU5 D.5 Ar#eologia &amlui medieval din Banat. Resita5 ?;;K. )ATASIANU5 ).5 I&toria artei eudale in t&rile rovidne. I5 B(c(reJti5 ?;.;.
Ca6icol(l I) E)OLUTIA PROCESULUI DE CONSTITUIRE A STATELOR MEDIE)ALE ROMANESTI DE SINE STATATOARE BDE LA MI-LOCUL SECOLULUI AL FIII8LEA LA MI-LOCUL SECOLULUI AL FI)8LEAD
?. SOCIETATEA MEDIE)ALA EUROPEANA5 CU PRI)IRE SPECIALP ASUPRA EUROPEI DE SUD8EST5 DE RASARIT SI EST8CENTRALE
Ras6(n0an' (nor cerinte o3iective ale so'etatii locale5 constit(irea statelor ro$a nesti 'e sine statatoare Q %eno$en 'e inse$natate 'ecisiva In istoria noastra Q cores6(ns cronolo#ic acelei eca6e 'in istoria %e('alis$(l(i e(ro6ean in care str(ct(ril sociale5 econo$ice5 6olitice5 7(ri'ice sa( c(lt(rale ale acest(ia era( 6e 'e6lin %or$ate iar in (nele 0one 'e $ai $(lta vre$e $at(ri0ate c( note co$(ne5 'ar si 'eose3ite5 'i la o re#i(ne la alta si5 in 6ri$(l ran'5 c( 'i%erente i$6ortance intre a6(s(l si rasarit( continent(l(i. Sc"itarea (n(i ca'r( #eneral in care s6ati(l ro$anesc s8a inscris in vre$eG %or$arii statelor 'e sine statatoare cere i$6erios 'esl(sirea (nor 'o$inante in 6rinci6alelt s%ere ale vietii societatii 'in %iecare 'intre cele 'o(a 0one ale E(ro6ei5 0one 6e care secol( al FllIClea avea sa le 'eose3easca si $ai $(lt 6rin consecinPele a'inci ale inva0iei $on#ole In'i%erent 'e %e6t(l ca %e('ali0area societatii e(ro6ene 'in Occi'ent se inc"eiase a7(n#an' la as6ectele sale clasice in 0onele c( o viata istorica $ai 'ina$ica BFranta5 An#lia statele #er$ane Vi italieneD sa( 'ec(r#ea ceva $ai lent In re#i(ni $ai i0olate Bca0(l tariloi scan'inaveD5 se 6oate a%ir$a cT intre# %e('alis$(l a6(sean c(nostea in secolele FIII8FI) o serie 'e trasat(ri co$(ne5 Ele se re#asesc5 'e alt%el5 in $o' %iresc5 si in 0onele central8 orientale ale E(ro6ei BCe"ia5 Boe$ia5 Polonia5 Un#ariaD5 c( eco(ri tinan' 'e insasi evol(tia (nor 6rocese istorice5 In Transilvania si in Dal$a%la sa( c"iar in (nele 0one $ai in'e6artate 'in Penins(la Balcanica. E6oca 'e eA6ansi(ne a co$(nitatilor o$enesti5 'e casti#are a (nor noi teren(ri 6entr( c(lt(ri a#ricole si 'e s6orire a 6ro'(crivitatii in aceasta ra0a a econo$iei Q c( (n oarecare 'eclin al Ie#arii taran(l(i 'e #lie in An#lia5 In !er$ania si Franta5 'ar si c( cresterea (nor o3li#atii ale tarani$ii %atS 'e seniori5 '(can' la tensi(ni si la con%licte Q5 a in%loririi $estes(#(rilor si In'eose3i a eAtractiei $etalelor 6retioase5 eA6lican' ras6an'irea $one'ei 'e a(r in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 a (n(i s(3stantial s6or 'e$o#ra%ic5 car(ia avea sa8i 6(na ca6at5 6entr( o vre$e5 %la#el(l 'e 'i$ensi(ni transcontinentale care a %ost 55ci($a nea#rS: 'in ?/9>8?/9;5 aceasta i$6ortanta 6erioa'a istorica este
4T4
IMPLINIR- STATALE caracteri0atl si 6e 6lan 6olitic 6rintr8o serie 'e note 'istinctive care ii con%era (n cont(r 6artic(lar in evol(%ia %e('ali tatii a6(sene. In aceasta vre$e5 orasele8co$(na li3ere a6ar(te si consoli'ate in secol(l al Fll8lea si in 6ri$a 7($atate a secol(l(i (r$ator avea( sa c(noasca 6ri$a eta6a a in%loririi lor 're6t centre $estes(#aresri si co$ercia-e 'e 'i$ensi(ni (neori e(ro6ene5 c( $one'a5 instit(tii si con'(cere 6ro6rii5 in care 6atriciat(l 7(ca (n rol 'in ce in ce $ai i$6ortant. S(veranii %e('ali5 re#i5 i$6arati si 6a6i5 era( o3li#ati a'esea sa tina sea$a 'e aceste colectivitati Lir3ane5 aliate intre ele sa( a%late in rivalitati5 ce 6(tea( "otari 'estinele istorice ale (nor 0one $tre#i. Acesta a %ost ca0(l5 In nor'(l E(ro6ei5 al oraselor #er$ane BLii3ec&5 Bre$en5 Ha$3(r#5 Rostoc&D5 (nite In 6(ternica Hansa5 ce controla 'r($(rile 'e co$ert 'in rasarit(l si 6ana in a6(s(l E(ro6ei5 sa( in s('(l continent(l(i5 eel al re6(3lialor8cetati 6ort(are 'in Italia B)enetia5 !enovaD5 ce8si i$6artea( s%erele 'e in%l(enta5 i$6lican' 6rin aceasta si 6olitica (nor state crestine sa( $(s(l$ane 'in Marea Me'iterana si Marea Nea#ra 6ana in Iran. 4n al 'oilea ran'5 ac($ se %or$ea0a in A6(s(l e(ro6ean cateva 6(ternice $onar"ii5 In care a(tori$tea central4 a ca(tat5 6rin toate rni7loacele5 sa8si s6oreasca 6(terea in 'a(na $arilor %e('ali5 s6ri7inin'(8se toc$ai 6e orase si 6e $ica no3ili$e. Aceasta a %ost 6olitica re#ilor %rance0i L('ovic al IF8lea si Fili6 al I)8lea sa(5 in E(ro6a Central8 Onentala5 cea a l(i Bela al I)8lea in Un#aria si a l(i Carol al I)8lea 'e L(Ae$3(r# in stat(l ce". Doctrinarii si 6racticienii 6oliticii re#ale 'e 'inainte si 'e '(6a ?/== a( con'(s5 ast%el5 in (nele ca0(ri5 la or#ani0area 6e 55stari: a $onar"iei5 c"e$an' 6e re6re0entantii no3ili$ii5 ai cler(l(i si ai oraseni$ii in ascensi(ne sa 'e03ata i$6re(ni a%ocerile cele $ai inse$nate ale stat(l(i. Asa s8a( 6etrec(t l(cr(rile in Franta5 (n'e a( %ost convocate in ?/=@
6rirnele 55stari #enerale: si in An#lia5 (n'e s8a nasc(t at(nci 556arla$ent(l:. Dec(r#an' 'in aceasta sit(atie5 %eno$en(l ce 6are a %t %ost eel $ai caracteristic in secol(l sc(rs5 intre ?@.= si ?/.=5 ra$ane o 6ro%(n'acri0a 6olitica si sociala5 evi'entiata toc$ai 'e l(6$ 6(terii centrale c( $area %e('alitate5 l(6ta 'e#enerate5 n( o 'ata5 in a(tentice anar"ii. Acestea s8a( cons($at in 6aralel c( alte eveni$ente si 6rocese istorice ce se c(vin $entionate2 a6aritii 'e noi 'inastii BHa3s3(r# in !er$ania5 )alois in Franta5 An7o( in Sicilia si Un#ariaD5 inc"eierea eA6e'iGiilor cr(ciate in Orient Bin ?@;? era( 6ier'(te (lti$ele 6osesi(ni -atine: 'in SiriaD5 ince6(t(l (nor l(n#i con%licte interstatale Bra03oi(l %ranco8en#le0 55'e o s(ta 'e ani:D5 cri0a 6a6alitatii a%late in 55ca6tivitatea 'e la Avi#non:5 eA6ansi(nea #er$ana 6rin colonisti si 6rin or'ine cavaleresri s6re rasarit(l continent(l(i sa( cresterea $teres(l(i vest8e(ro6ean 6entr( vast(l orbi& mongo,cu&. s6re care 6leca( intr8a 'o(a 6arte a secol(l(i al FIII8lea $isionarii %ranciscani ai 6a6ilor si ai re#ilor Frantei. C( ra'acini in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea5 in vre$ea in care 3aronii isi i$6(sesera vointa si intersele o3rinan' 55c"arte: si 553(le: in An#lia l(i loan %ara 'e Tara5 in !er$ania l(i Frie'ric" al II8lea sa( in Un#aria l(i An'rei al II8lea5 in%r(ntarea $arilor %e('ali c( $onar"iile occi'entale atin#e a6o#e(l intr8a 'o(a 6arte a acel(iasi veac si la ince6(t(rile cel(i (r$ator. Aceasta s8a inta$6lat in An#lia e6ocii l(i Henric al III9ea5 CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9t (n'e s8a a7(ns la ra03oi(l civil 'in ?@K/8?@K.5 in Scan'inavia la s%arsi$l secol(l(i a FIII8lea si5 $ai ales5 in !er$ania in vre$ea -nterre#n(l(i: 'in ?@.98?@</G ai' 'o$nii& s(ccesive ale l(i R('ol% 'e Ha3s3(r#5 Henric al )ll8lea 'e L(Ae$3(r#5 L('ovic 'e Bavaric si Carol al I)8lea 'e L(Ae$3(r# a( c(nosc(t5 6e '(rata (n(i veac a6roa6e5 cresteres rol(l(i si a 're6t(rilor s(verane ale $arilor 6rinci6i5 electori ai i$6arat(l(i5 6ana la 'e%initiva %ararnitare 'e ra6t a i$6eri(l(i5 cons%intita 6rin 553(la 'e a(r: 'in ?/.K. In c"i6 %iresc5 avan' in ve'ere (nitatea relativa a evol(tiei istorice 'in intrea#a E(ro6a $e'ievala5 (nele trasat(ri $a7ore5 s6eci%ice %e('alis$(l(i a6(sean in secolele FIII8FI)5 vor %i re#asite Q c( 6artic(laritati iarasi %iresti in s%era sociala5 econo$ica sa( 6olitica Q in 6artile central8rasaritene5 rasaritene si 'e s('8est ale continent(l(i. Civili0atiile slave 'in s6ati(l ce"o83oe$ si 6olone05 'in R(sia si Penins(la Balcanica5 6rec($ si civili0atia (n#ara sa( cea 3i0antina si5 n( in (lti$(l ran'5 aceea a ro$anilor 'in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic a( con%i#(rat aici5 in contin(are5 s(3 se$n(l catolicis$(l(i a6(sean sa( s(3 acela al orto'oAiei orientale5 6rinci6alele arii 'e viar.a istorica. S8a 6ro'(s si in aceasta 6arte a E(ro6ei %eno$en(l anar"iei %e('ale5 s6eci%ic5 (neori in %or$e %oarte ac(te5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea si la ince6(t(l cel(i (r$ator5 a6roa6eC t(t(ror statelor $ai vec"i sa( $ai recente. Ast%el5 istoria 6olitica a Bi0ant(l(i a %ost $arcata 'e 'o(a ra03oaie civile5 acesta %iin' si ca0(l B(l#ariei s(3 Terteri0i si Sis$ani0i5 al Un#ariei (lti$ilor Ar6a'ieni5 al cne0atelor r(sesti si5 c"iar5 al Hoar'ei 'e A(r. Paralel c( aceasta realitate5 ca (n re0(ltat al victoriei %ortelor centrali0atoare5 se 6ro'(ce si %eno$en(l con$rarii (nor state $ai vaste si $ai 6(ternice5 in care 6roces(l (ni%icarii teritoriale era tot $ai accelerat5 6rec($ in Polonia5 in Marele cne0at al Lit(aniei5 in cne0atele R(siei 'e nor'8est sa( in re#at(l Ser3iei5 in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FT)8lea. Acest 6roces a %ost insotit 'e o o6era 'e (ni%icare $onetara si le#islative5 aceasta 'in (r$a vi0in'5 in 6aralel c( consoli'area 6(terii centrale5 intarirea $arel(i 'o$eni( laic si ecle0iastic5 ca si le#area 'e #lie a tarani$ii. Ase$enea i$6re7(rari econo$ice si sociale se re%lecta in le#ile l(i )aclav al II8lea in Boe$ia5 in 55Za&onilc:8(l l(i Ste%an D(san 'in ?/9; in Ser3ia sa( in co'(l l(i L('ovic I 'in ?/.? $ Un#aria. In aceste noi ca're statale asista$5 In toata aceasta 6erioa'a5 la o a(tentica in%lorire a vietii (r3ane5 a(tono$a in (nele re#i(ni5 in 'e6en'enta re#ala5 cne0iala sa( no3iliara in altele. Ea se 'atora co$ert(l(i re#ional si continental5 6e 'r($(ri 'e (scat si 'e a6a5 ac($ $ai si#(re5 a6arate 'e a(toritatea centrala 'in statele 6o$enite si 'e HoaA'a 'e A(r5 cointeresate in ne#ot(l E(ro6e45 al oraselor #er$ane si italiene in s6ecial5 c( vast(l s6ati( asiatic. A contri3(it la aceasta in%lorire si cresterea rol(l(i econo$ic al (nor eA6loatari $iniere 'e $etale o3isn(ite si 6retioase 'in Boernia5 Un#aria5 Ser3ia. In tot acest 6roces5 (n rol 'eloc ne#li7a3il a revenit coloni0arilor c( ele$ente #er$ane 'in orasele si ase0arile $iniere 6olone0e5 3oe$e5 (n#are si sar3esti. Pe 'e alta 6ane5 ca o trasat(ra co$(nS si caracteristica a e6ocii ince6(te c( inva0ia $on#ola 'in ?@9?8?@9@ si inc"eiate 6rin ase0area 6e 6a$ant 3alcanic a t(rcilor os$anlai In ?/.95 E(ro6a 'e Rasarit si 'e S('8Est avea sa c(noasca5 tot $ai 6ro%(n'5 cresterea 9<K IMPLINIRI STATALE inse$natatii %actor(l(i $ilitar5 no$a' si ser$no$a'5 'in Orient5 c( o s(its 'e i$6licatii econo$ice5 6oiirice si c(lt(rale5 ce o vor 'eose3i ra'ical 'e E(ro6a 'e Mi7loc si 'e cea A6(seana. D(6a $i7loc(i secol(l(i al FT)8lea si c( re0(ltate 'i%erite5 statele 'in aceasta 0ona avea( sa co$3ata no(l %actor $ilitar si 6olitic in $o' or#ani0at. Loc(l acest(i %actor oriental al istoriei est8e(ro6ene in secolele F%%l8FT)s8a 'atorat. %ireste5 consecintelor 6e care le8a av(t ai' inva0ia $on#ola. D(6a s(ccesivele victorii ale (r$asilor l(i !in#is8"an as(6ra ostilor %e('ale 'in E(ro6a 'e Rasarit &i Centrala Q ina(#(rate 6rin aceea 'in ?@/>5 'e 6e ra(l Sit5 as(6ra cne7ilor r(si si inc"eiate c( cele 'in ?@9? 'e la Lie#nit0 si 'e 6e ra(l Sa7o as(6ra '(cel(i 'e Sile0ia si a re#el(i Un#ariei Q5 '(6a 'evastarea 6arnant(rilor R(siei5 Un#ariei5 Poloniei5 Boe$iei5 Moraviei5 a (nor tin(t(ri s('8'(narene si ro$anesti5 in s%arsit5 '(6a retra#erea ostilor tatare in ?@9@5 control(l no$inal sa( 'irect al "anilor $on#oli a 6ersistat as(6ra (nor 0one intre#i 'in aceasta 6arte a continent(l(i. A(toritatea $on#ola era5 'e %a6t5 re6re0entata
aici 'e Hoar'a 'e A(r5 care5 in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8Iea si la ince6(t(l secol(l(i al FT)8lea5 constit(ia (n(l 'in 55(l(s:8(rile 'e sine statatoare ale i$ens(l(i I$6eri( $on#ol5 la a6o#e(l sta6anirii sale 'in C"ina 6ana in Meso6ota$ia. -(ris'icria "an(l(i car$(itor al Hoar'ei 'e A(r5 re0i'an' la Sarai 6e )ol#a5 aco6erea toate teritoriile c(cerite 'e acesti ra03oinici si 6astori no$a0i intre D(narea 'e -os si +a0a"stan5 la a6(s 'e %l(vi(l Irtis5 an($e ste6a 55c($ana:5 Ca(ca0(l 'e nor'5 Si3eria a6(seana si Hore0$(l. I$6irtita. la ran'(l sa( in tri3(ri vasale $arel(i "an5 a7(nse in rival&Sti si l(6te la s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 Hoar'a 'e A(r5 isla$i0ata in c(rs(l veac(l(i al Fl)8lea5 avea sa 'o$ine5 6entr( (n secol si 7($atate5 intrea#a E(ro6a Rasariteana. Tatarii a( %olosit 'in 6lin 'isensi(nile 3oieri$ii locale5 'ele#an' 6(terea 6rin 55iarli&: (n(ia sa( alt(ia 'intre $arii %e('aliG a( instalat %iinctionari $on#oli in orase B553aslcaci:D5 a( 6erce6(t tri3(t si 'in teritoriile neoc(6ate 'irect Bca0(l Nov#oro'(l(i5 eel al coloniilor #enove0e 'in Cri$eeaD5 'ar a( asi#(rat5 6e 'e a"a 6arte5 o an($e sta3ilitate si sec(ritate ne#ot(l(i caravanier 'intre E(ro6a si Asia5 6e 'r($(ri si in centre (n'e ne#(storii $(s(l$ani 7(ca( (n rol 'e 6ri$ or'in. Interesan' in'ea6roa6e5 toc$ai 'in aceste (lti$e rati(ni5 'ar si 'in $otive 6olitice si $isionare5 6e (nii 6a6i5 6rec($ Inocenti( al I)8lea sa( Boni%aci( al )%%l8Iea5 ca si 6e (nii s(verani e(ro6eni ca L('ovic al DC8lea5 tTtarii Hoar'ei 'e A(r si consan#enii lor 'in Asia Centrala avea( sa %ie vi0itati la $i7loc(i si in cea 'e8a 'o(a 7($atate a secol(l(i al FllYea 'e soli8cal(#ari5 !iovanni 'a Pian 'el Car6ini5 Yil"elin 'e R(3r(c&5 !iovanni Montecorvino si altii5 care a( Iasat interesante relatii 'e calatorie si 3o#ate in%or$atii 'es6re l($ea si ran'(ielile $on#ole 'e 'inainte 'e e6oca 'eca'erii sta6anirii tatarilor si ince6(t(l seriei 'e in%ran#eri 6e care acestia Ie vor s(%eri5 in anii ?/K=8?/>=5 'in 6artea Poloniei5 a Lit(aniei si a Marel(i cne0at al Moscovei. Alat(ri 'e acest %actor oriental5 6re0enta cel(i occi'ental a %ost5 'e ase$enea5 i$6ortanta $ istoria E(ro6ei Rasaritene 'in secolele FIII8FI)5 il(strata %(n' n( 'e o %orta $ilitara5 ci 'e (na econor$ca. Un rol 'e %r(nte I8a( 7(cat5 in acest sens5 cora3ierii si ne#(tatorii 7talieni veniti 'in cetatea8re6(3lica a !enovei. EA6ansi(nea #enove0a in Me'iterana CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9<C orientala si in Marea Nea#ra a ince6(t o 'ata c( inc"eierea %ai$os(l(i tratat 'in ?@K 'e la NIrn6"aion intre Mi"ail al )III8lea Paleolo#(l si 6(ternic(l oras 6ort(ar 'e 6 coasta li#(ra:5 in 6re0i(a rec(ceririi 3i0antine a Constantino6ol(l(i oc(6at 'e latini. # virt(tea acest(i tratat5 !enova5 avan' colonii la S$irna si Tra6e0(nt5 in ins(lele C"io si Les3os si care 'in ?@K< si8a instalat 6ro6ria colonie constanrino6olitana la !alata ca6ata s(6re$aria co$erciala si n($eroase 6rivile#ii in Levant5 ca si 're6t(l 'e circ(latii a cora3nlor in Marea Nea#ra5 s6re #rSnarele Pont(l(i stan# si ale R(siei $eri'ionale (n'e a7(n#ea(5 ast%el5 6ro'(se ale Orient(l(i si ale Occi'ent(l(i tran0&ate 'e cora3ieri italieni. S6ri7initi contin(( 'e a(toritatea i$6eriala 3i0antina la s%arsit(l secol(l(i a Flll8lea si la ince6(t(l cel(i 'e8al Fl)8lea5 in'eose3i in ti$6(l 'o$niei l(i An'ronit al II8lea Paleolo#(l5 #enove0ii si8a( insotit activitatea econo$ica 'e o %er$a s6ri7inire i $isionaris$(l(i catolic si o o6era c( re0onante c(lt(rale 'eloc ne#li7a3ile. Ei a( cola3orat In'eo3ste5 c( %e('alii tin(t(rilor in care Isi i$6lantasera coloniile si %actoriile5 in nor'(4 Asiei Mici5 in ar"i6ela#(l #recesc5 6e teritori(l ro$anesc 'e la #(rile D(narii5 in s('(l R(siei si in'eose3i in Cri$eea5 care %(sese c(ceritS 'e $on#olii Hoar'ei 'e A(r. In aceasta 'in (r$a re#i(ne a( %ost inte$eiate 'e catre #enove0i cele $ai 6ros6ere centre ale ne#ot(l(i lor la Ca%ra5 Ce$3alo BBala&lavaD5 Sol'aia BS('a&D si +erci. Rivalitatea !enovei c( )enetia5 ce se ve'ea eAcl(si5 tre6tat5 'intr8o 3(na 6arte a co$ert(l(i $e'iteranean Q a'it 6rin 6olitica I$6eri(l(i 3i0antin reinstalat la Constanti8no6ol B?@K?D5 cat si 6rin 6ier'erea 6osesi(nilor cr(ciate 'in Orient(l A6ro6iat B?@;?D5 (n'e venetienii avea( $ari interese Q a %ost $arcata 'e cateva ra03oaie in care (nele 6(teri ale E(ro6ei 'e Rasarit a( %ost5 intr8(n %el sa( alt(l5 i$6licate. Acestea s8a( 'es%as(rat intre ?@.< si ?@<=5 intre ?@;9 si ?@;;5 can' con%lict(l s8a inc"eiat c( o 556ace 6er6et(a:5 c(ran' r(6ta5 si c( sta3ilirea (nei in%l(ente a )enetiei in s('8est(l $e'iteranean5 a6oi in ?/@>. Tatarii si #enove0ii a( re6re0entat5 tot(si5 s(3 as6ect(l consrit(tiv5 'oar %actori eAteriori 0onei istorice a E(ro6ei 'e Rasarit5 a7(n#an' la o certa i$6ortanta 6olitica in (r$a (nor acn(ni $ilitare si econo$i'e 'e 'i$ensi(ni continentale. Un interes $ai $are il 6re0inta5 in sc"i$35 evol(tia statelor 'in aceasta re#i(ne5 a%late in ra6ort(ri stranse sa( n($ai $i7locite c( ro$anii5 in e6oca 55inte$eierilor: statale 'e la Car6ati si D(nare5 %ie ele c(6rinse in s%era civili0atiei rasaritene orto'oAe5 6rec($ I$6eri(l 3i0antin5 statele 3alcanice ale B(l#ariei si Ser3iei si cne0atele r(sesti5 %ie intrate 'e%initiv in s%era civili0atiei a6(sene catolice5 ca re#atele Poloniei5 Un#ariei si Boe$iei. In or'inea i$6ortantei 6olitice5 a 6resti#i(l(i $oral si a consecintelor 6e care istoria sa le8a av(t 6entr( intrea#a E(ro6a 'e Rasarit5 'e S('8Est si c"iar Central8Orientala5 in secolele FIII8FT)5 eel 'intai stat ce tre3(ie a$intit este Bi0ant(l. D(6a 'eceniile 'e oc(6arie 55%ranca: a Constantino6ol(l(i Ji 'e %iintare a (n(i I$6eri( 3i0antin la Niceea in Asia Mica B?@=9Q?@K?D5 c( con'(catori ca loan al Ill8lea D(&as )atat0es si T"eo'or al Il8lea Lascaris5 care a( av(t 're6t tel 6er$anent rec(cerirea vec"ii ca6itale a 3a0ileilor5 revenirea in vara an(l(i ?@K? a a(toritatii i$6eriale 3i0antine la Constantino6oi5 6rin 9<> IMPUNIRI STATALE ener#ica acti(ne a I(i Mi"ail al )lll8lea Paleolo#(l5 a $arcat ince6(t(l (n(i no( ca6itol 'e isrorie a s('8est(l(i
e(ro6ean. I$6eri(l 3i0antin era ac($ $(lt li$itat teritorial5 in ra6ort c( e6oca 6rece'ents. Ince6an' c( $i7loc(l secol(l(i al Flll8Iea5 i$6aracii 3i0ancini a( av(t in sta6anire 'irecta5 in a%ara ca6italei lor5 'oar vest(l Asiei Mici5 Tracia5 o 6arte a Mace'oniei c( T"essaloni&(l55 o 6arte a Pelo6ones(l(i si (nele ins(le 'in Marea E#ee. A(coricatea lor no$inate 6are a se %i eAtins5 tot(si5 si 6e coasca Marii Ne#re5 6ans catre #(rile D(narii. Bi0ant(l era incon7(rac 'e state si s(veranitari nasc(te5 in cea $ai $are 6arte5 '(6a cr(cia'a a I)8a 6rin insasi 'e0$e$3rarea sa2 i$6eri(l #recesc 'e la Tra6e0(nt si s(ltanat(l t(rc 'e la +onIa in Asia Mica5 'es6otat(l 3i0antin al E6ir(l(i5 '(catele 5*rance: 'in Attica si Morea5 (nele 6osesi(ni veneriene 'in Ar"i6ela#. I$6aratia 3i0antina va c(noaste tot ac($ 'e3(t(l (lti$ei 6erioa'e 'e in%loriie s6irit(ala 'in civili0atia sa5 o crestere sensi3ila a senti$ent(l(i 55#recitatii: sale in %ata Orient(l(i $(s(l$an si a Occi'ent(l(i catolic5 'ar si s%asieri la(ntrice 'e tot %el(l5 care a( s(3$inat8o si a( (s(rat $(lt inaintarea s6re Penins(la Balcanica a t(rcilor oto$ani 'in Asia Mica5 car$(i6i 'e s(ltani ener#ici5 6rec($ Os$an I si Or"an. Ase$enea s%asieri s8a( tra'(s in con%licte 6e 6lan con%esional5 incr8o s%erS5 intot'ea(na sensi3ila5 a istoriei 3i0antine5 in care 6olitica ..(nionists: a (nora 'intre i$6arati a 6rovocat sc"is$e si t(l3(rari ce sta( la ori#inea tri($%(l(i isi"as$(l(i la ?/9?5 ca si 6e 6lan social86olitic5 (n'e se inre#istrea0a n( $ai 6(tin 'e 'o(a rS03oaie civile. Cel 'in ?/?>8?/@> s8a 'es%as(rat intre 6arti0anii I(i An'ronic al II8lea Paleolo#(l si cei ai I(i An'ronic al Ill8lea Paleolo#(l5 iar eel 'intre ?/9?8 ?/9< intre loan al )8lea Paleolo#(l si loan al )l8lea Cantac(0ino. Acest 'in (r$a con%lict a %ost a$6li%icat 6rin c(nosc(ta $iscare a 550elotilor: 'in T"essaloni&5 c( (n 6ro#ra$ social co$6leA. !ravitan' in $are 6arte inca5 6e 6lan(l civili0atiei $ai ales5 in s%era Bi0ant(l(i5 statele s('8'(narene Q c( o istorie strans le#ata 'e aceea a tarilor ro$ane Q a( c(nosc(t ac($ i$6ortante eveni$ente ce le8a( sca0(t sa(5 'i$6otriva5 le8a( i$6linit teritoriile5 ca si (nele con%licte 'ec(r#an' 'in l(6ta 6entr( "e#e$onia 3alcanica. Anar"ia %e('ala s8a $ani%estat in Tarar(l 'e la Tarnovo5 ca (r$are a $ortii 6(ternic(l(i s(veran care a %ost loan Asan al II8lea B?@9?D5 a'a(#an'(8se sit(atiei 'i%icile a tarii si veAati(nile 7(#(l(i tatar. I$6otriva a$an'(rora s8a 'es%as(rat5 in ?@<=8?@>=5 o $iscare anti%e('ala si anti$on#ola con'(sS 'e Ivailo. Fara$itarea statala 'in ti$6(l Terteri0ilor5 can' 6osesi(ni cvasiin'e6en'ente %iinta( la Branicevo5 la )i'in si in alte 6arti5 ca si cri0a 6olitics 'e la ince6(t(l secol(l(i al FI)8lea5 'in vre$ea Sis$ani0ilor5 '(3lata 'e o cri0a s6irit(ala 6ro%(n'a5 'eter$inate 'e 6ro#resele ere0iei 3o#o$ililor5 a( '(s la sla3irea tarat(l(i tarnovean. )ictoria 'e la )el3(7' B?//=D a ostilor sar3esti a 6(s ca6st (nor an($ite ten'inte 'e s(6re$atie 3alcanica ale B(l#ariei I(i Mi"ail al Ill8lea Sis$an. Tarat(I 'in rasarit(i Penins(lei Balcanice avea sa c(noasca a6oi 'o$nia5 l(n#a 'e 6atr( 'ecenii5 a I(i Ivan AleAan'r(5 ince6(ta in ?//? c( intentiile revenirii la vre$ea 'e #lorie a Asanestilor. C(ran'5 '(6a $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 aceasta 6olitica s8a inc"eiat c( CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE A'. (n esec si c( o no(a 'e0$e$3rare a stat(l(i 3(l#ar in car$(iri 'istincte5 cele $ inse$nate %iin' cele 'e la Tarnovo5 'e la )i'in si 'e 6e litoral(l 6ontic. Cat 'es6re tin(c(rile sar3esti5 6roces(l (ni%icSrii teritoriale s(3 sce6tr(l Ne$ani0i" a 6ro#resat contin(( in e6oca 6e care o ave$ in ve'ere5 6rin acti(nile ener#ice ale (rn car$(itori ca.Ste%an Uros I5 bre%an Uros al II8lea Mil(tin si5 $ai ales5 Ste%an D(sai Acestia a( 3at(t $3ne'a 'e a(r5 a( %ost i$6ortant4 ctitori 'e c(lt(ra5 rivali sa( aliatiG Bi0ant(l(i si a( controlat 'r($(rile 3alcanice ce le#a( orasele 'e 6e litoral(l a'riatii in %r(nte c( D(3rovnic(l5 c( litoral(l 6ontic si c( Marea E#ee. Marcan' $o$ent(l ' a6o#e( al "e#e$oniei sar3esti in s('8 est(l e(ro6ean5 s(veran(l le#islator Ste%an D(sa a 7ntarit5 6rin 6olitica sa interna5 6(terea $arilor %e('ali =vla&telin$G si a Patriar"iei ' Pec5 in%iintate 'e el5 ca si a n($eroaselor $anasriri 'in c(6rins(l sta6anirilor sale. Ste%ai D(san a 6ro%itat 'e cri0a I$6eri(l(i 3i0antin5 a'(can' s(3 a(toritatea sa Mace'onia T"esalia5 E6ir(l si Al3ania5 $coronan'(8se5 in 6ri$avara an(l(i ?/9K5 ca 55i$6arat a sar3ilor si al #recilor:5 a%ir$are sonora a (nor 6retentii ce vi0a( ins(si Constantino6ol(l a car(i c(cerire o si 6re#atea toc$ai at(nci can'5 neaste6tat5 a 'is6ar(t5 in ?/..5 'e 6O scena s('8est e(ro6eanS. Un rol cresca"' in istoria E(ro6ei 'e Rasarit ?8a( av(t in secol(l al FI)8lea cne0atele r(sesti. Acestea traversasera e6oca (nei %ara$itari in li$itele careia se intarea contin(( rol(l $arel(i 'o$eni( =votcindG si care a contri3(it $(lt la li6sa 'e coe0i(ne si # sla3ici(nea va'ita 'e %or$ati(nile statale 'in R(sia in %ata inva0iei tatare. EAce6tie a %ac(t5 in aceasta 6rivinta5 'oar tin(t(l Nov#oro'(l(i5 (n'e ostile r(se a( o6rit in ?@9=8?@9@ eA6ansi(nea s(e'e0a si te(tons. Fara$itarea %e('ala a R(siei5 in cne0ate $ari5 i$6artite la ran'(l lor in cne0ate $ai $ici5 asa8n($&e 55'e ('el:5 in care 'o$eniile era( ere'itare5 6re0enta trei 0one 'istincte2 cea 'in nor'8est5 care era $ai a6ro6iata #eo#ra%ic 'e Hoar'a 'e A(r si #ravita s6re )la'i$ir8S(0'al5 s(3 a car(i a(toritate intrase la s%arsit(l secol(l(i alFIII8lea si re6(3lica 55aristocratica: a Nov#oro'(l(iG 0ona 'in s('8vest5 ce c(6rin'ea +iev5 Cerni#ov5 S$olens&5 Polot&5 )la'i$ir8)olans&5 intrata in s%era 'e in%l(enta a Ut(anieiG in s%arsit5 Halici(l5 care avea sa %ie aneAat 'e re#at(l Poloniei. Princi6al(l %eno$en 6olitic al e6ocii a %ost aici cresterea tre6tata a inse$natatii 6artilor r(sesti 'in nor'8est. Ea s8 a tra'(s5 in 6ri$(l s%ert al secol(l(i al FT)8lea5 in l(6ta 'intre cne7ii 'e Tver si cei 'e Moscova 6entr( o3tinerea ritl(l(i 'e $are cnea05 ritl( ce con%erea a(toritatea 6e scara ierar"iei %e('ale r(sesti. Cne7ii 'in Moscova5 #ra'e 6o0itiei cne0at(l(i lor ce controla 'r($(l co$ercial 'intre )ol#a si Don5 ca si 'atorita (nei a3ile 6olirici 'e aliante te$6orare c( tatarii5 a( a7(ns5 in ti$6(l 'o$niei I(i Ivan Danilovici +alita5 sa ca6ete 55iarla&: 6entr( titl(l
'e $are cnea0 si sa a'(ca5 in ?/@>5 in ca6itala lor5 6rinci6alele a(toritati s6irit(ale ale ri$6(l(i. S8a( 6(s5 asr%el5 3a0ele Marel(i cne0at al Moscovei5 care5 la s%arsit(l secol(l(i al FI)8lea5 va re6(rta victoriile $ilitare ce a( con'(s (lterior la eli3erarea R(siei 'e s(3 7(#(l $on#ol. La a6(s 'e %in(t(rile r(sesti5 'incolo 'e Dvina 'e 'e&t. Ince6ea sa se ri'ice Lit(ania5 (n'e sta6anea5 la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 cnea0(l Min'ov#. In ti$6(l (n(ia 'intre (r$asii sai5 !e'i$in Q car$(itor 6este tri3(ri lit(ane5 slave si 6r(siene5 in 6ri$a 7($atate 2>0 IMPI-NIRI STATALE a secol(l(i a- Fl)8lea si 6(rtator al ri'(l(4 'e 55$are cnea0: Q5 eA6ansi(nea Lit(aniei s6re R(sia a %ac(t 6ro#rese inse$nate5 a7(n#an'(8se la $i7loc(l veac(l(i a$intit la aneAarea5 'e catre $arele cnea0 Ol#ier'5 a (nor inse$nate re#i(ni r(sesti car6atice si 'e $ia0a0i. In acest %el s8a 'esc"is %e('alilor lit(ani 'r($(l s6re s('5 s6re stat(l 6olon5 car(ia ii vor 'a c"iar5 la s%arsit(i secol(l(i al Fl)8lea5 o vestita 'inastie si5 $ai 'e6arte5 s6re Ni6r( si Marea Nea#ra. Ca'r(l #eneral in care a6area( statele ro$anesti 'e sine statatoare s6re $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea Q in ceea ce se n($este5 c( (n ter$en $ai #eneral5 E(ro6a Orientals Q se co$6letea0a c( cele trei re#ate catolice 'in 6artile est8centrale si centrale ale continent(l(i5 eel 6olone05 eel (n#ar si eel ce"o83oe$. In ca0(l Poloniei5 (n'e secol(l al Flll8lea a inse$nat $o$ent(l 'e ince6(t al eA6ansi(nii Or'in(l(i te(tonic s6re 0ona 3altica si al coloni0arii #er$ane c( 55're6t 'e Ma#'e3(r#: in 6rinci6le' orase BYroclaZ5 Cracovia5 Po0nanD5 'e0inte#rarea vec"ii $onar"ii a Piastilor a %ac(t loc5 c( ti$6(l5 (ni%icarii '(catelor nasc(te 6rin %ara$itarea %e('ala. Polonia Mare5 Polonia Mica5 Ma0ovia5 +(7aZIa si Sile0ia s8a( concentrac5 tre6tat5 intr8(n sin#(r regnum +oloniae. al car(i n(cle( 6rinci6al era( 6artile $eri'ionale ale tarii. In 6rirna 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea5 '(cele Yla'is%aZ Lo&iete& avea sa se 6rocla$e re#e la Cracovia B?/@=D5 eAtin0an'(8si 'o$inatia as(6ra Poloniei Mari si a altor tin(t(ri 'e 6e )ist(la $i7locie. Acri(nea sa centrali0atoare a %ost concin(ata 'e Ca0i$ir al Ill8lea5 care a (ni%icat $one'a5 a ca(tat sa stavileasca 6retentiile teritoriale ale cavalerilor te(toni si ale 'inastiei 'e L(Ae$3(r# 'in Boe$ia5 'ar care5 toto'ata5 a a'(s5 in ?/9;5 s(3 a(toritatea coroanei 6olone si Halici(l r(sesc5 ina(#(ran'5 ast%el5 6olitica orientala a re#at(l(i 'in e6oca i$e'iat (r$atoare. Aceasta 6olitica vi0a 'r($(l co$ercial 'intre E(ro6a Centrala si coloniiie italiene 'in Cri$eea5 'r($ c( (n rol inse$nat si 6entr( stat(l ro$anesc5 ac($ a6ar(t5 al Mol'ovei. Re#at(l (n#ar a %ast strans le#at in secolele FIII8FI)5 ca si B(l#aria si Ser3ia5 'e istoria ince6(t(rilor statale ro$anesti. Anar"ia %e('ala5 ale carei 6re$ise se cont(rasera inca in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea5 can' eA6e'itiile cr(ciate a( saracit Un#aria si can' no3ili$ea i$6(sese 553(la 'e a(r: 'in ?@@@ re#el(i An'rei al Il8 lea5 a s6orit in intensitate in (r$a cri0ei 6ro%(n'e 6rovocate 'e inva0ia $on#ola5 ce a 6(stiit tara si a 'istr(s %ortele $ilitare re#ale in ?@9?8?@9@. L(n#a 'o$nie a re#el(i Bela al I)8lea a inse$nat (n e%ort contin(( 'e re'resare a $onar"iei5 s6ri7inita 6e $ica no3ili$e $ilitara si 6e orase. Acestea 'in (r$a se nastea(5 tre6tat5 in 6eri$etr(l (nor cetati ca Es0ter#o$5 S0e&es%e"ervar5 So6ron si !Ior sa( ca (r$are a evol(tiei (nor sate 'e 6e 'o$enii5 ca De3recen si +ecs&e$et5 rol(l lor econo$ic s6orin' o 'ata c( a'(cerea (nor #o&pite& #er$ani5 in'eose3i in centrele $iniere 'in nor'(l re#at(l(i. Eta6a istorica in care acri(nile i$6otriva a(toritatii cencrale a $arilor %e('ali a7(tati 'e 6a6alitate a( a7(ns la $o$ent(l lor $aAi$5 '(can' Un#aria la o %ara$itare 6olitica %ora 6rece'ent5 se 6lasea0a intre ?@<= si 6ri$(l 'eceni( 'e '(6a ?/==5 in ti$6(l 'o$niilor s(ccesive ale l(i Ste%an al )8lea5 La'isla( al I)8lea C($an(l si An'rei al Ill8lea )enetian(l. Aliati5 (neori5 'in i$erese 6ersonale5 c( $onar"i straini5 (nii $ari %e('ali (n#(ri5 6rec($ CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE A 3an(l Henri& +os0e#i sa( cei 'in nea$(l Csa&5 avea( sa8si cont(re0e a'evarate a(torit c( atri3(te 'e s(veran&ate5 $arii 3aroni %iin' cei ce vor a'(ce 6e tron 6e (lti$(l ar6a'iG An'rei al Ill8lea5 strain 'e tara5 caci traise la )enetia. N( $ai 6(tin5 in 6lina cri0i 6(terii $onar"ice5 acesta a '(s intre ?@;= si ?/=? o 6olitica 'e s6ri7inire a $icii no3ilir a7(n#an'(Pse c"iar 6ana la eli$inarea $arilor %e('ali 'in 'ieta 'in ?@;S si la 6re%i#(rai (nei $onar"ii 6e 55stari:. C(ran' insa5 intre ?/=? si ?/=>Qa'ica intre srin#erea 'inast ar6a'iene si venirea An#evinilor na6olitani 6e tron(l Un#ariei Q5 a(toritatea $aril senior4 va creste 'in no( in 6olitica interna $arcata 'e l(6te a6ri#e 6entr( 6(tere5 si 'e a$estec(l (nor s(verani straini5 3oe$i si #er$ani5 sa( 'e eel al 6a6ilor. C( s6ri7in interesat al Ro$ei5 avea sa vina la car$a re#at(l(i Carol Ro3ert 'e An7o(5 care5 ca (r$as(l sa( L('ovic I eel Mare5 a i$6a$antenit si $ai $(lt in Un#aria secol(l(i Fl)8lea nor$ele %e('alis$(l(i occi'ental. Ur$arin' star(icor5 c"iar 'aca c( (nele esec(ri ras(natoare5 6lan(ri 'e "e#e$on a'riatica5 car6ato8'(nareana si 3alcanica5 cei 'oi re#i an#evini a( incercat5 toto'ata5 E linia (nor inaintasi ar6a'ieni5 sa co$3ata ten'intele centri%(#e ale $arii %e('alitati. \ acest sco65 ei s8a( s6ri7init5 in 3(na 6arte5 6e orase5 tot $ai 6ros6ere in aceasta 6erioai 'e li3era circ(latie a $etal(l(i 6rerios Q a car(i eAtra#ere si 6rel(crare consrit(iG $ono6ol re#al5 la %el ca si in Boe$ia Q si 'e intarire si$titoare a $one'ei locale. Tot(G 6e 'e o 6arte5 6roces(l 'e (ni%icare accelerata a no3ili$ii $ari si $i7locii in c(rs(l secol(l al FT)8lea5 '(can' la crearea (nei noi 6at(ri no3iliare c( nea$(ri %oarte 6(ternii 6osesoare 'e $ari 'o$enii BS0eCc"enIi5 Laclc%iD5 iar5 6e 'e alta 6arte5 (nele $as(ri l(a 6e 6lan
7(ri'ic5 c($ ar %i sanctionarea ser3iei Q '(6a o e%e$era acor'are a 're6t(li 'e stra$(care a taranilor5 'atorate sit(atiei econo$ice si 'e$o#ra%ice ce a 'ec(rs 'i 6(stiirea tatara Q5 a( %ac(t ca a(toritatea $arii %e('alitati in stat(l (n#ar sa creasca 'i no(5 in 6aralel c( a#ravarea eA6loatarii $aselor taranesti5 6re#atin'(8se $o$ent(l (rn noi cri0e a re#at(l(i la s%arsit(l secol(l(i al Fl)8lea. 5 In ceea ce 6riveste stat(l ce" Q $ai 'e6artat 'e tin(t(rile ro$anesti si $(lt $G 6(tin i$6licat ac($ in istoria acestora Q5 tre3(ie a$intit ca rol(l sa( in centr(l E(ro6e la s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea si la ince6(t(l cel(i (r$ator a %ost 'eose3it 'e inse$na s(3 (&i$ii P%e$Isli0i5 Otto&ar al II8lea si )aclav al II8lea. Sit(atia sa 6ros6era s8$ani%estat atat 6e 6lan 6olitic5 6rin 6arrici6area s(veranilor si la ale#erea i$6arat(l( #er$an si 6rin sta6anirea (nor ceritorii ce se inrin'ea( 6ana la Al6i si 6ana in re#i(nil 6olone0e5 cat si5 $ai ales5 6e 6lan econo$ic5 6rin orasele 'in aceste 6arti ale continent(l( si 6rin eA6loatarea 3o#atelor $ine 'e ar#int ale Boe$iei. Aceasta sit(atie avea sa atin#G $o$ent(l sa( c(l$inant s6re $i7loc(l si intr8a 'o(a 6arte a secol(l(i al FT)Mea5 o 'atG c( l(n#a 'o$nie a(toritara a l(i Carol al I)8lea 'e L(Ae$3(r#5 ales i$6arat #er$ar in ?/9<8 In ti$6(l sa(5 Pra#a 'evenea n( n($ai ca6itala i$6eriala5 centr( 6olitic s econo$ic al cel(i $ai i$6ortant stat 'in ierar"ia %e('ala conrinentala5 'ar si o ca6italG c(lt(ralP a 55#otic(l$ international: si 6ri$(l oras (niversitar al E(ro6ei Centrale B?/9>D catre care se vor in're6ta c(ran' si st('enti veniri 'in s6ati(l ro$anesc. 9 >@ IMPLINIRI STATAI
@. CONSOLIDAREA SOCIETATII PE TERITORIUL ROMANIEI IN A DOUA -UMATATE A SECOLULUIAL Fin8LEA SI LA INCEPUTUL SECOLULUI URMATOR a. Sit(atia etno8'e$o#ra%ica si "a3itat(i 'in s6ati(l car6ato8'(nareano86ontic2 satele5 tar#(rile5 orasele5 cetatile
Deca-a7ele care a( intervenit la ince6(t(l $ile$(l(i al II8lea in 'e0voltarea rin(t(rilor ro$anesti intra8 si eAtra car6 arice5 'eter$inate 'e irn6re7(rari 'e istorie 6olicica5 'ar5 $ai ales5 'eose3irile nota3ile in ceea ce 6riveste cant&atea si caracter(l i0voarelor 'e care 'is6(ne$ 6entr( reconstit(irea "a3itat(l(i si a sit(atiei tin(t(rilor ro$anesti in secolele FIII8FI)5 7(sti%ie' 6re0entarea (nor 6ro3le$e in li$itele 6rovinciilor sale istorice. O ase$enea 6re0entare este 'e nat(ra sa evi'entie0e n( n($ai 6artic(lar&a%ile re#ionale5 ci si trasat(rile (nitare care a( caracteri0at 'e0voltarea teritoriilor loc(ite 'e ro$ani. O 3(na 6ane a o3servatiilor $ai 'etaliate 6rivin' "a3itat(i transilvanean 'in aceasta vre$e5 6e care n($ar(l $(lt $ai $are al i0voarelor scrise le race 6osi3ile5 6ot %i eAtinse si la realitatile 'in teritoriile eAtracar6atice. 6ran&ilvania. In%or$atiile 'e alta nat(ra5 (tile reconstit(irii "a3itat(l(i 'in 6erioa'a $entionata si5 in 6ri$(l ran'5 $on($entele s(nt si ele $ai n($eroase 6e teritori(l Transilvaniei 'ecat 6e eel 'e la s(' si 'e la rasarit 'e Car6ar-?. Din acest ra6t 'ec(r#e consecinta ca5 in $(lt $ai $are $as(ra 'ecat 6entr( teritoriile ro$anesti eAtracar6atice5 reconstit(irile 'e 'e$o#ra%ie istorica transilvaneana'in secolele FIII8FI) se 6ot inte$eia5 $ai ales 6entr( an($ite 0one5 6e atestarile 'oc($entare ale ase0arilor. De $are %olos se 'ove'esc a %i re#istrele 'e 'eci$a 6a6ala5 intoc$ite intre anii ?//@ si ?//<@5 in care %i#(rea0a5 in $o' 6ractic5 toate co$(nitatile a6artinan' 'e 3iserica catolica5 eAistente in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea. Cele circa ? === 'e 6aro"ii catolice 'in Transilvania $enrionate in -istele 'eci$elor 6a6ale 'ove'esc ca 6ier'erile s(%erite 'e 6o6(latia 'e rit a6(sean in i$6re7(rarile ivite la $i7loc(l secol(l(i al Flll8Iea n( a( %ost 6e $as(ra ta3lo(l(i s($3r( 'escris 'e (nele t0voare conte$6orane sa( ca5 in 0onele in care 6ier'erile 'e$o#ra%ice a( %ost $ai #rele5 s8a 6ro'(s in sc(rta vre$e o co$6letare a "a3itat(l(i5 6rin sosirea 'e noi colecriv&ati 'e oas6eti re#ali sa( 6rin coloni0arile c( co$(n&ati aservite5 initiate 'e sta6anii 'e 'o$enii. A&ezari rurale. In ceea ce 6riveste satele ro$anesti si5 in #eneral5 0onele $ar#inase sa( $ai a'a6ost&e 'in 6(nct 'e ve'ere #eo#ra%ic ale Transilvaniei5 0one c( (n "a3itat ro$anesc %oarte 'ens si o$o#en la vre$ea aceasta5 ca si in eta6a istorica anterioara5 'oc($entele scrise s(nt 'e o (ril&ate $ai li$&ata. Pe 'e o 6arte5 'atorita %a6t(l(i ca
?
Penrr( 6reci0ari 'e or'in #eo#ra%ic5 aici5 ca si In alec 6ar%i ale vol($(l(i 'e %aPS5 inrele#e$ 6rin teritoriile intracar6atice ale Ro$anici si 6e acclea sit(ate la nor'5 la vest si la s('8vest 'e M(ntii A6(seni5 6ana in Ca$6ia Tisei5 'eci si Mara$(res(l5 Crisana si Banat(l. 2 (I/ -. vote. <I'. III. p. 4?8@./.C
CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE Al ro$anii 'e6in'ea(5 s(3 as6ect reli#ios5 'e 3iserica rasariteana5 satele lor n( %i#(rea0aC Hstele 6o$eCnite5 ast%el incat n( eAista 6osi3ilitatea (n(i inventar co$6let al ase0arili ro$anesti 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8 lea. Pe 'e alta 6arte5 atestan 'oc($entarI a ase0irilor a %ost con'itionata5 a6roa6e %ara eAce6tie5 'e incl('erea lor i circ(it(l 7(ri'ico86atri$onial al stat(l(i (n#ar5 ast%el incat o $are 6arte a acestor sa si8a #asit eco(l in 'oc($entele 'e cancelarie 'oar in $as(ra in care ele a( a7(ns sa % atri3(ite si sa a6artina5 inca 'in aceasta vre$e5 6rin 'anie re#ala sa( 6e alti cale5 (nt %e('ali 'in ierar"ia Re#at(l(i ar6a'ian si a6oi an#evin. Datorita caracter(l(i totG inta$6lator al consevarii 'oc($entelor 'in ar"ivele %a$iliilor no3iliare5 este 'e la sir inteles ca n($ar(l real al satelor ro$anesti 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8le n( 6oate %i corelat c( sit(atia o#lin'&a in 'oc($entele scrise a7(nse 6ana la noi. De alt%el5 c"iar si celelalte i$6re7(rari care a( av(t ca e%ect 6ri$a atestare 'oc($ental a (nor sate5 c($ ar %i
"otarniciile 'e 'o$enii si notarea 'e catre "otarnici a satele invecinate 'o$eniilor "otarnicite5 sa( 6artici6area la 6roce'(ri 7(ri'ice a (nor oa$er 'in an($ite sate5 ca i$6ricinati sa( ca re6re0entanti ai a(toritatilor5 n( se 6(tea( re%lect in c"i6 ravora3il5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 6entr( satele ro$anesti. Aceste sate se #asea2 in 0onele in care 6ri$ele "otarnicii s8a( %ic(t relativ tar0i(5 iar 6artici6area ro$anilo la 6roce'(rile 7('iciare5 or#ani0ate5 'e o3icei5 s(3 a(s6iciile a(toritatilor ecle0iastic catolice5 a av(t (n caracter 'e eAce6tie. Din toate aceste $otive5 ra6ort(l 'intre ase0arile 6o$e$te 'oc($entar 6anT la ?/.? si cele 6o$enite '(6a aceasta 'ata5 In %iecare co$itat sa( re#i(ne in 6arte5 o#lin'est n( atat realitatea etno8'e$o#ra%ica si con'itia "a3itat(l(i real5 ci 6artic(laritatile locali ale #enerali0arii relatiilor %e('ale. Pentr( in'nse 0one ale Transilvaniei5 reconstit(teG "a3itat(l(i si a a$3iantei etno8'e$o#ra%ice 'intre $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea si $i7loc( secol(i(i (r$ator5 n( se 6oate 3a0a 'ecat 6e 'oc($ente $ai tar0ii5 ce o#lin'esc sit(ati anterioare 'atei e$iterii lor5 6rec($ si 6e cercetarile ar"eolo#ice. Anali0a cririca G to6oni$iei 6oate si ea servi la ase$enea reconsrit(iri. ' Ha3itat(i a %ost5 in 3(na $as(ra5 in%l(entat 'e con'itiile nat(rale ale relie%(l( transilvanean5 'e intin'erea 6a'(rilor sa( a 0onelor $ocirloase 'in vaile $arilor ra(r sa( 'in ca$6ia 7oasi 'in a6(s(l tarii. Pe ansa$3l(l Transilvaniei5 6a'(rea oc(6a c s(6ra%ata 'e 6este .=a5 iar in (nele 0one sa( s(3'ivi0i(ni a'$inistrative5 cores6(n0anc co$itatelor si 'istrictelor5 6a'(rea re6re0enta circa K=8<=a 'in teritori(. Aceasta n( / inse$nat5 tot(si5 a3senta (r$elor 'e "a3itat in 0onele i$6a'(rite5 'eoarece in 6oiene si 6e $al(rile ra(rilor care str'3atea( co'rii a( eAistat si in secolele FIII8FI) n($eroase ase0ari ro$anesti5 c( o econo$ie a'a6tata con'iriilor nat(rale 'in $icrore#i(nea res6ecriva. In $(lte 6arti $(ntoase ale Transilvaniei5 si in $o' s6ecial in Car6arii Meri'ionali5 catre i0voarele Se3es(l(i si in M(nrii Poiana R(scai5 "a3itat(i (rea se0onier si 6ana la altit('inea 'e ? ===8? @== $5 in ti$6 ce in Car6atii Nor'i' ase0arile n( 'e6asea(5 'ecat c( tot(l eAce6tional5 li$&a a K== $. Pe 'e alta 6arte5 in con'itiile a#ric(lt(rii 6racticate c( 6l(#(ri $ai (soare si c( ani$ale 'e tracti(ne 'e talie $ica5 teren(rile ($e'e 4Q4 IMPLINIRI STATALE a( %ost5 'e o3icei5 6re%erate 6entr( se$anat(ri teren(rilor $ai #re( 'e l(crat 'in 0onele 'e 6o'is. Din toate aceste $otive5 con'iriile cli$aterice si 'e relie% n( a( av(t 'ecat o in%l(enta li$itata as(6ra "a3itat(l(i. Hartile 'e #eo#ra%ie istorica i$oc$ite 6entr( secolele FIIIQFI)5 6e te$ei(l atestarilor 'oc($entare conce$6orane5 "arti in care 0onele i$6a'(rite sa( c( relie%(l inalt a6ar ca %(n' sla3 6o6(late5 se cer co$6letate c( a7(tor(l $enti(nilor 'oc($entare ceva $ai tar0ii5 'in e6oca in care5 're6t (r$are a 6ro#reselor 6roces(l(i 'e %e('ali0are si 'e or#ani0are a 'o$eniilor re#ale si no3iliare5 s(nt a$intite ai' s(re 'e sate ro$anesti. N( este $ai 6(tin a'evarat ca o serie 'e sate s(nt $entionate la ince6(t s(3 o 'en(rnire #lo3a-a5 'e o3icei aceea a vaii 6e care era( ele insirate. Ast%el5 in Mara$(res5 intrea#a vale loc(ita a Cosa(-(i e&te 'ese$nata5 $ai intai la ?/K?5 c( n($ele ra(l(i =po&&e&&io.. .olacali& EzonG>. Totasa5 ter$en(l 'dro&vize BRa(l !ra'istii]7('. H(ne'oaraD s8a acor'at5 initial5 la toate ase0arile 'e 6e aceasta vale5 incl(siv oras(l(i Orastie5 care la ?@@9 este atestat ca Darn&1. Ase0Srile 'e 6e vaile Aries(l(i Mare si Aries(l(i Mic BRa( Mare si Ra( MicD5 care a6artinea( 'o$eni(l(i a(ri%er aE Zlatnei5 s(nt a$intite5 in ?/KK5 s(3 %or$a #enerala 'e di&trict?n tame Ebroug# cum 7alat#na ac villi& in territorio &itiinti+. Fa6t(I 6oate re6ro'(ce 6roce'e(l Q 6o6(lar5 in 6ri$(l ran' Q 'e a 'en($i 0one loc(iCte5 $ai $(lr sa( $ai 6(tin intinse5 '(6S n($e 'e a6e5 sa(5 a'a(#a$ ac($5 'e ase0ari $ai i$6ortante 'in 6artea loc(l(i. Inserate (nor ast%el 'e n($iri #lo3ale5 a'eseori tra'(se5 in 'oc($entele $e'ievale5 se eA6lica %ie 6rin sta'i(l $ai 6(tin evol(at 'e 'e0voltare si 'e in'ivi'(ali0are a localitatilor r(ra-e la o an($ita 'ata5 %ie5 $ai ales5 6rin sta'i(l relariv 6(tin avansat al 6atr(n'erii relatiilor 7(ri'ice in re#i(nea in ca(0a. Inca 'e la 6ri$ele lor atestari $e'ievale5 $(lte 'intre sate a( 'en($iri 'erivate 'e la n($e 'e 6ersoane c( s(%iA(l !e&c. !e&ti sa(5 $ai rar5 Wean. !eni. S8a a%ir$at ca aceste n($e 'e sate a( %ost create '(6a n($ele 55inte$eietor(l(i: lor. Tre3(ie %ac(ta insa 6reci0area ca5 eel 6(tin in an($ite 0one5 'en($irile 'e acest #en $entionate in 'oc($ente n( re6re0inta5 intot'ea(na5 n($ele eel $ai vec"i al sat(l(i. Ast%el5 in Mara$(res n( se 6oate s(r6rin'e 'oc($entar nici (n ca0 in care 'erivarea (n(i to6oni$ satesc 'intr8(n antro6oni$ sa %ie 'eter$inata 'e inte$eierea sat(l(i 'e catre cnea0(l e6oni$. De aceea5 in ast%el 'e i$6re7(rari5 n($ele 'e sate 'erivate 'in antro6oni$e n( o#lin'esc5 in %a6t5 'ecat 6roces(l 'e 6atri$oniali0are a ase0arilor. Dincolo 'e aceste o3servarii c( caracter $ai #eneral5 vala3ile in ceea ce 6riveste 'ain(irea in secolele FIIIQ FI) a $a7oritatii ase0arilor ce eAista( inainte 'e $i7loc(l veac(l(i al Flll8lea sa( vec"i$ea $ai $are a $(ltor sate atestate 'oc($entar 6entr( 6ri$a oara a3ia '(6a $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 6erioa'a c(6rinsa intre circa ?@.= si ?/.= s8a caracteri0at 6rin inte$eierea a n($eroase ase0ari noi. Prin'6al(l %eno$en care a av(t ca (r$are s6orirea n($ar(7(i 'e sate si in'esirea "a3itat(l(i ?8a constit(ic
? @
Mi"alIi5 (tplame. 6. .=. (I/ -. veac. <I. <II i<III. I5 6. @=>. / Zi$$er$ann8Yerner5 II5 6. @K/.
Fi#. ;? I$a#inea Marii Ne#re 'incr8o "arti inroc$ita 'c Pierro )escoi(c in at(il ?/?>.
Fi#. ;@ Harra Marii Ne#re atasara (nei l(criri a l(i Marino San('o ccl Batran5 reali0ara 6rin ?/@= 'e acesta sail 'e Pierro )esconre.
CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9>G asa8n($ita 55roire:5 ec"iva-an' c( 'es6rin'erea 'in o3stea sateasca eAistenta a ciitorv %a$ilii5 care s8a( ase0at5 'e o3lcei5 la 'istanta $ica 'e vatra vec"e a sat(l(i5 $te$ei$ o no(a ase0are. In $(lte ca0(ri5 loc(l no(l(i sat era 55($ani0at: inca 'intr8o e6oc anterioara5 6rin 6re0enta acolo a salas(rilor si a coli3elor %olosite se0onier in ti$6(l verii la %anate si la varac(l vitelor. Din aceasta ca(0a5 55roirea satelor: n( a l(at5 'e re#(la5 %or$ (n(i act 6recis 'ata3il5 ci s8a 'es%as(rat5 6entr( %iecare ca0 $ 6arte5 in ti$65 6e '(rat catorva #eneratii. Mentionarea 'oc($entarI a no(l(i sat a %ost 6rece'ata5 'e o3icei5 ' eAistenta sa in %or$e $ai 'e%inite. tnte$eierea 'e sate no4 6rin roirea satelor vec"i eA6lica5 s(3 ra6ort to6oni$ic5 a6ariti satelor86erec"i c( acelasi n($e5 'eose3ite 6rin a'7ective =9ic!9are1 'ec#i!4ou1 de$o&!d "it&1 de -Amp!de -oa&taG si5 in $o' eAce6tional5 c"iar #r(6(ri 'e trei sa( 6atr( sat invecinate 6(rtan' acelasi n($e5 'eose3&e 6rin a'7ective a'a(#ate n($el(i sa( 6rin %or$G 'i$in(tivala a (n(ia 'intre n($e. P'na la $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 6e intre# teritori( Transilvaniei5 n($ar(l satelor c( n($e 6erec"i a7(n#e sa re6re0inte .5K8<a 'in n($ar( localitarilor atestate 'oc($entar. Roirea satelor s8a 6ro'(s in a$an'o(a sens(rile2 'e la vale la 'eal5 6e %ir(l vailo sec(n'are in s(s5 in %(nctie 'e nevoile 'e 556a$ant 'e o#or: recla$at 'e s6or(l 'e$o#ra%( constant al e6ocii si 'e 6er%ectionarea te"nicilor a#ricole5 'ar si 'e la 'eal la vale in G 'o(a 7($atate a secol(l(i al FIH8lea si la ince6(t(l secol(l(i (r$ator5 can' se constatG co3orari ale vetrelor 'e sat 6e %ir(l vaii 6rinci6ale 'in re#i(nea res6ectiva5 6oate5 tn (neli ca0(ri5 tot
6rin 55roire:5 'atorita rol(l(i tot $ai i$6ortant casti#at 'e 'r($(nle 6rinci6alD a%late 'e8a l(n#(l a6elor $ari. Pe lan#a 55roirea: nat(rala a satelor a( eAistat si 'est(le stra$(tari %ortate5 initiate 'i $arii %e('ali 6entr( valori%icarea econo$ica a 'o$eniilor5 '(6a c($ a( eAistat Inte$eier 'e sate s6ri7inite 'e a(toritati5 6entr( cresterea venit(rilor si a 6(terii 'o$eniilor cetatilo re#ale. Ase$enea inte$eieri se re%lecta5 $ai ales5 6rin a6aritia (nor n($e 6erec"i 'B sate c( cali%icativ etnic =/omAnea&cd. ,ngitrea&ca. /mea&cA. (lti$(l 6entr( satele inte$eiatt c( r(teniD. Miscarile 'e 6o6(latie re%lecta5 'e $(lte ori5 si n($ele 'e sate5 la ori#ine 6oreclt colective c( n(anta ironica. Atri3(ite loc(itorilor 'in satele in%iintate $ai tar0i( 'e catrt loc(itorii satelor $ai vec"i 'in 6rea7$a5 aceste 6orecle %ac al(0ie la sit(atia econo$icG $ai 6recara a noilor veniti. S6re 'eose3ire 'e n($ele citate $ai inainte5 n($ele 'e sate 6rovenite 'in 6orecle n( 'a( in'icatii certe in le#at(ra c( localitatile 'e 6rovenien%a ale loc(itorilor lor5 ei 6(tan' %i ori#inari 'in re#i(ni 'i%erite5 $ai $(lt sa( $ai 6(tir $'e6artate. Pe 'e alta 6arte5 n($eroase sate n($tte E#aba Bc( 'i$in(tiv(l 0obitaG s(nt $entio8nate 'e8a l(n#(l vre$ii n( n($ai ca 55sate li3ere: Blat. $e'. 'illa libera. $a#". "zaba aluG. ci si ca sate noi B$a#". ,$ alu. #er$. 4eudor i si $ici B$a#". Ki& aluG si c"iar s(3 6orec& 'ai de Ei. Asa s(nt in 7('. H(ne'oara2 E#aba B$a#". E#dba. "ze5e&&zabad$a1 an(l ?/<@ villa D$ alivG1 E#aba de &ub +iati!0 B$a#". Koal$ao#dba. an(l ?9.. 6ass E#aba. ana ?9<? DaCdao#aba. an(l ?.@/ DaCdeCeCG1 E#aba!"ibi&el B$a#". E#aba&ibi&el. an(l ?/.S 4QQ %MPLINIRI STATALE Ki& "ebe&. an(l ?9/; 6oss. 7abat# aliuGL E#aba "treiului B$a#". "ztrigCo#dba. an(l ?/;@ Ki& alu. an(l ?99= 7abad al?aG1 0obtpi B$a#". 0obica. an(l ?9?? villa libera nomine ' Cz5itzG1 'aideii de 9unte H$a#". 'a$dei. an(l ?.?< DaCdao#dba. an(l ?.@/ YPZ*07e7CD etc. De re#(la5 localitatile n($&e E#aba era( sate Ist(ralnice sa( sit(ate in i$e'iata vecinatate a (nor sate $ai $an si ca atare $ai vec"i. Fa6t(l este 'ove'it 'e to6oni$e ca E#aba de &ub 9unte Bcat(n al sat(l(t /ait de 9ori : 7('. H(ne'oaraD si E#aba de &ub +iatra. ca si 'e co$6(se5 in care 'eter$inativ(l in'ica sa$l vecin5 'e care 55a6artine: O"a3a2 E#aba!@orgaci W 7('. Ti$is5 E#aba!9Atn5 W 7('. Catas8Severin5 E#aba!+onor : 7('. H(ne'oara. Toate acestea arata ca o"a3ele5 a caror instit(te era c(nosc(ta in s('(l Transilvaniei5 Banat si Tara Ro$aneasca5 %lin' atestata 'in secol(l al Fl)8lea5 era( si ele sate $ai noi5 sc(tite5 556rivile#iate: te$6orar5 in%iintate in con'&iile roirii satelor n($ite in #eneral 'aidei. Cresterea n($ar(l(i 'e ase0ari 'e 6e ter&ori(l Transilvaniei $ secolele FIII8FT)5 in ra6ort c( e6oca anterioara niarii inva0ii tatares( 'in anii ?@9?Q?@9@5 6oate %i a6reciata la circa ?.8@=a. )aloarea are5 'esi#(r5 'oar caracter esnC$ariv si se 3a0ea0a 6e c(noasterea $ai 'etaliata a real&atilor 'in an($&e re#i(ni #eo#ra%ic 'eli$itate. In aceasta ci%ra se c(6rin' in once ca0 &\ re%acerile 'e ase0ari 'iscr(se la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 6rec($ si ase0arile inte$eiate 'e catre no(l val 'e oas6eti re#ali sasi. In 0onele $ai 6(ternic a%ectate 'e eveni$entele 'in ?@9?8?@9@ si in 0onele 'e coloni0are saseasca5 n($ar(i ase0arilor noi tre3(ie sa %i re6re0entat circa @=8@.a 'in total5 6e can' in 0onele 6eri%erice ale Transilvaniei se 6are ca. valoarea 'e ?=8?.a ase0ari noi 6e '(rata (n(i veac re6re0inta5 la aceasta vre$e5 o ci%ra care 6oare %i l(ata in consi'erate. Oric($5 intre n(rneroasele 55sate 'is6ar(te: sa( 556(stiite:5 a caror lista 6oate %i intoc$ita 6e 3a0a %a6t(l(i ca ase0ari atestate c( (n n($e inainte 'e ?@9? n( se $ai intalnesc in 'oc($ente c( n($ele res6ectiv5 se #asesc $(lte localitati care5 'e %a6t5 a( con'n(at si eAiste s(3 (n alt n($e. M(lte 'in ase0arile a6arent noi5 atestate 'oc($entor 6entr( 6ri$a oara in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al FIII8lea sa( la ince6(t(l secol(l(i (rrnator5 s(nt in realitate sate c( $(lt $ai vec"i5 al caror n($e a %ost sc"i$3at 'e catre a(toritaci5 s%arsin' 6rin a %i acce6tat 'e catre localnici. In (nele ca0(ri5 'oc($ente' 'e cancelarie conse$nea0a eA6res sc"i$3area 'e n($e a ase0arH5 in sco6(l 6reri0arii sit(ariei sale 7(ri'ice. In (nele ca0(ri si in $o' s6ecial in re#i(nile c( loc(ire ro$aneasca 'ensa si o$o#ena si c( re'(s caracter %e('al5 sc"i$3area 'e n($e re%lecta 6roces(l 6atri8$oniali0arii satelor5 ca (r$are a intaririi lor 6entr( %a$iliile 'e cne0i. Inter6retate5 (neori5 ca re6re0entan' re0(ltat(l inte$eierii ase0arilor 'e catre ero(l e6oni$5 n($ele $(ltor ase0ari ro$anesti 'erivate 'in antro6oni$e il(strea0a5 in realitate5 trans%or$area (nor cne0i ro$ani 'in sta6ani %e('al4 acce6tati tacit 'e Re#at(l ar6a'ian in sta6ani rec(nosc(ri 'e a(toritatile Re#at(l(i an#evin. N($eroase eAe$6le 'in Mara$(res5 Tara Hate#(l(i5 Banat sa( 'in alte 0one 6ot %i $vocate in acest sens. CONST?TUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9>; Asa '(6S c($ cresterea n($ar(l(i 'e ase0ari atestate 'oc($entar n( are le#at(rc 'irects5 c( n($ar(i 'e ase0ari no( Inte$eiate5 ci re%lecta in $(lt $ai $are $as(n 6ro#resele 6roces(l(i 'e %e('ali0are5 tot asasi 556(stiirea: satelor tre3(ie inter6retata IIL in %iinctie 'e in%3r$atiile %or$ale ale 'oc($entelor 'e cancelarie5 ci 6rin anali0a sit(a'iloi concrete 'in %iecare. re#i(ne in 6arte. In aceste con'itii5 a6recierea n($ar(l(i total al ase0arilor eAistence in Transilvanis In 6erioa'a c(6rinsa intre $i7loc(l secol(l(i al FIII8lea si $i7loc(l secol(l(i (r$atoi n( 6oate 'e6asi sta'i(l (nor a6roAi$ari 6e care 'oar cercetarile viitoare le vor a'(ce cot $ai a6roa6e 'e valori reale. Ci%ra 'e @ .==8@ K== 'e ase0ari 6o$enite 'oc($ental 6ana in an(l ?/.=5 ci%ra in care se c(6rin' si ase0arile e%ectiv sa( 'oar a6arent 'is6ar(te5 re%lecta s&(atia 'in 0onele c( 6aro"ii catolice si 'in 0onele in care s8a( #enerali0at5 6ana la aceasca 'ata5 relatiile %e('ale.
In realitate5 n($ar(i ase0arilor eAistente in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al FI)8lea in teritoriile ro$anesti intracar6tice tre3(ie sa se %i sit(at intre / === si 9 === 'e sate. Aceasta valoare este in concor'antP c( ci%rele care a( 6(t(t %i sta3ilite 6entr( an($ite s(3'ivi0i(ni5 $ai intens cercecate in (lti$a vre$e5 6rec($ si c( in'iciile o%erite 'e 'oc($entele 'e cancelarie. Ast%el5 6entr( o 55tara: ca aceea a Mara$(res(l(i5 care oc(6a o s(6ra%ata 'e ?= === &$]5 'intre care insa 'oar @=8/=a c( alrit('inea c(6rinsa intre @@= si K.= $ si 'e' 6rielnica "a3itat(l(i5 conscata$ eAistenca5 6e la an(l ?/==5 a (n(i n($ar 'e >=8?== 'e sate. In invecinata Tara a Oas(l(i5 'e a6roa6e 0ece ori $ai $ica s(3 ra6ort reritorial5 'ar 6rocent(al c( $(lt $ai $(lte teren(ri 7oase c(6rinse intre $(nri $ai sc(n0i5 eAista( circa @. 'e sate 6e la an(l ?/==. In Tara Hate#(l(i5 inceleasa in sens eAtensiv5 c( 556ertinentele: ei5 'eci 6ana a6roa6e 'e M(res5 6e (n teritori( 'e circa / .== Ion@5 in care5 'atorita cli$ei $ai 3lan'e5 "a3itat(l a (rcat 6ana la alrit('inea 'e >==8? === $5 se a%la( 6e la an(l ?/== ca$ ?==Q?@= 'e ase0ari satesti5 'eci c( 6(tin $ai $(& 'ecat $tr8(n teritori( nor'ic 'e trei ori $ai incins. A6roAi$ariv >= 'e sate eAista( la ince6(t(l secol(l(i al Fl)8lea si in Tara Fa#aras(l(i5 inceleasa in sens(l sa( teritorial $ai lar#5 i$6re(na c( 0ona 'e la cot(l Olt(l(i. Pentr( 55tariie: sit(ate 6e versant(i vescic al M(ntilor A6(seni5 in 3a0in(l s(6erior ale celor trei Cris(ri si in eel al Barca(l(i5 6ot %i I(ate in consi'erate5 la aceasta vre$e5 ca$ /== 'e sate5 re6re0entan'5 a6roa6e eAcl(siv5 ase0ari ro$anesti. Aceasta ci%ra se con%ir$a 6rin %a6t(l ca la (n secol 'istanta 'e e6oca la care ne re%eri$5 in $o$ent(l intoc$irii (nor liste 'etaliate ale ase0arilor rinan' 'e an($ite 'o$enii sa( centre a'$inistrarive5 'oar intre Barca( si Cris(l Re6e'e5 'eci in nor'(l re#i(nii5 s(nt atestate 'oc($entar a6roa6e ?== 'e sate. Este vor3a5 in s6ecial5 'e 'o$eni(l cetatii Poiana Soi$(l(i 'e lan#a Ales'5 'o$eni( ale car(i sate se a%la( in re#i(nea 'el(roasa si 'e $(nte5 i$6a'(rita5 ra$asa 6ana la an(l ?9== in a%ara atenciei 'oc($entelor 'e cancelarie. Tot ca$ ?== 'e sate ro$anesti a6art$ea( la srars&(l secol(l(i al FI)84ea si 'e 'o$eni(l cetatii C"ioar(l(i5 'o$eni( i'entic c( Tara C"ioar(l(i si a La6(s(l(i5 ci%ra ce 6oate %i ra6ortata5 c( o oarecare 'i$in(are si la nivel(l cronolo#ic al an(l(i ?/==. C IMPUNIRISTATALE Un ase$enea $o' 'e a6reciere a vec"i$ii satelor 'in c(6rins(l acestor 55tari: ro$anesti si5 i$6licit5 a n($a$l(i 'e ase0ari eAistente in 6erioa'a anterioara atestarii lor 'oc($entare in'ivi'(ali0ate5 este s6ri7init si 'e s(r6rin0atoarea sta3ilitate in ci$6 a "otarelor si c"iar a verrelor $(ltor sate 'in aceste 0one5 %a6t 6er%ect eA6lica3il 6rin caracter(l tra'itional al vietii sociale. Pe 6lan Iin#Iis(c5 aceste 55tari: se caracteri0ea0a5 'e alt%el5 6rintr8o re$arca3ila (nitate5 6rin 6artic(lar4 tati 'is'ncte5 re6re0ennite5 n( o 'ata5 6rin ar"ais$e 'e a6recia3ila vec"i$e5 int'inite in #ra$l 'e toate 0ilele5 ca si in to6oni$ie. Ast%el5 in Tara Hate#(l(i5 %in(t care a a'a6ostit o'inioara ca6itala Daciei ro$ane5 6e lan#a caracter(l conservator al #rai(l(i5 s(nt 'e se$nalat n($iri ar"aice 'e sate5 6rec($ /Au de 9ori. 6o6(lar /i de 9oare B'e relevat ai' #en$v(l constr(it c( 6re65 !de si 6i. !moare. lat. molaeG. /an B2rbat. 6(s in le#at(ra c( constr(ctia latina '(nareana tar0ie /ivu& Barbato. ce 6re0inta %(0i(nea 'ativ(l(i si a #enitiv(l(i5 s(3 %or$a 'ativ(l(i5 si altele. Tinan' sea$a 'e ase$enea realitari locale5 se 6oate a6recia ca in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea si in 6ri$a 7($atate secol(l(i (r$ator5 In 55tarile: 'e la $ar#i$le Transilvaniei5 'in Banat si 6ana in Mara$(res si Oas5 eAista( ca$ ? .==8? >== 'e ase0ari satesti. Ele avea( (n "a3itat a6roa6e o$o#en ro$anesc5 6rocent(l 'e ase0ari no( inte$eiate in c(6rins(l lor5 c"iar in aceasta e6oca5 'e catre colonisti straini5 asa8n($&ii 55oas6eti re#ali:5 6(tan' %i a6reciat la .8?=a5 6e te$ei(l s&(ariei 'in (nele 0one st('iate $ai In 'etali(. Pe 'e alta 6arte5 lista 'e 'eci$a 6a6ala 'in anii ?//@8?//<5 a$$tita 'e7a5 en($era a6roa6e ? === 'e 6aro"ii catolice 6e teritori(l Transilvaniei?5 ci%ra care n( 6oate %i c( $(lt in%erioara n($ar(l(i real al satelor $a#"iare5 sec(iesri si sasesti eAistente in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea5 c"iar 'aca5 6rinci6ial5 ar $ai tre3(i a'a(#ate la ea colectivitatile li6site5 in acel $o$ent5 'e 6reot si acelea care5 'in 'i%erite alte $otive5 a( sca6at stran#atorilor 'eci$ei. Oric($5 n( tre3(ie (itat %a6t(l ca. in (nele sate c( 6aro"ii catolice traia si 6o6(latie orto'oAa ro$aneasca5 $ai ales in acelea inte$eiate 'in initiativa (nor $an %e('ali5 care a( a'(s 6e 'o$eniile lor ele$ente 'iverse s(3 as6ect etnic Avan' in ve'ere aceste constatari5 ci%rele5 a6roAi$ative5 6entr( n($ar(l ase0arilor 'in 'i%eritele 0one ale Transilvaniei5 6rec($ si n($ar(l ase0arilor atestate in "Cstele 'in ?//@8?//< 6ot consrit(i o 3a0a 6entr( a6recierea n($ar(l(i total al loc(itorilor si c"iar 6entr( 6rocenta7ele etnice ale 6o6(lariei transilvanene 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea si 'in 6ri$a 7($atate a secol(l(i (r$ator. In a%ara celor circa ? .==Q? >== 'e sate 'in 0onele oc(6ate 'e 55tarile: ro$anesti 'e 6e c(6rins(l Transilvaniei si a celor circa ? === 'e sate re6re0ent'n' 6aro"ii catolice5 $ai tre3(ie a$inrite satele ro$anesti 'in aceeasi 0ona centrala si 'in ca$6ie a7(nse in 'e6en'ents %e('ala5 li6site5 'eci5 la aceasta vre$e5 'e o or#ani0are a'$inistrativ87(ri'ica 6ro6rie. N($ar(l acestora 'in (r$a 6oate %i a6reciat c( %oarte $are 'i%ic(ltate5 'ar5 in sta'i(l act(al al cercetarilor si tinan' sea$a 'e realitarile o#lin'ite 'e 'oc($entele 'in e6oci ceva $ai noi5 se 6oate5 tot(si5
(I/ -. veac. <I'. III5 6. 9?8@./.
CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9;? acce6ta o ci%ra c(6rinsa intre .== si >== 'e sate a%late in aceeasi s&(ar7e. In aceasta (lti$o cate#orie tre3(ie incl(se si aVe0arile a6artinan' (nSr colectivita6 alo#ene5 6ecene#iloE sa( val(rilor tar0ii slave5 in s6ecial r(tene5
'intre care (nele s8a( ro$ani0at in 'eceniils (r$atoare5 lasan' (r$e in to6oni$ie. In ceea ce.6riveste $ari$ea satelor transilvanene 'in secolele FIIIQFI)5 ci%rele acce6tate 'e catre 'i%eriti cercetatori ai 6ro3le$ei varia0a intre $e'iile 'e ?<8?> si .=8K= 't #os6o'arii in %iecare sat. In 0onele 'e ca$6ie si 'e &e&. satele era( $ai $an s(3 ra6orta 6a6(laraei 'ecat in 0onele 'e 'eal si in re#i(nile 'e $ar#ine ale Transilvaniei. Acce6tan' o $ari$e $e'ie 'e @. 'e #os6o'arii 6entr( cele / ===8 9 === 'e sate 'in secolele F-II8FI) si socotin' 6entr( %iecare %arnilie 55clasica: (n n($ar $e'i( 'e 95/P95. 6ersoane5 re6re0entan' 6arinrii5 cei 'oi co6ii necesari conservarii s(3stantei 3iolo#ice a colecrivitatii si al treilea co6il5 %ara 'e care c( #re( 6oate %i vor3a 'e (n s6or5 a'a(#an' la aceste ci%re 6o6(latia 'in orase si alte cate#orii 'e loc(&ori5 sit(ati in a%ara ase0arilor satesti si orasenesri 6ro6ri(80ise5 c($ ar %i $anastirile sa( cetar7le5 a7(n#e$ 6entr( intrea#a Transilvanie la o 6o6(latie ce 'e6asea ci%ra 'e .== === 'e loc(itori. Aceasta ci%ra este in concor'ant4 atat c( or'inea 'e valoare5 cat si s(3 as6ect(l lo#icii istorice5 c( ci%rele avansate 6entr( alte re#i(ni ale E(ro6ei Centrale si c( cele care a( %ost l(ate in consi'erate 6entr( Intre#(l Re#at $e'ieval (n#ar5 'e la ince6(t(l secol(l(i al FT)8lea. In ca'r(l acestor ci%re5 6o6(latia ro$aneasca tre3(ie sa %i re6re0entat5 s(3 as6ect n($eric5 o 6ro6ortie 'e circa K.a 'in total(l 6o6(lariei transilvanene5 cores6(n0atoare 6rocent(l(i re6re0entat 'e ase0arile ro$anesti in ansa$3l(l "a3itat(l(i transilvanean 'e 6e la an(l ?/==. In 6erioa'a c(6rinsa intre $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea si $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 'incolo 'e s6or(l %iresc c(6rins intre ?=a si @=a al n($ar(l(i ase0arilor si al loc(itorilor5 "a3itat(l transilvanean n( a Inre#istrat $o'i%icaAi si trans%or$ari s(3stantiale. Stiri ra0lete 'in 'oc($entele anterioare an(l(i ?/.= si5 $ai ales5 'in acelea ceva $ai tar0ii5 in%or$arii to6oni$ice5 anali0a to6o#ra%ica a n(cleelor initiale ale ase0arilor care a( 'ain(it 6ana in 0ilele noastre5 ca si re0(ltatele cercetarilor ar"eolo#ice sa( ale celor etno#ra%ice5 6er$it (nele 6reci0ari as(6ra str(ct(rii ase0arilor 'in aceasta vre$e. Cel $ai ras6an'it ti6 'e ase0are a %ost sat(l 55'e8a l(n#(l 'r($(l(i: sa( 55'in vale:5 c( #os6o'ariile relativ a6ro6iate5 'is6(se 6e cele 'o(a Iat(ri ale (n(i 'r($ $ai i$6ortant sa( 6e cele 'o(a $al(ri ale (nei a6e5 'e8a l(n#(l careia (rea (n 'r($ 'e i$6ortanta locala. A'eseori5 aceste sate avea( si (na sa( 'o(a (lir.e sec(n'are5 c( casele 'is6(se 6e (n sin#(r ran' sa( 6e 'o(a ran'(ri. In or'inea %recventei5 eel 'e8al 'oilea ti6 'e sat .era eel c( #os6o'ariile 'is6ersate si 'isociate5 sit(ate la 'istante $ari (nele 'e altele5 'e o3icei in #r(6(ri c(nosc(te s(3 n($ele 'e 55cran#(ri:5 o#lin'in' relariile 'in interior(l o3scii satesti. Acest ri6 'e sat caracteri0a5 in s6ecial5 0onele i$6a'(rite sa( c( relie% variat5 6rec($ si 0onele 'e 6o'is inalt. Atat 6ri$(l5 cat si al 'oilea ti6 'e sat era( li6site 'e (n centr( 6ro6ri(80is5 6(nct(l central al ase0arii %(n' 3iserica 'in localitate. 9;@ IMPUNIRI STATALE Foarte n($eroase era( in aceasta vre$e si ase0arile a6artinan' cel(i 'e8al treilea ti65 acela al satelor concentrate sa( a#lo$erate5 c( #os6o'ariile 'is6(se in $o' re#(lar (na lan#a a&a5 6e cele 'o(a lac(ri ale (litei 6rinci6ale5 6rec($ si 6e (na sa( $ai $(lte (lite sec(n'are5 c( (n(l sa( 'o(a. ran'(ri 'e case. Ase$enea sate avea(5 'e o3icei5 si (n s6ati( central necla'it5 (n'e se or#ani0a tar#(l5 6entr( ca0(rile can' ase0area 'is6(nea 'e (n ase$enea 6rivile#i(. Tot ai'5 in centr(l ase0arii sa( 6e o ri'icat(ra inve'nata5 care 'o$ina centr(l5 se a%la 3iserica. Ase$enea sate caracteri0a(5 in s6ecial5 0onele 'e ca$6le si 0onele 'e coloni0are saseasca 'e '(6a $i7loc(l secol(l(i al Flll8Iea. Dar ele$ent(l 'eter$inant 6entr( eAistenta (n(ia sa( alt(ia 'intre ti6(rile 'e ase0ari n( a %ost atat criteri(l etnic5 cat eel #eo#ra%ic5 %or$ele 'e relie% si con'itiile $e'i(l(i nat(ral o3li#in' la a'o6tarea ti6(l(i a'ecvat 'e ase0are. Evol(tia str(ct(rii satelor in aceasta 6erioa'a5 ca si in aceea (lterioara5 a %ost caracteri0ata 6rin tre6tata 55in'esire: a ase0arilor5 6rec($ si 6rtntr8o ten'inta $ai #enerals a satelor a6artinan' 6ri$elor 'o(a ti6(ri 'e a se a6ro6ia sa( 'e a a'o6ta str(ct(ri ase$anatoare c( cele ale satelor concentrate si a#lo$erate. 6argtirile &i ora&ele transilvanene5 a6aritii rare si c( caracter inci6ient In 6erioa'a anterioara $i7loc(l(i secol(l(i al Flll8lea5 a( 'evenit5 '(6a aceasta 'ata5 o realitate econo$ics.5 so'ala si 'e$o#ra%ica5 c( oarecare 6on'ere in ca'r(l "a3itat(l(i 'in teritoriile ro$anesti intracar6atice. Pina la $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea s(nt 6o$enite5 'oc($entar5 6e teritori(l Transilvaniei (n n($ar 'e // tar#(ri sa( orase5 ceea ce n( re6re0inta 'ecat circa ?a 'in n($ar(l total al ase0arilor. Dar5 eel 6(tin (n n($ar e#al 'e ase0ari satesti $ai i$6ortante5 c"iar 'aca n( s(nt atestate ca tar#(ri5 'eoarece n( se 3(c(ra( 'e 6rivile#iile res6ective5 $'e6linea(5 in realicate5 6rin activitatea econo$ica5 $estes(#areasca si co$erciala 'in ca'r(l lor5 %(nctia (nor tar#(ri5 care 6olari0a( interesele le#ate 'e econo$ia 'e sclii$3 'in 0ona incon7(ratoare. Se 6oate5 'e'5 a6re'a ca @Q/a 'in ase0arile e6ocii avea( stat(t(l 'e ase0ari (r3ane si se$i(r3ane sa( in'e6linea( %(nctiile (nor ase0ari (r3ane5 acest 6rocent %(n'5 in $o' 6ractic5 e#al cel(i conte$6oran 'in centr(l si 'in s('8est(l E(ro6ei. Pe lan#a orasele $ai $ari si $ai i$6ortante ale e6ocii anterioare5 centre 6olirice5 a'$inistrative si 3isericesti5 ca Ora'ea5 Cena'5 Al3a I(lia sa( Si3i(5 6(ternic lovite in ti$6(l inva0iei tataresti 'in ?@9?8?@9@5 'ar 'es6re a caror re%acere in 'eceniile (r$atoare 6ose'a$ n($eroase in%or$atii5 a6ar ac($ $(lte ta#(ri si orase noi =oppidn etcivitate&G. eA6resie a 6ro#reselor #enerate inre#istrate 'e societatea transilvaneana. Unele 'intre ele5 ca
Si#"isoara5 Me'ias5 Brasov si Bistrita5 is I a( ince6(t(rile vietii (r3ane in le#at(ra c( coloni0area saseasca 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8lea si 6rovin5 %oarte 6ro3a3il5 'in trans%or$area (nor ase0ari $o'este c( rost(ri a'$inistrative si $ilitare ale re6re0entantilor locali ai re#alitarii. Ase$enea ince6(t(ri a( %osc con%ir$ate 'e cercetarile 'e la Me'ias si Si#"isoara. Alte ase0ari c( caracter (r3an5 in s6ecial tar#(rile5 a( cresc(t in aceasta vre$e 'in ase0ari satesti $ai vec"i5 a caror i$6ortanta a s6orit 'atorita 'r($(rilor co$er'ale 6e care se a%la( sa( a res(rselor econo$ice 'in res6ecriva re#i(ne. Dar5 asa c($ $(lte ase0ari CONST?TUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9;/ c( caracter se$i(r3an5 'e tar#5 n( a6ar in 'oc($ente c( sit(atia 7(ri'ica cores6(n0atoare sit(atiei atestate 'e 'esco6eririle ar"eolo#ice sa( 'e alte cate#orii 'e in%or$atii5 tot asa $(lte ase0ari atestate 'oc($entar ca avan' 're6t 'e tar# n( a( 'evenit tar#(ri 6ro6ri(80ise 'ecat $(lt '(6a 'ata in%or$atiei 'oc($entare. Preva0(t la ?@=/ c( 're6t 'e tar#5 C(leser(l 'in a6(s(l Bi"o$l(i n( s8a trans%or$at in tar#5 a'ica in ase0are se$i(r3ana5 'ecat in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al F)8lea?. O cate#orie a6arte a ase0arilor (r3ane a( re6re0entat8o localitarile $iniere5 Inc(ra7ate 6er$anent 'e re#alitate5 'atorita venit(rilor i$6ortante 6e care i le a'(cea(. 55Oras(l: Ro'na5 Iovit 'e tatari in ?@9?5 6are a se %l re%ac(t 'est(l 'e re6e'e5 'eoarece in an(l ?@.S 'is6(nea 'in no( 'e 're#atori 6ro6rii5 7(0i si 7(rati =$udice& et $uratFG. care con%ir$a(5 la aceasta 'ata5 o tran0actie i$o3iliara@. De0voltata in le#at(ra c( ocnele 'e sare 'in a6ro6iere5 T(r'a5 $entionata ca urb& in secol(l al Fl8lea5 este se$nalata si ea ca oras la ?@;<5 in ti$6 ce Baia Mare si Baia S6rie5 orase $iniere 'in nor'(l Transilvaniei5 s(nt 6o$enite in calitate 'e oras in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea5 la ?/@;/. Pat$ ani $ai 'evre$e5 in ?/@.5 o alta ase0are $iniera5 aceea 'e la Baia 'e Aries5 este atestata 'oc($entar ca oras re#al9. Deceniile trei5 6atr( si cinci ale secol(l(i al Fl)8lea a6ar5 'e alt%el5 in l($ina atestarilor 'oc($entare5 ca %iin' o a'evarata 556erioa'a 'e er(6tie: a vietii (r3ane 'in Transilvania. Datele atestarilor 'oc($entare n( tre3(ie l(ate5 tot(si5 $ sens %oarte strict5 'eoarece5 c"iar 'aca (n 6rivile#i( re#al c( caracter orasenesc a %ost 'e nat(ra sa inc(ra7e0e sta3ilirea 'e noi loc(itori in ase0area 6rivile#iata si 'eci sa inc(ra7e0e (n s6or 'e$o#ra%ic5 $(lte 6rivile#ii a( (r$at5 'esi#(r5 (nor 6ro#rese anterioare5 con8s%intin' o realitate eAitentS la 'ata e$iterii lor. As(6ra $ari$ii ase0arilor c( caracter (r3an 'in secolele FHI8FT) s(nte$ 'est(l 'e 6(tin in%or$ati5 iar (tili0area ci%relor $ai tar0ii tre3(ie %ec(ta5 in acest ca05 c( %oarte $(lti 6r('enta5 c(nosc(t %(n' %a6t(l ca in 'o$eni(l "a3itat(l(i (r3an5 $(lt $ai $(lt 'ecat in eel al "a3itat(l(i r(ral5 s8a( 6(t(t 6ro'(ce $o'i%icari $ai i$6ortante in ti$6 sc(rt. Orastie5 care in 6ri$a 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea era a3ia la ince6(t(rile 'e0voltarii sale (r3ane5 avea in ?//9 (n n($ar 'e //9 55%($(ri: B#os6o'ariiD5 ce ec"ivala( c( ? 9==8? .== 'e loc(itori.. Ase0area n( se 'eose3ea %oarte $(lt5 s(3 ra6ort(l n($ar(l(i 6o6tr&tiei5 'e satele $ari sit(ate in 0ona 3o#ata 'e coloni0are saseasca 'e 6e c(rs(l $i7loci( al M(res(l(i5 'eoarece5 la aceeasi 'ata5 sate vec"i ca Ro$os5 I#"i( si Crica( avea( @..5 @.< si ?>> 'e #os6o'arii. Este %oarte 6ro3a3il ca la ince6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 ci%ra 'e / ===8/ .== 'e loc(itori sa n( %i %ost 'e6asita nici c"iar 'e orasele cele $ai i$6ortante ale Transilvaniei5 centre e6isco6ale si a'$inistrative5 6rec($ Ora'ea si Al3a I(lia. Fiin'5 'eci5 $ai $i'
? @
Ibidem. veac. <I. <II&i<III. I5 6. @<. Ibidem. veac. <III. II5 6. ??.. / Ibidem. 6. /<KG veac. <I'. II5 6. @>;8@;=. 4 Ibidem. veac. <I'. II5 6. ?.=. 8 Ibidem. I,. p. 341!342.
9;9 IMPLINIRI STATALE 'ecat (nele 'intre tar#(rile 'in ev(l $e'i( 'e0voltar sa( 'ecat satele act(ale5 orasele se 'eose3ea( insa 'e celelalre cate#orii 'e ase0ari 6rin str(ct(ra si 6rin as6ectele e'ilitare si (r3anisrice5 caracteristice activitatilor econo$ice si sit(atiei a'$inistrativ87(ri'ice 6e care o avea( ca (r$are a 6rivile#iilor re#aleG ceva $ai 6o6(late era( orasele Brasov5 Si3i( si Cl(7. A6artinan' ti6(l(i 'e ase0ari concenrrate si a#lo$erate5 orasele c(6rin'ea( stra0i sa( (lite $ai n($eroase5 'is6(se ra'iar8concentric sa( liniar. In'eletnicirile a#ricole5 6racticate in s(3si'iar 'e oraseni in ev(l $e'i(5 %acea( ca #os6o'ariile acestora sa 'is6(na si 'e cate o 6arcela 'e teren5 6lasata5 'e o3icei5 in s6atele casei 'e loc(it5 necesara a'a6ostirii ani$alelor si 'e6o0itarii inventar(l(i a#ricol si a recoltei. Aceste 6arcele 'e teren5 'est(l 'e $ari in secolele FIII8FI)5 s8a( $icsorat5 (lterior5 6rin 'ivi0i(ni5 in vre$ealn care 0i'(rile oraselor a( 6(s o6reliste eAtin'erii lor teriroriale. Fiecare oras 'is6(nea 'e o 6iata =platedG. care era sit(ata in centr(l ase0arii5 %ie 6rin ale#erea 'e la ince6(t a loc(l(i si a or#ani0arii loc(irii in %(nctie 'e acesta5 %ie 6rin restr(ct(rarea5 tre6tata5 a loc(irii5 in ca0(l tar#(rilor si a oraselor cresc(te 'in orase $ai vec"i. In 6iata sa( la $ar#inea 6ietei se #asea( cla'irile o3stesti ale colec'vitatii5 in 6ri$(l ran' 3iserica5 a6oi cla'irea s%at(l(i orasenesc5 6e care5 la aceasta vre$e 'e ince6(t a vietii (r3ane5 o 6(te$ 6res(6(ne a %i %ost n( c( $(lt 'eose3ita 'e casele orasenilor instariti. Tot aici se #asea( (nele constr(ctii In le#at(ra c( activitatea econo$ic4 a orasenilor5 'e6o0ite5 "ale 'e co$ert5 6rec($ si alte cla'iri 6(3lice. In%or$atii $ai 'etaliate as(6ra acest(i #en 'e cla'iri n( 'etine$ 'ecat 'in vre$ea (lterioara $i7loc(l(i
secol(l(i al Fl)8lea5 'ar eAistenta lor si in e6oca la care ne re%eri$ este asi#(rata 'e atestari5 ca aceea 6rivin' 3i3lioceca 'e la Si3i( 'in an(l ?//= sa( s6&al(% 'e la Bistrita5 'e la s%arsit(l secol(l(i al FIlI8lea4. In orase eAista(5 'e ase$enea5 $anastiri5 in s6ecial ale or'inelor 'o$inican si %ranciscan5 iar activitatea c(lt(rala si s6irit(a-a 'in c(6rins(l ase0arii se 'es%as(ra s(3 e#i'a acestor ase0a$inte. EAce6tan' 3isericile si cate o rara constr(ctie 'e 0i'5 ca t(rn(l8loc(inta 6o$enit5 In ?@K>5 la Ro'na5 intr8o c(rte a (n(i co$ite c( cla'iri i$6re7$(ite 'e le$n@5 constr(ctive 'in orasele transilvanene 'e 'inainte 'e $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea a( %ost %ic(te 'in le$n si 'in li6it(ra 'e 6a$ant5 c( 'o(a sa( rareori c( trei inca6eri5 'eas(6ra (nei 6ivnite5 ce servea ca 'e6o0it. Atestarea 'oc($entarI a 6ri$elor case ri'icate 'in 0i' 'e 6iatri sa( 'e cara$i'a se 6lasea0a 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 ince6(t(rile ar"itec$rii (r3ane 'e 0i' 6(tan' %i 6lasate c( 'o(a8trei 'ecenii $ai 'evrenie. Ra6ort(l 'intre ar"itect(ra 'e le$n si ar"itect(ra 'e 0i' in ca'r(l ansa$3l(rilor (r3ane a ince6(t sa se sc"i$3e5 tre6tat5 in %avoarea celei 'in (r$a5 'oar o 'ata c( a6aritia %orti%icatiilor orasenesti 'e a$6loare. Aceste %orti%icatii (r3ane anterioare $i7loc(%(i secol(l(i al Flll8lea a( %ost in #eneral 'e ti6(l val(l(i 'e 6a$ant c( sant si 6alisa'a5 6(nctele 'e re0istenta %(n' re6re0entate
? 2
Ibidem. veac. Kill. II5 6. 9=>. Ibidem. 6. ??..
CONSTITUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE 9;4 'e cetati re#ale5 a%iate la $ar#inea ase0arii 6ro6ri(80ise5 sa( 'e 55castelele: 'in interior( ase0arii5 a6artin'n' tot re#el(i sa( e6isco6(l(i5 in ca0(l oraselor8centre e6isco6ale. Foart 6ro3a3il ca la (n ase$enea centA( e6isco6al %orti%icat se re%era si $enti(nea 55cetarii Ora'ea5 constr(ita 'in 0i' si 'in le$n5 atacata si c(cerita in ?@9? 'e catre tatari?. D(6a $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea a6ar in Transilvania %orri%icatiile orasenesi 6ro6ri(80ise5 care5 s6re 'eose3ire 'e cetatile si castelele 'e re%(#i(Q se'ii ale (nor a(toritai laice sa( 3isericesri Q 5 a6ara( c"iar ase0area (r3ana in ansa$3l(l ei. Cel $ai vec" eAe$6l( c(nosc(t este 6ri$a incinta a oras(l(i Si3i(5 ri'icata la sErsit(l secol(l(i a Flll8lea in 7(r(l Pietei Mici si incl(0an' %orti%icatia 'e re%(#i( constr(ita anterior5 'ai 6ro3a3il5 tot '(6a inva0ia $on#ola:5 in 7(r(l 3isericii 6aro"iale. Acest 0i' 'e incinta5 'i la s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 avea 6e trase( no(a t(rn(ri si tre3(ie sa %i %ost5 inca 'ii vre$ea inaltarii l(i5 ins(%icient 6entr( a c(6rin'e intrea#a 6o6(latie a oras(l(i. Uneli 'intre cartiere a( ra$as in a%ara sa sa(5 a6ar(te in 0ona eAtra$(rana a Si3i(l(i in 6ri$G 7($atate a secol(l(i al Fl)8lea5 a( %ost incon7(rate5 sc(rta vre$e '(6a $i7loc(l acest( veac5 la ?/.<8?/KK5 c( (n no( 0i' 'e incinta. Pentr( celelalte orase transilvanene n( 'is6(ne$ 'e in%or$atii 6rivin' ri'icarea (no %orti%icatii 'e a$6loare5 'esi e&te 'e 6res(6(s ca eveni$entele 'e la $i7loc(l secol(l( al Flll8lea n( a( ra$as %ora e%ect. Oric($5 $area e6oca a constr(ctiilor 'e%ensive orasenest 'in Transilvania se 6lasea0a in a 'o(a 7($atate a secol(l(i Fl)8lea si se #enerali0ea0G in eel (r$ator5 in 6erioa'a a6aritiei si a cresterii 6ericol(l(i t(rcesc. Cetatile si %orri%icatiile 'e 'i%erite ti6(ri5 ri'icate in 6erioa'a c(6rinsa intre $i7loc( secol(l(i al Flll8lea si $i7loc(l secol(l(i (r$ator5 a( in%l(e$at5 intr8o $as(ra nota3ila "a3itat(l 'e 6e teritori(l Transilvaniei. Mostenite 'intr8o eta6a istorica anterioara5 'ai ra$ase inca in %olosinta5 556risacile: a( re6re0entat (n ti6 intr(catva a6arte 'e intarit(ri 6e care 'oc($entele larinesti le n($esc indagine& si care cores6(n' ter$en(l(i $a#"ia7 gCep i. For$ate 'in in#ra'it(ri 'e co6aci si val(ri 'e 6a$ant5 sit(ate 6e inalti$i5 la $ar#in2 'e 6a'(ri si a'eseori la intersectii i$6ortante 'e 6lai(ri5 in $(nti5 aceste 6risaci5 can a( lasat n($eroase (r$e in to6oni$ie5 $arca(5 'e re#(la5 "otar(l (nor 6rovincii intre#i. (n'e o3stile 'e tarani li3eri avea( (n rol 6re6on'erent. Prisacile Tarii Mara$(res(l(l 'e 6il'a5 $ai era( %olosite catre s%arsit(l secol(l(i al Flll8lea5 %(n' 6o$enite la ?@<? =indrtgine& &ilvae 9aramarouG intr8(n 6rivile#i( re#al@5 iar S6inii si Prisaca 'in 0ona Caranse3es(l(i5 era( $enrionate5 inca 'e la $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 in 6osesia voievo'(l(i loan 0is L(6c"in. Dar ele$ent(l no(5 caracteristic e6ocii 'e care este vor3a aici5 I8a re6re0entat ras6an8'irea cetatilor 'e 0i'. I0voarele scrise 6o$enesc5 6ana 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 earn ?@= 'e cetati5 acestea %iin'5 'e o3icei5 cetati re#ale sa( cetati no3iliare5 care5 'intr8(n rnotiv oarecare5 s8a( invre'nicit 'e atentia 'iverselor cancelarii. In realitate5 n($ar(l %orti%icatiilor tre3(ie sa %i %ost $(lt $ai $are5 'e eel 6(tin /==P9==. M(lte cetati re#ale5
? @
Ro#eri(s5 3miien m#embtle. in "cript. rer. 0ung.. II5 6. .<K si (r$. (1/ C5 veac. <III. II5 6. ?9..
4P; IMPLINIR? STATALE taranesti si %e('ale5 ale car3r (r$e s(nt 6astrate 6e teren si s(nt c( si#(ranta anterioare an(l(i a$intit5 n( ne s($2 c(nosc(te 'in 'oc($ents Pe 'e alta 6ane5 cea $ai $are 6arte a cetat(ilor %a$iliilor no3iliare5 i'enri%ica3ile 6e teren5 li6sesc5 'e ase$enea5 'in in%or$atiile sense a7(nse 6anii la noi. Soc(l 6ro'(s as(6ra constiintei conte$6oranilor 'e inva0ia $on#ola5 sla3irea tre6tata a 6(terii re#ale si 6erioa'a 'e anar"ie inte$a ce a caracteri0at (ltirnele 'ecenii ale secol(l(i al Flll8iea si 6ana catre an(l ?/@=5 can' s8a consoli'at 'o$nia re#el(i Carol Ro3ert5 a( Inc(ra7at aceasta ac'vitate constr(ctive N($eroase loc(ri $ai retrase si a6arate nat(ral5 neloc(ite in e6oca anterioara5 se 55($ani0ea0a: 6rin a6aritia cetatilor si intra in circ(it(l "a3itat(l(i transilvanean. Doc($entele 6o$enesc 'es6re -oc(ri 6otrivite inaltarii (nei cetati: in van0arile sa( 'aniile 'e $osii5 'ova'a a valorii 6e care a( a7(ns sa o ai3a ase$enea teren(ri a6arate nat(ral5 ne%olosire in
e6oca anterioara. Cea $ai $are 6arte a %orti%icariilor ri'icate in aceasta 6erioa'a se 'atorea0a initia(vei %e('alitatii laice si ecle0iastice5 %eno$en(l c(noscan' o #enerali0are teritoriala si (na socials5 In sens(l 6artici6ant si a $icii no3ili$i $a#"iare5 sasestl si ro$anesti la acest %eno$en5 in %or$e $ai $o'este5 a'ecvate 6osi3ilitStilor $ateriale ale res6ectivelor %a$ilii. Un 6ri$ ti6 'e %orti%icatie %a$iliala il re6re0inta t(rn(rile8loc(inta ri'icate 'in 0i'5 iar (neori 'oar 'in le$n 6e te$elii 'e 6iatra5 in interior(l sa( la $ar#inea ase0arilor satesti. 4n ca'r(l acest(i ti6 se 'istin#e si (n #r(6 'e %orti%icatii5 tot c( caracter 'e loc(inta 6er$anenta sa( te$6orara5 ri'icate 'eas(6ra 3isericilor5 6e altar(l acestora sa( in t(rn(l8clo6otnita. EAe$6lele s(nt n($eroase si 6ot %i i'enti%icte c( (s(rinta in ca'r(l $on($entelor 6astrate sa( In in%or$atiile 'in 'oc($ente. Ast%el5 #reav(l sas 'e la Calnic 8 E('. Al3a5 si8a ri'icat5 la 6(tina vre$e '(6a an(l ?@K>5 (n ase$enea t(rn8loc(inta si ca$ tot 'e at(nci tre3(ie sa 'ate0e si t(rn(l8loc(inta 'in a6ro6iere 'e !Tr3ova. In Mara$(res5 la C("ea Ba0i Bo#'an )o'aD5 Bo#'anestii ri'ica(5 '(6a $i7loc(l secol(l(i al Flll8lea5 (n t(rn8 loc(inta 'in le$n 6e te$elii 'e 6iatra5 c( 'i$ensi(nile 'e ; A ?@ $5 i'entic celor ale $on($ent(l(i 'in Calnic5 iar Can'estii 'in Ra( 'e Mori5 'in Tara Hate#(l(i5 si8a( constr(it5 6e la an(l ?/==5 3iserica 'e c(rte c( (n t(rn8 loc(inta5 sit(at 'eas(6ra altar(l(i. T(rn(l8Ioc(inta 'e la C"eresi#5 'e 6e $al(l Cris(l(i Re6e'e5 a %ast ri'icat inainte 'e ?@>> 'e catre %a$ilia Borsa5 iar la Ciacova5 in Banat5 se $ai 6astrea0a5 6e $al(l Ti$is(l(i )ec"i5 (n $on($ent ase$anator5 ri'icat cot catre an(l ?/== 'e %a$ilia Csalci. Un ai 'oilea ti6 'e %orti%icatie no3iliarS ?8a( re6re0entat cetatile 'e re%(#i(5 constr(ite la 'istanta $ai $are 'e ase0arile si 'e rese'incele c( caracter 6er$anent ale res6ectivelor %a$ilii. M(lte 'intre aceste cetati 'e re%(#i( a( ra$as s(3 %or$a (nor si$6le t(rn(ri8loc(inte5 a6arate5 event(al5 in $o' s(6li$entar 'e a$ena7ari 'e%ensive 'e 6a$int si 'e le$n. Altele a( %ost 6reva0(te 'e la 3(n ince6(t c( (n 0i' 'e incinta5 care 'eli$ita o s(6ra%ata $ica in 7(r(l t(rn(l(i8loc(inta. In s%arsit5 o alta 6arte a lor a evol(at5 in 'eceniile (r$atoare5 s6re cetati 6ro6ri(80ise5 6rin a'a(#area (nor c(r'ne si a altor cla'iri. Princre aceste cetati se a%la si cele ale e6isco6ilor5 ei insisi $ari %e('ali sta6ani 'e 'o$enii. CONSTITU?REA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATAT!ARE 9;2
J
B
0I
>
rr
B
a >
f\ tG
i
J
B
\
L
4 $ 76 -;
% r
1
I #
0 1 U i ** *
V 1
Fi#. ;/ Plan(l %orti%icaciilor 'in 6iatra 'in secolelc FIII8FI) 'e la C("ea BBo#'an )o'aD B?D5 !ar3ova BUrZ#enD B@D5 )(r6ar BZe3ernicD B/D5 Co&esti8Trasca( B9D si Pecresti B.D.
O ase$enea cetat(ie 'e re%(#i( si8a constr(it 6e valea Sinte(l(i5 la nor' 'e Ales'5 %a$ilia !ere#Ie5 %orti%icatia %iin'5 (lterior5 c(nosc(ta s(3 n($ele 'e cetatea Piatra Soi$(l(i. In s('(l Bi"or(l(i5 6e valea Soi$ilor5 %a$ilia Borsa si8a ri'icat5 ca$ tot at(nci5 o %orti%icatie ase$anatoare. N( 'e6arte 'e ea5 Ian#a Bei(s5 e6isco6ia 'in Ora'ea constr(ia5 la sc(rta vre$e '(6a $i7loc(l secol(i(i al Flll8lea5 cetatea Finis(l(i5 la $ar#inea (rias(l(i 'o$eni( 6ri$it 'e la re#ele Bela al I)8lea5 'o$eni( ec"ivalan' c( Intrea#a tara a Bei(s(l(i. E6isco6(l TransilIaniei si8a constr(it5 la ?@<K5 o cetate la Ta(ti5 n( 'e6arte 'e se'i(l
Fi#. ;9 Rcconsrit(ire a ansa$3i(l(i $onastic cistercian 'e la Carra.
Fi#. ;. Pers6ective si secti(ni lon#it('inale si transversale ale 3isericii 'in ca'r(l ase0a$anc(l(i $onastic cistercian 'e ia Carra.
CONST?TUIREA STATELOR ROMANESTI DE SINE STATATOARE
9;
Fi#5 ;K Pla$il cetar.U 'e la Colt5 7('. H(ne'oara5 'in secol(l al Fl)8lea5
'in A-3a l(lia al e6isco6iei si ca$ la aceeasi vre$e tre3(ie sa %i %ost constr(ita si cerateG 'e la Floresti5 lan#a Cl(75 c(nosc(ta s(3 n($ele 'e Cecatea Fecei5 ri'icata 'e aceeas 1e6isco6ie in le#at(ra c( 'o$eniile intinse 6e care le sta6anea in aceasta re#i(ne. In Tara Hate#(l(i5 cetatile Colt5 Ma-aiesti si Rac"itova a( %ost constr(ite 'e cne0ii ro$ani 'in Ra( 'e Mori5 Salas( 'e S(s si Dens(s5 la 'istante 'e cativa lcilo$etri 'e satele lor 'e rese'inta5 catre an(l ?/==5 s(3 %or$a (nor t(rn(ri8loc(inta sit(ate in loc(ri #re( accesi3ile. Tot 'e at(nci tre3(ie sa %i 'atat5 ca ceta%(ie re#ala 'e re%(#i(5 %a0a $ai vec"e a cetarii C"ioar(l(i. O 3(na 6arte a acestor cetat(i 'e re%(#i( no3iliare a a7(ns la ince6(t(l secol(l(i al FT)8lea in sta6anirea re#el(i5 ca (r$are a l(6telor 6(rtate 'e Carol Ro3ert si 'e 6arti0anii sai 6entr( insta(rarea 'inastiei an#evine In re#at(l Un#ariei. Este ca0(l cetatilor C"eresi#5 .== IMPLINIRI STATALE
Fi#. PT R(inelc cetari7 Severin(l(i 'in sccolelc FII?8FI). C"ioar5 Piatra Soi$(l(i5 A'rian5 Bolo#a5 )isca5 Ciacova si al $(ltor altora. In secol(l al Fl)8lea5 in eta6e inca n( 'est(l 'e 3ine c(nosc(te cronolo#ic5 ele a( %ost trans%or$ate in cetaci 6(ternice5 6rin a'a(#area (nor incinte 6reva0(te c( t(rn(ri si 3astioane. Con%iscarile (nor cetati no3iliare si trans%or$ area lor In cetaci re#ale a %ost (n %eno$en caracteristic ince6(t(rilor secol(l(i al Fl)8lea si5 in s6ecial5 0onelor 'e interior ale Transilvaniei. Alte cetaci re#ale5 ri'icace 'in te$elH la initiativa coroanei5 'atea0a 'incr8o e6oca ceva $ai ti$6(rie5 'in anii i$e'iat (lteriori inva0iei tatarilor si se a%la in s6ecial in 0onele 'e $ar#ine5 in sco6(l or#ani0arii si a6ararii acestor 0one. Dar tot at(nci a( %ost ri'icate 'e catre re#alitate sa( 'e catre re6re0entantii sai locali5 voievo'(l si co$itii5 (neie cetati 'in 0onele interioare5 'in centreie co$itatelor5 inloc(in' 6rin %orti%icatii 'e 0i'5 $ai $ici ca 'i$ensi(ni5 'ar $ai 6(ternice ca re0istenta5 $arile %orti%icatii 'e le$n si 'e 6a$ant ale e6ocii anterioare. Ast%el5 cetatea Devei5 care avea sa 'evina 6rinci6ala cecare a voievo'(l(i Transilvaniei5 a %ost ri'icata 6rin anii ?@.=8?@K=5 ea eAistln' la ?@K9?. La H(ne'oara5 %orti%icatia 'e le$n si 6a$ant 'e 6e 'eal(l Sa$6etr( a %ost a3an'onata si inloc(ita c( cetatea5 'ar(ita (lterior5 in ?9=;5 %a$iliei l(i Ianc( 'e H(ne'oara. Cetati re#ale a( %ost constr(ite5 tot
>
Ibidem. 6. ??;.
CONST?TUIREA STATEI.OR ROMANESTI DE SINE STATATOARE
.C
in aceasta e6oca5 'e catre re#alitare la S(3cetate8Hate#5 R(6ea5 Me"a'ia5 )alca(5 !o#an5 Un#(ras5 Cice( sa( Cetatea 'e Balta. In ceea ce 6riveste cetatile 'e "otar5 'e %el(l celor inaltate 'e re#alitate sa( 'e re6re0entantii sai la T(rn( Severin5 Sasriori 6e valea Se3es(l(i5 cetatea Sal#o 'e lan#a Si3i(5 Tilisca5 Brea0a5 Ta3la B(tii si in alte loc(ri5 'atele ri'ic/.rii lor n( s(nt si#(re 6e te$ei(ri 'oc($entare7 'ar anali0a lor ri6olo#ica5 6rec($ si (neie cercetari ar"eolo#ice $tre6rinse In ti$6(l 'in (r$a5 'ove'esc ca $area lor rna7oritate 'atea0a 'in a 'o(a 7($a:tate a secol(l(i al Flll8lea5 iacan' 6arte 'intr8(n 6lan or#ani0at al $onar"iei 'e a controla intrarile si iesirile 'in teritoriile 'e at(nci ale re#at(l(i. Prin #arni0oanele lor5 n( 6rea n($eroase5 'ar 6er8$anente5 aceste %orti%icatii a( $o'i%icat "a3itat(l 'in n($eroase 0one5 lan#a (neie 'intre ele a6aran'5 in 'ece8niile (r$atoare5 ase0ari no( inte$eiate. 9oldova. N($ar(l re'(s al i0voarelor scrise scan7eneste $(lt incercarea 'e a reconstit(i realitatile 'in s6ati(l est8car6atic 'in a 'o(a 7($atate a secol(l(i al Flll8Iea si 'in 6ri$a 7($atate a cel(i (r$ator. I0voarele sense 6rovin 'in s(rse straine si contri3(ie5 In $ai $ica $as(ra5 la c(noasterea concreta a %el(l(i in care isi '(cea( trai(l 0ilnic ro$anii 'e la rasarit 'e Car6ati Revine5 'e aceea5 in 6rinci6al ar"eolo#iei5 sarcina 'e a scoate la l($ina cat $ai $(l' ele$ente $ateriale ca6a3ile sa 'ea (n contin(e $ai 3o#at si $ai 6recis 6(tinelor stir sense5 care a(5 este 're6t5 eel 6(cin $erit(l 'e a se re%eri5 c( toata. neclaritatea lor5 ?G a6roa6e tot teritori(l stat(l(i %e('al 'e $ai tar0i( al Mol'ovei. Si intr8a'evar5 cercetarilt ar"eolo#ice5 in'i%erenc 'aca este vor3a 'e cercetari sisee$atice sa( n(rnai 'e rec(noaster 'e s(6ra%ata5 a( a'(s in (lti$a vrerne contri3(tii 'e sea$a. in acest sens. A&ezari rurale. Cate#oria 6rinci6ala 'e ase0ari in care ro$anii 'e la rasarit 'e Car6at traia( in 6erioa'a aratata era re6re0entata 'e sate. An($ite 6arcic(larita' ti6olo#ice5 6t care vo$ incerca sa le sta3ili$ Q 'eter$inate5 in 6ri$(l ran'5 'e caracteristici& $icro0onei #eo#ra%ice in care s(nt sit(ate acestea Q5 %ac insa ca i'enti%icarea in ceren a (r$elor acestor sate sa %ie 'i%icila si5 in consecinta5 c"iar at(nci can' aceste vesti#ii s($ 'esco6erite5 o 6r('enta $aAi$a cre3(ie sa caia(0easca sta3ilirea ti6(l(i si a 'i$ensi(niloi (nor ast%el 'e ase0ari satesti. I$6re7(rarile s6eci%ice in care s8a 'e0voltac societatea ro$aneasca 'e la est 'e Car6ati in 6ri$ele secole ale $ileni(l(i al II8Iea Q caracteri0ate 6rin trecerea 6este acest teritori( a (l'$elor 6o6(latii no$a'e Q a( 'eter$inat si ac($5 caracter(l 'e contin(itate $o3ila
Fi#. ;> Pli((il ceci%ii $e'ieval 'e la Siii#eor#i(8Trasci(5 secoiel FIII8FI).
.=@ hMPLINIRI STATALE a vieiii ro$jnilor 'e aici5 conce6t ce n( are ni$ic co$(n c( no$a'is$(l caracteristic vieiii atjtor etnii care a( oc(6at scena istoriei kn vre$ea res6ectivl. Princi6ala trlslt(rl a contin(itliii $o3ile constl 'in 'e6lasarea vetrelor 'e sat 6e (n teritori( 'eter$inat5 c( "otare vec"i mi c(nosc(te5 'e6lasare 7(sti%icatl 'e c(lt(ra cerealierl eAtensivl si 'e nesi#(rania 6oliticl kn e#all $ls(rl. Aceasta eA6licl $otiv(l 6entr( care cercetlrile ar"eolo#ice5 atjt cele siste$atice5 cjt mi cele 'e s(6ra%ail5 atestl kn %oarte 6(iine ca0(ri o contin(itate nekntrer(6tl 'e loc(ire kn aceleami 6(ncte5 $ai eAact s6(s 6e aceleami vetre5 vre$e 'e $ai $(lte secole5 'in kntrea#a 6erioa'l anterioarl a inva0iei $on#ole 6jnl kn a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea. kn sc"i$35 kn $area $a7oritate a ca0(rilor5 contin(itatea 'e loc(ire 6e aceleami vetre se #enerali0ea0l5 kn s6ecial 'in a 'o(a 7($ltate secol(l(i al FlII8-ea5 %eno$en(l %iin' 6(s kn le#lt(rl c( $o'i%icarea con'iiiilor 'e viail ale societliii 'e Ia rlslrit 'e Car6aii5 6e $ls(ra 6ro#res(l(i econo$iei mi 6e $ls(rl ce re#i$(l 'o$inaiiei $on#ole sll3ea kn intensitate mi kmi 6ier'ea 'in caracter(l sl( violent. C"iar kn ast%el 'e con'iiii5 este 6osi3ill 6reci0area cjtorva arii 'e $ai kntinsl loc(ire. In 0ona cea $ai 'e s(' a Mol'ovei5 i0voarele scrise eAterne n( lasl nici (n '(3i( as(6ra eAisteniei (nei 'ense loc(iri ro$jnemti5 a (nei 6o6(laiii s(6(se kncerclrilor 'e catolici0are5 6rin inter$e'i(l e6isco6iei c($anilor5 'ar care se mi $ani%estl k$6otriva 6lan(rilor 6a6alitliii kn aceastl 0onl. S(nt c(nosc(te kncerclrile 6a6alitliii 'e a %ace 6ro0eliii kn 0ona 'e c(r3(rl a Car6aiilor5 6rin or#ani0area aici a e6isco6iei c($anilor5 knainte 'e nlvllirea tltarilor. Reiese cl 0ona era 6(ternic 6o6(latl c( ro$jnii care acce6taserl reli#ia cremtinl s(3 %or$a con%esi(nii orto'oAe. Inva0ia tltarilor 'in ?@9? a 'istr(s aceastl e6isco6ie mi c( ea5 'esi#(r5 oram(l Milcovia5 %a6t 6entr( care5 kn ?@<>5 6a6a Nicolae al III8lea intervine 6entr( reor#ani0area se'i(l(i e6isco6iei Milcovia =civita& de 9ultoG. a%latl kn "otar c( tltarii %in con inibtt& 6artarorum . Cll(#lri 'in Or'in(l 6re'icatorilor s(nt tri$imi kn ?@>/ kn Uiara vala"ilor:5 se 6are tot kn aceastl 0onl 'e c(r3(rl a Car6aiilor5 6entr( a %ace 6ro0eliii 6rintre ro$jnii 'e acolo5 6o6(laiie kn cremtere 'atoratl mi i$i#rlrii (nor loc(itori 'in Transilvania5 $eniionaii kntr8o scrisoare 6a6all kncl 'in ?@/9. Mai la nor'5 k$6re7(ri$ile Nea$i(l(i a( 6re0entat o altl 0onl c( (n coe%icient 'e$o#ra%ic ce 6(ne kn evi'enil le#lt(ra 'intre aceastl realitate mi 6re0enia %orti%icaiiei 'e la Bjtca Doa$nei5 %orti%icaiie al clrei rost era 'e a s(6rave#"ea o 0onl 6o6(latl5 kn care (r$a sl %ie i$6lantat catolicis$(l. Una 'in cele $ai kntinse 0one 'in 6artea 'e vest a Mol'ovei a constit(it8o valea rj(l(i c( acelami n($e. Datele5 kncl inco$6lete5 %(rni0ate 'e cercetlrile ar"eolo#ice siste$atice5 ca mi 'e cele 'e s(6ra%ail5 atestl5 kn (r$a con%r(ntlrii lor c( 'oc($ente scrise $ai tjr0ii5 eAistenia kn l(n#(l vlii Mol'ovei a (n(i n($lr 'e a6roAi$ativ ?== 'e sate kn c(rs(l veac(l(i al Fl)8lea5 intensitatea loc(irii s6orin' s(3staniial 6e c(rs(l in%erior al rj(l(i.
(/0(. I5 6. @;G H(r$(0a&i5 ?*?5 6. 9@SM/=. CONSTITUIREA STATELOR ROMANEnTI DE SINE SToToTOARE .= kntr8o strjnsl le#lt(rl c( aceastl 0onl se a%la mk 3a0in(l no$(0(rilor5 care 6are a constit(it5 tot(mi5 o (nitate relativ 'istinctl. Doc($ente scrise 6(iin ti$6 $ai tjr0ii con%r(ntate c( re0(ltatele cercetlrilor ar"eolo#ice5 'ove'esc eAistenia kn 3a0in(l no$(0i rilor a (n(i n($lr 'e $ini$($ @= 'e sate kn c(rs(l secol(l(i al Fl)8lea. Pe $ls(i intensi%iclrii cercetlrilor ar"eolo#ice 'in aceastl 0onl5 'atarea $(ltora 'intre aceste ame0l mi kn secol(l al Fllk8Iea va 'eveni 6osi3ill5 ama c($ s8a 6etrec(t 'e7a kn ca0(l (nor sal ca Liteni mi T(lova. Datoritl con%r(ntlrii 'atelor 'in aceleami i0voare5 a %ost 6osi3il sl se sta3ileascl mi altl sit(aiie 'eose3it 'e i$6ortantl 6rivin' re#i$(l 'e$o#ra%ic 'in 0ona no$(0(rilo mi an($e contin(itatea nekntrer(6tl 'e loc(ire5 6e aceleami vetre Q c( sin#(ra eAce6ii a sat(l(i Berc"imemti Q a t(t(ror ame0lrilor a clror eAistenil kn secol(l al F-)8lea est asi#(ratl. )alea S(cevei mi5 $ai la nor'5 0ona Rl'l(iilor co$6letea0l lista ariilor 'e $ai $ar concentrare 'e$o#ra%icl 'in re#i(nea vesticl mi nor'8vesticl a Mol'ovei5 acolo (n'e kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 era( se$nalate treceri ale loc(itorilor 'i5 Mara$(rem kn Mol'ova. Demi n( a( atins kncl intensitatea necesarl5 cercetlrile ar"eolo#ic 'in satele sit(ate kn k$6re7(ri$ile Rl'l(iilor a( evi'eniiat 'e7a loc(irea 'in a 'o( 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi $ai ales 'e la knce6(t(l cel(i (r$ltor. Cercetlrile ' Ia Rl'l(ii mi )olovli5 $ai c( sea$l5 s(#erea0l cl ale#erea5 'e cltre Bo#'an I5 a Rl'l(iilo ca loc al 3isericii ce avea sl 'evinl 6ri$a i$6ortantl necro6oll voievo'all a Mol'ove a av(t te$ei(ri $(lt $ai a'jnci 'ecjt s8a cre0(t 6jnl ac($. Oric($ ar %i5 kn aceast 0onl5 cercetlrile a( atestat eAistenia (n(i n($lr 'e cel 6(iin @. 'e sate5 ceea ce in'ic o 6on'ere 'e$o#ra%icl nota3ill. S6re est 'e aceste arii 'e $ai 'ensl loc(ire5 s8a( a%lat altele5 mi ele5 'eoca$'atl5 knc #re( 'e 'eli$itat $ai 6recis. kn 0onele 'in Po'im(l Central Mol'ovenesc5 'esco6eririi ar"eolo#ice5 tot $ai 'ense mi $ai 6line 'e se$ni%icaiii5 re%lectl eAistenia (nei societli a%late kntr8(n intens 6roces 'e %e('ali0are. De ase$enea5 kn 0ona Bjrla'(l(i5 kn care s incl('e mi cea a Colinelor T(tovei5 'esco6eririle ar"eolo#ice a( evi'eniiat eAistenia (ne concentrlri 'e$o#ra%ice c( $ai vec"i rl'lcini. Ceva $ai 7os5 6oate5 'ar %lrl sl 6oat %i5 6entr( $o$ent5 nici ea $ai 3ine 6reci0atl teritorial5 se a%la Uiara 3ro'nicilor:?5 6entn care este 6osi3ill o s(6ra6(nere5 $lcar 6ariiall5 c( 0ona Bjrla'(l(i. kn s%jrmit5 la rlslrit 'e Pr(t5 kn a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$G 7($ltate a cel(i (r$ltor5 o arie 3ine 'eli$itatl5 sit(atl la est 'e Ll6(mna5 ca mi cea 'ii a6ro6ierea Nistr(l(i5 6rec($ mi kn k$6re7(ri$ile Or"ei(l(i 6ar a se 'istin#e 6rintr8c loc(ire $ai 'ensl. Pentr( 0ona Or"ei(l(i5 sit(aiia 6are a se %i 'atorat5 kn 6ri$(l rjn' 6re0eniei (n(ia 'in centrele $ilitare5 a'$inistrative mi 6olitice ale Hoar'ei 'e A(r. Ir le#lt(rl c( 'ensitatea loc(irii kn acest teritori( kn 6erioa'a av(tl kn ve'ere5 (na 'ii 6ro3le$ele cele $ai interesante rl$jne aceea a sit(aiiei 'e$o#ra%ice a 0onei s('ice G acest(i s6aii( mi $ai ales a k$6re7(ri$ilor Cetliii Al3e. O ame0are 'e 'eose3itl i$6ortanii H(r$(0a&i5 III. p. .;. .=9 hMPLINIRI STATALE econo$icl 6rec($ Cetatea Al3l tre3(ia sl %i 'is6(s 'e (n U"interlan': care sl8i %(rni0e0e $lcar o 6arte 'in 6ro'(sele a#ricole 6e care ea Ie co$erciali0a 6e 6ieiele s('ice 6rin inter$e'i(l ne#(storilor italieni5 ceea ce knse$na o loc(ire relativ 'easl. Flrl sl e6(i0e0e lista ariilor 'e $ai intensl loc(ire 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi 'in 6ri$a 7($ltate a cel(i (r$ltor5 'eli$itlrile 'e $ai s(s evi'eniia0l %a6t(l cl 0onele res6ective a( contin(at sl se 6artic(lari0e0e mk $ai tjr0i( 6rin acelami in'ice 'e$o#ra%ic ri'icat. Ele a( stat5 'e alt%el5 mi la 3a0a (nor 6rocese 6olitice i$6ortante 'in 'eceniile (r$ltoare5 6rocese iinjn' atjt 'e constit(irea stat(l(i %e('al 'e sine stltltor al Mol'ovei5 cjt mi 'e a7(n#erea acest(ia5 la %inele secol(l(i al Fl)8Iea5 kn #raniiele sale istorice. kn acelami ti$65 knsl5 este 'e a$intit cl kn toate ariile 'e$o#ra%ice $eniionate viei(irea 'in 6erioa'a 6reci0atl a constit(it 'oar o eta6l 'in eAistenia a(to"tonilor acest(i teritori(. )iei(irii 'kn secolele FIIIQFI) i8a 6re$ers5 c($ s8a vl0(t 'e7a5 (n %oarte $are n($lr 'e ame0lri ale aceleiami 6o6(laiii5 knscrise kn l(n#(l (n(i ti$6 $ilenar. Este knsl 'i%icill 6reci0area 6entr( %iecare 'intre ariile 'e$o#ra%ice a$intite5 ca mi 6entr( cele 6e care a3ia cercetlri viitoare le vor i'enti%ica5 a $o'(l(i s6eci%ic 'e 'is6(nere a ame0lrilor o$enemti 'in c(6rins(l lor. Princi6al(l ele$ent nat(ral care a #(vernat %or$area satelor 6are a %i %ost re6re0entat 'e vlile a6elor. Acestea asi#(ra( colectivitliilor ($ane 6osi3ilitatea 6racticlrii a#ric(lt(rii kn '(3l(l knieles al acestei activitlii Q 'e c(ltivare a 6l$jnt(l(i mi 'e cremtere a vitelor5 c( 6re'o$inania $icro0onall a (neia sa( a celeilalte 'intre activitlii Q mi o a6lrare si#(rl k$6otriva 6ericolelor re6re0entate 'e (lti$ele val(ri 'e nlvllitori. kn acest sens 6le'ea0l tot $ai n($eroase 'esco6eriri ar"eolo#ice %lc(te kn anii 'in (r$l5 'atorate5 $ai ales5 rec(noamterilor 'e s(6ra%ail. Acolo (n'e ast%el 'e cercetlri 'e teren a( %ost knsoiite mi 'e locali0area 6e "artl a satelor5 $eniionate $ai tjr0i( kn actele interne $ol'ovenemti5 se 'ove'emte cl loc(irea $ai tjr0ie kmi a%ll5 kn n($eroase ca0(ri5 rl'lcini i$6lantate cel 6(iin la knce6(t(l secol(l(i al FT)8lea5 Acesta este ca0(l loc(irii 'in k$6re7(ri$ile S(cevei5 'in 3a0in(l rj(l(i Mol'ova5 'in k$6re7(ri$ile Nea$i(l(i5 6rec($ mi 'in 0onele 'e$o#ra%ice ale clror centre tjr0ii le8a( constit(it Bjrla'(l5 )asl(i(l mi Iamii.
S8a acce6tat 'e $ai $(ltl vre$e o6inia5 knte$eiatl 6e cercetlri 'e$o#ra%ice kn'el(n#ate mi co$6leAe5 cl kn 0onele s(3$ontane5 a'icl kn 0onele kn care s(nt sit(ate mi cele $ai $(lte 'in ariile c( coe%icient 'e$o#ra%ic ri'icat a$intite $ai knainte5 ti6(l s6eci%ic 'e ame0are r(rall a %ost kn aceastl vre$e sat(l 'is6(s kn l(n#(l a6elor. Rec(noamterile 'e teren kn 0ona s(3$ontanl a Car6aiilor Rlslriteni con%ir$l sit(aiia 6o$enitl.. kn $o' s6ecial5 cercetlrile e%ect(ate kn 3a0in(l rj(l(i Mol'ova a( 6er$is sl se o3serve rls6jn'irea5 6e o %oarte $are s(6ra%ail5 kn l(n#(l a6elor5 a (r$elor 'e loc(ire. Datoritl %a6t(l(i cl acestea 6re0intl o 'ensitate 'est(l 'e sla3l5 re0(ltl cl kntre loc(iniele ce constit(ia( o ast%el 'e ame0are eAista( s6aiii lar#i5 a clror 'estinaiie a#ricoll este evi'entl. Pentr( 3a0in(l Mol'ovei5 sit(aiia a %ost veri%icatl ar"eolo#ic la Berc"imemti5 kn a6ro6iere 'e !(ra H($or(l(i5 iar alte cercetlri %lc(te ceva $ai la nor'5 kn 3a0in(l s(6erior al no$(0(l(i Mare5 la Za"aremri mi Liteni5 vin sl con%ir$e %a6t(l cl ti6(l res6ectiv 'e sat CONSTITUIREA STATEI.ORROMpNESTI DE SINE SToToTOARE .= 6oate %i consi'erat s6eci%ic n( n($ai 0onelor s(3$ontane5 ci mi celor 'e 'eal. Ulti$ei 'o(l ame0lri s(nt c( atjt $ai interesante5 c( cjt 'ove'esc cl n( li6sa con'iiiilor 6rielnic 'e teren a i$6(s 'is6(nerea caselor kn l(n#(l rj(l(i5 ci nevoia loc(itorilor 'e a se a%l cjt $ai a6roa6e 'e s(rsa 'e a6l. Sit(aiia $eritl reiin(tl5 'eoarece a6ro6ierea 'e a6 era cl(tatl 'eCIoc(itori c"iar mi at(nci cjn' eAista risc(l 6oteniial al (nor in(n'aiii. Dacl 'istania 'intre #os6o'lriile ce constit(ia( satele sit(ate kn l(n#(l a6elor ei 'est(l 'e $are 6entr( a 7(sti%ica knca'rarea acestor ame0lri kn ama8n($it(l ti6 al satele rls6jn'ite5 6artic(laritatea 6lani$etricl a sit(lrii #os6o'lriilor kn %(nciie 'e c(rs(l ' a6l rl$jne5 tot(mi5 'ecisivl kn 'e%inirea ti6(l(i 'e sat a$intit. Aceasta c( atjt $ai $( c( cjt alte realitlii 'in Mol'ova secolelor FIII8FI) 6ar a i$6(ne knca'rarea kn ti6t 'e sat rls6jn'it a (nor a#lo$erlri constit(ite 'in #os6o'lrii sit(ate la intervale $ai (na 'e alta5 'ar care n( $ai c(nosc o 'is6(nere Ulinearl:5 i$6(sl 'e valea a6ei5 ame0are %iin' sit(atl kntr8o 0onl relativ 6lanl. kn acest sens5 realitliile s(#erate 'e 'esco6eriri 'e la S(ceava ca6ltl (n s6or ' i$6ortanil. kn 6erioa'a kn care S(ceava a knce6(t sl ai3l as6ect(l mi atri3(tele econo $ico8soriale ale (n(i centr( (r3an5 se knre#istrea0l ten'inia concentrlrii loc(irii ornenemt 6e (n s6aii( relativ restrjns5 ca (r$are constatjn'(8se mi (n strat 'e c(lt(rl $aterial 3o#at mi contin((. Dar kn 'eceniile anterioare acestei %a0e5 kn care loc(irea avea (n caracte r(ral5 evi'eniiat 'e calitatea 'esco6eririlor ar"eolo#ice5 (r$ele 'e c(lt(rl $ateriall s(n 'is6ersate 6e (n s6aii( lar# mi %lrl sl a6ariinl (n(i strat cjt 'e cjt consistent. Aceast 'ove'emte cl sat(l 'in care s8a %or$at (lterior oram(l S(ceava n( constit(ia o ame0ar co$6actl5 ci avea (n caracter rls6jn'it. Al treilea ti6 'e ame0are c(nosc(t kn Mol'ova secolelor FIII8FI) era acela re6re0enta 'e satele a'(nate. Utili0area acest(i conce6t tre3(ie %lc(tl knsl c( $(ltl #ri7l5 'eoareo mi kn ca0(l satelor a'(nate 6ot eAista (nele 'eose3iri. O ame0are 'e ti6 a'(nat en caracteri0atl n( atjt 'e s(6ra%aia kn care se knscri( loc(iniele5 ci $ai ales 'e 'kstanieli care le se6arl 6e acestea5 (nele 'e altele. kn acest %el5 kn aceeami cate#orie 6ot intra ame0lr c($ s(nt cele 'e Ia H('($8Botomani sa( L(came(ca BBasara3iaD5 care oc(6l s(6ra%eit relativ restrjnse5 tot atjt 'e 3ine c($ 6oate %i incl(sl o ame0are 6rec($ cea 'e ?G L(nca8Doro"oi5 'is6(sl kn l(n#(l niret(l(i5 'ar c( s6aiii 'est(l 'e restrjnse kntre loc(inie Deoarece n( s8a( %lc(t kncl cercetlri eA"a(stive kn ast%el 'e ame0lri5 este 'i%icil sl se sta3ileascl 'acl ele era( c( a'evlrat ame0lri a'(nate mi co$6acte. kn c(6rins(l (nor ast%e 'e sate 6(tea( %oarte 3ine sl eAiste Uc(i3(ri: 'e loc(inie constit(ite 'in cjte o!A case 'is6(se la intervale $ici (n(l 'e alt(l. Princi6al(l ti6 'e constr(ciie kn satele secolelor FIIIQFI) 'e la rlslrit 'e Car6aii a %ost re6re0entat 'e loc(inia a'jncitl. De 6lan 6ltrat sa( (mor 're6t(n#"i(lar mi avjn' lat(ri care n( 'e6lmea( 'ecjt kn rare ca0(ri l(n#i$ea 'e 9 $5 acestea era(5 'e o3icei5 a$ena7lri 'est(l 'e si$6le. A'jncite kn 6l$jnt 6jnl Ia cote care se sit(a( kntre =5.=8=5;= $5 ast%el 'e loc(inie avea( 6ereiii cl6t(miii c( loa03e5 %lrl ca acest 6roce'e( sl %ie o re#(ll #enerall. In coli(ri mi 'e cele $ai $(lte ori mi 6e la $i7loc(l lat(rilor se .=K hMPLINIRI STATALE a%la( 6ari care %iAa( loa03ele ce cl6t(mea( 6ereiii mi s6ri7inea( aco6erim(l5 acesta 'in (r$l kn 'o(l a6e5 a$ena7at 'in st(% sa( 6aie. Instalaiii 'e kncll0it n( a( %ost 'esco6erite kn toate loc(iniele cercetate. At(nci cjn' aceste instalaiii s(nt re6re0entate 'e c(6toare5 ele s(nt l(crate kn l(t(l cr(iat kn interior(l loc(iniei la sl6area acesteia sa( s(nt sl6ate kntr8(n(i 'in 6ereiii loc(iniei mi 'e6lmesc5 'eci5 6eri$etr(l acesteia. In alte ca0(ri5 knsl5 c(6toarele era( knloc(ite c( vetre 'e %or$e circ(lare5 a$ena7ate 'in 6iatrl. Desco6erirea (nor loc(inie rarl instalaiii 6entr( kncll0it mi 6entr( 6re#ltirea "ranei sa( coacerea 6jinii a 'eter$inat consi'erarea res6ectivelor constr(ciii ca servin' 'oar o 6arte a an(l(i5 kn anoti$6(ri cal'e. Este 'e a'$is tot(mi mi alternativa kncll0irii loc(inielor li6site 'e (n c(6tor 6ro6ri( c( a7(tor(l vetrelor 6ortative5 care n( a( llsat (r$e. kn #eneral5 interior(l (nei loc(inie a'jncite era 'est(l 'e $o'est. Po'ea(a5 nel(t(itl kn $a7oritatea ca0(rilor5 era reali0atl 'oar 6rin 3lcltorirea 6l$jnt(l(i. Intrarea era a$ena7atl kn tre6te mi 'e6lmea rar 6eri$etr(l loc(iniei5 sit(aiie kn care interior(l acesteia 6(tea %i (tili0at inte#ral. Cjn' intrarea se %lcea c( a7(tor(l (nei sclri 'e le$n instalate kn interior(l loc(iniei5 s6aii(l 'e loc(it era 'i$in(at5 %a6t la care contri3(ia mi 6re0enia c(6tor(l(i kn c(6rins(l loc(iniei. Pre0entarea realitliilor l($ii r(rale 'e la est 'e Car6aii kn secolele FIII8FI) ar rl$jne inco$6letl 'acl n( s8ar a'(ce kn 'isc(iie mi necro6olele. Demi ave$5 'eoca$'atl5 'oar (n n($lr relativ restrjns 'e 'esco6eriri care sl
o%ere o i$a#ine a rit(al(rilor 'e kn$or$jntare5 cele eAistente 6er$it (nele 6reci0lri. Se 6are cl %iecare sat kmi avea necro6ola 6ro6rie5 aceasta %iin' sit(atl5 'e re#(ll5 kn $ar#inea ame0lrii. Incl('erea ei kn li$itele sat(l(i n( s8a 6etrec(t 'ecjt tjr0i(5 knce6jn' c( secol(l al F)I8lea5 mi 6este tot aceasta reali0jn'(8se n($ai acolo (n'e5 'kntr8(n $otiv sa( alt(l5 $ai ales 'atoritl 'e0voltlrii sat(l(i5 teren(l re0ervat iniiial necro6olei a %ost kncon7(rat 'e loc(inie. La %inele secol(l(i al FlII8lea5 kn$or$jntlrile 6ar a se %i %lc(t $ai 'e#ra3l kn 6jlc(ri alclt(ite '(6l criterii %a$iliale5 'ar o 'atl c( knce6(t(l secol(l(i (r$ltor5 kn"($lrile se %ac kn mir(ri relativ or'onate5 sc"eletele %iin' 'is6(se5 6otrivit nor$elor cremtine5 c( ca6(l s6re a6(s mi c( 6icioarele s6re rlslrit. Raritatea eAtre$l a $one'elor a %lc(t ca5 6jnl 'est(l 'e tjr0i(5 kn $or$inte sl n( se 'e6(nl 3ani. A %ost5 kn sc"i$35 'est(l 'e rls6jn'itl 6ractica 'e a se llsa kn"($at(l(i 6o'oa3ele 6e care le 6(rtase kn ti$6(l vierii2 cercei5 inele5 $lr#ele sa( c"iar 3rlilri. In acelami ti$6 Q iar 6ractica res6ectivl 6are a se %i 6rel(n#it kn $e'i(l r(ral 6jnl kns6re %inele secol(l(i al FT)8Iea5 '(6l c($ o 'ove'esc 'esco6eriri %lc(te la Djr$lnemtiQPiatra Nea$i Q5 kn $or$inte se intro'(cea( vase cera$ice5 re$iniscenil a (nor 6ractici anterioare. Dar 6e $ls(rl ce se knaintea0l kn ti$65 conco$itent c( intensi%icarea circ(laiiei $onetare Ia rlslrit 'e Car6aii5 6re0enia $one'elor kn $or$inte 'evine (n %eno$en co$(n5 iar 'is6ariiia vaselor8o%ran'l 'in inventar(l %(nerar a6are ca (n %a6t k$6linit cel $ai tjr0i( la knce6(t(l secol(l(i al F)8lea. -entre urbane. A3or'area 6ro3le$ei vec"i$ii mi ori#inii ame0lrilor (r3ane $e'ievale 'in teritori(l sit(at la rlslrit 'e Car6aii a c(nosc(t5 cel 6(iin kn (lti$ele trei 'ecenii5 CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .=C $o'i%iclri str(ct(rale 'eose3it 'e i$6ortante kn ra6ort c( o6iniile 'e lar#l circ(laiie k istorio#ra%ia ro$jneascl 'intre cele 'o(l rl03oaie $on'iale. Dacl knainte 'e 'ecenii cinci ai secol(l(i nostr( 'isc(iiile era( 'o$inate 'e con%r(ntarea a 'o(l 6(ncte 'e ve'ei Bcare 6re0enta( 6(iine mi nese$ni%icative ele$ente co$(neD5 mi an($e acela care contesi ori#inea locall a %actorilor care contri3(iserl 'ecisiv la a6ariiia 6ri$elor centre (r3an $e'ievale est8 car6atice mi5 res6ectiv5 acela care le#a5 'irect5 a6ariiia acelorami ame0lri inci6ier (r3ane 'e knslmi evol(iia societliii ro$jnemti s6re str(ct(rile sale %e('ale5 kn $o$enti 'e %ail sit(aiia este c( tot(l alta2 ea este 'o$inatl 'e evi'eniierea re6etatl a caracter(& $(lt $ai co$6leA al 6roces(l(i a$intit5 ceea ce i$6(ne mi o %or$(lare knco$6ara3 $ai n(aniatl a o6iniilor s6ecialimtilor. Este kn a%ara oriclr(i '(3i( %a6t(l cl Q kn li6sa i0voarelor scrise Q cercetarea 6ro3le$t ori#inii centrelor (r3ane $e'ievale 'e la est 'e Car6aii a av(t enor$ 'e cjmti#at 'e 6 (r$a 'e0voltlrii re$arca3ile a cercetlrilor ar"eolo#ice e%ect(ate kn n($eroase orame 'i teritori(l a$intit5 cercetlri ale clror re0(ltate a( intrat %lrl kntjr0iere kn circ(it(l mtiinii%ic a6lrjn'5 ast%el5 o 3a0l 'oc($entarl calitativ no(l mi 'e o valoare mtiinii%icl a6reciatl ' cltre s6ecialimtii 'o$eni(l(i. kntr8a'evlr5 (tili0area 6e o scarl tot $ai a$6ll a re0(ltatele cercetlrilor ar"eolo#ice a av(t o 6ri$l consecinil 3ene%icl5 mi an($e o altl sit(ar cronolo#icl a knce6(t(rilor 6roces(l(i %or$lrii centrelor (r3ane est8car6atice5 secoli al FTvMea kncetjn' sl $ai %ie consi'erat 're6t ca'r( cronolo#ic 'e knce6(t 6entr 'es%lm(rarea acest(i 6roces. Pe 'e altl 6arte5 (tili0area corectl a i0voarelor ar"eolo#ice i$6(ne inter6retarea acestor kntr8(n conteAt istoric 'eose3it 'e co$6leA5 $ai ales kn sens(l cl acestea n( 6ot %i 6rivit 'oar 'in (n#"i(l se$ni%icaiiei lor 6entr( c(noamterea eta6elor 6roces(l(i %or$lrii centrelo (r3aneG ele ca6ltl se$ni%icaiii s(3staniial s6orite5 6rin kns(mi %a6t(l cl il(strea0l 6roces( $ai a$6l( al %e('ali0lrii societliii ro$jnemti est8car6atice5 %or$area centrelor orlmenemi re6re0entjn' n($ai o co$6onentl a acest(i 'in (r$l 6roces. kn 6l(s5 'atoritl acelorai cercetlri ar"eolo#ice Q co$3inate c( a$6le st('ii 'e 6aleo'e$o#ra%ie Q a 'eveni 6osi3ill kniele#erea caracter(l(i o3iectiv al 6roces(l(i constit(irii (nor certe concentrai 'e$o#ra%ice Q la knce6(t $o'este s(3 ra6ort cantitativ Q5 ale clror %(nciii 6olitice econo$ice mi sociale a( 6lr(t sl %ie acce6tate 'e a6roa6e toii s6ecialimtii ro$jni. kn istorio#ra%ia ro$jneascl inter3elicl a c(nosc(t o lar#l rls6jn'ire mi a('ientG conce6t(l 'e Utjr#(ri 'e vale:5 conce6t a clr(i inter6retare5 a6roa6e (nani$l5 evi'eniiG %(nciiile econo$ice ale acelor ame0lri 6e care el le 'e%inea. Ceea ce s8a o3servat5 ci kntjr0iere5 a %ost toc$ai %a6t(l cl5 6rin 6o0iiia #eo#ra%icl 6e care o oc(6a(5 res6ectiveli tjr#(ri 'e vale cores6(n'ea( (nor (nitlii #eo#ra%ice %oarte 3ine cont(rate Bc(rs(ri 'i a6e5 'e6resi(niD5 care kn'e6linea( kntr( tot(l con'iiiile cele $ai %avora3ile 6entn constit(irea5 kn c(6rins(l lor5 a (nor %or$aii(ni 6olitice consi'erate s6eci%ice sta'i(l( 'e evol(iie a societliii ro$jnemti5 atjt la s('5 c]t mi Ia est 'e Car6aii5 kn c(rs(l kntre#(l( secol al FlII8lea mi la knce6(t(l cel(i (r$ltor2 cne0atele5 Uilrile: mi voievo'atele. Or5 toc$a 6rivite 6rin aceastl 6ris$l5 ame0lrile kn 'isc(iie knceta( sl $ai %ie 'oar si$6le loc(ri ki
hMPLINIRI STATALE
care se 6ractica( sc"i$3(ri 'e $lr%(ri5 ele 7(cjn'5 6oate c"iar kn 6ri$(l rjn'5 (n rol 6olitico8a'$iniscrativ5 mi an($e 'e reme'inie ale (nor a(toritlii 6olitice locale.5 Cercetlrile ar"eolo#ice n( a( kntjr0iat sl 'ea o an($e consistenil acestei (lti$e inter6retlri. Son'a7e sa( cercetlri ar"eolo#ice $ai a$6le a( scos kn evi'enil toc$ai %a6t(l cl ame0lri 6rec($ cele 'e la Baia5 S(ceava5 Piatra l(i Crlci(n5 niret5 Iami Q a'icl toc$ai acele sit(ri care vor %i $eniionate 'oc($entar 6rintre 6ri$ele centre (r3ane 'e la est 'e Car6aii Q n( n($ai cl kmi 'ove'esc o vec"i$e care se sit(ea0l Ia %inele secol(l(i al FlII8lea sa(5 cel $ai tjr0i(5 la knce6(t(l cel(i (r$ltor5 'ar5 6rin 6o0iiia lor #eo#ra%icl5 a( 6(t(t %i 6(se kn le#lt(rl c( eAistenia (nor %or$aii(ni 6olitice5 'kn a clror (ni%icare tre6tatl s8a constit(it5 Ia (n $o$ent 'at5 stat(l
$e'ieval 'e sine stltltor Mol'ova. Din acest 6(nct 'e ve'ere5 cel 6(iin trei 'intre ame0lrile $eniionate BBaia5 S(ceava mi niretD kntr(nesc cele $ai $(lte ele$ente kn %avoarea consi'erlrii lor 're6t reme'inie ale (nor asr%e4 'e %or$aii(ni 6olitice5 caracteristice societliii ro$jnemti s('8est mi est8car6atice2 cne0ate mi voievo'ate. In acelami ti$65 ^n&_. n( 6oate %i trec(tl c( ve'erea nici k$6re7(rarea cl toc$ai kn aceste centre a$intite $ai s(s s8a knre#istrat mi cea $ai ti$6(rie 6re0enil a (nor ele$ente alo#ene5 care s8a( a'l(#at (nei 6o6(laiii ro$jnemti atestate ar"eolo#ic anterior sta3ilirii 6ri$ilor colonimti strlini kn c(6rins(l lor. Mer#jn' 6e aceastl linie5 '(6l c($ s8a a$intit $ai s(s5 6rinci6ala %(nciie a acestor centre (r3ane kn %or$are a %ost cea re%eritoare Ia %(nciii 6olitice5 a'$inistrative mi $ilitare5 realitate care 6oate %i invocatl5 %lrl reiineri5 6entr( secolele anterioare Bsecolele )%%l8FID. De alt%el5 ama c($ a$ mi $eniionat kn rjn'(rile 6rece'ente5 6ro3le$a %(nciiilor 6rec($6lnitor econo$ice ale centrelor (r3ane kn %or$are $eritl o ateniie c( $(lt $ai $are 'ecjt cea care i s8a acor'at vre$e 'e 'ecenii kn istorio#ra%ia ro$jneascl. kntr8a'evlr5 6ornin'(8se 'e la o realitate (nani$ acce6tatl 'e istoricii e(ro6eni5 mi an($e 'e Ia aceea cl 6on'erea $emtem(#(rilor mi a activitliilor 'e sc"i$3 este cea care 'e%inemte 6ro%il(l econo$ic al centrelor (r3ane Bmi le 'eose3emte 6e acestea 'e ame0lrile r(rale5 6entr( care rl$jn 'e%initorii activitliile 'e 6ro%il a#rar5 kn sens(l cel $ai c(6rin0ltor al noii(niiD5 kn istorio#ra%ia e(ro6eanl s8a $ani%estat o6inia cl oramele $e'ievale a( %ost5 a6roa6e %lrl eAce6iie5 (n %eno$en econo$ic5 neli6sin'5 kn acest conteAt5 nici a6recierile care nea#l coniin(t(l econo$ic al %eno$en(l(i Uoram:. Pro3le$a care se 6(ne5 kn $o$ent(l 'e %ail5 c( o ac(itate 'eose3itl kn istorio#ra%ia ro$jneascl este aceea a criteriilor kn %(nciie 'e care ar 'eveni 6osi3ill sta3ilirea nivel(l(i 'e 'e0voltare la care se sit(a( Q la %inele secol(l(i al FlII8lea5 mi5 $ai ales5 la knce6(t(l cel(i (r$ltor Q centrele (r3ane kn %or$are. Aceste criterii n( 6ot %i knsl sta3ilite 'ecjt 6e 3a0a re0(ltatelor cercetlrilor ar"eolo#ice mi toc$ai kn aceasta re0i'l 6rinci6ala carenil a 'oc($entlrii act(ale. Un %a6t este5 tot(mi5 cert5 iar acce6tarea sa 'e cltre (nani$itatea s6ecialimtilor 8e(ro6eni 6are a %acilita5 $lcar kn oarecare $ls(rl5 a3or'area co$6licatei 6ro3le$e a eta6ei 'e knce6(t a 6roces(l(i %or$lrii oramelor $e'ievale5 atjt la s('5 cjt mi Ia est 'e Car6aii2 mi aici5 ca mi kn $a7oritatea re#i(nilor e(ro6ene kn care oram(l n( a re6re0entat o contin(itate a civili0aiiei (r3ane a antic"itliii ro$ane sa( ro$ano83i0antine Bc($ a %ost ca0(l kn CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .C Do3ro#eaD5 #er$enii econo$ico8sociali ai viitoarelor centre (r3ane $e'ievale tre3(ia cl(taii kn l($ea r(rall5 kn care s8a 6etrec(t 6roces(l %(n'a$ental al se6arlrii $emtem(#(rilt 'e a#ric(lt(rl. Aceastl se6arare5 al clrei 6rinci6al re0(ltat avea sl %ie a6ariiia (nei nO cate#orii socio8econo$ice5 'in care se va constit(i5 ca ele$ent ($an mi activitatea s6eci%ic n(cle(l 'e 3a0l al viitoarelor centre orlmenemti $e'ievale5 n( este s(%icient sl %ie rec(nosc(? mi il(stratl ar"eolo#icG ea are nevoie 'e an($ite 6reci0lri mi n(anilri5 a3sol(t necesai 6entr( sta3ilirea $o$ent(l(i cronolo#ic kn care 6ro'(ciia $emtem(#lreascl kncetea0lG $ai 6oarte a$6renta 6ro'(ciiei r(rale mi knce6e sl 6re0inte trlslt(ri noi5 kn 6ri$(l rjn calitative mi a3ia kn a7 'oilea rjn' s(3 ra6ort cantitativ. Or5 '(6l c($ arlta$ $ai s(. nici 6jnl kn $o$ent(l 'e %ail cercetarea ro$jneascl n( a knre#istrat $(it8amte6tatei 6ro#rese5 care sl 6er$itl sta3ilirea criteriilor '(6l care sl 'evinl 6osi3ill 'istin#ere $o$ent(l(i sa( al 6erioa'ei knce6jn' c( care $emtem(#(l inci6ient (r3an 6oate i caracteri0at ca atare. Oricjt ar %i 'e a'evlrat cl o3servarea (nei ten'inie 'e Ustan'ar'i0are: a 6ro'(ciie coinci'e c( constatarea cl instalaiiile 'e reali0are a acestora Bc(6toare 'e re'(s $inere( c(6toare 'e ars2 cera$iclD knre#istrea0l 6ro#rese i$6ortante la %inele secol(l(i al FlII8leG mi5 $ai ales5 la knce6(t(l cel(i (r$ltor Q 'esco6eririle 'e la niret5 S(ceava mi Iami stjne $lrt(rie kn acest sens Q5 kncl n( s(nt s(%iciente 'ove0i 6entr( 'e%inirea caracter(l( (r3an 6ro6ri(80is al res6ectivelor activitlii 6ro'(ctive. Se c(noamte5 'e $ai $(ltl vre$e5 %a6t(l cl niret(l a %ost consi'erat 're6t (na 'intrt ame0lrile est8car6atice care a( knre#istrat (n 6roces ti$6(ri( 'e (r3ani0are. Pentr( a %olos (n(l 'intre conce6tele 'e tot $ai lar#l circ(laiie kn literat(ra ro$jneascl 'e s6ecialitate 6e te$ei(l 'atelor o%erite 'e ar"eolo#ie se 6oate consi'era cl eta6a cri&taliz_rii str(ct(riloi (r3ane kn c(6rins(l ame0lrii $eniionte era kn 6linl 'es%lm(rare Ia %inele secol(l(i al FlII8 lea mi5 $ai ales5 kn 6ri$ele 'ecenii ale cel(i (r$ltor. Mai $(lt c"iar5 kn ca0(l niret(l(i Q 'es6re care s8a a%ir$at5 c( $ai $(lt ti$6 kn (r$l5 cl ar %i %ost reme'inia (nei %or$aii(ni 6olitice locale anterioare constit(irii stat(l(i $e'ieval Mol'ova Q5 o3servaiii 'e teren5 care5 knsl5 'in $otive o3iective n( a( 6(t(t %i veri%icate 6rin cercetlri ar"eolo#ice siste$atice5 a( con'(s la %or$(larea i6ote0ei cl oram(l $e'ieval 'e $ai tjr0i( a %ost 6rece'at 'e o ame0are kntlritl c( val mi mani 'e a6lrareG kn 6l(s e&te 'e reiin(t %a6t(l cl kn interior(l acestei ame0lri kntlrite a( %ost 'esco6erite5 kntj$6lltor5 6iese 'e ar$a$ent mi o3iecte 'e c(lt5 'atjn' 'e Ia %inele secol(l(i al FlII8lea. Ulterior5 6e $ls(ra 'e0voltlrii kn s(6ra%ail a ame0lrii siretene5 vec"i(l sit a6lrat 'e %orti%icaiii a rl$as kn a%ara vetrei loc(ite a oram(l(i5 care va 'eveni5 kn sc(rtl vre$e5 reme'inil 6rinci6all a qlrii Mol'ovei a3ia constit(itl ca stat5 calitate 6e care o va 'eiine 6jnl kn ti$6(l 'o$niei l(i Petr( I M(mat. niret(l 6re0intl mi (n alt ele$ent ine'it5 cercetlrile ar"eolo#ice evi'eniiin' o sit(aiie %oarte 3o#atl kn se$ni%icaiii istorice2 'acl kn 6erioa'a 'e s%jrmit a secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$ele 'o(l8trei 'ecenii ale cel(i (r$ltor $aterialele ar"eolo#ice5 kn s6ecial cera$ica5 atestl 6re0enia certl a (nei 6o6(laiii incontesta3il locale5 care oc(6a o 0onl sit(atl kn 7(r(l 3isericii locale act(ale c( "ra$(l US%. Ioan Bote0ltor(l: Q 'eci c"iar kn 0ona
centrall .?= hMPLINIRI STATALE a viitor(l(i oram $e'ieval Q5 cltre $i7loc(l secol(l(i al Fh)8lea sit(aiia se $o'i%icl eseniial5 ceea ce 6are sl 'ea consistenil i6ote0ei cl aceastl $o'i%icare a %ost 'eter$inatl 'e knce6erea 6roces(l(i 'e sta3ilire aici a 6ri$elor ele$ente 'e coloni0are strline5 6roces care5 la niret5 6are a %i %ost sensi3il $ai ti$6(ri( 'ecjt kn alte 0one ale Mol'ovei?. Ca (r$are5 6e $ls(rl ce cremte n($lr(l colonimtilor strlini5 loc(itorii ame0lrii se #r(6ea0l kn teritori(l 'e est al oram(l(i5 kn ti$6 ce 6artea centrall a acest(ia c(noamte o tot $ai 'ensl loc(ire a celor no(8 veniii. De alt%el5 ama c($ s8a mi s(#erat c( $ai $(ltl vre$e kn (r$l5 knslmi a$6lasarea celor $ai i$6ortante $on($ente 'e c(lt ale oram(l(i 'in secol(l al FT)8lea Q 3iserica catolicl US%. Ioan Bote0ltor(l: mi5 res6ectiv5 3iserica orto'oAl c( "ra$(l US%. Trei$e: Q 6are sj se constit(ie kntr8(n ar#($ent c( 'est(ll #re(tate kn s6ri7in(l i6ote0ei cj5 cel 6(iin kn secol(l $eniionat5 oraùl airet avea un caracter bipolar 'est(l 'e 6ron(niat5 s(3 ra6ort(l 0onelor loc(ite 6re6on'erent 'e ro$jni mi5 res6ectiv5 'e ele$entele 'e coloni0are. kn co$6araiie c( niret(l5 S(ceava 6re0intl o i$a#ine c( tot(l 'eose3itl. S(6(sl (nor cercetlri ar"eolo#ice 'e $(lt $ai l(n#l '(ratl 'ecjt alte centre (r3ane 'e Ia est 'e Car6aii5 S(ceava o%erl 6osi3ilitatea (r$lririi eta6elor (n(i l(n# 6roces 'e constit(ire ca ame0are c( atri3(te mi Rinciii (r3ane5 atjt s(3 ra6ort(l evol(iiei loc(irii ca atare5 cjt mi 6e 6lan(l c(noamterii %(nciiilor co$6leAe 6e care le8a av(t kn 'ec(rs(l vre$ii. Re%erin'(8se strict la teritori(l 6e care se va %or$a tre6tat viitor(l oram $e'ieval S(ceava5 6ri$a o3servaiie $a7orl care se i$6(ne este aceea cl 'esco6eririle ar"eolo#ice 'atjn' 'in secol(l al FIII8lea atestl o loc(ire eAtinsl 6e o arie 'est(l 'e $are Bc( (n 'ia$etr( 'e $ini$($ >==8;== $D5 c( o3servaiia cl 'ensitatea acestei loc(iri este %oarte re'(sl. kn sc"i$35 totalitatea 'esco6eririlor con%ir$l ori#inea mi tra'iiia locall a c(lt(rii $ateriale5 cera$ica %iin'5 mi 'e aceastl 'atl5 ele$ent(l cel $ai re6re0entativ. In sc"i$35 ceea ce 'evine s(r6rin0ltor5 este %a6t(l cl 6(iinele rest(ri 'e loc(inie i'enti%icate 6rin sl6lt(ri ar"eolo#ice a6ariin (nor constr(ciii 'e s(6ra%ail Bc"iar 'acl c( o sin#(rl ca$erlD5 a$ena7ate 'in le$n mi 6l$jnt. Una 'intre aceste loc(inie5 'esco6eritl kn sector(l Uni6ot:5 sit(at kn a6ro6ierea 6jrj(l(i Cacaina5 a evi'eniiat eAistenia (nor tll6i 'e le$n 6e care se ri'ica( 6ereiii constr(ciiei5 'ar starea 'e conservare a rest(rilor loc(iniei Brl0(itl5 6ractic5 6jnl la nivel(l 6o'eleiD n( a 6er$is i'enti%icarea nici (n(i ele$ent care sl il(stre0e te"nica 'e constr(ciie a res6ectivei loc(inie B'in 6lcate5 kn acest ca0 sit(aiia este c( atjt $ai re#reta3ill5 'eoarece toc$ai 6e 6o'ea(a loc(iniei kn 'isc(iie s8a 'esco6erit o $one'l 3(l#lreascl Q astl0i 6ier'(tl Q 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FIII8leaD. kntr8(n $o$ent kncl ne6reci0at cronolo#ic c( 'est(ll eAactitate5 6e teritori(l ame0lrii se 6ro'(ce (n 6roces 'e concentrare a loc(irii s6re 0ona 'e nor'8est a viitor(l(i oram5 6roces care se $ateriali0ea0l 6rin restrjn#erea s(6ra%eiei loc(ite2 'esco6eririle ar"eolo#ice5 'atjn' 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fh)8lea5 se concentrea0l 6e o arie ce n( $ai 'e6lmemte 'ia$etr(l 'e /==P9== $. M(lt $ai i$6ortantl5 knsl5 'ecjt aceastl o3servaiie
?
Ya'kn#(s5 Annale& minorum &eu trium ordinum a ". @ranci&co m&titutorum. ^(araclii5 )II/5 ?;/@5 6. @><G Ana5cta @rancacana. I)5 ?;=K5 6. //..
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .? este aceea5 6rile7(itl tot 'e 'esco6eririle ar"eolo#ice5 cl restrjn#erea s(6ra%eiei loc(it coinci'e5 kn linii $ari5 c( $o$ent(l kn care ame0area se %orti%icl c( 6alisa'l mi mani ' a6lrare. Con'iiii locale o3iective n( a( 6er$is nici 'atarea %oarte 6recisl a $o$ent(l( %orti%iclrii ame0lrii5 nici sta3ilirea trase(l(i co$6let al %orti%icaiiei5 sin#(ra certit('ini %iin' aceea cl 6lan(l acesteia era se$icirc(lar5 c( 'esc"i'ere s6re est. kntr8a'evlr 6(iinltatea 'atelor certe re%eritoare la trase(l5 la as6ect(l mi la 'atarea %orti%icaiiei are i eA6licaiie o3iectivl mi an($e2 6e 'e o 6arte5 rl0(irea a6roa6e totall5 kn (lti$(l s%ert a secol(l(i al Fh)8lea a 3a0ei 6alisa'ei mi a teren(l(i 'in i$e'iata a6ro6iere a acesteia5 iar 6e 'e altl 6arte5 nivel(l %oarte ri'icat al 6jn0ei %reatice n( a( 6er$is a'jncirea sl6lt(ri ar"eolo#ice 6jnl s(3 3a0a mani(l(i 'e a6lrare. kn aceste con'iiii5 n( s8a 6(t(t sta3il 'ecjt $o$ent(l ante Buem 'e %(nciionare al mani(l(i 'e a6lrare5 knca'rare 'est(l 'i lar#l5 'ar n( li6sitl 'e i$6ortanil. Ast%el5 6e 3a0a $aterial(l(i cera$ic rec(6erat 'ir ($6l(t(ra mani(l(i 'e a6lrare5 s8a 6(t(t sta3ili cl cea $ai vec"e %orti%icaiie a ame0lrii i %(nciionat n($ai 6jnl kn $o$ent(l cjn' S(ceava a 'evenit 6rinci6ala reme'inil 'o$neascl a Mol'ovei5 kn ti$6(l voievo'(l(i Petr( I M(mat. kn orice ca05 toate o3servaiiile ar"eolo#ice %lc(te 6e o s(6ra%ail s(%icient 'e $are 'in aria loc(itl a oram(l(i $e'ieval B$ai ales kn 0ona esticl a acesteiaD 7(sti%icl %or$(larea i6ote0ei cl5 kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fh)8lea5 S(ceava 'is6(nea 'e %orti%icaiii5 ame0area cl6ltjn'5 6rin aceasta5 valenie care se i$6(n s(3liniate. D(6l c($ este 3ine c(nosc(t5 nici i0voarele scrise5 nkci cercetlrile ar"eolo#ice n( a( se$nalat5 6jnl kn 6re0ent5 6e teritori(l 'e Ia est 'e Car6aii eAistenia (neia sa( a $ai $(ltor ame0lri5 'atjn' 'e la %inele secol(l(i al FIII8lea sa( 'in 6ri$a 6arte a cel(i (r$ltor5 care sl 6re0inte ele$ente concrete 'e %orti%icare5 iar kntlrit(rile c(nosc(te BBjtca Doa$nei mi F(n'( HerikiD5 %ie a6ariinjn' (nei 6erioa'e anterioare cronolo#ic celei a$intite $ai s(s5 %ie avjn' 'i$ensi(ni $ai restrjnse5 le 'e%inesc rost(ri e$ina$ente $ilitare. C"iar a'$iijn' cl %orti%icaiia 'e la Bjtca Doa$nei Q inter6retatl5 s(ccesiv5 ca re6re0entjn' (n 6(nct avansat al (n(i siste$ 'e kntjrit(ri $enite sl asi#(re s(6rave#"erea mi a6lrarea "otar(l(i estic al re#at(l(i Un#ariei5 (lterior atri3(in'(8se aceleiami kntlrit(ri o %(nciie $(lt 'i%eritl5 mi an($e 'e centr( %orti%icat al (nei %or$aii(ni 6olitice locale Q ar %i 6(t(t 6rece'a ame0area (r3anl Piatra I(i Crlci(n5 este5 kncl5 %oarte 'i%icil 'e a'$is o contin(itate or#anicl kntre %orti%icaiia 'e la Bjtca
Doa$nei mi viitoarea ame0are orlmeneascl a$intitl $ai s(s. kn sc"i$3 Q mi n($ai 6entr( a evita s(sce6ti3ilitatea i$6resiei cl a6recierile 'e $ai s(s vin kn contra'iciie c( 6reci0lrile re%eritoare Ia %orti%icaiia eAistentl la niret Q5 este necesar sl s(3linie$ cl5 atjt s(6ra%aia a6lratl 'e a$intita %orti%icaiie5 cjt mi sit(area acestei %orti%icaiii c"iar kn a6ro6ierea va'(l(i 'e trecere 6rin a6a niret(l(i ar 6(tea atri3(i ame0lrii kntlrite 6re$er#ltoare oram(l(i $e'ieval niret %(nciia 'e reme'inil a (nei a(toritlii 6oliticeG tot ama s8ar 6(tea a'$ite mi %(nciia 'e loc 'e re%(#i(5 6entr( o 6o6(laiie 6(iin n($eroasl5 ama c($ va %i %ost aceea 'e la niret kn secol(l al FIII8lea. kn aceste con'iiii5 realitliile constatate la S(ceava 6ar a %avori0a consi'erarea ame0lrii %orti%icate 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fh)8lea 're6t reme'inil a (nei %or$aii(ni .?@ hMPLINIRI STATALE 6olitice locale5 ama c($5 'e alt%el5 s8a mi s(#erat c( $ai $(lt ti$6 kn (r$l5 s(#estie reiteratl n( 'e$(lt. Concret5 este vor3a 'es6re 6ro6(nerea 'e locali0are Ia S(ceava a reme'iniei acel(i U'o$n: %0errG $eniionat kn -ronica rimat_ a l(i Ottolcar 'e StIria?5 kn conteAt(l l(6telor 6entr( oc(6area tron(l(i rl$as vacant al re#at(l(i Un#ariei5 '(6l stin#erea 'inastiei ar6a'iene. C($ sol(iiile 6ro6(se anterior 6entr( locali0area acelei ilri U'e 'incolo 'e 6l'(re: Iiiber ?a/tG. kn care La'isla( +an5 voievo'(l Transilvaniei5 ?8a tri$is 6e 6ri0onier(l sl(5 Otto 'e Bavaria Q (n(l 'intre co$6etitorii la tron(l Un#ariei Q5 kn c"iar c(6rins(l Transilvaniei5 rl$jn5 tot(mi5 s(3 (n $are se$n 'e kntre3are5 locali0area acestei Uilri: mi %or$aii(nii 6olitice ro$jnemti =Dalac#en *anbG kn s6aii(l est8 car6aric ni se 6are 6la(0i3ill. Aceastl locali0are mi8ar 6(tea a%la (n s(6ort 'oc($entar atjt kn eAistenia ame0lrii %orti%icate 'e la S(ceava5 cjt mi5 6e 'e altl 6ane5 kn (m(rinia c( care Otto 'e Bavaria5 scl6jn' 'in 6ri0onierat5 a 6(t(t a7(n#e la Halici5 (n'e mi8a #lsit a'l6ost. Cl S(ceava era5 Ia acea 'atl5 (n i$6ortant centr( 6olitico8 a'$inistrativ5 o in'icl mi $enii(nile 'oc($entare 'in secol(l al Fl)8lea (n'e se 6o$enemte (n ase$enea centr( c( n($ele 'e ScotoriA Bcare5 '(6l toate 6ro3a3ilitliile5 ar %i 6(t(t %i S(ceavaD. O 6ro3le$l care $eritl sl se 3(c(re 'e o ateniie s6eciall kn 'isc(iia 6rinci6all la ansa$3l(l con'iiiilor ce vor %i %avori0at 'es%lm(rarea 'est(l 'e ra6i'l a 6roces(l(i 'e (r3ani0are a S(cevei Q clreia n( i se 6ot contesta5 7(sti%icat5 atri3(te mi %(nciii (r3ane kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea Q este aceea a con'iiiilor 'e$o#ra%ice o%erite 'e 0ona i$e'iat li$itro%l S(cevei. Incontesta3il5 kn ra6ort c( alte centre (r3ane 'in s6aii(l est8car6aric5 S(ceava c(noamte mi 3ene%icia0l 'e (n ca'r( 'e$o#ra%ic r(ral 'intre cele $ai %avora3ile. kntr8 a'evlr5 0ona #eo#ra%icl 'eli$itatl 'e rj(rile S(ceava la nor' mi5 res6ectiv5 3a0in(l no$(0(l(i Mare la s(' s8a 6artic(lari0at 6rintr8(n %oarte $are coe%icient 'e$o#ra%ic5 realitate atestatl5 kn e#all $ls(rl5 'e cercetlrile 'e s(6ra%ail sa( 'e sl6lt(rile ar"eolo#ice siste$atice5 aceeami realitate %iin' con%ir$atl 'e eAistenia5 kn aceeami 0onl5 a (n(i n($lr 'e $ini$($ @= 'e sate5 c(nosc(te mi 6recis locali0ate c( a7(tor(l i0voarelor scrise. Or5 '(6l c($ se rec(noamte kn #eneral5 (na 'intre con'iiiile n( n($ai ale constit(irii (nor centre (r3ane $e'ievale5 'ar mi ale evol(iiei ra6i'e a acestora a %ost asi#(ratl toc$ai 'e 'ensitatea loc(irii r(rale 'in 0onl5 care a asi#(rat 3a0a 'e$o#ra%icl mi $ateriall a 6roces(l(i istoric a$intit. kn s%jrmit5 6o0iiia oc(6atl 'e ame0area a$intitl 6e c(rs(l (n(i rj( 'e i$6ortania S(cevei tre3(ie av(tl5 mi ea5 kn ve'ere5 kn 7('ecarea rost(rilor co$6leAe 6e care le8a 6(t(t avea ame0area %orti%icatl 'e la S(ceava5 knainte 'e $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea. Dacl niret(l mi S(ceava a( 3ene%iciat 'e avanta7(l 'e a se %i a%lat kn 0one $ai kn'e6lrtate 'e teritori(l stl6jnit sa( n($ai controlat 'e tltari5 ame0area 'e Ia Baia se a%la kntr8o 6o0iiie $(lt $ai 6(iin 6rivile#iatl 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 ea %lcjn' 6arte 'intr8(n teritori( a clr(i i$6ortanil strate#icl a3ia 'acl $ai tre3(ie s(3liniatl 6entr( 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 kn conteAt(l relaiiilor 'intre re#at(l Un#ariei mi stl6jnirea $on#oll instalatl kntre Nistr( mi Pr(t.
?
Otto&ar5 E&t. /enii.. )5 @5 ?>;/5 6. ??.@8??.9.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .? In 7('ecarea realitliilor 'e la Baia mi kn a6recierea cjt $ai verosi$ill a 6roces(lt trans%or$lrii ame0lrii a$intite 'in ame0are r(rall kn centr( c( atri3(te mi %iincrii (r3an este 'e a'$is cl (na 'in con'iiiile %jvori0ante ar tre3(i cl(tatl tot kn 6o0iiia #eo#ra%ic kn care se a%la Baia. Sit(atl 6e $al(l stjn# al i$6ortant(l(i c(rs 'e a6l care este rj( Mol'ova5 Baia a 3ene%iciat 'e $ai $(lte avanta7e5 'intre care (nele $eritl sl %i $eniionate c"iar mi 6e sc(rt. In 6ri$(l rjn'5 s(nt 'e a$intit con'iiiile 'e $e'i( %avora3ilC Q teritori( 3l"nos la s(' mi5 res6ectiv5 6l'(re 'easl. Ia nor' Q5 care asi#(ra( ame0lri o a6lrare nat(rall e%icientl5 c"iar kn li6sa (nor ele$ente 'e %orti%icaiie si$ilare celor 'i la S(ceava BeAistenia (nor %orti%icaiii5 Ia Baia5 contin(jn' sl %ie 6(sl s(3 se$n(l kntre3lriiD kn al 'oilea rjn'5 este 'e reiin(t %a6t(l cl Baia a 3ene%iciat 'e avanta7ele certe 6e care le8a o%erit %acilitatea relaiiilor c(lt(rale5 atjt c( Transilvania5 cjt mi c( 0onele centrale m s('ice ale teritori(l(i 'e Ia est 'e Car6ai7. Rj(l Mol'ova re6re0enta (na 'in arterelO co$erciale cele $ai i$6ortante ale teritori(l(i a$intit mi5 6rivite 6rin aceastl 6ris$l re0(ltatele cercetlrilor ar"eolo#ice e%ect(ate kn vatra oram(l(i $e'ieval s(nt cele $ai kr $ls(rl sl 'ea consistenil acestei a6recieri. kntr8a'evlr5 atjt vec"i$ea5 cjt mi 'iversi%icareGG $aterialelor ar"eolo#ice 'esco6erite kn nivel(rile $e'ievale 'e la Baia o%erl o 6aletl a$6ll mi variatl 'e ar#($ente kn kniele#erea 6roces(l(i %or$lrii centr(l(i (r3an 'e aici5 ar#($ente incontesta3il $ai consistente 'ecjt cele 6e care se knte$eia0l 7('ecarea realitliilor 'e la S(ceava mi niret. C"iar 'acl n( i$6resionante cantitativ5 $aterialele ar"eolo#ice 'atjn' 'e la %inele secol(l(i al FlII8lea mi 'in 6ri$ele 'ecenii ale cel(i (r$ltor %ac si#(rl o loc(ire a(to"tonl kn ame0area 'e 6e rj(l Mol'ova2 'iversitatea
eAec(iiei te"nice5 ca mi aceea a $otivelor orna$entale Q a$3ele il(strate 'e ollria 'e (0 casnic5 'atjn' 'in 6erioa'a arltatl Q5 ca6ltl (n 6l(s 'e se$ni%icaiie5 6e %on'(l certit('inii ori#inii locale a acestei cera$ici5 c( atjt $ai $(lt c( cjt a(torii sl6lt(rilor 'e la Baia a( 6(t(t sta3ili res6ectivei olarii 6rece'ente cronolo#ice5 care a7(n# c"iar 6jnl kn secol(l al Fll8lea5 Oricjt este 'e a'evlrat cl 'esco6eririle a$intite n( 6er$it sta3ilirea caracter(l(i 6ro'(ciiei 'in ame0area 'e la Baia Ia s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i (r$ltor5 n( 6oate %i res6insl nici consi'erarea acestei 6ro'(ciii ca eA6ri$jn' o activitate $emtem(#lreascl s6eciali0atl5 cel 6(iin 'e ti6 inci6ient (r3an. Aceastl re0ervl 6are sl %ie5 knsl5 aten(atl mi 'e o altl o3servaiie Q 'e i$6ortanil c( a'evlrat s6eciall Q %lc(tl as(6ra 'esco6eririlor a6ariinjn' 6erioa'ei a$intite2 k$6re(nl c( 'esco6eririle 'e certl 6rovenienil locall5 la Baia s8a knre#istrat mi 6re0enia (nor 6ro'(se 'e %act(rl 3i0antinl5 re6re0entate5 acestea 'in (r$l5 'e cera$ica s$lli(itl 'e (0 casnic mi5 kncl $ai se$ni%icativ5 'e n($eroase %ra#$ente 'e a$%ore. Mai ales aceastl o3servaiie ca6ltl (n interes s6orit5 'aca se are kn ve'ere cl 'esco6eriri si$ilare5 conte$6orane celor 'e la Baia5 n( s8a( %lc(t nici Ia S(ceava5 nici la Sirec. Or5 o ase$enea o3servaiie 'e6lmemte c( $(lt ca i$6ortanil ca'r(l strict al (nei 'isc(iii care s8ar li$ita Ia si$6la constatare a inventar(l(i a6ariinjn' (n(i nivel 'e loc(ireG kn realitate5 6re0enia Ia Baia a (nei cera$ici 'e %act(rl 3i0antinl se constit(ie kntr8(n ar#($ent i$6ortant kn %avoarea atestlrii (nor .?9 hMPLINIRI STATALE relaiii 'e sc"i$3 ale loc(itorilor acestei ame0lri c( 0one 'e c(lt(rl 3i0antinl5 c"iar 'acl este 'i%icil 'e sta3ilit c( eAactitate centrele 'in care 6rovenea( ast%el 'e $ateriale. Dr($(l co$ercial 'e8a l(n#(l vlii Mol'ovei a %avori0at5 kn acelami ti$65 mi sc"i$3(rile co$erciale c( Transilvania5 sc"i$3(ri atestate 'e 'esco6erirea (nor $one'e (n#(remti5 'in rjn'(l clrora se 'etamea0l ca i$6ortanil5 6entr( 6erioa'a care interesea0l aici5 cele anterioare $i7loc(l(i secol(l(i al Fl)8lea5 an($e e$isi(nile re#el(i L('ovic I 'e An7o(. Dacl vec"i$ea loc(irii $e'ievale 'e la Baia $ai ri'icl 6ro3le$e 'eose3ite Q kn sens(l cl nivel(l a6ariinjn' s%jrmit(l(i secol(l(i al FlII8lea mi knce6(t(l(i cel(i (r$ltor este o certit('ine Q5 n( 6(iine contin(l sa %ie se$nele 'e kntre3are kn le#lt(rl c( %actorii care a( contri3(it 'ecisiv Ia 'e0voltarea (lterioarl a ame0lrii. kn acest sens5 (n loc s6ecial kl oc(6l i$6ortania 6res(6(sl a $inerit(l(i5 activitate consi'eratl 'e n($eromi istorici n( n($ai ca %oarte knse$natl5 'ar c"iar 'ecisivl 6entr( kns(mi n($ele ame0lrii. kntr8a'evlr5 le#lt(ra %lc(tl 'e istorici kntre n($ele ame0lrii mi eAistenia (nor eA6loatlri $iniere kn 0onele li$itro%e a re6re0entat5 6entr( $(lii mi 6entr( $(ltl vre$e5 o i6ote0l tentantlG kn 6l(s5 ori#inea nelocall a (nora 'intre 6ri$ii loc(itori ai ame0lrii5 sami 'in Transilvania5 era consi'eratl certl5 ast%el cl i6ote0ele eAisteniei (n(i si#ili( al ame0lrii5 'atjn' 'e la knce6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 a( av(t5 mi ele5 n($eromi a'e6ii. Re0(ltatele cercetlrilor ar"eolo#ice kntre6rinse la Baia a( %ost5 knsl5 'e6arte 'e a o%eri 3a0a 'oc($entarl Q atjt 'e amte6tatl mi 'e necesarl Q care sl con%ir$e i6ote0a rol(l(i 'ecisiv al activitliilor 'e $inerit mi 'e 6rel(crare a $etal(l(i kn %or$area ì kn 'e0voltarea (lterioarl a oram(l(i Baia. Rest(rile 'e 0#(rl 'e $inere( 'e %ier 'esco6erite n( 6ot ele knsele sl 6artic(lari0e0e sit(aiia 'e aici kn ra6ort c( sit(aiii si$ilare constatate kn alte 6lrii. kn aceste con'iiii5 6ro3le$a ori#inii centr(l(i orlmenesc 'e la Baia mi a ca'r(l(i istoric local care a %avori0at %or$area acest(ia kmi 6lstrea0l 'e6lina sa act(alitate5 c( atjt $ai $(lt c( cjt5 ama c($ se $eniiona $ai s(s5 6re0enia (nor 6ro'(se U'e i$6ort: 'in l($ea 3i0antinl il(strea0l le#lt(ri 'e sc"i$3 mi c(lt(rale kntre ame0area (r3anl kn %or$are mi arii c(lt(rale knvecinate. kn sc"i$35 'atl %iin' 6o0iiia #eo#ra%icl a Blii5 n( 6oate 'ecjt sl s(r6rin'l a3senia 'intre 'esco6eririle ar"eolo#ice 'e aici a (nor cate#orii 'e o3iecte care5 6rin vol($(l lor5 sl il(stre0e relaiii 'e oarecare intensitate c( 0onele rlslritene ale Mol'ovei Q stl6jnite sa( n($ai controlate 'e $on#oli Q5 ne'($erirea %iin' c( atjt $ai $are5 c(.cjt la S(ceava ast%el 'e 'esco6eriri s8a( %lc(t5 c"iar 'acl kntr8(n n($lr relativ restrjns. Toc$ai 'e aceea ca6ltl o consistenil s6oritl i6ote0a 6otrivit clreia viitor(l centr( orlmenesc 'e la Baia a %ost la ori#ine (n(l 'in Utjr#(rile 'e vale: kntjlnite kn n($lr 'est(l 'e $are atjt kn Mol'ova5 cjt mi kn qara Ro$jneascl5 a clr(i %(nciie econo$icl a %ost '(3latl 'e o alta Q 6oate kncl $ai se$ni%icativl Q5 'e reme'inil 6rinci6all a (nei %or$aii(ni 6olitice locale5 %(nciie 6e care mi8a 6(t(t8o 6lstra 6jnl s6re $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea. Oric($ a$ 6rivi l(cr(rile5 este kn a%ara oriclr(i '(3i( n( n($ai ra6t(l cl ame0area eAista kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 'ar mi nivel(l 'e 'e0voltare la care a7(nsese s6re $i7loc(l acel(iami secol a 7(sti%icat ale#erea Blii mi trans%or$area sa kn CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .?4 centr( 6olitico8$ilitar al U$lrcii: knte$eiate 'e Dra#om5 kn n($ele intereselor co$6leA ale re#at(l(i Un#ariei. kn rjn'(l ame0lrilor est8car6atice a%late kn 6lin 6roces 'e (r3ani0are la $i7loc(l secol(l( al FT)8lea5 Iamii oc(6l (n loc a6arte. Prin 6o0iiia sa #eo#ra%icl5 ame0area kn 'isc(iie s sit(ea0l la Urnita esticl a teritori(l(i care 6oate %i l(at kn consi'eraiie5 kn 'isc(iia 6rivitoar la 6roces(l #ene0ei ti$6(rii a centrelor a clror evol(iie s6re (r3ani0are este 'e 6(s ki le#lt(rl certl c( str(ct(rlrile 6etrec(te kn sjn(l societliii ro$jnemti5 6e linia ascen'ent2 a %e('ali0lrii acesteia. 7('ecjn' '(6l inventar(l care a6ariine nivel(l(i 'e loc(ire atri3(it s%jrmit(l(i secol(l( al FlII8lea mi 6ri$elor
'ecenii ale secol(l(i al al Fl)8lea Q nivel i'enti%icat kn $ai $(l ti 6(ncte 'in vatra vec"ii ame0lri 'e la Iami Q5 nivel(l te"nic al 6ro'(ciiei kn 'o$enii 't i$6ortania ollriei mi a $etal(r#iei lasl sl se knielea#l cl kncl knainte 'e $i7loc(l secol(l( al FT)8lea activitliile 6ro'(ctive 'es%lm(rate kn vatra ame0lrii knce6(serl sl 6oarte a$6rentG $emtem(#(l(i s6eciali0at5 trlslt(rl consi'eratl 6ro6rie n($ai 6entr( ame0lrile a%late kr 6lin 6roces 'e (r3ani0are5 mi aceasta n( n($ai kn teritori(l 'e la rlslrit 'e Car6aii5 c kn #eneral. Or5 l(jn' kn consi'eraiie o3servaiiile 6er$ise 'e cercetlrile ar"eolo#ice incl('erea ame0lrii 'e la Iami kn rjn'(l centrelor care c(noamtea(5 Ia %inele secol(l(i a. FlII8lea mi kn.6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl)8lea5 (n 6roces avansat 'e cristali0are a str(ct(rilor (r3ane5 cel 6(iin 6e 6lan econo$ic5 n( $ai este kn $ls(rl sl ri'ice se$ne 'e kntre3are. C( toate acestea5 o kntre3are 6ersistl2 care este %(nciia 6rinci6all a ame0lrii $eniionate5 kn 6erioa'a 'e 6jnl la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea V kn istorio#ra%ia ro$jneascl5 o6iniile re%eritoare la knce6(t(rile ame0lrii (r3ane 'e 6e rj(l Ba"l(i a( vi0at5 $ai c(rjn'5 (n 'o$eni( a%lat 'oar tan#eniial kn le#lt(rl c( eta6ele 6roces(l(i %or$lrii centr(l(i orlmenesc a$intit5 invocjn'(8se realitatea re6re0entatl 'e 'ensitatea 'e$o#ra%icl nota3ill kn 0ona mi kn centr(l kn care a a6lr(t oram(l kn%loritor 'e $ai tjr0i(. Or5 '(6l c($ se acce6tl kn #eneral5 %actor(l 'e$o#ra%ic mi 'ensitatea ame0lrilor r(rale 'intr8o an($itl 0onl s(nt consi'erate ele$ente %avori0ante 6entr( %or$area (nor centre (r3ane care 6olari0ea0l res(rsele ($ane mi econo$ice ale (nor $icrore#i(ni 'e kntin'eri 'i%erite5 ce vor constit(i5 (lterior %or$lrii oramelor5 "interlan'(l acestora. Pornin' 'e la aceste realitlii5 %or$area oram(l(i Iami a %ost consi'eratl 're6t (n(l 'in eAe$6lele cele $ai re6re0entative ale trans%or$lrii tre6tate kn centr( (r3an a (nei ame0lri r(rale5 care a 3ene%iciat 'e 6o0iiia cea $ai %avora3ill5 kn ansa$3l(l 'e sate 'e 6e a$3ele $al(ri ale Ba-il(i(l(i5 reiea r(rall care kns($a Q 6otrivit (nor 'ate kncl inco$6lete Q n( $ai 6(iin 'e 0ece ast%el 'e ame0lri r(rale. Desi#(r5 6rivin' l(cr(rile 6rin aceastl 6ris$lQ $ai ales 'acl iine$ sea$a 'e %a6t(l cl kn (nele ame0lri sltemti 'in 7(r(l Iamilor este certl eAistenia (n(i nivel 'e loc(ire 'e la %inele secol(l(i al FlII8lea mi 'in 6ri$ele 'ecenii ale cel(i (r$ltor Q5 'es6rin'erea Iamilor 'in rjn'(l ame0lrilor sltemti res6ective mi trans%or$area tre6tatl kntr8(n centr( c( atri3(te (r3ane a6are ca (n 6roces 6er%ect 6la(0i3il5 kn acest ca0 %(nciiile econo$ice ale viitor(l(i oram %iin' sit(ate 6e 6ri$(l 6lan. .?K hMPLINIRI STATALE Ceea ce 6are $(lt $ai 6(iin 6la(0i3il este %a6t(l cl centr(l (r3an kn %or$are BIamiD ar %i 6(t(t cl6lta Q kn con'iiiile vecinltliii ne$i7locite c( teritori(l 'intre Pr(t mi Nistr(5 stl6jnit 'irect sa( $lcar controlat 'e tltari Q mi (n rol 6olitico8$ilitar5 care sl kl a6ro6ie5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 'e Baia sa( 'e S(ceava. Toc$ai 'e aceea5 c"iar a'$iijn' cl Iamii cl6ltaserl kncl 'in 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl)8lea trlslt(rile 'e%initorii ale (nei ame0lri (r3ane kn 6lin 6roces 'e 'e0voltare5 rol(l acest(ia 'e centr( 'e sc"i$3 mi 'e 6ro'(ciie $emtem(#lreascl n( 6oate %i ra6ortat 'ecjt la 0ona i$e'iat li$itro%l5 a3ia (lterior ame0area cl6ltjn' valenie care sl o a6ro6ie 'e alte ame0lri orlmenemti 'in teritori(l 'e la rlslrit 'e Car6aik. kn co$6araiie c( sit(aiia '$ s6aii(l c(6rins kntre Car6aiii Rlslriteni mi Pr(t5 kn care 6roces(l %or$lrii celor $ai vec"i centre (r3ane se 'es%lmoarl 6e %(n'al(l evol(iiei s6re str(ct(ri $e'ievale a societliii ro$jnemti mi eA6ri$l5 kn consecinil5 a7(n#erea acesteia la o trea6tl ce %lcea5 n( n($ai 6osi3ill5 'ar mi o3iectiv necesarl a6ariiia (nor ast%el 'e ame0lri c( atri3(te mi %(nciii s6eci%ice5 kn teritori(l 'intre Pr(t mi Nistr( sit(aiia a %ost consi'era3il $ai co$6leAlG 'in 6lcate5 6rivitl 'in $ai $(lte (n#"i(ri 'e ve'ere5 ea contin(l sl rl$jnl ins(%icient c(nosc(tl5 %lrl sl. $ai vor3i$ 'e controversele 6rovocate 'e inter6retarea (nor i0voare scrise5 'e sor#inte 'i%eritl. Dintre oramele a clror $eniionare kmi #lsemte loc(l kn li$itele cronolo#ice ale ca6itol(l(i 'e %ail este kn a%ara oriclrei kn'oieli cl Cetatea Al3l a %ost n( n($ai cel $ai i$6ortant5 'ar mi cel $ai vec"i. Consi'eratl5 vre$e kn'el(n#atl5 ca %iin' %(n'aiie 3i0antinl mi 'atjn' 'in secol(l al F8lea5 Cetatea Al3l a %ost 'ese$natl5 kn %(nciie 'e sor#intea i0voarelor care o $eniionea0l5 cjn' 9avroca&tro BCetatea Nea#rlD5 cjn' A&proca&tro BCetatea Al3lD. In ci('a $ai vec"ilor 6res(6(neri5 %oarte re'(se 6jnl kn 6re0ent5 cercetlrile ar"eolo#ice n( con%ir$l vec"i$ea arltatl a ame0lrii 'e la Cetatea Al3l5 kn aceeami sit(aiie a%ljn'(8se m7 eAistenia vre(nei kntlrit(ri 3i0antine5 care sl8i 7(sti%ice o i$6ortanil $ilitarl kn siste$(l 'e%ensiv al i$6eri(l(i. Prin 6o0iiia 6e care o oc(6a la vlrsarea Nistr(l(i kn Marea Nea#rl5 Cetatea Al3l s8a 3(c(rat 'e o notorietate eAce6iionall5 $eniionarea sa %recventl kn i0voare scrise mi carto#ra%ice5 knce6jn' $ai c( sea$l 'in secol(l al FlII8lea5 stjn' $lrt(rie kn acest sensG kn 6l(s5 (nii istorici ki atri3(ie cllltor(l(i8#eo#ra% ara3 I'risi 6ri$a $eniionare a oram(l(i5 la $i7loc(l secol(l(i al Fll8lea. O 'atl knsl c( secolele FIII mi FI) Cetatea Al3l 'evine neli6sitl 'in i0voarele carto#ra%ice italiene5 'en($irile s(3 care a6are %iin' 'est(l 'e variate2 9. -a&tra. 9auro -n&tro. 9alvoca&tro. 9auoca&tro. kn ri$6 ce i0voarele 3i0antine 6re%erl n($ele A&proca&tron. kncl kn an(l ?@;=5 'eci knainte 'e a %i intrat kn circ(it(l activ al ne#(storilor #enove0i5 la Cetatea Al3l este $eniionatl o cora3ie 'in Ca%%aG '(6l knce6(t(l secol(l(i al FT)8Iea5 6re0enia ne#(storilor italieni 'evine o3imn(itl5 ceea ce 6res(6(ne cremterea contin(l a i$6ortaniei econo$ice a oram(l(i. kntr8a'evlr5 Cetatea Al3l este tot $ai intens %recventatl 'e corl3iile care trans6orta( cantitlii a6recia3ile 'e #rjne5 %iin'5 'e alt%el5 3ine c(nosc(tl conc(renia kn acest 'o$eni( 'intre cele 'o(l eterne rivale5 !enova mi )eneiia5 %iecare 'intre acestea (r$lrin' 'eiinerea 6o0iiiei 'o$inante kn co$eri(l c( #rjne %(rni0ate 'e iin(t(rile 6ontice. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .?< Una 'intre 6ro3le$ele 'e cel $ai $are interes 'in istoria Cetliii Al3e este5 nekn'oielnic5 aceea a co$6oneniei
etnice a 6o6(laiiei oram(l(i mi aceasta 'atoritl5 kn 6ri$(l rjn' %a6t(l(i cl i0voarele scrise contri3(ie kn 6rea $icl $ls(rl la el(ci'area 6ro3le$ei a$intite5 kn aceste con'iiii5 rl$jne si#(r n($ai caracter(l etero#en al 6o6(laiiei oram(l(i5 kr rjn'(rile clreia tre3(ia( sl se a%le 3i0antini5 ro$jni5 evrei mi Q kntr8(n 6rocent 'e6arte 'e a %i $lcar int(it Q tltari. In'i%erent knsl 'e incertit('inile care 6ersistl kn le#lt(rl c( etnia loc(itorilor Cetliii Al3e5 %a6t(l cl5 kncl Ia knce6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 oram(l #l0'(ia o e6isco6ie 'e rit orto'oA se constit(ie kntr8(n ar#($ent 'e$n 'e l(at kn sea$l kn %avoarea i$6ortaniei n($erice mi a rol(l(i 7(cat 'e o 6o6(laiie recr(tatl 'in $e'i(l local5 kn sens(l lar# al c(vjnt(l(i. kn con'iiiile eAisteniei (nei certe (nani$itlii a o6iniilor istoricilor c( 6rivire la i$6ortania oram(l(i5 6rovoacl ne'($erire a6recierea %lc(tl 'e c(nosc(t(l #eo#ra% ara3 A3(C?8Fi'a care5 re%erin'(8se la Cetatea Al3l B6e care o n($emte Acd$a!Kemian. %olosin'5 'eci5 n($ele t(rcie5 A55ennan al oram(l(iD5 consi'erl ame0area ca %iin' $icl mi sit(atl Ukn iara 3(l#arilor mi a t(rcilor:5 iar 'es6re loc(itorii sli $(li($in'(8se sl 6reci0e0e cl era( U(nii5 $(s(l$ani5 aliii necre'inciomi:? Bse s(3kniele#e cremtiniD. A%lat knnv(n teritori( stl6jnit e%ectiv 'e tltarii Hoar'ei 'e A(r5 oram(l a %ost $artor(l n($eroaselor %rl$jntlri 6olitice mi $ilitare care a( (r$at 'is6ariiiei 'e 6e scena 6oliticl a $arel(i co$an'ant No#ai5 Ia %inele secol(l(i al FlII8lea5 'is6ariiie care a %ost (r$atl 'e l(6te %ratrici'e kntre %iii acest(ia. kn k$6re7(rlrile t(l3(ri #enerate 'e l(6ta 6entr( s(6re$aiie kntre ToStai Q knvin#ltor(l l(i No#ai Q5 6e 'e o 6arte5 mi -o#a Q %i(l $ai $are al I(i No#ai Q5 6e 'e altl 6arte5 s8a 6ro'(s interveniia 'irectl a iar(l(i 3(l#ar Teo'or Sviatoslav5 care ?8a 6rins mi ?8a (cis 6e %i(l l(i No#ai5 re%(#iat la s('(l D(nlrii. qar(l(i 3(l#ar i s8a kncre'iniat 'e cltre ToStai a(toritatea 6oliticl as(6ra Cetliii Al3e5 'ar kn realitate5 aceastl a(toritate era $ai $(lt si$3olicl5 a'evlrat(l stl6jn al oram(l(i rl$jnjn' ToStai. Or5 kn l($ina acestor %a6te mi inter6retlri5 i6ote0ele $ai vec"i 'in istorio#ra%ia ro$jneascl5 6otrivit clrora kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea ar 6(tea %i vor3a 'es6re o stl6jnire reall a 3(l#arilor as(6ra Cetliii Al3e mi a teritori(l(i c(6rins kntre #(rile D(nlrii mi Nistr( se 'ove'esc li6site 'e consistenil mi 'e s(6ort 'oc($entar. Caracter(l s6ecial al l(crlrii 'e %ail n( 6er$ite mi nici n( 7(sti%icl tratarea 'etaliatl a $(ltit('inii 6ro3le$elor 6e care le8ar i$6(ne c(noamterea $o'(l(i 'e viail mi a activitliilor co$6leAe ale loc(itorilor Cetliii Al3e kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea. Toc$ai 'e aceea5 o a6reciere sinteticl a l(cr(rilor ne a6are ca satis%lcltoare5 6rinci6alele knc"eieri 6(tjn' %i consi'erate (r$ltoarele2 activitliile econo$ice 'es%lm(rate kn oram c(6rin'ea( totalitatea 'o$eniilor 6ro'(ctive mi 'e sc"i$35 ta3lo(l acestora %iin' cont(rat atjt 'e re0(ltatele cercetlrilor ar"eolo#ice5 cjt mi 'e i0voarele scrise re%eritoare la 6erioa'a an(niatl. Activitatea $emtem(#lreascl Q 3o#at il(stratl 'e cele $ai variate cate#orii 'e 'esco6eriri ar"eolo#ice Q 6oartl a$6renta s6eci%icl centrelor 'e conver#enil c(lt(rall5 allt(ri 'e ele$ente s6eci%ice c(lt(rii 3i0antine Bollrie5 6rel(crarea $etalelor5 or%evrlrieD5 %iin' kntjlnite 6ro'(se atri3(ite5 kn $o' c(rent5 0onelor 'e in%l(enil s6eci%ic $on#ole. ? 3 ograp#ie d'Aboul it#. tra'(ite 'e lCara3e e( %raniais 6ar -.T. Reina('5 II*l5 Paris5 ?>9S5 6. /?<. .?> hMPLINIRI STATALE Pe acest %(n'al al 6ro'(ciiei 'e 3(n(ri5 activitliile co$erciale 'es%lm(rate kn oram s(nt 'i$ensionate Ia 6ro6oriiile lor reale 'e 'esco6eriri n($is$atice care5 6rin n($lr mi 'iversitate B$one'e tltlremti5 3i0antine5 central8 mi vest8e(ro6eneD5 n( %ac 'ecjt sl il(stre0e realitatea certl cl Cetatea Al3l era (n centr( co$ercial c( a$6le valenie internaiionale. kncl 'e la s%jrmit(l secol(l(i al FDC8lea5 cercetarea istoricl ro$jneascl a $ani%estat (n interes 'eose3it mi 6e 'e6lin 7(sti%icat 6entr( vec"i$ea mi i$6ortania rol(l(i 7(cat 'e (n(l 'intre cele $ai i$6ortante orame 'e la rlslrit 'e Car6aii2 C"ilia. Dacl i0voarele scrise 6er$it s(6o0iiia cl aceastl C"ilie eAista ca ame0are ale clrei %(nciii n( a( 6(t(t %i 6reci0ate nici 6jnl astl0i5 kncl 'e la %inele secol(l(i al Fll8lea mi cl ea %lcea 6arte 'in mir(l creaiiilor 3i0antine 'e 6e c(rs(l in%erior a- D(nlrii5 st('ii (lterioare celor kntre6rinse 'e Nicolae lar#a Bvalori%icate kn 3ine8 c(nosc(ta sa l(crare "tudii i&torice a&upra -#iliei ì -et_bii Albe. consi'eratl5 mi astl0i5 're6t verita3il 6(nct 'e 6ornire kn istorio#ra%ia ro$jneascl 6rivitoare la oramele $e'ievaleD a( 6(s kn evi'enil as6ecte noi5 a clror c(noamtere a contri3(it la sit(area C"iliei kntr8(n conteAt istoric $ai a$6l(. kn acest sens5 ceea ce $eritl s(3liniat este %a6t(l cl kn secol(l al FlII8lea C"ilia intrase kn or3ita intereselor 6olitice mi $ilitare ale $on#olilor5 ale clror inc(rsi(ni kn interior(l Penins(lei Balcanice I8a( 6(s 6e $arele con'(cltor $ilitar $on#ol +a'an kn sit(aiia 'e a s(6(ne a(toritliii sale mi oram(l C"ilia. Incertit('inile care 'o$nesc kn le#lt(rl c( istoria C"iliei 6jnl kn 6erioa'a 'e knce6(t al secol(l(i al Fl)8lea 'is6ar o 'atl c( cremterea n($lr(l(i mi c( 'iversitatea i0voarelor scrise re%eritoare la acest oram5 a clr(i 6erioa'l 'e kn%lorire este inse6ara3il le#atl 'e acrivitatea co$erciall 'es%lm(ratl 'e ne#(storii #enove0i kn 0ona nor'8 6onticl mi la #(rile D(nlrii. De alt%el5 atjt kn istorio#ra%ia vest8e(ro6eanl5 cjt mi kn cea ro$jneascl5 m8a cont(rat5 tre6tat5 o6inia 6otrivit clreia5 'acl ame0area 'e la C"ilia a %ost o ctitorie 3i0antinl Bc( %(nciii ins(%icient 'e%initeD5 intrarea acestei ame0lri kntr8(n circ(it internaiional activ s8a 'atorat 6re0eniei mi activitliii 'es%lm(rate aici 'e #enove0iG acemtia s(nt consi'eraii5 6e 3(nl 're6tate5 cei care a( contri3(it la 6ros6eritatea C"iliei 'in secol(l al FT)8lea5 oram(l %lcjn' 6arte 'intr8o a'evlratl sal3l 'e colonii #enove0e ce 6(ncta( litoral(l 6ontic5 'in rjn'(l clrora Ca%Ta s8a i$6(s c( a(toritate. N( $ai 6(iin5 kn ci('a interes(l(i istoricilor %ail 'e trec(t(l acest(i %ai$os oram care a %ost C"ilia5 a6rinse
controverse mtiinii%ice a( %ost 6rovocate 'e c"iar n($ele mi locali0area acest(ia. kntr8a'evlr5 kn cercetarea istoricl ro$jneascl mi strlinl s8a consi'erat cl la #(rile D(nlrii a( eAistat 'o(l orame Q a$3ele ctitorii #enove0e Q 6(rtjn' n($e 'i%erite5 C"ilia mi Licosto$o5 o6inia a$intitl #lsin'(8mi n($eromi s(siinltori 6rintre n($e 6resti#ioase 'e savanii. La 3a0a a$intitei controverse a stat (n act notarial5 re'actat 'e notar(l #enove0 Antonio 'i Pon0o5 la < $ai ?/K?5 la C"ilia?G 'at %iin' %a6t(l cl "i'roni$(l C"ilia a %ost mters 'e cltre notar mk knloc(it c( Licosto$o5 act(l a$intit a 'at namtere 6lrerii5 care avea sl '(re0e 'ecenii kn mir5 6otrivit clreia C"ilia mi Licosto$o a( %ost orame
?
!eo Pistarino5 4otai genot/e&i in Eltremnre. Atti ragan a -#ilia da Antonio iii +onztG I13;Z!13;1G. !enova5 ?;<?5 nr. T4.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE 'i%erite mi c(5eAistenil 6aralell. Alii istorici5 'i$6otrivl5 s(siin cl a$3ele 'en($iri5 C"il mi Licosto$o5 se re%erl la (na mi aceeami ame0are. E0itlrile s6ecialimtilor a( %ost %avori0a mi kntreiin(te 6jnl astl0i mi 'e "lriile na(tice (lterioare secol(l(i al Fl)8lea5 "lrii ca $eniionea0l cjn' n($ai (n(l5 cjn' a$3ele to6oni$e5 kn acest 'in (r$l ca0 %iir $arcate5 'istinct5 'o(l ame0lri 'i%erite. Dincolo 'e controversa a$intitl5 ceea ce rl$jne cert este %a6t(l cl ame0area 'e C"ilia a %ost Q kn 'ec(rs(l 6erioa'ei 'e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea Q n( n($ (n %oarte i$6ortant centr( co$ercial #enove0 Bcerealele re6re0entjn' 3a0a acest activitliiD5 ci mi (n(l 6ro'(cltor 'e $lr%(ri Q cele $ai $(lte %iin' 'estinate cons($(li intern Q5 6ro'(ciie certi%icatl 'e $eniionarea a n($eromi $emtem(#ari s6eciali0at ornarim. macelariii&. botarm&. aber. &artor. Dincolo knsl 'e n($eroasele acte notariali 6e te$ei(l clrora se 6oate 7('eca intensitatea mi a$6loarea co$eri(l(i c( #rjne local 6racticat 'e #enove0i 6rin inter$e'i(l C"iliei5 con%ir$area i$6ortaniei econo$ice C"iliei este o%eritl 'e kns(mi %a6t(l cl oram(l e$itea $one'l 6ro6rie5 mi an($e a&pri r. argint1. Fail 'e sit(aiia 'in teritori(l c(6rins kntre Car6arii Rlslriteni mi Pr(t5 realitliile 'ii teritori(l sit(at kntre Pr(t mi Nistr( se 6re0intl kntr8o c( tot(l altl l($inl5 ceea ce %ac o3li#atorie co$6ararea lor contin(l. kntr8a'evlr5 6entr( teritori(l 'intre Car6aii Rlslriteni mi Pr(t 6ro3le$a c(noamterii 6roces(l(i a6ariiiei 6ri$elor centre (r3ani ro$jnemti5 a %(nciiilor iniiiale 6res(6(se ale acestora mi5 kn co$6letare5 a eta6elor cristali0lri str(ct(rilor interne s6eci%ice n( 6oate %i st('iatl 'ecjt kn conteAt(l 'er(llrii 6roces(l( intern 'e 'e0voltare a societliii ro$jnemti5 c( interveniiile inerente5 'e $ai l(n#l sai 'e $ai sc(rtl '(ratl5 mi ale (nor %actori eAterni. kn co$6araiie c( realitliile knre#istrate kn teritori(l a$intit $ai s(s5 acelea kntjlniii kn s6aii(l #eo#ra%ic 'intre Pr(t mi Nistr( 6re0intl o serie 'e ele$ente care se 'eose3esc $ai ales kn sens(l cl5 aici5 interveniia (nor %actori strlini 'e evol(iia societliii locale z contri3(it 'ecisiv la $o'elarea (nor str(ct(ri (r3ane care k$3o#liesc mi 'iversi%icl ti6olo#ic centrelor orlmenemti 'in teritori(l 'e la est 'e Car6aii. Ar#($ent(l 'ecisiv kn %or$(larea acestei a6recieri kl o%erl n( n($ai sit(aiia5 'e7a invocatl5 a Cetliii Al3e Q ale clrei ori#ine5 %(nciii mi evol(iie istoricl knca'rea0l $imcarea kntr8(n conteAt istoric 'eose3it 'e cel al teritori(l(i 'intre Car6aiii Rlslriteni mi Pr(t Q5 ci mi alte 'o(l ame0lri5 tot c( caracter (r3an5 sit(ate kn s6aii(l 'intre Pr(t mi Nistr(5 mi an($e Or"ei(l )ec"i mi Costemti. Ulti$ele 'o(l orame $eniionate s(nt le#ate 'irect 'e 6re0enia tltarilor Hoar'ei 'e A(r kn 0ona a$intitlG ele5 atjt cjt a( 6(t(t %i c(nosc(te #raiie cercetlrilor ar"eolo#ice5 o%erl i$a#inea s6eci%icl (n(i a6ort al societliii $on#ole s(6ra6(s celei localnice. Dintre cele 'o(l orame $on#ole $eniionate $ai s(s5 ame0area 'e la Or"ei(l )ec"i 6are sl %i oc(6at5 'in 6(nct 'e ve'ere al i$6ortaniei 6olitice5 econo$ice mi5 event(al5 $ilitare5 o 6o0iiie 6rivile#iatl kn ra6ort c( cea 'e la Costemti. Sit(atl 6e c(rs(l in%erior
?
Mi'iei Balar'5 3ena de l'E\ttre!9er. II2 Acte& de Kilia du notaire Antonio di +onzo 13;Z. Paris8Ha#a8NeZ ,or&5 ?;>=5 nr. <<5 >?5 >K5
;/5 ;..
.@= hMPLINIRI STATALE al rj(l(i Rl(t5 a%l(ent al Nistr(l(i5 ame0area 'e Ia Or"ei(l )ec"i Bce a6are c( n($ele 'e ae#r al!($edidQ Eraùl 4ouG se kntin'ea 6e o s(6ra%ail 'e $ai $(lte "ectare. Demi a %ost o3iectiv(l $e'ieval cel $ai kn'el(n# mi intens cercetat 'e 6e teritori(l 'intre Pr(t mi Nistr(5 ne"r al8D7e'i' este kncl 'e6arte 'e a 6re0enta o i$a#ine coerenta Q mi c( atjt $ai 6(iin co$6letl Q a ceea ce 6(tea sj re6re0inte o ame0are (r3anl kn ti$6(l 'o$inaiiei $on#oleG ceea ce ki con%erl5 tot(mi5 trlslt(ri caracteristice s(nt cjteva constr(ciii $on($entale B'intre care (nele 6ar a n( %i %ost ter$inateD5 kn rjn'(l clrora loc(l 6rinci6al kl oc(6l o $osc"eie5 trei 3li 6(3lice mi (n caravanserai5 a clror knca'rare cronolo#icl kn 6ri$a 6arte a secol(l(i al Fl)8lea este si#(rl. kn sc"i$35 aice n($eroase 'esco6eriri Bcantitlii i$6resionante 'e 6ro'(se cera$ice5 o3iecte 'e $etal mi5 kn $o' s6ecial5 $one'eD %ac si#(rl 'es%lm(rarea (nor intense activitlii 6ro'(ctive kn c(6rins(l oram(l(i5 kn ci('a '(ratei sc(rte 'e eAistenil a acest(ia5 care n( 6are sl %i %ost $ai $are 'e (n 'eceni( Bcirca ?/.98circa ?/K.D. I$6ortania oram(l(i ca centr( 'e 6ro'(ciie $emtem(#lreascl n( ri'icl se$ne 'e kntre3are5 tot ama c($ n( 6oate %i 6(s la kn'oiall nici %a6t(l cl 6ro'(sele reali0ate aici era( 'estinate cons($(l(i l($ii r(rale 'in 0ona kncon7(rltoareG e'i%icator kn acest sens este 'e6o0it(l 'e 6este o s(tl 'e 6iese 'estinate 6racticlrii a#ric(lt(rii B3rl0'are5 c(iite 'e 6l(#D5 'estinatarii mi 3ene%iciarii clrora n( 6(tea( %i 'ecjt a#ric(ltorii a(to"toni 'in acest teritori( stl6jnit 'e $on#oli. In acelami ti$65 knsl5 7('ecjn' '(6l n($lr(l $are 'e $one'e 'esco6erite kn c(rs(l sl6lt(rilor ar"eolo#ice 'e Ia Or"ei(l )ec"i5 oram(l a c(nosc(t o intensl activitate co$erciall5 %eno$en s6eci%ic t(t(ror centrelor (r3ane5 'eci
mi celor 'in c(6rins(l teritori(l(i controlat 'e Hoar'a 'e A(r5 %avori0at 'e con'iiiile 'e si#(ranil #arantate 'e a(toritatea 6olitica mi $ilitarl $on#oll. kn 6l(s5 ama c($ a( 'ove'it8o st('ii recente5 %a6t(l cl ne"r al8D7e'i' a %ost5 6entr( o 6erioa'l sc(rtl5 c"iar centr(l (nor e$isi(ni $onetare n( %ace 'ecjt sl con%ir$e rol(l i$6ortant 6e care oram(l 'e 6e $al(l 're6t al Rl(t(l(i ?8a 7(cat kn viaia econo$icl mi 6oliticl a teritori(l(i 'intre Pr(t mi Nistr(. kn acest conteAt5 c"iar 'acl n( este loc(l sl se %acl aici anali0a (nor %a6te 'e or'in 6olitic5 n( este nici ne6otrivit sl se a$inteascl k$6re7(rarea cl toc$ai kn 6erioa'a kn care A3'(lla" "an e$itea $one'e kn Oram(l No( Q ne"r al8D7e'i' B?/K/8?/K.D5 kn Mol'ova 'intre Car6aii mi Pr(t se 6ro'(cea consoli'area 'o$niei 'e sine stltltoare a l(i Bo#'an I. Aceastl coinci'enil cronolo#icl a stat la 3a0a i6ote0elor %or$(late 'e (nii cercetltori5 6otrivit clrora 6are verosi$ill c"iar 6ri$irea (n(i a7(tor 'in 6artea l(i A3'(lla" "an 'e cltre voievo'(l Bo#'an I5 kn l(6ta acest(ia k$6otriva 6oliticii a#resive a I(i L('ovic I 'e An7o( %ail 'e stat(l $ol'ovean recent constit(it. Conte$6oran c( centr(l (r3an 'e la Oram(l No( Bne"r al8D7e'i'D sir(at 6e $al(l Rl(t(l(k5 kn aceeami 0onl esticl a teritori(l(i 'intre Pr(t mi Nistr( a eAistat5 ama c($ s8a $eniionat $ai s(s5 (n al 'oilea centr( c( atri3(te si$ilareG sit(atl Ia o $icl 'e6lrtare 'e Nistr(5 acestei a 'o(a ame0lri orlmenemti n( i se c(noamte n($ele tltlresc5 %a6t care CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .@ %ace ca5 kn literat(ra 'e s6ecialitate5 sl %ie 'ese$natl '(6l n($ele act(al al sat(l(i ki c(6rins(l clr(ia i s8a( 'esco6erit (r$ele2 Costemti. Ca mi Oram(l No(5 centr(l (r3an 'e la Costemti a 'evenit c(nosc(t n($ai kn (r$ cercetlrilor ar"eolo#ice5 mi c"iar 'acl acestea n( a( 6(t(t son'a kntrea#a s(6ra%ail a %ost(l( oram5 se 6oate a%ir$a cl re0(ltatele cercetlrii s8a( 'ove'it s(%iciente 6entr( cont(rare (nei i$a#ini concl('ente as(6ra $a7oritliii co$6onentelor vieiii co$6leAe a ame0lrii c( toate cl5 mi kn ca0(l Costemtilor5 eAistenia acesteia 6oate %i a6reciatl ca relativ e%e$erl ea re'(cjn'(8 se Ia ceva $ai $(lt 'ecjt 'o(l 'ecenii B$i7loc(l secol(l(i al FT)8leaD Ca (n centr( 'e 6ro'(ciie $emtem(#lreascl5 Costemtii 6ar sl se 'e%ineascl ceva $a 3ine 'ecjt Oram(l No(. kntr8 a'evlr5 cercetlrile ar"eolo#ice 'e aici a( o%erit s(%icientN te$ei(ri 6entr( a%ir$area eAisteniei (nor a'evlrate cartiere $emtem(#lremti kn c(6rins( oram(l(i5 concentrarea kntr8o s(6ra%ail 3ine 'eli$itatl a (nor ateliere constit(in' (r in'ici( kn acest sens. A6ro6ieri se$ni%icative kntre cele 'o(l orame $on#ole s(nt %avori0ate 'e ase$enea5 'e to6o#ra%ia loc(inielor kn c(6rins(l oram(l(i 'e la Costemti5 kn sens(l cs kn 0ona centrall a ame0lrii5 $a7oritatea loc(inielor era re6re0entatl 'e constr(ciii 'in 6iatrl Bco$6(se5.'e o3icei5 'in $ai $(lte kncl6eriD5 a6ariinjn'5 %oarte 6ro3a3il5 aristocraiiei orlmenemti. Aceste constr(ciii 3ene%icia(5 c"iar 'acl n( toate5 'e instalaiii 6entr( ali$entarea c( a6l5 con'(ctele a$ena7ate 'in olane stjn' $lrt(rie #ra'(l(i 'e con%ort care le era asi#(ratG 6e 'e altl 6arte5 o3servaiia cl kn aceleami 0one centrale ale oram(l(i era( concentrate mi e'i%iciile 'e c(lt5 n( %ace 'ecjt sl con%ir$e i6ote0a cl starea $ateriall mk 6o0iiia sociall a loc(itorilor oram(l(i Costemti constit(ia( 6rinci6alele criterii kn re6arti0area teritoriall internl a loc(inielor orlmenilor. O 6ro3le$l 'e cel $ai $are interes5 atjt 6entr( Oram(l No(5 c]t ì 6entr( centr(l (r3an 'e la Costemti5 o re6re0intl caracter(l co$6o0it al 6o6(laiiei acestora5 kn e#all $ls(rl 6e 6lan etnic mi con%esional. Pro3le$a n( este no(l mi nici n( se re'(ce la realitliile 'in cele 'o(l ame0lri care ne 6reoc(6l aici5 ea %iin' tratatl c( (n interes 6er$anent 'e cltre toii s6ecialimtii 6entr( care viaia oramelor 'e s(3 'o$inaiia $on#oll a constit(it o :te$l 'e cercetare5 $ai $(lt sa( $ai 6(iin s6eciall. Toc$ai 'e aceea5 consi'erl$ s(%icient sl a$inti$ cl 6rinci6alele criterii '(6l care 6ot %i a6reciate realitliile 'in cele 'o(l centre orlmenemti $on#ole 'in a6ro6ierea Nistr(l(i ne s(nt o%erite5 kn e#all $ls(rl5 'e 'iversitatea ti6olo#icl mi stilisticl a 6ro'(ciiei arti0anale reali0ate kn atelierele 'in Oram(l No( mi Costemti5 6rec($ mi 'e $on($entele %(nerare 'esco6erite kn c(6rins(l celor 'o(l orame. kntr8a'evlr5 o3servaiiile %lc(te kn cele 'o(l 'o$enii $eniionate vin kn s6ri7in(l o6iniei cl Ia $on#oli se o3imn(ia coloni0area %oriatl a (nor ele$ente etnice mi 6ro%esionale recr(tate 'in teritoriile c(cerite sa( controlate 'e ei. Evi'ent5 kn ca0(l s6ecial al celor 'o(l orame5 kn $ar#inea rlslriteanl a teritori(l(i 'intre Pr(t mi Nistr( este c"iar o3li#atori( 'e a'$is 6re0enia5 6rintre loc(itorii localnici ai acestora5 a n($eroase ele$ente $on#ole5 clrora li se a'l(#a( Q kntr8(n 6rocent #re( 'e 6reci0at Q oa$eni a'(mi 'in 0onele kncon7(rltoare. Meniionl$ s(6li$entar mi %a6t(l cl %(nciia 'e centr( co$ercial al acestei ame0lri este s(%icient il(stratl 'e n($eroasele $one'e 'e ara$l mi 'e ar#int 'esco6erite kn oram. .@@ hMPLINIRI STATALE Din cele eA6(se $ai s(s Q c"iar 'acl %oarte sintetic Q se 'es6rin' cjteva concl(0ii a clror %or$(lare ne a6are o3li#atorie. kn 6ri$(l rjn'5 reiine ateniia %a6t(l cj sta'i(l act(al al cercetlrilor i$6(ne reconsi'erarea ca'r(l(i cronolo#ic kn care 6ot %i 6lasate knce6(t(rile 6roces(l(i 'e cristali0are a str(ct(rilor (r3ane kn teritori(l 'e Ia est 'e Car6aii5 secol(l al Fl)8lea 'ove'in'(8se o eta6l $(lt 6rea tjr0ie. kn al 'oilea rjn'5 c"iar 'acl este kn esenil acelami5 6roces(l %or$lrii celor $ai vec"i centre (r3ane 'in Mol'ova n( $ai 6oate %i tratat mi knieles 'ecjt c( con'iiia evi'eniierii %(nciiilor co$6leAe ale %ieclrei ame0lri kn 6arte5 'eoarece acestea n( a( %ost i'entice kn toate ca0(rile5 %lrl sl $ai vor3i$ 'e %a6t(l cl acelea econo$ice n( a( 6revalat kntot'ea(na. In al treilea rjn'5 este 'e evi'eniiat o realitate5 6rea $(ltl vre$e ne#li7atl sa( trec(tl 6e (n 6lan sec(n'ar kn cercetarea ro$jneascl2 c"iar mi si$6la en($erare a centrelor c( atri3(te mi %(nciii (r3ane5 care knce6 sl 6(ncte0e "arta teritori(l(i 'intre
Car6aiii Rlslriteni mi Nistr( o 'atl c( secol(l al FlII8lea5 i$6(ne cercetlrii istorice ro$jnemti o3li#aiia sta3ilirii (nei ti6olo#ii clare a acestora5 o ast%el 'e a3or'are a 6ro3le$ei 6(tjn' 6(ne ca6lt tratlrii (ni%or$i0ante a 6roces(l(i #ene0ei civili0aiiei (r3ane $e'ievale 'e aici. Nlsc(te 6e %on'(l evol(iiei societliii ro$jnemti est8 car6atice s6re str(ct(ri $e'ievale create kn (r$a interveniiei 'irecte a (nor arii 'e civili0aiie li$itro%e sa( i$6lantate kn acest teritori( kn n($ele (nor interese kn e#all $ls(rl 6olitice mi reli#ioase Q este ca0(l $(lt 'isc(tatei mi atjt 'e 6(iin c(noc(tei Milcovii Q5 ame0lrile orlmenemti 'e 6jnl la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea n( %ac 'ecjt sl il(stre0e intre#rarea Mol'ovei kn %oarte co$6leA(l 6roces istoric al #ene0elor (r3ane e(ro6ene. cara /om]nea&c_ ì (obrogea. Marea inva0ie $on#oll a creat o 6(ternicl 6ert(r3aiie mi kn s6aii(l car6ato8 '(nlrean5 a%ectjn'5 kn 3(nl $ls(rl5 "a3itat(l a(to"ton. Ame0lri a%late kn 'ireciia 'e6laslrii clllreiilor $on#oli a( %ost 'istr(se5 iar o 6arte a 6o6(laiiei eAter$inatl sa( '(sl kn ca6tivitate. Demi teritori(l 'intre D(nlre mi Car6aii a %ost a%ectat 'e eveni$ente5 atjt kn ti$6(l knaintlrii omtilor tltare5 cjt mi c( 6rile7(l retra#erii 'in ?@9@5 6ier'erile s(%erite 'e societatea ro$jneascl locall n( 6ar a %i %ost5 tot(mi5 eAcesive. Mlrt(rie kn acest sens sta( in%or$aiiile 6e care le %(rni0ea0l5 6entr( aceste iin(t(ri5 Di6lo$a cavalerilor ioaniii e$isl kn i(nie ?@9<C. Este #re( 'e 6reci0at $lri$ea 6re7('iciilor5 'ar lo#ica istoricl '(ce la concl(0ia cl localnicii5 kncercaii 'e a6roa6e (n $ileni( c( sit(aiii si$ilare5 a( #lsit $o'alitliile necesare a'a6tlrii lor la 6racticile vre$elnice i$6(se 'e nlvllitori. Cercetlrile ar"eolo#ice 'ove'esc cl mi '(6l acest eveni$ent5 teritori(l 'intre D(nlre mi Car6aii a contin(at sl %ie 6o6(lat c( sate mi tjr#(ri5 cl kn 6(nctele a$eniniate 'e %orie strline s8a( constr(it cetlii sa( alte %orti%icaiii. Aèz_ri rtirale. Ame0lrile 6re'o$inante era( satele5 care5 Ia %el ca kn secolele anterioare5 se a%la(5 a6roa6e eAcl(siv5 6e $al(rile rj(rilor mi al lac(rilor. Pe tot versant(l s('ic al Car6aiilor5 satele (rca( 6jnl 'incolo 'e >== $ altit('ine. O a'evlratl concentrare 'e I (/0B. I5 6. /8>. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .? ame0lri se knre#istrea0l kntre 9== mi K== $ mi ea se rls%irl kn tot Pie$ont(l !etic. La rjn' sl(5 cj$6ia5 aco6eritl c( $ari co'ri5 'intre care se re$arcl cel al )llsiei5 a coniin( sl %ie 6o6(latl c( ame0lri 'is6(se 'e8a l(n#(l rj(rilor ce o strl3at. O a'evlratl sal3l t sate se constatl 6e $al(l D(nlrii mi kn 7(r(l 3lliilor ei. Caracteristica eseniiall a "a3itat(l 'in secolele FIII8FI) a %ost 'is6(nerea ame0lrilor 6e toate c(rs(rile 'e a6l5 atjt kn 0oi s(3$ontane5 cjt mi kn cele 'e cj$6ie mi l(ncl. Aceeami realitate se constatl mi kn Do3ro#e (n'e $al(l D(nlrii5 litoral(l5 vlile Caras( mi Casi$cea s(nt cele $ai 'ens 6o6(lat kn ansa$3l(l teritori(l(i 'intre Car6aii5 D(nlre mi Mare5 Pie$ont(l !etic se cont(rea2 ca o $are a#lo$erare 'e sate co$6arativ c( est(l Cj$6iei Ro$jne care 6are $ai slra 'acl eAce6tl$ $al(rile rj(rilor ce o strl3at. Din acest 6(nct 'e ve'ere5 rj(l Ialo$ii care taie Blrl#an(l5 o%erl eAe$6l(l cel $ai concl('ent. Satele knmirate 6e a$3ele $al( ale Ialo$iiei c(nosc o 'ensitate ase$lnltoare c( aceea 'in 0ona 'e 'eal5 %iin' $lr#inii 'e $ari s(6ra%eie ce a( intrat kn s%era "a3itat(l(i 6er$anent a3ia $ai tjr0i(5 toc$G 'in li6sl 'e a6l. Ba0in(l Ar#em(l(i5 c(rs(rile in%erioare ale Olt(l(i5 -i(l(i mi c"iar cel 'e $ai $icl knse$nltate a( o%erit con'iiii 6ro6ice 'e loc(ire. kn #eneral5 secolele FIIIQFI) a( re6re0entat eta6a 'e %or$are a str(ct(rii reielei r(ral $e'ievale 'in qara Ro$jneascl. La s%jrmit(l secol(l(i al Fl)8lea5 "arta satelor 'intr $arele %l(vi( mi 6isc(rile Car6aiilor 'e S(' a knscris a6roa6e toate 6rinci6alele 'irect 'e 'is6(nere a ame0lrilor r(rale5 care coinci' c( traseele (r$ate 'e vlile a6elor. Cele $ai $(lte sate se constit(ie 6e vetrele (nor ame0lri anterioare. Ast%el5 kn 0on B(c(remtilor se constatl cl treis6re0ece sate $e'ievale s8a( ame0at 6e teren(ri loc(ite G kn e6oca anterioarl. Acelami %eno$en este %recvent kntjlnit mi la ame0lrile 'e 6e $al( D(nlrii5 6rec($ Brlila5 sa( Ia cele 'in Do3ro#ea. Cartarea staii(nilor ar"eolo#ic $e'ievale 'ove'emte cl acolo (n'e a eAistat o an($itl 'ensitate 'e ame0lri kn secolel DCQFI s8a( $eniin(t a#lo$erlri mi kn veac(rile (r$ltoare. Sit(aiiile cele $ai con'( 'ente5 kn sta'i(l act(al al cercetlrilor5 s(nt cele 'in 6artea centrall a Cj$6iei Ro$jne c(nosc(tl mi s(3 'en($irea 'e )llsia8)lamca5 3a0in(l $i7loci( al Ialo$&ei5 incl(siv ki 0ona Tjr#ovimtei. Eta6a secolelor FIII8FI) a a'(s5 ca %eno$en no(5 #enerali0area alclt(irii 'e $ar concentrlri 'e ame0lri5 atjt kn 0ona s(3$ontanl5 cjt mi kn cj$6ie5 kn vest(l mi kn rlslrit( qlrii Ro$jnemti. Se constatl ast%el 'e #r(6(ri 'e sate kn nor'8vest(l mi kn centr(l Olteniei kn 0ona Rj$nic( )jlcea5 kn tri(n#"i(l %or$at 'e C(rtea 'e Ar#em Q Cj$6(l(n#QPitemti kn 0onele B(c(remti5 Slatina5 Ploiemti5 Tjr#ovimte5 B(0l(5 Rj$nic( Slrat etc. Dintre acemti ame0lri5 (nele 'atea0l5 kn $o' cert5 'in secol(l al FlII8lea5 6rintre ele 6(tjn'(8se $eniion2 cele 'e la Celei mi !ro6mank Q 7('. Olt5 Cetlieni5 C(rtea 'e Ar#em5 Cj$6(l(n# Q 7(' Ar#em5 Dro3eta8T(rn( Severin 8 7('. Me"e'inii5 Flcli5 Craiova 8 7('. Dol75 Enisala 87('. T(lcea5 Plc(i(l I(i Soare 8 7('. Constania. Un s6or evi'ent 'e 6o6(laiie a k$3o#liit5 kn secol(l al Fl)8lea5 6oteniial(l ($lr al localitliilor eAistente 6e kntre# teritori(l qlrii Ro$jnemti. Demi i0voarele scrise 'evir $ai %recvente5 ele n( 6ot re%lecta realitatea5 $(lte 'intre satele mi tjr#(rile acestei 6erioa'e %iin' ac($ i'enti%icate #raiie sl6lt(rilor ar"eolo#ice2 Basara3i5 )l'astra 8 7('. Olt5 .@9 hMPLINIRI STATALE D(lceanca 8 7('. Teleor$an5 !ro0lvemti mi Mliclnemti BB(c(remtiD5 Mlnemti8B(%tea5 )er3icioara 8 7('. Dol75
Zi$nicea 8 7('. Teleor$an. Desco6eririle ar"eolo#ice mi n($is$atice con%ir$l kn $o' incontesta3il cl5 '(6l o sc(rtl 6erioa'l 'e te$6ori0are a 'e0voltlrii 'e$o#ra%ice5 care se 6lasea0l kn secolele FII8FIII5 a (r$at o 6erioa'l 'e i$6ortantl cremtere ce s8a accent(at kn secol(l al FT)8lea. Doc($entele 'e cancelarie care s8a( 6lstrat 'in 6erioa'a ?/.?8?.== atestl eAistenia certl a .?9 sate mi tjr#(ri kn qara Ro$jneascl. Ci%ra este c( $(lt s(3 n($lr(l real. Cercetlrile 'e teren a( 'e$onstrat5 kn toate ca0(rile5 vec"i$ea $(lt $ai $are a satelor kn ra6ort c( 'ata atestlrii lor 'oc($entare. Printre ame0lrile care eAista( kn secol(l al Fl)8lea5 'ar 6e care i0voarele scrise le vor se$nala a3ia kn secolele F)8F)I5 se a%ll B(c(remti5 !ro0lvemti5 L(6emti5 Mlnemti5 Mliclnemti mi altele5 toate 'in centr(l Cj$6iei Ro$jne. Se con%ir$l %a6t(l cl ame0lrile $e'ievale era( conse$nate kn actele vre$ii5 'e re#(ll c( 6rile7(l sc"i$3lrii stlrii lor 7(ri'ice2 'anii5 vjn0lri5 kntlriri 'e 6ro6rietate etc. Frecvent se constatl5 kn (r$a cercetlrilor ar"eolo#ice5 (n 'ecala7 'e circa ?==8@== 'e ani kntre kn%iiniarea (n(i sat $e'ieval mi $eniionarea sa scrisl. kn $o' cert5 toate ame0lrile a$intite kn actele 'o$nemti kn 'eceniile 'e '(6l constit(irea stat(l(i $e'ieval 'e sine stltltor qara Ro$jneascl a6ariin secol(l(i al FIII8lea sa( 6ri$elor 'ecenii ale veac(l(i (r$ltor. Ca atare5 cele $ai $(lte 'intre $arile concentrlri 'e ame0lri r(rale s8a( alclt(it knaintea constit(irii 6ri$(l(i voievo'at al qlrii Ro$jnemti. O 'atl c( stin#erea (lti$ei a$eninilri no$a'e5 cea a tltarilor5 '(6l ?@9?8?@9@5 6oteniial(l ($an5 care a av(t $(lt 'e s(%erit5 s8a re%lc(t relativ re6e'e5 la aceasta contri3(in' mi 6olitica %avora3ill5 kn acest sens5 a (nor centre 'e 6(tere ale vre$ii. Ama5 'e 6il'l5 kn c(nosc(ta Di6lo$l a cavalerilor ioaniii 'in ?@9<5 Bela al I)8lea5 re#ele Un#ariei5 constata (r$ltoarele2 UEste o cerinil a knllii$ii re#emti mi o 'atorie a $lririi celor 'e s(s ca5 $ai 6res(s 'e toate5 sl ve#"e0e c( $ai $(ltl #ri7l la s6orirea n($lr(l(i s(6(milor5 c( cjt slava lor se knalil $ai ales 6rin $(lii$ea 6o6or(l(i s(6(s5 clci se mtie kn'eose3i cl 6(terea5 6acea mi si#(rania t(t(ror re#ilor mi re#atelor se ^ntemeiaz_ pe t_ria ace&toraH Bs.n.D. Consecinia 6erioa'ei 'e linimte mi 'e sta3ilitate care a (r$at '(6l cons($area 6ericol(l(i tltar a %ost o sensi3ill cremtere 'e$o#ra%icl kn a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FIII8lea5 '(6l c($ s8a arltat 'e7a $ai s(s. Pentr( teritori(l 'e la s(' mi est 'e Car6aii eAistl (nele s(rse in'irecte care 'a( 6osi3ilitatea %or$(llrii (nor a6recieri 'e valoare kn sens 'e$o#ra%ic. Ama5 'e 6il'l5 reor#ani0area E6isco6iei c($ane kn ?@<; 'e cltre 6a6a Nicolae al III8lea mi5 kn #eneral5 interes(l $ani%estat 'e 3iserica catolicl kn acest interval 'e ti$6 6entr( eAtin'erea catolicis$(l(i la est mi la s(' 'e Car6aii Bkn ?@>/ s(nt tri$imi cll(#lri 'in Or'in(l 6re'icatorilor kn Uiara vla"ilor:D5 constit(ie in'icii ale (n(i $e'i( 'e$o#ra%ic kn contin(l cremtere5 kn care $isionari catolici sl 6oatl %ace 6ro0eliii. Pe 'e altl 6arte5 or#ani0area activitliii ne#(storilor #enove0i la #(rile D(nlrii 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FIII8lea tre3(ie 6rivitl mi 'in 6(nct(l 'e ve'ere al installrii lor kntr8(n $e'i( 6o6(lat5 (n'e (r$a( sl8mi 'es%acl 6ro'(sele8$lr%(ri a'(se mi 'e (n'e sl 6oatl c($6lra $lr%(ri solicitate kn alte 6lrii. La acest 6res(6(s s6or 'e$o#ra%ic a CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .@ contri3(it5 %lrl kn'oiall5 mi i$i#rarea (nor loc(itori 'in Transilvania5 (n verita3il re0erve etnic ro$jnesc5 %eno$en care a constit(it5 'e %a6t5 6er$anenil a istoriei s6aii(" car6ato8'(nlrean. kncl 'in ?@/95 scrisoarea 6a6all a'resatl viitor(l(i re#e al Un#arie Bela al I)8lea5 arlta cl kn e6isco6at(l C($aniei5 Uatjt (n#(rii5 cjt mi #er$anii k$6re(r c( alii 're6tere'inciomi 'in re#at(l Un#ariei trec la 'jnmii ca sl loc(iascl acolo5 ast% %lcjn'(8se (na c( acei ro$jni:. Mai tjr0i(5 'i6lo$a 'in ?@9< coniinea5 6rintre altei cla(0a 6otrivit clreia cavalerii ioaniii sl n( 6ri$eascl kn iin(t(rile conce'ate lor 6e ilran %m&tic^G 'in s6aii(l Un#ariei U'e orice stare mi nea$ ar %i:. Toate aceste realitlii kn're6tate2 6res(6(nerea cremterii 'e$o#ra%ice kn iin(t(rile ro$jnemti mi 6rin acest %eno$en G i$i#rlrii. Potrivit a6recierilor (nor istorici5 n($lr(l satelor 'in viitoarea qarl Ro$jneasc cltre ?/==5 ar %i %ost 'e $ini$($ @ ===. De alt%el5 evi'enia ame0lrilor 'in secole FI)QF)5 care a6ar kn 'oc($entele scrise 'in qara Ro$jneascl5 aratl (n n($lr 'e 6esi / === 'e sateG cartarea lor in'icl concentrarea acestora kn 0one (n'e kn secol(l al FlII8& s(nt $eniionate %or$aii(ni 6olitice5 in'ici( al eAisteniei $(ltora 'intre ele kn veaci a$intit. Pane#iric(l atri3(it retor(l(i 3i0antin Man(el Holo3olos5 'in anii ?@<@8?@<G a'resat k$6lrat(l(i Mi"ail al )TII8 lea Paleolo#(l5 vor3emte 'e U6l$jnt(l nes%jrmit G 'acilor:5 eA6resie 6rin care se kniele#e5 'esi#(r5 mi o n($eroasl 6o6(laiie. D(6l ?//=5 kn con'iiiile o%erite 'e consoli'area stat(l(i $e'ieval5 s8a 6etrec(t evi'entl cremtere 'e$o#ra%icl5 ce a #ravitat (neori kn 7(r(l vec"ilor a#lo$erlri5 an#a7jn $ai te$einic 0onele 'e cj$6ie. Feno$en(l se vl'emte $ai 6re#nant la B(c(remti5 r. valea Mostimtei5 (n'e se 'e0voltl tjr#(l Coconi5 sa( kn cj$6ia teleor$lneanl5 kn $i7loci clreia se consoli'ea0l R(mii 'e )e'e. De6lmin' 6osi3ilitliile (n(i si$6l( s6or 'e natalitate5 kn'esirea satelor kn cj$6ie 2 6re0intl mi ca re0(ltat al (nei 6(lsaiii 'e$o#ra%ice 'ins6re 0onele 'e 'eal s6re D(nlri Feno$en(l cores6(n'e 6erioa'ei ama8n($it(l(i U'escllecat:5 6lasat 'e tra'iii croniclreascl la s%jrmit(l secol(l(i al FIII8lea. El a6ariine5 toto'atl5 mi secol(l(i al FT)8le2 %iin' in'isol(3il le#at 'e eAtin'erea a(toritliii 'o$niei 6jnl la D(nlre mi Marea Nea#rG Princi6ala eA6licaiie a acestei realitlii5 s6eci%ice teritori(l(i 'intre Car6aii mi D(nlre 6an tjr0i(5 kn secol(l al FLF8lea5 re0i'l kn ceriniele econo$ice 6e care cj$6ia era c"e$ai sl le asi#(re ilrii. Re0ervor(l ($an a(to"ton a %ost kn 6er$anenil 6o6(laiia 'in Pie$onti !etic5 clreia i s8a( allt(rat colectivitliile venite 'e 6este Car6aii. kn satele !ro0lvemt L(6emti mi Mliclnemti5 'e 6e teritori(l B(c(remtilor mi 'in k$6re7(ri$i sa( 'e $ai 'e6arti 6rec($ la Potlo#i 8 7('. Dj$3oviia5 Cetlieni Q 7('. Ar#em s8a( 'esco6erit ele$ente ' c(lt(rl $ateriall i'entice celor
#lsite kn ame0lri 'e Ia nor'(l Car6aiilor Meri'ionali. D ase$enea5 inventar(l %(nerar 6re0intl trlslt(ri co$(ne c( cel 'e6(s kn $or$inteE ame0lrilor s(3$ontane sa( 'in teritoriile ro$jnemti intracar6atice. Allt(rjn'(8se satele vec"i5 noile ame0lri a( 6rel(at ti6(l 'e ame0are mi 'e loc(inil caracteristice 0onelor kn cai s8a( kn%iri6at. Avjn' kn ve'ere 'atele o%erite 'e cercetlrile ar"eolo#ice 6rec($ mi atestlrile scrisi se 6oate a6recia cl kn secol(l al F-)8lea qara Ro$jneascl era 6o6(latl 'e circa @ .= 'e localitlii. Pe 3a0a cercetlrilor e%ect(ate 6jnl kn 6re0ent kn 6este trei0eci 'e ame0l .@K hMPLINIRI STATALE r(rale5 cele $ai $(lte %iin' kn cj$6ie sa( kn 0ona s(3$ontanl5 se 6ot i'enti%ica trlslt(rile eseniiale ale sat(l(i ro$jnesc kn secolele FIII8FI). Ast%el5 toate vetrele 'e sate st('iate ar"eolo#ic kn 3a0in(l $i7loci( al Ar#em(l(i 6oartl caracteristica ame0lrilor 'e cj$6ie. Ele s(nt ama8n($itele Usate 'e vale:5 avjn' loc(iniele relativ concentrate 6e o %jmie 'e 6l$jnt 'es%lm(ratl 'e8a l(n#(l c(rs(l(i 'e a6l. kn aceastl 6erioa'l5 ca mi kn secolele IF8FII5 n( se $ani%estl 6re'ileciia 6entr( o an($itl %or$l 'e teren. S8a loc(it kn i$e'iata a6ro6iere a rj(l(i5 6e terasele sc(n'e sa( 6e 3ot(rile 'e terase knalte. kn #eneral5 era cl(tat teren(l (scat5 %erit 'e revlrslrile 'e a6l. Acolo (n'e vatra sat(l(i s8a constit(it 6e (n 3ot 'e teresl5 loc(iniele a( oc(6at5 $ai kntji5 6artea cea $ai avansatl a acest(ia. Ti6icl kn acest sens este ame0area 'e la Coconi5 6lasatl 6e (n 6ro$ontori( ce knaintea0l kn l(nca 7oasl a rj(l(i Mostimtea5 'o3jn'in' ast%el mi 6osi3ilitlii $ai 3(ne 'e a6lrare. Cele $ai n($eroase a( %ost knsl satele sit(ate 6e terasele sc(n'e ale rj(rilor. kn $o' %recvent5 ele se concentra( kntr8o s(6ra%ail5 a6roAi$ativ 're6t(n#"i(larl5 c( lat(ra $are 6aralell c( $al(l a6ei. Sat(l Mliclnemti5 'e 6il'l5 a oc(6at la knce6(t o %jmie latl 'e ?==8?.= $5 kn l(n#(l $al(l(i stjn# al Colenrinek5 s(6ra%aia vetrei loc(ite atin#jn' circa K === $@. O sit(aiie si$ilarl s8a i'enti%icat mi 6e $al(l stjn# al Cioro#jrlei5 kn ra0a sat(l(i )jrte7(5 (n'e s8a( cercetat vesti#iile (nei ame0lri r(rale 'in secol(l al FT)8lea5 kn vatra %ost(l(i sat !reci 'in act(al(l cartier 3(c(remtean )itan. Notl a6arte %ace ame0area 'e la Zi$nicea5 kn ca'r(l clreia (n n($lr 'e 0ece loc(inie se #r(6a( kntr8(n 6lan circ(lar kn 7(r(l (nei $ovile. Mai 'i%icil 'e 6reci0at este 6lan(l sat(l(i 'in 0onele 'e 'eal mi 'e $(nte. Datele o3iin(te 6rin sl6lt(rile ar"eolo#ice 'e Ia S(sllnemti5 Leremti mi Retevoiemti 8 7('. Ar#em 6ar a 'ove'i eAistenia (nor ame0lri r(rale risi6ite5 sit(ate 6e terasele ce knsoiesc c(rs(rile rj(rilor sa( 6e 6lato(ri. kn ase$enea ca0(ri5 ame0area se alclt(ia 'in #os6o'lrii 'is6ersate5 sit(ate la 'istanie $ai $ari (nele 'e altele 'ecjt la cj$6ie. I$6ortantl este constatarea cl satele 'in secol(l al Fl)8lea 'in 0ona Pie$ont(l(i !etic llsa( kntre ele 'istanie relativ $ici. Aceastl trlslt(rl se re#lsemte mi kn (nele 0one 'e cj$6ie5 (n'e a#lo$erlrile kn %or$l 'e sal3l a satelor 'e 6e $al(l rj(rilor se caracteri0ea0l toc$ai 6rin 'istania relativ $icl 'intre vetrele loc(ite. Ast%el5 kn linii #enerale5 sat(l constit(it kn secolele FIII8FI) a 6rel(at siste$(l "a3itat(l(i anterior mi 6e care kl va trans$ite secolelor (r$ltoare. C( eAce6iia ame0lrilor c( caracter (r3an kn care knce6 a se cont(ra mir(ri 'e case kn interior(l vetrei res6ective5 loc(iniele satelor 'in secolele FIII8FI) n( res6ecta( a$6lasa$entele to6o#ra%ice or'onate. Este #re( 'e i'enti%icat5 6entr( aceastl vre$e5 eAistenia (liielor. A6are $ai evi'entl knsl a$6lasarea #os6o'lriilor kn $ici 6jlc(ri5 ama c($ se vl'emte mi 6entr( eta6ele anterioare. Atjt kn 0ona 'e cj$6ie5 cjt mi kn cea 'e 'eai5 sat(l 6are a %i %ost alclt(it kn eAcl(sivitate 'in loc(iniele a'jncite kn 6l$jnt. EAce6iie %ace o casl 'e s(6ra%ail 'e la D(lceanca ce an(nil5 'e %a6t5 no(l ti6 'e loc(inil5 6e care sltenii 'in Cj$6ia Ro$jnl kl vor %olosi kn secol(l al F)8lea. Desco6eririle 'in secolele FIII8FI) %lc(te la Celei5 Bra#a'ir( 8 7('. Teleor$an5 ca mi cele 'e Ia Coconi5 Mliclnemti sa( Zi$nicea5 atestl eAistenia 6re'o$inantl a (nor constr(ciii rectan#(lare c( o sin#(rl kncl6ere. S(6ra%aia acestor loc(inie varia kntre (n $ini$($ 'e >8; $@5 c($ s(nt cele CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE nak $(lte 'intre ele5 mi $aAi$($ @; $@5 sit(aiie 6reci0atl Ia Coconi. O casl c( s(6rai le ?/5K= $@5 ale clrei rest(ri s8a( 'esco6erit la Bra#a'ir(5 6are a il(stra $lri$ea $e . loc(inielor 'in aceastl e6ocl. Ame0lrile 'o3ro#ene era( alclt(ite kn secolele FIII8FT) atjt 'in 3or'eie5 cjt mi c ase 'e s(6ra%ail5 (lti$ele caracteri0jn' kn s6ecial localitliile c( trlslt(ri (r3ai Desco6eririle 'e la Plc(i(l I(i Soare5 Enisala5 Isaccea mi 'in alte loc(ri a( arltat cl5 ele $ai $(lte ori5 casele 'e s(6ra%ail avea( 6ereiii 'in 6aiantl sa( le$n5 ri'icaii e$elii 'e 6iatrl5 3jrnele %iin' a6oi aco6erite c( o li6it(rl #roasl 'e l(t. kn aceste ame0 6ar kn secol(l al Fl)8lea mi case $ai $ari5 c( 'o(l kncl6eri5 %eno$en constatat5 'e alii 6ora'ic5 kn aceeami vre$e5 mi kn (nele ame0lri a%late kntre Car6aii mi D(nlre. Printre vesti#i $or ase$enea case 'e s(6ra%ail se #lsesc 6iese 'e $etal Q c(ie5 6iroane5 scoa3e 8ie care constr(ctorii le8a( %olosit Ia kntlrirea 6ereiilor mi5 $ai ales5 la aco6erim. C( toa ceste se$ne 'e 6ro#res kn constr(ciii5 ti6(l caracteristic a rl$as5 6jnl la $i7loc(l secol(l - FT)8lea5 loc(inia $ai $(lt sa( $ai 6(iin a'jncitl. kn #eneral55 toate aceste loc(inie avea( 'eas(6ra 6eri$etr(l(i sl6at 6ereii sc(n0i5 %lct \intr8(n s(6ort 'e n(iele sa( scjn'(ri5 aco6erit c( (n strat #ros 'e l(t a$estecat c laie sa( nisi6. Pereiii5 ca mi aco6erim(l5 'e cele $ai $(lte ori constr(it kn 'o(l a6e5 ers (siin(ii 'e 6atr( sa( 'e $ai $(lii stjl6i5 'istri3(iii o3li#atori( la coli(ri mi5 (neori5 H nk7loc(l kncl6erii5 6e lat(rile $ari sa( kn 0ona intrlrii. kn (nele ca0(ri5 kn'eose3i k Oo3ro#ea5 6artea sl6atl era cl6t(mitl c( 6ietre sa( c( loas3e5 'ar kn Cj$6ia Ro$jr cest 'in (r$l 6roce'e( se kntjlnea rar. Pentr( a$ena7area aco6erim(l(i se %olosea( 3jrr i scjn'(ri 'e le$n5 6e care se amternea (n strat 'e 6aie sa( 'e trestie. Intrarea kntr8 se$enea loc(inil se %lcea c( a7(tor(l (neia sa( $ai $(ltor tre6te sa( 6rintr8(n #jrlii n 6antl5 6rote7at 6rin
6rel(n#irea aco6erim(l(i. kn interior5 6o'ea(a era5 'e re#(lG iri0ontall sa( 6(iin knclinatl. La cele $ai $(lte loc(inie5 6ar'oseala se 6re0enta5 am ($ a re0(ltat 'in sl6lt(ra loc(iniei5 %lrl nici o altl interveniie. kn secol(l al FT)8le e 6ractica5 la sat5 li6irea c( (n strat s(3iire 'e l(t #al3en5 %iin' $ai rare loc(iniele c to'ea 'e le$n. La toate casele 'in secolele FIII8FI)Q ca kn $(lte alte 6lrii ale E(ro6t celor vre$i Q le$n(l mi l(t(l alclt(ia( $aterialele 'e constr(ciie cele $ai %recvente Acestora li se allt(ra5 kn 0ona 'e $(nte mi 'eal5 6iatra. Unele loc(inie era( li6site 'e c(6toare5 'is6(njn' 'oar 'e vetre (mor a'jncite ki a6ort c( 6o'ea(a kncl6erii. ni acesta este (n 6roce'e( $ai vec"i5 %iin' %recvent kntjlni i kn loc(iniele 'in secolele LFQFII. Loc(itorii satelor 'o3ro#ene contin(a( sl %oloseasc2 atra 6ortativl 6entr( (scarea #rl(nielor. kn %ine5 se kntjlnesc ca0(ri kn care casa ni lis6(nea nici 'e c(6tor mi nici 'e vatrl. EAe$6l(l cel $ai concl('ent kl kntjlni$ kn ca'r( A(inielor care alclt(ia( n(cle(l vec"i al sat(l(i Mliclnemti. kn cjteva 'intre acestes 8a( #lsit knsl 3(clii 'e iest %lc(te 'in l(t a$estecat c( 6leavl5 iar la altele a( li6sit in'iciile irivitoare Ia orice instalaiie 'e kncll0it. Tot kn interior(l (nora 'in loc(inie a( %osi e$nalate 6ris6e a$ena7ate o 'atl c( sl6area 6eri$etr(l(i kncl6erii mi (r$e 'e 3anc"ete le le$n. In rare ca0(ri5 loc(inia c(6rin'ea kn interior(l sl( mi o #roa6l 'e cereale. .@> hMPLINIRI STATALE Dar viaia coti'ianl a loc(itorilor acestor sate se 'es%lm(ra mi 'incolo 'e loc(inia 6ro6ri(80isl. Ame0area r(rall 'in secolele FIII8FI) c(6rin'ea kn vatra sa5 allt(ri 'e case5 mi c(6toare $ena7ere kn aer li3er5 vetre 'esc"ise5 #ro6i 'e cereale sa( instalaiii 6entr( (scat %r(cte. M(lte 'intre ame0lrile res6ective tre3(ie sl %i 3ene%iciat 'e $ori Q ama c($ conse$nea0l Di6lo$a cavalerilor ioaniik mi c($ se con%ir$l kn 'oc($entele $ai tjr0ii Q5 6ive 'e 6ostav5 mo6roane 6entr( vite mi alte constr(ciii mi a$ena7lri 'e %olosinil co$(nl. kn #eneral5 n( se 6oate vor3i 'e o str(ct(rl (ni%or$l a sat(l(i res6ectiv5 nici 'in 6(nct 'e ve'ere al n($lr(l(i caselor mi nici 'in acela al constr(ciiilor aneAe. Mo'(l 'e viail 'in cj$6ie 6res(6(nea con'iiii s6eci%ice 'e viail5 kn co$6araiie c( cele o%erite kn 0onele 'e 'eal sa( 'e $(nte. Cert este %a6t(l cl kn secol(l al Fl)8lea eAista( ame0lri r(rale $ari5 alclt(ite 'in cjteva 0eci 'e #os6o'lrii5 'ar mi altele $ai $o'este. Sat(l Mliclnemri5 6e Colenrina5 n( 'e6lmea kn acea 6erioa'l ci%ra 'e ?@ case5 ame0area 'e la Coconi s8a co$6(s5 kn 6ri$a sa %a0l5 'in ?. loc(inie5 kn ti$6 ce la Zi$nicea este atestatl o colectivitate $ai n($eroasl. Pornin' 'e la aceste 'ate5 se 6oate a6recia cl $e'ia (n(i sat 'in qara Ro$jneascl kn secol(l al Fl)8lea era 'e circa ?. #os6o'lrii5 %a6t con%ir$at mi 'e cercetarea necro6olelor kn e6oca res6ectivl. Acce6tjn'5 kntr8(n calc(l c( valoare strict orientativl5 o $e'ie 'e 95.Q. 6ersoane kn %iecare %a$ilie5 mi iinjn' sea$a 'e eAistenia5 kn aceeami vre$e5 mi a (nor ame0lri $ai $ari5 c( caractere (r3ane5 se 6oate a6recia cl 6o6(laiia qlrii Ro$jnemti mi a Do3ro#ek 'in secol(l al Fl)8lea se sit(a kntre @== === mi /== === loc(itori. Cjt 6rivemte str(ct(ra necro6olelor5 se 6are cl se 6ractica kn"($area kn s6aiii oc(6ate 6e %a$ilii. Toate necro6olele e6ocii era( alclt(ite 'in mir(ri 'e $or$inte5 or'onat sl6ate. kn"($lrile se %lcea(5 cel 6(iin kn (nele 0one 'e cj$6ie5 %lrl sicri(5 iar la (nii in'ivi0i s8a( 'e6(s ca inventar %(nerar o3iecte 'e 6o'oa3l2 inele5 cercei5 6an'antive5 $one'e mi 6iese 'e k$3rlcl$inte. Este 'e re$arcat %a6t(l cl mi kn necro6olele ame0lrilor r(rale se 6lstrea0l rest(ri 'e vem$inte 'in ieslt(ri c( %ir $etalic5 $ici vase 'e sticll sa( o3iecte 'e 6o'oa3l5 relativ 6reiioase. Cele $ai valoroase inventare %(nerare a6ariinjn' 6o6(laiiei r(rale 'in qara Ro$jneascl5 c(nosc(te 6jnl kn 6re0ent5 s(nt acelea 'esco6erite Ia Mjiclnemti5 )er3icioara mi5 kn'eose3i5 la Mlnemti8B(%tea5 acestora 6(tjn'(8lk8se allt(ra inventar(l %(nerar 'e la Plc(k(l l(i Soare mi Enisala5 'in Do3ro#ea. Cercetlrile ar"eolo#ice a( %lc(t 'ova'a cl inventar(l o3imn(it 'in $e'i(l r(ral5 ca mi cel 'in necro6ole5 este relativ variat5 ceea ce ri'icl 6ro3le$a 6rovenieniei acestor o3iecte. Dacl (nele 6iese 6(tea( %i eAec(tate kn atelierele sltemti5 altele a( %ost5 kn sc"i$35 eAec(tate kn centre (r3ane. Aceastl sit(aiie constit(ie o 'ova'l cl5 kn 6o%i'a a6ort(l(i lor la eAec(tarea 'e (nelte5 o3iecte 'e (0 casnic sa( ar$e5 $emtem(#arii satelor n( re(mea( sl satis%acl cererile crescjn'e ale 6o6(laiiei r(rale. Fa6t(l a i$6(s5 kn $o' necesar5 sta3ilirea (nor ra6ort(ri '(ra3ile kntre orame mi sate5 kn 6ri$(l rjn' kntre centrele (r3ane mi ame0lrile sltemti 'in i$e'iata lor vecinltate. -entre urbane. Proces(l istoric 'es%lm(rat kn secolele FIII8FT) Ia s(' 'e Car6aii a %lc(t 6osi3ill reani$area ml aici a vieiii (r3ane5 a clrei 'lin(ire kn eta6a anterioarl a CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .@; %ost knre#istratl kn cjteva centre s(3$ontane mi la D(nlrea 'e -os. An(niatl c( cel 6(iin trei veac(ri $ai 'evre$e5 (r3ani0area s8a 'es%lm(rat lent5 %iin' stjn7enitl 'e (lti$ele val(ri $i#ratoare ale 6o6(laiiilor t(ranice. P(ternic(l moc 6rovocat 'e 6ecene#i5 'e c($ani mi a6oi 'e tltari a %lc(t ca (nele 'intre centrele 6ornite 6e %l#am(l (r3ani0lrii sl sta#ne0e vre$e kn'el(n#atl sa( sl c(noascl (n 6roces 'e invol(iie. Este ca0(l 6(ternicei ame0lri 'in centr(l B(c(remtilor5 care kn secolele IF8FI oc(6a o $are s(6ra%ail 'e teren. Bene%iciarl a (n(i s(siin(t sc"i$3 'e 6ro'(se c( centrele 3i0antine 'e la D(nlre mi a (nei intense circ(laiii $onetare5 re%lectatl kn 'esco6erirea (nor eAe$6lare 3lt(te 'e k$6lraiii 3i0antini5 knce6jn' c( Leon al )l8leami contin(jn' 6jnl la AleAios I Co$nen(l5 aceastl ame0are 6(tea5 kn con'iiii 'e viail linimtitl5 sl evol(e0e 'e ti$6(ri( s6re %a0a 'e tjr#. A( tre3(it sl $ai treacl a6roa6e 'o(l secole 6jnl cjn' 0ona viitor(l(i oram B(c(remti a c(nosc(t 'in no( o 'e0voltare ca6a3ill sl asi#(re 3a0a econo$icl mi 'e$o#ra%icl necesarl 6roces(l(i 'e (r3ani0are. Alte ame0lri5 care kn secol(l al F8lea 6re0enta( te$ei(ri 6entr( o event(all (r3ani0are5 s8a( stins kn (r$a eA6e'iiiilor 6rl'alnice ale tri3(rilor t(ranice.
St('i(l #ene0ei oram(l(i kntre Car6aii5 D(nlre mi Marea Nea#rl 'ove'emte cl $a7oritatea noilor centre (r3ane $e'ievale 'in no(a 6erioa'l istoricl se 6lasea0l kn $i7loc(l (nor concentrlri 'e sate. Namterea mi a%ir$area lor a( %ost 'eter$inate 'e evol(iia 0onei kncon7(rltoare5 'e ca6acitatea econo$icl a ame0lrilor ce #ravita( kn 7(r(l n(cle(l(i res6ectiv5 'e 6osi3ilitatea atra#erii #r(6(l(i 'e $emtem(#ari cores6(n0ltor cerinielor locale mi 'e eAistenia (nor 'r($(ri co$erciale. D(6l c($ se mtie5 oram(l 6ro6ri(80is a c(nosc(t o eta6l 6re$er#ltoare5 kn care "a3itat(l mk oc(6aiiile (r3ane s8a( k$6letit c( cele r(rale. kn (nele ca0(ri5 acest rlsti$6 a %ost $ai sc(rt5 kn altele el a '(rat cjteva secole. Din 'i%erite $otive5 n( toate ame0lrile 6ornite 6e acest %l#am a( atins sta'i(l 'e6lin (r3an. Se 6ot $eniiona kn aceastl cate#orie localitliile Coconi5 Zi$nicea5 rl$ase kn %a0a 'e trecere 'e la sat la oram5 ama c($ a( arltat cercetlrile recente. 5 Un rol i$6ortant kn #rl3irea (r3ani0lrii a revenit %actor(l(i 6olitic. Pre0enia 6er$anentl sa( te$6orarl a a(toritliii 6olitice5 a sl(7itorilor acesteia 6entr( eAercitatea atri3(iiilor 'e 6a0l mi va$l5 event(al a instit(iiei s(6erioare 3isericemti5 a contri3(it la a%ir$area (nor localitlii. EAe$6l(l cel $ai concl('ent kl o%erl Ar#em(l Q ce va 'eveni C(rtea 'e Ar#em Q5 kn vatra clr(ia %(nciiona5 kncl 'e la s%jrmit(l secol(l(i al Fll8lea5 o c(rte voievo'all5 'in care %lcea 6arte mi 3iserica ri'icatl 6e la an(l ?@==5 'in 6iatrl mi clrl$i'l5 '(6l $o'el s('8 '(nlrean. kn secol(l al FlII8Iea5 CAr#em(l era se'i(l a(toritliii 6olitice eAercitate 'e (n voievo' mi se 6oate consi'era cl ame0area 6re0enta kncl 'e at(nci (nele 6artic(laritlii econo$ice mi sociale care re%lectl 6roces(l 'e (r3ani0are. Aceastl 6ri$l ca6itall a qlrii Ro$jnemti o%erl5 kn acelami ti$65 s(3 ra6ort(l c(noamterii5 mi (n $o'e4 'e "a3itat (r3an 6entr( secolele FIIIQFI). Sl6lt(rile ar"eolo#ice a( s(r6rins ele$ente co$(ne c( "a3itat(l r(ral5 'ar a( evi'eniiat evol(iii mi 6artic(laritlii (r3ane. Cele $ai vec"i loc(inie c(nosc(te la C(rtea 'e Ar#em a( %ost se$nalate kn i$e'iata a6ro6iere a C(riii Do$nemti. Ele era( se$ia'jncite5 c( str(ct(rl le$noasl (moarl mi 'e 6aiantl5 'e %or$l rectan#(larl5 avjn' kn interior vatrl 'e %oc. Una 'intre aceste case5
./= 1
hMPLINIRI STATALE care kmi knce6(se eAistenia Ia s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea5 a c(nosc(t5 kn 6ri$ele 'ecenii ale veac(l(i (r$ltor5 re%aceri ce a( constat 'in knloc(irea stjl6ilor vec"i c( aliii $ai re0istenii5 a$ena7area 6o'elei c( (n strat 'e ar#ill5 constr(irea (n(i c(6tor5 aco6erit 6ariial c( "($l al3l. Cltre $i7loc(l secol(l(i al FT)Mea loc(itorii oram(l(i5 statornicit la con%l(enia rj(l(i Ar#em c( 6jrj(l Doa$nei5 kmi ri'ica( case 'e s(6ra%ail c( 6ereiii %iAaii 6e 3jrne 'e le$n s(siin(te 6e %(n'aiii 'e 6iatrl 'e rj(. La s%jrmit(l secol(l(i al FT)8Iea kn %on'(l "a3it(al al oram(l(i C(rtea 'e Ar#em kmi %lc(se a6ariiia casa c( 6ivniil5 'e o3icei 'e $ai $ari 6ro6oriii. Una 'intre aceste constr(ciii avea (n 6lan 6ltrar c( lat(ra 'e .5?= $5 %iin' reali0ata 'in 3jrne 'e ste7ar mi stjl6i 6(ternici a$6lasaii kn coli(ri. La rjn'(l ei5 6ivniia se a%(n'a ?5K= $ mi avea 6ereiii cl6t(miii c( 3jrne 'e le$n $ontate vertical. Se6ararea 'intre 6ivniil mi s6aii(l loc(it se %lcea 6rintr8(n 6lanme( 'in scjn'(ri 'e 3ra'. Desco6erirea (nor ca"le 'e 'i%erite %or$e aratl cl aceastl casl 'e orlmean 3ene%iciase 'e so3l c( ase$enea ca"le. Pre0enia acestei 'otlri interioare kn $e'i(l orlmenesc se con%ir$l mi 6rin cercetlrile kntre6rinse la Cj$6(l(n# mi la Tjr#ovimte. Mo'el(l cel $ai ela3orat al "a3itat(l(i $e'ieval ar#eman a %ost ansa$3l(l ar"itectonic al C(riii Do$nemti. kn sta'i(l 'e %ail5 in%or$aiiile 6rivin' %a0a voievo0ilor anteriori constit(irii stat(l(i $e'ieval 'e sine stltltor s(nt $o'este. In $o' si#(r5 kn a6ro6ierea 3isericii 0i'ite kn stil 3i0antin5 Ia knce6(t(l secol(l(i al FlII8lea5 se a%la mi casa con'(cltor(l(i 6olitic. Ea n( a %ost se$nalatl 6jnl kn 6re0ent. In sc"i$35 este c(nosc(t 6alat(l 'atorat l(i Basara3 I 'in 7(r(l an(l(i ?/9=. Plasat 6e lat(ra s('icl a C(riii5 e'i%ici(l knscrie (n 6lan 're6t(n#"i(lar5 c( lat(rile 'e /@ A ??5>= $. Pereiii5 #romi 'e ?5?=8?59= $5 s(nt reali0aii 'in 3olovani 'e rj(5 clrl$i'l mi $ortar re0istent. Constr(ciia 3ene%icia 'e 6ivniil mi 6arter knalt. Acces(l la s(3sol se %lcea 6rintr8(n #jrlici l(n# 'e 95.= $ mi lar# 'e @59= $ 3oltit5 6este care se ri'ica (n %oimor. In 6ivniil5 'oi stjl6i 6artici6a( la k$6lriirea $arii kncl6eri kn trei travee ine#ale mi la s(siinerea 6lanme(l(i 6arter(l(i. kn a6ro6ierea casei 'o$nemti se a%la (n t(rn $asiv 'e 6oartl. kntre#(l ansa$3l( era 6rote7at c( (n 0i' ri'icat anterior an(l(i ?/9=. Alei 6avate c( 3olovani 'e rj( strl3ltea( C(rtea5 kn $o' si#(r vast(l teren 6ri$ise mi alte constr(ciii $ist(ite kn ti$6 sa( rl$ase kncl nec(nosc(te. Palat(l 'o$nesc a %(nciionat kn acelami ti$6 c( 3iserica S%. Nicolae 'in i$e'iata vecinltate mi c( (nele 'intre casele 'e orlmeni 'in 0ona centrall a oram(l(i. Cercetlrile e%ect(ate c( $are #ri7l a( scos Ia iveall (n 6reiios inventar alclt(it 'in o3iecte 'e $etal5 $one'e5 vase c( %or$e mi $otive orna$entale 'e %act(rl 3i0antinl5 ca"le5 ar$e. Cjn' kn toa$na an(l(i ?//= Carol Ro3ertse a%la Us(3 cetatea Ar#em:?5 ame0area 3ene%icia 'e (n 0i' 'e a6lrare5 ce 6rote7a atjt ansa$3l(l ar"itectonic voievo'al5 cjt mi cartier(l oc(6at 'e sl(73ami5 $emtem(#ari mi ne#(stori5 6lasat kn 6artea 'e s(' a C(riii Do$nemti. Dar Ar#em(l n( a %ost (n ca0 sin#(lar kn reiea(a cita'inl a qlrii Ro$jnemti. Secol(l al FlII8lea conse$nea0l 6re0enia Cj$6(l(n#(l(i5 a ame0lrii 'e la Cetlieni5 a Severin(l(i5 clrora li se 6oate allt(ra #r(6(l oramelor 'e la D(nlrea 'e -os. Este %iresc ca sta'i(l kn care se a%la( aceste tjr#(ri mi orame kn 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl)8Iea (/0(.l 6. .>. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE
Fi#. ;; PlaniiE 3isericii Sjn Nicoarl 'in secolele FIII8F-) 'e la C(rtea 'e Ar#em.
sl %ie 'i%erit5 (nele %iin' 'e7a 6(ternice centre 'e 6ro'(ciie $emtem(#lreascl mi 'e sc"i altele a3ia 'e6lmin' nivel(l inci6ient (r3an. Un loc 'e sea$l a revenit Cj$6(l(n#i oram a%lat 6e (n(l 'intre i$6ortantele 'r($(ri5 care5 strl3ltjn' 6as(l car6atin5 %i le#lt(ra c( Bramov(l. Localnicilor $a7oritari Ii s8a a'l(#at5 kn (lti$ele 'ecenii ale seco" al FlII8lea5 o colonie slseascl. Noii veniii vor ri'ica kn vatra oram(l(i $on($ente kn #otic5 6rintre care se re$arcl 3a0ilica UCloamter: B+losterD5 a0i 'is6lr(tl5 mi 3iserica Barat Atestat 6entr( 6ri$a 'atl 'e inscri6iia a%latl 6e 6iatra %(nerarl a co$itel(i La(ren U'e Lon#o Ca$6o: 'in an(l ?/==5 oram(l a %ost5 'esi#(r5 $(lt $ai vec"i. Cjn' Basai 1 I a constr(it ansa$3l(l ar"itectonic5 c(nosc(t a0i s(3 n($ele 'e UNe#r( )o'l:5 e ales (n teren 6lasat 'incolo 'e li$ita s('icl a vre$elnicei sale reme'inie. Unele cercet e%ect(ate 6e loc(l ctitoriei voievo'ale a( scos Ia iveall 0i'(ri #roase 'e 6iatrl5 6ava (r$ele (n(i mani 'e a6lrare mi $ateriale cera$ice a6ariinjn' knce6(t(l(i 'e secol FT)8Iea. Tot kn vecinltatea n(cle(l(i (r3an s8a 6er$anenti0at tjr#(l 6entr( 'es%acei 6ro'(selor a#ro86astorale. Prin 6o0iiia sa #eo#ra%icl5 oram(l Cj$6(l(n# a av(t (n rol i$6ortant kn 'es%lm(rar co$eri(l(i c( Transilvania5 6rec($ mi kn ve"ic(larea $lr%(rilor tran0itate 6rin qa Ro$jneascl. Ame0l$jnt(l co$ercial e$is kn an(l ?/K> 'e cltre )la'islav I 6ei$ ne#(storii 3ramoveni 6reci0ea0l Utri3(t(l vec"i: ce se 6erce6ea Ia Cj$6(l(n#?5 'ove'iri tra'iiia ra6ort(rilor econo$ice 'intre centrele 'e 'incolo mi 'e 'incoace 'e Car6aii. ? Ibidem. 6. >K8S<. ./@
hMPLINIRI STATALE
kn a6ro6ierea acestei localitlii5 'ar strl7(in' c(rs(l s(6erior al Dj$3oviieii se a%la ame0area 'e la Cetlieni5 (n'e5 '(6l (nele o6inii ce 6ar knte$eiate5 s8ar %i a%lat cetatea Dj$3oviiei mi va$a c( acelami n($e. EAistenia (nor 3iserici 'e 6iatrl5 'intre care 'o(l 'in secol(l al FlII8lea5 kn 7(r(l clrora se #lsea( se$i3or'eie mi loc(inie 'e s(6ra%ail5 ateliere 'e $emtem(#ari5 6rec($ mi 3o#liia mi varietatea inventar(l(i ar"eolo#ic5 con%ir$l eAistenia aici a (n(i tjr# sa( centr( 6olitico8a'$inistrativ5 c( cjteva 'ecenii knaintea constit(irii stat(l(i $e'ieval qara Ro$jneascl. Una 'intre caracteristicile acestei ame0lri este 'atl 'e a#lo$erarea constr(ciiilor 'e c(lt5 a celor c( rol $ilitar mi a caselor 'e loc(it 6e o s(6ra%ail restrjnsl5 o%eritl c( 0#jrcenie 'e acest s6aii( $(ntos car6atin. Dacl Ar#em(l5 Cj$6(l(n#(l5 Severin(l mi Cetatea Dj$3oviiei5 clrora li se 6ot allt(ra Rj$nic( )jlcea mi Tjr#( -i(5 eAistente kn $o' cerr kn secol(l al Fl)8lea5 %or$a( linia oramelor constit(ite kn 0ona s(3$ontanl5 (n alt #r(6 'e tjr#(ri mi orame se a%la( la kntjlnirea 'eal(rilor c( cj$6ia. Este vor3a 'es6re Slatina5 Pitemti5 Tjr#ovimte5 B(0l(5 centre 'e0voltate 'in vec"i sate sa( tjr#(ri. Cercetlrile ar"eolo#ice a( con%ir$at 6re0enia lor ca ame0lri eAistente kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea. Centr(l Cj$6iei Ro$jne a 3ene%iciat 'e eAistenia (n(i alt mir 'e centre locale5 alclt(it 'in Craiova5 Romiori 'e )e'e5 B(c(remti5 !"er#"kia. ni aceste ame0lri se #lsea( kn $i7loc(l (nor 6(ternice a#lo$erlri 'e sate. kn %ine5 D(nlrea a %avori0at eAistenia (nor orame8va'5 c($ a( %ost Severin5 T(rn(5 !i(r#i(5 ame0area 'e la Plc(i(l l(i Soare5 Hjrmova5 Brlila5 ksaccea5 vec"ea ame0are 'e la N(%lr( 8 7('. T(lcea5 C"ilia m.a. Dintre toate acestea5 oramele 'e reme'inil a( av(t cea $ai 'ina$icl evol(iie5 care se re%lectl mi kn 'o$eni(l "a3itat(l(i. EAe$6l(l cel $ai concl('ent 6entr( secol(l al FT)8lea kl o%erl Tjr#ovimte5 al clr(i n($e s(#erea0l o loc(ire vec"e. Ame0area5 6lasatl 6e $al(l 're6t al rj(l(i Ialo$iia5 a'(na i$6ortante 'r($(ri co$erciale5 care le#a( centrele transilvane c( Penins(la Balcanicl mi c( D(nlrea 'e -os. kn 7(r(l vec"i(l(i tjr# se a%la o intensl
#r(6are 'e sate. A$6lele cercetlri 'e teten5 kntre6rinse ti$6 'e $ai $(lte 'ecenii5 atri3(ie vetrei oram(l(i 'in secol(l al Fl)8lea o s(6ra%ail 'e circa K= "a5 'es%lm(ratl s(3 %or$l 'e %jmie 'e8a l(n#(l rj(l(i. O stra'l 6rinci6all care era5 'e %a6t5 (n se#$ent al 'r($(l(i s6re B(c(remti mi care servea 'irect mi C(rtea Do$neascl5 a 6olari0at o 6(ternicl a#lo$erare 'e case. Cele $ai vec"i constr(ciii 'e loc(it s(nt 'atate kn secolele FIIIQFI). Ele era( se$ia'jncite mi 'e 6ro6oriii $o'este B@5K= A /5>= $D. kn c(rs(l secol(l(i al Fl)8lea5 "a3itat(l tjr#ovimtean a c(nosc(t o evi'entl 'e0voltare. kn 0ona centrall a s6orit lot(l caselor 'in le$n mi al celor c( 6arter mi 6ivniil5 (nele 'intre acestea avjn' %or$l 6atr(laterl5 c( lat(rile 'e . A .5. rn5 c( #jrlick 'e acces. Ca 'otare interioarl5 casa orlmeneascl tjr#ovimteanl 'e la $i7loc(l mi s%jrmit(l secol(l(i al Fl)8lea %olosemte so3a c( ca"le 'e 'i%erite ti6(ri. A$ena7area C(riii Do$nemti kn ti$6(l l(i Mircea cel Bltrjn a i$6(s evac(area (nor loc(inie $ai vec"i. No(l ansa$3l( voievo'al era alclt(it 'intr8(n $asiv 6alat 'e 6lan 6atr(later B@; A /@ $D5 c( s(3sol mi 6arter knalt5 kn vecinltatea clr(ia s8a ctitorit 3iserica 6araclis 'e 6lan tre%lat. S6aii(l 'o$nesc era a6lrat 'e 0i'(ri c( t(rn(ri mi (n mani 'e $ari 6ro6oriii. C(rtea Do$neascl a atras kn 7(r(l 0i'(rilor sale activitatea co$erciall mi $emtem(#lreascl a tjr#ovimtenilor. CONSTITUIREA STATELOR ROMANEnTI DE SINE SToToTOARE .2
Fi#. ?== Plan(l reme'iniei 'e la C(rtea 'e Ar#em a voievo'(l(i Basara3 I.
Anali0atl kn ansa$3l(5 viaia (r3anl 'in secolele FIII8FI) se a%ir$l 6e kntre#(l teritori( al qlrii Ro$jnemti. O a#lo$erare $ai evi'entl se 6ro%ilea0l kn 3a0inele s(6erioare mi $i7locii ale Dj$3oviiei mi Ialo$iiei5 0one 'ens loc(ite mi strl3lt(te 'e i$6ortante 'r($(ri co$erciale. De %a6t5 toate tjr#(rile mi oramele 'in secolele FIII8FI) era( 6lasate 6e vec"i 'r($(ri sa( la kncr(cimlrile acestora. Bene%iciin' 'e eAistenia (nor a#lo$erlri 'e sate5 'e o activitate econo$icl 6ro6rie5 'e ne#oi(l 'es%lm(rat 6e 6lan local mi continental5 $area $a7oritate a tjr#(rilor mi oramelor constr(ite kn secolele FIII8FI) a( c(nosc(t o 'e0voltare constantl5 'ar kn rit$(ri 'i%erite. Unele 'intre ele a( av(t 'e s(%erit e%ectele (nor eA6e'iiii 6rl'alnice sa( rl03oaie 'e a6lrare. Pri$e7'ii ce se 6ro%ila( 'in a%ara "otarelor5 ca mi necesitatea #l0'(irii 're#ltorilor 'o$nemti a( %lc(t ca (nele 'intre oramele secolelor FIII8FI) sl 3ene%icie0e 'e %orti%icaiii 'e a6lrare. In #eneral5 teritori(l 'intre D(nlre mi Car6aii a c(nosc(t cjteva ti6(ri 'e ase$enea l(crlri. Pri$(l 'intre acestea kl %or$ea0l cetliile 'e re%(#i( 6lasate kn loc(ri #re( accesi3ile5 ama c($ se kn%liimea0l n(cle(l iniiial al cetliii Poienari5 'atjn' 'in secol(l al Fl)8lea. O altl cate#orie a %ost re6re0entatl 'e cetliile 'e "otar5 constr(ite ljn#l vec"i ame0lri 'e $ar#ine sa( la 6(ncte 'e va$l. Din aceastl cate#orie a( %lc(t 6arte cetliile 'e la Cetlieni5 Severin5 T(rn(5 !i(r#i(5 Hjrmova5 Enisala. Cele $ai $(lte 'intre oramele ./9 hMPLINIRI STATALE
Fi#. ?=? Plan(l cetliii $e'ievale 'e la Enisala5 7('. T(lcea5 secolele FUI8FI).
mi tjr#(rile 'e cj$6ie a( 3ene%icia( 'e $ici %orti%icaiii5 'e ti6(l celei 'esco6erite la B(c(remti 6e loc(l viitoarei C(rii Do$nemti mi care se 'atea0l s6re $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea. De %or$l 6atr(laterl5 c( o s(6ra%ail 'e circa ?K= $@5 avjn' 0i'(ri 'e clrl$i'l mi %iin' kncon7(ratl c( (n mani 'e a6lrare5 cetatea 'e 6e Dj$3oviia Q B(c(remti Q avea rol(l 'e 6(nct va$al mi 'e s(6rave#"ere a 'r($(rilor ce tran0ita( teritori(l viitoarei ca6itale a qlrii Ro$jnemti. Preoc(6area 6entr( 6rote7area ame0lrilor r(rale s8a $ateriali0at 6rin cetlii 'e 6l$jnt sa( 6rin a$ena7area (nor mani(ri c( val 'e a6lrare5 'e #en(l %orti%icaiiilor (moare5 c($ a( %ost cele 'esco6erite la Coconi5 Fr($oasa5 Basara3i8Cala%at m.a. Este %oarte 6ro3a3il cl cetlii 'e 6l$jnt 'e ti6(l aceleia cercetate la Fr($oasa 8 7('. Teleor$an5 'atjn' 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 sl %i eAistat kntr8o eta6l anterioarl. Pe te$ei(l t(t(ror acestor in%or$aiii mi 'oc($ente scrise sa( $ateriale se 6oate a%ir$a cl "a3itat(l 'in secolele FIII8FI) re%lectl kn $o' %i'el sta'i(l 'e0voltlrii sociale mi econo$ice a qlrii Ro$jnemti mi a teritori(l(i 'intre D(nlre mi $are.
3' Ev luAia vieAii ec n !ice2 a1ricultura* !ineritul* !eBteBu1urile* c !erAul

Perioa'a c(6rinsl kntre $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea mi $i7loc(l veac(l(i (r$ltor a re6re0entat e6oca 'e $at(ri0are a str(ct(rilor econo$ice mi sociale5 6e a clror 3a0l s8a 'es%lm(rat eta6a %inall a 6roces(l(i 'e or#ani0are 6oliticl s(6erioarl a societliii ro$jnemti. Uni%icarea or#anis$elor 6olitice 6jnl la nivel(l statelor %e('ale 'e sine stltltoare s8a CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE ./. 6(t(t reali0a 'atoritl (nei 'e0voltlri econo$ice mi sociale s(6erioare5 co$6arativ c( e6oca anterioarl5 care a 6er$is kn'e6linirea nl0(inielor 'e eli3erare mi 'e in'e6en'enil 6oliticl a ilrilor ro$jne %ail 'e 'o$inaiia eAercitatl 'e %actorii eAterni as(6ra teritoriilor ro$jnemti5 kn'eose3i 'e la est mi 'e la s(' 'e Car6aii. I$6act(l tltar a Pconstit(it (na 'intre cele $ai #rele kncerclri 6rin care societatea ro$jneascl a trec(t kn 'ec(rs(l eAisteniei sale5 kncercare care a a%ectat 6ro%(n' 'e0voltarea societliii a(to"tone. Desi#(r5 '(6l c($ s8a arltat5 (r$lrile (nei ase$enea sit(aiii s8a( $ani%estat n(aniat5 'e la o re#i(ne la alta5 kn %(nciie 'e a6ro6ierea sa( 'e 'e6lrtarea acestora %ail 'e centr(l 'e eAercitare a a(toritliii tltlremti. Decl'erea 6(terii Hoar'ei 'e A(r s8a %lc(t si$iitl kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 6er$iijn' societliii ro$jnemti sl8mi reca6ete5 'e at(nci knainte5 rit$(l nor$al 'e 'e0voltare5 s(3 as6ectele sale %(n'a$entale. Cercetlrile knte$eiate 6e i0voarele scrise mi ar"eolo#ice a( 'e$onstrat cl5 $ai c( sea$l kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 a av(t Ioc o sensi3ill 'e0voltare econo$icl5 kn'eletnicirile a#rare knre#istrjn' (n vi0i3il 6ro#res. -ultura plantelor cerealiere a c(nosc(t o intensi%icare5 atjt s(3 as6ect eAtensiv5 cjt mi intensiv5 kn s6ecial 6e teritori(l Transilvaniei. kntr8(n n($lr i$6ortant 'e 'oc($ente 'e cancelarie se vor3emte 'es6re n($eroase teren(ri ara3ile %teirae arabile&G kn 'i%erite 6lrii ale Transilvaniei5 $eniionjn'(8se5 kn c"i6 eA6res5 U6l$jnt(ri ara3ile: mi Uloc(ri c( #rj(:?. Caracter(l eAtensiv al a#ric(lt(rii5 'e alt%el 'e vec"e tra'iiie5 este 'e%init ac($ 'e acii(nile 'e 'e%rimare mi 'e 'esielenire5 %recvent $eniionate kn 'oc($entele vre$ii. Actele 'e 'anie 6o$enesc kn c"i6 eA6res 6l$jnt(ri intrate kn circ(it(l a#ricol 6rin 'e%rimare mi 'esielenire2 Uo 3(catl 'es6l'(ritl ac($ 'intji: =particula de novo e>tirpataG. Uo 3(catl 'e 6l$jnt: c(rjn' 'es6l'(ritl mi c(rliatl 'e $lrlcini sa( $omie U'esielenitl: s(nt eA6resiile %olosite kn 'oc($ente 6entr( 'en($irea loc(rilor noi 'e arlt(rl@. Unele 'esco6eriri ar"eolo#ice atestl (n %eno$en ase$lnltor mi kn teritoriile ro$jnemti eAtracar6atice. Este vor3a 'e a6ariiia sa( 'e 6re0enia $ai %recventl kn aceastl vre$e a (nor (nelte s6eci%ice 'esielenirii5 c($ este oric(i5 %olosit 6entr( c(rliat(l 3rl0'ar(l(k 'e 6l(#. Ast%el 'e 'esco6eriri5 kn $ls(rl sl 'ea consistenil a%ir$aiiei 'e $ai knainte5 s8a( %lc(t kn $(lte localitlii 'e 6e teritori(l Mol'ovei mi al qlrii Ro$jnemti.
C(lt(ra cerealierl intensivl5 'emi ti$i'l5 se $ani%estl 6rin cjteva 6artic(laritlii se$ni%icative. kncerclrile 'in eta6a anterioarl 'e %olosire a 3rl0'ar(l(i asi$etric5 kn $ls(rl sl '(cl la (n ran'a$ent econo$ic s6orit 6rin rlst(rnarea 3ra0'ei5 s(nt ac($ contin(ate5 c( tot $ai $are insistenil5 c( toate cl vec"i(l ti6 'e 6l(# c( 3rl0'ar si$etric contin(l sl %ie (tili0at 'est(l 'e $(lt. In 6rivinia siste$(l(i 'e c(lt(rl5 tot $ai $(lte 'oc($ente scrise atestl5 kn aceastl 6erioa'l5 6racticarea kn Transilvania a rotaiiei 3ienale mi c"iar trienale a c(lt(rilor cerealiere. EA6resia U6l$jnt(ri ara3ile l(crate mi nel(crate: kntjlnitl kn 'oc($ente se re%erl5 'e
?
(I/ -. veac. <I'. I5 6. ///5 /9< ecc. 1Ibidem. I)5 6. >/G H(r$(0alci5 ?*?5 6. <@8<9.
./K hMPLINIRI STATALE CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .2 3(nl sea$l5 la alternarea c(lt(rilor 6e sol(ri sa( cj$6(ri 'i%erite?. kn sco6(l cremterii 6ro'(ciiei cerealiere5 se 6ractica mi kn#rlmarea teren(rilor ara3ile 6rin #(noire sa( 6rin ar'erea 6aielor5 '(6l recoltarea cerealelor. Acest 6roce'e( 'e %ertili0are a 6l$jnt(l(i 'e arlt(rl a6are 'est(l 'e %recvent kn actele 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al FT)8lea 'in Transilvania. De 6il'l5 c( 6rile7(l k$6lriirii (nor teren(ri5 se $eniionea0l cl U6l$jnt(rile #(noite: =terme imataeG sl %ie k$6lriite kn cinci 6lrii@5 iar altl 'atl U6l$jnt(rile ara3ile #(noite: =tenae ambile& imataeG %lcea(5 tot kn Transilvania5 o3iect(l (nor tran0aciii. Flrl kn'oiall cl 6ractica a6liclrii kn#rlml$intelor nat(rale era kn 'irectl le#lt(rl5 kn 6ri$(l rjn'5 c( siste$(l 'e rotaiie 3ienall mi trienall a c(lt(rilor cerealiere. Toate aceste $ls(ri n( 6(tea( sl n( '(cl la cremterea 6ro'(ciiei cerealiere5 solicitatl tot $ai5$(lt 'e 'e0voltarea oramelor mi a sc"i$3(rilor co$erciale. I0voare scrise5 'atjn' 'e la %inele secol(l(i al FlII8lea mi $ai ales 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 atestl co$erciali0area #rjnelor kn oramele '(nlrene mi ale 3a0in(l(i 6ontic. La aceastl activitate 6artici6a( mi iin(t(rile ro$jnemti5 'e vre$e ce i0voarele $eniionea0l eAistenia (nor sc"ele 'e knclrcat #rjnele kn 6ort(rile '(nlrene. qinjn' sea$a 'e ra6ort(l 'e con'iiionare 'intre cele 'o(l ra$(ri %(n'a$entale ale a#ric(lt(rii5 cre`terea animalelorQ kn knieles(l sl( $ai lar#5 incl(siv 'i%eritele %or$e ale 6lstorit(l(i le#at 'e #os6o'lria slteascl Q5 a knre#istrat mi ea 6ro#rese cores6(n0ltoare. Mai c( sea$l corn(tele $ari %olosite Ia $(ncile a#ricole mi Ia trans6ort(ri a( 'evenit5 kn 3(nl $ls(rl5 o3iect al sc"i$3(rilor co$erciale 6e 6iaia internl mi c"iar 6e aceea eAternl5 constit(in' o i$6ortantl s(rsl 'e venit(ri 6entr( $area #os6o'lrie a#ricoll. Celelalte ra$(ri s6eciali0ate5 6rec($ viticultura. pomicultura. legumicultura &au cultura plantelor te>tile. a( knre#istrat mi ele (nele 6ro#rese5 $ai c( sea$l 6rin eAtin'erea s(6ra%eielor5 kn'eose3i kn Transilvania. Toto'atl5 se constatl cl kn 'o$eni(l c(lt(rii 6o$ilor %r(cti%eri s8a trec(t Ia o $ai raiionall or#ani0are a acestei kn'eletniciri 6rin seleciionarea mi kn#ri7irea $ai e%icientl a 'i%eritelor s6ecii 'e 6o$i. Doc($entele 'in secol(l al Fl)8lea atestl eAistenia kn Transilvania a n($eroase live0i 'e 6o$i ro'itori =pomeriaG. O 6reiioasl s(rsl 'e s6orire a re0ervelor 'e "ranl mi5 toto'atl5 a venit(rilor 3lnemti reali0ate 6rin co$erciali0are5 a constit(it8o pe&cuitul. kn'eletnicire %avori0atl 'e a3(n'enia kn 6emte a a6elor noastre. Allt(ri 'e 6esc(it(l nat(ral5 'oc($entele 'in secolele FIIIQFI) $eniionea0l tot $ai %recvent eAistenia (nor 6esclrii a$ena7ate 'e $jna o$(l(i5 kn ve'erea s6oririi re0ervelor 'e 6emte. Di6lo$a cavalerilor ioa$ii 6o$enemte kn ?@9< 'e eAistenia5 kn Oltenia5 a (nor ase$enea 6esclrii5 iar 'oc($ente 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea $eniionea0l mi kn Transilvania n($eroase ast%el 'e a$ena7lri5 (nele sate avjn' cjte /89 ia0(ri 'e 6emte. La7(c5 'e 6il'l5 eAista( trei "elemteie kn ?//@5 iar Ia Frata n( $ai 6(iin 'e cinci 6esclrii kn ?/../. Ca mi kn 6o$ic(lt(rl5 se 6oate a6recia cl kn aceastl vre$e s8a trec(t5 mi kn 'o$eni(l 6esc(it(l(i5 la o eA6loatare $ai raiionall a acestei 3o#liii. O eAtin'ere a6recia3ill a c(nosc(t5 kn secolele FIII8FI)5 valori icarea bog]bii# miniere. $ji c( sea$l kn teritoriile ro$jnemti intracar6atice. kn le#lt(rl c( o3iineri mi c( %olosirea $etalelor 'e 3a0l5 era( eA6loatate tot $ai intens $inele 'e %ier5 'e ara$ 'e 6l($3 mi 'e $etale 6reiioase5 'esc"i0jn'(8se noi ori0ont(ri 'e $inerali0aiii. Ac( e$is 'e re#ele An'rei al III8Iea kn ?@;? 6entr( localitatea $inierl Re$etea este 'eose3 'e i$6ortant 6entr( c(noamterea o6eraii(nilor 6roces(l(i 'e eAtraciie a $inere(l(i5 c re'(cere a sa mi 'e 6rel(crare a $etal(l(i o3iin(t5 en($erjn'(8se5 c( acest 6rile75 cate#oi 'e l(crltori ca 2 $inieri5 c(ltivatori5 %ierari5 clr3(nari mi t(rnltori kn %ier5 k$6re(nl c a7(toarele lor?. Alte 'oc($ente $eniionea0l 'esc"i'erea (nor noi eA6loatlri 'e $inere 'e %ier =novo inventiG. 6rec($ cele 'e la Birtkn 6e Crim la ?/@. sa( cele eAistente kn aceea 6erioa'l kn qara Bei(m(l(i5 6e 'o$eniile e6isco6iei 'in Ora'ea. kn iin(t(rile ro$jnemti 'e la est mi 'e s(' 'e Car6aii5 valori%icarea $inerali0aii ii c locale 'in neo%or$aii(ni a contin(at sl re6re0inte5 mi kn secolele FIII8FI)5 6rinci6al s(rsl 'e $etal. kn acest sens 6oate %i $eniionatl 'esco6erirea (nor c(6toare mi a (no vesti#ii ale re'(cerii $inere(rilor la Hlincea8Iami5 Hansca BBasara3iaD5 Cetlienii 'in )al 8 7('. Ar#em mi kn $(lte alte loc(ri. Rit$(l 'e valori%icare era $(lt $ai scl0(t5 kntr altele mi 6entr( cl se a'(cea 'in Transilvania $etal 3r(t. Tre6tat5 a knce6(t sl %i a3an'onatl5 'in $otive econo$ice5 valori%icarea $inerali0aiiilor se'i$entar8al(vionare slrace kn oAi0i 'e %ier5 a clror 6rel(crare necesita (n 6roces co$6leA mi 'i%icil5 c( (i ran'a$ent scl0(t. O 'e0voltare sensi3ill a c(nosc(t8o mi eA6loatarea $etalelor 6reiioase kn Transilvania $ai c( sea$l kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al FT)8lea5 '(6l ce a( %ost lic"i'ate (r$lriiN nlvllirii tltarilor. Ca mi kn ca0(l eA6loatlrii
%ier(l(i5 a cresc(t mi aici n($lr(l $ineloi a%late kn (0. Ast%el5 'e 6il'l5 (n 'oc($ent 'in ?@<? $eniionea0l eA6loatarea $inieri 'e la Baia 'e Ariem5 iar kn ?/@. se acor'l noi 6rivile#ii l(crltorilor oas6eii 'e la acests $ine a(ri%ere@. A(r(l mi ar#int(l se $ai eA6loata( la Bli(i mi Cavnic 'in 0ona Baia Mare5 la Baia S6rie5 A3r('5 Romia5 Baia 'e Crim mi kn alte loc(ri. ? Re#ele Carol Ro3ert a ela3orat5 kn ?/@<. (n ame0l$jnt $inier5 6rin care se "otlra ca teren(rile 6e care se 'esco6erl $etale 6reiioase sl rl$jnl5 kn contin(are5 kn 6ro6rietatea vec"ilor lor stl6jni5 c( con'iiia ca 'o(l trei$i 'in 6ro'(ciia o3iin(tl sl %ie vlrsatl te0a(r(l(i re#esc/. Consecinia acest(i ame0l$jnt a %ost knviorarea consi'era3ill a eA6loatlrii $etalelor 6reiioase. S8a 'e0voltat5 toto'atl5 mi te"nica eAtraciiei $inere(rilorG (n 'oc($ent 'in ?/9<5 e$is 6entr( $inerii 'in Baia Mare =/ivulu& (ominarumG mi Baia Slsar5 $eniionea0l eA6loatarea a(r(l(i mi a ar#int(l(i 6rin siste$(l #aleriilor =&toloG mi al "r(3elor = oveaG. a'icl al #aleriilor sec(n'are5 care '(cea( la a3ata7e. Pentr( (m(rarea 6roces(l(i 'e o3iinere a a(r(l(i5 6iatra 'e var era %olositl ca %on'ant. Doc($ent(l este 'eose3it 'e i$6ortant mi 6entr( 'atele 'e or'in a'$inistrativ 6e care le coniineG se $eniionea0l
4
(I/ -. veac. <I'. I)5 6. 9;/G Aca'e$ia Ro$jna5 Fii. Cl(75 Ar"iva istorica5 LFFI. 2 (I/ ) &ec. <I'. I)5 +. 9/8i(/0-.<. p. /KK. ? (I/ -. veac. <III. II5 6. /<K. @ Ibidem. veac. <I'. II5 6. ?.=G III5 6. 424. U Ibidem. II5 6. @?;8@@=.
./> hMPLINIRI STATALE o3mtea l(crltorilor5 7('ele mi 7(raiii5 U$a#istr(l 6rice6(t kn ale $(ntel(i:5 s(6rave#"etorii 'e $inl =&can&ore&G mi 6ro3kst(l a(r(l(i =auri actorG1. Sarea s8a 3(c(rat5 kn contin(are5 'e o 'eose3itl ateniie5 %iin' eA6loatatl ca$ kn aceleami ocne 6(se kn valoare kn eta6a 6rece'entl2 T(r'a5 Ocna M(rem(l(i5 Co7ocna5 Sic5 Ocna Si3i(l(i5 Rona5 toate acestea kn Transilvania5 la Tjr#( Ocna kn Mol'ova mi Sllnic kn qara Ro$jneascl5 T(0la kn Do3ro#ea5 6rec($ mi 'in $al(rile 'e sare care a%lora( Ia s(6ra%aia sol(l(i5 'is6(se 6e versaniii s('ici mi estici ai Car6aiilor. kn 'o$eni(l producbiei me`teùg_re`ti. 'ivi0i(nea sociall a $(ncii5 eA6ri$atl kn 6roces(l 'e s6eciali0are5 a cjmti#at atjt kn s(6ra%ail5 cjt mi kn a'jnci$e. A cresc(t5 6e 'e o 6arte5 n($lr(l celor oc(6aii kn aceastl activitate5 iar5 6e 'e altl 6arte5 'in $emtem(#(rile 'e 3a0l s8a( 'es6rins noi ra$(ri s6eciali0ate. Doc($entele 'e cancelarie e$ise 6entr( teritori(l Transilvaniei5 alte i0voare ca re#istr(l notarial re'actat la C"ilia la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 6rec($ mi rest(rile atelierelor 'e 6rel(crare a $etalelor sa( a (neltelor 'e l(cr( 'esco6erite kn sl6lt(ri ar"eolo#ice5 atestl eAistenia a n($eroase cate#orii 'e $emtem(#ari5 rls6jn'iii kn ame0lrile r(rale li3ere5 6e 'o$eniile %e('ale mi kn ame0lrile c( caracter (r3an 'in acea vre$e. EAista( $emteri kn 'o$eni(l 6rel(crlrii $etalelor B%ierari5 sl3ieri5 mle%(itori 'e sl3ii5 a(rari5 ar#intari5 ar$(rieriD5 kn 'o$eni(l constr(ciiei Ble$nari5 '(l#"eri5 0i'ari5 6ietrariD5 kn 'o$eni(l 6rel(crlrii 6ieilor Btl3lcari5 co7ocari5 ci0$ariD5 kn 'o$eni(l con%eciionlrii k$3rlcl$in'i5 kn 'o$eni(l ali$entar B$orari5 3r(tari5 $lcelariD. Memtem(#(l a(rlrit(l(k a7(nsese la $are cinste5 $ai c( sea$l cltre $i7loc(l secol(l(i al Fl)8leaG e$3le$a 'e #all a l(i L('ovic I 'e An7o(5 6lstratl la Aac"en5 este socotitl 're6t o6era (nor $emteri a(rari 'in mcoala cl(7eanl5 eAec(tatl knainte 'e ?/KK. Prec($ se mtie5 mcoala cl(7eanl a 'at5 kn acest ti$65 artimti 'e $are valoare ca %raiii sc(l6tori Martin mi !"eor#"e5 c"e$aii 'e Carol al F)Mea 'e L(Ae$3(r# la Pra#a5 6entr( a eAec(ta stat(ia ecvestrl 'in 3ron0 a S%jnt(l(i !"eor#"e5 l(crare ce 6oate sta allt(ri 'e cele ale $arilor sc(l6tori ai e6ocii. In ?/9@ se constr(ia( la Olosi#5 a0i cartier al Ora'ei5 6i(e =molendinae pilatoriaeG '(6l o te"nicl no(l =novo ingennioG. iar kntr8(n 'oc($ent 'in acelami an se 6o$enemte5 kntre Cisnl'ie mi neli$3lr5 (n loc c( n($ele Umani(l $orii 'e tl3lcit:@5 ceea ce 6res(6(ne eAistenia kn acest loc a (nei ase$enea instalaiii. La Si3i(5 Se3em5 Si#"imoara5 Cl(7 mi Orlmtie n($lr(l $emterilor era $are5 ast%el kncjt ei s8a( or#ani0at 'e ti$6(ri( kn asociaiii 6ro%esionale. Datoritl $eseriei lor5 $(lii $emtem(#ari 'eiinea( %(nciii a'$inistrative i$6ortante5 ca5 'e eAe$6l(5 6e cea 'e 7('e B6ri$arD5 6e care o avea %ierar(l Ioan 'in Sli$nic5 sa( ca cea 'e 7(rat al oram(l(i Se3em5 'eiin(tl5 kn ?/9.5 'e Ioan $lcelar(l mi 'e Nicolae 3llnar(l. Consecinil a cremterii conc(reniei mi a necesitliii 'e a6lrare a intereselor co$(ne %ieclrei ra$(ri $emtem(#lremti5 $emterii transilvlneni knce6 sase or#ani0e0e kn asociaiii 6ro%esionale5
? 2
Ibidem. I)5 6. 9=?. Zi$$er$aiin8Yerner5 I5 6. .@@8.@/.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINECSToToTOARE ./; kn 3resle. A6lrarea intereselor co$(ne5 6roc(rarea $ateriei 6ri$e necesare5 ca mi asi#(rarea 'es%acerii $lr%(rilor 6ro'(se5 l(6ta k$6otriva conc(reniei a( constit(it ca(0ele $a7ore ale %eno$en(l(i 'e or#ani0are 6ro%esionall a $emtem(#arilor 'e 6ret(tin'eni. Pri$a asociaiie 'e acest %el $eniionatl 'e 'oc($ente 'atea0l 'in ?@;?G este vor3a 'e $emtem(#arii 'e la Re$etea5. clrora re#ele An'rei al IIT8lea le8a acor'at 're6t(ri mi li3ertlii5 kn ca0(l intrlrii kn asociaiia =&ocieta&G $emtem(#arilor 'in localitate?. Alte ase$enea asociaiii s(nt 6o$enite kn ?/>K5 iar la ?/<K stat(tele 3reslelor 'kn 6atr( orame transilvlnene BSi3i(5 Si#"imoara5 Orlmtie mi Se3emD era( socotite knvec"ite5 (r$jn' a %i reknnoite5 %a6t ce 6res(6(ne eAistenia lor 'e $(ltl vre$e. Potrivit 'oc($entelor5 kn cele 6atr( orame eAista(5 kn ?/<K5 ?; 3resle % ^!aternitate&GL a $lcelarilor5 a 3r(tarilor5 a 6ielarilor5 a tl3lcarilor5 a ci0$arilor5 a %ierarilor5 a 3llnarilor8co7ocari5 a $ln(marilor5 a c(iitarilor5 a celor ce %lcea( $antale5 a 6l-lrierilor5 a %(narilor5 a
iesltorilor 'e ljnl5 a iesltorilor 'e 6jn0l5 a 'o#arilor83(tnari5 a olarilor5 a arcarilor5 a croitorilor mi a trlistarilor. Doc($entele scrise mi ar"eolo#ice atestl eAistenia (nor ase$enea cate#orii 'e $emtem(#ari mi 6e teritori(l Mol'ovei5 al qlrii Ro$jnemti mi Do3ro#ei. Ama5 'e 6il'l5 la Bjtca Doa$neiQPiatra Nea$i eAista( $emteri %ierari ale clror (nelte Bnicovale5 s%re'ele5 6ile5 clemtiD5 6rec($ mi o3iecte %inite B3ra0'are 'e 6l(#5 coase5 seceriD sa( 'eme(ri 'e la 6rel(crare mi 0#(rl 'e %ier a( %ost 'esco6erite kn sl6lt(rile ar"eolo#ice e%ect(ate aici. Ase$enea vesti#ii a( %ost 'esco6erite mk kn alte localitlii5 ca la Cetlieni 8 7('. Ar#em5 Plc(i(k l(i Soare 8 7('. Constania5 'atjn' 'in secolele FIII8FI). Date 'eose3it 'e interesante o%erl mi (n re#istr( notarial #enove0 re'actat la C"ilia Ia $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea. Aici era( $eniionate $ori 'e %linl5 care se knc"iria(5 avjn' o ca6acitate 'e 6ro'(ciie eA6ri$atl 'e %oria celor trei sa( 6atr( cai care le aciiona(. Un $orar =molinariii&G 'in C"ilia knc"iria5 cltre ?/K=Q?/K?5 o $oarl mi (n c(6tor. Acelami re#istr( $eniionea0l kn oram 6e (n oarecare Petrena croitor =&artorG. care 6ri$ea o s($l 'e 3ani 'e la (n ar$ean 'in oram5 mi5 'e ase$enea5 $emteri 3r(tari mi $lcelari. Desco6erirea kn aceeami 0onl a #(rilor D(nlrii a $one'elor i$itaiie '(6l as6ri tltlremti 'in ara$l ar#intatl5 $one'e 3lt(te5 se 6are5 la )icina5 6re0enia i$itaiiilor 'inarilor viene0i5 'esco6erite la Dro3eta8T(rn( Severiri5 atestl eAistenia aici a (nor $emteri a clror $eserie le 6er$itea ast%el 'e activitlii. -omerptl. Consecinil %ireascl a 'e0voltlrii 6ro'(ciiei5 activitatea 'e sc"i$3 6e teritori(l ro$jnesc a knre#istrat kn secolele FIII8FI) (n nota3il 6ro#res5 kn con'iiiile 'e6lmirii 'istr(#erilor mi a 6ier'erilor 6rovocate 'e inva0ia $on#olilor 'in ?@9?. Demi 6on'erea 6ro'(ciiei orientate s6re reali0area 3(n(rilor 'e cons($ 6ersonal contin(a sl %ie sensi3ill5 o 6arte 'in ce kn ce $ai knse$natl 'in 6ro'(sele reali0ate intra kn circ(laiie 6rin inter$e'i(l 6ieiei5 c"iar %lrl ca 6ro'(ciia 'e $lr%(ri sl ai3l5 'eoca$'atl5 (n caracter
? @
(I/ -. veac. <III. II5 6. /<>. Zi$$er$ann8CYerner5 II5 6. 44P!482.
.9= hMPLINIRI STATALE #eneral mi 6er$anent. Econo$ia ro$jneascl5 ase$enea econo$iei 'in s6aiiile vecine5 se a%la antrenatl kn 6roces(l 'e 'e0voltare a sc"i$3(l(i 'e $lr%(ri5 intern sa( eAtern. O a6recia3ill activitate 'e sc"i$3 este constatarl kn circ(laiia internl a $lr%(rilor5 care se 6ro'(cea( 6e kntre# teritori(l car6ato8'(nlrean5 kn circ(it(l sat8oramG tot ama c($ se cere evi'eniiat sc"i$3(l $lr%(rilor kntre loc(itorii 6rovinciilor istorice ro$jnemti. N( eAista o $one'l locall care sl se i$6(nl kn ra6ort c( alte $one'e5 'ar 'e0voltarea relaiiilor $ar%l83ani s8a 'es%lm(rat 6e 3a0a $one'elor strline mi $ai ales a U3anilor (niversali:5 6ro8'(sele8$ar%a sc"i$3jn'(8se c( $etale 6reiioase5 kn'eose3i s(3 %or$a o3iectelor 'e 6rei. Paralel c( %olosirea $etal(l(i 6reiios5 o knse$nltate 'eose3itl a cl6ltat8o kn aceastl vre$e5 co$6arativ c( e6oca anterioarl5 mi %olosirea $one'ei 'ivi0ionare 'e 3ron05 ca $i7loc c(rent 'e 6latl kn sc"i$3(l $lr(nt 'e $lr%(ri. Pentr( aco6erirea necesitliilor 'e sc"i$35 s8a si$iit nevoia $(lti6liclrii $one'ei eAistente5 6rin U%ra#$entarea: sa kn 3(clii e#ale sa( 6rin i$itarea mi 6rin %alsi%icarea $one'ei strline c( valoare circ(latorie internl. Ase$enea %eno$ene5 kntjlnite kn kntrea#a econo$ie $e'ievall e(ro6eanl5 se re#lsesc mi kn ca'r(l societliii ro$jnemti. kn te0a(r(l 'e la U0(n3air Q 7('. T(lcea5 s8a 'esco6erit (n i$6ortant n($lr 'e %als(ri mi 'e i$itaiii ale $one'elor tltlremti 'e la %inele secol(l(i al FlII8lea5 l(crate 'in ara$l ar#intatl5 6rec($ mi %ra#$ente 'e $one'e. kn te0a(r(l 'e la Oieleni 8 7('. )asl(i5 'in aceeami vre$e5 se a%la( mi eAe$6lare re6re0entjn' i$itaiii ale 'ir"e$ilor tltlremti5 iar alte 'esco6eriri5 tot 'in Mol'ova5 a( 6(s kn evi'enil i$itaiii ale '(cat(l(i veneiian5 e$is kntre ?/?@ mi ?/>@. O i$6ortanil 'eose3itl 6re0intl 'esco6erirea5 la Dro3eta8T(rn( Severin5 a re6licilor locale 'in $etal co$(n ale $one'elor (n#(remti mi ale 'inarilor viene0i5 6rec($ mi 'esco6erirea la Balm Q7('. Olt5 a (n(i te0a(r 'in $one'e 3i0antine 'e 3ron05 'in care cele $ai $(lte era( tliate kn 6atr(5 altele kn o6t 3(clii e#ale5 re6re0entjn' (n s%ert sa( o o6ti$e 'in valorea $one'ei res6ective. Aceastl 6racticl tre3(ie inter6retatl ca o consecinil a (nor ra6ort(ri econo$ice 'est(l 'e 'e0voltate5 care %lcea( sj se si$tl nevoia (nei $one'e $lr(nte 'ivi0ionare5 kn $ls(rl sl %acilite0e co$eri(l local. EAe$6lele 'e $ai s(s5 'est(l 'e %recvente5 'e alt%el5 'e$onstrea0l intensi%icarea tran0aciiilor co$erciale interne5 kn ca'r(l clrora (n rol i$6ortant a revenit ame0lrilor c( caracter (r3an. Acestea o3iinea( venit(ri consistente 'in co$eri(l 6e care8? e%ect(a(5 %ie kntreiinjn' strjnse ra6ort(ri econo$ice kntre ele5 %ie 'i%(0jn' la sate5 $ai c( sea$l kn ame0lrile sltemti 'in vecinltatea lor5 'i%erite $lr%(ri locale sa( strline. Cercetlrile ar"eolo#ice a( evi'eniiat 6re0enia la sate a (nor 6ro'(se reali0ate kn ca'r(l oramelor mi 6ltr(nse 6e calea sc"i$3(l(i kn l($ea r(rall. La tjr#(rile 6erio'ice5 iin(te 'e re#(ll kn orame5 'ar mi kn loc(ri care a( cl6ltat 6rin tra'iiie (n ase$enea rol5 6artici6a( mi loc(itorii satelor 'in a6ro6iere sa( 'intr8o re#i(ne 'atl5 %(rni0ori 'e 6ro'(se a#roali$entare mi c($6lrltori ai $lr%(rilor $emtem(#lremti 'e care ei avea( nevoie. M(niii Car6aii5 'e6arte 'e a %i constit(it (n "otar 'e netrec(t5 a( 6er$is5 6rin n($eroasele lor trecltori5 o le#lt(rl 6er$anentl kntre 6rovinciile ro$jnemti5 kn tot c(rs(l 'e0voltlrii lor istorice. Pe a$3ele 6ovjrnim(ri ale Car6aiilor eAista( tjr#(ri5 (n'e loc(itorii veniii 'e la 'e6lrtlri $ai $ari sa( $ai $ici kmi sc"i$3a( 6ro'(sele. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .9? Prin inter$e'i(l re#alitliii (n#are5 care a acor'at ne#(storilor transilvlneni n($eroase 6rivile#ii5 a %ost s6ri7init
contact(l 'intre iin(t(rile ro$jnemti5 6rec($ mi 'intre acestei mi $arile centre co$erciale ale A6(s(l(i. Ne#(storii si3ieni5 'e 6il'l5 a( 6ri$it kncl 'ir ?@@9 li3ertatea 'e a $er#e 6ret(tin'eni5 kn tjr#(rile care se iinea( 6e a$3ele versantt car6atine5 %iin' sc(tiii 'e 'lrile cltre visteria re#all. kn vec"ile loc(ri 'e va$l5 oa$enii no3ililor mi ai $lnlstirilor era( sc(tiii 'e taAa 'e trecere5 aceasta %iin' 6lltitl n($ai 'e Une#(storii care trec 'intr8o iarl kn alta:?. Mlrt(rii ale acestor sc"i$3(ri s(nt mi $one'ele re#ilor (n#(ri 'esco6erite la est mi s(' 'e Car6aii5 ca5 'e 6il'l5 cele e$ise kn ti$6(l re#el(i Bela al III8lea mi al (r$amilor sli5 'esco6erite la Cetlieni mi C(rtea 'e Ar#em kn qara Ro$jneascl5 6rec($ mi la Bjtca Doa$nei sa( Brlemti kn Mol'ova. O intensl activitate se constatl kn 'o$eni(l sc"i$3(l(i eAtern 'e $lr%(ri5 ilrile ro$jne kntreiinjn' $(lti6le ra6ort(ri co$erciale5 $ai c( sea$l c( statele 'in 7(r5 'ar mi c( centre econo$ice sit(ate la 'e6lrtlri $ai $ari. Deose3it 'e intensl a %ost activitatea ne#(storilor #enove0i5 $ai ales la D(nlrea 'e -os mi 6e litoral(l a6(sean al Mlrii Ne#re5 (n'e s8a( 'e0voltat orame5 6rec($ Cetatea Al3l5 Licosto$o5 C"ilia mi )icina. Din actele re'actate la Perj se 6oate ve'ea cl valoarea $lr%(rilor5 avjn' 'estinaiia )icina5 se ri'ica la / 9.. 6er6eri 'e a(r 3i0antini 6e la ?@>?5 ceea ce re6re0enta ca$ o cinci$e 'in investiiiile %lc(te 'e ne#(storii #enove0i 'in Pera kn co$eri(l Mlrii Ne#re. Dar aceste calc(le s8a( %lc(t 'oar 6e 3a0a actelor re'actate 'e (n sin#(r notar5 kn a%ara lor eAistjn' c( si#(ranil mi altele5 'eoarece kn Pera instr($enta( @= 'e notari5 ale clror re#istre n( s8a( 6lstrat5 tot ama c($ n( s8a( 6lstrat nici actele re'actate Ia )icina. Potrivit actelor notariale $eniionate5 ne#(storii italieni a'(cea( la #(rile D(nlrii %el(rite $lr%(ri5 'intre care ieslt(rile 'e sort(ri 'i%erite era( %oarte $(lt solicitate. Postav(l 6rovenin' 'in Florenia este atestat kn $are cantitate. Ur$ea0l 6ostav(l %rance05 3($3ac(l5 ieslt(rile 'e $ltase orientall Q ca cen'al(l 'e Niceea Q5 ieslt(ri 'e in 6(rtjn' 'en($irea 'e U3oc"ara$is:5 saci 'e in a'(mi 'e Ia Ca%%a5 a6oi $iro'enii5 (nt'ele$n5 6rec($ si tot %el(l 'e vin(ri mi 'e %r(cte 'in !recia. ? Din iin(t(rile ro$jnemti5 ne#(storii italieni c($6lra( o #a$l variatl 'e 6ro'(se5 6e care acemtia le 'es%lcea( 6e 6ieiele orientale sa( $e'iteraneene. Ama c($ reiese 'in 'oc($ente5 6ro'(sele cel $ai $(lt solicitate era( #rjnele. Cltre ?@<K8?@<> 'in 6lriile Mlrii Ne#re era c($6lratl o an($itl cantitate 'e #rj(. !rj(l 'e Ia )icina BU'e )e0ina:D este $eniionat cltre ?//.8?/9= kn tratat(l *a pratica delta mercatttra al %lorentin(l(i Pe#olotti Francesco Bal'(cci. Cltre $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 c( 6rile7(l con%lict(l(i 'intre #enove0i mi veneiieni5 era( 6o$enite la Licosto$o mi kn alte 6lrii Usc"ele 'e #rj(: =caricatoria rumentiG. )aloarea #rj(l(i eA6ortat Ia Pera se ri'ica5 '(6l calc(lele %lc(te 6e 3a0a a n($ai ma6te acte5 la circa @ === 'e 6er6eri. Un alt 6ro'(s ro$jnesc co$erciali0at 6e 6ieiele oramelor 'e Ia #(rile D(nlrii5 6ro'(s cl(tat 'e cltre #enove0i5 era $ierea5 vjn'(tl kn cantitlii %oarte $ari5 'eoarece 'oar kn cinci contracte s(nt $eniionate circa K === &# 6lltite kn &omi 'e ar#int5 kn valoare 'e a6roAi$ativ < === 6er6eri 'e a(r 3i0antini. Ceara
?
(I/ -. veac. <I. <II i <III. ?5 6. @?=G veac. <III. II. 6. /K/.
constit(ia (n alt articol $(lt a6reciat 'e #enove0i5 care kl c($6lra( kn cantitlii a6recia3ile 6entr( a %i eA6ortat la !enova. Doc($entele $eniionea0l mi sarea ca o3iect 'e eA6ort 'in iin(t(rile ro$jnemti5 'ar 6rovenienia acesteia rl$jne incertl. D(6l a6recierile %lc(te5 'eoca$'atl 6e 3a0a cjtorva acte5 valoarea slrii knclrcate se ri'ica la circa ; &omi 'e ar#int. Doc($entele 'e care 'is6(ne$ $ai 6o$enesc 6emtele5 ca articol 'e eA6ort 'in iin(t(rile ro$jnemti 'e la D(nlrea 'e -os. Des6re trans6ort(l 'e 6emte la s('(l D(nlrii s8a 6lstrat o mtire 'in an(l ?@;;. kntr8o scrisoare 'in 6ri$lvara acel(i an5 Teo'or Metoc"ites5 tri$is(l l(i An'ronic al II8lea5 relatea0l 'es6re cons($(l 'e 6emte la c(rtea re#el(i sjr32 UAcemti 6emti Q s(3linia0l Metoc"ites Q s(nt 'intre cei $ai $ari mi #rami 'e la D(nlre mi a7(n# $ai rar la noi5 %iin' cl(taii 'e (nii oa$eni c( 6recl'ere5 'ar n( kntot'ea(na c( s(cces:?. Firemte cl 6emtele care l(a 'r($(l eA6ort(l(i era 6rel(crat5 slrat 'e o3icei. kn sl6lt(rile ar"eolo#ice e%ect(ate Ia Plc(i(l I(i Soare mi kn alte ame0lri '(nlrene s8a( #lsit rest(ri osteolo#ice 'e Ia 6emti 'e 'i$ensi(ni $ari5 a6ariinjn' (nor s6ecii valoroase5 kn s6ecial st(rioni5 a clror carne se 6(tea conserva c( (m(rinil c( a7(tor(l slrii. I0voarele $ai 6o$enesc5 ca articol 'e eA6ort5 6ieile $ari l(crate5 carnea slratl mi vin(l. Ast%el ave$ i$a#inea5 'esi#(r inco$6letl5 a $arii cantitlii 'e $lr%(ri scoase 'e ne#(storii italieni 'in iin(t(rile ro$jnemti kn secolele FIIIQFI) mk5 kn aceastl no(l l($inl5 6(te$ a6recia mi rol(l 6e care acemtia l8a( 7(cat5 kn vre$ea res6ectivl5 Ia #(rile D(nlrii. Re#istr(l l(i Antonio 'i Po'en00olo in'icl o valoare totall 'e 6este < <== 6er6eri 'e a(r 6entr( 6ro'(sele ro$jnemti knclrcate kn oram(l 'e Ia D(nlre kn 'ec(rs(l a n($ai cinci l(ni 'e 0ile5 kn 6erioa'a cea $ai 6(iin %avora3ill a an(l(i5 kntre noie$3rie ?/K= mi $ai ?/K?. Aceastl ci%rl cores6(n'e (nei trei$i 'in venit(l an(al al vl$ii i$6eriale 'e la Constantino6ol. De alt%el5 %oarte se$ni%icativl este mi cantitatea $are a $one'ei 3i0antine 'esco6erite 6e teritoriile ro$jnemti5 a'(sl $ai c( sea$l 'e ne#(stori #enove0i5 kn ve'erea c($6lrlrii 'e $lr%(ri mi 'e 6ro'(se locale. Acelami re#istr( 'l (nele in'icaiii as(6ra $ecanis$(l(i e%ect(lrii sc"i$3(l(i mi a 6lliii $lr%(rilor. Pentr( c($6lrarea acestora5 ne#(storii avea( nevoie 'e convertirea $one'ei lor B6er6eri 'e a(r sa( c"iar a(rD5 a'(sl 'e la Pera5 kn $one'l 'ivi0ionarl mi kn $one'l 'e ar#int mi &omi 'e ar#int5 care circ(la( kn 6lriile noastre5 sa( sl sc"i$3e 'i%erite $one'e contra ar#int sa( a(r 6(r5 ne6re%lc(t kn $one'l5 ca 3ani (niversali. Aceste o6eraiii era( e%ect(ate c( a7(tor(l U3lncilor: eAistente kn acest sco6. Pentr( $lr%(rile a'(se Ia Pera5 ne#(stor(l 6ri$ea acolo5 Ia vjn0area lor5 6er6eri 'e a(r. De $(lte ori5 ne#(storii l(a( Ia C"ilia 3ani c( k$6r($(t '(6l etalon(l 'e acolo =&omi 'e ar#int Ua' 6on'(s: sa( Ua' sa#i($ C"ili:D mi 6lltea( la Pera '(6l etalon(l kn a(r al acest(i oram.
Re#istr(l #enove0 $eniionea0l eAistenia5 kn oram(l 'e la #(rile D(nlrii5 a (nor U3lnci: mi a (nor U3anc"eri:5 care se oc(6a( c( sc"i$3(l 'e 3ani. Un(l 'in ele 6oartl $enii(nea cl a %ost re'actat apndbancum *orenzo Bit&tarino. Un alt 3anc"er5 Francesco B(starino5 esce $eniionat kn calitate 'e c($6lrltor 'e #rj(G tot acesta 'l (n k$6r($(t (n(i oarecare Manole.
?
(iplomatarium veneto!levantinum &ive acta et diplomata re& veneta. grecn& &ive *evauti& illu&trantia. II5 )eneiia5 ?>;;5 'oc. ;?5 6. .8
.;. ?? (i+-iA ll AirU.U+. +UMANlinT4 UE SINE SToToTOARE
.C
Mi7loacele 'e trans6ort era( knc"iriate 'e la 'ivermi 6atroni 'e nave5 (nii 'intre cll(#lri ai (nor $lnlstiri an#a7ate kn relaiiile co$erciale. Toatl aceastl %e3rill activitc con%erea centrelor econo$ice 'e Ia D(nlrea 'e 7os i$a#inea $arilor orame 6ort(are ' vre$ea res6ectivl. Flrl kn'oiall cl e%ort(rile #enove0ilor kn ve'erea atin#erii sco6(ril lor econo$ice era( 'in 6lin rls6lltite. )enit(rile $ari 6e care ei Ie reali0a( 'in co$eri 6racticat kn. 6lriile noastre era( kn $ls(rl sl8i $(li($eascl. Prec($ s8a arltat5 aceG venit(ri era( o3iin(te5 kn 6ri$(l rjn'5 'in a'(cerea 'e $lr%(ri strline kn teritori ro$jnemti5 $lr%(ri 'estinate vjr%(rilor societliii. Pro%it(ri $ari reali0a( mi 'in 'i%eren 'e 6rei a $lr%(rilor c($6lrate 'e la localnici 6e 6rei(ri $ai $ici mi vjn'(te kn 'i%eri loc(ri 'in I$6eri(l 3i0antin sa( c"kar kn ilri $ai kn'e6lrtate5 la 6rei(ri 'est(l 'e ri'icai Di$ensionarea acest(i UeA6ort: al 6ro'(selor societliii ro$jnemti5 $i7locit 'e #enove2 6oate o%eri 6osi3ilitatea c(noamterii $o'(l(i kn care s8a 6ro'(s le#lt(ra ne$i7locitl 'ini ne#(storii italieni mi societatea locall. Flrl a ne#li7a as6ect(l ne#ativ al activitliii ne#(storilor italieni mi kn #eneral strlir care5 $i7locin' sc"i$3(l 'intre re#i(ni $ai sla3 'e0voltate mi centre a%late la (n sta' $ai evol(at5 'e0avanta7a( societatea ro$jneascl o3iinjn' 6ro%it(ri $ari5 tre3(ie s6i ca toate aceste 2od6e raiii co$erciale a( av(t mi as6ecte 6o0itive kn ceea ce 6rivemte 'e0voltlri 6ro'(ciiei locale. Cantitliile $ari 'e #rj(5 6iei l(crate5 $iere5 6ro'(se ali$entare 6rel(crate sa( sar scoase 'in teritoriile Mol'ovei mi qlrii Ro$jnemti 'e cltre ne#(storii italieni 'in secole FIIIQFI)5 a( sti$(lat5 c($ era mi %iresc5 6ro'(ciia locall. Creatorii 'irecii ai acemti 6ro'(se 6rel(crate sa( se$i6rel(crate a( %ost 'in ce kn ce $ai $(lt solicitaii5 l(cr( ca a in%l(eniat 6roces(l 'e s6eciali0are5 'e a'jncire a 'ivi0i(nii $(ncii. De aceea5 kn a6recieri rol(l(i activitliii #enove0e la #(rile D(nlrii kn secolele FIII8FI)5 tre3(ie o3serv caracter(l sl( '(3l(5 'e eA6loatare5 'ar mi 'e sti$(lare a 6ro'(ciiei locale5 i0vorjt5 i a$3ele ca0(ri5 'in necesitliile 6racticlrii sc"i$3(l(i 'e $lr%(ri kn con'iiiile vre$i Relaiiile co$erciale ale teritoriilor ro$jnemti c( s('(l D(nlrii a( coniit(at mi kn secole FIII8FI)5 (n loc i$6ortant revenin' aici localitliilor 'in nor'(l B(l#ariei B)i'in5 Ra"ov 1Nico6ole5 nvimtov5 R(se5 SiliserlD5 6(ncte 'e trecere o3li#atorii 'intr8o 6arte kn alta %l(vi(l(i. Mlrt(rii ale relaiiilor 'e sc"i$3 kntre oramele 'e 6e teritori(l B(l#ariei5 al qli Ro$jnemti mi al Do3ro#ei $ai c( sea$l5 kntre care cele ar"eolo#ice oc(6l (n loc i$6orta( atestl strjnse le#lt(ri c( centrele 'e la s('(l D(nlrii. Este 'e $eniionat 'esco6erireG kn 'iverse 6(ncte 'e 6e teritori(l ro$jnesc5 a 'i%eritelor e$isi(ni $onetare ale iari& 3(l#ari. La Cala%at5 Plc(i(l l(i Soare5 Basara3i5 Zi$nicea mi c"iar kn 6(ncte $ai nor'ici 6rec($ Cetlieni5 a( %ost 'esco6erite5 kn sl6lt(ri ar"eolo#ice sa( kntj$6lltor5 $one' e$ise 'e Mi"ail al III8lea nim$an mi 'e AleAan'r(5 iar(l 3(l#ar 'e la Tjrnovo5 asoc& Ia 'o$nie c( %i(l sl( Mi"ail. Prin inter$e'i(l ne#(storilor s('8'(nlreni a7(n#ea( 6 teritori(l ilrilor ro$jne $lr%(ri ra#(0ane. kntr8(n te0a(r 'esco6erit Ia !alici(ica 8 7(c Dol75 a( a6lr(t mi e$isi(ni ra#(0ane 'in secol(l al FI)8lea. Privile#iile acor'ate 'e iar 3(l#ari ne#(storilor ra#(0ani 6er$itea( acestora sl a7(n#l kn oramele 'e 6e teritorii Do3ro#ei5 al qlrii Ro$jnemti sa( al Mol'ovei. kn ?/9;5 nte%an D(man a knc"eiat ( 844 hMPLINIRI STATALE tratat 'e co$eri c( re6(3lica ra#(0anl5 6rin care se con%ir$a( vec"ile 6rivile#ii ale ne#(storilor 'e acolo. Intr8 (n(l 'intre articolele tratat(l(i se aratl $lr%(rile 6ro"i3ite2 UN($ai ar$e sl n( trans6orte5 nici kn B(l#aria5 nici kn iara l(i Basara35 nici kn altl :I iarl...: Prin inter$e'i(l re#at(l(i (n#ar5 iin(t(rile ro$jnemti era( 6(se kn le#lt(rl c( $arile centre co$erciale ale A6(s(l(i. kn s6ecial ne#(storii viene0i vi0ita( 'es aceste iin(t(ri5 kn ?/?< mi ?/?>5 Carol Ro3ert acor'a ne#(storilor viene0i slo3o0enie 6entr( $lr%(rile lor 'e orice %el5 care (r$a( a %i a'(se5 atjt 6e (scat5 cjt mi 6e a6l5 iar $lnlstirea S%5 Cr(ce 'in A(stria 6ri$ea sc(tire 6entr( cerealele c($6lrate kn re#at(l Un#ariei5 ca mt 're6t(l 'e a8mi kn$a#a0ina mi 'e a8mi vin'e l(cr(rile sale kn oramele5 kn tjr#(rile mi kn satele 'in kntre#(l re#at. Calea 'e (scat 6rin re#at(l Un#ariei era %olositl mi 'e ne#(storii veneikeni. La ?/?=5 ne#(stor(l italian Francesco La6i Rocc"etri $e'ia o s($l 'e ?. $lrci 'e ar#int 3(n5 %in mi c(rat5 '(6l #re(tatea 'e la B('a5 kntre Bene'kct5 e6isco6(l Transilvaniei mi car'inal(l !entile5 le#at 6a6al5 mi tot el este $eniionat5 an(l (r$ltor5 kn Transilvania5 ca re6re0entant al societarii Per(00k 'in )eneiia@. Unele relaiii 'e sc"i$3 a( av(t loc(itorii 'e 6e teritori(l Mol'ovei $ai c( sea$l c( 6o6oarele 'in Rlslrit. Sl6lt(rile ar"eolo#ice a( %(rni0at in'icii 'es6re circ(laiia kn 6lriile noastre a (nor $lr%(ri con%eciionate 6e teritoriile statelor est8e(ro6ene. La Hlincea8Iami a( %ost 'esco6erite %(saiole 'in ar'e0ie romie5 'atjn' 'in secolele FII8FIII5 con%eciionate kn atelierele 'in Ovr(ci BUcrainaD mi a'(se aici 6e calea sc"i$3(l(i. De 6rovenienil &ievianl s(nt mi (nele 'intre o3iectele 'e 6o'oa3l care alclt(iesc te0a(r(l 'esco6erit la )oinemti 8 7('. Iami5 'atat
kn secolele FIIQFIII5 toate acestea constit(in' $lrt(rii ale relaiiilor 'e co$eri eAistente kntre ro$jnii 'e la est 'e Car6ari mi loc(itorii iin(t(rilor 'e 'incolo 'e Nistr(. S6re teritoriile ro$jnemti era( ve"ic(late5 kn secol(l al FlII8lea5 6ro'(se ale Orient(l(i5 6rec($ mi $one'e 'e 3ron0 mi 'e ar#int ale re#at(l(i Ar$eniei Mici 'in !Hcia $icroasiaticl. kn ca'r(l $arel(i co$eri oriental mi al co$eri(l(i intern5 (n rol econo$ic 'eose3it ?8a 7(cat $one'a Hoar'ei 'e A(r5 ve"ic(latl 'e ne#(storii strlini5 6rintre care 'e cei #enove0i. Cele $ai %recvente $one'e tltlremti 'in secolele FIhI8FI) a( %ost 'ir"e$ii 'e ar#int ai Hoar'ei 'e A(r5 'esco6erite kn s6ecial 6e teritori(l Mol'ovei mi al Do3ro#ei5 acolo (n'e 'o$inaiia $on#oll s8a eAercitat cel $ai intens. kntre Car6aii mi D(nlre5 $one'a tltlreascl n( a 7(cat (n rol econo$ic s(3staniial5 'ova'l %iin' 6(iinltatea 'esco6eririlor. Reiine kn $o' 'eose3it ateniia n($lr(l $are al $one'elor tltlremti 'e ar#int 'in te0a(r(l 'e Ia Oielenk5 allt(ri 'e care se a%la( mi ?? 6iese 'e ar#int re6re0entjn' i$itaiii ale 'ir"e$ilor. Le#en'ele lor5 $(lt 'e%or$ate5 vl'esc co$6leta nec(noamtere a teAt(l(i ara3 'e 6e $one'a ori#inall. kn te0a(r(l 'e la U0(n3air5 a6roa6e @. === 'e $one'e s(nt as6ri 'e ar#int ai Hoar'ei 'e A(r5 c( (nele i$itaiii sa( %alsi%iclri kn ara$l ar#intatl ale acestora sa( %ra#$ente 'e $one'e.
?
(I/ -. veac. <I'. I5 p. @<;. 2lbi 5m.p. ?>@5 ?;..
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE STpTpTOARE .9 Relaiiile co$erciale ale teritoriilor ro$jnemti c( statele 'e la nor' mi nor'8vest s(r conse$nate kn acte mi atestate 'e 'esco6eriri ar"eolo#ice. kntr8(n act 'in ?//9 al 6rinci6e& 'e Halici5 !"eor#"e Boleslav Tro7'anovici5 este 6o$enit ca $artor5 allt(ri 'e 6alatini 'e Liov5 (n an($e AleAan'r( Mol'aoZic05 al clr(i n($e 6arono$astic aratl ori#ine ne#(stor(l(i 'in Baia Mol'ovei?. kntr8(n te0a(r 'esco6erit Ia niret5 'atjn' 'in aceea2 vre$e5 6rintre alte $one'e s8a( i'enti%icat mi #romi 3oe$i. Unele 'esco6eriri atestl ra6ort(ri econo$ice c( alte state e(ro6ene sa( asiatice. k te0a(r(l 'e la Filiami5 kn#ro6at5 6ro3a3il5 c( 6rile7(l inva0iei tltare5 se a%la( mi .9 'e 6iest e$isi(ni ale e6isco6ilor 'e Sal03(r#5 ale '(cel(i Bernar' al II8lea 'e Carint"ia5 ale rr( $(ltor orame e(ro6ene mi c"iar esterlini en#le0i 'e la Henric al II8lea Planta#enet. kntr8(. te0a(r 'esco6erit la Brlnemti 8 7('. S(ceava5 6rintre alte $one'e strline se a%la mi o ta$# 'e a(r in'ianl5 e$isl Ia Del"i kn ?/.@5 iar la Pac(l(i l(i Soare s8a( #lsit $one'e ' 3ron0 e$ise kn Morea Ia $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea. Allt(ri 'e mtirile scrise c(nosc(te 6jnl ac($5 'esco6eririle $onetare kntre#esc i$a#ine relaiiilor co$erciale 6e care loc(itorii 'in iin(t(rile ro$jnemti le8a( av(t c( vecinii Io kn 'ec(rs(l secolelor FIII8FI). Ase$enea relaiii5 6rin care s8a( $ani%estat %or$e al sc"i$3(l(i 'e $lr%(ri mi 6ro'(se5 a( sti$(lat kntr8o $ls(rl 'est(l 'e knse$natG 'e0voltarea acest(i sc"i$3 kn c"iar ca'r(l societliii ro$jnemti 'e la D(nlrea 'e -os5 atj 6rin cantitatea 'e $lr%(ri a'(se kn teritori(l $eniionat5 cjt mi 6rin cantitatea 'e $one'i strlinl antrenatl kn tran0aciiile co$erciale. A6ariiia $one'ei a(to"tone5 kn (r$a necesitlii (nor instr($ente mi $i7loace 'e sc"i$3 a'ecvate5 a contri3(it la cremterea vol($(l(i 'i $lr%(ri necesare sc"i$3(rilor interioare5 la llr#irea mi la antrenarea5 kn $ai $are $ls(rl kn relaiiile co$erciale5 a 'i%eritelor ele$ente a6ariinjn' (nor cate#orii sociale tot $a 'iverse. Aceasta cores6(n'e5 'e alt%el5 6on'erii 'in ce kn ce $ai $ari 6e care o knre#istrG sc"i$3(l 'e $lr%(ri 6e 6iaia internl kn s6ecial mi activitatea co$erciall kn #eneral. -_ile ele comunicabie pe u&cat. Paralel c( c(rs(l a6elor5 6e vlile acestora5 'r($(r i$6ortante strl3ltea( mi strl3at 6l$jnt(l loc(it 'e 6o6or(l ro$jn. Era( 'r($(ri vec"i (nele kncl 'in e6oca ro$anl5 altele 'in e6oci (lterioare. S6re a6(s era 'r($(l ce le#a Uilrile: 'in aceastl 6arte5 Crimana mi Banat(l c( qan Ro$jneascl mi5 'e ase$enea5 ame0lrile $ai i$6ortante2 Ora'ea5 Ara'5 Ti$imoara5 L(#o7 Caranse3em5 Ormova5 6e (n'e se trecea va'(l D(nlrii kn Penins(la Balcanicl. Din qara Haie#(l(i (n 'r($ i$6ortant '(cea5 6rin 'e6resi(nea Petromani5 6este 6as(l )jlcan(l(i mi a6oi 'e8a l(n#(l -i(l(i5 la D(nlre5 iar 6rin va'(rile sale $ai 'e6arte5 kn Balcani. Dr($(l ce venea 'in E(ro6a Centrall5 'e Ia )kena mi Pra#a5 trecea 6e Ia Ora'ea5 'e aici la Cl(75 la Al3a I(lia mi $ai 'e6arte s6re Si3i(5 'e (n'e5 6e la T(rn( Rom(5 trecea kn qara Ro$jneascl5 6entr( a a7(n#e la D(nlre5 la T(rn( BMl#(releD5 trecjn' mk el D(nlrea5 6entr( a se contin(a s6re Constantino6ol. De la Si3i(5 o ra$i%icaiie a 'r($(l(i 6o$enit se kn're6ta s6re Bramov5 6e (n'e alte cli 'e co$(nicaiie trecea( $(niii5 6entr( a a7(n#e kn qara Ro$jneascl mi kn Mol'ova.
-. )oi#E5 -ode> diplomaticul +nmiae. II5 +3ni#s3er#5 ?>9@5 6. ?;=.
.9K hMPLINIRI STATALE Prin 6as(l Bran(l(i se co3ora 'e8a l(n#(l Dj$3oviiei mi al Ialo$iiei. Mai s6re rlslrit5 (n alt 'r($ trecea 6e la i0voarele Telea7en(l(i mi co3ora 6e a6a Pra"ovei5 s6re a se (ni c( 'r($(l 'e 6e Ialo$iia5 a7(n#jn' Ia D(nlre mi 'e acolo cltre oramele $ariti$e. Al treilea 'r($5 6e valea B(0l(l(i5 a7(n#ea la Brlila5 care mi8a 'atorat 'e0voltarea mi acestei cli 'e co$(nicaiie. Un alt(l se kn're6ta s6re Mol'ova 6rin 6as(l Oit(0(l(i5 a7(n#jn' la $arele U'r($ $ol'ovenesc:5 care knsoiea niret(l5 strl3ltjn' Mol'ova 'e la nor' la s('. Din centr(l Transilvaniei5 (n 'r($ 6leca 'e la Cl(75 se kn're6ta s6re rlslrit mi5 6rin 6as(l !"i$em(l(i5 trecea kn Mol'ova5 a7(n#jn' mi el kn U'r($(l $ol'ovenesc: 'e 6e valea niret(l(i. Nor'(l Transilvaniei era le#at 'e Mol'ova 6rin 'r($(l Bistriiei care5 6e valea rj(l(i c( acelami n($e5 a7(n#ea5 'e ase$enea5 kn U'r($(l
$ol'ovenesc:. ni $ai la nor'5 alt 'r($ a7(n#ea la Cj$6(l(n# BMol'ovenescD5 iar 6e valea Mol'ovei rl03ltea kn acelami 'r($ $are ce knsoiea a6a niret(l(i. A %ost 'r($(l U'escllecat(l(i: l(i Bo#'an $ara$(reman(l. -_ile de comunicabie pe ap_. Allt(ri 'e 'r($(rile continentale mi co$6letjn'(8Ie kn $o' ar$onios5 clile 'e co$(nicaiie 6e a6l a( 7(cat (n rol knse$nat kn 'e0voltarea econo$icl a s6aii(l(i car6ato8'(nlrean. In acelami ti$65 ele a( kn'e6linit mi %(nciia 'e catali0ator kn %avoarea 6roces(l(i 'e (ni%icare a $icilor %or$aii(ni 6restatale ro$jnemti5 kn%iri6ate $ai ales 6e vlile s(6erioare ale (nor rj(ri ca Olt(l5 Ar#em(l sa( Mol'ova. De o $are i$6ortanil a %ost circ(laiia 6e D(nlre5 arterl 'e co$(nicaiie e(ro6eanl5 al clrei se#$ent in%erior5 'in Banat mi 6jnl la vlrsarea %l(vi(l(i kn Marea Nea#rl5 colectea0l n($eromi a%l(enii ce strl3at kntre#(l s6aii( #eo#ra%ic loc(it 'e ro$jni. La s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea kmi %ac a6ariiia la #(rile D(nlrii corl3iile ne#(storilor #enove0i ori#inari 'irect 'in $etro6ola H#(rl sa( sta3iliii te$einic la Pera sa( kntr8(na 'in n($eroasele lor colonii 'e 6e litoral(l Mlrii Ne#re5 kn rjn'(l clrora Ca%%a va 'eiine kntjietatea5 6jnl la c(cerirea sa 'e cltre omrile t(rcemti5 kn an(l ?9<.. Ca (r$are a intensei activitlii 'es%lm(rate 'e acemti ne#(stori kn 0ona $ai s(s8a$intitl5 'e la s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea mi 6jnl s6re $i7loc(l cel(i (r$ltor5 vec"i(l oram 3i0antin )icina atin#e a6o#e(l kn%lorii sale econo$ice?. O altl cale 'e co$(nicaiie 6e a6l5 6entr( tra%ic(l 'e $lr%(ri 'e la Marea Balticl la Marea Nea#rl5 era Nistr(l5 la a clr(i vlrsare kn li$an s8a 'e0voltat cetatea Ma(rolcastron Q 'en($itl Moncastro kn i0voarele italiene Q sa(5 s(3 o altl 'en($ire5 As6rolcastron5 'evenitl Cetatea Al3l5 '(6l intrarea ei s(3 stl6jnirea Mol'ovei s6re s%jrmit(l secol(l(i al Fl)8lea. Dintre a%l(eniii D(nlrii5 era( (nii care o%erea( con'iiii %avora3ile 6entr( navi#aiie. kn s6aii(l intracar6atic mi Ia vest 'e lani(l M(niilor Car6aii5 con'iiii si$ilare era( kntr(nite mi 'e (nii a%l(enii ai rj(l(i Tisa. Ast%el5 M(rem(l a %ost %olosit kn 6er$anenil 6entr( trans6ort(l slrii 'in $inele transilvane s6re Cj$6ia Pannoniei. Mai 6(iin c(nosc(te s(nt %(nciiile 6e care le kn'e6linea( -i(l5 Olt(l5 Ar#em(l5 Ialo$iia sa( niret(l mi Pr(t(l5 'emi este 'e 6res(6(s cl mi ele era( (tili0ate $lcar 6entr( 6l(tlrit. Pe aceste cli 'e co$(nicaiie mi5 6ro3a3il5 mi 6e altele5 nea$intite aici5 $er#jn' %ie 6e a6l5 c( $i7loace 'e trans6ort a'ecvate5 %ie 6e (scat5 (r$jn' c(rs(l lor5 s8a 'es%lm(rat
O. Iliesc(5 4ouvelle& contribittian&.... kn kl Mar Nero5 ?5 ?;;95 p. @/?8@/K.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .9C contin(( (n intens tra%ic 'e 6ro'(se 'e tot %el(l. Relie%(l5 %oarte variat5 al s6aii(l(i #ec #ra%ic ro$jnesc a constit(it (n ca'r( 6rielnic 6entr( a6ariiia mi 'e0voltarea (nei activitli 6ro'(ctive 'iversi%icate. Mlr%(rile 6ro'(se kn 0ona 'e $(nte sa( 'e 'eal era( trans6ortat 'e8a l(n#(l acestor c(rs(ri 'e a6l5 s6re a %i sc"i$3ate c( altele5 6ro'(se kn 0ona 'e seG O 3(nl 6arte 'in 6risos(l lor se kn're6ta s6re 6ort(rile 'e la D(nlre5 $ai kntji la )icinr 'e 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea la Brlila mi la C"ilia5 (n'e se %lcea le#lt(ra c co$eri(l $ariti$. Caracter(l co$6le$entar al $lr%(rilor 6ro'(se kn s6aii(l $ai s(s a$in tit a creat 'e ti$6(ri( o co$(nitate econo$icl a celor trei ilri ro$jne5 ceea ce eA6lic intensitatea sc"i$3(rilor econo$ice care a( %(nciionat5 'e8a l(n#(l vre$ii5 kntre ele
c. Structuri s ciale5 c ns lidarea relaAiil r ,eudale

A 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i (r$jto constit(ie mi 'in 6(nct(l 'e ve'ere al str(ct(rilor sociale o intensi%icare a 6roces(l(i 'i 'estrl$are a (nitliii o3mtilor r(rale teritoriale5 6rin cotro6irea acestora 'e cltre $ari stl6jnitori 'e 6l$jnt intraii kn interior(l co$(nitliilor r(rale 6rin $(lti6le mi variaii 6roce'ee5 $ai c( sea$l kn Transilvania. La ?@9<5 'e 6il'l5 (n $are stl6jn %e('a 6ltr(nsese 'e7a kn o3mtea "aie#anl5 aca6arjn'(8i 6ro6rietliile?5 iar kn a 'o(a 7($ltatt a secol(l(i al FlII8lea5 6roces(l 'e cotro6ire a o3mtilor 'in 6lriile s('ice ale Transilvanie contin(a kntr8(n rit$ s(siin(t. Ase$enea sit(aiie se se$nalea0l mi kn qara Fl#lram(l(i (n'e $arii %e('ali5 c( conc(rs(l re#alitliii5 re(mesc sl intre kn stl6jnirea 6l$jnt(l( o3mtilor5 trans%or$jn'(8i 6e $e$3rii o3mtii 'in oa$eni li3eri kn ilrani 'e6en'enii. Dt aceastl 6ri$e7'ie n8a( %ost sc(tiii nici $e$3rii co$(nitliilor sec(iemti sa( slsemti. Pe la %inele secol(l(i al FlII8lea se 6ro'(ce o $o'i%icare a sens(l(i ter$en(l(i 'e populi care knainte era sinoni$ c( cel 'e oa$eni li3eriG ac($ el 'evine sinoni$ c( cel 'e io3a# %iobagione&G. 6otrivit act(l(i 'in ?@S/ %popult &eu iobagione&G. O ase$enea $o'i%icare se 6etrece mi c( ter$en(l 'e ilrani %ru&ticiG. sinoni$ c( cel 'e io3a# %nt&ticu& &eu iob_giaG2. Alte 6re%aceri a( loc mi kn ca0(l altor cate#orii sociale5 6rec($ kn ca0(l cne0ilor mi al 7(0ilor sltemti. Re0(ltatele cercetlrilor 6le'ea0l 6entr( cl(tarea ori#inii cne0ilor kn o3mtile sltemti5 kn acei $e$3ri ai o3mtii care oc(6a(5 6rin ale#erea lor 'e cltre o3mte5 an($ite 're#ltorii kn sjn(l acesteia5 $ai ales aceea 'e 7('e sltesc. EAercitjn'(8mi 're#ltoria 'e cne0i87(0i (n oarecare ti$65 iar vre'nicia lor mi a %iilor lor asi#(rjn'(8le acestora ale#erea kn aceeami 're#ltorie5 cate#oria cne0ilor87(0i a re(mit sl se ri'ice la o sit(aiie sociall mi $ateriall s(6erioarl $e$3rilor 'e rjn' ai o3mtii. kn'eose3i kn re#i(nile $lr#iname mi c( relie% knalt ale Transilvaniei5 cne0ii constit(ia(5 kn aceastl vre$e5 o 6lt(rl sociall 'est(l 'e knse$natl5 'eoarece mi ilrlni$ea li3erl se
? 2
(I/ C5 veac. <I'. I5 6. ?9. Ibidem. veac. <III. II5 6. @998@9.5 9./.
84Q hMPLINIRI STATALE $eniinea kncl $ai n($eroasl. Era interes(l 6(terii centrale 'e a kn#l'(i %or$ele vec"i 'e viail5 6entr( a
cointeresa 6o6(laiia ro$jneascl kn a6lrarea acelor 6lrii transilvane kn %aia inva0iilor 'ins6re s(' mi est. A $ai contri3(it la aceastl scare 'e l(cr(ri mi a6ro6ierea 'e ilrile ro$jne 'e la s(' mi est 'e Car6aii5 (n'e $area $a7oritate a 6o6(laiiei trlia kn o3mti sltemti5 kn con'iiii 'e li3ertate. Cjn' 6ri$e7'ia 'in a%arl 6lrea $ai 6(iin a$eniniltoare5 o%ensiva %e('all k$6otriva o3mtilor sltemti5 a 6l$jnt(l(i stl6jnit 'e acestea mi k$6otriva li3ertliii ilranilor 'in o3mti s8a intensi%icat. P(terea centrall5 s6ri7initl 'e %e('alii laici mi ecle0iastici5 avjn'5 (neori5 c"iar mi cola3orarea (nor cne0i5 a kncercat sl mtir3eascl a(tono$ia mi li3ertatea o3mtilor. A( %ost cotro6ite 6l$jnt(rile acestora mi a( %ost 'lr(ite oa$enilor 'e cre'inil ai 6(terii centrale2 no3ili5 3isericl sa( c"iar cne0i5 kn qara Haie#(l(i5 kn Banat5 kn Mara$(rem mi kn alte loc(ri. Era knc"eierea (n(i 6roces kn'el(n#at5 6etrec(t kn sjn(l o3mtilor sltemti5 'e 'es6rin'ere a (nor cne0i5 care cl(ta( sl8mi le#ali0e0e sit(aiia mi 'in 6(nct 'e ve'ere 7(ri'ic 6rintr8(n act 'e 'anie. O3iinjn' act(l 'e 'anie5 (neori knsoiit 'e 6rivile#ii 'e i$(nitate5 cne0ii intrl kn rjn'(l no3ili$ii $ici mi $i7locii5 rareori kn rjn'(rile $arii no3ili$i. Cne0at(l acestora5 a'icl 6o0iiia mi atri3(iiile cne0ilor5 n( se $ai 3a0ea0l 6e a(toritatea con%eritl 'e o3mte5 stl6jnirea lor n( $ai era s(3 &ervitute 5neziatu&. 3(n(rile stl6jnite 6jnl at(nci s(3 nomine 5mziatti& revenin'(8le c( 're6t 'e6lin5 vemnic mi irevoca3il =pleno iure ... perpetua et irrevocabiliterG. S8a 'es%lm(rat (n l(n# mi5 (neori5 'ra$atic 6roces kntre o3mtile care8mi a6lra( viaia5 6l$jnt(l mi li3ertatea mi %oriele %e('ale5 a'icl 6(terea centrall5 3iserica5 no3ili$ea mi o 6arte 'in cne0i$e. Des%lm(rarea 6roces(l(i n8a %ost nici rectilinie mi nici (ni%or$l. In (nele re#i(ni mi kn an($ite 6erioa'e re0istenia o3mtilor s8a 'ove'it trainicl. In alte loc(ri mi kn alte 6erioa'e5 a( cjmti#at %e('alii. kn acest 'in (r$l ca05 cne0ii cola3oratori ai %orielor %e('ale s8a( 'etamat 'e o3mti5 'evenin' stl6jnii acestora5 iar loc(itorii a( %ost aserviii. S(6raviei(irea instit(iiilor ro$jnemti este re%lectatl mi kn or#ani0area a'$inistrativ8teritoriall s(3 %or$l 'e 'istricte. Ase$enea 'istricte ro$jnemti s(nt $eniionate 'oc($entar kn veac(l al FT)8lea kn 'i%erite 6lrii ale Transilvaniei. knce6(t(rile acestei or#ani0aiii s(nt $ai vec"i 'ecjt 6o$enirea 'oc($entarl c( n($ele 'e 'istrict. Districte a( 'evenit mi acele Uilri: 6o$enite kn secol(l al FlII8Iea5 iar kn ca0(l Uilrilor: $ai kntinse5 kn c(6rins(l lor a( a6lr(t $ai $(lte 'istricte. Po$enirea 'oc($entarl c( ter$en(l 'e 'istrict a instit(iiilor 6olitico8a'$inistrative ro$jnemti a6ariine secol(l(i al FT)8-ea mi cel(i (r$ltor. Ast%el5 kn or'inea #eo#ra%icl5 'e la rlslrit la a6(s5 'istrict(l Fl#lram(l(i =di&trictu& @ogara&G este 6o$enit c( acest n($e la ?@9>. kn 6lriile Si3i(l(i eAista (n '(cat sa( (n 'istrict al A$lam(l(i5 $eniionat $ai kntji la ?/KK mi care a c(6rins cinci mi $ai a6oi ma6te sate ro$jnemti. kn H(ne'oara5 s(nt conse$nate 'oc($entar 6atr( 'istricte2 'istrict(l Haie#(l(i =di&trictui&0atza5G la ?/K=5 'istrict(l Devei =di&trictu& ca&tri(evdG la ?/<?5 'istrict(l Strei(l(i =di&trictu& luvii"tiCgG la ?/<< mi 'istrict(l Do3rei =di&trictu& lo$g?G la ?/><8 kn qara Zaran'(l(i s(nt atestate o6t 'istricte ro$jnemti =di&trictu& ola#ale&G. 'intre care mase kntr8o 'i6lo$l 'in ?/;=2 Hll$a#i( =0abnagG. Cl6jlna =-apolnaG. )jr%(rile CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE =-#ic#G. I0vor(l Crim(i(k =Kord& oG. Arlnea# =AranagG mi Cla'ova =KladovdG. kn sec al F)8lea5 'oc($entele $ai 6o$enesc5 tot acolo5 alte 'o(l 'istricte2 Crim(l Al3 =@e$er5 la ?9=9 mi Ri3iia =/ibiczaG Ia ?999. In Banat s(nt no$inali0ate $ai $(lte 'istricte5 (nele 'lr(ire c( 6rivile#ii5 altele li% 'e acestea. Cel 'intji 'intre 'istrictele 6rivile#iate 3lnliene5 6o$enit 'oc($entar5 'istrict(l C(iemti =Kue&tG la ?/9?5 care $ai tjr0i( se va n($i al Bjr0avek. Ur$ea0l or'ine cronolo#icl5 'istrict(l Me"a'iei =di&trictu& ca&tri 9ic#aldG la ?/><5 iar kn a ?/>? a6ar 'oc($entar alte 6atr( 'istricte =Buator di&trictit& etprovinciaeG1 Se3em ="eb L(#o7 =*uga&G. Caran %KaranG mi Co$iat =KompCat#^G. mi kn an(l ?9.< alte 6atr( 'istri Al$l7 =A/ma&G. I0vor(l Caras(l(i =Kra&&o iuG. Ili'ia =^lliadG mi vec"i(l 'istrict C(iemti5 'evO ac($ Bjr0ava =Borza iuG. kntre ti$65 'istric(l Caran(l(i s8a conto6it c( cel al Se3em( 6(rtjn' (n ti$6 n($ele acest(ia 'in (r$l mi a6oi n($ele 'e Caranse3em. In a%arl 'e acestea5 'oc($entele $eniionea0l mi alte 'istricte 3lnliene2 Bel =di&trii BeiG la ?/<?5 C"erI =di&trictu& -#erCG kn acelami an5 Bere#sl( =di&trictu& de Beregzov ?/><5 'istrict(l Ic(m =di&trictu& ^5u& vocatumG la ?9=.5 'istrict(l Li6co =di&trictu& *Cp tot at(nci5 'istrict(l D(3o0 =di&trictu& (obozG la ?9?=5 'istrict(l Hara$ =di&trictu& 0ammG la ?9995 'istrictele S(#Ia =di&trictu& ola#ali& de "?ggCaG. -(6ani =di&trictu& ola#c. "uppanG mi F(r'ea =di&trictu& ola#ali& 6#iuerdG toate kntr8(n 'oc($ent 'in ?9./5 'istrict B(7or =di&tiictu& olncbali& Bo&arG mi Mlnlmt(r =di&trictu& olac#ali& 9ona&torG. a$jn'c kntr8(n 'oc($ent 'in ?9.95 'istrict(l Sc(lea =d^&uictu& Ez5aldG la ?9KK mi 'istric Mar#inea =di&trictu& 9arc#inemiG 6o$enit ca 'istrict n($ai kn ?.;<. kn co$itat(l Bi"or(l(i s(nt atestate 'o(l 'istricte2 al S(6lac(l(i =di&trictu& de7epla a$intit kn stat(tele ca6itl(l(i 'in Ora'ea 'in ?/<95 mi 'istrict(l Bei(m(l(i =provim Belenie&G. a$intit Ia ?999. In co$itat(l Slt$ar(l(i era(2 'istrict(l Me'iem =di&trictu& 9egCe&G la ?/<< mi 'istrict(l Ar'(' =di&trictu& ErdeivdG la ?/<>. kn co$itat(l vecin5 Crasnei5 'oc($entele 6o$enesc5 la ?/9=5 (n Uco$itat al )alcl(l(i: =comitatu& de 'al5U 6ro3a3il i'entic c( (n 'istrict5 iar kn aceleami 6lrii nor'8vestice kn ?/<> 'istrict C"ioar(l(i =di&trictu& de KovarG. kn co$itat(l Cl(7(l(i eAista5 kn secolele FI)QF)5 i $are 'istrict5 al Clllielelor =di&tiictu& de Kalot#o&ze5G. conse$nat 'oc($entar kn ?9K kn M(niii A6(seni este no$inali0at5 la ?/9@5 'istrict(l A3r(' %di&ti'ictu& terme Abrui kn s%jrmit5 (n $are 'istrict ro$jnesc era cel al Ro'nei5 atestat 'oc($entar kn ?9P =di&trictu& /odnn?eulgeG. Dar cel $ai i$6ortant5 'in toate 6(nctele 'e ve'ere5 a %ost 'istrict(l Mara$(rem(li Ter$en(l 'e U'istrict: con%erit kn acte kntre#ii ilri a Mara$(rem(l(i 'atea0l 'in e6oi trans%or$lrii Uijrii: sa( a voievo'at(l(i kn co$itat.
Ulterior5 s6re s%jrmit(l secol(l(i Fl)8lea mi la knce6(t(l secol(l(i (r$ltor5 cjn' se or#ani0ea0l co$itat(l no3iliar Mara$(rem(l(i5 s8a a7(ns la 'en($irea5 kn acte5 ca U'istricte: a %ostelor s(3'ivi0i(ni a qlrii Mara$(rem(l(i5 s(3'ivi0i(ni 6entr( care se %olosemte ter$en(l 'e Ucne0ate 'e vale kn 6rel(n#irea Mara$(rem(l(i5 ase$enea str(ct(ri teritoriale eAista( mi kn re#i(ni. knvecinate5 kn %ostele co$itate U#ocsa5 Bere# mi Un#. Unele 'intre ele s8 a( trans%or$i kn 'istricte. ..= hMPLINIRI STATALE kn'oita str(ct(rl 6olitico8a'niinistnitkvl5 aceea a cne0at(l(i mi a voievo'at(l(i a(to"ton5 'evenite5 'in 6(nct 'e ve'ere a'$inistrativ5 'istricte5 mi aceea a co$itat(l(i intro'(s 'e re#alitate a( coeAistat kn kntre# ev(l $e'i(5 cele 'intji ne6(tjn' %i knloc(ite 'in ca(0a rl'lcinilor lor a'jnci kn sol(l ilrii5 cel 'e8al 'oilea %lcjn' e%ort(ri necontenite 6entr( a se i$6(ne. A( eAistat mi str(ct(ri sociale 'i%erite5 ele$entele s(6ra6(se 'intre cne0i mi voievo0i %iin' knno3ilate mi 'lr(ite c( 're6t(ri ase$enea no3ili$ii5 6lstrjn'(8mi mi vec"ile titl(ri 'e cne0i mi voievo0i. Allt(ri 'e ele$entele ri'icate 'in sjn(l o3mtilor5 mi8a( %lc(t a6ariiia no3ilii 6ro6ri(80imi5 6ltr(nmi 'in a%arl5 ca (r$are a 'onaiiilor 'in 6l$jnt(rile re#ale. S8a $eniin(t5 6(ternicl n($eric mi ca knse$nltate social86oliticl5 6lt(ra cne0ilor mi a voievo0ilor neno3ili5 con'(cltori ai o3mtilor5 ai ocoalelor mi ai cne0atelor locale5 c( o 6o0iiie s(6erioarl kn ra6ort c( ilrlni$ea 'e rjn'5 'ar in%erioarl no3ili$ii 6ro6ri(80kse. Districtele ro$jnemti 'in Transilvania a( %ost vec"i or#ani0aiii teritoriale5 (nele 6e %on'(l vec"ilor (ni(ni 'e o3mti5 care se 3(c(ra( 'e oarecare a(tono$ie internl5 rec(nosc(tl 'e o%icialitate sa( o3iin(tl 'e Ia acesta 'in (r$l. Aceastl a(tono$ie era $ai lar#l kn (nele ca0(ri Q cele o6t 'istricte 6rivile#iate 3lnliene5 'istrict(l Ro'nei mi5 $ai ales5 'istrictele 'in Mara$(rem Q mi $ai li$itatl kn ca0(l altora. Aceste 'istricte5 care (neori se n($ea( mi sca(ne 'e 7('ecatl mi cne0ate5 era( con'(se 'e cne0i mi 'e voievo0i5 a'icl 'e re6re0entaniii 7(0ilor mi ai cne0ilor sltemti. Ama era( n($eroasele cne0ate $ara$(remene mi (nele 'istricte 3lnliene5 (n'e c(noamte$ 6e (n *adi&lau vaCvoda de Bini& sa( 6e (n /adul vaCvoda de Kue&d. Con'(cerea acestor 'istricte era colectivl5 or#anele re6re0entative constit(in'(8se kn sca(ne 'e 7('ecatl5 cjn' 7('eca( nekniele#erile 'intre loc(itorii 'istrict(l(i sa( ai sca(n(l(i res6ectivG kn %or(ri %iscale5 cjn' se oc(6a( c( re6arti0area 6e sate a o3li#aiiilor %ail 'e vistierieG kn %or(ri a'$inistrative5 cjn' 'e03ltea( 6ro3le$e 'e con'(cere a 'istrict(l(i sa( a ame0lrilor acest(ia mi5 kn s%jrmit5 kn %or(ri $ilitare5 at(nci cjn' se oc(6a( 'e o3li#aiiile ostlmemti ale ilranilor. Districtele ro$jnemti se 3(c(ra( 'e (nele avanta7e %iscale mi 7('iciare5 avjn'5 toto'atl5 an($ite kn'atoriri %iscale mi $ilitare. La s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea mi kn secol(l al FT)8lea s(nt $eniionate kn 'oc($ente sca(nele slsemti mi sec(iemti5 or#ani0aiii 6olitice mi a'$inistrative ale 6o6(laiiilor res6ective. Ca mk 'istrictele ro$jnemti5 ele era( $ai vec"i 'ecjt cea 'intji $enii(ne a lor. C"iar 'acl kn 'oc($ente a6ar s(3 alt n($e5 or#ani0aiiile res6ective sta( la 3a0a sca(nelor 6o$enite kn secol(l al Fl)8Iea. De 6il'l5 comitatii& -ibiniemi& 'in ?@@9 mi di&trictn& -ibinien&i& 'in ?@;? s(nt knaintamele sca(n(l(i Si3i(5 care a6ar c( acest n($e =&ede& -ibiniiG a3ia kn an(l ?/=@. kn an(l (r$ltor a6are sca(n(l Se3em =&ede& "ebe`G. Alte sca(ne slsemti s(nt 6o$enite 'oc($entar n($ai '(6l ?. ani2 kn ?/?> sca(n(l Me'iam =&ede& de9edie&G. sca(n(l ninca Mare %"eel5. &ede& "e/5G mi sca(n(l neica Micl ="ac#eel5G. la ?/@; sca(n(l Cinc( =&ede& "#enc5G. la ?//= sca(n(l Bistriia =&ede& Bezturc#eG. la ?//< sca(n(l Si#"imoara =&ede& de "egnz?arG mi sca(n(l Sasc"i0 =&ede& KezdG. iar la ?/9; sca(n(l Mierc(rea =/uzmargtG. sca(n(l Orlmtie =&ede& de Dara&G mi sca(n(l Noric" =&ede& 4eu&5Crc#G. Pjnl la ?/.= s(nt 6o$enite ?@ sca(ne slsemti5 iar kn a 'o(a 7($ltate a acel(iami secol $ai s(nt no$inali0ate CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SITE SToToTOARE alte 'o(l2 Ia ?/K? sca(n(l Alrina =&ede& AltnaG. iar la ?/<< sca(n(l R(6ea =&ede& /ep kn total era( ?9 sca(ne. Or5 U(niversitatea slseascl:5 instit(iia 6olitico8a'$knistrati s(6erioarl a samilor5 c(6rin'ea 'oar <e@ sca(ne5 6l(s cel al Si3i(l(i5 sca(n(l centr s(6erior =0aupt&tu#tG. ama'ar2 Si3i(5 Se3em5 Me'iam5 neica5 Cinc(5 Si#"imoara5 Merc(ri Orlmtie5 Noric" mi. R(6ea. Celelalte sca(ne a( av(t o viail e%e$erl2 sca(n(l neica Mi a %ost kn#lo3at la sca(n(l neica Mare5 Sasc"i0 a %ost kn#lo3at 'e Si#"imoara5 Aliina R(6ea5 iar Bistriia a %ost or#ani0atl ca 'istrict. Or#ani0aiiile 6rescl(nale mi scl(nale slsemti stl6jnea( kn co$(n 6l$jnt(ri 'e arlt(5 6lm(ni5 6l'(ri. Era contin(area $ai vec"ii stl6jniri a o3mtilor teritoriale5 care5 'e %a7 a( stat Ia 3a0a sca(nelor slsemti5 c($ a( stat o3mtile la 3a0a 'istrictelor ro$jnemti. Ace% 6l$jnt(ri era( %olosite 'e $ai $(lte sate5 atjt kn 'istrictele ro$jnemti5 cjt mi kn sca($ slsemti mi sec(iemti5 'in care ca(0l kn kntre# ev(l $e'i( a( (r$at liti#ii nes%jrmite knt n($eroase sate. Sit(aiia a %osr ase$lnltoare mi kn ca0(l sca(nelor sec(iemti. knainte 'e cristali0ar or#ani0lrii scj(nale Q kn secol(l al FT)8lea Q (nitliile 6olitico8a'$inistrative 'in 6lrii s('8esrice ale Transilvaniei se n($ea( teritorii5 iin(t(ri mi 'istricte. Ast%el5 kn Di6lon an'rekanlse vor3emte 'e 6l$jnt(l Se6si =terra "ebu&G. teritori(l viitor(l(i sca(n Se6G acelami teritori(5 kntr8(n 'oc($ent 'in ?//95 se n($emte 'istrict =di& rictu&G. n($e i se re6etl mi la ?/9; =di&trictn& "ebe`G. Nici celelalte (nitlii 6olitico8a'$inistrative sec(keG n( s(nt n($ite c( ter$en(l 'e sca(ne5 'ar instit(iia se s(3kniele#e. Acestea s(i $eniionate rjn' 6e rjn'. La ?@<= este 6o$enitl Uo3mtea sec(ilor 'in Tele#': =univer&it "iadorum de 6elegdG mi Ule#ea sec(ilor 'in Tele#': =&tatutum omnium "icidorum de 6elega la ?@<@ mi ?/?? se vor3emte 'es6re o3mtea sec(ilor 'in C"e0'G kn ?@;? s(nt arestaii sec( 'e 6e Ariem mi
o3mtea sec(ilor statorniciii 6e 6l$jnt(l Ariem5 la ?/@9 sec(ii 'in Ci(c U$ai $arele omtirii: Bcl6itan(lD 'in Ci(c mi5 tot kn acel an5 o3mtea sec(ilor 'in Se6si. De8a3 la knce6(t(l secol(l(i al F)8lea s(nt 6o$enite celelalte 'o(l sca(ne sec(iemti2 M(rN =&ede& 9aro&G Ia ?9=>8?9?= mi Or3ai la ?9?;. Sca(n(l 6rinci6al =anCa&ze5G a %ost la Tele#i 'evenit a6oi al O'or"ei(l(i5 $eniionat kn 'oc($ente c( n($ele 'e sca(n kn ?99>. kn %r(ntea %ieclr(i sca(n slsesc mi sec(iesc se a%la (n 7('e al loc(l(i mi (n 7('e re#esi Cel 'intji5 7('ele loc(l(i sa( 7('ele scl(nal =$ude& teire&tri&. $ude& &edi&. $ude&provincial Q la sami5 &ze5bir] Q Ia sec(iD era re6re0entant(l 6o6(laiiei locale5 ales 'e k$6(ternicit acesteia. -('ele scl(nal avea atri3(ii(ni 7('ecltoremti5 an($e 'e a 6re0i'a sca(n(l ' 7('ecatl5 %or$at 'in re6re0entaniii o3mtii scl(nale 6ro6ri(80kse5 'e o3icei ?@ 7(raii sa asesori5 ase$enea sca(nelor 'e 7('ecatl ro$jnemti5 %or$ate tot 'in ?@ $e$3ri2 cne0 6reoii mi oa$eni 'e rjn'. kn a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FT)8lea5 la sami5 mi 'kn 6ri$ii ani ai secol(l(i al F)8les Ia sec(i5 allt(ri 'e 7('ele scl(nal sa( al loc(l(i5 a6are mi 7('ele re#esc =$ude& regi&G. n($i 'e $onar" mi re6re0entjn' interesele acest(ia. kn aceastl calitate5 7('ele re#esc ave atri3(ii(ni s(6erioare 7('el(i scl(nal. La sec(i era c"iar lociiitor(l co$itel(i sec(iloi c( atri3(ii(ni 'e control mi 'e s(6rave#"ere a activitliii celorlalii 're#ltori scl(nali2 I( 7(rl$jnt(l scl(nal mi avea 're6t(l 'e a8? 6e'e6si 6e acesta mi c"iar 6e cl6itan(l sca(n(l(i ..@ hMPLINIRI STATALE kn ca0 'e neres6ectare a le#ii nescrise. Fail 'e 6(terea mi 'e atri3(iiile 7('el(i re#esc5 a(toritatea mi 6rero#ativele 7('el(i scl(nal sca' $ere(5 acesta 'evenin'5 c( ti$6(l5 (n si$6l( vkce7('e al cel(i re#esc =vice$ude> regiu&G. Pe ljn#l acemti 're#ltori co$(ni kn sca(nele slsemti mi sec(iemti5 c( (nele 'eose3iri kn ceea ce 6rivemte atri3(iiile5 kntre 're#ltorii cei $ai i$6ortanii ai sca(nelor sec(iemti era Ucl6itan(l: =ma$or e>ercttu&. cnpitaneu&&edi&. prtmipilu&. ductor. #adnagCG. atestat $ai kntji 'oc($entar kn ?/@95 kn sca(n(l Ci(c. Era co$an'ant(l omtilor 'intr8(n sca(n oarecare mi5 toto'atl5 cel $ai knse$nat 're#ltor a'$inistrativ mi 7('iciar 'in sca(n(l res6ectiv. Cjn' 6re0i'a sca(n(l 'e 7('ecatl5 cl6itan(l era asistat 'e 7('ele scl(nal mi 'e cel re#esc5 k$6re(nl c( @9 'e asesori 7(raii =a&&e&&ore&G. In aceastl calitate5 sit(aiia cl6itan(l(i era s(6erioarl cel(i 'e si$6l( co$an'ant 'e oasteG c"iar mi titl(l in'icl aceastl sc"i$3are calitativl2 capitaneti& ma$or e>ercttu&. capitali& $ttde>. belliductor et$ude>. Dre#ltor(l cel $ai i$6ortant5 atjt la sec(i5 cjt mi la sami5 era corniiele ca re6re0entant al a(toritliii centrale2 come& "iculorum mi come& "a>onum. Acemti knalii 're#ltori era( n($iii 'e re#e 'intre oa$enii sli 'e cre'inilG 'e $(lte ori5 're#ltoria 'e co$ite al sec(ilor era oc(6atl 'e kns(mi voievo'(l Transilvaniei mi (neori c"iar mi aceea 'e co$ite al samilor. Cel 'intji 'intre voievo0ii Transilvaniei care a eAercitat mi 're#ltoria 'e co$ite al samilor a %ost5 kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 6(ternic(l To$a 'e S0ecsenI5 iar cel 'intji voievo' care a 'eiin(t mi 'e$nitatea 'e co$ite al sec(ilor a %ost Ianc( 'e H(ne'oara B?99@D. Co$iiii sec(ilor mi ai samilor avea( acri3(ii(ni i$6ortante mi $(lti6le2 6olitice5 $ilitare5 a'$inistrative mi 7('iciare. Dre#ltorii 'in c(6rins(l sca(n(l(i mi cei c( atri3(iii $ai lar#i era( a7(taii kn con'(cerea sca(nelor 'e o a'(nare o3mteascl scl(nall sa( teritoriall. La knce6(t5 la aceste a'(nlri 6artici6a( re6re0entaniii t(t(ror loc(itorilor (n(i sca(n oarecare sa( ai t(t(ror sca(nelor5 atjt ai oa$enilor 'e rjn'5 ai ilranilor li3eri =pi>idarii la sec(iD5 c]t mi ai 6lt(rilor s(6erioare =primipili mi primore& la sec(i5 comite&. gr_bi la samiD. Pe $ls(ra 'i%ereniierii sociale tot $ai accent(ate5 re6re0entaniii oa$enilor 'e rjn' a( %ost eli$inaii 'in aceste a'(nlri5 acestea trans%or$jn'(8se5 tot $ai $(lt5 kn instit(iii c( caracter 'e clasl. Se c(vine a$intitl mi o 6ro3le$l 'isc(tatl kn istorio#ra%ia $ai vec"e mi $ai no(l5 aceea a ori#inii acestor or#ani0aiii scl(nale slsemti mi sec(iemti. N( se c(noamte nici o 'is6o0iiie a 6(terii centrale 6rin care sl se %i creat ase$enea instit(iii kn teritoriile 'e ame0are ale sec(ilor mi 'e coloni0are a samilor. Cercetltorii acestei 6ro3le$e5 cl(tjn' an($e vreo relaiie ca(0all kntre or#ani0area scl(nall a sec(ilor mi cea a samilor5 n8a( #lsit nici o le#lt(rl 'e acest %el5 'eoarece ase$enea %iliaiii n( 6ot %i 'e'(se 'oar 'in n($ele instit(iiilor2 sca(n %&ede&G. care se$ni%icl knainte 'e toate atri3(iiile 6rinci6ale ale sca(n(l(i5 cele 7('ecltoremtiG ale (n(i sca(n 'e 7('ecatl =&ede& $udicianaG. N( se #lsesc (r$e 'e or#ani0aiie scl(nall kn teritoriile 'e ori#ine ale colonimtilor #er$ani mi nici kn Pannonia5 'e (n'e a( %ost a'(mi sa( a( venit sec(ii5 '(6l c($ n( s8a( #lskc ase$enea (r$e nici la colectivitliile #er$anice mi nici la (n#(ri sa( la strl$omii sec(ilor. kn aceastl sit(aiie este %iresc ca #jn'(l istoricilor sl se %k kn're6tat s6re instit(iii si$ilare ce a( 6(t(t %i #lsite 'e sami mi 'e sec(i kn $o$ent(l venirii acestora kn teritoriile 'e CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .. coloni0are mi 'e ame0are. Ase$enea instit(iii5 ase$enea sca(ne 'e 7('ecatl era( 6ro6r 6o6or(l(i ro$jn5 kn %r(nte c( 7(0i Q$udice& Bo $omtenire a ro$anitliiiD mi cne0i Q 5enezi Bter$en k$6r($(tat 'e la slaviD. D(6l or#ani0area scl(nall a 6o6(laiiei local a 6(t(t %i Uco6iatl: mi or#ani0area scl(nall a samilor mi a sec(ilor. Instit(iiile 6olitice a'$inistrative sec(iemti mi slsemti a( a'l(#at k$6r($(t(rilor 'in sca(nele 'e 7('ecat ro$jnemti (nele ele$ente noi5 s6eci%ice $o'(l(i 'e viail al acestor 6o6(laiii5 re0(lta$ ast%el an($ite 6artic(laritlii care le in'ivi'(ali0ea0l5 s(6ra6(se 6este %on'(l co$(7 a(to"ton. Pe teritori(l eAtracar6atic5 6roces(l 'e %e('alk0are a societarii ro$jnemti s8a 'es%lm(ra $ai lent5 constit(irea $arilor 'o$enii5 a ierar"iei %e('ale kn #eneral 6ro'(cjn'(8se $a tjr0i(5 kn s6ecial kn (lti$a 6arte a 6erioa'ei anali0ate. Ra6ort(rile 'e vasalitate %ail 'i coroana $a#"iarl5 kn care se #lsea( ilrile mi voievo'atele ro$jnemti 'e
la s(' mi 'e Ia es 'e Car6aii5 n( kn#l'(ia(5 6otrivit (0anielor vre$ii5 'anii ale voievo0ilor cltre cei a6ro6iat lor 6entr( #enerali0area 6roces(l(i 'e %or$are a $arilor 'o$enii. Se constatl5 tot(mi5 mi aici %eno$en(l 'e accent(are a relaiiilor %e('ale5 cristal i0jn'(8st 'e6lin cele 'o(l cate#orii sociale %(n'a$entale5 'e%inite 'e 'i6lo$a 'in ?@9< 6rin Ur(sticiC mi U$aiores terrae: sa( 6rin U6otentes: 'e 'oc($ent(l 'in an(l ?//@ mi 6rin cel 'e Uvite7i:5 c( sens(l 'e %e('al kn0estrat c( 'o$enii5 kn 6ri$ele 'oc($ente $ol'ovenemti. kn aceste 0one 6roces(l 'e %e('ali0are s8a 'es%lm(rat5 kn 6rinci6al5 6rin cotro6irea 6l$jnt(riloi o3mtilor sltemti 'e cltre ele$ente s(6ra6(se5 in%iltrate kn ca'r(l o3mtii 6rin 'i%erite 6roce'ee5 6rec($ mi 6rin a3(0(rile acestora. Se$ni%icativ kn aceastl 6rivinil este 'oc($ent(l citat $ai s(s5 'in ?//@5 e$is 'e cancelaria 6a6all 6entr( reor#ani0area e6isco6iei Milcoviek5 kn care se aratl c($5 '(6l inva0ia tltarilor 'in ?@9?5 6ro6rietliile e6isco6iei a( %ost cotro6ite 'e cltre 6(ternicii acelor 6lrii %apotentibti& illantmpartiumG. Un alt 'oc($ent 'in ?@>. a$intemte mi el 'e acii(nile 'e eAtin'ere ale l(i Litovoi 6e sea$a (nor 6ro6rietlii 'in vecinltatea stl6jnirilor acest(ia5 %lrl knc(viiniarea s(0eran(l(i sl(5 %a6t care a atras $jnia re#el(i (n#ar. X !ra'(l 'e or#ani0are %e('all a acestor 'o$enii este s(#erat 'e $ai $(lte acte kn care se aratl5 6rintre altele5 cl 'e 6e ase$enea 'o$enii se 6erce6ea( 'lri 'e la 6o6(laiia 'e rjn'5 Uvenit(rile mi %oloasele ce se vor strjn#e 6e sea$a re#el(i 'e ro$jnii ce loc(iesc kn iara Liota: sa( kn celelalte cne0ate mi ilri5 '(6l c($ se aratl kn 'i6lo$a 'in ?@9<G 3iserica kmi or#ani0a mi ea strjn#erea 'lrilor mi a venit(rilor kn #eneral5 6otrivit 'oc($ent(l(i 'in < octo$3rie ?@<;. Este 'e la sine knieles cl 6erce6erea 'lrilor 'e Ia s(6(mi mi a vl$ilor res6ective se %lcea 'e cltre (n a6arat a'$inistrativ5 c(nosc(t 'in 'oc($entele (lterioare. Toto'atl5 6restarea 'e Usl(73e: $eniionate5 'e ase$enea5 kn 'oc($ente5 6res(6(nea mi ea eAistenia (n(i a6arat 'e a'(cere la kn'e6linire a acestor Usl(73e:5 6e care loc(itorii era( o3li#aii sl le 6reste0e kn ca'r(l ra6ort(rilor %e('ale. Este vor3a5 'eci5 'e (n a6arat a'$inistrativ co$6leA5 c( %(nciie 6er$anentl5 mi 6rivile#iat 'in 6(nct(l 'e ve'ere social5 6rin kntreiinerea sa 'in acele Uvenit(ri: reali0ate kn ca'r(l ra6ort(rilor %e('ale eAistente. Cele arltate $ai s(s 'e$onstrea0l cl mk 6e teritori(l viitoarelor state $e'ievale Mol'ova mi qara Ro$jneascl Q kn knieles(l sl( teritorial eAtins Q 6roces(l 'e %e('ali0are contin(a ..9 hMPLINIRI STATALE sl se 'es%lmoare5 vi0jn' aservirea ilrlni$ii li3ere5 care rl$jnea tot(mi o i$6ortantl cate#orie sociall5 eAistenia ei constit(in' o 6artic(laritate a ev(l(i $e'i( ro$jnesc. O ase$enea str(ct(rl sociall era net s(6erioarl celei 'in eta6ele 6rece'ente5 ea consacrjn' eAistenia ra6ort(rilor social8econo$ice5 ca 6ro'(s en'o#en5 kntre cele 'o(l cate#orii sociale %(n'a$entale 6e teritoriile ijrilor ro$jne eAtra car6 atice2 ilrlni$ea aservitl5 a clrei eA6loatare #enera n($eroase con%licte sociale5 6e 'e o 6arte5 mi $arii 6ro6rietari 'e 6l$jnt5 6e 'e altl 6arte. Nivel(l (nei ase$enea str(ct(ri sociale n( 6(tea sl n( 'eter$ine noi valenie kn s%era 6roces(l(i 'e or#ani0are 6oliticl5 sl a$6li%ice mk sl consoli'e0e %(nciiile interne mi eAterne ale vec"ilor or#anis$e c( caracter statal5 %(nciii solicitate 'e nivel(l 'e0voltlrii sociale. In %aia clasei stl6jnitoare se 6(nea ac($ 6ro3le$a aca6arlrii a tot $ai $(ltor 6ro6rietlii 6e sea$a o3mtilor ilrlnemti5 n( n($ai 6e calea in%iltrlrii sale kn interior(l acestora5 ci mi 6rin 'onaiii sa( kn%rliiri reali0ate 'e re6re0entant(l acestor $ari stl6jnltori2 voievo'(l5 kn 3a0a 6rinci6i(l(i %e('al al stl6jnirii s(6erioare =dominium eminemG as(6ra kntre#ii ilri. Or5 kn con'iiiile 'e vasalitate %ail 'e re#alitatea $a#"iarl5 acest 'e0i'erat era #re( 'e kn'e6linit5 ast%el cl o3iinerea in'e6en'eniei knce6(se sl 'evinl (n i$6erativ 'ictat 'e voinia k$3o#liirii. Pentr( aceasta era nevoie mi 'e (n a6arat $ilitar kn $ls(rl sl '(cl la kn'e6linire sarcina eli3erlrii 'e s(3 s(0eranitatea $a#"iarl mi 'e a6lrare a li3ertliii ast%el 'o3jn'ite. A$intita 'i6lo$l 'in ?@9< conse$nea0l eAistenia (n(i ase$enea a6arat la est mi la s(' 'e Car6aiiG 'e ase$enea5 kn acii(nile $ilitare (lterioare Bl(6ta 'in ?@<<5 a$intitl 'e 'i6lo$a 'in ?@>.5 6rec($ mi cea5 a6roAi$ativ5 la aceeami 'atl5 'in Mol'ova5 $eniionatl kn cronica l(i T"o$as T(sc(sD 6(rtate 'e ostile ro$jne5 incl(siv 6artici6area kn a%ara "otarelor ilrii 'in raii(ni strate#ice Bl(6ta contra r(tenilor sa( cea 'e Ia s(' 'e D(nlre5 'e Ia )el3(7' 'in ?//=D. Toate aceste eAe$6le 'e$onstrea0l ca6acitatea instit(iiilor $ilitare ale statelor ro$jne $e'ievale 'e a rls6(n'e noilor sarcini ce le stltea( kn %ail5 an($e eAtin'erea teritoriall Ia nivel(l 6rovinciilor istorice qara Ro$jneascl mi Mol'ova mi 'o3jn'irea in'e6en'eniei lor.
/. ACCENTUAREA TENDINqELOR DE AUTONOMIE ALE )OIE)ODATULUI TRANSIL)ANIEI

)oievo'at(l Transilvaniei5 instit(iie a 6o6(laiiei ro$jnemti5 co$6letatl c( alte instit(iii 'e aceeami ori#ine5 mi8a 6lstrat 6ariial a(tono$ia kn kntre# ev(l $e'i(5 a(tono$ie eA6ri$atl kn or#ani0area 6olirico8a'$iniscrativl5 kn orientarea econo$icl mi kn ten'iniele sale 'e a se se6ara 'e Re#at(l (n#ar. Cea 'intji victorie kn e%ort(rile 'e a(tono$ie a voievo'at(l(i Transilvaniei a %ost knslmi i$6(nerea instit(iiei kn rivalitate c( aceea 'e U6rinci6at:5 kncercatl la knce6(t(l secol(l(i al Fll8Iea 'e re#alitatea (n#arl. Aceasta a %ost nevoitl Q '(6l $ai $(lt 'e o 7($ltate 'e secol 'e kncerclri Q sl acce6te mi sl rec(noascl instit(iia voievo'all5 care5 'e la ??<K mi 6jnl Ia ?.9?5 se va $eniine %lrl kntrer(6ere. knse$nltatea instit(iiei CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE 8t voievo'ale $ai re0(ltl mi 'in %a6t(l cl voievo'(l Transilvaniei era5 kn acelami ti$65 co$ite s(6re$ al (n(ia sa( c"iar al $ai $(ltor co$itate i$6ortante BDl3jca5 Solna Al3a5 Mara$(rem5 Ti$im etcD. Uneori5 voievo'(l kn'e6linea mi %(nciia 'e co$ite al sec(ilc ceea ce knse$na (n s6or 'e a(toritate.
Cel 'intji 're#ltor c(nosc(t5 care a 6ri$it titl(l 'e voievo' al Transilvaniei5 a %o Le(stac"i(s5 6o$enit la ??<K. Acesta mi (r$amii sli se socotea( Us(verani:5 iar ten'inie voievo0ilor kn acest sens s8a( accent(at kn 6erioa'ele 'e cri0l a 6(terii centrale a Re#at(li (n#ar. O ase$enea sit(aiie este %oarte vl'itl kn a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8le cjn' Transilvania era caracteri0atl 're6t regniim. o iarl 'eose3itl 'e re#at(l (n#l knce6(t(l este sesi0a3il kn'atl '(6l $area inva0ie $on#oll5 cjn' La(renii(5 voievo't Transilvaniei5 a cjr$(it aceastl iarl ti$6 'e (n 'eceni( %lrl kntrer(6ere B?@9@8?@.@ ni $ai accent(atl este ten'inia 'e a(tono$ie kn ti$6(l U'(cel(i: nte%an5 $omtenitori tron(l(i Re#at(l(i (n#ar. kn (r$a (nor 6reteniii insistente5 nte%an a o3iin(t la ?@. cjr$(irea ca U'(ce al Transilvaniei: %dtt> 6ran&ilvaniaNG. kn aceastl calitate5 el eAercii 6rero#ative s(verane kn U'(cat(l: sl(5 care se kntin'ea 'e Ia rlslrit 'e Tisa 6jnl la c(n(n Car6aiilor Meri'ionali mi Orientali2 'ona $omii5 con%ir$a 6rivile#ii etc. Ti$6 'e 'ois6re0ece ani B?@.<Q?@K;D. Transilvania s8a 3(c(rat 'e o a(tono$ie lar#2 a6roa6e 'e s(veranitate. -nnd re#ele Bela al I)8Iea a kncercat sl8i mtir3eascl 'in 're6t(ril s(verane5 nte%an n( a 6re#etat sl8mi a'(ne oastea mi sl8mi a6ere stl6jnirea. Pacea knc"eiat kntre tatl mi %i(5 la Bratislava5 kn ?@K@5 ca kntre 'oi s(verani e#ali kn 're6t(ri5 a %ost e%e$eriG 'eoarece nici (n(l 'intre cei 'oi rivali n( era nici $(li($it mi nici 'oritor a8i con%ei trlinicie. Re#ele Bela al I)8lea n( se 6(tea k$6lca c( i'eea ren(nilrii la 're6t(rile s(verani as(6ra Transilvaniei5 '(cele nte%an n( era $(li($it c( sit(aiia 'e Ure#e tjnlr: mi 'e '(o al Transilvaniei mi se 'orea re#e kn 6linltatea 're6t(rilor s(verane n( n($ai as(6rG teritoriilor 'intre Tisa mi Car6aii5 ci as(6ra kntre#ii Un#arii. De aceea5 la ?@K95 l(6teli 'intre tatl mi %i( rei03(cnesc c( mi $ai $are 6(tere. S(%erin' Ia knce6(t (nele ins(ccese nte%an5 a7(tat 'e no3ili$ea transilvanl5 a re(mit tot(mi sl al(n#e oastea re#el(i 'lr Transilvania5 sl o (r$lreascl 6jnl a6roa6e 'e B('a5 (n'e a kn%rjnt8o. kn aceastl sit(aiie Bela al I)8lea a %ost nevoit sl rec(noascl5 la ?@K.5 stl6jnirea 'e6linl a l(i nte%an as(6n teritoriilor 'e Ia rlslrit 'e Tisa5 6entr( care acesta e$ite acte mi ia "otlrjri ca (n a'evlrai s(veran5 kn calitate 'e Ure#e tjnlr al Un#ariei5 '(ce al Transilvaniei mi 'o$n al c($anilor: %iunior re> ,ngariae. dit> 6ramilvaniae et dominu& -umanoruniG. Aceastl sit(aiie a %osi le#ali0atl 6rintr8(n act 7(ri'ic5 knc"eiat la ?@K; kntre Bela al I)8lea mi nte%an. Se c(vine s(3liniat5 kn ceea ce 6rivemte ten'iniele 'e a(tono$ie ale voievo'at(l(i kn (lti$ele 'ecenii ale secol(l(i al FlII8lea5 cl voievo'(l Matei Csj& a oc(6at 'e$nitatea voievo'all 'e trei ori B?@<=8?@<@5 ?@</8 ?@<.5 ?@<K8?@<<D5 kn total vreo cinci ani5 mi cl kn anii ?@<.Q?@<K aceastl 'e$nitate a %ost as($atl 'e (n alt $e$3r( al %a$iliei Csj&5 an($e 'e U#rin. Era (n knce6(t 'e 'inastie voievo'all5 care se i$6(ne $ai ales kn ti$6(l cri0ei 6olitice 'in re#at(l Un#ariei5 cri0l 6rovocatl 'e 'o$nia t(r3(lentl a l(i La'ksla( al I)8lea C($an(l. ..K hMPLINIRI STATALE kn aceastl vre$e5 a(toritatea voievo'(l(i a cresc(t mi $ai $(lt2 acesta 7('ecl5 an(lea0l "otlrjri re#emti mi acor'l altele ca (n s(veran. )oievo'(l Transilvaniei kmi resta3ilemte ran#(l kn ierar"ia 'e$nitarilor Re#at(l(i (n#ar5 oc(6jn' loc(l al 6atr(lea '(6l 6alatin5 cancelar mi 3an(l Slavoniei. Uneori5 ten'iniele s6re 'e6lina s(veranitate se $ani%estl %liim mi 0#o$otos5 ama c($ s8a kntj$6lat la ?@<;5 cjn' voievo'(l Finta 'in nea$(l A3a a arestat c"iar 6e re#e5 oc(6jn' 'e$nitatea 'e 6alatin. kn vre$ea voievo'at(l(i acest(ia5 a6are5 6entr( kntjia oarl5 mi instit(iia 'e vicevoievo' al Transilvaniei5 kn 6ersoana l(i Ro3in B?@<>D. Este o 'ova'l kn 6l(s c( 6rivire la s6orirea 6(terii voievo'(l(i5 care8mi ale#e (n cola3orator 'intre oa$enii sli 'e cre'inil5 %oarte 6ro3a3il (n re6re0entant al samilor. )oievo'(l avea5 ast%el5 s6ri7in(l 6o6(laiiei slsemti5 kn 3ani mi oaste5 ama c($ se statornicise 6rin Di6lo$a an'reeanl 'in ?@@9. Sit(aiia se re6etl5 la scarl a$6li%icatl5 kn (lti$ele 'o(l 'ecenii ale secol(l(i al FlII8lea5 cjn' Rolan' 'in %a$ilia Borma5 care stl6jnea kntinse 'o$enii kn co$itat(l Bi"or(l(i5 a oc(6at 'e$nitatea 'e voievo' mi a 'eiin(t8o5 c( $ici kntrer(6eri ti$6 'e ?? ani5 a7(tat 'e (n vicevoievo'5 care avea la rjn'(l sl( (n lociiitor. Trans%or$lrile 'in viaia 6oliticl a voievo'at(l(i transilvlnean 'e Ia s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea a( constat $ai ales 'in llr#irea a(tono$iei sale mi 'in ten'iniele 'e a se constit(i kntr8(n stat s(veran. Cri0a 6oliticl 'in re#at(l Un#ariei5 %rl$jntlrile mi l(6tele 'intre U6arti'ele: no3iliare5 'intre acestea mi re#alitate5 res6ectiv k$6otriva nec"i30(it(l(i re#e La'isla( al I)8/ea s(6ran($it C($an(l5 care a %ost 'etronat mi c"iar knc"is kn $ai $(lte rjn'(ri5 stin#erea 'inastiei ar6a'iene 6e linie 3lr3lteascl mi5 'e aceea5 cl(tarea (n(i re#e la )eneiia5 kn 'escen'enil ar6a'ianj %e$ininl5 a( %ost k$6re7(rlrile 'e care a( mti(t sl 6ro%ite voievo'(l Rolan' 'in nea$(l Borma5 kn a 'o(a mi $ai ales kn a treia sa U'o$nie:. O%icial mi teoretic5 voievo'(l Rolan' rec(nomtea Q n( 6(tea %ace alt%el Q a(toritatea re#el(i La'isla( ca s(veran al sl( =domimi& no&terG. 'ar kn realitate s8a co$6ortat ca (n stl6jn kn Transilvania mi era socotit ca atare 'e loc(itorii ilrii. )oievo'(l 'eiinea5 kn acelami ti$65 mi 'e$nitatea 'e co$ite 'e Solnoc5 iar kn kntit(laiie %olosea %or$(la s(veranl2 Ut(t(ror cre'inciomilor I(i Hristos5 atjt celor 'e ac($5 cjt mi celor viitori5 care vor ve'ea scrisoarea 'e %ail5 $jnt(ire kntr( 'lr(itor(l $jnt(irii:?. El kmi aro#a 're6t(l 'e a 'is6(ne 'e vl$i ca (n s(veran5 l(jn'(8le 'e la (nii no3ili mi acor'jn'(8Ie altora5 iar 6entr( U6o$enirea mi tlria vemnicl: a "otlrjrii5 Rolan' a U'at scrisoarea 'e %ail5 kntlritl c( 6(terea 6eceiilor: sale. Rec(noscjn'(8h a(toritatea5 loc(itorii Transilvaniei ki solicitl voievo'(l(i con%ir$area (nor 're6t(ri mi 6rivile#ii $ai vec"i5 c($ %lcea( Uoas6eiii: 'in De7 Ia s%jrmit(l an(l(i ?@>9. Iar voievo'(l n( llsa sl8i sca6e (n ase$enea
6rile7 6entr( a8mi s(3linia a(toritatea c"iar %ail 'e o cate#orie 6rivile#iatl5 care era( Uoas6eiii: res6ectivi. In 'oc($ent(l 6rivile#ia4 'e reknnoire a 're6t(rilor Uoas6eiilor: 'in De7@5 Rolan' %olosemte5 kn intit(laiie5 6l(ral(l 'e $aiestate5 6rec($ mi %or$(la consacratl s(veranilor2 UNoi5 Rolan'5 voievo'(l
? 2
(1/ -. veac. <III. II5 6. @K?. Ibidern. 6. @K<8@K>.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE Transilvaniei5 co$ite 'e Solnoc5 'l$ 'e mtire mi %ace$ c(nosc(t t(t(ror celor interesG 6rin c(6rins(l celor 'e %ail...:. Aceeami 6o0iiie re0(ltl mi 'in c(6rins(l act(l(i2 Ui8i llsat mi i8a$ kn#l'(it sl rl$jnl kn 6ace mi kn aceleami li3ertlii: acor'ate lor 'e re#ii Un#ar !ei ce n8ar res6ecta 6rivile#i(l mi $ai ales 7('ele5 ales 'e oas6eii5 care n8ar %ace 7('ec 'rea6tl Usa %ie c"e$aii kn %aia re#el(i sa( a noastrl5 6entr( a se %ace 're6tate 6rin 7('ec re#el(i sa( a noastrl:. A(toritatea re#el(i este 6(sl kn alternativl c( cea a voievo'(l A(toritatea voievo'(l(i s8a eAtins mi as(6ra altor 6rero#ative re#ale5 6rintre care ace 'e n($ire a co$iiilor co$itatelor5 6e care n( n($ai cl o eAercitl5 'ar o mi 6rocla$l scris5 kn acte c( caracter 6(3lic5 ama c($ %lcea kn act(l 'in @? 'ece$3rie ?@>92 Uco$itN 'e Solnoc ce va %i 6(s at(nci 'e noi kn sl(73l:. Revenit kn %r(ntea voievo'at(l(i a treia oarl5 kn ?@>>5 a(toritatea sa kn calitate i voievo' al Transilvaniei a s6orit kn 6resti#i(5 s8a a6ro6iat mi $ai $(lt 'e s(veranitate in'e6en'enil. C"iar kn cel 'intji act 6lstrat 'in aceastl a treia U'o$nie:5 'atat > i(ni voievo'at(l Transilvaniei e&te caracteri0at ca regnum 6rannlvammi. 'eci o iarl s(verai 'in 6(nct 'e ve'ere constit(iional5 iar cjr$(itor(l ei e$itea 6or(nci mi "otlrjri kn liti#ii 'intre %e('ali mi.3isericl5 avea (n vicevoievo' n($it 'intre U%a$iliarii: sli5 care kn'e6linN atri3(iiile 6alatin(l(i 'e la c(rtea re#el(i. )icevoievo'(l5 la rjn'(l sl(5 avea (n loc'itc =geren& vice&G mi 6ro3a3il o $icl c(rte5 c( 're#ltorii a3sol(t necesari2 (n vistier5 ( cancelar etc. In acelami an 'e knce6(t al noii U'o$nii:5 voievo'(l Rolan' Borma a or#ani0at mi inst t(iia Ure6re0entativl:5 mi an($e Ua'(narea o3mtii no3ililor 'in iara Transilvaniei: Igeneral convocatio nobilium regni 6ran&ilvaniaeG. care kn'e6linea atri3(iiile 'ietei 'in Un#arii C"iar 'acl n( era kncl o 'ietl 6ro6ri(80isl5 aceastl instit(iie5 care le kntre#ea 6e cel eAistente 6ro6rii Transilvaniei5 'eose3in' aceastl iarl 'e re#at(l Un#ariei5 con%erea celt 'intji o a(tono$ie s6oritl. No(l re#e5 An'rei al IlI8lea5 venit 'in )eneiia5 $ai 6(iin c(noscltor al sit(aiiei 'i Re#at(l (n#ar5 a kncercat5 Ia kn'e$n(l 6arti'ei no3iliare care kl s6ri7inea5 resta(rarea or'in. mi a rjn'(ielii kn Un#aria5 rec(6erarea 3(n(rilor re#emti knstrlinate5 reor#ani0area stlri cler(l(i mi a no3ili$ii5 'lr(itl c( noi 6rivile#ii. Mls(rile se c(venea( a6licate mi as(6r Transilvaniei5 'eoarece aici sit(aiia se co$6lica mi $ai $(lt 'in ca(0a 6oliticii voievo'(l( Rolan'. Aceasta a %ost raii(nea vi0itei re#el(i An'rei al IlI8lea kn Transilvania5 care s8G 6ro'(s %lrl a$jnare mi a '(rat vreo 'o(l l(ni. Dre6t(rile 3isericii as(6ra $omiilor5 G tjr#(rilor mi a 'lrilor a( %ost con%ir$ate c( acest 6rile75 iar cele rl6ite5 restit(ite. S8a "otlra cl n( se vor %ace 'anii 'in co$itate 6e veci ni$ln(i5 cl n( vor $ai %i n($iii kn 're#ltori kn #eneral5 mi kn s6ecial kn cele 'e co$ite mi 'e 6jrclla3 'e cetate5 strlini5 oas6eii5 6l#jni neno3ili sa( cei ce s8a( %lc(t vinovaii 'e %a6te ne'e$ne. De ase$enea5 3aronii n(8mi vor 6(tea aren'a sl(73ele5 '(6l c($ neno3ilii n( vor 6(tea %i 7('ecltori kn co$itate5 iar c"e$area kn 7('ecatl se va 6(tea %ace n($ai c( $lrt(ria ca6i'(rilor mi a convent(rilor. Co$iiii a( %ost o3li#lri sl 7('ece n($ai c( asistenia a 6atr( no3ili5 a( %ost rec(nosc(te 'aniile 're6te ale re#ilor nte%an I mi La'isla( I mi s8a( an(lat cele ne're6te. Marii 're#ltori ai c(riii (r$a( sl %ie n($iii 'intre $e$3rii s%at(l(i re#esc5 iar no3ilii re#at(l(i mi samii ..> hMPLINIRI STATALE 'in iara Transilvaniei %regni 6mn&ilvaniaeG ce 'eiinea( 6re'ii 'evenea( 'atori sl s6ri7ine 6(terea centrall Q a'icl re#alitatea Q5 kn ca0(l (nei inva0ii 'in a%arl mi kn ca0(l cjn' Uvreo 6rovincie a re#at(l(i s8ar s(stra#e s(6(nerii sa( a(toritliii re#emti mi a re#at(l(i:. Acelami act re#al Q este vor3a 'e 'ecret(l 'in @@ %e3r(arie ?@;? Q 6reve'ea ca5 kn ca0(l vre(nei eA6e'iiii kn a%ara Un#ariei5 no3ilii mi samii 'in Transilvania sl n( %ie siliii5 sl 6artici6e 'ecjt c( 6latl5 c"iar mi at(nci cjn' va 6artici6a re#ele kn 6ersoanl. No3ilii mi samki 'in Transilvania era( sc(tiri 'e sarcina #l0'(irii mi 'e orice 'are kn 6ro'(se mi kn 3ani5 %iin' o3li#aii sl 6llteascl n($ai 'area 'e (n %ert(n 'e 6l(#5 iar oa$enii acestora cjte o 6on'erl 'e %iecare claie. Ur$a ca $omiile no3ililor mi ale samilor no3ili5 $orii %lrl $omtenitori5 sl n( $ai %ie l(ate5 ci sl 6oatl %i llsate $omtenire soiiei mi r('elor sa( 3isericii5 iar samii 6(tea( %i 7('ecaii 'e corniiele co$itat(l(i n($ai 6entr( %(rt sa( tjl"lrie5 6entr( 'i7$e mi 3aterea 'e $one'e %alse. Momiile 6ier'(te 'e no3ili mi 'e samii no3ili 'in ca(0a (nor %a6te ne'e$ne (r$a( sl n( $ai %ie knstrlinate5 ci sl 6oatl %i rlsc($6lrate 'e r('e. )oievo'(l(i Transilvaniei n(8i $ai era kn#l'(it sl 6retin'l #l0'(ire Ia no3ilii mi la samii no3ili 'in Transilvania?. No3ilii mi samii no3ili 'in Transilvania5 n($itl re#at =regnnmG. o3iinea( 'eci 6rivile#ii s6eciale %oarte lar#i kn sc"i$3(l o3li#aiiei 'e a s6ri7ini re#alitatea kn ca0(l cjn' vreo 6arte sa( vreo 6rovincie a re#at(l(i5 ne#jn' a(toritatea re#el(i5 s8ar 'ove'i nes(6(sl. Este li$6e'e5 'in knrre# teAt(l mi conteAt(l 'i6lo$ei5 cl kn#rl'irea 're6t(rilor voievo'(l(i Rolan' mi 6rivile#iile n($eroase acor'ate (nor cate#orii 'e loc(itori ai Transilvaniei era( o captatb benevolentiae a acelor cate#orii5 6entr( cola3orare mi s6ri7in5 o cointeresare $orall5 'ar mi $ateriall5 s6re ase$enea cola3orare. kntr8(n regnum al Transilvaniei a(tono$5 cjr$(it 'e voievo0i a$3iiiomi mi 'ornici 'e 6(tere mi 'e a(toritate5 c($ a %ost mi Rolan' Borma5 #araniiile c( 6rivire la asi#(rarea (nor ase$enea 3ene%icii
6rivile#iate era( 6(iine5 nesi#(re sa( c"iar ineAistente. De aceea5 6entr( a8mi 6lstra ase$enea 6rivile#ii 6este veac(ri mi 6entr( a 3ene%icia real$ente 'e ele5 cei interesaii tre3(ia( sl %ie allt(ri 'e re#e5 k$6ie'icjn' Uten'iniele 'e se6arare 'e re#at(l Un#ariei a (nor 6lrii sa( a (nor 6rovincii:. kntre acestea5 %lrl kn'oiall cl kn anii ?@;=8?@;?5 regnnm 6mn&ilvaniae era cel $ai knaintat 6e aceastl cale5 realitate rec(nosc(tl 'e kns(mi re#ele An'rei al III8lea5 care vor3emte 'e 'o(l entitlii 6olitice 'eose3ite2 regnum no&trum. a'icl re#at(l Un#ariei5 mi regnnm 6ran&ilvaniae. Asi#(rat 'e s6ri7in(l (nei 6lrii a no3ili$ii5 a 3isericii mi a samilor5 re#ele An'rei al III8lea se knc($etl sl c"e$e Ua'(narea no3iliarl:5 con#re#aiia Transilvaniei5 la Al3a I(lia5 6e la s%jrmit(l l(nii %e3r(arie sa( knce6(t(l l(nii $artie ?@;?5 kn sco6(l Ukn're6tlrii stlrilor 'in Transilvania:. C( acest 6rile75 allt(ri 'e re6re0entaniii no3ili$ii5 Ia con#re#aiie a( 6artici6at mi re6re0entaniii samilor5 ai sec(ilor mi ai ro$jnilor 'in Transilvania5 'eci ai kntre#ii 6o6(larii li3ere 'in aceastl iarl5 aceastl 6artici6are constit(in'5 '(6l cre'inia 6arti'ei care kl s6ri7inea 6e re#ele An'rei al III8lea5 o 'ova'l 'e cola3orare mi 'e soli'aritate
^#idem. 6. /K?8/K..
CONSTITUIREA STATELORROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE ..4 %ail 'e 6(terea centrall. kn acelami sco65 "otlrjrile s8a( l(at5 'e ase$enea5 '(6l o son'ar a #jn'(rilorCcelor 6re0enii mk c( consi$il$jnt(l acestora?. Pre0enia re6re0entaniilor 6o6or(l(i ro$jn Ia aceastl U'ietl:5 a 'o(a 6o$enitl ki 'oc($ente5 are o knse$nltate 'eose3itl. Era vor3a 'e o 6o6(laiie statornicl5 loc(i$ kn toatl Transilvania5 oc(6jn'(8se c( toate kn'eletnicirile 6racticate 'e oa$enii vre$i kn aceastl 6arte 'e l($e5 an($e c(lt(ra cerealelor c( aneAele sale5 cremterea vitelor m 6jstorit(l5 $emtem(#(rile mi $inerit(l5 6esc(it(l mi vjnltoareaG o 6o6(laiie care avea 6ro6riii or#ani0aiii 6olitico8 a'$inistrative5 'istricte mi sca(ne5 voievo'ate mi cne0ateG c(nomteG strati%icarea sociall 'e caracter %e('al5 c( o $asl ilrlneascl li3erl mi 'e6en'entl mi c( c 6lt(rl s(6ra6(sl kn 6lin 6roces 'e %e('ali0are5 re6re0entatl 'e cne0i mi 'e voievo0iG erG o 6o6(laiie creatoare 'e c(lt(rl5 'ove'itl 6rin scriere5 ar"itect(ra5 6ict(rl $(rall5 artG kn le$n mi teAtile5 6(rtltoare 'e civili0aiie5 ase$enea altor 6o6(laiii 'in aceastl 6arte G E(ro6ei5 in%l(enijn' c(lt(ra mi civili0aiia 6o6(laiiilor conloc(itoare5 a $a#"iarilor5 G sec(ilor mi a samilor5 %iin'5 Ia rjn'(l sl(5 in%l(eniatl 'e c(lt(ra mi 'e civili0aiia acestora Pre0enia re6re0entaniilor ro$jnilor kntr8o a'(nare Ure6re0entativl:5 c($ a %ose ceL 'e knce6(t 'e 6ri$lvarl 'in an(l ?@;?5 $ai 'ove'emte (n %a6t i$6ortant5 an($e d ro$jnii s8aii 3(c(rat5 6jnl kn secol(l al Fl)8lea5 'e aceleami 're6t(ri social86olirice o2 mi celelalte 6o6(laiii ale Transilvaniei Q $a#"iari5 sami mi sec(i Q mi cl n($ai vicisit('inile vre$(rilor5 interesele 'e clasl mi e#ois$(l no3ililor i8a( 'e6ose'at 'e 're6t(rile lor. Acelami e#ois$ a tras kn c($6lnl mi kn l(area (nor $ls(ri 6entr( li$itarea a(tono$iei Transilvaniei2 scoaterea 'e s(3 7(ris'iciia voievo'(l(i Rolan' Borma a no3ililor5 a samiloi si a sec(ilor5 intro'(cerea re6re0entaniilor acestora kn 'ieta Un#ariei kn i(lie ?@;@@5 'eci kn'atl '(6l kntr(nirea con#re#aiiei 'e la Al3a I(lia5 con%ir$area altor re6re0entanii5 6rec($ mi a oas6eiilor 'in De75 Re$etea5 T(r'a mk a sec(ilor 'e 6e Ariem. /egnum 6mn&ilvaniae n( 6(tea %i knsl an(lat 'intr8o'atl5 'eoarece era o realitate care se s6ri7inea5 kn contin(are5 6e o 3a0l sociall lar#l5 c( toate cl 6rin 6olitica re#alitliii ea se kn#(stase kntr8o $ls(rl a6recia3ill. C( titl(l 'e regnum $ai a6are Transilvania mi '(6l con#re#aiia 'e la Al3a I(lia5 kntr8(n 'oc($ent 'in > $ai ?@;?5 e$is 'e Bene'ict5 lociiitor(l vicevoievo'(l(k La'isla(P. Aceastl sit(aiie mi aceste ten'inie 'e a(tono$ie5 6ri$e7'ioase 6entr( interesele 6(terii centrale mi ale no3ili$ii $ari5 tre3(ia( ani"ilate5 iar Transilvania a'(sl la asc(ltare. Socotit (n(l 'intre 6rinci6alii 6ro$otori ai a(tono$iei Transilvaniei mi ai ten'iniei 'e a8i s6ori mi $ai $(lt a(tono$ia5 voievo'(l Rolan' tre3(ia knllt(rat. L(cr(l n( era knsl (mor 'e reali0at. Rolan' $ai era kncl voievo' la ; octo$3rie ?@;?5 'ar kn ?@;@ voievo' al Transilvaniei e&te La'isla(5 %ost(l vicevoievo'5 iar Rolan' este 6o$enit ca %ost voievo' =/o lan du& Buondam voievodaGU1 %ost voievo' kn i(lie ?@;@5 6ro3a3il 'in no( voievo' kn
1 2
(I" - veac. <III II. p. 3;P. Ibidem. 6. /;@. / Ibidem. 6. /<@. 9 Ibidem. 6. /;@G Zi$$cr$ann8Yerner5 I5 6. ?;@8?;/.
.K= hMPLINIRI STATALE octo$3rie ?@;/5 c( si#(ranil voievo' kn $ai ?@;9G (lti$a atestare 'oc($entarl a l(i Rolan' ca voievo' este 'in ? octo$3rie ?@;9?. D(6l aceastl $eniionare5 la o 'atl care n( se c(noamte c( certit('ine5 Rolan' a %ost 'estit(it o%icial 'in 'e$nitatea a$intitl. Un ase$enea kn'rl0nei mi te$erar voievo' a constit(it o 6ri$e7'ie 6entr( re#alitatea knslmi. De aceea5 re#ele An'rei al III8lea a venit kn 6ersoanl kn Transilvania5 kn %r(ntea oastei5 a oc(6at cetliile l(i Rolan'5 ?8a 'estit(it 6e acesta 'in 'e$nitatea 'e voievo'5 acor'jn'(8i knsl alte 're#ltorii i$6ortante kn ierar"ia sociall5 'ar $ai 6(iin 6ri$e7'ioase 6entr( 6(terea centrala. A(tono$ia voievo'at(l(i Transilvaniei n( 6(tea %i knsl ani"ilatl c( (m(rinil. ni n( a %ost. Di$6otrivl5 aceasta s6oremte ì $ai $(lt kn (lti$ii ani ai secol(l(i al FlII8lea mi la knce6(t(l cel(i (r$ltor5 kn ti$6(l stl6jnirii voievo'(l(i La'isla( +an5 care a re(mit sl con%ere voievo'at(l(i o a(toritate mi $ai $are 'in toate 6(nctele 'e ve'ere. A6recierea 'e ansa$3l( a sit(aiiei 'in acemti ani 6er$ite a%ir$aiia cl La'isla( a re(mit sl 'evinl cel $ai
6(ternic 'inast al Un#ariei mi sl 7oace5 '(6l stin#erea 'inastiei ar6a'iene5 (n rol 'eter$inant kn viaia 6oliticl a acestei ilri. EI a instit(it Ia cjr$a Transilvaniei o stl6jnire voievo'all c( '(ratl 'e a6roa6e (n s%ert 'e secol mi a 7(cat rol(l 'e ar3itr( al sit(aiiei 6olitice 'in Un#aria. Ase$enea concl(0ii se knte$eia0l 6e %a6tele voievo'(l(i5 conse$nate 'e i0voarele scrise5 care $lrt(risesc cl La'isla( n8a 6re#etat sl kn%r(nte voinia 6a6ei mi a (nor %orie 6olitice 6(ternice 'in Re#at(l (n#ar5 knte$ein'(8mi o 6(tere a6roa6e s(veranl2 stl6jnea cetlii5 orame5 'o$enii5 saline5 care 'e 're6t era( 6ro6rietatea re#el(i5 sc"i$3a mi %lcea e6isco6i '(6l 3(n(l sl( 6lac5 oc(6a 3(n(rile e6isco6iei catolice. EAa$inarea Uconstr(ciiei: re#at(l(i Un#ariei5 ela3oratl 'e 'ieta 'in 9 a(#(st ?@;>5 lasl i$6resia cl o3iect(l 6rinci6al era kns(mi voievo'(l Transilvaniei2 neres6ectarea a(toritliii centrale5 oc(6area c( silnicie a (nor $omii5 tjr#(ri mi cetlii ale re#el(i sa( ale (nor no3ili5 neres6ectarea 're6t(rilor 3isericii5 ri'icarea 'e kntlrit(ri mi 'e cetlii %lrl voia re#el(i5 oc(6area $omiilor 3isericemti@. Ca6i'(l 'in Ora'ea5 'e 6il'l5 kn vara an(l(i ?@;<5 i se a'resa ca (n(i s(veran a'evlrat2 Ustrll(cit(l(i 3lr3at mi cinstit(l(i 'o$n La'isla(5 voievo' al Transilvaniei mi co$ite 'e Solnoc:. Fail 'e (n ase$enea 6ersona75 ca6itl(l se arlta c( tot(l s(6(s5 #rl3in'(8se sl %ie 'e acor' c( U'rea6ta mi kn're6tliitl: sa "otlrjre c( 6rivire Ia "otlrnicirea (nor $omii/. Aceeami atit('ine s(6(sl ki $lrt(risemte mi ca6itl(l 'in Al3a I(lia5 a'resjn'(8i8se kn toa$na an(l(i ?@;;2 U$lrit(l(i mi cinstit(l(i 3lr3at La'isla(5 voievo'(l Transilvaniei mi co$ite 'e Solnoc:5 knmtiinijn'(8I cl a 6ri$it scrisoarea U$lriei sale: mi cj a 'at 'e kn'atl (r$are 're6telor mi le#i(itelor "otlrjri ale U$lriei sale:C?.
? 2
(1/ -. veac. <III. II5 6. 9=9. Ibidem. 6. 99/89./. / Ibidem. 6. 9/.. 9 Ibidem. 6. 9</89<..
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE Din cetatea sa 'e Ureme'inil: 'e la Deva5 La'isla( +an se a'resa5 ase$enea (7 s(veran5 Ut(t(ror cre'inciomilor kntr( Hristos5 care vor ve'ea cartea 'e %ail5 $jnt(ire kn acela care a slvjrmit $jnt(irea 6e 6l$jnt:. Dre6t aceea5 voievo'(l %lcea 'e mtire Ut(t(r atjt celor 'e ac($5 cjt mi celor viitori:5 "otlrjrea l(atl k$6re(nl c( Uno3ilii 'in Tran. vania:5 6artici6anii la sca(n(l 'e 7('ecatl5 kntr8o 6ricinl 'e $omie kntre no3ili5 iar 6en ca "otlrjrea 7('ecltoreascl Usl ca6ete tlria vemnicei trlinicii5 s6re a n( 6(tea %i 6(sl kn'oiall 'e cineva:5 voievo'(l 'l'ea Uaceastl scrisoare kntlritl c( 6(terea 6eceiii sale P(terea voievo'(l(i La'isla( n8a $ai 6(t(t %i te$6eratl 'e nici o a(toritate kn vrerr cri0ei 'inastice 'in Un#aria. Concl('entl kn acest sens este scrisoarea voievo'(l(i c ?/=<5 cjn' el a ame0at kn 6alat(l e6isco6iei 'in Al3a I(lia oa$enii sli mi a i$6(s can'i'a( 6ro6ri(l(i %i(5 (n co6il5 la sca(n(l e6isco6al vacant@. Canonicii care a( kn'rl0nit sG se k$6otriveascl a( %ost arestaii mi eli3eraii n($ai 6entr( a %i siliii sl 6artici6e la sino' 'in < ian(arie ?/=> mi sl se$ne0e act(l 'e ale#ere a %i(l(i sl(5 6e care kl citemte knsi voievo'(l8tatl. Stl6jn mi 6e 3isericl5 La'isla( +jn n( a $ai kntj$6inat nici o k$6otrivi kn cjr$(irea sa s(veranl. Ase$enea re#el(i Un#ariei5 el convoca mi 6re0i'a con#re#a kn care 7('eca Uk$6re(nl c( no3ilii re#at(l(i5 ce rin 'e noi: %congregatio generali& . mm nobil#i& regGtt adno&pertinentibii&G. Era s(3liniatl 'eose3irea 'intre voievo'(l Trans vaniei mi Re#at(l (n#ar5 'intre no3ili$ea 'in Un#aria mi cea transilvanl. Iri cetatea 'e la Deva kmi constit(ie o $icl c(rte2 avea (n 7('e al c(riii5 ase$enea 6alatin(l(i c(r re#ale5 avea (n stolnic5 ase$enea altor $onar"i ai vre$ii5 (n 6rotonotar5 (n %el 'e $a lo#o%lt5 a7(tat 'e notari5 ase$enea 'iecilor 'in cancelariile altor $onar"i. .2X Acest 6(ternic voievo' a 'evenit Uar3itr(l: sit(aiiei 'in Un#aria5 s%jmiatl 'e l(6te 6entr( tron kntre %i(l nevjrstnic al re#el(i Boe$iei mi Poloniei5 Otto 'e Bavaria5 care. socotea $omtenitor(l l(i )enceslav5 mi Carol Ro3ert 'e An7o(5 %i(l re#el(i Nea6olel( Can'i'at(l 3avare0 s8a mi kncoronat ca re#e5 'ar 6lan(rile sale a( kntj$6inat k$6otr virea 6a6ei5 care5 atri3(in' coroana I(i Carol5 k8a inter0is l(i Otto sl o 6oarte mi a 'e0le#G 'e 7(rl$jnt(l 'e cre'inil 6e cei ce8? 'e6(seserl5 eAco$(nicjn'5 toto'atl5 6e a'versar Xkntre care mi 6e voievo'(l Transilvaniei. Aceastl acii(ne li6sitl 'e si$i 6olitic n( I8kns6li$jntat knsl 6e a$3iiios(l voievo'G kn loc 'e 6oclinil5 La'isla( a rls6(ns 6ri oc(6area $omiei Al$am 'in Banat5 6ro6rietatea ar"ie6isco6(l(i 'e +alocsa. La'isla( n( kn%r(nta knsl ase$enea 6ri$e7'ii 'e 'ra#(l intereselor l(i Otto 'e Bavar" ama c($ cre'ea sa( nl'l7'(ia acesta. Interesele 6ro6rii con%erea( kn'rl0neall %a6telo sale5 iar 'ova'a n( s8a llsat amte6tatl. kn ti$6 ce Carol Ro3ert a cl(tat s6ri7in(l 3lnlieniloi sosin' kn $artie ?/=< la Ti$imoara mi "otlrjn' constr(irea (nei cetlii5 Otto a venit ki Transilvania Ia Bistriia5 la knce6(t(l an(l(i ?/=<5 c( #jn'(ri $atri$oniale Q cerereG kn clsltorie a %iicei l(i La'isla( Q mi c( s6erania 'e a7(tor 'in 6artea voievo'(l(i transilvan )or3ele a$l#itoare c( care a %ost kncjntat re#ele %(#ar i se 6lrea( acest(ia cl kl a6ro6ii 'e iintl. )oievo'(l La'isla( a re(mit sl o3iinl Us6re 6lstrare: coroana re#eascl5 iaG
? 2
Ibidem. veac. <I'. I5 6. /@8/.. Ibitlem. p. <@.
.K@ hMPLINIRI STATALE U#inerel(i: kncre0ltor i8a re0ervat o knc"isoare5 kn loc(l 6alat(l(i re#esc visat. Pe %iica sa a clsltorit8o c( nte%an Urom5 %i(l re#el(i sjr3 nte%an Mkl(tin. Era o clsltorie 6alincl5 kn s6ri7in(l kn'rl0neielor 6roiecte ale l(k La'isla(5 'e a a7(n#e el kns(mi re#e al Un#ariei.
Act(l 6a6al 'e eAco$(nicare5 citit 'e 6reoii kn toate 3isericile5 kn s(net 'e clo6ot mk c( can'elele a6rinse5 mi8a %lc(t knsl e%ect(l. )oievo'(l La'isla( a ce'at. kn 0i(a 'e > a6rilie ?/?=5 6rintr8o 'eclaraiie 6(3licl5 c(6rinsl kntr8 (n act e$is la Se#"e'in5 voievo'(l transilvlnean a'(ce Ia c(nomtinia t(t(ror Ucl 'in acest ceas mi 'in aceastl 0i kncolo5 kl rec(noamte$ mi kl 6ri$i$5 %iresc mi le#i(it5 6e 'o$n(l Carol re#ele Un#ariei:. Se 'eclara #ara a8? sl(7i 6e re#e c( s(6(nere mi c( cre'inil5 a8? 6ri$i c( toatl cinstea mi s(6(nerea mi se an#a7a sl restit(ie coroana 6jnl la ? i(lie5 c( con'iiia ca re#ele sl %ie 'ator a8i 6ri$i Ucererile:5 a8? cinsti mi a8? rls6llti '(6l c(viinil. )oievo'(l se o3li#a5 toto'atl5 sl restit(ie 3(n(rile re#emti as(6ra clrora se knstl6jnise2 $inele 'e ar#int 'e la Ro'na5 co$itat(l Bistriiei5 co$itat(l Si3i(l(i5 co$itat(l sec(ilor5 localitliile De75 Co7ocna mi Sic5 k$6re(nl c( venit(rile cl$lrii 'e la acestea5 a'icl 'e la ocnele res6ective. Aceastl 'eclaraiie scrisl avea $(lti6le se$ni%icaiii. Mai kntji5 voievo'(l se s(6(nea re#el(i Un#ariei ca (n vasal (n(i s(0eran5 n( ca (n 're#ltor5 ca$ c($ era( socotiii voievo0ii Transilvaniei. kn al 'oilea rjn'5 'in restit(irile %lc(te se 6oate c(noamte 6(terea 'eiin(tl5 'e %a6t5 6jnl at(nci5 'e voievo'(l La'isla( kn ra6ort c( re#alitatea. kn al treilea rjn'5 te$6ori0area restit(irii coroanei c( a6roa6e trei l(ni con%ir$l %oria 'e care $ai 'is6(nea voievo'(l. Fa6t(l este se$ni%icativ mi tre3(ie 6(s kn le#lt(rl c( Ucererile: ce (r$a( sl %ie s(6(se ateniiei re#el(i Carol5 con'iiiile concrete 'e kn'e6linirea clrora 'e6in'ea restit(irea coroanei. Con'iiiile a( %ost kn%liimate5 iar coroana restit(itl5 'ar la o cola3orare sincerl kntre cei 'oi a$3iiiomi n( s8a a7(ns. Nici (n(l 'in ei5 se 6are5 n8a %ost convins c( a'evlrat 'e senti$entele 'e 3(nlvoinil ale cel(ilalt. Fiecare amte6ta (n $o$ent 6rielnic 6entr( a se rl03(na2 re#ele 6entr( %a6tele voievo'(l(i 'e 'inainte 'e ?/?=5 voievo'(l 6entr( nek$6linirea con'iiiilor.
9. UNIFICAREA FORMAqIUNILOR POLITICE DIN SPAqIUL EFTRACARPATIC

Coniin(t(l i0voarelor scrise 'in 6ri$a 6arte a secol(l(i al FEII8lea mi5 kn'eose3i5 Di6lo$a ioankiilor B?@9<D5 6rec($ mi $(ltit('inea in%or$aiiilor o3iin(te 6rin cercetlrile ar"eolo#ice sa( 'in alte s(rse a( 'e0vll(it acea l($e ro$jneascl 'e la s(' 'e Car6aii a%latl kn sta'i(l or#ani0lrii social86olirice5 res6ectiv kn Uilri: sa(5 $ai eAact5 kn cne0ate mi voievo'ate. Istorio#ra%ia ro$jneascl s8a arltat $ai $(lt 'ecjt interesatl 'e aceastl 6ro3le$l 'e istorie sociall5 ea stlr(in' kn'el(n#5 6rin re6re0entaniii sli cei $ai 'e sea$l5 as(6ra ori#inii mi a evol(iiei celor 'o(l instit(iii a$intite5 #lsin' sa( int(in' sol(iii care5 kn 3(nl 6arte5 s(nt vala3ile mi astl0i. De re$arcat cl 6entr( a eA6lica s(3stania 6ro6ri(80isl mi %or$a sa 'e eA6ri$are5 kn ceea ce 6rivemte cne0at(l mi voievo'at(l ro$jnesc5 istoricii a( a6elat5 constant5 la %or$(llrile a6roa6e clasice 'in Di6lo$a ioaniiilor. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .K Ast%el5 6entr( a sinteri@a o6iniile eA6ri$ate mi 6entr( a kniele#e 'es%lm(rlrile ce n 6reoc(6l aici5 sl rea$inti$ cl istoricii5 a6roa6e kn $a7oritate Q c"iar 'acl (nii n( a acce6tat eAistenia or#ani0lrii sociale 6e 3a0l 'e o3mti sltemti kn 6erioa'a 6re8 mi 6oststatal Q a( a'$is ori#inea cne0ilor kn acei $udice& ai antic"itliii 'aco8ro$ane tjr0ii5 aco6erit a6oi5 6rin ter$en(l slav 5niz kn $ileni(l I. kn ca6itolele anterioare a %ost eAa$inatl sit(aiia 6oliticl a ilrilor est8 mi s('8car6atic Ia $i7loc(l secol(l(i al FlII8 Iea 6e 3a0a $enii(nilor 'in Di6lo$a ioaniiilor. Porni$ 'e la aceastl realitate5 a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi 6ri$a 7($ltate a secol(& (r$ltor re6re0intl o no(l eta6l a 6roces(l(i 'e or#ani0are 6oliticl a iin(t(rilor ro$jnemi 'e la s(' mi 'e la est 'e Car6aii. Este vre$ea kn care se 'esl(mesc5 c( 'est(ll 6(tere i claritate5 se$nele $at(ri0lrii 6olitice kn sjn(l societliii ro$jnemti5 kn strjnsl le#lt(r c( evol(iia an($itor %actori eAterni5 6rintre acemtia n($lrjn'(8se5 c( rol 'eose3it d %avora3il 6entr( ro$jni5 starea 'e 'eca'enil a Re#at(l(i ar6a'ian al Un#ariei m accent(area a(tono$iei Transilvaniei5 care tin'ea at(nci sl 'evinl (n a'evlrat regnum Dacl kn ?@.=5 cjn' 6a6a Inocenii( al I)8lea con%ir$a Di6lo$a ioaniiilor5 iar re#eli Bela al I)8lea jl8Un#ariei trl#ea nl'e7'ea cl i$6lantarea cavalerilor la Severin asi#(rG 6a0a re#at(l(i k$6otriva '(m$anilor acest(ia Ba tltarilor kn'eose3i5 care 'e7a 'o$inai ilri ca R(sia5 C($ania5 B(l#aria5 Ukn $are 6arte era( s(6(se knainte stl6jnirii noastre:?D kn sc(rtl vre$e sit(aiia 6olitico8$ilitarl 'in aceste iin(t(ri 'e $ar#ine ale re#at(l(i st sc"i$3l ra'ical. Mai kntji5 %iin'cl kn $o' neamte6tat5 sa( 6oate toc$ai 'atoritl stlriloi t(l3(ri 'in interior mi $ai ales kn Transilvania5 (n con%lict i03(cnemte c"iar kn sjn(l case re#ale5 '(6l ?@.<5 cjn' cjr$(irea voievo'at(l(i transilvan %(sese kncre'iniatl l(i nte%an %i(l l(i Bela al I)8lea. C($ s8a re$arcat $ai s(s5 tjnlr(l asociat 6(rta titl(l 'e dm 6ran&ilvami&. iar (neori c"iar 6e acela 'e re> iunior. $ani%estjn'(8mi ten'inia 'e a(tono$ie %ail 'e tatll sl(5 ceea ce a '(s5 6jnl la (r$l5 Ia o con%r(ntare ar$atl kntre cei 'oiG k$6lcarea 'e la Bratislava5 'in ?@K@5 n( a '(rat5 i03(cnin' l(6te mi $ai kn'jr7ite5 3a c"iar re#ele8tatl ase'iin'(8mi %i(l kn cetatea Co'lei mi a3ia kn ?@KK se a7(n#e la o no(l k$6lcare@. Pe 'e altl 6arte5 kn a%arl 'e a$eniniarea $ai vec"e 'ins6re re#at(l Boe$iei5 (n no( 6ericol 6entr( re#at(l Un#ariei se ivemte 'ins6re s('2 kn ?@K=5 c"iar kn toi(l con%r(ntlrilor 'intre Bela mi nte%an5 3(l#arii kncercaserl sl 6ltr(n'l la Severin mi5 se$ni%icativ5 c($ re0(ltl 'intr8(n 'oc($ent 'e $ai tjr0i(5 a6lrarea kn %aia atacatorilor %(sese ca mi ineAistentl/. Era5 ama'ar5 (n in'ici( cert cl rol(l cavalerilor ioaniii se cons($ase5 acemtia 'e7a n( $ai conta( 6e qara Severin(l(i. De alt%el5 atjt re#ele Un#ariei5 cjt mi Sca(n(l a6ostolic se knmelaserl c( 6rivire la '(ra3ilitatea I$6eri(l(i latin 'e Rlslrit5 clci eAact kn acel ti$65 kn ?@K?5 kn Constanti8no6ol %(sese resta(rat I$6eri(l 3i0antin 'atoritl o%ensivei l(i Mi"ail al )lII8lea Paleolo#(lG 'e ac($ kncolo5 'estin(l s6aii(l(i $e'ieval ro$jnesc5 6olitic mi s6irit(al5 va %i tot $ai
?
(I/ -. veac. <I. <II ì <III. I5 6. /9.. 2lbidem. II. 6. >@8>.. / H(r$(0a&i5 ?*?5 6. /?<.
8;4
hMPLINIRI STATALE CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .K2 strjns le#at 'e ini$a i$6eri(l(i. Anii re#alitliii ar6a'iene se a6ro6ia( 'e s%jrmitG '(6l 'is6ariiia l(i Bela al I)8lea B?@<=D5 acest(i $onar" U6(iin norocos: =minime ortunaimG. c($ kl caracteri0a kntr8(n tjr0i( UCronica 6ictatl 'e la )iena:?5 a %ost (r$at la tron 'e a$intit(l nte%an al )8lea5 a6oi 'e La'isla( al I)8lea 0is C($an(l5 care n( a av(t 'escen'enii. Cele kn%liimate $ai s(s n( ar %i co$6lete5 ca 'es%lm(rlri istorice5 'acl ar %i i#noratl 6artici6area ro$jnilor la em(area 6lan(rilor 'e eA6ansi(ne mi 'e 'o$inaiie kn teritori(l s('8car6atic. Clci5 lesne 'e knieles5 rjn'(ielile statornicite kn ?@9< n( 6(t(serl 'ecjt sl kntreiinl o stare 'e ne$(li($ire kn sjn(l societliii ro$jnemti5 kn 6ri$(l rjn' kn cel al 6lt(rii con'(cltorilor locali. Este 'e a$intit5 kn acest sens5 (n 6asa7 eAtre$ 'e #rlitor5 evocat $ai knainte5 6rin care '(cele nte%an se k$6lca la Bratislava c( tatll sl( Bela al I)8lea2 UFl#l'(i$ Q se an#a7a nte%an Q $ai 'e#ra3l sl8? s6ri7ini$5 sl8? a7(tl$5 sl8i stl$ kn a7(tor k$6otriva acelora care s8ar ri'ica k$6otriva l(i BBela al I)8leaD mi ar cl(ia sl 7i#neascl $aiestatea sa5 l(6tjn' c( toate 6(terile k$6otriva acelora care ar voi sl t(l3(ic mi sl nelinimteascl re#at(l l(i sa( "otarele re#at(l(i:@. )iitor(l re#e ki avea kn ve'ere 6e no3ilii anar"ici 'in re#at5 6e (nii 're#ltori5 'ar este 'e neknc"i6(it cl kn Ut(l3(rarea linimtii re#at(l(i:5 a "otarelor sale5 n( se vor %i a$estecat mi aliii5 incl(siv ro$jnii. Mo$ent(l Litovoi re6re0intl5 'in acest 6(nct 'e ve'ere5 (n eAe$6l( 'intre cele $ai i$6ortante mi $ai il(strative5 'e valori%icare a 6oteniial(l(i 6olitic mi $ilitar 'in secol(l al FIII8lea5 (n 6rel('i( Ia o6era 'e (ni%icare a voievo'atelor s('8car6atice. Este vor3a5 kn 6rinci6al5 'e eveni$ente care a( av(t loc la sc(rtl vre$e '(6l oc(6area tron(l(i Un#ariei 'e cltre $inor(l La'isla( al I)8lea Q cel 6e care i0voarele narative (n#are kl aratl cl a 'eslvjrmit r(ina re#at(l(i Q5 'es%lm(rate c( $ai 3ine 'e (n 'eceni( $ai tjr0i(2 este vor3a 'e 'i6lo$a 'in S ian(arie ?@>. 6rin care re#ele kl rls6lltea 6e (n an($e $a#istr( !"eor#"e5 %i(l l(i Si$ion5 ca mi kn alt 'oc($ent5 'in K octo$3rie ?@>>5 6rin care a$intit(l $a#istr( kl rls6lltea la rjn'(8i 6e (n cre'incios al sl(5 corniiele Petr(5 0is Pir(s. Uni5 kn s%jrmit Q aratl re#ele La'isla( al I)8lea Q cjn' knce6(se$ noi a 'o$ni '(6l $oartea 6reai(3it(l(i nostr( tatl5 iar voievo'(l Litovoi =*it#?aCG. k$6re(nl c( %raiii sli5 kn necre'inia sa c(6rinse 6e sea$a sa o 6arte 'in re#at(l nostr( a%lltoare 'incolo 'e Car6aii =per &uam in idelitatern aliBumn partem de regt? no&tro ultra alpe& e>i&tentem pro &e occiipareiG mi c( toate kn'e$n(rile noastre n( s8a kn#ri7it sl ne 6llteascl venit(rile =proventu&G ce ni se c(venea( 'in acea 6arte5 l8a$ tri$is k$6otriva l(i 6e 'es8n($it(l $a#istr( !"eor#"e care5 l(6tjn' k$6otriva acel(ia c( cea $ai $are cre'inil5 ?8a (cis 6e el5 iar 6e %ratele I(i5 c( n($ele Blr3at =Bnrbat#G. ?8a l(at kn 6rinsoare mi ni ?8a a'(s no(l. Pentr( rlsc($6lrarea acest(ia noi a$ stors o s($l 'e 3ani %oarte $are mi ast%el5 6rin sl(73ele acel(i $a#istr( !"eor#"e5 s8a ame0at iar tri3(t(l ce ni se 'atora 'in acele
220* -#ron5on pictam 'in0obaneme. kn !. Po6a8Lisscan(5 Izvoarele i&toriei rom]nilor. IF5 ?;/<5 6. ;K5 @ (I/ -. veac. <III. II5 6. 9..
Dlrik =tiibut?n no&trnm in partibit& ei&dem nobi& iiit re&tauratumGH1. Al 'oilea 'oc($en 2vocl 6e sc(rt e6iso'(l (ci'erii l(i Litovoi mi al 6rin'erii %ratel(i sl( Blr3at5 6rile7 'e ie %ace re$arcat corniiele Petr(5 rlnit el kns(mi kn l(6te@. 8Ama'ar5 'in $ai $(lte %or$aii(ni social86olit&e atestate 'oc($entar kn ?@9<5 se 6ar 2j terra *Ctita rea6are 6e scena istoricl Q kn orice ca0 6rintr8(n voievo' o$oni$ ' '(6l o #eneraiieG se a'$ite5 kn #eneral5 cl Litovoi 'in anii C<=8>= ai veac(l(i este (n Gk aceeami 6ersoanl c( cel 'in Di6lo$a ioaniiilor B'emi (nii $e'ievkmti vor3esc 'e (n Litovc ii II8/eaD. Dincolo 'e incertit('inile 'e locali0are Q mi res6in#jn' de plano kncerclrile nteresate5 ale (n(i c(rent istorio#ra%ie $a#"iar5 care consi'erl 're6t %als(ri 'oc($enteli lin ?@>. mi ?@>> Q5 re0(ltl cj $imcarea l(i Litovoi a constit(it (n act 'e re3eli(ni 6ornit 6rin anii ?@<@8?@</ mi care va %i '(rat alii cjiiva5 6jnl 6rin ?@<K8?@<<5 %jrG Gertit('ini kn aceastl 6rivinil. Oric($5 $eniionarea tri3(t(l(i 6e care voievo'(l Litovo ? 'atora s(0eran(l(i sl(5 re#ele Un#ariei5 mi $ai c( sea$l 6reci0area eA6resl cl knvinmi 1na#istr(l(i !"eor#"e a( av(t ca6acitatea 'e a 6llti s($a rlsc($6lrlrii l(i Blr3at5 ar(nci ($ini c( tot(l verosi$ile re%eritoare la i$6ortania mi Ia 6osi3ilitliile econo$ice ale Uilri Lit(a:5 ale voievo'(l(i ro$jn (cis kn l(6tl. Acest teritori( ro$jnesc cresc(se5 nekn'oielnic5 '.n av(iie5 6arc(r#jn' (n 6roces istoric 'e 'e0voltare econo$icl5 a clr(i 3a0l o constit(ia eA6loatarea res(rselor 'e 6e a$3ii versanii ai Car6aiilor mi5 cores6(n0ltor5 'e a'jncire i %e('ali0lrii societliii5 6roces care ar 6er$ite evi'eniierea a cel 6(iin 'o(l 6lan(ri. In 6lan 6olitic5 'oc($ent(l 'in ?@>. n( lasl sl 6lane0e nici (n '(3i( as(6ra %a6t(l(i 2l re%(0(l l(i Litovoi 'e a 6llti tri3(t(l c(venit re#el(i (n#ar a constit(it 'oar (na 'intre eA6licaiiile con%lict(l(i $ilitar ce a (r$at. kncetjn' 6lata tri3(t(l(i5 Litovoi kmi eli3erase Gara sa 'e veAaiiile i$6(se5 kn calitate 'e vasal5 6rin sti6(laiiile 'in an(l ?@9<. Dar el nai kncercase mi altceva5 an($e sl8mi eAtin'l a(toritatea as(6ra (n(i teritori( s(6(s 0oroanei (n#are a%lat 'e cealaltl 6arte a Car6aiilor =uttra Alpe&G. S8a kncercat 'e $(lt 'enti%icarea acestei 'ireciii 'e UeA6ansi(ne: a voievo'(l(i Litovoi5 s%i'jn' ast%el re#alitatea ar6a'ianl s(0eranl2 s8a a'$is cl el a trec(t Olt(l5 aneAjn' voievo'at(l a6ariinjn' cjn'va l(i Senesla(5 'ar %a6t(l5 kn sine5 n( este 6osi3ilG 'e alt%el5 'atele cercetlrilor ar"eolo#ice 'e la Ar#em Q vatra istoricl a l(i Senesla( voievo' Q ne aratl cj at(nci5 kn 'eceni(l al o6t(lea5 kn C(rtea )ec"e 'e acolo avea( Ioc a'aos(ri mi re%aceri mi n( este 'e 6res(6(s
cl Litovoi ar %i %ost (n(l 'intre ctitorii 'e la Ar#em. Mai 'e#ra3l5 'acl este 'e inter6retat eA6resiaPro &e occuparet B?@>.D5 este 6osi3il ca Litovoi voievo' sl %i aciionat tot kn 'rea6ta Olt(l(i5 event(al l(jn' kn stl6jnire 6osesi(nile cne0ilor 'e %el(l celor ale l(i Ioan mi Farcam5 a%ectjn'5 ama'ar5 6osesi(nile qlrii Severin(l(i5 ale Banat(l(i (n#(resc instit(it ljn#l cetatea '(nlreanl. N( este eAcl(sl nici 6osi3ilitatea ca ast%el 'e teritorii $ai $ici sl %i a6ariin(t I(i Litovoi knainte 'e ?@9<_ ast%el kncjt act(l 'in ?@>. sl evoce5 6rin %or$(larea $eniionatl5 o rec(6erare 'e iin(t(ri ro$jnemti5 sa(5 alt%el s6(s5 'is6ariiia (nor %or$aii(ni [ l (/0(. I5 6. /=8/9. 2 Ibidem. 6. /98/.. hMPLINIRI STATALE
$trvmDl ddd.ddd
Fi#. ?=@ Menii(ne 'es6re I.itovoi kn acc(i 'in > ian(arie ?@>.G $enii(ne 'es6re Basara3 kn act(l 'in @< $arrie ?/@;G $enii(ne 'es6re Dasara35 %i(l l(i Ti"o$ir5 kn acr(l 'in @K noie$3rie ?//@.
6olitice $ai $ici 6e calea trecerii s(3 a(toritatea (nor cl6etenii $ai 6(ternice5 cale care '(ce5 inevita3il5 s6re constit(irea stat(l(i 'e -a s(' 'e Car6aii. In 'irectl le#lt(rl c( acest as6ect se a%ll mi cel 'e al 'oilea 6lan5 la %el 'e i$6ortant mi 'e se$ni%icativ. Revenin' la acelami 'oc($ent 'in ?@>.. reiine ateniia %a6t(l cl 6entr( rea'(cerea l(cr(rilor 6e %l#am(l consi'erat nor$al 'e coroana (n#arl5 re#at(l a %ost nevoit sl %acl (n e%ort $ilitar 'e oarecare a$6loare5 'e vre$e ce 6entr( 6e'e6sirea (n(i vasal nes(6(s a tri$is oastea con'(sl 'e (n omtean kncercat5 ca $a#istr(l !"eor#"e. A av(t loc at(nci (n rl03oi mi n( o si$6ll eA6e'iiie $ilitarl5 o con%r(ntare ar$atl care 6(tea sl se 'es%lmoare %ie kn qara Haie#(l(i5 %ie kn iin(t(rile s('8car6arice a6ariinjn' voievo'(l(i (cis B'ar 'isc(iia5 'in no(5 este cantonatl kn tlrj$(l i6ote0elorD. Dacl inter6retarea %a6telor este corectl5 re0(ltl cl knslmi %oria 'e a6lrare a l(i Lktovoi mi a %ratel(i sl( era5 la rjn'(l ei5 re'(ta3ill mi rec(nosc(tl ca atare 'e cltre vecin(l mi s(0eran(l 'in nor'5 6entr( ca 'e6lasarea (nei omtiri 6(ternice sl a6arl 7(sti%icatl Ia c(rtea re#all. Toto'atl5 c"iar %a6t(l cl Litovoi a acce6tat l(6ta 'irectl c( oastea tri$isl k$6otriva8k 'e s(0eran5 eA6ri$l (n cre0 6olitic mi (n 6lan concret 'e acii(ne2 concentrarea s(3 a(toritatea sa a (nor kntinse iin(t(ri ro$jnemti5 li3ere 'e s(6re$aiia coroanei (n#are. EI a 6lltit knsl c( 6rei(l vieiii5 6e cj$6(l 'e l(6tl5 il(strjn' o 7ert%a kntr( li3ertate statall kn s6aii(l $e'ieval ro$jnesc. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE Demi 0#('(it 'in te$elii5 re#at(l Un#ariei avea kncl $i7loace 'e re6resi(ne5 iar $a#is !"eor#"eCera (n eA6onent al 6oliticii ar6a'iene. Desi#(r5 'is6ariiia l(i Litovoi n knse$nat at(nci Bcirca ?@<<D mi 'is6ariiia voievo'at(l(i sl(5 clci n( knca6e kn'oialG G8esta(rarea tri3(t(l(i mi $eniionarea l(i Blr3at5 ca virt(al s(ccesor5 vin sl con%ir$e toc 'lin(irea %or$aii(nii teritoriale 'e 6e -i(l S(6erior. Dar c"iar s(ccesi(nea aceasta s(#erc :nc"e#area (n(i %ir aAial al vieiii 'e stat %e('ale 6ro6ri(80ise2 6ractica $omtenirii 'inast EAistenia (nei %a$ilii 6rovenin' 'in acei maiore& terrae $eniionaii kn ?@9<5 a Litovoi mi a %raiilor sl( =una cum ratribu& &ui`G. a$intiri kn ?@>.5 %a$ilie 'in care si recr(te0e con'(cltorii %or$aii(nilor 6olitice ro$anemti5 6res(6(ne5 kn c"i6 nece a'$iterea (nei ierar"ii kn sjn(l $arilor stl6jnitori 'e 6l$jnt5 'eveniii cne0i5 iar 'ir ei (n(l %iin' ales voievo'. Ierar"ia 'e care vor3i$ a %ost i$6(sl c"iar 'e a'$inistra teritori(l(iG kntr8a'evlr5 6racticile le#ate 'e %iscalitate Bstrjns(l 'lrilor5 incl(siv al ce 'atorate s(0eran(l(i re#alD5 'e a'$inistrarea teritori(l(i mi 7('ecarea 'iverselor 6rici 'e or#ani0area $ilitarl mi 'e asi#(rarea a6lrlrii mi a or'inii ll(ntrice Q
toate acestea 6res(6(s eAistenia (n(i kntre# a6arat s6ecial 'e sl(7itoriG sl(7itori care 6rovenei nekn'oielnic5 tot 'in rjn'(rile U$ai $arilor ilrii:5 (nii 'evenin' $ai tjr0i( $ari 're#lte Ast%el5 6rin eAistenia (nor ase$enea %(nciii se 6re%i#(ra(5 kncl 'in acest sta'i( or#ani0are social86oliticl5 6jr#"ii 'e 3a0l ale $ecanis$(l(i statal. I0voarele scrise5 slrace kn in%or$aiii eA6licite5 n( ne 6er$it sl a6ro%(n'a$ inter6 tarile5 'e 6il'l5 kn le#lt(rl c( a$6loarea mi c( event(ala 6er$anenil a kn'atoriri5 Bsl(73elorD as($ate 'e acei U$ai $ari ai 6l$jnt(l(i:5 care5 Ia rjn'(l lor5 'e6in'ea(5 #eneral5 'e voinia 6oliticl a voievo'(l(i ales sj8i con'(cl. Cert e&te (n %a6t5 mi an(i cl ast%el 'e kn'atoriri kmi (r$a( (n c(rs coerent kn teritori(5 6rin s(3alterni5 c 'ireciionarea 6ornea 'in acel centr( 'e 6(tere re6re0entat 'e reme'inia sa( 'e c(rt voievo'all. kn aceastl (lti$l 6rivinil5 n( se c(noamte $ai ni$ic 'in ceea ce va %i %c ca6itala Uilrii Lit(a: B$ai eAact5 ca kn ?@9<2 U6l$jnt(l cne0at(l(i voievo'(l(i LitovoiC nici ca locali0are #eo#ra%icl mi nici ca str(ct(rl. Se c(nosc5 kn sc"i$35 %i0iono$ia Wco$6onentele centr(l(i re0i'eniial 'e la Ar#em5 'esl(miri o3iin(te $ai c( sea$l 6e cal cercetlrilor ar"eolo#ice. Mai $(lt5 se 6oate a%ir$a ac($ cl voievo0ii ro$jni no$inali0G kn ?@9<5 incl(siv5 'eci5 Senesla( 'in stjn#a Olt(l(i5 6ro3a3il cl n( era( nlsc(ii at(n cjn' 6e Ar#em(l S(6erior se ri'ica( 6ri$ele constr(ciii re0i'eniiale5 allt(ri 'e care5 7(r(l an(l(i ?@==5 se a'l(#a llcam(l 'e knc"inare kn stil 3i0antin. Toc$ai aceastl vec"in clar 'oc($entatl istoric5 '(3latl 'e %oria 6oliticl mi $ilitarl5 a( 6er$is centr(l(i voievo' 'e la Ar#em sl8mi as($e rol(l 'e a a'(na kn 7(r(l sl( celelalte %or$aii(ni teritoria s('8car6atice mi 'e a 'eveni5 ast%el5 lea#ln(l 6rinci6al al stat(l(i 'en($it a6oi qa7 Ro$jneascl. C( alte c(vinte5 ceea ce a( (r0it mi a( kncercat c( $i7loace 6ro6rii voievo0ii Litovc mi Blr3at kn anii C<= ai veac(l(i al FIII8lea5 em(jn'5 6rin'e cont(r mi ca6ltl consistentG kn k$6re7(rlri c( tot(l o3sc(re la est 'e Olt5 kn aria %ost(l(i voievo'at al l(i Seneslai coinci0jn' c( n(cle(l no(l(i stat s('8car6aric. Aceastl o3sc(ritate Q la nivelt 'oc($entlrii istorice Q a knc(ra7at $ai tjr0i( osat(ra tra'iiiei istorice en'o#ene Bk hMPLINIRI STATALE 6rinci6al $(nteneascl5 kn s6ecial 'e colorat(rl cj$6(l(n#eanlD5 6rin care se eA6lica( toc$ai k$6re7(rlrile5 $otivaiiile a6ariiiei qjrii Ro$jnemti5 tot(l %iin' 6(s 6e sea$a (n(i U%l(ritor: 'e stat n($it UNe#r( )o'l:5 iar $ai a6oi URa'(l Ne#r( voievo':. kn realitate5 teAt(ra eveni$entelor care a( av(t loc kn 7(r(l an(l(i ?@;=5 kn%liimat 'e cronici ca an al U'escllecat(l(i: 'in Fl#lram Q 'ar cltre ?/== Q5 ne 6er$ite astl0i sl kl i'enti%icl$ 6e acela care5 kn $o' real5 ar %i 6(t(t con'(ce kntrea#a l($e ro$jneascl 'intre Car6aii mi D(nlre2 este vor3a 'e Ti"o$ir voievo'5 care aco6erl5 la scara ti$6(l(i5 %inal(l veac(l(i al FlII8lea mi 'ata 6retins(l(i U'escllecat:. Anoni$at(l kn care stl asc(nsl ascensi(nea I(i Ti"o$ir voievo' 6oate %i eA6licat 6rin si$6litatea act(l(i 'e constit(ire a qlrii Ro$jnemti Q %lrl 6rocla$aiii %estive5 %lrl scrisori 'e rec(noamtere internaiionall mi5 $ai ales5 c( certit('ine5 %lrl con%r(ntlri ar$ate. kn circ($stanie nemti(te5 6ro3a3il c"iar kn vatra voievo'all 'e la Ar#em5 o a'(nare 'e cne0i mi 'e voievo0i a acce6tat consens(l instit(irii (n(i sin#(r voievo'at5 iar cel ales a 6(t(t %i kns(mi Ti"o$ir B$eniionat5 6rintA8(n "a0ar' ai 'i6lo$aticii $e'ievale5 a3ia kn ?//@D. Este mi sens(l o#lin'it atjt 'e #rlitor 'e varianta 6rinci6all a *etopi&ebului cantaciizine&c. care vor3emte 'e Ulliirea: ilrii mi $ai ales 'e Uknc"inarea: ama80imilor Blslrj3emti 'in 'rea6ta Olt(l(i kn %aia l(i URa'(l Ne#r( voievo':. Pe 'e altl 6arte5 nerece6tarea %or$all a a6ariiiei (n(i no( stat 6e "arta s('8est(l(i e(ro6ean kmi #lsemte Ia rjn'(8i eA6licaiia 6la(0i3ill2 statele 'in 7(r mi 6(terile 6e care Ie re6re0enta( se l(6ta( m7 se s%jmia( at(nci kntre ele5 sll3in'(8mi ateniia as(6ra celor ce se 6etrecea( kntre Car6aii mi D(nlre. kntr8a'evlr5 'in (n#"i(l circ($stanielor eAterne5 sit(aiia s6aii(l(i ro$jnesc eAtracar6atic era %avora3ill (nei kncerclri 'e (ni%icare teritoriall. At(nci5 la s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea5 knce6e sl 6lleascl 'o$inaiia tltarl5 iar kn ?@;; 'is6are 'e 6e scenl c"iar "an(l $on#ol No#ak5 acela care 6or(ncise 6jnl at(nci kn B(l#aria mi a7(nsese5 s6re consternarea 3isericii ro$ane?5 U6rotector(l: l(i La'isla( al I)8lea. Este 'e $eniionat a6oi mi evol(iia %avora3ill knre#istratl Ia Severin2 '(6l ?? $ai ?@<;5 cjn' $ai era acolo kn %(ncii(ne (n an($e 3an La(renii(5 orice $enii(ne 'es6re ase$enea 're#ltori re#ali 'is6are 6jnl kn ?//=G se$n5 kn a%arl 'e kn'oiall5 cl o 6arte5 cel 6(iin5 'in 3anat(l 'e Severin5 mi an($e cea rlslriteanl5 a7(nsese kn $jinile altc(iva Q 6oate Blr3at voievo'5 'ar $ai 6ro3a3il %iin' vor3a 'e acelami Ti"o$ir5 voievo' 'e Ar#em. Pe (n ast%el 'e %on'5 al (nei cri0e tot $ai accent(ate care c(6rinsese Re#at(l ar6a'ian5 ar %i %ast 'e knieles 6entr( ce (n Une$(li($it: %l#lrlman5 intrat kn con%lict c( a(toritliile locale5 6(tea trece nestin#"erit Ia s(' 'e Car6aii5 'jn' a6arenia (n(i U'escens(s:. C( certit('ine5 tot(mi5 ast%el 'e con'iiii ar'elene n( a( 6(t(t crea 'o$nia a toatl qara Ro$jneascl5 ci i8a( #rl3it 'oar 'e0voltarea. Alt%el s6(s5 stat(l kns(mi e&te re0(ltat(l (nei evol(iii interne. kn s%jrmit5 kn le#lt(rl c( cele 'e $ai s(s5 tre3(ie l(ate kn consi'eraiie evol(iiile con%lict(ale 'e la s(' 'e D(nlre mi 'in Balcani5 6rec($ rl03oi(l 'intre I$6eri(l 3i0antin mi Tarat(l 3(l#ar con'(s 'e (n rlsc(lat5 Ivailo5 con%lict 6er6et(at s(3 k$6lrat(l An'ronkc
(I/ -. veac. <III. II5 6. @>@8@>9.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .KC al Il8lea5 con%r(ntat5 Ia rjn'(l sl(5 c( 6(ternic(l 5ral&]>b nte%an Urom al II8lea Mil(tin Dis6(tele a$intite5 'e '(ratl5 $ocnin' mi i03(cnin' 6e neamte6tate5 vor avea 'ar(l5 ki c(rjn'5 'e a8i antrena mi 6e 'o$nii ro$jni 'in Ar#em. C( atjt $ai necesar5 la scarl istoria se i$6(nea5 'eci5 a'(narea laolaltl a teritori(l(i ro$jnesc 'intre Car6aii mi D(nlre s(3 ocjr$(irea (n(i sin#(r voievo'. In re0($at5 'emi ne a%ll$ kncl kn sit(aiia 'e a i'enti%ica mi 'e a 'e%ini %a6te mi 6roce s(alitlii istorice 6entr( o e6ocl 'intre cele $ai o3sc(re 'in istoria $e'ievall a ro$jnilor l(jn' kn consi'eraiie i0voarele scrise5 cjte
eAistl5 mi $ai ales in%or$aiiile ar"eolo#ice5 si 6oate a%ir$a cl secol(l al FlII8lea re6re0intl (n corolar al 'r($(l(i 'e or#ani0are statalG 6e teritori(l 'intre Car6aii mi D(nlre. Se 6ot reconstit(i eta6ele #ene0ei statale $(ntenemti ase$lnltoare5 6jnj la (n 6(nct5 c( cele ale voievo'at(l(i transilvlnean2 kn a$3ele ca0(r ave$ 'e a %ace c( Uilri: strlvec"i5 (nele c( ori#inea kn $ileni(l I5 sa( c( voievo'ate knte$eiate5 ca eAistenil istoricl5 6e (ni(ni 'e o3mti sltemti5 ancorate5 la rjn'(l lor5 6t sate li3ere mi 6e stl6jniri cne0iale5 'oc($entate ca atare 6e 6arc(rs(l secolelor FII8FIII kn secol(l al FlII8lea5 res6ectiv kn a 'o(a 6arte5 s6re %inal5 se 6oate 'istin#e ten'inia 'e (ni%icare teritoriall B$o$ent(l Lktovoi5 circa ?@<@8?@<<DG e%ort(rile kn aceeami 'ireci& se reia( kn 6ra#(l secol(l(i al Fl)8lea5 strl'ania %iin'5 'e aceastl 'atl5 a (n(i voievo' cvasianoni$5 Ti"o$ir 'in Ar#em. Ceea ce se consi'era vala3il 6entr( voievo'(l Basara" I5 se 6otrivemte 6er%ect tatll(i sl(2 Ukntr8o l($e 'e vli5 kn care ro$jnii trliserl 6jnl ac($ rl0leiiii Q scrie Nicolae Ior#a Q5 c( toate c(6rin'erile5 $ai $(lt teoretic5 kn Wijric5 valea Ar#em(l(i a a7(ns a8mi i$6(ne voievo'(l5 care ac($ e 'o$n ro$jnesc5 c( ten'inia 'e a oc(6a tot teritori(l loc(it 'e nea$:. Uni%icarea5 k$6linitl kn linii $ari cltre ?/==5 a 6ornit 'ins6re vest5 o 'atl c( incl('erea Severin(l(i kn co$6onenia %ireascl a stat(l(i 'e Ia s(' 'e Car6aii5 6oate c( a7(tor(l l(i Blr3at voievo'5 'in ULi$a:5 6rintre 6ri$ii care vor %i acce6tat s(6re$aiia voievo'(l(i 'in Ar#em. Se con%ir$l Q mi n($ai kn aceastl l($inl Q o co$6onentl a tra'iiiei istorice $(ntenemti. Trecerea 'e la Uiarl: la qara Ro$jneascl s8a %lc(t U6e tlc(te:5 ne%iin' o#lin'itl5 ca atare5 kn 'oc($entele vre$ii. Trei 'ecenii ki vor %i necesare no(l(i stat ro$jnesc 6entr( a se i$6(ne kn constelaiia 6oliticl 'in s('8est(l E(ro6ei. Un 6roces ase$lnltor5 kn liniile sale 6rinci6ale5 s8a 'esrlm(rat Ia e&t 'e Car6aii5 a6roAi$ativ5 kn aceeami vre$e. Retra#erea tltarilor kn an(l ?@9@ mi statornicirea li$itelor a6(sene ale "anat(l(i Hoar'ei 'e A(r a( 'ivi0at teritori(l eAtracar6atic ro$jnesc kn 0one 'istincte kn ceea ce 6rivemte ra6ort(rile c( tltarii. Dacl 6e teritori(l 'intre Car6aii mi D(nlre 'o$inaiia $on#oll se eAercita kntr8o %or$l $(lt $ai (moarl5 'ata %iin' 'e6lrtarea acest(i s6aii( 'e centr(l 6olitic $on#ol5 6e teritori(l Mol'ovei aceastl 'o$inaiie5 care se eAercita 'irect5 era $(lt $ai a6lsltoare5 iin(t(rile est8car6atice %iin' s(6(se (nei 6er$anente a$eninilri 'in 6artea Hoar'ei 'e A(r. Se kniele#e cl o ast%el 'e 'o$inaiie n( 6(tea sl n( ai3l consecinie as(6ra 6ro#res(l(i #eneral al societarii ro$jnemti 'in teritoriile $eniionate. Tot(mi5 'atoritl .<= hMPLINIRI STATALE %a6t(l(i cl 6(terea $on#oll a %ost 0'r(ncinatl kn $ai $(lte rjn'(ri 'e cri0e 6olitice 6(ternice5 care a( sll3it 6resi(nea eAercitatl as(6ra 6o6(laiiei locale5 evol(iia societliii res6ective n8a 6(t(t %i o6ritl5 knre#istrjn'(8se mi aici o ten'inil 'e (ni%icare a or#anis$elor 6olitice eAistente. Moartea l(i Blt( kn ?@.K mi5 $ai c( sea$l5 'is6ariiia 'e la con'(cerea i$6eri(l(i Hoar'ei a l(i Ber&e5 kn ?@KK5 ca mi orientarea 6oliticii tltare 'e c(ceriri s6re Asia5 a( contri3(it 'in 6lin la sll3irea 6(terii centrale $on#oleG consecinia i$e'iatl a acestei stlri 'e l(cr(ri a %ost kncercarea 'e sc(t(rare a 'o$inaiiei $on#ole 'e cltre con'(cltorii (nor 6o6oare s(6(se5 ama c($ s8a kntj$6lat c( cnea0(l Danii4 a- Halici(l(i5 kn ?@.<8Pe 'e altl 6arte5 este 'e 6reci0at %a6t(l cl a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea a re6re0entat o e6ocl 'e cri0l ml 6entr( Re#at(l $a#"iar5 '(6l c($ s8a arltat $ai s(s. kn acest conteAt5 6roces(l 'e (ni%icare a %or$aii(nilor 6olitice 'e la est 'e Car6aii a cl6ltat cont(r(ri $ai 6(ternice c( i$6licaiii c"iar eAterne. Misionar(l %ranciscan !iovanni 'a Pian 'el Car6ini5 kn 'r($ s6re c(rtea "an(l(i tltar5 kntjlnea acolo (n voievo' ro$jn5 Ola"a5 re6re0entant al 6o6(laiiei est8car6a'ce kn ra6ort(rile c( tltarii?. De ase$enea5 este se$ni%icativl coinci'enia cronolo#icl 'intre eveni$entele 'in ?@<< 'e la s(' 'e Car6aii Bl(6ta l(i Lktovoi c( ostile $a#"iareD mi con%lict(l 'in acelami an 'intre U3r(teni: Br(teni5 se 6areD mi ro$jni =BlnciG. relatat 'e cronica l(i T"o$as T(sc(s@. Acest con%lict evi'eniia0l5 'esi#(r5 (n an($it #ra' 'e a(tono$ie a or#anis$elor statale 'e la est 'e Car6aii5 $ani%estatl kn con'iiiile sll3irii 6resi(nii tltare 'in aceastl vre$e. Toto'atl5 6olitica 'e eA6ansi(ne a catolicis$(l(i la rlslrit 'e Car6aii5 6rin inter$e'i(l Re#at(l(i $a#"iar5 6rile7(iemte $eniionarea kn aceste 6lrii a (nor Uilri: ro$jnemti. C"iar 'acl reor#ani0area E6isco6iei c($anilor s(3 %or$a celei a Milcoviei5 6o$enitl kn scrisoarea 6a6ei Nicolae al III8lea5 a'resatl l(i Fili65 e6isco6 'e Fer$o5 la < octo$3rie ?@<;/5 n( are kncl o se$ni%icaiie 'irectl kn ceea ce 6rivemte acest as6ect5 ceva $ai tjr0i(5 kn ?@>>5 6re0enia (nei ase$enea Uilri: n( $ai 6oate %i 6(sl Ia kn'oiall. kn an(l 6o$enit5 6a6a Nicolae al I)8lea 6or(ncea (nor cll(#lri 'in Or'in(l 6re'icatorilor sl8mi 'es%lmoare activitatea 'e eAtin'ere a cre'iniei catolice kn $ai $(lte iin(t(ri 'in 0ona rlslriteanl5 6rintre care mi kn Uiara vala"ilor:. Declin(l vre$elnic al Hoar'ei 'e A(r5 o 'atl c( $oartea l(i No#ai kn ?@;;5 a %ost %olosit 'e cl6eteniile 6olitice 'e 6e teritori(l Mol'ovei 6entr( a8mi consoli'a 6(terea5 %a6t ce constit(ie5 ca mi kn ca0(l celeilalte 6rovincii ro$jnemti 'e la s(' 'e Car6aii5 in'ici(l knc"e#lrii i$inente kntr8(n sin#(r or#anis$ a 'i%eritelor %or$aii(ni 6olitice. O 'eose3itl i$6ortanil 6re0intl5 kn acest sens5 mtirea 'in cronica l(i Otto&ar 'e StIria5 6otrivit clreia Otto 'e Bavaria5 venin' kn ?/=<8?/=> kn Transilvania5 a %ost reiin(t 'e La'isla( +'n5 voievo'(l Transilvaniei5 mi a6oi tri$is ca 6ri0onier la (n voievo' Uvala":5 care stl6jnea
[&taria 9ongalonim. ca6. IF5 kn "inicn @ranc#cana. I5 #inera et relatione& rntrum minorum &aeatti
p
! 3e&ta imperatontm etponti icuin. in 9onttmenta 3ermaniae 0#tor5a. "criptore&. FFII5 ?S<@5 6. .@.8/ (I/ -. veac. <III. II. 6. @@=8@@/.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .< U'incolo 'e 6l'(re: =iiber ?aliG. Acest voievo' ro$jn5 se aratl kn cronicl5 era 'o$ %0errG U6este ceilalii:5 a'icl 6este alii con'(cltori86olitici5 %a6t care 6(ne kn evi'eni #ra'(l avansat 'e (ni%icare 6oliticl a %or$aii(nilor 'in aceste 6lriiG Uiara ro$jniloi =DalacbenlandG. c($ este n($itl kn cronicl5 se a%la5 '(6l an($ite o6inii5 sit(atl k nor'8vest(l Mol'ovei mi a7(nsese5 cltre ?/=<8?/=>5 la (n oarecare 6resti#i( 6olitic5 'ova' %iin' ra6ort(rile c( 6(ternic(l voievo' al Transilvaniei5 La'isla( +'n?. Se 6are cl aceG voievo' $ol'ovean a 6rel(at sarcina (ni%iclrii5 kn 6ri$a 7($ltate a secol(l(i a- FI)8lek a %or$aii(nilor 6olitice eAistente la nivel(l 6rovinciei istorice Mol'ova.
.. CUCERIREA INDEPENDENqEI cd/II ROMpNEnTI nI A MOLDO)EI

Pri$a 7($ltate a secol(l(i al F-)8lea a $arcat (n $o$ent 'e o 'eose3itl i$6ortantG 6e linia contin(lrii (ni%iclrii %or$aii(nilor 6olitice eAistente la s(' mi la est 'e Car6ai mi5 toto'atl5 accent(area ten'inielor 'e a sc(t(ra 'e6en'enia %ail 'e s(0eranitateG $a#"iarl5 'e a 'eveni ilri 'e sine stltltoare5 'in Ua'(narea teritori(l(i loc(it 'e acelam nea$:5 (n 'at istoric5 care eA6licl5 kn 3(nl $ls(rl5 sens(l 6rinci6al al 'es%lm(rlri eveni$entelor 'in aceastl 7($ltate 'e veac. Pe 'e altl 6arte5 evol(iia societliii ro$jnemt c(noamte la acest knce6(t 'e secol o no(l eta6l kn $at(ri0area str(ct(rilor 'e$o8econo8$ice mi social86olktice5 s(6erioare celor 'in eta6a anterioarl. I0voarele scrise mi5 c( 'eose3ire5 cele ar"eolo#ice5 ne 6er$it sl 'iscerne$ o 6ron(niatl cremtere internl5 knainte 'e toate 6e 6lan 'e$o#ra%ic2 se kn'esesc ame0lrile5 in'i%erent 'acl este vor3a 'e iin(t(ri 'e cj$6ie5 'e 'eal sa( s(3$ontane5 ceea ce knsea$nl5 kn consecinil5 o valori%icare $ai a$6ll a 6l$jnt(l(i mi a 3o#liiilor sale. E%ect(l i$e'iat5 kn 6ri$a 6arte a veac(l(i al Fl)8lea5 care n( se re'(ce 'oar la cremteri 6e 6lan econo$ic5 a %ost o 'i%ereniiere tot $ai 6ron(niatl kn ariile "a3itat(l(i 'in qara Ro$jneascl mi Mol'ova5 (nele ame0lri 'evenin' tjr#(ri mi orame Q allt(ri 'e $ai vec"ile Cj$6(l(n#5 C(rtea 'e Ar#em5 Baia5 niret5 S(ceava Q5 'e0voltjn'(8se altele5 6rec($ B(c(remti5 Craiova5 Tjr#ovimte5 !"er#"iia5 B(0l(5 Brlila5 Pitemti5 Tjr#mor5 Rj$nic( )jlcea5 Iami5 Bacl(5 )asl(i5 Trot(m5 Ro$an5 Cernl(ii5 Or"ei. Bineknieles5 6e acest %(n'al al vieiii 6ro'(ctive s8a accent(at 'i%ereniierea sociall cores6(n0ltoare. De ase$enea5 consoli'area 6eisa7(l(i "a3itariv mi eA6loatarea tot $ai e%icientl a 3o#liiilor ilrii a( 6er$is crearea (nei in%rastr(ct(ri Q ea knslmi consoli'atl 6e 6arc(rs(l veac(l(i Q5 %iin' vor3a5 $ai ales5 'e reiea(a 'e 'r($(ri5 (nele cl6ltjn' i$6ortanil internaiionallG este ca0(l cel(i 'e 6e valea Dj$3oviiei mi 'e 6e valea Ialo$iiei5 le#jn' Transilvania Bres6ectiv Bramov(lD c( artera 'e circ(laiie a D(nlrii Bres6ectiv BrlilaD5 al cel(i 'e 6e valea niret(l(i sa( 'e 6e valea Nistr(l(i5 care %lcea le#lt(ra kntre #(rile D(nlrii
1
Otto&ar5 E&t. /eim.. )5 ?8@5 Hanovra5 ?>;/.
.<@ hMPLINIRI STATALE mi nor'(l E(ro6ei. Dre6t (r$are5 se intensi%icl activitliile co$erciale5 s6oremte circ(laiia $onetarl5 oa$enii cllltoresc mi co$6arl l(cr(rile vl0(teG o 0onl 'e atraciie era re6re0entatl c"iar 'e aceea a #(rilor D(nlrii5 (n'e se knre#istrase 'e ti$6(ri( 6re0enia ne#(storilor 3i0antini5 #enove0i5 orientali. kntr8acolo mi $ai 'e6arte cl(ta( sl a7(n#l ne#(storii sami 'in Transilvania. Ast%el 'e realitlii mi ten'inie 6o0itive %lcea( 'in ilrile e&t! mi s('8car6atice (n 6ro$iiltor %actor 'e sta3ilitate5 kn e6ocl5 'ar mi 'e atraciie 6entr( vecini5 cl6ltjn' (n soli' 6resti#i( intern mi eAtern. Fail 'e aceastl sit(aiie5 contrariantl 'evenea o altl realitate istoricl2 6reteniia vecin(l(i 'ins6re nor'8vest mi vest 'e a se knstl6jni ultraAlpe&. ceea ce re6re0enta o 'o$inantl a re#at(l(i Un#ariei s(3 Ar6a'ieni5 6oliticl 6er6et(atl5 kn %or$e mi $ai 3r(tale5 'e no(a re#alitate 'in )ise#ra' mi B('a5 cea a An#evinilor 'in secol(l al Fl)8lea. O 6rivire kn 7(r(l ilrilor ro$jne la acest knce6(t 'e veac5 $arcat 'e n($eroase rl03oaie5 'e cala$itlii nat(rale5 'ar mi 'e o $ai 3(nl or#ani0are mi consoli'are a (nor state5 a7(tl la 'i$ensionarea reall a e6o6eii istorice victorioase ce s8a 'es%lm(rat kn 6ri$a trei$e a acest(i secol al Fl)8lea. kn s('5 Tarat(l 3(l#ar5 '(6l stin#erea 'inastiei Aslnemtilor mi '(6l ce a %ost 'o$inat 'e tltari kn ti$6(l 'inastiei Terteri0ilor5 se $ani%estl 'in no( vi#(ros kn con%licte c( Bi0ani(l5 '(6l knscl(narea noii 'inastii a nim$ani0ilor ori#inari 'in )i'in. kn rl03oi(l 6(rtat 'e iar(l Mi"ail nim$an c( 3i0antinii B?/@/D5 3(l#arii a( %ost s6ri7iniii mi 'e oastea l(i Basara3 I5 ek% EdCpop<a>dR' 6reci0ea0l $al tjr0i( Ioan al )l8lea Cantac(0ino?. De alt%el5 relaiiile qlrii Ro$jnemti c( taratele 3(l#are a( %ost strjnse mi s8a( $ani%estat 6e 6lan(ri $(lti6le5 incl(siv 6rin le#lt(ri 'e r('enie2 (na 'intre %iicele voievo'(l(i Basara3 I5 an($e Teo'ora5 a 'evenit soiia (r$am(l(i l(i Mi"ail nim$an 'e Ia Tjrnovo Q a iar(l(i Ivan AleAan'r( Q5 $a$a viitor(l(i iar 'e la )i'in5 Straii$ir. kn s('8vest se ri'icase re#at(l Ser3iei5 s(3 nte%an Urom al III8lea Q 0is mi nte%an Decansl' Q5 care s8a eAtins s6re Mace'onia5 '(6l kn%rjn#erea 3(l#arilor la )el3(7' B@> i(nie ?//=D. ni 'e aceastl 'atl5 6rec($ $eniionea0l i0voarele5 Basara3 I a venit kn a7(tor(l 3(l#arilor. kn est5 'o$ina( kncl tltarii Hoar'ei 'e A(r5 oc(6jn' 6artea 'e s(' a Mol'ovei5 ama8n($itele U6lrii tltlrlmti: $eniionate $ai tjr0i( kn titl(l l(i Mircea cel Bltrjn. Se 6are cl Basara3 I a 6(rtat l(6te c( tltarii kn anii ?/@9Q ?/@> mi a c(cerit 'e Ia ei teritori(l 'in 6rea7$a cetliii C"ilia. Un i0vor 6rivin' eA6e'iiia la #(rile D(nlrii a 3e#(l(i anatolian U$(r5 care a av(t Ioc kn anii ?//< sa( ?//>5 sit(ea0l C"ilia Ula #raniia )ala"iei:. kn s%jrmit5 kn vest5 re#at(l Un#ariei c(nosc(se la knce6(t(l veac(l(i o 6erioa'l 'e cri0l5 incl(siv 'inasticl. kn ?/=? s8a stins An'rei al III8lea5 (lti$(l re#e ar6a'ian5 '(6l care a( (r$at ma6te ani 'e anar"ie5 'e care a( cl(tat
sl 6ro%ite $arii %e('ali (n#(ri5 'ar mi vecinii5 kn'eose3i re#ele )enceslav al Boe$iei. A3ia kn ?/=>5 kn (r$a (nor serioase e%ort(ri mi l(6te5 6reten'eniii la tron(l Un#ariei a( %ost knllt(raii 'e re6re0entant(l (nei 'inastii 'e ori#ine %rance0l Q An#evinii na6oletani Q5 an($e Carol Ro3ert 'e An7o(5 (n re#e
?
Cantac(0en(s 6. ?<.G @ontei. III5 6. 9>@89>/.
CONSTITUIREA STATELOR ROMANEnTI DE SINE SToToTOARE .< 6lin 'e a$3iiii mi 'e 6lan(ri $ari5 a'versar nek$6lcat al evol(iiilor statale ce avea( & 'incoace 'eCCar6aik. cara /om]nea&c_. Pe 6ri$(l 6lan al vieiii 6olitice eAterne a qlrii Ro$jnemti se a%& ac($ relaiiile c( Un#aria. Basara3 I stl6jnea nekn'oielnic o 6arte a 3anat(l(i 'e Severi2 kntre ?@;? miC ?/@9 n( se $eniionea0l 3ani (n#(remti kn cetatea 'e 6e $al(l D(nlri 'ar kn ?/@?5 c($ se 6reci0ea0l (lterior kntr8(n 'oc($ent re#al 'e la Carol Ro3ert B?/@; acesta 'in (r$l a instalat kn cetatea vecinl a Me"a'iei 6e Dionisie S0ecsi mi an(n Uk$6otriva 3(l#arilor5 a l(i Basara35 voievo'(l qjrii Ro$jnemti5 a re#el(i sc"is$atic G Ser3iei mi a tltarilor:?. Contra s(s6ici(nilor Q ali$entate necontenit5 kn veac(l al Fl)8lea5 'e re#alitate 'in )ise#ra' Q5 care kncerca( sl8? 6re0inte 6e voievo'(l qlrii Ro$jnemti ca 6e (n alia 'e %a6t sa( 6oteniial5 al Unecre'inciomilor: Q kn e6ocl5 era $ai ales vor3a 'e tltari 85 e&te a6roa6e cert cl Basara3 I n( a e0itat sl l(6te k$6otriva acestor #o&te& cruci`. at(ni cjn' Interesele ilrii sale o cerea(. S8ar 6(tea ca ast%el 'e acii(ni sl %i av(t loc antene 'atei 'e ? %e3r(arie ?/@<. cjn' 6a6a 'in Avi#non5 Ioan al FFII8Iea5 se a'resa voievo'(l( consl'erjn'(8? Uc(cernic 6rinci6e catolic: %princep& devotti& cat#oliat&G. Il('jn'(8kniiiativele =operaG $enite sl stjr6eascl nea$(rile necre'incioase %ad e>terminat?nei in idelium nationumG2. De ase$enea5 n(.este eAcl(sl nici 6osi3ilitatea ca5 tot at(nci Basara3 I sl %i kncercat rec(6erarea teritori(l(i 'e Ia #(rile D(nlrii5 acii(ne contin(at ml kn 'eceni(l al 6atr(lea al secol(l(i5 '(6l c($ s8a a$intit5 cjn'5 kn anii ?//<8?//? e$ir(l 'e AI'in5 U$(r 3e#5 a7(n#ea la C"ilia5 cetatea se sit(a Ula #raniia )ala"iei:5 c(n conse$na vec"ea cronicl oto$anl UDiist(rna$e:/. De viil %ranco8na6olitanl5 no(l re#e al Un#ariei5 Carol Ro3ert 'e An7o( a %ost ales la in7oncii(nile 6a6ale5 'e $arii %e('ali (n#(ri B?/=@D5 'ar5 (lterior5 o 6arte 'intre acemtiG Q ama80isa Uoli#ar"ie: Q5 n( ?8a acce6tat5 s6ri7inin'(8? 6e Otto 'e BavariaG s8a creat c stare 'e anar"ie5 care a 'lin(it 6jnl kn an(l ?/=>5 'emi Carol Ro3ert se va kncoro$ 6este alii 'oi ani5 kn ?/?=5 la Al3a Re#all. D(6l c($ s8a s(3liniat $ai s(s5 6rintre ce $ai 'e te$(t a'versari ai An#evin(l(i s8a n($lrat mi voievo'(l Transilvaniei5 La'islai. +an5 'estit(it 'e re#e a3ia kn ?/?.G acesta 'eiinea5 'e %a6t5 coroana S%. nte%an. Evi'ent5 Basara3 I s8a strl'(it sl 6ro$ove0e kn 6rinci6al o 6oliticl 'e a6lrare %ai 'e re#at(l Un#ariei5 belul &trategic de c_petenie Q 'oc($entaiia istoricl 6lstratl o 'ove'emte Q5 ne iind altul. dec]t a&igurarea e>i&tenbei de &ine &t_t_toare a c_rii /om]ne`ti. neat]rnarea &a politic_. Este kntr(cjtva sens(l 'e astl0i al noii(nii 'e in'e6en'enil Q conce6t $o'ern5 ineAistent ca atare kn ev(l $e'i(. Bineknieles5 kn ca'r(l ra6ort(rilor statale %e('ale statornicite kn E(ro6a5 cele 'intre s(0eran mi vasal aciiona( 6este tot5 incl(siv kn ceea ce kl 6rivemte 6e 'inastii (n#(ri mi ro$jni. N($ai cl 6ri$ii voia( $ai $(lt. Ast%el se a7(n#e
>
(/0(A. 6. 9?. 8 ^bidem. 6. /;89=. / -ronici turce`ti. I5 6. /K8/<.
.<9 hMPLINIRI STATALE la starea con%lict(all cvasi6er$ane$l5 o3serva3ill c"iar 'e la 'e3(t(rile si$(ltane ale celor 'o(l 'o$nii. Deoarece re#ele an#evin5 $omtenitor al (n(i re#at kntins mi etero#en5 a %ost silit sl8mi an#a7e0e %oriele $ilitare 6e $ai $(lte %ront(ri5 iar (n(l 'intre acestea $ocnise mi rl3(%nise cltre iin(t(rile sjr3emti5 o stare 'e rl03oi se ivise5 asociatl c( 'iverse re3eli(ni locale5 c"iar la 'oi ani '(6l (rcarea 6e tron5 kn ?/?@. Dar rl03oi(l c( 5ral!iA nte%an Urom al II8lea Mil(tin al Ser3iei5 cel $ai 6(ternic $onar" 'in Penins(la Balcanicl5 a 'evenit realitate kn an(l ?/?; mi a '(rat circa 'oi ani5 An#evin(l knre#istrjn' (nele s(ccese5 kntre care reoc(6area Bel#ra'(l(i mi resta(rarea aici a %ost(l(i 3anat 'e Macso sa( Macva B'atoritl acestei k$6re7(rlri 'e or'in 6olitico8#eo#ra%ic5 $omtenitl mi 'e c(cerirea oto$anl a nor'(l(i Ser3iei5 aceastl 0onl s('8slavl n( s8a knvecinat vreo'atl5 kn ev(l $e'i(5 c( qara Ro$jneasclD. S(nt 'e $eniionat mi 'e s(3liniat ast%el 'e eveni$ente 6olitico8$ilitare5 6entr( si$6l(l $otiv cj ele a( ali$entat alte stlri con%lict(ale5 c"iar kn vecinltatea qlrii Ro$jnemti5 kn %ost(l 3anat 'e Severin5 res6ectiv kn 6artea a6(seanl a acest(ia5 'eiin(tl 'e Un#aria. In'irect5 c($ vo$ ve'ea5 a %ost a$estecat acolo mi n($ele voievo'(l(i Basara3. kntr8a'evlr5 la s%jrmit(l veac(l(i 6rece'ent5 '(6l ?@;?5 'is6ar 'in 'oc($ente $enii(nile 3anilor 'e Severin5 sit(aiie care '(rea0l 6jnl kn an(l ?/@9 mi este inter6retatl 'e istorio#ra%ia ro$jnl ca o il(strare clarl a stl6jnirii as(6ra 6lriilor estice ale 3anat(l(i 'e Severin 'e cltre 'o$nii 'in Ar#em5 knce6jn' c( Ti"o$ir voievo'. Partea vesticl5 knsl5 c( cetatea Me"a'iei5 'e6in'ea5 kn contin(are5 'e re#at(l Un#ariei. N($ai cl aici5 6rin anii ?/?.8 ?/?<5 se rlsc(lase (n an($e 3an Teo'or )oItec"5 iar %i(l acest(ia5 Ioan5 oc(6ase c( %oria cetatea Me"a'iei5 re%(0jn' sl o 6re'ea re#el(i5 a%lat kn acea vre$e kn iin(t(rile ro$jnemti5 la Ti$imoara. Pjnl la (r$l5 c( a$eninilri mi c( ne#ocieri5 re#ele Carol Ro3ert a re(mit sl i$6(nl la Me"a'ia 6e o$(l sl( 'e kncre'ere5 Dionisie S0ecsi5 cel atjt 'e a$estecat5 (lterior5 kn 'ra$aticele eveni$ente 'in qara Ro$jneasclG $ai $(lt5 Dionisie5 care 'eiinea mi %(nciiile 'e castelan la -'ioara5 era rls6lltit 'e re#e5 la ?K $artie ?/@@5 kntre altele5 6entr( %a6tele 'e vite7ie 'ove'ite kn rl03oi(l 6(rtat k$6otriva l(i UUrom5 rl6osat(l re#e sc"is$atic al Rasciei: %'ro&iu& Buondam re>&ci&maticu&/a&cieG. N($ai cl 6este ma6te ani5 cjn' acelami Dionisie S0ecsi5 'e 'ata aceasta avjn' 're#ltoria 'e $are stolnic %magi&ter dapi erorumG. allt(ri 'e aliii o3iinea (n 6rivile#i(5 la @< $artie ?/@;5 kn 'oc($ent(l
res6ectiv se 6reci0a s(3strat(l real al instit(tirii 're#ltor(l(i re#al la Me"a'ia5 clci re#ele arlta2 Uni5 kn s%jrmit5 cjn' l8a$ 6(s 6e acest $a#istr( Dionisie ... O$ak $aro 6este cetatea noastrl n($itl Me"a'ia5 a%latl Ia $ar#ine5 6entr( a sta k$6otriva 3(l#arilor5 a l(i Basara35 voievo'(l qlrii Ro$jnemti5 a re#el(i sc"is$atic al Ser3iei mi a tltarilor ... el5 c( #ri7a 6rice6erii sale o3imn(ite ...: =,ltima. Buodcum no& ip&um magi&trum (ioni&ium ... in ca&tro no&tro 4ogmC#ald vocato. in con inio e>i&tente. contra Bulgaro&. Bazarab. ivoCuodam 6ran&alpimnn. regem /a&cie &ci&maticum. Cmo et 6artaro&... con&titui&&emu&...G. ConteAt(l relaiiilor 6olitice 'intre An#evin mi Basara3 I5 era 'e 3(nl sea$l5 eA6lo0iv la 'ata acest(i (lti$ 'oc($ent se$nalat5 'ar 6jnl a se a7(n#e la rl03oi s8 a( $ai 6etrec(t cjteva eveni$ente i$6ortante5 iar acestea kntlresc concl(0ia CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .<. cl kncl 'in anii ?/?.*?/?;8?/@?*?/@@5 kn oc"ii re#el(i An#evin5 Basara3 I era socotii (n ina$ic 6rinci6al. UPro3le$a Me"a'iei: 6re%i#(raN in'isc(ta3il5 6ro3le$a Severin(l( mi c"iar a kntre#ii qlri Ro$jnemti. 1Un ti$65 ca o'inioarl kn ca0(l voievo'(l(i Litovoi5 re#ele Un#ariei va %i 6ro%era a$eninilri5 va %i rec(rs la 6resi(niG Basara3 era socotit in%i'el %ail 'e coroana (n#arG Q alt%el n( s8ar eA6lica $ls(rile l(ate 'e re#e la Me"a'ia. Dar5 cert5 s8a rec(rs mi Ia tratative 6rin soliile (n(i an($e Martin5 co$ite 'e Slla75 care ca6ltl 3r(sc (n rol 6roe$inen kn relaiiile 6olitice c( voievo'(l qlrii Ro$jnemti. Reiese aceasta 'in 'i6lo$a 'in @K i(lie ?/@95 6rin care cel $eniionat era rls6lltit 6entr( %el(rite $erite5 kntre altele5 6entr( i %i 6artici6at5 allt(ri 'e re#e5 kn oaste5 la rec(6erarea cetliii Me"a'iaG $ai c( sea$l5 knsl corniiele Martin 6(rtase solii Ukn $ai $(lte rjn'(ri5 la Basara35 voievo'(l nostr( al qlri Ro$jnemti5 (n'e mi8a kn'e6linit sl(73a soliei sale kn c"i6 cre'incios mi vre'nic 'e la('lC =itein in de erendo plurib>t& vicibu& no&tra& #gacione& ad Bazarab. ?oCtiodam no&tmn. 6ran&alpimnn. ubi &ue legacioni& o icium...ad#nplevitG1. Acesta este mi i0vor(l care5 ce. 'intji la scara ti$6(l(i5 kl $eniionea0l 6e Basara3 I ca voievo' al qlrii Ro$jnemti5 iar 6e 'e altl 6arte5 .tot 6ri$(l care kl aratl 6e 'o$n(l 'in Ar#em ca vasal =no&trumG al I(i Carol Ro3ert. Realitate aevea sa( knc"i6(itl5 %a6t este cl soliile l(i Martin a( %ost $ai $(lte5 ama'ai a$ 6(tea a'$ite cl ama8 0is(l Uco$6ro$is: 6olitic 'in 6rea7$a an(l(i ?/@9 a %ost reali0ai c( 'i%ic(ltateG strate#iile celor 'o(l 6lrii i$6licate n( era( kntr( tot(l concilia3ile. Un alt l(cr( $ai este 'e s(3liniat2 Severin(l era at(nci kn $jinile voievo'(l(i ro$jn. De alt%el5 kn re#at mi kn Transilvania eAista( mi se $ani%esta( ca atare %orie 6olitice mi 're#ltori care 6rivea( c( ostilitate orice cale 'e kniele#ere c( voievo'(l qlrii Ro$jnemti Bmi 6rintre acemtia5 kn a%arl 'e a$intit(l Dionisie5 se n($lra c"iar voievo'(l Transilvaniei5 To$a S0ecsenIiD5 cele care $arca(5 'i$6otrivl5 o oarecare si$6atie 6entr( voievo'(l $(ntean5 %iin' c( tot(l %irave. Se$ni%icativ5 kn aceastl (lti$l 6rivinil5 este (n act al ca6itl(l(i 'e Titel5 'in ?> i(nie ?/@.2 nte%an5 %i(l co$itel(i c($an Para3("5 %(sese 6(r mi si$6l( 'en(niat cl U?8a 6one#rit 6e 'o$n(l nostr( Carol5 'in $ila I(i D($ne0e( il(str(l re#e al Un#ariei5 mi ?8a 6reasllvit =conlauda&&etG 6e Basara3 transal6in(l5 necre'incios al s%intei coroane =&ancte regie coroni& in idelemG.... O0icjn'_ cl 6(terea 'o$n(l(i nostr( re#ele n( 6oate kntr( ni$ic sl stea k$6otrivl mi sl se co$6are c( 6(terea l(i Basara3:@. C"iar 'acl 'oc($ent(l citat n( 6rovine 'in cancelaria re#all5 $esa7(l sl( ostil Ia a'resa l(i Basara3 iese kn evi'enil5 Ia a6roa6e (n an '(6l $eniionarea soliilor co$itel(i Martin. )oievo'(l qlrii Ro$jnemti #lsise (n 6rile7 sa( $ai $(lte 'e a8mi 6ro$ova 6ro6ria8i 6oliticl. El re'evenise (n ^n ideli&. E6iso'(l 6asa#er 'in ?/@< Q este vor3a 'e scrisoarea 6a6all5 'e %a6t o circ(larl Q 5 ca mi alte 'es%lm(rlri 6e care knsl n( le c(noamte$5 6en(ria 'oc($entarl %orijn'(8ne sl a7(n#e$ iarlmi Ia $o$ent(l ?/@;5 6er$it i6ote0a cl 'oar kn cinci8mase ani relaiiile 1 (/0(.l.p. /K8/<. 8 Ibidem. 6. /<8/>. .<K hMPLINIRI STATALE c( re#at(l Un#ariei se 'eterioraserl kntr8atjt5 kncjt n( $ai rl$jnea 'ecjt calea ar$elor. Aceasta knsl a %ost aleasl 'e re#ele an#evin5 eA6licjn'(8se $otivele care a( con'(s la o ase$enea sol(iieG kn vara an(l(i ?/@; Carol Ro3ert 'e0vll(ia sens(l (nei $ls(ri l(ate5 c( a6roa6e (n 'eceni( kn (r$l5 la Me"a'ka5 cjn' '(m$anii 6oteniiali ai re#at(l(i era( aceiami5 c( 'eose3irea cl ac($5 kn re#at(l Ser3iei5 'o$nea %i(l l(i Mil(tin5 nte%an Urom al IlI8lea Decansl'. De ase$enea5 e6iso'ic rl$jne mi $o$ent(l )el3(7' B@> i(lie ?//=D2 6artici6area oastei 'e a7(tor tri$isl 'e Basara3 I kn rl03oi(l iar(l(i 3(l#ar Mi"ail nim$an c( 5ral!u\ nte%an Urom al IlI8lea5 6ri$(l 6ier0jn'(8mi viaia?5 aratl5 6e 'e o 6arte5 'is6oni3ilitliile $ilitare ale voievo'(l(i kn 6ra#(l $arii con%r(ntlri c( re#ele an#evin5 iar5 6e 'e alta5 anver#(ra (nei 6a#ini kn istorio#ra%ie5 e 're6t $(lt $ai tar'ivl@. Ca$6ania k$6otriva qlrii Ro$jnemti este evocatl 'e cjteva cate#orii 'e i0voare2 acte 'e cancelarie ale re#alitliii (n#are5 strict conte$6orane c( eveni$entele Be$ise knce6jn' c( an(l ?//?D sa( acte 'e a'everire ale (nor ca6itl(ri Bca0(l cel(i 'in Al3a I(lia5 ori al cel(i 'in $lnlstirea S0e&s0ar'5 kn ?//?DG o6ere narative5 este ca0(l contin(ator(l(i5 'in ?//= la cronica l(i Petr( 'e D(is3(r#5 'ar $ai ales 'e UCronica 6ictatl 'e la )iena:5 re'actatl c( 'ecenii $ai tjr0i(5 s(3 L('ovic I5 s(rsele (n#are %iin' 6rel(ate5 $ai eAact s6(s5 6rel(crate 'e (nele cronici #er$ane. kn le#lt(rl c( cre'i3ilitatea i0voarelor a$intite mi5 kn'eose3i5 a actelor 'e cancelarie (n#are5 este 'e 6reci0at cl acestea 'in (r$l eA6ri$l 6(nct(l 'e ve'ere al re#alitliii an#evkneG ele se 'ove'esc5 kn ra6t5 versi(ni ticl(ite '(6l
k$6re7(rlri 'e 3ene%iciarii sa( 'e 'estinatarii actelor. Ast%el 'e versi(ni as(6ra acelorami eveni$ente kncerca(5 kn c"i6 'i%erit5 sl 7(sti%ice sco6(rile interveniiei re#el(i kn qara Ro$jneascl mi5 $ai c( sea$l5 3inec(nosc(t(l 'e0astr( %inal5 #re( 'e s(6ortat 'e tr(%am(l An#evin mi 'e ant(ra7(l sl( rl03oinic. De $eniionat5 tot(mi5 cl 6lls$(irile re#ale mi8a( %lc(t loc a6roa6e si$(ltan. De 6il'l5 6ri$a versi(ne era 'e (0 eAtern mi a%ll$ 'es6re ea 'in rls6(ns(l 6a6ei Ioan al FFII B. a(#(st ?//?D. Re#ele vor3ea 'e o eA6e'iiie k$6otriva tltarilor Bsic 4D5 care ar %i %ost victorioasl5 'ar o c(rsl $imeleascl ki %(sese "lrl0itl la kntoarcere Iproditori# ... in regi!e&&u in&idii&G3. Alte versi(ni s(nt knsl 'e (0 intern2 (na Q a 'o(a kn or'inea 6lls$(irii Q kncerca sl 6re0inte eA6e'iiia re#all ca 6e o si$6ll U6li$3are 6amnicl: 6rin qara Ro$jneascl5 re#ele %iin' knsoiit 'e o $icl escortl5 Uc(rsa:5 la kntoarcere5 %iin' 'oar s(#eratl Bversi(ne re#lsitl kn'eose3i kn actele c( %or$(le 'e 6ecetl(ire c( al treilea si#ili( re#al5 'eoarece al 'oilea si#ili( %(sese 6ier'(t c"iar kn iara l(i Basara3D9. Ar $ai eAista o a treia versi(ne5 6oate cea $ai interesantl5 clci ea se a'resa c"iar 6artici6aniilor la inva0ie5 ama'ar veteranilorG acemtia 'in (r$l c(nosc(serl sco6(rile mi 'es%lm(rarea eA6e'iiiei5 'eci n(
? @
!re#oras5 c'. Bonn5 I5 ?>@;5 6. /;?5 /;9. -ronica /agit&ino lunii /e&tri. kn 9onumenta "pe-âulin ad 0i&toriam "lavornm 9eridionalium @.5 Za#re35 ?>;/5 6. ??@5 ??>.
(/0(.lp. 44!48. 9 Ibidem. 6. 4T.
CONSTITUIREA STATELOR ROMANEnTI DE SINE SToToTOARE .<G 6(tea( %i a$l#iii 'e re#ele silit5 (lterior5 sl le con%ir$e 6rivile#ii mi sl Ie rec(noascl $eritele kn 6o%i'a kn%rjn#erii s(%erite?. Insolitl5 'ar 'eose3it 'e i$6ortantl 6entr( istoria ro$jnilor5 se 'ove'emte k$6re7( rlrea cl toc$ai 'oi veterani ai ca$6aniei 'in ?//= Q Pavel 'e Na#I$arton5 7('ele cetlii re#ale5 mi %ratele sl(G La(renii(5 castelan 'e Pjncota mi co$ite 'e Zaran' Q 'evin mi e 3ene%iciarii rls6lliii 'in 6artea re#el(i Carol Ro3ert. N($ai cl s8a ivit at(nci (n ca0 'O eAce6iie2 cei 'oi kl r(#aserl 6e re#e sl 6or(nceascl transcrierea a cinci scrisori86atent% =litterepatente&. kn 'i6lo$atica vre$iiD kn (na sin#(rl5 6rivile#iall =littere privilegiateiG con%ir$atl 'e re#e5 ceea ce se mk knc(viiniea0lG n( se vor3ea5 knsl5 kn 6atentele res6ective 'e o inva0ie mi 'e o 6artici6are a celor 'oi la l(6te Bscrisorile5 'atjn' 'in l(nile i(nie8a(#(s2 ?//@5 6rivea( 6ro3le$e 'e stl6jnire mi 'e a'$inistrare a (nor 6ro6rietlii 'in A(striaD iar eAce6iia5 'in (n#"i(l 'i6lo$aticii (n#are5 consta c"iar kn %a6t(l cl 6arc(rsa 6atentj8 6rivile#i( a %ost sc(rtat at(nci c( ani 'e 0ile@. Pe sc(rt5 re#ele kn#l'(ise o a3atere 'e la r(tina e$isi(nilor 'e acte 6rkvile#iale5 a6reciin' $eritele celor 'oi mi5 'esi#(r5 ale 're#ltor(l(i 'e at(nci5 Pavel5 7('e al c(riii re#ale. Dar 6rivile#i(l 6lstrat mi 'atat la @K noie$3rie ?//@58kntlrit c( al treilea si#ili(5 coniine5 6e ljn#l transcrierea eAactl a celoi cinci 6atente5 (n 6asa7 'e knc"eiere2 UNoi5 ama'ar ... ne8a$ a'(s a$inte 'e strll(citele 'ove0i 'e cre'inil mi 'e aleasa vre'nicie a sl(73elor5 6e care n($it(l co$ite Pavel5 7('ele c(riii noastre5 mi $a#istr(l La(renii(5 co$ite 'e Zaran'5 %iii l(i Si$ion5 ni le8a( %lc(t ... kn 'eose3itele noastre rl03oaie5 mi norocoase mi nenorocoase =pro&peri& et adver&i&G mi $ai ales at(nci cjn'5 6ornin' oastea noastrl strjnsl 6rin 6or(ncl re#eascl =regio edicto conv)cat?nG. a$ a7(ns kn nimte iin(t(ri 'e $ar#ine ale re#at(l(i nostr(5 ce era( iin(te 6e ne're6t kn qara Ro$jneascl 'e cltre Basara35 sc"is$atic(l5 %i(l l(i Ti"o$ir5 s6re $area noastrj nesocotire mi a s%intei coroane5 acest Basara35 necre'incios(l nostr( ro$jn...: %BueiN$ terra 6ran&alpina. per Bazarab. ilium 6#ocomerii. &amiaticum. in no&trum et&acre corone non modiatm derogamen detinebantiir. adi&&emii&. idem Bazarab. in ideli& Elacu& no&ter...G3. Acest act86rivkle#i( este mi (n re0(ltat al "a0ar'(l(i kn istorie2 'acl Pavel mi La(renii( s8ar %i $(li($it c( scrisorile lor 6atente5 6oate cl nici astl0i n( a$ %i a%lat 'e (nica $enii(ne 'oc($entarl a tatll(i l(i Basara3 I5 Ti"o$irG $ai tjr0i(5 a$ln(nte 6rivin' inva0ia kn qara Ro$jneascl s8a( 6ier'(t 'in $e$orie5 recla$jn' reconstit(iri 6e 3a0a (nor $lrt(rii95 'ar at(nci5 kn ?//@5 6reiios(l 'etali( istoric era c(6rins kn consternarea #enerall 6rovocatl 'e o kn%rjn#ere. Sl (r$lri$5 ama'ar5 trase(l inva0iei an#evine. Con%or$ 6roce'(rii5 re#ele Carol Ro3ert kmi $o3ili0ase oastea5 c( certit('ine kn Banat5 6osi3il la Ti$imoara sa( la Me"a'ia5 $ai a6roa6e 'e iinta i$e'iatl5 care era cetatea Severin(l(i. kntr8a'evlr5 6otrivit UCronicii 6ictate:5 are loc oc(6area Severin(l(i5 kn
? @
^bidem. 6. .@8.9. (I/ Introducere. II5 6. @@>5 @/?8@/.. 3 (/0 (. l. p. 4P!82. 9 (/0 -. FI5 6. <;.
.<> hMPLINIRI STATALE se6te$3rie ?//= =7eurim etca&tmm ip&iit&G. acolo %iin' instalat ca 3an cel 'e7a a$intit5 Dionisie S0ecsi. Tot(l s8a 6etrec(t %lrl l(6teG i0vor(l tjr0i(5 'i$6otrivl5 6lasea0l kn conteAt severinean e6iso'(l5 n( kntr( toate veri'ic5 'es6re 6res(6(sa o%ertl 'e 6ace a l(i Basara35 incl(siv 6reci0area i$ensei s($e ce s8ar %i c(venit re#el(i ca U'es6l#(3ire:5 acesta 'in (r$l re%(0jn' c( s(6er3ie5 kn 6o%i'a s%at(l(i (n(i no3il 'in s(ita sa?. Este lesne 'e knieles5 c($ s8a mi s(#erat kn istorio#ra%ie5 e6iso'(l $eniionat 'e i0vor(l tjr0i( Q 'atat cltre ?/<? Q era (n eco(5 co$6ensatori(5 kn societatea (n#arl 'in ti$6(l l(i L('ovic I5 cjn' kncl n( se (itase 'e catastro%ala kn%rjn#ere s(%eritl 'e Carol Ro3ert kn qara Ro$jneascl. knc(ra7at 'e (m(rinia c( care a 6ltr(ns 6e la Severin5 'ar mi s%lt(it an($e 'e 6ro$otorii 6oliticii U'(re: %ail 'e Basara3 voievo' Q (n(l 'in ei era To$a S0ecsenIi5 voievo'(l Transilvaniei Q5 re#ele Un#ariei se avent(rea0l
cltre ini$a stl6jnirii l(i Basara35 Ar#em(lG sa(5 'acl este 'e acce6tat e6iso'(l severinean a3ia a$intit5 An#evin(l voia sl8mk s$(l#l a'versar(l 'in asc(n0im(l sl(5 'in 3jrlo# %tatibidumG2. N( se c(noamte5 nici $lcar c( a6roAi$aiie5 trase(l (r$at 'e oastea re#all kn interior(l Olteniei5 'ar 6(te$ 3ln(i cl s(veran(l an#evin a 6ltr(ns 'e8a l(n#(l iin(t(l(i s(3car6atic5 6osi3il 6rin c(loar(l 'e6resionar Tis$ana Q Tjr#( -i( Q Hore0(5 iar a6oi5 6rin )jlcea mi 6este Olt5 'irect la Ar#em. Alt$interi5 a$lrlci(nea %inal(l(i mi8a 6(s 6ecetea mi 6e naraiia tjr0ie a UCronicii 6ictate:2 strl3aterea ilrii este eA6e'iatl 'oar kn trei rjn'(ri Boastea re#all strl3lt(se o Uiarl nec(nosc(tl5 kntre $(nii mi 'eal(ri c( 6l'(ri:5 iar toii5 oa$eni mi cai5 knce6(serl sl s(%ere 'e %oa$eDG la %el5 mi actele 'e cancelarie c( si$6le $enii(ni2 acce&&i&&emii&. vi&ita&&emit&. perambtda&&emurK kn cele 'in (r$l5 eAten(atl5 mi5 'esi#(r5 6er$anent "lri(itl 'e oa$enii l(i Basara3 I5 oastea l(i Carol Ro3ert a7(n#e kn %aia Ar#em(l(i mi acolo kmi or#ani0ea0l ta3lra. Un interesant 'oc($ent 'e $ai tjr0i( Q 'i6lo$a 'in /= i(nie ?/9< 6entr( nte%an Lac&%i5 'atl 'e L('ovic I 'e An7o( 1Q 6reci0ea0l li$6e'e2 U6e cjn' 6o$enit(l tatl al nostr( ... mi8a ame0at ta3lra kn %aia cetliii Ar#em %ante ca&tram ArgCa& ca&tra metatii& iii&&etG. acelami nte%an5 ac($ voievo' Oak Transilvaniei5 at(nci Okn ?//=_ %iin' $are co$is mi co$an'ant al omtirii tatll(i nostr( ...5 6rin0jn' mase 'intre necre'inciomii sc"is$atici5 care i8a( a'(s tatll(i nostr(5 iar 6e cei $ai $(lii 'intre acemtia i8a (cisC:. Un alt 'oc($ent5 $ai a6ro6iat kn ti$6 'e eveni$ente Q 'i6lo$a 6entr( %raiii T"ata$er5 vicecancelar(l5 mi Ba&o5 'in ?K noie$3rie ?//K Q ne kn%liimea0l cjte ceva 'in 'e'es(3t(rile 'es%lm(rlrii eA6e'iiiei re#ale. kncr8a'evlr5 Ba&o se a%la kn ?//= kn sl(73a voievo'(l(i To$a mi5 'in 6or(nca (lti$(l(i5 se aratl kn 'i6lo$l5 el Us8a #rl3it '(6l noi mi '(6l stl6jn(l sl(5 c( 6(iini oa$eni5 kn nimte solii mi tre3(ri tainice Ipo&t no& et ipmm dominum &iium. in ocadti& legationibu& ... properavitG. a6lrjn'(8se 'e '(m$ani mi 'e 6ri$e7'ia $oriii 6rin isc(sinia sa Isteail mi $jnt(in'(8se 6rintr8(n noroc mi o kntj$6lare
?
"cript. rer. 0ung. I5 6. 9;<89;>. ! Ibidem. 3 (/0(.l.p.4T. Ibidem. 6. K.8KK.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE . vre'nicl 'e $irare5 mi ne8a a7(ns toc$ai s(3 cetatea Ar#em %et recte &ub ca&tra ArgCa& G adi?i>itG. (n'e noi mi kntrea#a noastrl oaste a$ rl$as (i$iii 'e sosirea l(i neamte6tatG el 6ier0jn'(8mi (n oc"i kntr8o knclierare?. Acii(nea l(i Ba&o5 inter6retatl 'i%erit istorio#ra%ie Q el ar %i rl$as kn (r$a omtirii re#ale5 c( $isi(nea 'e a l(a contact c( a'versG al l(i Basara3 sa( c( samii 'in Cj$6(l(n#Q5 6are5 $ai 'e#ra3l5 o si$6ll inc(rsi( 'e Usa3ota7: mi 'e 'istr(#ere5 kn're6tatl5 c( 6ro3a3ilitate5 k$6otriva reme'iniei l(i Basar mi a (nei 6lrii 'in vec"ea ame0are 'e 6e Ar#em5 c($ 6ro3ea0l (r$ele 'e incen'i( 'e6ista ar"eolo#ic. Cert este cl ta3lra re#all era instalatl kn %aia reme'iniei a$intite5 'incolo i rj(l Ar#em5 6e $al(l 're6tG 'e acolo a( mi 6ornit %irele 'e0astr(l(i care a (r$at. Circ($staniele5 in'isc(ta3il5 'eveniserl 'e%avora3ile re#el(i mi oastei sale5 ast%el sol(iia (nei k$6lclri c( Basara3 era $ai $(lt 'ecjt necesarl. Este vor3a c"iar 'e 6ac convenitl la Ar#em B'emi n( ave$ vre(n in'ici( 'oc($entar kn acest sens5 conteAt(l kns s(#erat $ai s(s5 6er$ite aceastl a%ir$aiieDG o U6ace %liarnicl:5 ast%el 6rocla$a re#ele $ tjr0i( %&ub ictepaci& a&titcin. ?//@D5 knvin(in'(8? 6e Basara3@. UCronica 6ictatl 'e )kena:5 kn sc"i$35 vor3emte 'e (n ar$istiii(2 UDe aceea5 s8a or'onat o k$6lcare c( Basara I)iio acto trenga ordinat_ cum BazaradGH. voievo'(l ro$jn in'icjn'(8i An#evin(li (n U'r($ 're6t %iter rectumGH. evi'ent kn sens(l (n(ia 'irect mi $ai sc(rt cltre re#a Bineknieles5 UCronica 6ictatl: $onta mi %icii(nea (nei Us(6(neri: 'in no( a l(i Basara rail 'e re#e/. k$6re7(rlri5 kn 6arte s(#erate Q c($ ar %i rai'(l as(6ra reme'iniei mi a oram(l(i Q sa( alte 6rovoclri as(6ra clrora i0voarele tac Q oric($5 altceva 'ecjt 6retinsa U6er%i'ie a l(i Basara3 I Q a( 'eter$inat ri6osta 0'ro3itoare a acest(ia 'in (r$l. Era5 kntr8(. %el5 mi 6revi0i3il ca voievo'(l ro$jn mi oastea sa5 kntrea#a iarl atacatl5 sl se rl03(ne. Ia acest l(cr( s8a kntj$6lat c"iar 6e acel iter rectitm 'e kntoarcere5 6reslrat5 knsj5 'in vre$e c( ca6cane B%orti%icaiii 6asa#ere2 indagine&G 'e cltre Basara39 . L(6tele s8a( 'es%lm(rat 'e vineri ; 6jnl l(ni ?@ noie$3rie ?//= % eria &e>ta beai 9artini etpo&t in &eBuenti J eria &ecundaXG. c($ 6reci0a UCronica 6ictatl:.G 'oar (n sin#( act 'e cancelarie 6reci0a 0i(a (lti$l a con%r(ntlrii %inale Q l(ni = eria &ecunda B?@ noie$3rie ?//=D. De0astr(l oastei 'e inva0ie a %ost co$6let Q in%or$aiiile i0voarelo. mi5 'e 'ata aceasta5 ale UCronicii 6ictate: %iin' c( tot(l 6la(0i3ileG n($eroase a( %os ca6t(rile 'e tot %el(l intrate kn $jna l(i Basara3 mi a omtenilor sli. kn vjltoarea l(6tei re#ele a3ia a 6(t(t scl6a c( %(#a5 travestit kn "ainele (n(i cre'incios al sl(. Miniat(rile care knsoiesc teAt(l 'in UCronica 6ictatl:5 c"iar %ante0iste5 re'a( cel 6(iin at$os%era crjncenei con%r(ntlri5 co$6ilator(l voin' sl %or$(le0e mi (nele critici $orali0atoare5 'ar naraiia se c(r$l 3r(sc2 kn%rjnt5 Carol Ro3ert se kntoarce la )ise#ra'K.
? @
Ibidem. 6. .>. Ibidem. 6. 4T. 3 "cript. rer. 0ung.. I5 6. 9;>. 4 (/0(A.p. 4T. 83!84. 8T. . "cript. rer. 0ung.. I5 6. 4PP. ; Ibidem. 6. 9;;8.==.
.>=
hMPLINIRI STATALE )re'nic 'e cre0are este5 kn s%jrmit5 mi acel i0vor #er$an re6re0entat 'e a'aos(l conte$6oran la -ronica terre +nt&&iae a l(i Petr( 'e D(is3(r#G re%erin'(8se la rl03oi(l i03(cnit kn ?/@< kntre cavalerii te(toni5 Bran'en3(r# mi Boe$ia5 'e o 6arte5 mi Polonia a7(tatl 'e Un#aria Q Carol Ro3ert %iin' #inerele l(i Yka'is%aZ I Lo&iete& Q5 6e 'e alta5 cronicar(l te(ton 7(3ila la vestea kn%rjn#erii kn qara Ro$jneascl a An#evin(l(i5 vl0jn' kn aceasta o 6e'ea6sl 'ivinl B6asa7(l res6ectiv %iin' c"iar intit(lat2 (e vindicta (ominiG1 'e reiin(t5 kn'eose3i5 in%or$aiia 'es6re o a$3(sca'l kn care a cl0(t oastea (n#arl5 res6ectiv kntinarea co6acilor (nei 6l'(ri 'e cltre ilranii %ru&ticiG loc(l(i?. O 6ro3le$l Q n( %lrl i$6ortanil Q este cea 'e or'in strict #eo#ra%ic mi 6rivemte locali0area 3ltlliei 'intre oastea l(i Basara3 I mi aceea a re#el(i Carol Ro3ert. Istorio#ra%ia ro$jneascl este k$6lriitl5 kn %(nciie 'e inter6retarea ter$en(l(i ca&trum kn le#lt(rl c( to6oni$(l Ar#em2 acesta n( s8ar 6otrivi $o'estei ame0lri o$oni$e mi nici C(riii B)ec"iD a l(i Basara35 care n( va %i %ost kntlritl c( %orti%icaiii. M(lte 6lreri5 kn consecinil5 s8a( kn're6tat cltre cetatea Poienari5 'e 6e Ar#em(l S(6erior5 kn 7(r(l clreia s8ar %i 'at 3ltllia5 kn %ine5 kn 0ilele noastre s8a e$is mi 6lrerea cl loc(l 3ltlliei5 6e acel U'r($ 're6t: 'e kntoarcere n( ar %i alt(l 'ecjt tot kn Severin2 Carol Ro3ert ar %i revenit kn re#at5 (r$jn' 'r($(l iniiial 'e inva0ie B'e alt%el5 kn s6ri7in5 se a%ir$l cl 6jnl a a7(n#e la )ise#ra'5 re#ele Carol Ro3ert ar %i 6o6osit la Ti$imoaraD5 invocjn'(8se in%or$aiia co$6ilaiiei l(i Ioan T"(roc0i. kn #eneral5 kn istorio#ra%ia noastrl s8a kncetlienit ca loc 'e 3ltllie to6oni$(l UPosa'a: Bsa( ULa Posa'a:D5 'oc($entat $ai tjr0i(5 kn ti$6(l l(6telor 'intre Si#is$(n' 'e L(Ae$3(r# mi )la' I B?/;.D kn vest5 kn M(niii Cernei@. Un ast%el 'e to6oni$ n( eAistl 'oc($entat kn 6lriile Ar#em(l(i mi n( are vreo le#lt(rl c( eveni$entele 'in ?//=. kntr8a'evlr5 c"iar nere0olvatl5 'e0le#area 6ro3le$ei 6re0intl5 tot(mi5 (n 6(nct 'e 6lecare cert2 'r($(l 'e kntoarcere al re#el(i Carol Ro3ert5 in'icat 'e voievo'(l ro$jn Q o3li#atori(5 'esi#(r Q tre3(ie 6rivit kn %(nciie 'e 6o0iiia #eo#ra%icl a Ar#em(l(i voievo'al5 a ca6italei l(i Basara3 IG $ai $(lt5 acel 'r($ 'e kntoarcere tre3(ia sl %ie mi cel $ai sc(rt. Or5 6la(0i3ill este mi rl$jne tot i6ote0a vec"ii istorio#ra%ii ro$jnemti2 acel 'r($ trecea 6rin Lovimtea mi vi0a5 cert5 Transilvania5 res6ectiv Si3i(l. De aceea5 se i$6(ne acce6tarea itinerar(l(i 'e kntoarcere Q 'e la ca&trum ArgCa& 6rin Ti#veni Q Sjlltr(c Q Titemti Q Cjineni Q T(rn( Rom( mi $ai 'e6arte. Pe acest trase( s8a 'es%lm(rat5 ti$6 'e 6atr( 0ile5 $e$ora3ila con%r(ntare ar$atl 'in ?//=. Un'e an($e Q o s6(ne c"iar re#ele5 kn c(nosc(ta8i $anierl eva0ivl2 el %(sese lovit Ia %r(ntariile qlrii Ro$jnemti5 $ai eAact2 Umi la iemirea noastrl 'e acolo: %in e>ituBue no&tro abindeG B@ mi @@ noie$3rie ?//@DG Ula iemirea noastrl 'in aceeami Oiarj_: %in e>itit no&tru de eadem teiramG B@. noie$3rie ?///D/8 Ca i6ote0l 'e #eo#ra%ie istoricl5 veri%ica3ill kn teren5 este 6osi3il ca loc 'e 3ltllie
?
"criptore& remin +ru&&5artim. I5 Lei60i#5 ?>K?5 6. @?>8@?;. 2( l(.l.p. ?... / ^bidem. 6. 9<89>.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .? sl %k %ost $icro0ona Boimoara Q Cjineni 'in Lovimtea. Ca$ Ula 'o(l 0ile 'e Si3i(: cre'ea mi cllltor(l 6olon Macie7 StrI&oZs&i la ?.<9?. Conseciniele 3ir(iniei l(i Basara3 I as(6ra oastei 'e inva0ie a l(i Carol Ro3ert Un#ariei a( %ost i$e'iate mi5 $ai c( sea$l5 '(ra3ile. knainte 'e toate5 s8a vl'it %a6t cl no(l stat a6lr(t kntre Car6aii mi D(nlre a re0istat $arii kncerclri 'in ?//=5 el n( s nlr(it Q c($ 6oate s6era re#ele an#evin. Era vor3a5 ama'ar5 'e o trlinicie ll(ntricl. I 'e altl 6arte5 a 'evenit li$6e'e Q mi 'oc($entaiia istoricl o con%ir$l Q cl qai Ro$jneascl a cl6ltat5 6rin 3ir(inia I(i Basara3 I5 o nou_ identitate i&toric_. `t anttm peplan politic&ud!e&teuropeanL pe c]mpulde lupt_ din P!12noiembrie 133Za o&t con& inbii e>i&tenba &a de &ine &t_t_toare. Se$ni%icaiia sa( eA6resia $a7orl a acest(i no( stat(t al ilr ml5 $ai ales5 al voievo'(l(i 'in %r(ntea ei constl toc$ai kn 6rinci6al(l atri3(t a%krr$ 6rin ri'(l voievo'al2 Usin#(r srl6jnitor: %&amoderzavnCi1 au6E<parii$pG. mi $ai a6oi 'o$ mi $are voievo'. Un ast%el 'e titl(5 rec(nosc(t voievo0ilor 'in Ar#em Q mi n( atri3(i 'e cineva 'in eAterior Q5 kmi tra#e o3jrmia 'in victoria l(i Basara3 I 'e 6e cj$6(l 'e l(6ii Lesne 'e knieles5 kn%rjntl5 re#alitatea an#evinl n( a rec(nosc(t acest titl( voievo'al ro$a nesc mi nici no(aCi'entktate istoricl a qlrii Ro$jnemti5 'ar va trece $ai 3ine 'e o #eneraii 6jnl ce5 tot ea5 va kncerca s(6(nerea Uilrii transal6ine:5 em(jn' ì 'e aceastl 'atl. 4G kn s%jrmit5 c(cerirea eAisteniei sale 'e sine stltltoare a re6re0entat 6entr( qarG Ro$jneascl (n 6(nct soli' 'e 6ornire s6re o e6ocl 'e consoli'are5 kn toate5 'e a%ir$lri 'e6linl 6e scena 6oliticl a s('8est(l(i e(ro6ean. N( kntj$6lltor5 c($ a( 'e$onstra cercetlrile ar"eolo#ice5 centr(l voievo'al 'e la Ar#em5 $omtenit 'e Basara3 I 'e la knaintami ca6ltl o no(l kn%liimare kn 7(r(l an(l(i ?/9=5 voievo'(l 6lstrjn'5 tot(mi5 vec"i(l locaG 'e c(lt constr(it la knce6(t(l veac(l(i al FlII8Iea. De ase$enea5 se 6are cl '(6l 'is6ariiia l(i Carol Ro3ert B?/9@D5 Basara3 I I8a asociat la tron 6e %i(l sl( Nicolae AleAan'r(5 care a %ost 'ese$nat sl se oc(6e $ai kn'ea6roa6e 'e relaiiile c( Un#aria. S8 ar eA6lica5 ast%el5 'e ce 6a6a Cle$ent al )l8lea kl a$intemte 6e Uno3il(l 3lr3at: AleAan'r( al l(i Basara3 %Ale>andro Ba&&aratiG kn scrisoarea a'resatl l(i L('ovic I B< octo$3rie ?/9.D@. Tot(mi5 rl$jne 'e veri%icat o6inia 6otrivit clreia Basara3 ar %i tri$is 6e AleAan'r( la L('ovic I5 6rin ?/9/ sa( ?/995 c( sco6(l 'e a 6(ne 3a0ele (nei cola3orlri k$6otriva tltarilor. Cronicar(l Ioan 'e Tjrnave5 care $ai a%ir$l cl tjnlr(l voievo' s8ar %i Uknc"inat: re#el(i5 con%(n'l5 'e 3(nl sea$l5 eveni$ente 6etrec(te ceva $ai tjr0i(5 '(6l (rcarea sa 6e tron(l 'in Ar#em.
C( toate acestea5 rol(l l(i Nicolae AleAan'r(5 ca asociat Ia 'o$nie5 este relativ li$6e'e kn%liimat c"iar 'e 'oc($entele re#ale5 mi an($e kn le#lt(rl c( eveni$ente care a( av(t loc i$e'iat '(6l ?/9.5 'eci c"iar kn ti$6(l vieiii I(i Basara3 I. Ast%el5 6oate %i invocatl o 'i6lo$l re#all 'in ?/..5 care 6re0intl l(cr(rile eAact invers2 iniiiativa a 6ornit 'e la re#ele L('ovic I5 care5 6rin sol(l sl( Di$itrie5 e6isco6(l Ora'ei5 kn'atl '(6l n($irea acest(ia5 6etrec(tl la ?. i(lie ?/9. =po&t adoptum ponti icale o iciumG. mi tri$is 'e $ai ? -_l_tori &trii#ti. III5 6. 9.?. 2(/0(.l 6. K=. .>@ hMPLINIRI STATALE $(lte ori la AleAan'r( voievo'5 a tratat c( acesta 6acea mi kniele#erea =ad Ale>andrinii Bozorabi. ?aCuodam no&trum 6ramalpinum. occa&ionepaci& et concordie inter no& et eundem ti!actande. di&ponende et irmandeG1. Re0(ltl cl soliile e6isco6(l(i Di$itrie a( av(t loc '(6l ?/9.5 mi n( '(6l ?/.@5 L('ovic I n( a amte6tat ma6te ani ca sl ll$(reascl5 el5 ra6ort(rile c( qara Ro$jneascl mi c( voievo'(l 'in %r(ntea acesteia5 Basara3 I. De alt%el5 'oc($ent(l $eniionat aratl li$6e'e (n U'e0#"ei: kn relaiiile ro$jno8(n#are 'inainte 'e ?/.=2 Uin%i'el(l: 'in an(l ?/9< a3ia este s(#erat5 6entr( ca kn ?/.. voievo'(l 'in Ar#em sl %ie iarlmi5 6entr( sc(rtl vre$e5 Ual nostr(: =no& rimiG. Cele 'e $ai s(s se con%ir$l mi kn alt $o'. Politica I(i Basara3 I mi a asociat(l(i sl(5 AleAan'r( voievo'5 n( convenea iar(l(i nte%an al I)8lea D(man al Ser3iei5 a%lat5 6e at(nci5 kn ostilitlii c( L('ovic I. Cjn'5 kn ?/9;5 iar(l acor'a (n 6rivile#i( 'e co$eri ne#(storilor ra#(0ani5 (na 'intre cla(0e Q 6rivin' tran0it(l 'e ar$e Q este 6ro"i3itivl2 ra#(0anilor li se inter0icea sa vjn'l kn alt loc 'ecjt kn Ser3ia aceste ar$e5 in'icjn' an($e ilrile (n'e ele n( 6(tea( %i tran0itate2 B(l#aria5 Uiara l(i Basara3:5 Un#aria5 Bosnia5 !recia. knclrcat 'e ani5 vitea0(l voievo' mi l(6tltor 'e la ?//=5 acela 'e n($ele clr(ia se lea#l consoli'area or'inii statale kn qara Ro$jneascl5 kmi a%ll s%jrmit(l kn a6ro6iere 'e sca(n(l ijrii2 o knse$nare %lc(tl 6e 6eretele nor'ic al Bisericii 'o$nemti S%. Nicolae 'in Ar#em5 kn ti$6(l cjn' aceasta era ri'icatl 6e loc(l celeilalte 3iserici 'e cltre ne6ot(l l(i Basara35 )la'islav I B)laic(D5 6rin ?/K.8?/K;5 in'icl5 kn 'o(l sc(rte rjn'(ri slavonemti2 Ukn an(l K>K= O ?/.?8?/.@_5 la Cj$6(l(n# a $(rit Marele Basara3 )oievo':. Era (n %a6t 'e $e$orie5 c(nosc(t 'e #eneraiia I(i )laic(5 (itat a6oi 'e (r$amii sli. Ama se mk eA6licl 'e ce n( s8a mti(t 'e acest i$6ortant re6er cronolo#ic 'in istoria qlrii Ro$jnemti5 6jnl la 'esco6erirea knse$nlrii kn c(rs(l l(crlrilor 'e resta(rare 'in Biserica 'o$neascl B?;@=D. Din ne%ericire5 $or$jnt(l UMarel(i Basara3: a rl$as kncl nec(nosc(t mi n( este cert nici %a6t(l5 cl loc(l 'e veci al knte$eietor(l(i s8ar a%la tot la Cj$6(l(n#5 acolo (n'e tra'iiia istoricl in'icl 3iserica I(i UNe#r( )o'l:. 9oldova. Cel 'e8al 'oilea stat 'e sine stltltor creat 6e teritori(l nor'8'(nlrean5 kn care5 ca mk kn ca0(l cel(i 'intji5 loc(itorii avea( conmtiinia cl ei constit(ie o Uiarl ro$jneascl:5 o URo$jnie: Bo U)ala"ie:D5 s8a n($it Mol'ova5 aceasta 6entr( a se 'eose3i 'e qara Ro$jneascl5 6ri$(l stat ro$jnesc ce8mi cjmti#ase 6rin l(6tl in'e6en'enia. N($ele era acela al (n(i rj(5 ce evoca n(cle(l 'e (n'e a 6ornit Unamterea: stat(l(i. Fiin' mi acest stat tot o Uiarl ro$jneascl:5 o U)ala"ie: Q c($5 'e alt%el5 este n($itl Mol'ova kn cancelaria 6a6all5 ca mi kn cea 6olonl5 kncl 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea5 6entr( a n( se %ace o con%(0ie c( Ucealaltl )ala"ie: Q5 kn i0voare se %olosesc5 a'esea5 6entr( re#i(nea 'e la est 'e Car6aii ter$enii 'e 9oldovln#ia. 'ala#ia minor sa( 'alabia ma$or. ter$eni ce 'ese$na( 6o0iiia #eo#ra%icl a )ala"iei 'e Ia rlslrit 'e Car6aii sa( ra6ort(l 'e 6(tere al acesteia %ail 'e alte 'ala#ii.
Ibidem. 6. <=.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .> Ca mi kn ca0(l qlrii Ro$jnemti5 Mol'ova s8a constit(it 'in (nirea or#ani0aiiilor 6olitic eAistente kn ca'r(l acestei 6rovincii. Un rol knse$nat 'e liant l8a( 7(cat aici ele$enteE ro$jnemti co3orjtoare 'in Mara$(rem. De alt%el5 kntre nor'8vest(l Mol'ovei mi Mara$(n a( eAistat le#lt(ri istorice strlvec"i. kn 6erioa'a ev(l(i $e'i( ti$6(ri(5 kn ca'r(l (ni incontesta3ile5 (ni taii c(lt(rale5 6e $ls(rl ce se a'jncea 6roces(l 'e %e('ali0are5 instit(iii k$3rlca( (n caracter si$ilar 6e cele 'o(l lat(ri ale Car6aiilor. Instit(iia Uvite7ilor:5 cai 'ese$nea0l stl6jnii kn0estraii c( 'o$enii mi kn'e6linin' atri3(iii 6olitico8$ilitai cores6(n0ltoare5 atestatl 'e cele $ai vec"i 'oc($ente ale cancelariei $ol'ovenemti5 esi c(nosc(tl mi kn Mara$(rem5 ca 'e alt%el mi kn qara Ro$jneascl. ntirile 'in i0voare $eniionea0l a6ort(l Uvite7ilor:5 al 6lt(rii con'(cltoare 'i Mara$(rem5 la i'entitatea stat(l(i ro$jnesc 'e la est 'e Car6aii5 stat ce8mi a%la ori#iniE kntr8(n kn'el(n#at 6roces 'e 'e0voltare socio8econo$icl5 kn con'iiiile 'o$inaiii 6o6(laiiilor $i#ratoare 'in ste6l5 kn s6ecial a c($anilor mi a tltarilor. kn 6ri$ii ani ai secol(l(i al FT)8lea5 6e teritori(l viitor(l(i stat ro$jnesc 'e la e2 'e Car6aii sit(aiia 6oliticl mi $ilitarl era 'o$inatl 'e Uvite7ii: 'in nor'8vest(l Mol'ovt mi 'in Mara$(rem5 'in U)ala"iile: sit(ate kn aceste 6lrii mi 'e %oriele %e('ale 'in Po'imi mi 'in Cj$6ia Mol'ovei5 kntre care (n rol knse$nat l8a( 7(cat mi cele 'in re#i(ne Bjrla'(l(i sa( 'in )rancea. Llr#itea sc"i$3(rilor co$erciale5 %avori0ata 'e a6ariiia tjr#(rilor mi a oramelor5 6rec(r mi 'e (n intens co$eri 'e tran0it5 a contri3(it Ia 6re#ltirea 6re$iselor econo$ice5 car a( i$6(lsionat e%ort(l 'e (ni%icare 6oliticl a teritori(l(i Mol'ovei. Port(lan(l l(i An#elin D(lcerto5 alclt(it kn ?//; 6entr( nevoile $arinarilor ce strl3ltea( Me'iterana mi Mare Nea#rl5 notea0l 'e8a l(n#(l 'r($(l(i co$ercial ce trecea 6rin Mol'ova5 le#jn' Lkovi 'e Marea Nea#rl5 $ai $(lte tjr#(ri care l(aserl namtere knainte 'e 'ata kntoc$irii "lrii Oram(l Baia 'atea0l kn $o'
cert 'in aceastl vre$e. De ase$enea5 tjr#(l niret5 6o$eni kn ?/9=5 cjn' a( %ost (cimi aici 'e cltre U3ar3ari: Q '(6l c($ relatea0l cronica %ranciscan Q 'oi cll(#lri $inoriiiC. Este vor3a 'e l(6ta '(sl 'e 6o6(laiia locallQ mi care coniin( kn tot c(rs(l secol(l(i al FT)8lea Q k$6otriva kncerclrilor 'e a %i convertitl la catolicis$ Pe lin#l aceste tjr#(ri mi orame5 $ai eAista( mi altele5 care mi8a( 'e%init tot $ai 'a %i0iono$ia mi trlslt(rile (r3ane '(6l $i7loc(l secol(l(i al FT)8lea5 constit(in' o a'evlrat reiea 'e centre econo$ice ce 6ro6(lsa 6ro#res(l societliii5 c($ este ca0(l niret(l(i5 Blii S(cevei etc. O 'ata c( accelerarea rol(l(i 7(cat 'e tjr#(ri mi orame5 a( l(at namtere mi 6e teritori( 'e la est 'e Car6aii con'iiiile 6entr( $ani%estarea (nor %eno$ene econo$ice constatat kncl 'in secol(l al FlII8lea la s(' 'e Car6aii5 kn Oltenia. S8a a'jncit activitatea 'i sc"i$3(ri co$erciale5 care5 c"iar 'acl n( avea( o eAtensi(ne 6rea $are la aceastl vre$e era(5 tot(mi5 kn $ls(rl sl contri3(ie la consoli'area a(tono$iei iin(t(rilor. Teritori( Mol'ovei a cl6ltat5 'atoritl eAisteniei tjr#(rilor5 a oramelor mi a iar$aroace lor5 o 3a0G econo$icl a6tl sl s(siinl iniiiativele 6olitice.
'Dadd'mgu&. A?iaie& 9inonini. )II5 II5 Ro$a5 ?<//5 6. 242.
.>9 hMPLINIRI STATALE In tjr#(rile Mol'ovei venea(5 6erio'ic5 ilranii c( 6ro'(sele $(ncii lor 6entr( a c($6lra5 kn sc"i$35 ceea ce le li6sea 'in #os6o'lrie. Soli'aritatea kntre loc(itorii acel(iami teritori(5 knte$eiatl atjt 6e str(ct(ra sociall5 cit mi 6e le#lt(rile econo$ice5 a constit(it 3a0a l(6telor '(se 'e cl6eteniile locale k$6otriva kncerclrilor re#alitliii (n#are 'e a8mi eAtin'e stl6jnirea la rlslrit 'e Car6aii5 ca mi k$6otriva tltarilor. S8a a$intit 'e7a 'e eAistenia la est 'e Car6aii a (nei Uilri a ro$jnilor: %Dalac#enlandG la ?/=<8?/=>5 con'(sl 'e (n U'o$n: %0errG U6este ceilalii:?5 a'icl 6este alii con'(cltori 6olitici 'in 0onl. Potrivit cronicii l(i Otto&ar 'e StIria5 Octo 'e Bavaria5 venin' kn Transilvania este reiin(t 'e voievo'(l La'isla( +jn5 care kl tri$ite5 a6oi5 ca 6ri0onier5 la (n voievo' Uvala": ce stl6jnea U6este $(nii: %ilber DaltG. Este vor3a5 6ro3a3il5 'e (n or#anis$ 6olitic sit(at la est 'e Car6aii5 6osi3il kn nor'8vest(l Mol'ovei5 a7(ns Ia (n avansat #ra' 'e (ni%icare 6oliticl mi la (n $are 6resti#i( 6olitic5 'ova'l %iin' ra6ort(rile 'e la e#al la e#al c( 6(ternic(l voievo' al Transilvaniei. Se 6are cl acest voievo' $ol'ovean a 6rel(at sarcina (ni%iclrii %or$aii(nilor 6olitice 'in 0onl la knce6(t(l secol(l(i al FT)8lea. A$intirea5 'e alt%el5 a eAisteniei5 la est 'e Car6aii5 kn 6erioa'a 6re$er#ltoare %or$lrii stat(l(i 'e sine stltltor5 a (nor %or$aii(ni teritoriale $ai $ari sa( $ai $ici5 s8a 6lstrat 6jnl mi kn (nele 'oc($ente 'in secol(l al F)8lea. Ele 6(rta( n($iri 'i%erite5 ca Uocoale: =o5rugG. Ucj$6(ri: mi Uiin(t(ri: %volo&tiG. kntlrirea ra6ort(rilor %e('ale5 ca mi 6ericol(l eAtern Q l(6ta k$6otriva tltarilor mi a Re#at(l(i (n#arQ5 a( 'eter$inat concentrarea acestor %or$aii(ni kn 7(r(l (neia $ai 6(ternice5 kn interes(l stl6jnilor 'e 6l$jnt5 a7(nmi sl se constit(ie kn clasl sociall. For$area stat(l(i ro$jnesc 'e la s(' 'e Car6aii a eAercitat o in%l(enil 6(ternicl kn #rl3irea 6roces(l(i 'e knc"e#are a (n(i stat ase$lnltor mi 6e teritori(l Mol'ovei. ntirile 6rivitoare Ia $imclrile Usc"is$aticilor: 'in vecinltatea Re#at(l(i (n#ar5 a$intite kntre ?/?; mi ?/@.@5 se re%erl5 'esi#(r5 la eveni$ente 6etrec(te kn Mol'ova. Un act e$is 'e cancelaria 6a6all la 9 octo$3rie ?//@ atestl eAistenia5 la est 'e Car6aii5 a (nor cl6etenii locale5 care 6rel(aserl 're6t(rile create 'e re#ii Un#ariei 6entr( %osta e6isco6ie a c($anilor. La aceastl 'atl5 U$omiile5 3(n(rile mi 're6t(rile e6isco6iei Milcoviei: %(seserl cotro6ite U'e 6(ternicii acelor 6lrii: =a potentibtt& illarum partiunip. kn ?/@.5 o oaste ro$jneascl5 recr(tatl 6e teritori(l Mol'ovei5 6artici6a allt(ri 'e ostile 6olone5 r(tene mi lit(aniene k$6otriva $ar&#ra%(i(i 'e Bran'en3(r#9. Fa6t(l kn sine este e'i%icator 6entr( %oria 6e care o re6re0enta( cl6eteniile 'e la est 'e Car6aii. In an(l (r$ltor5 ?/@K5 re#ele Poloniei Y"i'is%CaZ Lo&iete& 6ri$ea a7(tor 'e la cavalerii lit(ani5 'e Ia $ol'oveni %Dalac#^G mi 'e Ia r(mi. Prile7(l 6entr( (ni%icarea %or$aii(nilor 6olitice eAistente 6e teritori(l Mol'ovei a %ost 'at5 ca mi kn ca0(l qlrii Ro$jnemti5 'e l(6ta 6e care ele a( tre3(it s8o '(cl k$6otriva
?
Orro&ar5 E&t. /eim.. )5 ?8@5 vers. >> /.;8>> .9/5 >> K;<. 2(I/) veac. <I'. II5 6. ?.;. Dl(#os05 III5 6. ??K.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .>4 cotro6itorilor strlini5 a tltarilor kn s6ecial5 l(6tl ce s8a knca'rat kn e%ort(l $ai lar# z 6o6oarelor sii'8est e(ro6ene. Acest e%ort avea sl sll3eascl mi sl kn'e6lrte0e 6ri$e7'i $on#oll. )ictoriile 'o3jn'ite 'e Basara3 k$6otriva tltarilor5 kn (r$a clrora el mi8a kn ti( stl6jnirea 6jnl la C"ilia5 a( sti$(lat ten'inia 'e e$anci6are 'e s(3 stl6jnirea $on#ol a cl6eteniilor ro$jnemti 'in Mol'ova. C(rjn' knsl5 6e la ?//.5 tltarii con'(mi 'e U03e a( c(cerit (nele iin(t(ri 'in s('(l Mol'ovei. Aici5 ca mi kn re#i(nea Do3ro#ei 'e norc kn c(rs(l l(6telor care a( lic"i'at a(toritatea Hoar'ei 'e A(r B'(6l ?/.@8?/.;D5 a a6lr( #(vernarea (n(i U6rinci6e: local5 Di$itrie5 'e ori#ine tltarl5 'ar care %(sese asi$ilat ki rjn'(rile stl6jnilor %e('ali locali. El a contin(at sl $eniinl cjtva ti$6 le#lt(rile ci (nele cl6etenii ale Hoar'ei. Lovit(rile 6ri$ite 'e tltari 'in 6artea I(i Ol#er'5 cnea0ti Lit(aniei5 a( sll3it aceste le#lt(ri. Teritori(l stl6jnit 'e Di$itrie a 6lstrat5 6jnl tjr0i( tra'iiia a(tono$iei sale 6olitice5 nlsc(te knainte 'e stl6jnirea tltarl. kn 'eceni(l cinci al secol(l(i al FT)8lea5 re#ele Un#ariei L('ovic I5 s(ccesor(l Ia troi al l(i Carol Ro3ert5 a iniiiat mi a con'(s acii(ni $ilitare 'e $ari 6ro6oriii k$6otriv5 tltarilor. El a re(mit sl antrene0e mi %oriele 6olitice 'e la $ar#inea Re#at(l(i (n#ar ki ca$6aniile 6e care le8a or#ani0at. kn ?/9/5 Basara3 I5 'o$n(l qlrii Ro$jnemti5
6rii inter$e'i(l %i(l(i sl( Nicolae AleAan'r(5 resta3ilea 6acea c( Un#aria. In an(l ?/9/ sa( $al 6ro3a3il kn ?/9.5 kntr8(n $o$ent kn care tltarii intraserl kn con%lict c( ne#(stori italieni 'e la Marea Nea#rl mi era( an#a7aii kn rl03oi c( Polonia5 L('ovic I a or#ani0a k$6otriva lor o $are eA6e'iiie. Con'(cerea o6eraii(nilor $ilitare 6ro6ri(80ise a %ost kncre'iniatl I(i An'rei5 %i(l I( Lac&5 re6re0entant al (nei i$6ortante %a$ilii no3iliare transilvlnene5 c(nosc(tl s(l n($ele 'e Lac&%i5 6e at(nci co$ite al sec(ilor5 Bramov(l(i5 Bistriiei mi Mara$(rem(l(i a7(tat5 %oarte 6ro3a3il5 'e o3mti 'in qara Ro$jneascl. )ictoria o3iin(tl 'e el kn ?/94 va %i kntre#itl c( noi s(ccese $ilitare kn an(l (r$ltor5 ?/9K. Pe $ls(rl ce teritori(l Mol'ovei era eli3erat 'e s(3 'o$inaiia tltarl5 Re#at(l (n#l2 a (r$lrit sl8mi eAtin'l stl6jnirea Ia est 'e Car6aii. Pentr( consoli'area stl6jnirii (n#an kn Mol'ova5 La'isla( I a 'orit rekn%iiniarea e6isco6iei catolice a Milcoviei. In ?/.? e cerea mi o3iinea consi$il$jnt(l 6a6ei Cle$ent al )l8lea 6entr( a ri'ica 3iserici mi 6entrt a sc(ti 'e 'i7$e 6e Usc"is$atici:5 U6l#jni: mi 6e alii loc(itori 'in Un#aria sa( 'ir vecinltatea ei5 care vor trece la catolicis$?. kn ?/.@8?/./5 kn (r$a victoriilor o3iin(te 'e ostile re#el(i Un#ariei c( s6ri7inl 6o6(laiiei locale5 s8a constit(it 6e versant(l rlslritean al Car6ai7lor5 6e valea rj(l(2 Mol'ova5 (n %el 'e $arcl $ilitarl 'e #raniil58 c( centr(l 6ro3a3il la Baia =tivita. 9oldaviaeG. ce k$6in#ea $ar#inea orientall a Transilvaniei 'incolo 'e Car6aii mi 'in E clrei 'e0voltare se va namte stat(l in'e6en'ent Mol'ova. Ca o rec(noamtere a a6ort(l(i ro$jnilor $ara$(remeni la kn'e6lrtarea 6ericol(l(i tltar mi c( asenti$ent(l cl6eteniiloi locale5 kn %r(ntea acestei $lrci5 $enite sl serveascl 're6t 0l#a0 k$6otriva atac(rilor tlcareG a a7(ns Dra#om 'in Be'e(5 voievo' ro$jn 'in Mara$(rem5 care se 'istinsese kn l(6tele
?
H(r$(0alci5 ?*@5 6. ?=.
.>K hMPLINIRI STATALE k$6otriva tltarilor. Se kntlrea(5 ast%el5 6rin el le#lt(rile 'intre Mara$(rem mi nor'8vest(l Mol'ovei. La acce6tarea l(i Dra#om ca Uvoievo' al Mol'ovei: 'e cltre cl6eteniile locale a con'(s5 6e ljn#l a6artenenia sa la acelami nea$ c( $area $a7oritate a 6o6(laiiei 'in Mol'ova5 interes(l ce se $ani%esta aici 'e a contin(a l(6ta k$6otriva tltarilor5 kn con'iiiile %or$lrii (n(i or#anis$ 6olitic $ai c(6rin0ltor 'ecjt cele 'e la s%jrmit(l secol(l(i al F%%l8 lea5 mi knce6(t(l secol(l(i al Fl)8lea. No(a %or$aii(ne 6oliticl era mi ea kncl 'e6arte 'e a aco6eri kntre# teritori(l Mol'ovei. De6en'enia I(i Dra#om5 vl0(t ca (n si$6l( cl6itan re#al5 mi a (r$amilor sli Sas mi Bale5 %i( mi res6ectiv ne6ot al cel(i 'intji5 'e coroana (n#arl5 a contravenit as6iraiiilor locale 'e viail 6oliticl 6ro6rie5 a 6rovocat kn %oarte sc(rtl vre$e ne$(li($iri kn sjn(l clasei stl6jnitoare a(to"tone mi a 'eter$inat "otlrjrea acesteia 'e a kn'e6lrta 'in %r(ntea ei 6e (r$amii l(i Dra#om mi 'e a knllt(ra s(0eranitatea Un#ariei. Ca mi kn ca0(l l(6telor k$6otriva tltarilor5 Ia e%ort(rile 6o6(laiiei ro$jnemti 'in Mol'ova s8a a'l(#at s6ri7in(l (nor cl6etenii 6olitice $ara$(remene5 ne$(li($ite 'e 6olitica Re#at(l(i (n#ar5 care (r$lrea sl 'es%iinie0e a(tono$iile 6rovinciale mi sl le knloc(iascl c( instit(iia co$itat(l(i5 $enitl sl 'ea $ai $(ltl (nitate re#at(l(i. EA6onent(l re0isteniei $ara$(remene a %ost Bo#'an 'in C("ea5 voievo' al Mara$(rem(l(i kn ti$6(l 'o$niei re#el(i Carol Ro3ert5 cali%icat 'e i0voarele $a#"iare ca Uin%i'el: kncl 'in ?/9/C. Folosin' contra'iciiile a6lr(te kntre cl6eteniile ro$jnilor 'in Mara$(rem5 re#ele Un#ariei a re(mit sl8? knloc(iascl 6e Bo#'an 'in calitatea 'e voievo' al Mara$(rem(l(i5 'ar n8a 6(t(t 'es%iinia kn aceastl Uiarl: instit(iia voievo'at(l(i5 care a contin(at sl eAiste 6jnl la "otar(l 'intre secolele al Fl)8lea mi al F)8lea. kn%rjnt kn kncercarea 'e a 6(ne ca6lt 'e6en'eniei Mara$(rem(l(i %ail 'e Re#at(l (n#ar5 Bo#'an s8a allt(rat $imclrii 'in Mol'ova kn're6tate k$6otriva 6oliticii 'e eA6ansi(ne (n#arl Ia est 'e Car6aii mi a a7(ns con'(cltor(l %orielor locale 'e re0istenil. Folosin'(8se 'e %a6t(l cl re#ele Un#ariei5 L('ovic I5 era an#a7at kn rl03oi(l c( )eneiia mi $ani%esta o 6reoc(6are s6eciall 6entr( 6ro3le$ele 3alcanice5 ivite '(6l $oartea iar(l(i sjr3 nte%an D(man B?/..D5 Bo#'an a kn'e6lrtat 'in sca(n(l Mol'ovei 6e ne6ot(l l(i Dra#om5 6e Bale5 %i(l l(i Sas5 $arcjn' kn ?/.; (n $o$ent i$6ortant kn 6roces(l e$anci6lrii stat(l(i ro$jnesc 'e Ia est 'e Car6aii 'e s(3 s(0eranitatea (n#arl. kn acelami an Q mi %a6t(l este se$ni%icativ 6entr( sincronis$(l $imclrii #enerale 'e a%ir$are 6oliticl ro$jneascl Q la s(' 'e Car6aii5 voievo'(l Nicolae AleAan'r( kntlrea caracter(l 'e s(veranitate al stat(l(i5 knte$ein' la C(rtea 'e Ar#em 6ri$a $itro6olie a qlrii Ro$jnemti. EI 6(nea5 6rin aceasta5 3a0ele or#ani0lrii (nei 3iserici 6ro6rii a no(l(i stat %e('al5 3isericl ce a 'evenit (n 6(ternic s6ri7in al 'o$niei5 atjt kn 6olitica internl5 cons%iniin' re#i$(l 3a0at 6e s(6(nerea $arii $ase a 6o6(lanek5 cjt mi kn a%ir$area 6o0iiiei 'e in'e6en'enil a ilrii. Coinci'enia 'e 'ate kn 6roces(l 'e e$anci6are 6oliticl ro$jneascl 'e la s(' mi 'e la est 'e Car6aii este 'eose3it 'e i$6ortantl 6entr( a s(3linia 6aralelis$(l kn 'e0voltarea
?
(1/ -. vene. <I'. I)5 6. ?.<8?.>.
CONSTITUIREA STATELOR ROMANEnTI DE SINE SToToTOARE .>C istoricl a celor 'o(l ilri ro$jnemti. Sit(ate kn vecinltatea Re#at(l(i (n#ar5 ce ca(t sj le kn#lo3e0e 'e%initiv kn ca'r(l "otarelor sale5 ele s8a( 'es6rins tre6tat 'e s( s(0eranitatea acest(ia5 6e $ls(rl ce se consoli'a( ra6ort(rile %e('ale mi cremtea 6(tere cl6eteniilor 6olitice locale. La $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 sta'i(l 'e 'e0voltare G
celor 'o(l ilri era 'est(l 'e avansat 6entr( a 6er$ite 'es6lriirea lor 'e%initivl 'e re#ati Un#ariei. kn ca0(l Mol'ovei5 kncerclrile l(i L('ovic I 'e a rea'(ce la asc(ltare 6e Uvala"ii re3e ce s8a( a3lt(t 'e la calea %i'elitliii: s8a( %rjnt 'e re0istenia acestora. Cronicar(l $a#"ia Ioan 'e Tjrnave aratl cl Ure#ele L('ovic $ai kn %iecare an 6ornea rl03oi k$6otriva rivalilc ml re3elilor mi $ai a'eseori kn contra sjr3ilor mi $ol'ovenilor:?. Menii(nea in re&tauration teire no&tre 9oldauanr. kntr8(n 'oc($ent e$is 'e cancelaria re#all kn ?/K=5 era o si$6l %or$(ll 'e cancelarie care n( eA6ri$a realitatea5 ci $ai $(lt o 'orinil5 o 6reteniie Q nereali0atl 'e alt%el Q a coroanei (n#are. Ne6(tjn' sl8? a'(cl Ia Uasc(ltare: 6e Bo#'ar care Us6re 6a#(3a $aiestliii noastre:/ contin(a sl 'o$neascl kn Mol'ova5 re#ele Un#arit s8a vl0(t nevoit sl ren(nie Ia 6lan(l 'e a s(6(ne Mol'ova5 $(li($in'(8se c( con%iscare 'o$eniilor 'in Mara$(rem ale l(i Bo#'an5 6e care le8a 'lr(it voievo'(l(i Bale mi %raiilo sli5 cei al(n#aii 'e Bo#'an 'e 6e teritori(l Mol'ovei. Di6lo$a re#all 'in @ %e3r(ari ?/K.P5 care conse$na acest %a6t5 este revelatoare 6entr( rec(noamterea 'e cltre L('ovi I a 'es6rin'erii Mol'ovei 'e s(3 s(0eranitatea (n#arl. kn vre$ea 'o$niei l(i Bo#'an5 care a '(rat 6jnl kn ?/K.5 sa(5 '(6l (nele s(6o0iiii 6jnl kn ?/K<5 no(l stat ro$jnesc mi8a eAtins "otarele 6rin kn#lo3area kn ca'r(l l(i mi G altor %or$aii(ni 6olitice eAistente 6e teritori(l 'e la est 'e Car6aii. De 6e valea Mol'avei c( ca6itala la Baia5 stat(l s8a kntins kn vre$ea l(i Bo#'an5 kn#lo3jn' tre6tat alte %or$aii(ni alte Uilri: sa( U)ala"ii:5 c($ a %ost 'ala#ia 'e nor' c( S(ceava5 Rl'l(ii mi niret. Aces 'in (r$l oram s8a consoli'at 6rin %(nciia 'e no(l ca6itall a ilrii. Bo#'an voievo'5 cel ce kntinsese "otarele ilrii Mol'ovei mi kk 'e%inise i'entitatea 6oliticl %rAjn'(8i5 toto'atl5 iel(rile 'e viitor5 a %ost kn$or$jntat kn ctitoria sa5 3iserica S%. Nkcolai 'in Rl'l(ii. Pe $or$jnt(l l(i5 nte%an cel Mare avea sl 6(nl5 '(6l $ai 3ine 'e (n veac s6re vemnicl a$intire a %a6tei strl3(n(l(i sl(5 o les6e'e %r($os sc(l6tatl c( inscri6iia UDin $ila l(i D($ne0e(5 Io nte%an voievo'5 'o$n al qlrii Mol'ovei5 %i(l l(i Bo#'ar voievo'5 a k$6o'o3it acest $or$jnt strl3(nic(l(i sl( Bo#'an voievo' cel Bltrjn5 kr an(l K;>> B?9>=D l(na ian(arie @<:. Pe $ls(ra consoli'lrii stat(l(i Q al clr(i knse$n "eral'ic a 'evenit ca6(l 'e 3o(r si$3ol al 6(terii5 al %oriei no(l(i or#anis$ 6olitic Q mi kn (r$a insta(rlrii or'inii statale a s6orit #ra'(l 'e si#(ranil a loc(itorilor5 a cresc(t ten'inia 6o6(laiiei5 concentratl kn'eose3i kn 6rea7$a Car6aiilor5 'e a co3ork s6re loc(rile $ai sla3 6o6(late 'in 4 "cr^pt. rer. 0ang. Bc'. I.!. ScliZan'rnerD5 I5 )iena5 ?<9K5 6. ?;/. 2(/0(.lp. <.8<>. 3 Ibidem. 6. >=8>/.
9
Ibidein.
.S> hMPLINIRI STATALE CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE 'e mes5 an#a7jn'5 k$6re(nl c( ele$entele locale5 l(6te 'e kn'e6lrtare a in%iltraiiile stl6jnirii (n#are kn 6artea 'e s('8vest a ilrii mi a 6ericol(l(i tltar5 concentrat o 'atl c secol(l al FI)8lea5 kn 6artea 'e s('8est a ilrii5 la nor'(l #(rilor D(nlrii. S6re s%jrmiii secol(l(i al FT)8lea5 kn (r$a a3sor3irii mi a Uilrilor 'e 7os:5 stat(l ro$jnesc 'e la est c Car6aii atinsese kn kntin'erea sa ilr$(l Mlrii Ne#re mi Cetatea Al3l. Ro$an voieve I se intit(la c( $jn'rie5 kn ?/;@2 U$arele5 sin#(r stl6jnitor5 'in $ila l(i D($ne0e( 'o$i i Io Ro$an voievo'5 stl6jnin' qara Mol'ovei 'e la $(nte 6jnl la $are:. Cremterea k kntin'ere mi kntlrirea stat(l(i mi8a( #lsit s(6ort(l $aterial kn 'e0voltarea econo$icl ilrii5 il(stratl 'e kn$(liirea mi 'e cremterea i$6ortaniei centrelor orlmenemti. Incor6orlri teritori(l(i 6rin care trecea 'r($(l co$ercial ce venea 'in Polonia mi le#a 6rin reiaii: 'e ne#oi oramele "anseatice c( knse$natele orame86ort 'e la Marea Nea#rl mi 'e la #(ri D(nlrii5 c( Moncastro8A&&er$an BCetatea Ai3lD mi C"ilia5 a contri3(it5 6rin venit(ri86e care le a'(cea5 la 6ros6eritatea societliii 'e Ia est 'e Car6aii5 a #rl3it5 Ia rjn'(l sli 6roces(l 'e sta3ilire a (nei or'ini 6olitice5 $ai kntji 6e valea niret(l(i5 $ai a6oi 6e vlii Pr(t(l(i mi Nistr(l(i5 kn stare sl asi#(re li3era circ(laiie a ne#(storilor5 %ie ei in'i#ei sa( strlini. Cltre s%jrmit(l secol(l(i al FT)8lea i0voarele 'oc($entare conse$nea0l la est 'e Cjr6a o a'evlratl reiea 'e orame. S(nt a$intite ca centre (r3ane2 C"ilia5 Cetatea Al3l5 Cernl(i Iami5 Ro$an5 BTjr#(D Nea$i5 Piatra l(i Crlci(n BR Piatra Nea$iD5 S(ceava5 niret5 Bai . qeiina5 Horin. De0voltarea oramelor s8a re6erc(tat 3ine%lcltor as(6ra vieiii satelo antrenate mi ele kn circ(it(l econo$ic $ar%l83ani. Ra6ortjn' n($lr(l oramelor atestai la teritori(l Mol'ovei5 kniele#e$ cl viaia econo$icl a ilrii la s%jrmit(l secol(l(i al FT)8lt era 'est(l 'e 'e0voltatl ca sl asi#(re in'e6en'enia no(l(i stat. Ri'icarea ilrii ro$jnemti a Mol'ovei Q a Mol'ovla"iei Q5 kn vre$ea l(i Bo#'an la o viail in'e6en'entl5 ca mi 'e0voltarea mi kntlrirea ei s(3 'inastia clreia el k8a 6(s 3a0 1 a( 'eter$inat 6e (r$ami sl8i atri3(ie l(i Bo#'an Uknte$eierea: stat(l(i U'e sine stltltoi Mol'ova5 '(6l c($ l(i Basara3 I i s8a atri3(it Uknte$eierea: qlrii Ro$jnemti. Con%erirea a6elativ(l(i 'e Uknte$eietori 'e iarl: kmi #lsea 7(sti%icarea kn %a6t(l cl i? vre$ea lor 6o6or(l ro$jn a cl6ltat o i'entitate istoricl5 statall5 'e sine stltltoare5 k ca'r(l clreia kmi va con%ir$a entitatea mi ori#inalitatea. kn 6eisa7(l 6olitic internaikon 'at5 el reven'ica loc(l 6e care i8? con%erea o kn'el(n#atl l(6tl 'e s(6raviei(ire etnii kn care vicisit('inile vre$ii kl i$6licaserl. Constit(irea5 kn secol(l al FI)8lea5 a statelor 'e sine stltltoare a con'(s la s6oriri 6oteniial(l(i ($an5 econo$ic
mi $ilitar al ilrilor ro$jne5 a 6re#ltit l(6ta 6enti i neatjrnare 'in secolele (r$ltoare. (obrogea. Teritori(l ro$jnesc 'intre D(nlre mi Marea Nea#rl5 c(nosc(t s(3 n($e 'e Do3ro#ea5 a av(t mi el (n 'estin ase$lnltor s(3 as6ect(l or#ani0lrii 6olitic For$aii(nile 6olitice 'in secol(l al Fl8Iea5 avjn' con'(cltori 6e Tat(l5 Sat0a mi Sestla mi8a( contin(at as6iraiiile s6re in'e6en'enil5 kn ci('a n($eroasele i$6e'i$ente. Ulti$i i val 'e $i#ratori a ca(0at mi societliii ro$jnemti 'in acest s6aii( inerente 'i%ic(ltlii5 2 $area inva0ie a $on#olilor5 care mi8a( instit(it 'o$inaiia 6oliticl as(7 6rinci6alelor centre econo$ice 6onto8 'an(3iene. O 'atl c( sll3irea 'o$inaiiei $on#ole5 cltre $i7loc(l secol(l(i al FI)8lea5 $ic ior$aii(ni 6olitice eAistente kncearcl o (ni%icare a lor5 constit(in'(8se kntr8(n or#aniG 1_ atal 'e6en'ent 'e Bi0ani5 centr(l acest(i stat %iin' teritori(l 'intre )arna mi Calkac. i onosc(t s(3 n($ele 'e Uiara Cavarnei:. Avjn' con'(cltor 6e Balica mi5 a6oi5 6e %i X2est(ia5 Do3rorici5 acesta intervine kn eveni$entele 'in Bi0ani5 %avori0jn' acor'ar r '(l(k 'e strate# l(k Do3rotici mi a6oi cel 'e U'es6ot:5 kn ?/.<8 Do3rotkci este act L ire mi8a kntins stl6jnirea as(6ra kntre#(l(i teritori( 'intre D(nlre mi Mare B$ai 6(i i? $it(l Djrstor(l(iD. kn aceastl calitate 'e con'(cltor al kntre#(l(i s6aii( $eniionG . Do3rotici a kntreiin(t le#lt(ri c( voievo0ii qlrii Ro$jnemti. D(6l ?/>K5 l(i Do3rotici i8a (r$at Ia 'o$nie Ivanco5 %i(l sl(. O 'atl c( knce6(t 8t6e'iiiilor oto$ane as(6ra teritori(l(i 'o3ro#ean5 Ivanco knc"eie 6ace c( t(rcii kn ?/> i ir5 kn (r$a $arii eA6e'iiii 'in ?/>>5 Ivanco ca'e kn l(6tl. kn aceste k$6re7(rlri5 Mira i.24 Bltrjn5 'o$n(l qlrii Ro$jnemti5 kn%rjn#jn' ostile t(rcemti5 intrl kn 6osesia teritori(4 14intre D(nlre mi Marea Nea#rl5 (ni%icjn'5 ast%el5 kntre# s6aii(l ro$jnesc 'e la UMari X .Ga Mare: la Severkn. Ast%el5 kn 'ec(rs 'e secole5 s6aii(l ro$jnesc kmi #lsemte i'entitatea sa 6oliticl 6ri lonstit(irea statelor $e'ievale 'e sine stltltoare.
K. hNSEMNoTATEA INTERNAqIONALA A CONSTITUIRII STATELOR MEDIE)ALE ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE

For$area statelor $e'ievale5 kn #eneral5 i$6licit a statelor ro$jnemti5 este re0(lta( 2n(k 6roces 'e (ni%icare a %or$aii(nilor 6restatale 6reeAistente5 6e $ls(ra 'e0voltlr 8 icietliii 'in 6(nct 'e ve'ere social8econo$ic mi 6olitic5 kntr8(n 6aralelis$ sincronii C'oc kntj$6lltor. Una 'intre conseciniele $arii inva0ii $on#ole 'in ?@9?8?@9@ a%oG 8 Cor#ani0area teritoriilor ro$jnemti kn ra6ort c( noile con'iiii istorice2 retra#erea tltarilo ' n Transilvania5 'o$inaiia $ai sla3l a acestora as(6ra teritoriilor 'intre Car6aii mi D(nlr ? $ai a6lsltoare as(6ra re#i(nilor 'e Ia rlslrit 'e Car6aii. In aceastl sit(aiie5 la ?@9<5 6e teritori(l 'intre Car6aii mi D(nlre eAista( %or$aii(n 5CDlitice Q ilri5 voievo'ate mi cne0ate Q n( li6site 'e knse$nltate5 iar kn teritoriile 'O rlslrit 'e Car6aii se a%la( con'(cltori locali s(6(mi tltarilor. Ase$enea %or$aii(n G1 Mitice era(5 la ?@<<5 kntr8(n 6roces 'e eAtin'ere mi 'e consoli'are2 cea 'in 'rea6ta Olt(l( C i 6linl eA6ansi(ne5 c( ten'inie 'e in'e6en'enil %ail 'e Re#at(l (n#ar5 cea 'in nor'( ? kol'ovei i$6licatl kn con%lictele c( vecinii5 (r$lrin' aceleami sco6(ri 'e in'e6en'enil : i acest ca0 %ail 'e tltari. kn 6erioa'a i$e'iat (r$ltoare5 atjt %or$aii(nile 'intre Car6aii mi D(nlre5 cjt mi ce" 12G la est 'e Car6aii 6ro%itl 'e cri0a 'inasticl 'in Re#at(l (n#ar mi re(mesc sl8mi consoli'e0N
hMPLINIRI STATALE
n( n($ai sit(aiia 6oliticl5 ci mi cea econo$icl5 se$ni%icativl kn acest sens %iin' atestarea 'oc($entarl a (nor ame0lri 'e ti6 (r3an. Do3jn'irea in'e6en'eniei qjrii Ro$jnemti la ?//= a #rl3it n( n($ai 6roces(l 'e consoli'are kn acest s6aii( a stat(l(i 'e sine stltltor5 ci a contri3(it mi la accelerarea Q 6este (n s%ert 'e veac Q a 6roces(l(i 'e knc"e#are a stat(l(i $e'ieval Mol'ova5 6rin eAtensi(nea 'e Ia nor'8vest s6re s('8est5 6rec($ mi la consoli'area voievo'at(l(i Transilvaniei c( ten'inie a(tono$e. For$area statelor $e'ievale 'in s6aii(l eAtracar6atic a constit(it5 toto'atl5 (n $o$ent 'e $are i$6ortanil n( n($ai 6entr( istoria ro$jneascl5 ci mi 6entr( aceea a E(ro6ei 'e S('8Est. A6ariiia 6e "arta continent(l(i e(ro6ean a acestor state la 'i$ensi(nea 6rovinciilor istorice ro$jnemti a re6re0entat o 'ova'l #rlitoare c( 6rivire la 'e0voltarea5 s(3 toate as6ectele5 a societliii locale. Constit(irea statelor ro$jnemti 'e sine stltltoare5 re0(ltat al (n(i 6roces intern contin(( mi kn'el(n#at5 a %ost i$6(lsionatl consistent mi 'e a6ort(l 'e$o#ra%ic mi 6olitic o%erit 'e Transilvania5 ca (r$are a le#lt(rilor nekntrer(6te kntre teritoriile eAtracar6atice mi cele intracar6atice loc(ite 'e ro$jni. Acest a6ort a %ost $ai intens knce6jn' 'e la s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea mi 6jnl la $i7loc(l secol(l(i (r$ltor5 kn sens(l cl Q 'in ca(0a o%ensivei %e('alitliii $a#"iare k$6otriva a(tono$iilor ro$jnemti 'in s('(l mi 'in nor'(l Transilvaniei5 'in qara Fl#lram(l(i5 'in qara Haie#(l(i mi 'in qara Mara$(rem(l(i5 c( (r$lrile ne#ative c(nosc(te 6entr( ilrlni$e Q o 6arte a 6o6(laiiei5 kn %r(nte c( voievo0ii locali5 a trec(t $(niii mi s8a ame0at kn teritoriile 'e Ia s(' mi 'e la est 'e Car6aii5 a%late at(nci kn 6lin 6roces 'e (ni%icare 6oliticl. Sta3ilirea voievo'(l(i $ara$(remean Bo#'an kn Mol'ova5 6e Ia $i7loc(l secol(l(i al FT)8iea5 a %ost (n %a6t atestat 'e n($eroase i0voare 'i6lo$atice mi narative5 interne mi strline. O ase$enea trecere a av(t loc mi 'in qara Fl#lram(l(i kn qara Ro$jneascl5 6e Ia s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea5 s(3 con'(cerea5 6ro3a3il5 a (n(i voievo' local5 n($it5 kn i0voare mi kn le#en'e5 Ne#r( )o'l5 a$intit atjt 'e
tra'iiia 6o6(lara5 ciz ì 'e (nele i0voare narative interne. In acest sens tre3(ie knieles U'escllecat(l:5 'e care vor3ea( cronicarii mi istoricii $ai vec"i. C(cerirea in'e6en'eniei ilrilor ro$jne 'e Ia s(' mi e&t 'e Car6aii 'ove'emte5 kn acelami ti$65 eAistenia (n(i 6oteniial ($an5 econo$ic mi 6olitico8$ilitar i$6ortant5 ce caracteri0a co$(nitliile locale 'in aceste teritorii. S6or(l cantitativ mi calitativ al 6ro'(ciiei $ateriale s8a 'atorat5 6e 'e o 6arte5 kn$(liirii 6o6(laiiei5 iar 6e 'e altl 6arte5 inte#rlrii kn circ(it(l a#ricol a noi teren(ri5 6jnl at(nci k$6l'(rite sa( knielenite. Cremterea 'e$o#ra%icl5 la rjn'(l sl(5 a %ost (r$area k$3(nltliirii con'iiiilor 'e viail5 a $(lti6liclrii mi 'iversi%iclrii $i7loacelor 'e s(30istenil. S6or(l 3(n(rilor $ateriale mi al 6o6(laiiei a 'eter$inat (n sc"i$3 'e 6ro'(se $ai intens mi le#lt(ri $ai constante kntre colectivitliile ($ane5 aceasta c( atjt $ai $(lt c( cjt 'e0voltarea celor 'oi %actori a knse$nat $icmorarea 'istaniei 'intre localitlii5 6rec($ mi 'e0voltarea (nora 'intre acestea Q avanta7ate 6rin ame0area lor #eo#ra%icl5 econo$icl mi 6oliticl Q 6jnl s6re stat(t(l 'e tjr#(ri mi orame. Circ(laiia oa$enilor mi a 3(n(rilor 6e 'istanie tot $ai $ari a necesitat si#(rania clilor 'e co$(nicaiie5 a celor co$erciale5 CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE STpTpTOARE 81 '(6l c($ aceeami sec(ritate Q econo$icl mi 6oliticl Q o 6retin'ea( toii loc(itorii52 #eneral5 iar 'intre acemtia c( 'eose3ire cei interesaii kn sc"i$3(ri co$erciale la $ai $a 'e6lrtlri. EAista(5 ama'ar5 $otive 6entr( 'ina$i0area e%ort(rilor loc(itorilor s6re a se (ni C 7(r(l con'(cltorilor %or$aii(nilor 6olitice eAistente. Iar cei care5 'in interese 6ersona sa( 'e #r(65 a( kncercat sl se o6(nl acestor ten'inie a( %ost 'esi#(r siliii sl rec(noasi realitatea mi le#alitatea (n(i ase$enea 6roces istoric5 c( atjt $ai $(lt c( cjt 6rinci6ii electkv8ere'itar al s(ccesi(nii Ia 'o$nie Q kn %a$ilia 'o$n(l(i mi a $arel(i voievo' 8a consoli'at5 tre6tat5 U'inastiile: Basara3ilor kn qara Ro$jneascl mi a M(matinilor i Mol'ova. Acest 6oteniial s6orit este a'everit 6rin n($eroase kn%l6t(iri kn Transilvania5 kn qa2 Ro$jneascl mi kn Mol'ova. Este vor3a 'e 'lrile 'in 6ro'(se a#ricole mi ani$ale %ail c stat mi 'e stl6jnii 'e 6l$jnt5 'e 'onaiiile 'e U$omii: 'in 6artea 6(terii centrale 6entr sl(7itorii cre'inciomi Q laici mi clerici Q5 'e or#ani0area (nor instit(iii 6olitice5 centrai mi locale5 c( atri3(te s(verane5 'e 're#ltorii 'in stat(l 'o$nesc mi 'e cei 'in %r(nte (nitliilor 6olitice a'$inistrative5 'e kn$(liirea mi 'e consoli'area tjr#(rilor mi oramelo 'e s6orirea cetliilor mi a altor %orti%icaiii ilrlnemti5 'o$nemti mi 3oieremti5 'e sc"i$3(l ' 6ro'(se kn interior mi kn a%arl5 6jnl s6re centr(l E(ro6ei5 s6re Balcani mk s6re Rlslri ca mi 'e 3aterea $one'ei 6ro6rii5 kn qara Ro$jneascl kn ti$6(l l(i )la'islav8)laic( 2 kn Mol'ova l(i Petr( M(mat. A %ost vor3a5 toto'atl5 'e ac($(larea 'e 3ani kn vistieri 'o$neascl5 6er$iijn'(8i l(i Basara3 I sl o%ere o $are s($l re#el(i Un#ariei5 Care Ro3ert5 're6t rlsc($6lrare a 6lcii5 mi l(i Petr( M(mat sl k$6r($(te re#el(i Polonie4 'e ase$enea5 o s($l i$6ortantl 'e 3ani. Ur$area acestei 'e0voltlri a %ost o consoli'are 6oliticl mi $ilitarl a ilrilor ro$jne Do$nia mi8a or#ani0at tre6tat instit(iiile 6olitice mi a'$inistrative necesare mi oastea 6ro6rie la nevoie5 Uoastea cea $are: #r(6a 6e toii loc(itorii kn stare a 6(rta ar$e 6entr( a6lrare5 ilrii. C( aceste omti5 Basara3 I a i$6(s in'e6en'enia qlrii Ro$jnemti la ?//=5 kn (r$G $ai $(ltor victoriiG Bo#'an I a reali0at acelami l(cr( kn Mol'ova 6jnl kn ?/K.5mikntr8 (i ca0 mi kn alt(l5 k$6otriva re#ilor Un#ariei 'in 'inastia 'e An7o(2 Carol Ro3ert mi L('ovic I Consoli'area 6olitico8$ilitarl a ilrilor ro$jne le8a asi#(rat5 toto'atl5 in'e6en'enia m rail 'e stat(l $on#ol al Hoar'ei 'e A(r. C(cerin'(8mi li3ertatea5 ilrile ro$jne mi8a( 6(t(t kntin'e a(toritatea 6oliticl as(6rG teritoriilor $lr#iname loc(ite 'e ro$jni. qara Ro$jneascl mi8a i$6(s stl6jnirea s6n rlslrit 6jnl la #(rile D(nlrii5 kn'e6lrtjn' 'o$inaiia tltarilor 'in aceste 6lrii. Mol'ova la rjn'(l sl(5 a 6(t(t a'(ce s(3 stl6jnirea sa teritoriile ro$jnemti rlslritene s(6(se $on#olilor. D(6l $oartea I(i Basara3 mi a l(i Bo#'an5 (r$amii acestora le8a( contin(ai mi consoli'at o6era. De0voltarea 6oliticl a ilrilor ro$jne a %ost il(stratl 'e c(6rin'erea kntre "otarele qlrii Ro$jnemti5 6jnl kn vre$ea l(i Mircea cel Bltrjn5 a qlrii Severin(l(i mi a qlrii A$lam(l(i 'in 6lriile Si3i(l(i5 a qlrii Fl#lram(l(i kn ti$6(l 'o$niei l(i )la'islav8)laic(5 a 'o$eni(l(i cetliii Bolo#a 'in centr(l Transilvaniei5 Ia s%jrmit(l secol(l(i al FT)8lea .;@ hMPLINIRI STATALE mi5 kn s%jrmit5 a Do3ro#ei5 6e cjtl vre$e kntre "otarele Mol'ovei era c(6rins kntre#(l teritori( U'e la $(nte 6jnl la $are:5 6rec($ in'icl eA6licit 'oc($entele 'e cancelarie e$ise kn vre$ea 'o$niei l(i Ro$an I. Or#ani0area instit(iiilor 3isericemti 6ro6rii a constit(it o altl 'ova'l kn sens(l consoli'lrii 6olitice a ilrilor ro$jne. La ?/.;5 Patriar"ia 'in Constaniino6ol a consi$iit knte$eierea $itro6oliei qlrii Ro$jnemti5 n($in'(8? kn %r(ntea sa 6e Iac"int 'e )icina5 iar5 6este cjiiva ani5 o no(l $itro6olie a l(at %iinil5 c( 7(ris'iciie as(6ta 6lriii 'e a6(s a qlrii Ro$jnemti. Acelami 'r($ a %ost (r$at kn $are mi kn Mol'ova5 (n'e5 '(6l o 6erioa'l 'e stlr(inie 'in 6artea 6atriar"iei 'e a8mi insta(ra 6ro6ri(l can'i'at 'e la Constanii no6ol mi 'e re0istenil 'in 6artea 'o$niei $ol'ovene5 l(6ta a %ost cjmti#atl 'e aceasta 'in (r$l5 care a i$6(s 6e 7ili(l $itro6olitan (n cleric ro$jn. Consoli'area mi 'e0voltarea ilrilor ro$jne a %ost5 kn acelami ti$65 re0(ltat(l le#lt(rilor 'e cola3orare 'intre ele5 econo$ice mi 6olitice. Privile#ii co$erciale a( %ost acor'ate 'e 'o$nii $(nteni Q knce6jn' c( an(l ?/K> Q mi (lterior 'e cei $ol'oveni ne#(storilor transilvlneni5 kn'e$njn'(8i la activitatea co$erciall kn re#i(nile ro$jnemti 'e la s(' mi 'e la e&t 'e Car6aii. Le#lt(ri 6olitice s8a( reali0at kntre qara Ro$jneascl mi Mol'ova la
s%jrmit(l secol(l(i al FT)8lea5 6entr( a re0ista kncerclrilor knnoite ale re#ilor (n#(ri 'e a8mi re'o3jn'i stl6jnirea as(6ra lor5 la ?/K. mi ?/<< as(6ra qlrii Ro$jnemti mi la ?/K. mi ?/;. as(6ra Mol'ovei. Ase$enea state5 'in ce kn ce $ai sta3ile mi $ai 6(ternice5 n( 6(tea( %i i#norate 'e ilrile vecine5 conmtiente 'e %olos(l ce8? 6(tea( avea 'e 6e (r$a cola3orlrii 6olitice mi $ilitare c( ilrile ro$jne5 '(6l c($ statele ro$jnemti5 la rjn'(l lor5 a( %ost interesate5 at(nci mi $ai tjr0i(5 kn c(ltivarea le#lt(rilor c( vecinii5 kn interes(l 6o6oarelor res6ective5 6entr( salv#ar'area in'e6en'eniei acestora. Politica 'e 3(nl vecinltate a ilrilor ro$jne %ail 'e statele li$itro%e mi a acestora %ail 'e ilrile ro$jne s8a concreti0at kn cola3orarea $ilitarl c( taratele 3alcanice kncl 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al FL)8lea5 6rec($ mi kn le#at(rile 'e knr('ire c( 'inastiile acestora. Cjn' 6ri$e7'ia t(rceascl s8a accent(at5 'inastii 'in Balcani kmi kn'rea6tl 6rivirile s6re ilrile ro$jne mi kmi 6(n s6eraniele kn s6ri7in(l acestora. C"iar mi Polonia s8a 'ove'it interesatl 'e cola3orarea c( Mol'ova mi c( qara Ro$jneascl kn l(6ta k$6otriva cavalerilor te(toni. D(6l c($5 kn %aia 6ri$e7'iei t(rcemti5 kns(mi re#ele Un#ariei5 Si#is$(n' 'e L(Ae$3(r#5 a cl(tat cola3orarea l(i Mircea cel Bltrjn5 'lr(in'(8i 're6t se$n al 3(nei vecinltlii cetatea Bolo#a 'in 6lriile Cl(7(l(i mi knc"ein' c( Mircea (n tratat 'e 6rietenie mi cola3orare5 kn 6ri$lvara an(l(i ?/;.8 Do$n(l ro$jn s8a allt(rat5 a6oi5 oastei 'e cavaleri a6(seni kn eA6e'iiia cr(ciatl 'in ?/;K5 knc"eiatl c( emec(l 'e la Nico6ole. kn 'ec(rs(l ti$6(l(i5 ilrile ro$jne kmi llr#esc le#lt(rile 6olitice kns6re A6(s5 iar rol(l lor 6olitic e(ro6ean knce6e sl %ie a6reciat 'in ce kn ce $ai $(lt. Re6re0entaniii qjrii Ro$jnemti mi ai Mol'ovei a( %ost 6re0enii mi Ia concili(l 3isericii a6(sene 'e la +onstan0 'in ?9?. mi tot at(nci qara Ro$jneascl a intervenit kn 'is6(tele acer3e 6entr( tron(l s(ltanilor5 7(cjn'5 (neori5 (n rol "otlrjtor. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .;/ qlrile ro$jne s8a( i$6licat5 toto'atl5 activ kn viaia c(lt(rall s('8est e(ro6eanl mi c"iar central8e(ro6eanl5 rece6iionjn' knrj(riri ce s8a( 'ove'it 3ene%ice 'e8a l(n#(l kntre#(l(i ev $e'i(.
<. Crvn-ZAqIA ROMpNEASCo hN PERIOADA FORMoRII STATELOR MEDIE)ALE a. C(lt(rl s6irit(all mi str(ct(ri ecle0iastice
kn t($(lt(l eveni$entelor ce a( $arcat istoria ro$jneascl a veac(l(i sc(rs kntre inva0ia $on#oll mi constit(irea statelor $e'ievale ro$jnemti eAtracar6arice5 'atele 'e istorie ecle0iasticl 'evin $ai n($eroase mi $ai eA6resive 'ecjt 6entr( e6oca anterioarl. A%ir$aiia este vala3ill 6entr( evol(iia rjn'(ielilor 3isericemti orto'oAe mi catolice 'eo6otrivl5 mi (nele mi celelalte.o#lin'in'5 6e 'e o 6arte5 inte#rarea c(lt(rall tot $ai li$6e'e a s6aii(l(i ro$jnesc kntr8o Cor'ine e(ro6eanl5 3i0antinl sa( occi'entall5 iar5 6e 'e altl 6arte5 'e0voltarea internl a (nor str(ct(ri 'e civili0aiie a(to"tonl 'in secolele FIII8FI). kntr8o vre$e a o%ensivelor 6olitice mi econo$ice ale Un#ariei ar6a'iene mi an#evine sa( ale ne#(storilor #enove0i Ia Car6aii5 la D(nlrea 'e -os mi kn Penins(la Balcanicl5 era %iresc ca re%leA(l i'eolo#ic al acestora sl8? constit(ie o%ensiva con%esionall a cler(l(i catolic. Ro$jnii5 ca mi c($anii sa( slavii 3alcanici5 a( constit(it o3iectiv(l 6ro6a#an'ei ierar"ilor Q e%ectivi sa( in partibu& Q5 ca mi a cll(#lrilor catolici5 $eniii 'e c(ria 6onti%icall a rls6jn'i 6e aceste $elea#(ri c(vjnt(l mi a(toritatea Ro$ei. kn %ost(l e6isco6at al c($anilor5 knte$eiat kn 'eceni(l al treilea al secol(l(i al FlII8lea mi 'es%iiniat 'e i(rem(l tltar5 sit(aiia catolicis$(l(i era $ai $(lt 'ecjt 6recarl5 ra6t rec(nosc(t la ?@<; kntr8o scrisoare a 6a6ei Nicolae al III8lea cltre le#at(l sl( kn Un#aria5 e6isco6(l 'e Fer$o?. ConteAt(l kn care a %ost 'atl in%or$aiia 6a6all iinea 'e interes(l 6e care U$inoriiii: Q %ranciscanii ce ia( ac($ tot $ai $(lt loc(l 'o$inicanilor kn 6ro6a#an'a 'in 0onele E(ro6ei Orientale mi 'in Asia Q kl avea( 6entr( aceastl re#i(ne 'e la cot(l Car6aiilor5 ne$i7locit knvecinatl c( vastele s6aiii 'o$inate 'e tltari58 acolo (n'e5 '(6l ?@9@5 vor a7(n#e (nii vestiii $e$3ri ai Or'in(l(i S% Francisc5 6rec($ !iovanni 'a Pian 'el Car6ine sa( Yil"el$ 'e R(3r(c&. ni tot 'atoritl (n(i ase$enea interes5 kn $o$ent(l kn care va %i 'e6lmitl '(3la cri0l ecle0iasticl mi 6oliticl 'in e6oca sll3ici(nii (lti$ilor Ar6a'ieni5 o 'atl c( rlsti$6(l Uca6tivitliii avi#none0e:5 rel(area o%ensivei con%esionale catolice 'in 0ona car6ato8'(nlreanl5 kn vre$ea l(i Carol Ro3ert mi a l(i L('ovic I5 va coinci'e c( knte$eierea5 6e loc(l e6isco6iei c($ane5 a (nei e6isco6ii a Milcoviek. Pri$(l ierar" al acesteia a %ost5 n( kntj$6lltor5 (n %ranciscan5 an($e )it(s 'e Monte%erreo5 6ro6(s kn ?//@ 6a6ei Ioan al FFII8Iea 'e cltre re#ele Un#ariei. Acesta H(r$(0a&i.I*l.6. 9@;89/=. .;9 hMPLINIRI STATALE a %ost5 'e alt%el5 mi 6rile7(l c( care 6a6a 'e Ia Avi#non scria ar"ie6isco6(l(i 'e Stri#oni( 'es6re 'ecl'erea sca(n(l(i knte$eiat aici c( (n secol knainte5 $eniionjn'5 toto'atl5 o6o0iiia %e('alilor locali5 ro$jni orto'ocmi rarl kn'oiall5 %ail 'e 6ro6a#an'a catolicl $ai vec"e 'in 'koce0a kn care no(l e6isco6 %ranciscan avea sj %ie n($it . A eAistat mi o li6sl 'e a'erenil5 care va %i %ost n( n($ai s6irit(all5 ci mi 6oliticl5 kntre cler(l catolic mi %e('alii 'in s('(l Mol'ovei mi 'in nor'(l $(ntean5 acolo (n'e se 6lasea0l 'e cltre istorici e6isco6at(l Milcoviei. O 'ove'emte5 'e alt$interi5 mi %a6t(l cl5 kn secol(l al Fl)8lea5 a6roa6e toii ierar"ii acestei 'ioce0e a Ro$ei 'e 4a 6oalele Car6aiilor a( %ost 'eiinltori ai (nei a(toritlii 6(r no$inale. Ei n( a( venit kn loc(rile cjr$(irii lor5 %ie cl a %ost vor3a 'e a$intit(l $inorit )it(s5 n($it kn ?//9 kn 'e$nitatea e6isco6all5 %ie cl ne re%eri$ la To$a 'e NI$6ti B?/9<D mi Bernar' 'e Ma0ovia B?/./D sa(5 '(6l $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 la Al3ert 'e Us& B?/K9D5
Nicolae 'e B('a B?/<?D sa( Antonio 'e S6oleto B?/<9D. A6ariiia5 kn nor'(l Mol'ovei5 a (n(i alt e6isco6at catolic5 cel 'e la niret B?/<?D5 'ar $ai ales knte$eierea statelor $e'ievale ale qlrii Ro$jnemti mi Mol'ovei5 al clror corolar 6e 6lan s6irit(al avea sl8? constit(ie knte$eierea $itro6oliilor orto'oAe 'e la Ar#em mi 'e la S(ceava5 or#ani0area cler(l(i orto'oA ce c(nomtea aici5 kn secol(l al Fl)8lea5 tra'iiii 3o#ate ale e6ocii anterioare5 ca mi orientarea con%esionall a ro$jnilor ce n( s8a( le6l'at nici (n $o$ent 'e cre'inia strl$omilor lor5 a( %ost tot atjtea $otive ce a( '(s la i$6as mi a6oi la emec 'e%initiv kncercarea 'e 6ro0elitis$ catolic 'in e6isco6at(l Milcoviei5 tot $ai s6ora'ic 6o$enit kn 'oc($entele e6ocii. N( $(lt 'eose3itl ca 'estin a %ost5 kn aceeami e6ocl5 soarta $isionaris$(l(i catolic Q 'e 'ata aceasta la nivel(l or#ani0lrii $lnlstiremti mi n( e6isco6ale Q kn Do3ro#ea mi la #(rile D(nlrii5 acolo (n'e knce6 sj se 'e0volte5 'in a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea5 cetliile istro86ontice c( colonimti #enove0i5 la )kcina5 Moncastro5 Licosto$o mi C"ilia5 le#ate con%esional5 6olitic mi5 $ai ales5 co$ercial 'e Cri$eea mi 'e ele$ent(l latin5 U%rjncesc: 'in Constantino6ol. N( se mtie 'acl acel U)ic($:5 kn care e $eniionatl5 kn ?@><5 o $lnlstire %ranciscanl mi (n'e cll(#lrii catolici convertea( 6e tltari5 este (n(l mi acelami c( )icina5 'ar si#(r este ra6t(l cl kn aceasta 'in (r$l5 ca mi la Moncastro BCetatea Al3lD5 se a%la( kn 6ri$ele 'ecenii ale secol(l(i al Fl)8lea sl(7itori ai Or'in(l(i $inorit. Acemtia re0i'a( kn ame0l$inte $onastice $eniionate kntre ?/=9 mi ?/?> kntr8o listl a $lnlstiilor catolice 'in UTartaria: =in 'icina #t>ta danubin. in 9auro -a&troG1. Un(l 'intre cll(#lri5 (n $inorit italian5 s(%erea $artiri(l la Cetatea Al3l la knce6(t(l acel(iami secol al Fl)8lea5 e6ocl kn care mi (n orto'oA5 ne#(stor(l Ioan 'in Tra6e0(nt5 avea sl %ie $artiri0at aici 'e tltari. Ulti$ii 6ar a %i 'ove'it5 kntr8(n conteAt istoric 3ine 6reci0at5 o li$6e'e intoleranil con%esionall5 kn e#all $ls(rl anticatolicl mi aiitiorto'oAl.
? @
Ibirlem. 6. K@@G Zi$$er$ann8Yerner5 I5 6. 9..89.K. R. Loenerr05 kn Arc#ivmn @ratrum +raedicutonnn. 2. ?;/@5 6. </8<.8
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE l In s%jrmit5 mti$ cj kn ?/9.5 ca mi la s%jrmit(l secol(l(i al Fl)8lea5 eAista la Licostoi (n centr( 'e 6ro6a#an'l %ranciscanl5 le#at5 kn siste$(l ierar"iei catolice5 'e 0on 6olone0e5 %a6t se$ni%icativ mi 6entr( o an($e orientare a acestor iin(t(ri5 strl3lt(te (n 'r($ co$ercial ce le#a centr(l E(ro6ei c( Marea Nea#rl. In ceea8ce 6rivemte conseciniele c(lt(rale 6ro6ri(80ise ale 6re0enielor catolice 6l$jnt(l ro$jnesc5 kntre $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea mi cel al secol(l(i (r$ltor5 li6s 'ate 'irecte. Se 6oate5 tot(mi5 a'$ite5 6rin analo#ie c( sit(aiii 'in teritorii knvecinG sa( $ai kn'e6lrtate5 cl kn rjn'(l cl6eteniilor c($ane se'entari0ate5 ca mi 6rintre stj6j %e('alii ro$jni sa( 6rintre loc(itorii oramelor 'o3ro#ene5 (nii 'intre cll(#lrii catol $isionari5 knvlijn' i'io$(ri t(ranice mi5 $ai ales5 li$3a ro$jnilorQ 6e care o mtia si#(ranil5 kn ?/<95 %ranciscan(l italian Antonio 'e S6oleto %Bui linguam diete nabio. &cire a&&erititrG1 Q5 vor %i ve"ic(lat aici 3(n(ri c(lt(rale mi in%or$aiii 'in s%era civili0at a6(sene. Este %oarte 6ro3a3il cl5 tot 6rin ase$enea ele$ente 6(rtltoare 'e c(ltt occi'entall5 6rin $lnlstirile catolice 'e Ia #(rile D(nlrii mi 'e 6e litoral(l 6ontic5 ca . 6rin ne#(iltorii #enove0i5 se vor %i trans$is in%or$aiii 'es6re ro$jni mi 'es6re iin(t(r ro$jnemti. Ase$enea in%or$aiii 'eiinea( cronicarii 3i0antini5 6rec($ Laon C"alcocon'il5 care mtia cl li$3a U'acilor: sea$lnl c( cea a italienilor5 cit ì ($anii ai Italiei renascentiste5 ce 6ose'a( mtiri i$6ortante mi eAacte 'es6re ori#inea mi #rai 6o6or(l(i ro$jn. M(lt $ai e%icace mi $ai 6linl 'e consecinie 6e 6lan(l c(lt(rii mi al or#ani0lrii ecle0iastii 6ro6ri(80ise a %ost5 'in 6ricini lesne 'e knieles5 acii(nea 3isericii catolice 6e teritori ro$jnesc intracar6atic5 cel al Transilvaniei. kntr8(n conteAt istoric kn care5 $ai ales 'atl c( knce6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 3iserica catolicl a '(s k$6otriva Usc"is$aticilo2 ro$jni orto'ocmi o o%ensivl %oarte 3ine or#ani0atl mi 'in 6lin s6ri7initl 'e 6ri$ii rei an#evini ai Un#ariei sa( 'e alii %e('ali 'in E(ro6a Centrall mi Est8Centrall sa( c"i2 'in iin(t(rile Transilvaniei5 e%ectele acestei 6olitici con%esionale a( creat o an(rr intoleranil5 6er6et(atl kn kntre#(l ev $e'i(5 %ail 'e ele$ent(l $a7oritar ro$jnesc 'i aceastl 6rovincie a Re#at(l(i (n#ar. N($eroasele avanta7e $ateriale mi $orale acor'ate 'e cltre 6(terea sec(larl cler(li catolic5 rol(l eseniial 7(cat 'e acesta kn cancelaria re#all a Un#ariei mi kn aceea voievo'al a Transilvaniei5 ca mi rol(l crescjn' ai $lnlstirilor mi al ca6itl(rilor catolice ca loc(ri ' e$itere mi 'e a'everire a (nor knse$nate acte c( valoare 7(ri'icl5 a( av(t consecini i$6ortante kn acest sens. Mls(rile mi "otlrjrile a'o6tate 'e cltre knaltele instanie 3isericemi mi re#ale5 knce6jn' c( 'o$nia I(i Carol Ro3ert5 ca mi centrali0area e%ectivl a 3iserici catolice kn ansa$3l(l sl( kn e6oca 6a6alitliii 'e la Avi#non B?/=;8?/<<*<>D mi a$estec( acesteia5 knce6jn' c( 6onti%icat(l l(i Cle$ent al )8lea5 kn viaia 3isericeascl a %iecare 6rovincii5 avea( sl constit(ie tot atjtea 6re$ise ale (nor s(ccese i$6ortante knre#istraii kn Transilvania 6ri$ei 7($ltlii a secol(l(i al Fl)8lea 'e cltre 6ro6a#an'a cler(l(i catolic O atare 6ro6a#an'l s8a sol'at5 (neori5 c( convertiri i0olate 'e %e('ali ro$jni5 ca si ct
?
H(r$(0a&i5 ?*@5 p. @?<.
.;K hMPLINIRI STATALE a6ariiia (nor noi ierar"ii catolice kn iin(t(ri kn care $ai recent %(seserl a'(mi5 'e cltre a(toritatea laicl5 ama8 n(rniiii Uoas6eii re#ali:. 2 N( $ai 6(iin5 ro$jnii 'in acele Uilri: transilvane 'e $ar#ine5 ca Haie#(l mi Mara$(rem(l5 c( (n stat(t 6olitic 6rivile#iat5 i0vorjt 'intr8o an($e 6o0iiie #eo#ra%icl5 'in (nele le#lt(ri 6er$anente c( iin(t(rile ro$jnemti
eAtracar6atice5 ca mi5 $ai ales5 'in str(ct(rile sociale locale $ai 3ine knc"e#ate5 c( o %e('alitate 6ro6rie5 cne0iall mi voievo'all5 $ai 'e$(lt or#ani0atl5 s8a( o6(s 6er$anent mi e%icient o%ensivei con%esionale catolice5 kn'eose3i kn 6ri$ele 'ecenii 'e '(6l ?/==. O6o0iiia lor a av(t eco(ri nota3ile 6e 6lan c(lt(ral kn ctitorirea (nor $on($ente 'e c(lt5 kn re%acerea altora $ai vec"i BStreisjn8#eor#i(5 C("eaD5 ca mi kn s6ri7in(l acor'at kntoc$irilor orto'oAe locale5 (neori sc"it(ri mi $ici $lnlstiri 'e %el(l celei ce eAista 'in secol(l al Fll8lea kn nor'(l Bi"or(l(i5 la )oievo0i. Aceleami kntoc$iri era(5 6ro3a3il5 s6ri7inite la rjn'(l lor mi 'e $e'iile ro$jnemti 'e 6este Car6ari5 iar 6e (n 6lan $ai lar#5 s('8est e(ro6ean5 'e c"iar orto'oAia 3i0antino83alcanicl a cel(i 'e8al Fl)8lea veac. Aceasta 'in (r$l avea sl constit(ie5 'e alt%el5 ca'r(l kn care orto'oAia ro$jneasca5 consoli'atl 6rin revenirea Bi0ani(l(i kn secolele F8FIII la D(nlrea 'e -os5 va c(noamte5 kn a 'o(a 6arte a veac(l(i al Fl)8lea5 mi cele 'intji str(ct(ri ierar"ice 6ro6rii5 6recis mi li$6e'e or#ani0ate5 atjt kn qara Ro$jneascl5 cjt mi kn Mol'ova5 kntr8(n 6roces ale clr(i knce6(t(ri se 6ot ame0a5 cel 6(iin 6entr( 6ri$(l ca05 knainte 'e ?/.=. kncl 'in 6ri$a 6arte a veac(l(i al F-II8lea5 kn Do3ro#ea5 3iserica 'e la )icina c(nomtea5 s(3 e#i'l 3i0antinl5 sta3ilirea (nei ierar"ii e6isco6ale. Rol(l ei avea sl s6oreascl kn a 'o(a 6arte a acel(iami secol5 o 'atl c( cremterea knse$nltliii iin(t(rilor 6onto8'(nlrene kn 6olitica 6ri$ilor Paleolo#i5 kn relaiiile co$erciale ale Constantino6ol(l(i5 re'evenit 3i0antin Ia ?@K?5 ca mi kn interesele 'e contra6ro6a#an'l con%esionall ale Patriar"iei ec($enice kntr8o re#i(ne tot $ai $(lt cl(tatl 'e clerici mi 'e ne#(stori a6(seni catolici. Ama se mi eA6licl ri'icarea 3isericii 'in )ickna Ia ran#(l 'e $itro6olie orto'oAl kncl knainte 'e ?@K?5 6oate kn e6oca 'e knce6(t a 'o$niei l(i Mi"ail al )lII8Iea Paleolo#(l la Niceea5 ar(nci cjn' viitor(l 3asile( 'e Constantino6ol5 6re#ltin' kn Asia Micl c(cerirea ca6italei 'e 6e Bos%or5 va %i 'orit sl8mi asi#(re alianie statornice 6ret(tin'eni kn l($ea 6rovinciall 3i0antinl. Dioce0a '(nlreanl a Patriar"iei 'in Constantino6ol va %i tot $ai 'es kntjlnitl5 la s%jrmit(l secol(l(i al FlII8lea mi la knce6(t(l cel(i 'e8al Fl)8lea5 kn istoria 6oliticl mi con%esionall a acestor iin(t(ri s('8est e(to6ene. Ast%el5 6e (n i$6ortant 'oc($ent sino'al 3i0antin 'in ?@>.5 kn're6tat k$6otriva kncerclrilor 'e a6ro6iere 'e Ro$a 6a6all a (nei 6lrii a c(riii i$6eriale kn %r(nte c( Mi"ail al )lII8lea mi c( 6atriar"(l Ioan al Fl8lea Be&&os5 s8a 6lstrat se$nlt(ra $itro6olit(l(i Teo'or al )icinei?. kn 7(r(l an(l(i ?/=95 Pac"I$eres va $eniiona 're6t con'(cltor al aceleiami 'ioce0e 'o3ro#ene 6e (n an($e L(ca mi acelami cronicar 3i0antin va vor3i 'e Uar"iere(l: )icinei5 care 6e la ?/== era
?
). La(rent5 *e& &igiimaire& du &ec]nd&Cnode de& Bla5#eme& %dte 12Q8G. kn Ec"os 'COHenr5 @K5 ?;@<5 6. ?9<.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE .;C inter$e'iar kntre alanii cremtinaii 'e la acest "otar 'e $ia0lnoa6te al Bi0ani(l(i mi k$6lraii An'ronic al ??8lea Paleolo#(l?. kn c(rs(l veac(l(i al Fl)8lea5 in%or$aiiile 'es6re 'ioce0a 3i0antina a )icinei 'evi n( n($ai relativ n($eroase5 ci mi %oarte se$ni%icative 6entr( sit(aiia 'i%icill a orto'oAii 'in acest oram tot $ai $(lt a$eniniat 'e c(cerirea tltarilor5 tot ama c($5 kn 6ri$a 7($ltat a acel(iami veac5 a6ar kn i0voare mi alte centre 3isericemti istro86ontice5 iinjn' 'irect sa $e'iat 'e Patriar"ia 'in Constantino6ol. kn 7(r(l an(l(i ?/@= este a$intitl C"ilia 6rinii Ucastelele 6atriar"icemti: 'in aceste re#i(ni5 iar ceva $ai ti$6(ri( kncl5 knainte ' ?/=/8?/=.5 era $eniionat As6rocastron Q acelami5 6oate5 c( Moncastro sa( Cetate Al3l Q5 (n'e kn ?/9. se va #lsi mi (n e6isco65 C"irii. 2 Revenin' la $itro6olia 'in )icina5 reiine$ cl kn ?/?<8?/?>5 ca mi kn ?/@95 e6ar"i a6are $eniionatl kn le#lt(rl c( (nele 'ioce0e 3i0antine 'in Cri$eea mi c( an($it 'i%ic(ltlii5 clrora le avea 'e %lc(c %ail cler(l orto'oA 'e Ia D(nlrea 'e -os 'o3ro#eanl D(6l toate 6ro3a3ilitliile5 'i%ic(ltliile 6ar a %i aceleami care l8a( silit 6e $itro6olia Macarie al )icinei5 kn al 6atr(lea 'eceni( al secol(l(i al Fl)8lea5 sl 'oreascl sl 6lec 'in ceratea sa 'e reme'inil5 at(nci stl6jnitl 'e Uo $jnl 'e 6l#jni nele#i(iii:@5 %or$(lar kn care n( este #re( a8i #"ici 6e tltari. Deoarece kn ?/9?5 kn ?/9/5 kn ?/9< mi kn ?/9>5 atjt Macarie5 cjt mi s(ccesor(l sli C"irii s(nt se$nalaii la Constantino6ol kn 6rea7$a sca(n(l(i 6atriar"al5 eAistl te$ei(i 'e a cte'e cl kntrea#a or#ani0are a vierii reli#ioase orto'oAe 'in Do3ro#ea se a%la kntr8i cri0l ac(tl5 ce eA6licl5 'e alt%el5 co3orjrea kn ran# a sca(n(l(i )icinei kn ?/9/8 Ceea c rl$jne 'e mti(t este ra6t(l 'acl Iac"int5 (lti$(l ierar" 'in )icina5 '(6l se6te$3rie ?/9. mi 6ri$(l $itro6olit al qlrii Ro$anemti5 'e Ia Ar#em5 $eniionat aici kn $ai ?/.;5 a $a re0i'at kn oram(l 'in Do3ro#ea '(nlreanl Q acolo (n'e a7(n#ea5 s6re $i7loc(l secol(l( al Fl)8lea5 ca mi la C"ilia5 in%l(enia 6oliticl a voievo'(l(i qlrii Ro$jnemti Q5 sa( 'ac 6ri$(l sl( titl( a av(t (n caracter 6(r no$inal. Oric($5 k$6re7(rarea cl kn 6rea7$G voievo'(l(i Nicolae AleAan'r(5 %i(l l(i Basara3 Uknte$eietor(l:5 6atriar"ia ec($enic avea sl tri$itl5 kncl knainte 'e 6ri$lvara an(l(i ?/.;5 6e (n ierar" ce cjr$(ise o 'ioce0i 'o3ro#eanl Q ama'ar kntr8(n vec"i 6l$jnt 'e stl6jnire i$6eriall Q5 in'icl li$6e' le#lt(ra5 a6roa6e si$3olicl5 6e care o %lcea s(6re$a a(toritate 3isericeascl a orto'oAiei ai'o$a c(riii i$6eriale 'in Constantino6ol5 kntre (n vec"i oram 3i0antin 'e la D(nlreG 'e -os mi no(l centr( 6olitic ro$jnesc 'e la 6oalele Car6aiilor Meri'ionali5 kntre intereseli Paleolo#ilor mi cele ale Basara3ilor5 le#ate 'e as6ecte knse$nate ale vieiii c(lt(rale. knte$eierea $itro6oliei qlrii Ro$jnemti kn ?/.; n( s8a 6ro'(s 6e (n teren #ol ki ceea ce 6rivemte str(ct(rile ecle0iastice. kn acest iin(t 'e tra'iiionall viail orto'oAl eAisca( nekn'oios5 n($eromi 6reoii 'e sat mi 'e tjr#(ri5 ca mi cll(#lri ce 6ar a n( %i %ost strlin 'e (nele le#lt(ri ale ro$anitliii nor'8'(nlrene c( i$6ortantele centre $onastice 'ir
?
!ior#ii Pac"I$eris(e95#adeetAndivnico+alaeologi&libritredecim. Bonn5 ?>/.. II5 /=<. 3TT1@ontei III5 6. 9.?.
H(r$(0a&i5FI)*l5 6. ?.
8PQ hMPLINIRI STATALE Penins(la Balcanicl. Clerici mi cll(#lri 'in qara Ro$jneascl s(nt a$intiii kn "otlrjrea sino'all 'in $ai ?/.; ca 'e7a sta3iliii kn no(a 'ioce0l a l(i Iac"int5 (nii 'intre ei %iin' veniii5 6ro3a3il5 'in Do3ro#ea5 aliii knsl c( si#(ranil %iin' oa$eni ai loc(l(i5 le#aii 'e vec"i mi statornice rjn'(ieli c(lt(rale 'in qara Ro$jneascl. Rec(noamterea ca $itro6olit al UUn#rovla"iei: a l(i Iac"int Q cel care5 ne8o s6(n i0voarele5 %(sese c"e$at 'e voievo'(l 'e la Ar#em5 Uc( cjtva ti$6 knainte: 'e 6ri$lvara an(l(i ?/.;?5 6oate c"iar kn 6rea7$a 'is6ariiiei sa( i$e'iat '(6l $oartea I(i Basara3 I Q re6re0enta5 'e %a6t5 sanciionarea4 (nei realitlii c(lt(rale $ai vec"i5 o$olo#jn' ast%el intrarea Uo%iciall: a qlrii Ro$jnemti kn siste$(l i'eolo#ic al Rlslrit(l(i orto'oA5 controlat 'e Patriar"ia 'in Constanrino6ol. Aceasta kmi va tri$ite kn 'eceniile (r$ltoare5 6jnl cltre ?9==5 re6re0entanii kn sca(n(l 'e la Ar#em5 6rec($ Hariton 'e la C(tl($(0 mi 'i&aio6"IlaA(l 6atriar"al Daniil Crito6o(los. k$6re7(rarea va 'eter$ina o an($e a$6rentl 3i0antinl a c(lt(rii $(ntenemti 'in cea 'e8a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FT)8Iea. Cjt 'es6re iin(t(rile $ol'ovenemti5 kn care rec(noamterea (nei $itro6olii locale5 c( cjr$(itori a(to"toni5 se va 6ro'(ce a3ia la ?9=?5 la ca6lt(l (n(i l(n# mi 'i%icil con%lict c( Patriar"ia 'in Constantino6ol Q mi a (nei 6ro3a3ile alianie s6irit(ale5 recent se$nalate5 c( 3iserica sjr3easclQ5 'atele 'e care 'is6(ne$ s(nt $(lt $ai 6(iin li$6e0i. Aceasta5 6oate5 'atoritl kn 6ri$(l rjn' ra6t(l(i cl istoria c(lt(ral83isericeascl a Mol'ovei kn 6ri$a 6arte a secol(l(i al Fl)8lea Q cea a cler(l(i $lr(nt 'in satele mi tjr#(rile $ol'ovenemti Q era le#atl5 $ai $(lt sa( $ai 6(iin5 'e 'ioce0a Halici(l(i5 a%latl mi ea5 cjn' c( ran#(l 'e e6isco6ie B?/@>5 ?/9<D5 cjn' c( cel 'e $itro6olie B?/=/8?/=.5 ?/9?D5 kn ierar"ia 3isericeascl 3i0antinl 'in E(ro6a Rlslriteanl. Str(ct(rarea (nei ierar"ii ecle0iastice catolice mi orto'oAe 6e 6l$jnt ro$jnesc kn cea 'e8a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$ele 'ecenii ale cel(i 'e8al Fl)8lea Q cores6(n0jn' (nor alte str(ct(ri sociale5 'in s%era laicl Q a %ost knsoiitl5 la tot 6as(l5 'e or#ani0area $ona"is$(l(i. Dacl atjt kn kn%iiniarea e6isco6atelor catolice5 cjt mi kn aceea a $itro6oliilor orto'oAe 'in secolele FIIIQFI) cll(#lrii 7(caserl (n rol 'e 6ri$ or'in5 'ec(r#jn' 'in c"iar str(ct(ra noilor ierar"ii5 kn o6era $isionarl5 %ie s(3 e#i'a Ro$ei5 %ie s(3 cea a Constanri8no6ol(l(i5 'in no( cll(#jri$ea era cea care 'eiinea loc(l "otlrjtor. Pentr( ame0l$intele catolice $lnlstiremti 'in Transilvania Q $(lte eAistente kncl knainte 'e inva0ia $on#oll5 #raiie activitliii 3ene'ictinilor mi a cistercienilor Q 'atele s(nt5 %iremte5 $ai n($eroase. Se$ni%icative kntre toate a6ar5 'e 6il'l5 cele le#ate 'e $lnlstirea Cjria5 i$6ortant centr( %e('al mi5 toto'atl5 knse$nat centr( 'e 'i%(0i(ne c(lt(rall5 kn c(rs(l celei 'e8a 'o(a 7($ltlii a secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$a 6arte a cel(i 'e8al Fl)8lea. Con%lictele sale c( 6o6(laiia ro$jneascl 'in s('(l Transilvaniei a( %lc(t o3iect(l ateniiei a(toritliii 'e stat5 care a s6ri7init 6e cll(#lrii catolici5 acor'jn'(8le n($eroase 're6t(ri5 atjt kn ti$6(l 'inastiei ar6a'iene5 6rin nte%an al )8lea5 cjt mi kn ti$6(l An#evinilor5 6rin Carol Ro3ert.
?
Ibidem. 6. @.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE
.;;
Acelami s6ri7in re#al kl vor avea5 la knce6(t(l secol(l(i al FT)8kea5 'o$inicanii mi %ranciscanii5 care activa( Ia aceste "otare transilvane ale re#at(l(i Un#ariei kn ti$6(l 6a6ilor Bene'ict al Fl8Iea5 Ioan al FFII8lea mi Cle$ent
al )T8lea5 6entr( a'(cerea Ula 'rea6ta cre'inil: a Usc"is$aticilor:5 kntre care se 6ren($lra( mi (nii UOlac"i Ro8 $ani:5 a$intiri kn ?/9.. M(lt $ai $o'est ca or#ani0are mi 3ene%iciin' 'e s6ri7in(l 'o$niei a3ia o 'atl c( constit(irea acesteia kn 6ri$a 7($ltate mi la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea kn qara Ro$jneascl mi Mol'ova5 $ona"is$(l orto'oA 'e la s(' mi 'e la rlslrit 'e Car6aii a llsat $ak 6(iine (r$e kn i0voare knainte 'e $i7loc(l acel(iami secol. Lo#ic5 eAistenia sa 6oate %i 6ost(latl5 ca mi o3jrmiile sale5 kn 6erioa'ele anterioare. Mlrt(rii in'irecte re%lectl eco(ri ale vieiii cll(#lremti 3alcanice 6rintre sl(7itorii $o'estelor sc"it(ri 'e le$n sa( 'e 6iatrl ce n( s8a( $ai 6lstrat sa( ale clror (r$e kncl n( ne s(nt c(nosc(te5 c( con'(cltori 'e o3mte $ona"all ce 6(rta( 'e7a titl(ri ale (nor tre6te s(6erioare 'in ierar"ia cll(#lreascl5 kntr8o e6ocl anterioarl a6ariiiei 6ri$elor $lnlstiri c(nosc(te 6e cale 'oc($entarl kn Oltenia mi kn Mol'ova. Fa6t(l cl kn actele 6atriar"ale 'in ?/.; mi ?9=? s(nt a$intiii5 kn cele 'o(l ijri ro$jne5 (nii U$ona"i: mi c"iar Uiero$ona"i:5 eAistenia 6ro3a3ill a (nor Ucate#($eni: mi Uar"i$an'riii: kn ti$6(l 6ri$ilor Basara3i5 in'icl k$6re7(rarea %oarte i$6ortantl cl Nico'i$ 'e la )o'iia mi Tis$ana5 or#ani0ator(l 6ro6ri(80ks al $ona"is$(l(i nor'8'(nlrean '(6l an(l ?/<@5 n( %lcea 'ecjt sl contin(e5 6rin o6era sa5 activitatea (nor cll(#lri nemti(ii 'in 6ri$a 7($ltate a secol(l(i al Fl)8lea. Acemtia 'in (r$l 6rel(n#ea(5 la rjn'(l lor5 o tra'iiie ce co3ora5 %oarte 6ro3a3il5 kna6oi s6re secolele FH8FIII5 'ar 6e care5 'eoca$'atl5 n( o c(noamte$. La $ia0l0i mi la rlslrit 'e Car6aii5 kn ilrile ro$jne a%late kn 6lin 6roces 'e knc"e#are statall kntr8a 'o(a 7($ltate a secol(l(i al FlII8lea mi kn 6ri$ele 'ecenii ale cel(i 'e8al Fl)8lea5 $ani%estlrile s6irit(alitliii $e'ievale la nivel %e('al sa( %olcloric n( ne s(nt c(nosc(te kn c"i6 ne$i7locit. Ni$ic n( ne k$6ie'icl knsl5 mtiin' (nele realitlii c(lt(rale locale5 'in a 'o(a 6arte a secol(l(i al Fl)8lea mi 'e la knce6(t(l secol(l(i al F)8lea5 sl 3ln(i$ cl kncl knainte 'e ?/.=5 kn $e'iile orto'oAe 'e aici mi $ai ales 6rintre cll(#lrii sc"it(rilor sa( 6rintre clericii ce se vor %i #lsit kn sate mi orame5 s8a( 6(t(t statornici (nele
Fi#. ?=/ Plan(l 3isericii )o'iia I 'in qara Ro$jneasca5 secol(l al FT)8lea.
K== hMPLINIRI STATALE nor$e 'e viail $ona"all 'e %el(l i0ollrii i'iorit$ice Q c( care o3imn(iii %iin'5 6ri$ii cll(#lri ro$jni $eniionaii la M(ntele At"os kn secol(l al FT)8lea n( vor 6(tea kn'(ra viaia ceno3iticl 'e Ia C(tl($(0 Q5 sa( a( a7(ns (nele eco(ri ale isi"as$(l(i 3alcanic. La nivel(l co$(nitliilor ilrlnemti 'e la Car6aii mi D(nlrea 'e 7os a( 6(t(t5 'e ase$enea5 a7(n#e mi eco(ri ale "etero'oAkei '(aliste s('8est e(ro6ene5 ai'o$a celor s(r6rinse kn 6lriile Banat(l(i Ia caramovenii ce 6ar a %i (r$ami ai 3o#o$ililor 'in re#i(nea +osovo5 veniii la nor' 'e D(nlre kn secolele FIIIQFI). Civili0aiia ro$jneascl %olclorici a acestei e6oci Q atjt 'e 3ine 6(sl kn l($inl5 kn as6ectele sale $ateriale5 'e ti6(rile 'e loc(inil5 'e 6o'oa3ele mi 'e cera$ica scoase Ia iveall 'e ar"eolo#i Q va %i %ost il(stratl5 kn aceeami vre$e5 'e circ(laiia orall sa( $an(scrisl a (nor teAte a6ocri%e ase$lnltoare celor 6e care5 ceva $ai tjr0i(5 le vo$ c(noamte kn Transilvania. Ase$enea teAte 6(tea( coeAista5 la ori0ont(l c(lt(rii 6o6(lare mi %e('ale ro$jnemti5 c( cele 'e coniin(t lit(r#ic orto'oA ce s8a( 6lstrat kn $an(scrise 'e re'aciie $e'io3(l#arl5 sjr3eascl mi r(seascl a6(seanl2 evan#"eliare mi a6ostol(ri5 octoi"(ri mi $inee 'atate lar# kn secolele FIII8FI). Prin le#lt(rile co$erciale mi 6olitice tot $ai a$6l( kntreiin(te ac($ c( iin(t(rile 3alcanice mi c( Occi'ent(l5 (nii laici5 ne#(iltori mi %e('ali 'in secolele FIII8FI) a( 6(t(t a'(ce kn s6aii(l car6ato8'(njrean ele$ente ale literat(rii 'e c(rte mi a6ocri%e 'e ori#ini orientalo83i0anrine5 tratjn'5 (neori5 s(3iecte %ai$oase ale antic"itliii #reco8Iarine. ntirea5 c(6rinsl kntr8o cronicl %rance0l 'in secol(l al FlII8lea5 cl ro$jni ai acelei e6oci avea( c(nomtinil 'es6re cele3r(l ro$an $e'ieval al Troiei5 ne 'l 'i$ensi(nea (n(i an($e ori0ont 'e c(lt(rl 'in e6oca anterioarl a6ariiiei statelor $e'ievale ro$jnemti. De alt$interi5 acelami ori0ont kl re%lectl mi 6artic(laritlii ale (nor 3as$e ro$jnemti5 ce n( s(nt strline 'e in%l(enie ale %olclor(l(i asiatic Q 6osi3ile 6rin val(rile s(ccesive 'e nea$(ri t(rco8$on#ole 'in ev(l $e'i( ti$6(ri( car6ato8'(nlrean Q sa( 'e (nele $otive ale e6icii occi'entale 'in ti$6(l cr(cia'elor. In aceeami vre$e 'e 6re#ltire ne$i7locitl a $o$ent(l(i a6ariiiei statelor $e'ievale5 conviei(irea c( c($anii5 relaiiile 'irecte c( Penins(la Balcanicl5 c( l($ea 3i0antinl mi c( aceea 3(l#aro8sjr3eascl a( %lc(t sl 6ltr(n'l kn li$3a ro$jnl a secolelor FIIQFT) ter$eni orientali le#aii 'e (nele oc(6aiii 6lstoremti =ciobanG. event(al 'e (nele ele$ente ale re6ertori(l(i artistic no$a' =c#ilimG. to6oni$e mi ele$ente ono$astice 'e re0onanil rlslriteanl5 c(vinte #recemti Q venite 'irect sa( 6e %ilierl 3alcanicl Q 'en($in' kn%l6t(iri le#ate 'e 3isericl5 acii(ni mi #ra'e 3isericemti5 o3iecte 'e artl c( caracter lit(r#ic5 6lrii ale (nor locam(ri 'e c(lt =candel_. racl_. &c#it. &i#a&tru. turl_. anatem_. ar#iereu. ctitor. egumen. epitra#il. erezie. ieromona#. meto#. paracli&. trapez_G. kn aceleami k$6re7(rlri5 ro$jnii a( 6rel(at mi ter$eni slavoni in'icjn' %(nciii mi ran#(ri kn ierar"ia %e('all 'e stat5 as6ecte variate ale vieiii c(lt(rale mi 'e c(lt5 ale cre'iniei orto'oAe sa( ale %olclor(l(i reli#ios =pi&anie. &bom5. pravil_. ucenic. du#. rai. & ]nt. mucenic. vl_dic_. pop_. &tareb. #ram. pre&tai. tain_. a blago&lovi. a propov_dui. zmeu. v]rcolac. vra$_. paparud_G. N( $ai 6(iin5 cele $ai vec"i $an(scrise kn li$3a slavonl le#ate 'e istoria mi 'e s6aii(l #eo#ra%ic al ro$jnilor5 6lstrate kn coleciii 'in iarl sa( 'in strlinltate B'acl vo$ eAce6ta CONSTITUIREASTATELORROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K=2
kncl 'isc(tatele5 ca a6artenenil re#ionall5 "avina Kniga mi -ode> "upm&lien&i&. scrise ci (nciale mi atri3(ite secol(l(i al Fl8leaD5 'atea0l toc$ai 'in aceastl e6ocl. In veac(l a FM8lea se 6lasea0l5 kntre altele5 (n 6riod +entico&tar. (n Evang#eliar. (n Apo&tol i ama8n($it(l Ectoi# de la -aran&ebe`1 kn cel 'e8al FT)8lea este 'atat5 'e eAe$6l(5 6roveni$ 'e la Rjmnov5 (n Evang#eliar. s6re s%jrmit(l a$intit(l(i veac $on($entele 'e scrier slavonl 'evenin' $ai n($eroase mi %(n' re6re0entate 'e acte 'e cancelarie5 'e inscri6i2 %(nerare mi votive5 'e teAte lit(r#ice. Mani%estlrile c(lt(rale 6ro6ri(80ise a( 6(rtat5 kn c"i6 %iresc 6entr( aceastl e6oc $e'ievall5 a$6renta vieiii reli#ioase a ro$jnilor5 a 6o6(laiiilor c( care acemtia a( conloc(i 6e 6l$jnt(l ro$jnesc kn secolele FIII8FI). ncoala5 scris(l5 cancelaria voievo'all sai $on($ent(l 'e artl a( re%lectat c( $are %i'elitate 6rinci6alele orientlri i'eolo#ice5 6olitic mi or#ani0atorice ale ierar"iei ecle0iastice mi ale $ona"is$(l(i car6ato8'(nlrean cltr E(ro6a 3alcanicl5 cltre Bi0ani5 cltre centr(l mi a6(s(l continent(l(i. In ceea ce 6rivemte Transilvania5 (nele 'ate 6er$it sl se 3ln(iascl o cremtere a nivel(l( e'(caiiei5 (n s6or 'e c(lt(rl5 $ai c( sea$l kn rjn'(l clericilor5 6rin %recventarea (no mcoli 'e 'iverse #ra'e5 knl(ntr(l5 'ar $ai ales kn a%ara #raniielor 6rovinciei. Pjnl la $i7loc( secol(l(i al FlII8lea orientarea cler(l(i c(ltivat al Un#ariei mi al Transilvaniei %(ses 6rec($6lnitor s6re (niversitlii %rance0e5 kn %r(nte c( cea 'e la Paris5 ceea ce a mi eA6licat 'e 6il'l5 knrj(ririle %rance0e as(6ra scrierii 'oc($entelor 'e cancelarie (n#are m transilvlnene 'in aceastl 6erioa'l. kn a 'o(a 7($ltate a veac(l(i a$intit5 (niversitliii italiene 'e la Bolo#na5 Pa'ova sa( Ferrara a( %ost 6re%erate 'e acelami cler5 kn loc(l vec"ilo U$a#istri: kn arte li3erale5 cresc(ii kn at$os%era c(lt(rall %rance0l5 a6lrjn' ac(n clerici87(rimti ce st('iaserl 're6t(l ro$an kn $e'i(l italian al (uecento!ulul mi car contin(a( sl8? c(ltive kn mcoli ca6it(lare 'e %el(l celei eAistente5 kncl knainte 'e ?@<K la )es06re$. Aceastl 'in (r$l realitate kl mi %lcea 6e (n 6a6l5 la $i7loc(l secol(l(i a FTIT8Iea5 sl8mi eA6ri$e 'e0a6ro3area 6entr( %a6t(l cl cler(l 'in Un#aria mi Transilvanii ne#li7a st('iile teolo#ice kn %avoarea celor 7(ri'ice. kn mcolile ca6it(lare ale secol(l(i al Fl)8lea 'in Transilvania5 allt(ri 'e clerici5 knce7 sl 6ltr(n'l mi laici5 acemtia 'in (r$l %iin' mi cei care vor (r$a mcolile orlmenemti $eniionaii 6entr( aceeami e6ocl5 6rec($ mi (nele mcoli sltemti 'e nivel ele$entar a$intite kn cel 'e8a 6atr(lea 'eceni( al secol(l(i al Fl)8lea kn 6lriile Cl(7(l(i mi ale Orlmtiei. Ase$enea mcoli a( %lc(t sl se rls6jn'eascl tot $ai $(lt5 kn $e'iile transilvane5 6racticG scris(l(i. D(6l ce5 kn secol(l al Fll8lea mi kn 6ri$a 7($ltate a cel(i 'e8al FlII8lea5 ele#antG scriere latinl #oticl 'e aici5 ca mi 'in kntre#(l re#at al Un#ariei sa( 'in alte re#i(ni alO E(ro6ei Centrale mi A6(sene5 %(sese 6(ternic knrj(ritl 'e ti6(l 'e scriere %rance0l5 'O U$in(sc(la: italianl mi 'e ama8n($ita Uscriere c(riall: 6ro6rie c(riii 6onti%icale5 kntr8G 'o(a 6arte a secol(l(i al FlII8lea kmi %ace a6ariiia Q iar kn veac(l (r$ltor se 'e0voltl m se rls6jn'emte Q ama8 n($ita scriere #oticl c(rsivl5 6e care o vor 6ractica scri3ii local iemiii 'in mcolile ac($ kn%iiniate5 tot $ai n($eromi 6entr( nevoile tot $ai co$6leAe alt oramelor5 ale ca6i'(rilor mi ale %e('alilor Transilvaniei kn secol(l al Fl)8lea.
ti,R.
hMPLINIRI STATALE
EAistenia (nor clerici instr(iii5 'intre cei ce se a%la( $ai c( sea$l 6e ljn#l convent(rile care era( mi loc(ri 'e a'everire a (nor acte 'e nat(rl 7(ri'icl5 a (nor scri3i kn oramele ar'elene c( co$(nitlii slsemti5 a (nor notari (r3ani5 a (nor notari 6artic(lari ai no3ililor5 kn s%jrmit5 a (nor U6rotonotari: ai cancelariei voievo'ale a Transilvaniei se re%lectl kn 'atele 'e care 'is6(ne$. kn le#lt(rl c( cancelaria voievo'all5 'e 6il'l5 mti$ c"iar %a6t(l cl 6e Ia an(l ?/==5 kn vre$ea voievo'(l(i La'isla( +'n5 c(rtea sa 'e la Deva5 i$itjn' 6ro#ra$atic 6e aceea a re#el(i (n#ar5 6e aceea a 6alatin(l(i mi a 7('el(i c(riii re#ale5 avea o cancelarie kn care se i$ita( ele$ente ale 'i6lo$aticii re#ale. In %r(ntea acestei cancelarii se a%la (n cleric5 ar"i'iacon(l Ioan 'e Tjrnave5 ce va %i av(t o %oarte 3(nl 6re#ltire c(lt(rall mi 7(ri'icl5 'e vre$e ce avea sl %ie ca6a3il 'e a asi#(ra $ai tjr0i(5 ca 6re6o0it 'e Al3a Re#all mi ca vicecancelar5 con'(cerea cancelariei re#ale a Un#ariei.
b. Arta
Inc(rsi(nea tltarl a knse$nat5 6e 6lan artistic5 o kntrer(6ere te$6orarl a evol(iiei sale5 kn an($ite 6rivinie5 mi (n 6(nct 'e 6lecare5 $arcjn' knce6(t(l (nei eta6e noi. Des6re 'istr(#erile 6ricin(ite 'e tltari ne vor3esc Ro#eri(s5 kn a sa -armen mizerabile. sa( 4otiba din Ec#temac#O mi le 'e$onstrea0l strat(rile 'e incen'i( 'ate la iveall 'e cercetlrile ar"eolo#ice. Di%ic(ltliile kntj$6inate kn c(rs(l e%ort(rilor 'e rel(are a activitliilor 'e 6e 'i%erite mantiere s(nt a$intite kn 'oc($ente 'e cancelarie. E nekn'oielnic cl kn anii ce a( (r$at 'e0astr(l(i5 a(toritatea statall a sti$(lat rel(area l(crlrilor 'e %orti%icare Ia castrele re#ale Q ca la Deva5 (n'e castr(l este $eniionat kn ?@K;5 c( re%erire Ia an(l ?@K95 sa( Ia Haie#5 (n'e castr(l 'ata3il 6e la ?@<K este $eniionat kn ?/?< Q mi Ia cele voievo'ale5 'e %el(l celor 'e la Piatra Craivii5 $eniionat kn ?/?/. Toto'atl5 se va %i knc(ra7at mi ri'icarea 'e %orti%icaiii 'e cltre an($ite cate#orii sociale 6rivile#iate5 6entr( ca a6oi re#ele An'rei al III8lea sl constate c( kn#ri7orare eAistenia n($eroaselor kntlrit(ri %e('ale5 n( n($ai kn ca'r(l loc(inielor5 ck mi al ctitoriilor 3isericemti5 kntlrit(ri care (neori a'l6ostea( ac($ 6e a'versarii 6(terii sale. Ca (r$are5 An'rei al hII8lea a or'onat5 kn ?@;?5 'lrj$area (nor ast%el 'e %orti%icaiii@5 iar kn ?@;> 'ieta ilrii a inter0is ri'icarea 'e %orti%icaiii %lrl a6ro3are re#all/. Atjt castrele5 cjt mi %orti%icaiiile %e('ale Q 'e 6il'l5 cetli(ia 'e la Sjn#eor08Trascl(5 'e '(6l ?@9@5 cea 'e Ia C'lnic5 c(rjn' '(6l k$6ro6rietlrirea co$itel(i C"Il5 kn ?@K;5 cea 'e la C"eresi#5 anterioarl an(l(i ?@>;5 cjn' a
%ost ase'iatl 'e re#ele La'isla( al I)8lea5 cea 'in Ciacova5 anterioarl an(l(i ?/=>5 'e la !jr3ova5 cltre s%jrmit(l secol(l(i al FlII8Iea5 'e la Piatra noi$(l(i5 anterioarl an(l(i ?/?>5 cjn' a %ost c(ceritl 'e re#ele Carol Ro3ert5 'on7on(l cne0ilor $ara$(remeni 'e la Oncemti5 'ata3il kn 7($ltatea 6ri$l a secol(l(i
?
H(r$(0a&i5 ?*@5 6. ?>>. 8 (// -. veac. <III. II5 6. /K/. / ^bidem. 6. 448.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K=2 al FT)8Iea5 cetatea Coli5 anterioarl an(l(i ?/.;5 cjn' a %ost restit(itl (n(i $e$3r( a %a$iliei cne0kale Cjn'e Q s(nt ac($ kn $o' o3imn(it constr(ciii 'e 6iatrl5 iar kn 0onG 'e cj$6ie 'e clrl$i'l B%orti%icaiiile 'e la C"eresi# mi CiacovaD. Ele se co$6(n 'intr8(n 'on7on Bt(rn8loc(inilD $asiv5 c( 0i'(ri 'e @89 $ #rosi$e c( 6lan a6roAi$ativ 6ltrat BPiatra CraiviiD5 'e o3icei knsl 're6t(n#"i(lar5 (neori 6oli#onal nere#(lat Bla Haie# a6arent 6enta#onal5 la C"eresi# "eAa#onalD. Don7on(l era accesi3i n($ai 6rintr8o scarl $o3ill eAterioarl5 s6re o (ml sit(atl la (n eta7 s(6erior. kn interior se co$(nica kntre eta7e 6rin sclri s6iralice5 a$ena7ate kn #rosi$ea 6ereiilor5 sa( 6rin sclr 'e le$n. Beci(l5 6arter(l5 (neori mi eta7(l era( aco6erite c( 3olii se$kcilin'rice5 iar eta7e& s(6erioare c( 6lanmee 'e le$n. C(rtina 'e le$n sa( 'e 0i' k$6re7$(ia5 kn 7(r( 'on7on(l(i5 o c(rte 'e 'i$ensi(ni varia3ile5 kn %(nciie 'e omtenii 'is6oni3ili 6entr( a6lrare mi 'e 6o6(laiia ce tre3(ia a'l6ostitl. Plan(l incintei 'e6in'ea 'e con%i#(raiia teren(l(i5 6ro%ktjn'(8se5 6e cjt era 6osi3il5 'e avanta7ele relie%(l(i5 'e 6rl6lstii5 'e c(rs(ri 'e a6e. kn a3senia (nor ast%el 'e avanta7e5 se cl(ta ca 6eri$etr(l incintei sl %ie caz $ai sc(rt5 6entr( ca sl se o3iinl (n $aAi$ 'e 'ensitate a a6lrltorilor 'e8a l(n#(l c(rtinei. Ast%el5 6lan(l cetliii 'e la !jr3ova era5 a6roAi$ativ5 6ltrat5 iar cel 'e la Cjlnic5 circ(lar. In (nele 'in aceste cetlii5 cercetlrile ar"eolo#ice a( 'esco6erit mi %(n'aiiile (nor kncl6eri ce 6ot %i consi'erate ca a6ariinjn' (nor ca6ele 'e ti6(l 3isericilor8sall. Colonimtii 6rivile#iaii mi8a( constr(it5 (neori mi ei5 kn a6ro6ierea ame0lrilor5 cetlii 'e re%(#i(5 co$6(se 'intr8o incintl 'e 6iatrl mi o kntlri t(rl a 6oriii5 c($ este aceea 'in 7(r(l 3a0ilicii 'in Cisnl'ioara sa( cea 'e ljn#l Slsciori5 a$jn'o(l anterioare inva0iei tltare. O ase$enea cetate 'e re%(#i( a %ost mi cea ri'icatl 'e colonimtii 'in Si3i(5 'in 7(r(l 3isericii S%. Mlria5 'eli$itjn' (n s6aii( ce cores6(n'e c( act(ala 6iail i$e'iat knvecinatl. Acestei 6ri$e incinte i s8a a'l(#at5 kn c(rs(l secol(l(i al Fl)8Iea5 o a 'o(a. Din %orti%icaiia acestei 6erioa'e %lcea 6arte mi (n t(rn c( arca'l se$icirc(larl ro$anicl5 la eta75 kn#lo3atl act(al(l(i t(rn5 0is Ual S%at(l(i:. O ase$enea incintl5 'ar c( 6lan 're6t(n#"i(lar5 s(6ra6(njn'5 kn 6arte5 0i'(ri antice5 ro$ane5 s8a ri'icat kn 7(r(l an(l(i ?/?K mi kn Cl(75 cjn' ame0area 'o3jn'ea 6rivile#i(l 'e civita&1 incinta incl('ea cartier(l 'en($it a0i Uoram(l vec"i:. De notat cl toate acestea5 ca mi n($eroase alte (r$e 'e ar"itect(rl $ilitarl5 s(nt constr(ciii strict (tilitare mi Q kn starea kn care ne8a( 6arvenit Q total li6site 'e ele$ente stilistice5 care ar 6(tea o%eri in'icii 6entr( 'atare. Toate knca'rlrile cronolo#ice ale eAe$6larelor citate se knte$eia0l 6e mtiri 'oc($entare mi 6e o3servaiii strati#ra%kce5 'atorate ar"eolo#ilor. Aceleami 6ro3le$e se 6(n mi kn le#lt(rl c( ar"itect(ra $ilitarl 'in qara Ro$jneascl. La T(rn( Severin5 6lrii 'in castr(l antic al Dro3etei a( %ost %olosite5 6e rjn'5 'e stl6jnirile alternate ale voievo0ilor ro$jni mi ale 3anilor $a#"iari. La cetatea 'e la Poienari se 6lstrea0l5 ca n(cle( iniiial5 0i'(rile (n(i t(rn 6ltrat 6(s5 i6otetic5 kn le#lt(rl c( 'on7oanele cne0ilor 'in qara Haie#(l(iG acest(ia i s8a( a'l(#at5 kntr8o eta6l (lterioarl5 c(rtine mi trei t(rn(ri cilin'rice. K=9 hMPLINIRI STATALE Ase$enea t(rn(ri era( 6re%erate kn ilrile Orient(l(i A6ro6iat mi kn Balcani. T(rn(rile cilin'rice o%erl avanta7(l cl 6er$it re6arti0area $etere0elor kn ama %el kncjt sl evite (n#"i(rile $oarte5 iar s(6ra%eiele o%erl avanta7(l cl 6roiectilele lansate k$6otriva lor ricomea0l (mor5 6ker0jn'(8mi e%icacitatea.. In sc"i$35 interior(l circ(lar era $ai #re( 'e a$ena7at ca loc(inil. Cetatea 'e Ia Poienari5 kntre#itl mi trans%or$atl kn cetate 'o$neascl kn secol(l al F)8lea5 6(tea sl ai3l an($ite kntlrit(rk kn 7(r(l t(rn(l(i iniiial kncl 'in vre$ea l(i Basara3 I. CN8 kn le#lt(rl c( 6osesi(nile %l#lrlmene ale voievo0ilor qlrii Ro$jnemti5 tre3(ie $eniionatl cetatea 'e la Brea0a5 'in qara Fl#lram(l(i5 co$6(sl5 la rjn'(8k5 'intr8(n t(rn cilin'ric mi (n 'on7on5 cilin'ric mi el kn eAterior5 'ar c( interior(l "eAa#onal. La C(rtea 'e Ar#em se 6lstrea0l %(n'aiiile 'e 0i' ale (nei incinte 6atr(latere care kncon7(ra vec"ea ca6ell 'o$neascl 'in secol(l al FIII8lea mi cate %(sese5 6ro3a3il5 'istr(sl k$6re(nl c( ca6ela kn c(rs(l inva0iei l(i Carol Ro3ert5 iar allt(ri %(n'aiiile (nei alte incinte5 tot 6atr(latere5 'ar $(lt $ai eAtinse5 a6ariinjn' recll'irii c(riii 'e '(6l ?//=. In 6artea 'e s(' a acesteia se #lsesc rest(rile (nei cll'iri 'e 6iatrl5 'ata3ile mi ea i$e'iar '(6l ?//=5 mi an($e (n 3eci B// A ?= $D5 c( (r$e a 'o(l arc(ri transversale mt #jrlkci 6e lat(ra 'ins6re nor'G 6lan(l sea$l7il5 'eci5 c( acela al (nei case ilrlnemti 'in 0ona 'e $(nte5 'ar trans6(s Ia o scarl ce cores6(n'ea (nor necesitlii sociale s(6erioare. O reme'inil voievo'all s8a 'esco6erit mi kn Mara$(rem5 la C("ea. Ea se co$6(nea 'intr8o casl 'e le$n B?@A; $D5 6ro3a3il c( 6arter8'e6o0it mi c( loc(inie Ia eta7. Sc"elet(l 6ortant era %or$at 'in stjl6i mi #rin0i5 kn siste$(l n($it kn U6aiantl:5 iar 6ereiii era( 'in 3jrne 'e le$n aco6erite c( li6it(rl #roasl 'e c"ir6iciG c(rtea era %orti%icatl c( 6alisa'l. Ansa$3l(l5 'atat Q 6e te$ei(l ele$entelor 'e c(lt(rl $ateriall Q cltre s%jrmit(l secol(l(i al FIII8lea
mi c( o a 'o(a %a0l kn 6ri$a 7($ltate a cel(i (r$ltor5 este atri3(it %a$iliei Bo#'lnemtilor. Se 6res(6(ne cl a %ost 'istr(s 6rin ?/.;5 kn $o$ent(l cjn' Bo#'an a a7(ns voievo' al Mol'ovei mi a re%(0at sl $ai rec(noascl s(0eranitatea Re#at(l(i an#evin. Demi $(lt $ai n($eroase mi relativ $ai 3ine 6lstrare 'ecjt vesti#iile ar"itect(rii $ilitare mi civile5 'is6(njn' 'e o3icei mi 'e ele$ente stilistice 'istinctive5 $on($entele a6ariinjn' 'o$eni(l(i ecle0iastic 6(n tot(mi mk ele $(lte 6ro3le$e5 clrora kncl n( li se 6oc 'a rls6(ns(ri 6e 'e6lin satis%lcltoare. Pltr(n'erea kn aceastl 6erioa'l a (n(i val 'e in%l(enie eclectice se eA6licl5 kn $o' %iresc5 6rin $i#rarea 'e $emteri Q 'in a$3iania #er$anl mi a(striacl s6re rlslrit5 s6re re#i(nile centrale ale Re#at(l(i ar6a'ian5 iar 'e aici s6re voievo'at(l transilvlnean Q5 $emteri c"e$aii ca sl knllt(re cjt $ai #ra3nic (r$ele inva0iei tltare. kn le#lt(rl c( aceastl intensi%icare a knrj(ririlor 'in ilrile vecine tre3(ie 6(se mi ca6elele 'e ti6 central5 care 6re0intl knr('iri c( $on($ente 'in Polonia5 Ce"ia5 Slovacia5 A(stria mi Un#aria Centrall. Unele a( kn'e6linit iniiial5 6ro3a3il5 rol(l 'e ca6ele ci$iteriale. Un 6lan circ(lar mt o elevaiie cilin'ricl 6re0intl act(alele 3iserici re%or$ate 'in Pelimor B6ariial re%lc(tl kn 6erioa'a RenamteriiD mi 'in !eoa#k( 'e -os5 aceasta 'in (r$l c( a3si'l se$icirc(larl5 naos circ(lar mi c( eta75 ca la ca6ela 'in -ale BUn#ariaD. CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINENSToToTOARE K=. )esti#iile altor 'o(l ca6ele a( %ost 'esco6erite kn c(rs(l cercetlrilor ar"eolo#ice 'e 6e 'eal(l O3iliia5 ljn#l Ili'ia5 7('. Ti$im5 mi 6e teritori(l %ostei $lnlstiri 3ene'ic8tkne 'kn CI(78Mlnlmt(r. Zi'(rile 'e %(n'aiie ale acestor ca6ele 6re0intl (n 6lan circ(lar5 cel 'in Ili'ia 6revl0(t c( 'esene kn eAterior5 incl(0jn' kn interior5 (n 6atr(lo35 iar cel 'in CI(78Mlnlmt(r c"iar (n maselo3. Pro3le$aticl rl$jne 'atarea acestor cll'iri5 clci kn a%ara cjtorva 6ietre c( 6ro%il(ri ro$anice tjr0ii5 #lsite la Cl(75 celelalte n( $ai 6ose'l 'etalii stilistice a6te sl 6er$itl o knca'rare cronolo#icl 6recisl. Ca6elele 6ot %i knsl atri3(ite5 kn #eneral5 7($ltliii a 'o(a a secol(l(i al FIII8lea5 ca mi $a7oritatea $on($entelor 'e acest ti6 'in %ost(l Re#at ar6a'ian. Controversatl e&te 'atarea (n(i #r(6 'e 3a0ilici kn0estrate c( a3si'l centrall5 'ar li6site 'e cor 6ro6ri(80is5 ca mi 'e a3si'e laterale5 knloc(ite
Fi#. ?=9 Plan(l roton'ei $lnlstirii 3ene'icrine 'e la Cl(78Manlmr(r 'in secolele F-II8FI).
(neori c( nime re0ervate kn 6ereiii colateralelor5 6revl0(te knsl5 sa( cel 6(iin ast%el 6roiectate5 c( cjte o 6erec"e 'e t(rn(ri kn %aia'a 'e vest. Din acest #r(6 %ac 6arte 3iserica re%or$atl 'in Acjm mi 3isericile evan#"elice 'in Herina5 Se3em mk5 event(al5 'in Si3i(5 (n'e n( se $ai c(nosc 'ecjt 0i'(rile 'e %(n'aiie ale ca6lt(l(i rlslritean al $on($ent(l(i. Prin trlslt(rile lor eseniiale5 aceste 3a0ilici se asea$lnl c( ti6(l 'en($it U3ene'ictin:5 k$6l$jntenit kn 6rovinciile centrale ale Re#at(l(i ar6a'ian. La Se3em5 (n'e s8a 6(t(t reconstit(i 6lan(l iniiial5 anterior 'evastlrii tltare5 s8a constatat cl la rel(area l(crlrilor s8a $o'i%icat 6roiect(l c( 'o(l t(rn(ri5 ri'icjn'(8se (n(l sin#(r5 kn eAtre$itatea vesticl a navei centrale. Prin 6re0enia (nor $emteri veniii 'in cj$6ie se eA6licl %olosirea clrl$i0ii5 ca $aterial 'e constr(ciie5 Ia 3isericile 'in Acjm mi Herina5 iar 6ro6oriiile verticale accent(ate ale acestor $on($ente 7(sti%icl 'atarea lor 6e la
$i7loc(l veac(l(i al FIII8lea5 a'icl '(6l ?@9@. La 3iserica 'in Herina5 %or$ele stjl6ilor ce 'es6art navele se $o'i%icl 'e la 6erec"e la 6erec"e5 evocjn' $o'ele 'in SaAonia. O altl 6artic(laritate a acestei 3iserici o constit(ie arc(rile 'e 'esclrcare 'e 'eas(6ra arca'elor 'intre nave5 s(#erjn' tri3(ne5 care aici s(nt K=K hMPLINIRI STATALE %alse5 clci 'esc"i'erile 'a( kn 6o'(l colateralelor. Re$arca3il este mi ra6t(l cl 6ortal(l a6(sean este knca'rat 'e cjte o arca'l oar3l5 strj$tl mi knaltl5 i'enticl c( cea a 6ortal(l(i 6rinci6al =+orta &pecio&aG al cate'ralei 'in Stri#oni(. In 6o%i'a controverselor5 acel 6ortal 'in Stri#oni( este 'ata3il n($ai '(6l inva0ia tltarl5 %iin'cl 6isania ctitoriceascl 'e 6e %aia'l o$a#ia0l Q UeA6resis ver3is: Qpairiae 0beracionem. Ueli3erare: ce n( se 6oate re%eri5 '(6l c($ se 6retin'e5 ia (n incen'i( al cate'ralei5 ci 'oar la s(6raviei(irea 'e ? '(6l 'ra$aticeleG eveni$ente 'in ?@9?8?@9@. O ela3orare a$6li%icatl a acest(i $o'el 'e 6ortal kntjlni$ a6oi Ia Cksnl'ioara5 (n'e 3a0ilica S%. Mi"ail a 6ri$it '(6l $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea (n 6ortal no(5 3o#at artic(lat5 knca'rat 'e arca'e oar3e c( 'es%lm(rare lar#l. In 0ona centrall a coloni0lrii slsemti5 la rlslrit 'e Si3i( mi kn valea Hjrti 3aci (l(i5 6ersistl5 kn sc"i$35 ti6(l 'e 3a0ilicl c( cor mi trei a3si'e5 k$6l$jntenit kncl 'in 6erioa'a 6rece'entl5 kn0estrat knsl ac($ mi c( (n t(rn 'eas(6ra ca6lt(l(i 'e vest al navei centrale. Ase$enea 3a0ilici era( 3isericile evan#"elice 'in Avri# mi Hos$an5 a$3ele trans%or$ate5 (lterior5 kn 3iserici8sall5 6rin knllt(rarea colateralelor. Doar 3iserica evan#"elicl 'in Cisnl'ie5 6revl0(tl Q '(6l c($ s8a 'ove'it Ia (n eAa$en atent Q kncl 'e Ia knce6(t mi c( (n t(rn 'eas(6ra cor(l(i Q ca mi aceea 'e la Ocna Si3i(l(i Q mi8a 6lstrat a6roa6e intactl5 vec"ea kn%liimare. Pe te$ei(l as6ect(l(i ca6itel(rilor 'e Ia 6ortal(l a6(sean5 se 6oate 6res(6(ne cl 3iserica 'in Cisnl'ie este a6roAi$ativ conte$6oranl c( eAec(tarea 6ortal(l(i 3isericii 'in Cisnl'ioara. Altl variantl5 'e0voltatl 6ro3a3il tot 'in 6re$isele %a0ei 6rece'ente5 este cea a (nor 3a0ilici 'e 'i$ensi(ni re'(se5 kn0estrate knsl c( tri3(ne la ca6lt(l a6(sean al navei centrale5 tri3(ne s(3k$6jriite kn trei travee aco6erite c( o 3oltl kn cr(ce5 traveea centrall 6(rtjn' mi o clo6otniil $in(sc(ll. Ca eAe$6l( 6ot servi r(ina 3isericii 'e ljn#l co$(na !jr3ova mi cor6(l 'e vest al 3isericii evan#"elice 'in Mierc(rea Si3i(l(i. La 3iserica re%or$atl 'in Cetatea 'e Baltl se $ai 6oate 'istin#e kn %aia'a 'e vest o variantl c( 'o(l t(rn(ri 'eas(6ra tri3(nei. Allt(ri 'e mantierele acestor cll'iri5 relativ 6rovinciale5 mi8a( %lc(t a6ariiia mi alte 'o(l mantiere 'e (n nivel vl'it s(6erior. Distr(#erile 6e care le8a s(%erit Al3a I(lia mi cate'rala ro$ano8catolicl 'e acolo s(nt 6o$enite n( n($ai 'e cronica5 'e7a $eniionatl5 a I(i Ro#eri(s mi kn notiia 'in Ec"ternac"5 ck mi kn 6rivile#i(l acor'at la K $ai ?@9K 'e re#ele Bela al I)8lea5 la cererea e6isco6(l(i !all(s5 no( n($it5 coniinjn' sc(tiri kn %avoarea Uoas6eiilor: ce vor acce6ta sl se sta3ileascl kn loc(rile rl$ase 6(stii?. In (r$a acestei $ls(ri a l(at %iinil mantier(l clr(ia i se 'atorea0l constr(ciia noii cate'rale5 n($itl conveniional Ucate'rala II:. Plan(l acesteia e cel al (nei 3a0ilici c( trei nave kn Usiste$ le#at: Bsiste$ kn care (nei travee 6ltrate a navei centrale ki cores6(n' cjte 'o(l travee kn navele lateraleD5 c( transe6t mi t(rn 6este care( Q 6rl3(mit 6oate kn c(rs(l rl0$eriiei 'in ?@<< Q mi c( a3si'e laterale5 knca'rjn' cor(l 6ltrat5 knc"eiat c( o a3si'l se$icirc(larl Q knloc(itl (lterior c( (n cor #otic a$6li%icat Q5 iar kn %aia'a 'e vest c( (n atri( knca'rat
circa circa ?@<@ Ji C@<< $ire ?.<< mi I@B< NYYFN inCre I@B< mi I@;i Intre ?/@= .i ?/.K
O
P
:CsW
8?C Ci \I
ii ii
.C
Na
Pv li l`
.N
P.
iii? rNF 4:C**N1W

I H U\tlU
(I/ - veac. <I. <II bi <III. I5 6. /@<8/@>. Fi#. ?=. Plan(l cate'ralei ra$ano8carolice 'e la Al3a I(lia 'in secolele FIhI8FI).
K=>
hMPLINIRI STATALE 'e 'o(l t(rn(ri. C( eAce6iia a3si'elor5 aco6erite c( s%ert(ri 'e s%erl5 toate celelalte travee 6oartl 3olii kn cr(ce 6e o#ive. Pe 3a0a acestor caracteristici #enerale s8a 6ro6(s5 (neori5 o 'atare a Ucate'ralei II: kncl knainte 'e inva0ia tltarl5 6re(n0jn'(8se cl in%or$aiiile 'es6re 'evastlrile 6o$enite ar c(6rin'e eAa#erlri. Dar o eAa$inare a 'etaliilor %or$ale vl'emte cl la Al3a I(lia a( l(crat 6ietrari care a( c(nosc(t5 ne$i7locit5 (nele mantiere 'in !er$ania 'e s('5 'in A(stria5 Moravia mi Un#aria5 active 6rin anii ?@9= mi $ai tjr0i(. L(crlrile 'in Al3a I(lia a( knce6(t5 ca 'e o3icei5 c( eAec(tarea sanct(ar(l(i5 a cor(l(i c( a3si'a 6rinci6all mi a transe6t(l(i. kn cor5 arc(rile mi o#ivele 6re0intl kncl 6ro%il(ri si$6le5 're6t(n#"i(lare5 'ar ca6itel(rile stjl6ilor ce s(siin arc(l 'intre transe6t mi cor s(nt 'ecorate c( cromete 'is6(se kn 'o(l re#istre mi c( %i#(ri ce kmi #lsesc a6ro6iate knr('iri la U6ortal(l (riam: al cate'ralei SE nte%an 'in )iena5 'e 6e la ?@9=. In %aia'a a3si'ei 'e nor' a transe6t(l(i se #lsesc ele$ente %lorale knr('ite c( cele 'e la 6ortal(l 3isericii cisterciene 'in Tisnov Bcirca ?@9=D.
Portal(l a$intit5 'in 6eretele 'e s(' al cate'ralei5 care sea$lnl c( cel al 3a0ilicii S%. Iaco3 'in Re#ens3(r#5 n( 6oate %i5 tot(mi5 conte$6oran c( acel $o'el5 'atat 6e Ia ?@@=5 %iin'cl 'etaliile5 'e 6il'l ca6itel(rile colonetelor 'in a$3ra0(rl5 tratate la Re#ens3(r# kncl %iecare ca (nitate a6arte5 se conto6esc la Al3a I(lia kntr8o %ri0l5 a6ro6iin'(8se ast%el 'e $or%olo#ia #oticl. Printre ele$entele 'ecorative ale 6ortal(l(i 'in Al3a I(lia kntjlni$ mi (n vre7 'e se$i6al$ete5 i'entic c( cel 'e la ro0asa ca6elei 'in Stri#oni(5 'ata3kl acolo 6e la ?@.=. Deca6lrile mi cercetlrile 'in c(rs(l l(crlrilor 'e resta(rare a( 'e$onstrat kn ca0(l cate'ralei ro$ano8catolice 'e la Al3a l(lia5 cl kn %a0a i$e'iat (r$ltoare n( a av(t loc o llr#ire a 3a0ilicii la cinci nave5 ama c($ s8a 6res(6(s (neori5 'ar a( rl$as vala3ile constatlrile 6rivin' sc"i$3area ec"i6ei 'e 6ietrari. kn %a0a aceasta s8a 0i'it cor6(l 3a0ilical la vest 'e transe6t5 kn loc(l arc(rilor se$icirc(lare %olosin'(8se ac($ arc(ri %rjnte. Pentr( 'etalii se 6ot cita ca6itel(ri 'e la 3iserica Fecioarei 'in B('a5 'atatl acolo kn 6erioa'a c(6rinsl5 a6roAi$ativ5 kntre anii ?@.. mi ?@K.. kn sc"i$35 kntre stjl6ii 'e 6e lat(ra 'e nor' a cate'ralei 'in Al3a I(lia se #lsemte (n ca6itel c( 6lslri c( #jt(rile k$6letite mi c( orna$ente ve#etale ase$lnltoare celor ale ca6itel(rilor 3isericii S%. Mi"ail =95#nel&5'trc#eG 'in )iena5 'e 6e la ?@<=. D(6l incen'i(l mi 'istr(#erile 'in c(rs(l con%lict(l(i 'intre e6isco6ia catolicl mi co$(nitatea slseascl5 ce a av(t Ioc kn an(l ?@<<5 o no(l ec"i6l 'e 6ietrari a intro'(s (n li$3a7 6lastic li$6e'e #otic5 c( ele$ente 'ecorative %lorale nat(raliste. Cel $ai vec"i contract 6lstrat5 knc"eiat la 'ata 'e ? noie$3rie ?@><5 kntre e6isco6(l Petr( mi YRo#anne& lapicide iliu& 6Cnoni& de civitate "anctia deo dabiH. 'eci (n $emter %rance0 'in Saint8Die5 se re%erl la ter$inarea l(crlrilor 'e 3oltire mi ale %aia'ei 'e vest?. Un al 'oilea contract5 knc"eiat la /? $ai ?@;?5 kntre acelami e6isco6 mi '(l#"erii SI%ri' 'in Cricl(5 Iaco3 'in Al3a I(lia5 Her3or' 'in !jr3ova mi Hen0 'in Cjlnkc5 se re%erl Ia ame0area aco6erim(l(i 6este o cll'ire ter$inatl@.
? @
Rbidem. veac. <III. II5 6. @>S. TeAt(l latin la Zi$$er$ann8Yerner5 I5 6. ?.K. I#idein. 6. /</.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K= Aceasta a %ost mi a rl$as cea $ai i$6ortantl reali0are ar"itectonicl transilvlnean 'in 6erioa'a ro$anicl tjr0ie. Dar5 6ro3a3il 'in ca(0a e%ort(rilor contin(e ale e6isco6ii 'e a8mk eAtin'e 6ro6rietliile mi a con%lictelor 6e care aceasta le8a 6rovocat5 s8a creat o stai 'e tensi(ne mi 'e i0olare5 kn (r$a clreia mantier(l 'in Al3a I(lia n( a eAercitat 'ecjt rai mi relativ neknse$nate knrj(riri mi n( a %lc(t Q c($ ar %i %ost 'e amte6tat Q mcoall k a$3iania transilvlneanl. Un ase$enea rol i8a revenit5 kn sc"i$35 mantier(l(i cistercia 'in Cjria. Din ceea ce s8a $ai 6lstrat intact sa( s(3 %or$l 'e r(inl5 se 6oate 6reci0a cl $lnlstire cistercianl 'in Cjria 'is6(nea 'e o 3a0ilicl c( trei nave kn siste$ le#at5 transe6t5 ce 6rinci6al co$6(s 'intr8o travee 're6t(n#"i(larl mi (na 6enta#onall Q 'eci n( (n ce s6eci%ic cistercian5 ci #oticQ5 knca'rat kn 're6t(l traveelor 'in trase6t 'e cjte 'o(l ca6ei laterale 're6t(n#"i(lare5 con%or$ c( tra'iiia or'in(l(i. Toate traveele 6(rta( 3olii ki cr(ce 6e o#ive5 cele 'in nava centrall mi 'in transe6t %iin' c"iar seA6artite. Ma7oritate ca6itel(rilor s(nt variante ale ti6(l(i 'e cromete. Arc(rile s(nt5 kn #eneral5 %rjnte. Doa la ca6ela 're6t(n#"i(larl sit(atl la s(' 'e cor(l #otic se $ai ve'e o %ereastrl strj$tl c( arc se$icirc(larG celelalte %erestre s(nt toate knalte5 kn arc %rjnt5 iar 'eas(6ra lor s 'esc"i' oc"i(ri circ(lare5 c( mase lo3i knscrimi. Allt(ri 'e 3isericl se #lsesc cll'irile $lnlstirii5 c( ari6a 'e vest Q 'in care se $a 6lstrea0l 6eretele 'ins6re c(rte Q ali6itl transe6t(l(i. Se $ai 6oate constata cl kncl6erili era( k$6lriite 6rin stjl6i kn 'o(l nave mi cl acelea 'e la 6arter era( aco6erite mi ele ci 3olii kn cr(ce 6e o#ive5 kn ti$6 ce kncl6erile 'e la eta7 %(seserl iniiial tlvlnite. La nivel( 6arter(l(i se 6lstrea0l %erestrele #e$inate5 kn arc %rjnt5 'esc"ise s(3 cjte (n arc 't 'esclrcare se$icirc(lar. Ansa$3l(l constr(ciiilor 'in Cjria 6re0intl5 'eci5 n( n($ai %or$e ale stil(l(i U'B tran0iiie: 'e la ro$anic la #otic5 s6eci%ic ar"itect(rii 3(r#(n'e5 ci mi ele$ente ale #otic(l( $at(r. Pe te$ei(l cercetlrii 6lan(l(i mi a ele$entelor 'e 6lasticl ar"itect(rall se 6oate socoti cl 3iserica $lnlstirii 'in CjriaQ $eniionatl 6e Ia ?@=@5 re%lc(tl '(6l 6("oi( tltar5 cltre $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea Q tre3(ie sl %i %ost ter$inatl 6e la knce6(t(. veac(l(i al Fl)8lea mi $lrt(rie kn acest sens 'e6(n 6ortal(l mi ro0eta %aia'ei a6(sene Demi %oarte 'eteriorat5 6ortal(l 6re0intl knc"e#area caracteristicl a %ri0ei 'e ca6itel(ri cart se6arl artic(larea 3o#atl a (sciorilor 'e 6ro%il(rile ar"kvoltei. Ast%el5 ca 6lan mi str(ct(rl5 3iserica 'in Cjria tre3(ie consi'eratl 're6t cel $ai vec"i $on($ent al U#otic(l(i 3(r#(n': 'in Transilvania mi acel(iami mantier cistercian ki revine $erit(l 'e a %i intro'(s aici 6ri$ele %or$e ale stil(l(i #otic $at(r. S6re 'eose3ire 'e mantier(l cate'ralei ro$ano8catolice 'in Al3a I(lia5 cel 'in Cjria a eAercitat kncl 'in 6ri$ii ani ai activitliii sale5 '(6l ?@.=5 o knrj(rire re$arca3ill as(6ra ar"itect(rii transilvlnene. EA6ansi(nea %or$elor cisterciene se 6oate (r$lri $ai kntji kn qara Bjrsei5 la Pre7$er5 la 3iserica evan#"elicl 'in cetate5 iar c(rjn' '(6l aceea5 la act(ala 3isericl evan#"elicl 'in Bartolo$e(5 kn vec"ea s(3(r3ie a Bramov(l(i5 'o(l $on($ente conce6(te mi eAec(tate kn s6irit(l ar"itect(rii 'in al treilea 6ltrar al veac(l(i al FIII8lea. Plan(l iniiial al 3isericii 'in Pre7$er 6re0intl 6artic(laritatea cl este kn %or$l K?= hMPLINIRI STATALE 'e cr(ce5 c( %iecare 3rai co$6(s 'intr8o sin#(rl navl c( cjte 'o(l travee5 (na 6ltratl5 cea 'in ca6lt 6oli#onall5 kn ti$6 ce 3iserica 3ramoveanl e o 3a0ilicl c( trei nave mi transe6t.
Un alt #r(6 'e $on($ente 'ove'emte 6ltr(n'erea (nor ele$ente caracteristice ale mantier(l(i cistercian 6jnl kn Transilvania 'e nor'8est. Mon($ent(l8c"eie care 'e$onstrea0l aceste relaiii este cor(l %ostei 3iserici a $inoriiilor 'in Bistriia5 act(ala 3isericl orto'oAl5 al clrei naos e o6era (nei reconstr(ciii 3aroce. Este vor3a 'e (n cor 6enta#onal a$6l(5 c( 'etalii c($ :s(nt ca6itel(rile5 care evocl n( n($ai 6rototi6(rile 'e la Cjria5 'ar mi variante ce se kntjlnesc Ia BramovQBarto Io $e(5 kn ti$6 ce altele5 6rintre care (n ca6itel c( %r(n0e $olatice5 atestl cl (n(l 'intre 6ietrari trec(se mi 6rin Al3a I(lia. Din acest #r(65 'ata3il $ai 6ro3a3il 6rin (lti$(l 'eceni( al secol(l(i al FlII8lea5 %ace 6arte mi act(ala 3isericl re%or$atl 'in Sic5 6rec($ mi r(ina 'e 3isericl 'in Ro'na5 (n'e (n ca6itel c( cromete este 6lstrat kn 0i'(l act(alei 3iserici orto'oAe. Dar %aia'a 'e vest a acestei 3iserici5 kn0estratl Q '(6l c($ o atestl r(ina Q c( 'o(l t(rn(ri mi tri3(nl5 a6ariine altei %iliaii(ni. Pe 3a0a (nor 6ro%il(ri 'e8 o#ive mi a 'ecor(l(i 6lastic 'e 6e (nele console mi c"ei 'e 3oltl5 se constatl o 'i%(0i(ne a $or%olo#iei 'e la Cjria mi s6re 0onele a6(sene5 kntji Ia 3iserica evan#"elicl 'in Se3em5 (n'e s8a knloc(it vec"i(l cor ro$anic c( (n(l #otic5 c( a3si'l 6enta#onall5 iar kn loc(l tavan(l(i 'in nava centrall s8a( ri'icat 3olii kn cr(ce 6e o#ive5 care knsl n( a( 6(t(t %i 6(se kn cores6on'enil c( rit$(l arca'elor ro$anice 6lstrate. Aceleami trans%or$lri5 incl(siv a'l(#area (n(i t(rn central 6e %aia'a 'e vest5 le8a s(%erit Q 6ro3a3il toc$ai 6rin inter$e'i(l mantier(l(i 'in Se3em Q 3iserica re%or$atl 'in Cricl(G re%acerile mi trans%or$lrile acestea vor %i av(t loc 6rin (lti$ele 'o(l 'ecenii ale secol(l(i al FlII8lea. Din cate#oria 3isericilor8sall $eritl ateniie5 $ai kntji5 6lriile vec"i ale act(alei 3iserici re%or$ate 'in Uilac( ni$le(l(i. T(rn(l 'e 6e %aia'a 'e vest5 co$6(s 'intr8(n 6arter 6ltrat mi eta7e 'e 6lan octo#onal5 strl3lt(te 'e %erestre ro$anice5 kn 6arte #e$inate5 este aco6erit 'e o 6ira$i'l octo#onall 'e 6iatrl5 6artic(laritate ce se re#lsemte kn iin(t(rile centrale ale Re#at(l(i ar6a'ian. Pereiii laterali ai naos(l(i s(nt cl6t(miii kn interior c( 6ilamtri mi arca'e oar3e5 s(6ortjn' (n %el 'e tri3(ne. Se 6res(6(ne cl 3iserica ar %i %ost o ctitorie senioriall5 'ata3ill '(6l k$6ro6rietlrirea 'in ?@.> a l(i Ma(rkci(5 co$ite 'e Nitra5 mi cl ar %i %ost $enitl sl a'l6osteascl o $lnlstire 'e $aici5 tri3(nele laterale servin'5 kn ca0(l acesta5 cla(0(rii. Din rjn'(l ca6elelor senioriale c( tri3(nl 6e ve&t. ri'icate kn contin(are kn Transilvania5 6(te$ $eniiona 6lriile vec"i ale r(inei 'in Ocna M(rem(l(i5 'ata3ile '(6l ?@K=5 an(l k$6ro6rietlririi ctitor(l(i mi cele ale act(alei 3iserici re%or$ate 'in Mlnlstireni. F(n'aiii ale (nei 3iserici8sall5 c( sanct(ar 're6t(n#"i(lar mi c( tri3(nl 6e vest5 s8a( 'esco6erit mi kn a$3iania (nei ame0lri ro$jnemti 'in Banat5 la Ili'ia5 'atatl '(6l ?@9? 6e 3a0a strati#ra%kei. Ele s(6ra6(n (n ci$itir $ai vec"i5 kn0estrat o'inioarl c( o 3isericl 'e le$n. Acel(iami ti6 'e cll'ire senioriall ki a6ariine mi 3iserica re%or$atl 'in Sjntl$lria8Orlea. Pe te$ei(l (nor ase$lnlri ale 'ecor(l(i 6lastic 'e la 6ortal(l 'e vest c( cel al 3isericii CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K?2 3ene'ictkne 'in Tre3ic mi a6oi al (n(i ca6itel5 ce s(siine o o#ivl a 3oliii kn cr(ce 'ii sanct(ar mi care este 'ecorat c( aceleami %r(n0e $olatice kntjlnite mi Ia cate'rala 'in Al35 I(lia5 3iserica aceasta Q kn an($ite %a0e catolicl5 kn altele orto'oAl Q 6oate %i 'atatG cltre an(l ?@>=. Ca o 'escen'entl 'irectl a acesteia tre3(ie consi'eratl 3iserica orto'oAG 'in Strei. Deose3it 'e i$6ortant este %a6t(l cl Ia Strei se 6lstrea0l intac t(rn(l8clo6otniil5 6re0entjn' n( n($ai aceleami %or$e ro$anice tjr0ii5 'emi kntr8o eAec(iii ceva $ai #rosolana5 ci5 'eas(6ra %ri0ei kn 0i#80a# 'in clrl$i'l5 mi coi%(l 'e 6iatrl5 'ii care la Sjntl$lria8Orlea n( a( $ai rl$as 'ecjt cele 6atr( %rontoane tri(n#"i(lare. Ast%el 3iserica 'in Strei e&te (n i$6ortant $artor al 6re0eniei aco6erim(l(i 'e 6iatrl kn qarG Haie#(l(i. kn 0i'lria 3isericii 'in Strei s8a( %olosit mi 3loc(ri 'e 6iatrl 6rovenite 'ir constr(ciii ro$ane5 c"iar (nele altare votive antice. Perioa'a relativ t(l3(re ce aco6erl (lti$ele 'ecenii ale secol(l(i al FlII8lea mi 6ri$eli 'ecenii ale cel(i (r$ltor Q 6erioa'a kn care %rl$jntlrile ce a( sll3it a(toritatea centrali a stat(l(i a( %ost (r$ate 'e stin#erea 'inastiei ar6a'iene mi 'e l(6tele 6entr( knscl(nareG mi consoli'area 'inastiei an#evine Q a %avori0at a%ir$area %e('alitliii ro$jnemti5 iar5 kr (nele ca0(ri5 6osi3ilitliile 'e eA6ri$are ale o3mtilor 'in care acestea s8a( ri'icat. Acesi 6roces eA6licl (nele %or$e ale ar"itect(rii ecle0iastice orto'oAe5 ce 6re0intl 6artic(laritji. eclectice c( ori0ont $ai lar#. Biserica 'in Dens(m ar 6(tea %i inter6retatl5 kn ceea ce 6rivemte 6lan(l Q naos 6jtrai c( 6atr( stjl6i 'eli$itjn' o travee centrall mi o a3si'l se$icirc(larl Q ca o 3isericl kn Ucr(ce #reacl si$6ll:G elevaiia knsl5 c( (n t(rn 'eas(6ra traveei centrale5 kncerc(it 'e o 3oltl 'e s6ri7in5 e&te conce6(tl kn s6irit ro$anic. kn s%jrmit5 artic(larea %aia'elor 'e s(' mk 'e nor' ale naos(l(i c( cjte trei coloane an#a7ate5 sl(7in' 're6t contra%ort(ri5 evocl i$a#inea (n(i 6se('o6eri6ter antic5 co$3inat 'in 3loc(ri 'e 6iatrl mi %(s(ri 'e coloane eAtrase e%ectiv 'in r(inele ro$ane5 $ai 6ro3a3il 'in cele 'e la Ul6ia Traiana5 sit(atl 'oar la cjiiva &ilo$etri 'istanil. S8ar 6(tea 'eci conc"i'e cl 3iserica 'in Dens(m este o constr(ciie ri'icatl '(6l (n $o'el 'in a$3iania c(lt(ral8ecle0iasticl 3alcanicl5 'e cltre (n $emter care n( era %a$iliari0at c( ase$enea $o'ele mi care a %olosit kn elevaiie ele$ente constr(ctive mi 'ecorative ro$anice5 co$6ilate c( s(#estii k$6r($(tate 'in r(inele ro$ane knvecinate. krTorice ca05 3iserica 'in Dens(m re6re0intl (n $on($ent (nic kn %el(l sl( mi n( 6oate %i 'atat 'ecjt 6e te$ei(l analo#iilor ro$anice Bsiste$(l 'e 3oltire5 aco6erim(l 'e 6iatrl al t(rn(l(i5 eAtins aici mi as(6ra naos(l(i mi al altar(l(iD5 ce a6ariin5 kn Transilvania5 (lti$elor 'ecenii ale secol(l(i al Fllk8lea. Biserica orto'oAl 'in !(rasa'a 8 7('. H(ne'oara este5 kn sc"i$35 (n 6atr(lo35 c( aAa est8vest al(n#itl5 c( travee centrall aco6eritl c( o calotl s(s6en'atl Q siste$ kn care calota mi racor'lrile 6rel(n#ite %ac 6arte 'in aceeami
s%erl Q5 $ontatl 'eas(6ra (nei 6ris$e knalte5 6atr(latere. Atjt 6ereiii5 cjt mi 3oliile Q se$icalote kn a3si'e5 6rece'ate 'e sc(rte 6rel(n#iri se$icilin'rice 6e aAa vest8est5 acestea 'in (r$l avjn' mi secii(nea (mor %rjntl Q s(nt constr(ite 'in 6iatra 3r(tl5 knecatl kntr8(n $ortar 3r(n8romietic %oarte '(r. Datarea 3isericii 'in !(rasa'a kn (lti$ii ani ai secol(l(i al FlII8lea se s6ri7inl atjt 6e 'oc($ent(l 'in ?@;@5 care atestl knte$eierea acestei ame0lri ro$jnemti5 cjt mi 6e (moara
Fi#. ?=K Biserica 'e Ia Dens(m8Haie# 'in secolele FIII8FI).
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K?/ %rjn#ere a se$irilin'rilor5 ce evocl a6ariiia siste$elor 'e 3olrire #otice. Ca analo#ie5 $eriiiG o $enii(ne 6atr(lo3(l5 c( t(rn 6este traveea centrall5 'in Slovacia5 'e la C"rast nac Horna'o$5 'atat ?/=@. Mai 6ro3a3il5 6e la knce6(t(l secol(l(i al Fl)8lea5 'atea0l %osta 3isericl 'in Rj( 't Mori Q S(sani5 act(al$ente kn r(inl. E vor3a5 %lrl kn'oiall5 'e o ctitorie cne0iali ro$jneascl. Biserica8sall a av(t (n naos tlvlnit5 kn ti$6 ce sanct(ar(l 6ltrat e&te 3olti c( (n se$icilin'r( (mor %rjnt mi kncllecat 'e (n t(rn 6atr(later5 aco6erit c( o 6ira$i'G 'e 6iatrl. T(rn(l are trei eta7e5 se6arate 6rin 6lanmee 'e le$n5 accesi3ile n($ai 6rintr8c scarl $o3ill eAterioarl5
ce '(ce la 6ri$(l eta7. T(rn(l5 kn0estrat c( $etere0e5 'is6(neG mi 'e (n "orn5 'eci 'e 6osi3ilitatea 'e a %i kncll0it5 6(tjn' servi ast%el la nevoie ca 'on7on La C("ea5 kn sat(l 'e reme'inil al I(i Bo#'an5 viitor(l voievo' al Mol'ovei5 s8ai 'esco6erit %(n'aiiile (nei 3iserici8sall 'e 6iatrl5 c( altar 6enta#onal5 6revl0(t CL contra%ort(ri5 c( clo6otniil ali6itl %aia'ei 'e vest5 'ata3ilj5 6e te$ei(l $one'elor 'ir $or$inte5 cltre $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea. -('ecjn' '(6l #rosi$ea 0i'(rilor 't %(n'aiie mi '(6l llr#i$ea s6aiiilor5 se 6oate 6res(6(ne cl naos(l %(sese tlvlnit5 kn ti$t ce sanct(ar(l va %i 6(rtat o 3oltl 6e o#ive. A6ariiia mi rls6jn'irea %or$elor #otice 6ro6ri(80ise knainte 'e $i7loc(l secol(l(i a FT)8lea n( este s(r6rin0ltoare. E %iresc sl 6res(6(ne$ cl5 '(6l ce 'inastia an#evini re(mise sl kn%rjn#l re0isteniele mi sl resta3ileascl cal$(l5 kmi vor %i %lc(t a6ariiia mi mantien noi5 kn 6ri$a %a0l $ai verosi$il 'in a$3iania or'inelor $ona"ale ale 'o$inicanilor m %ranciscanilor. Ni$ic n( se $ai 6lstrea0l 'in ar"itect(ra ecle0iasticl mi orlmeneascl 't 6e vre$ea re#el(i Caro4 Ro3ert5 %iin'cl aceasta %or$ase 'oar 6rel('i(l 6entr( %a0G eAce6iional 'e ro'nicl 'in vre$ea l(i L('ovic I. Dar este nekn'oielnic cl5 allt(ri 't ctitoriile $ona"ale5 n( vor %i li6sit sl a6arl mi 6ri$ele 3iserici 6aro"iale5 la knce6(t 'esi#(i $ai $o'este. In %a0a aceasta5 6ro3a3il 6e ti$6(l 6lstoririi e6isco6(l(i An'rei S0ec"I se 6res(6(ne cl a %ost constr(it mi a$6l(l cor #otic al Ucate'ralei II: 'in Al3a I(lia5 6lstrai n($ai s(3 %or$a resta(rlrii ra'icale 'e $ai tjr0i(. EAce6iionale s(nt5 kncl la aceastl vre$e5 cll'irile ecle0iastice 'e 0i' kn teritoriile %or$aii(nilor statale 'e la s(' 'e Car6aii5 'in Oltenia mi 'in M(ntenia5 6re'ecesoart knc"e#lrii qlrii Ro$jnemti. E knsl nekn'oielnic cl cercetlrile ar"eolo#ice viitoare voi k$3o#lii in%or$aiiile noastre. Deoca$'atl5 acestor cercetlri le 'atorl$ c(nomtiniele 'es6re o 3isericl la )o'iia mi 'es6re altele5 la T(rn( Severin. La )o'iia5 s(3 r(ina ce se 6lstrea0l kncl B)o'iia IID5 s8a( 'esco6erit %(n'aiiile (n(i triconc Bcll'ire co$6(sl 'intr8(n naos 're6t(n#"i(lar 6revl0(t c( cjte o a3si'l kn ca6lt(l 'e est5 ca mi 6e lat(rile 'e nor' mi s('D5 kn0estrat c( (n 6ronaos 're6t(n#"i(lar. Demi 6rovenienia 'in a$3iania 3alcanicl a acest(i ti6 'e 3isericl este in'isc(ta3ill5 n( se 6ol cita5 'eoca$'atl5 'ecjt analo#ii a6roAi$ative Q atjt ca 6lani$etrie5 cjt mi ca 'atare Q 'in a$3iania sjr3o8$ace'oneanl. Ceea ce se $ai 6oate s6(ne 'es6re 3iserica )o'iia I e cl5 la (n $o$ent 'at5 ea a servit mi c(lt(l(i catolic5 6entr( cl kn a3si'a rlslriteanl a6ar %(n'aiii 'e 6iatrl ale (n(i altar ali6it 6eretel(i Bkn c(lt(l orto'oA 6restol(l e 'esli6ii 'e 6eretele 'e est al sanct(ar(l(i5 6entr( a 6er$ite 'es%lm(rarea cere$oniilor lit(r#ice K?9 hMPLINIRI STATALE mi kn 7(r(l acest(iaD. Cjt 6rivemte knca'rarea cronolo#icl a 3isericii5 se 6oate s(#era cl ea a kncetat sl %(nciione0e mi sl $ai eAiste 6e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea mi aceasta 'eoarece 6e nivel(l 'e cllcare 'in 7(r(l 3isericii s8 a( 'esco6erit %ra#$ente cera$ice 'ata3ile kn aceastl 6erioa'l5 'eme(ri ce atestl a3an'onarea acel(i nivel kn c(rs(l 7($ltliii a 'o(a a secol(l(i. knte$eierea )o'iiei I tre3(ie sl %i av(t loc kntr8o 6erioa'l cjn' iin(t(l res6ectiv se a%la s(3 stl6jnirea (n(i 'e$nitar orto'oA5 ro$jn. S8a s(#erat kn 6rivinia aceasta5 6erioa'a 'in 6rea7$a an(l(i ?@9< sa( 'e '(6l ?@;=5 iar 6entr( %a0a catolicl anii 'e '(6l ?//.5 cjn' 0ona %(sese te$6orar kncor6oratl Banat(l(i?. kn 6erioa'a stl6jnirii ro$jnemti a Severin(l(i5 $ai 6ro3a3il cltre an(l ?/==5 s8ar 6(tea 'ata knte$eierea 3isericii 'in 6eri$etr(l cetliii mi a celei 'in #rl'ina lice(l(i 'in Dro3eta8T(rn( Severkn5 'o(l 3iserici8sall5 c( sanct(are se$icirc(lare kn interior5 'ar kn eAterior c( 6ereii 6oli#onali. Zi'lria 3isericii 'in cetate5 6lstratl c( 6(iin 'eas(6ra %(n'aiiei5 6er$ite constatarea 6re0eniei (nei 0i'lrii s6eci%ic 3i0antine5 c( alternarea (n(i strat $ai #ros 'e 6iatrl 3r(tl Q kn 6arte mi s6olii antice Q5 c( cjte @Q/ rjn'(ri 'e clrl$i'lG kn strat(l 'e 6iatrl a6are la intervale mi cjte o clrl$i'l ame0atl vertical5 in'icjn' o co$6arti$entare %recventl mi ea kn 0i'lriile 3i0antine5 knce6jn' kncl 'in secol(l al Fl8lea. Biserica aceasta $ai 6re0intl mi 6artic(laritatea rarl a le#lrii 6ronaos(l(i 'e naos 6rin 'o(l 'esc"i'eri5 'eci c( stjl6 kn aAl5 6rec($ mi o alta5 $ai o3imn(itl5 an($e cl 6ereiii laterali mi ai naos(l(i s(nt kn0estraii c( 6ilamtri kn %or$l 'e tor(ri s(3iiri5 $enite sl s6ri7ine arc(ri '(3lo(ri. C( analo#ii $ai a6ro6iate se 6ot cita 3iseric(iele 'in Tjrnovo5 kn'eose3i ca6ela nr. ??5 'atatl kn secol(l al FlII8lea. Prin secol(l al F)8lea5 kn ti$6(l stl6jnirii cetliii Severin(l(i 'e cltre 3an(l Pi66o S6ano5 mi aceastl 3isericl a %ost kn0estratl c( (n 6restol ali6it 6eretel(i kn a3si'l. Acel(iami ti6 'e 3isericl mi5 a6roAi$ativ5 aceleiami 6erioa'e ki a6ariine mi act(ala r(inl Sjn Nicoarl 'in C(rtea 'e Ar#em5 c( 'eose3ire cl 3iserica ar#emanl este 'e 'i$ensi(ni ceva $ai $ari mi cl 6ronaos(l este s(6ra6(s 'e (n t(rn knalt5 constr(it eAcl(siv 'in clrl$i'l. Fa6t(l cl r(ina se 6lstrea0l ceva $ai 3ine kn 're6t(l sanct(ar(l(i 6er$ite constatarea cl kn 6artea aceasta 6ara$ent(l s(6erior e5 'e ase$enea5 'in clrl$i'l5 6(rtjn' ca 'ecor (n rjn' 'e ocniie. Relaiiile evi'ente c( ar"itect(ra 3alcanicl eA6licl mi kn0estrarea acestei cll'iri c( t(rn8'o6otniil5 o3icei k$6l$jntenit 'e latini kn Balcani '(6l ?@=9 mi kntjlnit5 'e 6il'l5 la 3iserica l(i Ioan Asan al II8lea 'in Asenov#ra'. Llsjn' la o 6arte i$6ortantele ctitorii 'o$nemti 'e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 care 'esc"i' (n ori0ont c(lt(ral lar# ce se 6rel(n#emte ne$i7locit kn evol(iia 'in 'eceniile (r$ltoare5 vo$ $ai a$inti aici 'oar activitatea (n(i mantier al colonimtilor sami 'in Cj$6(l(n# M(scel. Acemtia kmi cll'iserl o 3isericl8sall #oticl5 c( "ra$(l S%. Iaco35 c(nosc(tl5 a6oi5 s(3 'en($irea 'e UBlrlria:5 ter$inatl5 kn orice ca05 kncl knainte 'e
4ota redacbieiL Fail 'e 'atarea mi o6inia a(tor(l(i s8a $ai %or$(lat i6ote0a 6otrivit clreia 6ri$a 3isericl 'e la )o'iia B)o'kia ?L este cea care a av(t "ra$(l S%. Antonie5 a6ariinjn' celei 'e8a 'o(a 7($ltlii a secol(l(i al Fl)8lea5 %iin' le#atl5 cltre ?/<@5 'e activitatea cll(#lr(l(i Nico'i$5 kn ti$6 ce a 'o(a 3isericl B)o'iia IID ar 6(tea %i atri3(ita e6ocii 'in 7(r(l I(i ?9==.
CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE K? an(l ?/==5 'atl la care a %ost kn$or$jntat aici corniiele La(renii( U'e Lon#o Ca$6oC Plan(l acestei cll'iri Q 'istr(se kn 6arte kn secol(l al F)8lea5 iar a6oi 'in no( cln s%jrmit(l secol(l(i al F)UI8lea Q a %ost ll$(rit 6rin cercetlri ar"eolo#ice. Cea $ai 3o#atl mi $ai variatl i$a#ine 'es6re 6lastica ro$anicl tjr0ie 'in Transilvani ne8o o%erl cate'rala 'in Al3a I(lia. Dkn 6lcate5 knsl5 eAce6tjn' ca6itel(rile5 cjteva c"i 'e 3oltl mi l(neta 6ortal(l(i 'e s('5 $a7oritatea celorlalte relie%(ri a( s(%erit 'e6lasl kn c(rs(l 'i%eritelor l(crlri 'e $o'erni0are mi 'e resta(rare5 %iin'5 ast%el5 s$(lse 'i conteAt(l lor iniiial. O co$6araiie a 6ortal(l(i 'e s('5 re6re0entjn' o UMaiestas Do$ini:5 c( scena 'i l(neta c( te$l i'enticl 6rovenin' 'e Ia Ucate'rala I:5 6(ne kn l($inl evol(iia 6lastic %i#(rative kn 'ec(rs 'e (n secol mi 7($ltate5 6ornin' 'e la %or$ele naive5 a(tentic 6ri$itivi s6re #lsirea (n(i li$3a7 $ai a'erent realitliii5 ca6a3il5 toto'atl5 'e a s(#era mi tensi(r e$otive. Dacl $o'elarea k$3rlcl$iniii celor trei %i#(ri 'in UMaiestas: %olosemte o sc"e$ ela3oratl kn a$3iania #er$anl5 sc"e$l 6e care o kntjlni$ mi la Re#ens3(r#5 la 3iseric S%. Iaco35 %eiele %i#(rilor 'in Al3a I(lia se 'istin# 6rin trlslt(ri $ai in'ivi'(ali0ate 'estinate sl s(3linie0e kns(mirile %i0ice mi 6si"ice ale 6ersona7elor re6re0entate. Do(l relie%(l ale ar"an#"el(l(i Mi"ail kn l(6tl c( 3ala(r(l5 a$jn'o(l kncastrate kn interior(l cor(l( ro$anic5 ne kn%liimea0l 'o(l variante 6lastice. In relie%(l 'e 6e lat(ra 'e s('5 kn car ar"an#"el(l a6are %rontal5 kn%i#jn' c( #ravitate mi c( 6(tere s(liia kn #jt(l 3ala(r(l(i %or$ele s(nt tratate clar5 siste$ele 'e c(te s(nt liniare5 iar (n coli 3(%ant 'e $ant a$intemte sc"e$a 3i0antinl. Relie%(l 'e 6e 6eretele o6(s kl kn%liimea0l 6e ar"an#"el( Mk"ail s6ri7init kn s(liia kn%i6tl kn 3ala(r5 kntr8o atit('ine relaAatl5 ai'o$a (n(i #enii %(nerar antic5 'ar $imclrile se 'es%lmoarl kn 6lan(ri $ai variate5 intensi%icjn' s(#estiiL s6aiialeG kn acelami sens s(nt s(3liniate mi vol($ele 6rin rot(n7iri accent(ate5 iar 'ra6eriG ce kn%lmoarl cor6(l e&te strl3lt(tl 'e c(te t(3(lare. S(nt 'eci 'o(l relie%(ri ce re6re0intl (n(l5 o ela3orare 6e te$ei(l $or%olo#iei tra'iiionale5 celllalt o kncercare 'e a knloc( sc"e$ele $omtenite c( 'ina$ica 6lasticl5 ela3oratl kn 0onele 'e contact c( sc(l6t(rG anticl. A$3ele relie%(ri se 'atea0l 6e Ia $i7loc(l secol(l(i al FlII8lea sa( c(rjn' '(6G aceea5 %iin' knsl5 evi'ent5 o6erele (nor $aemtri 'e 6rovenienil mi 'e %or$aiie %oarti 'eose3ite. Un alt #r(6 kl %or$ea0l 'o(l %i#(ri kn 6icioare5 ame0ate s(3 cjte (n 3al'ac"in se$iC circ(lar5 re6re0entjn' a6ostoli BS%. Petr( se rec(noamte 6rin atri3(t(l c"eiiD5 'oi tiner k$3rliimaii5 6rec($ mi o %i#(rl me0jn'5 6ro3a3il (n evan#"elist5 6ri$ele mi (lti$(l reliei kncastrate a0i kn 6ereiii %aia'ei5 iar 6erec"ea k$3rliimatl BUMirele mi Mireasa: 'in -]ntam. -]nt_rilor sa( ale#oria UPietliii mi Dre6tliii: VD ame0atl kn atri(l cate'ralei. Sc(l6t(rile acestea %ac 6arte 'intr8(n co$6leA 'erivat 'in 0ona 'e ira'iere a mantier(l(i 3ene'ictin 'in -aleG 6ro3a3il cl kn %a0a l(crlrilor 'intre anii ?@.;8?@K@ se 6roiectasemi Ia Al3a I(lia o %aia'l ase$lnltoare celei 'e la -j&5 c"e$jn'(8se o cal%l5 'e 6ietrar 'in acel mantier5 'ar 6jnl la (r$l 6roiect(l n( a %ost '(s la 3(n s%jrmit. nantier(l cate'ralei 'in Al3a I(lia n( a knte$eiat5 knsl5 nici 'in 6(nct(l 'e ve'ere al sc(l6t(rii5 o mcoall sa( (n c(rent care sl kn'r($e evol(iia 6lasticii %i#(rative ;1Q hMPLINIRI STATALE
Fi#. ?=> Pisania 'in altar(l ca6elei 'e c(rte 'e la Streisjn#eor#i(. ?/?/8?/?9 Brestit(ireD.
'in anii ?/?/ mi ?/?<5 a%late kn la6i'ar(l M(0e(l(i Naiional 'in Pra#a5 s8ar 6(tea 6res(6(ne cl toate s(nt o6era acel(iami atelier. Dacl c( 6rivire la 6ict(ra $(rall 'in eta6a istoricl anterioarl n( ne 6(te$ re%eri 'ecjt Ia %ra#$ente 'e tenc(iall c( (r$e 'e c(loare5 #lsite kn $olo05 cercetlrile 'e la 3iserica orto'oAl 'in Streisjn#eor#i( BCllan5 7('. H(ne'oaraD a( 'esci%rat kn sanct(ar5 6e strat(l al 'oilea 'e tenc(iall 0(#rlvitl5 o 6isanie c( 'ata K>@@ B?/?/8 ?/?9D5 in'ici(5 toto'atl5 cl 3iserica %(sese 6ictatl 6entr( 6ri$a oarl kncl knainte5 e%ect(jn'(8se l(crlrile 'e a$ena7are ale acestor 6ri$e strat(ri 'e 6ict(ri 'e s(3 re6ictlrile 'in ?9=; mi ?<9/. Cele $ai vec"i 6ict(ri $(rale5 c(nosc(te 3ine5 s(nt5 'eoca$'atl5 cele 'in 3iserica re%or$atl 'in Sjntj$lria8 Orlea. Biserica5 ce av(sese "ra$(l S%. Mlria5 a %ost a6arent o ctitorie catolicl5 atestatl ca atare5 'oc($entar5 kn anii ?/?. mi ?//@. Pict(ra 'in naos5 eAec(tatl5 con%or$ 6isaniei latine5 kn ?/??5 6re0intl o te$aticl s(ccintl5 ce incl('e 'oar scenele $a7ore 'in viaia mi 6ati$ile l(i Iis(s5 ca mi U-('ecata 'in (r$l:5 iar a6oi5 o$a#iin' "ra$(l5 scene il(strjn' Ukntjlnirea l(i Ioac"i$ mi a Anei la Poarta 'e A(r:5 UNamterea Mlriei:5 UPre0entarea Mlriei $ai $arilor 'intre 6reoii: mi UA'or$irea:. Toate sc"e$ele icono#ra%ice cores6(n' celor 3i0antine5 iar (nele te$e 'in Ucicl(l Mlriei: nici n( a( CONSTITUIREA STATELOR ROMpNEnTI DE SINE SToToTOARE scer %ost il(strate 'ecjt kn a$3iania 3i0antino83alcanicl. Caracterele stilistice tra'iiie "ieraticl5 'ar c( %i#(ri $imcate $(ltiaAial5 c( atit('ini mi #est(ri eA6resive mi vi c( s(3linieri 6lastice o3iin(te 6rin #ra'area ton(rilor locale5 c( in'icaiii s($ar a$3ianiei scenice5 evocjn'5 tot(mi5 'o(l5 (neori c"iar trei 6lan(ri verticale s(cces" con%ir$l knca'rarea 6ict(rilor kn a$3iania artei 6aleolo#e5 c( analo#ii kn 6ict(rile 3is S%. Cle$ent 'in O"ri'a B?@;.D mi kn acelea ale (nor $on($ente sjr3emti 'in 6ri 'ecenii ale secol(l(i al FT)Mea. Aceastl 6re0enil concretl a (n(i $emter 0(#rav 'e %orr orto'oAl kn ca'r(l (nei ctitorii catolice $eritl toatl ateniia. kn sc"i$35 kntr8o eta6l (r$ltoare s8a( eAec(tat kn 6ronaos(l aceleiami 3iserici5 i s(3 tri3(na ri'icatl cltre $i7loc(l secol(l(i al Fl)8lea5 kn 6artea 'e vest a naos(l(i5 ci scene 6e (n strat no(5 il(strjn' te$e s6eci%ice Q8 kn $ls(ra kn care starea rea 'e conse $ai kn#l'(ie o a6reciere Q5 c( 6artic(laritlii icono#ra%ice mi stilistice a6ariinjn' sti #otic. A6roAi$ativ aceleiami 6erioa'e ki a6ariin mk rest(rile 'e 6ict(ri $(rale Bse rec(nosc o scenl votivl5 'o(l %i#(ri ale ar"an#"el(l(i Mi"ail Q o 'atl l(6tjn'5 'atl cjntlrin' s(%letele Q mi 'oi re#i s%inii ai Un#arieiD 'e 6e 6eretele sacristiei % 3iserici $inorite 'in Bistriia. EAa$inarea 6ro'(selor 'e artl a6licatl con%ir$l mi co$6letea0l 'atele re0(ltatt anali0a $on($entelor 'e ar"itect(rl5 sc(l6t(rl mi 6ict(rl. K?K hMPLINIRI STATALE transilvlnene5 o6erele sc(l6t(rale %iin' creaiiile (nor $emteri care s8a( o6rit aici 'oar kn treaclt. Aceeami concl(0ie se 'es6rin'e mi 'in eAa$inarea o6erelor 6lastice 6lstrate kn (nele 3iserici $ai $o'este5 a6ariinjn'
'i%eritelor cate#orii 'e colonimti. Doar %ra#$entele 'e 6lasticl %i#(rativl5 'e la ca6itel(ri mi 'e 6e a3ac(rile 6ortal(ri a6(sene ale 3isericilor: evan#"elice 'in Avri# mi Saca'ate5 7('. Si3i(5 ar 6(tea %i o6erele acel(iami 6ietrar5 o6ere relativ $o'este5 s(#erjn' knsl o va#l 'erivare 'in s(rsl a(striacl. Te$atica 6are sl %i kn%liimat5 s(3 'i%erite as6ecte5 l(6ta virt(iilor c( viciile5 o te$l 6re'o$inantl kn 6lastica central8 mi s('8est e(ro6eanl 'in secol(l al FlII8lea. O altl variantl5 'ar kn %or$e s(6le5 ai'o$a (nor ($3re5 se 6lstrea0l mi ea n($ai 6ariial kn ca'r(l 6ortal(l(i 3isericii evan#"elice 'in Hos$an. La 6ortal(l 'in Hos$an se $ai 6ot 'istin#e mi (r$e 'e c(loare5 7(sti%icjn' 6res(6(nerea cl5 a'eseori5 relie%(rile k$3rlcaii o "ainl 6olicro$l. Unele eco(ri ale sc(l6t(rii 'in Al3a I(lia se 6ot rec(noamte 6e consolele arca'elor oar3e ale a3si'ei 3isericii evan#"elice 'in No(l Q 7('. Si3i(5 re6re0entjn' (n ca6 3lr3ltesc mi (n le(5 mi tot aici5 kncastrat kn %aia'a t(rn(l(i8clo6o$iil5 se a%ll e6ita%(l (n(i ierar"5 o sc(l6t(rl kn stil 6ri$itiv5 'ar n( li6sitl 'e eA6resivitate. Un ti$6an 'e 6ortal5 re6re0entjn' kn relie% 'o(l %i#(ri knar$ate c( s(liie5 l(6tjn' c( (n 3ala(r5 ti$6an kncastrat a0i kn %aia'a 'e nor' a 3isericii re%or$ate 'in nie(8O'or"ei5 evocl an($ite ase$lnlri5 $ai ales 'atoritl 3ala(r(l(i knari6at5 c( (n relie% c( te$aticl i'enticl 'e la 6ortal(l 6rinci6al al 3isericii 6aro"iale 'in Altensta't5 kn Bavaria 'e s('5 'atat 6e la ?@@=. kn aceastl analo#ie5 atjt cele 'o(l %i#(ri 'e la nie(8O'or"ei5 sc(l6t(ri ale (n(i $emter ce o6era kn %or$e 6ri$itive5 cjt mi c"enar(l 'e acolo c( $(l(rile temite5 c( stel(ie 6e eAtra'os mi ame0at 6e ca6itel(ri c( cromete5 6re0intl %or$e ce n( 6ot %i knca'rate5 kn Transilvania5 'ecjt kn (lti$a trei$e a secol(l(i al FlII8lea. Un #r(6 ceva $ai o$o#en mi $ai evol(at kl %or$ea0l sc(l6t(rile %i#(rative mi5 $ai ales5 'ecorative ce a6ariin mantier(l(i 'in Cjria mi mantierelor kn'r($ate 'e acesta. Fiin' vor3a 'e artl 'in a$3iania cistercianl5 care se $ani%estl5 iniiial5 ostill %ast(l(i 'ecorativ5 kn ca'r(l acest(i #r(6 n( se kntjlnesc 'ecjt sc(l6t(ri $lr(nte5 re6re0entjn' c"ei 'e 3oltl Q ca6(l Mlriei k$6lrlteasl cereascl5 kn cor(l 3isericii 'in Cjria5 ca6(l l(i Iis(s5 kn 3iserica evan#"elicl 'in Bartolo$e(8Bramov5 ca6(l S%. Nicolae5 kn cor(l 3isericii re%or$ate 'in Hll$ea# Q sa( %i#(ri ale#orice5 ce se 'istin# knsl toate 6rin ela3orarea (nor %or$e c( trlslt(ri $ai realiste5 'ar 'e iin(tl sole$nl5 $on($entall. kn s%jrmit5 se c(vin a$intite mi cjteva sc(l6t(ri kncastrate a0i kn eAterior(l cor(l(i #otic 'in Al3a I(lia5 6rovenin'5 6oate5 'e la (n a$von. Les6e'ea il(strjn' UNamterea l(i Iis(s: re6etl o sc"e$l tra'iiionall5 kn ti$6 ce les6e'ea c( UCei trei $a#i:5 s(r6rinmi kntr8o 'isc(iie vioaie5 a6ariine (n(i stil no(5 narativ5 'e0vll(in' knr('iri c( 6lastica italianl 'in Ca$6ania5 knr('iri %iremti kn ti$6(l 'o$niei an#evin(l(i Carol Ro3ert. Ca eAe$6l( i0olat al 'esen(l(i #ravat kn 6iatrl5 tre3(ie $eniionat (n e6ita%5 kncastrat kn %aia'a 'e s(' a 3isericii evan#"elice 'in Bistriia. Desen(lC re6re0intl (n cavaler stjn' s(3 (n %ronton #otic5 iinjn' kn $jna stjn#l s6a'a mi (n sc(t c( knse$ne "eral'ice. Desen(l este s(ccint mi s(#estiv5 toto'atl. Din inscri6iia sl6atl 'e8a l(n#(l 3or'(rii se $ai 6oate 'esci%ra an(l ?/?< sa( event(al ?/@K. Datoritl knr('irilor c( les6e0i 'atjn'
ii
ia
n
TABEL CRONOLO!IC
Sec' "#"n' Pe teritori(l M(nteniei mi kn an($ite 0one 'e la est 'e Car6aii mi 'in s6aiii intracar6atic evol(ea0l c(lt(ra I6otemti8Cjn'emtk5 a6ariinjn' co$(nitliilor latino%one5 di care c(6rin'e mi ele$ente slave5 kn 6ro6oriii 'i%erite 'e Ia re#i(ne la re#i(ne. C(lt(i I6otemti8Cjn'emti5 re6re0entatl5 kn a%arl 'e ame0lrile e6oni$e5 6rin 'esco6eririle 'e ? Botomana5 Bratek(5 B(c(remti5 B('(reasca5 Davi'eni5 D(lceanca eto5 conservl vecr ele$ente 'e tra'iiie ro$anicl5 'ar s(6ortl mi knrj(rirea #r(6(rilor alo#ene5 care 'eter$in o 3ar3ari0are a c(lt(rii $ateriale. CD/' Pro%itjn' 'e 'is6(tele interne 'in I$6eri(l ro$ano83i0antin5 tri3(rile slave %oriea0l lirnesi '(nlrean mi se strl$(tl kn $asl kn 7($ltatea nor'icl a Penins(lei Balcanice. kn ani (r$ltori5 centrele %orti%icate 'e 6e c(rs(l in%erior al D(nlrii mi 'kn vecinltatea $arel( %l(vi( s(nt a3an'onate 'e #arni0oane5 intrjn' tre6tat kn s%era 'o$inaiiei noilor veniii kn aceste con'iiii viaia 'e %act(rl cita'inl se 'estra$l5 iar contactele 'intre l($e ro$ano83i0antinl mi co$(nitliile nor'8'(nlrene se 'i$in(ea0l 'rastic. Atjt 'atoritG ca(0elor 6olitice cjt mi a celor econo$ice5 circ(laiia $one'ei 3i0antine kn re#i(nii car6ato8'(nlrene c(noamte (n 6re#nant re#res. C7E' Avarii kntre6rin' (n atac 6jnl kn 6rea7$a 0i'(rilor Constanrino6ol(l(i mi se kntorc ci (n $are n($lr 'e 6ri0onieri5 coloni0aii kn 6(sta Pannoniei. Pentr( a 6rekntj$6ina alii acii(ni 'e acest %el5 Bi0ani(l este nevoit sl re$itl c"a#an(l(i (n consistent tri3(t an(al Sec' "II (pri!ele decenii)' O 6arte a #r(6(rilor slave rl$ase kn re#i(nile 'e la nor'(l D(nlri 'e -os5 c( 'eose3ire cele $ai a6ro6iate 'e n(cle(l 6rinci6al al C"a#anat(l(i avar 'in Cj$6iG Pannonicl5 a( contin(at sl rl$jnl Ia re$arca 6oliticl a avarilor. K@K. Concertjn'(8mi acii(nile c( acelea ale 6ermilor5 care 6ltr(nseserl kn 6rovinciile 3i0antini 'in Asia Micl5
avarii kntre6rin' (n atac 'e a$6loare as(6ra ca6italei i$6eriale5 'is6(njnc mi 'e e%ective a(Ailiare 'e slavi5 3(l#ari mi #e6i0i. Ase'iaiii a( ri6ostat c( %er$itate5 6rovocjnc o #rea kn%rjn#ere coaliiiei con'(se 'e avari5 ale clror 6o0iiii kn Balcani a( %ost 0'r(ncinate Sec' "II (Fnceput)' Este kntoc$it "trategi5onulatri3(it l(i Ma(rici(s5 tratat ce c(6rin'e re%eriri la tactica 'e l(6tl ce tre3(ia a6licatl kn con%r(ntlrile c( a#resorii 'e la nor'(l D(nlrii5 6rec($ mk la atit('inea 6reconi0atl %ail 'e ro$anicii re%(#iaii kn $e'i(l 3ar3ar5 al cjroi co$6orta$ent kn ra6ort c( a'$inistraiia 3i0antinl era contra'ictori(. Sec' "II' Dina$ica $i#raii%lor se aten(ea0l kn occi'ent(l E(ro6ei5 'ar se $eniine alertl kn 7($ltatea rlslriteanl a continent(l(i.
K/9
TABEL CRONOLO!IC
Sec' "II' Evol(iia co$(nitliilor 'aco8ro$anc se 'er(lea0l 6e %on'(l revlrslrilor 'e noi val(ri $i#ratoare. kn con'iiiile t(l3(rlrilor #enerate 'e 'e6laslrile $asive ale (nor etnii slave mi t(ranice5 6o6(laiia locall 'e la nor'(l D(nlrii 'e -os '(ce o eAistenil 'iscretl5 neknre#istratl 'e i0voarele scrise ale vre$ii5 'ar 6(sl kn valoare 'e cercetlrile ar"eolo#ice. Sec. "II' I$6eri(l 3i0antin are $ai $(lte kn%r(ntlri $ilitare c( USclaviniile: 'in Balcani5 cele $ai $(lte %iin' s(6(se5 'ar rec(noscjn'(8li8se 're6t(l 'e a8mi 6lstra teritoriile kn care se sta3iliserl. Sec' "II' Din Cj$6ia Pannonicl avarii avansea0l s6re rlslrit kn interior(l arc(l(i car6atic5 kn s6ecial 'e8a l(n#(l vlii M(rem(l(i5 %iin' interesaii sl 'eiinl control(l as(6ra salinelor mi a $inelor5 6rec($ mi s6re a8mi llr#i 0onele 'e 6lm(nat 6entr( t(r$e mi "er#"elii. Sec' "II (!ijl c)' D(6l ce a re(mit5 kn'eose3i ca (r$are a tenacitliii mi 'eci0iei k$6lrat(l(i Heraclk(s BK?=8K9?D5 sl tranme0e kn %avoarea sa con%lict(l acer3 c( I$6eri(l 6ersan mi sl8i s$(l#l $ai $(lte teritorii5 Bi0ani(l n( a $ai av(t vi#oarea 'e a %ace %ail o%ensivei ara3e mi a 6ier'(t Q knce6jn' 'in 'eceni(l al 98lea Q a6roa6e toate 6rovinciile asiatice mi 'in nor'(l A%ricii5 c( eAce6iia Anatoliei5 ceea ce i8a 0'r(ncinat 6(ternic 6oteniial(l econo$ic mi $ilitar. kn aceste con'iiii5 Constantino6ol(l n( a $ai 'is6(s 'e $i7loace e%iciente 6entr( a8mk reinsta(ra s(6re$aiia kn iin(t(rile 'e la nor' 'e lani(l 3alcanic. Sec' "II (!ijl c)' La $oartea "an(l(i +(3rat5 (ni(nea tri3all a 3(l#arilor sit(atl la est 'e Marea A0ov este antrenatl kntr8(n 6roces 'e 'isol(iie5 activi0at 'e lovit(rile 6ri$ite 'e la c"a0ari. kn ti$6 ce (nele co$(nitlii intrl s(3 'o$inaiia C"a#anat(l(i c"a0ar5 o ra$(rl a 3(l#arilor $i#rea0l s6re c(rs(l $i7loci( al )ol#li5 iar o alta avansea0l s6re vest s(3 con'(cerea l(i Is6eri"*As6ar(". Pentr( (n an($e ti$6 aceastl 'in (r$l ra$(rl mi8a %iAat sllamele kn ama8n($it(l Englo& BU(n#"i:D5 sit(at kn vecinltatea #(rilor D(nlrii. Circa CEG' B(l#arii %oriea0l trecerea D(nlrii mi5 '(6l ce kn%rjn# ar$atele k$6lrat(l(i Constantin I) Po#onat(l5 se sta3ilesc kn 6rea7$a )arnei5 'e (n'e kmi eAtin' s(6re$aiia mi kn re#i(nile kncon7(rltoare. For$aii(nea Ucelor ma6te tri3(ri slave: este nevoitl sl le acce6te 'o$inaiia5 la %el ca mi localnicii traci ro$ani0aii. CH7' In (r$a emec(rilor s(%erite 6e cj$6(rile 'e l(6tl5 Bi0ani(l rec(noamte 6osesi(nea tri3(rilor 3(l#are as(6ra teritoriilor c(cerite5 (n'e ele 6(n 3a0ele (n(i vi#(ros "anat. Ca6itala sa avea sl %ie sta3ilitl Ia Plis&a5 %iin' strl$(tatl $ai tjr0i( la Preslav. Sec' "II#"III' La %el ca mi celelalte li$3i ro$anice5 ro$jna kmi cont(rea0l trlslt(rile s6eci%ice5 'k%ereniiin'(8se tre6tat 'e latinl. Sec. "II#"OT' Tri3(rile slave kmi contin(l 'e6laslrile kn Penins(la Balcanicl5 o 6arte a lor avansjn' 6jnl kn !recia5 (n'e coloni0ea0l (nele 0one 'in 7($ltatea sa nor'icl. Pe 'e altl 6arte5 #r(6(rile sta3ilite kn iin(t(rile nor'8vestice ale Balcanilor se or#ani0ea0l kn %or$aii(ni 6olitice a(tono$e. Sec' "IU (Fnceput)' Po0iiiile 3(l#arilor kntre D(nlre mi lani(l Balcanilor se consoli'ea0l ca (r$are a i$6liclrii lor kn l(6tele 6entr( tron 'in Bi0ani5 la solicitarea 'i%eriiilor 6reten'enii B<=. Q I(stinian IIG <@= QAnastasios IID5 mi a 'is6(telor eAterne eAten(ante la care i$6eri(l este antrenat a6roa6e con'n((. Sec' "III (a d ua ju!Itate) - sec' I$ (pri!a ju!Itate)' Necro6olele t($(lare c( $or$inte 'e incineraiie 'in centr(l Transilvaniei BA6a"i'a5 N(m%alj(5 SornemeniD ar in'ica 6ltr(n'erea (n(i #r(6 'e slavi 'ins6re nor'8vest5 i'enti%ica3il '(6l an($ite o6inii c( croaiii al3i.
TABEL CRONOLO!IC
Sec' "OT#I$' kn Transilvania mi kn nor'(l Mol'ovei se in'ivi'(ali0ea0l (n n($lr 'e ame0l %orti%icate c( mani mi val(ri 'e 6l$jnt5 6revl0(te c( 6alisa'c 'e le$n5 re%lectjn' an($i ten'inie 'e or#ani0are sockal86oliticl mi o kntlrire a (ni(nilor 'e o3mti. Sec' "OT#DC Necro6olele cercetate la nor'(l D(nlrii 'e -os5 kn'eose3i cele 'in vecinltlii %l(vi(l(i BI0vor(5 O3jrmia No(l5 Platonemti etcG. caracteri0ate 6rin 3ir&(alis$ mi 'iversita rit(all5 in'icl o colorat(rl etnicl ne(nitarl. kn #eneral5 $or$intele 'e incineraiie a( %o 6(se 6e sea$a slavilor5 iar cele 'e kn"($aiie a( %ost atri3(ite5 kn %(nciie 'e 'i%erite crkter ro$jnilor sa( 3(l#arilor. EG7J Carol cel Mare tri$ite o ar$atl co$an'atl 'e %i(l sl( Pe6in cel Sc(rt k$6otrii C"a#anat(l(i avar5 clr(ia ki s(nt s$(lse teritoriile vestice 'in vecinltatea Pl'(rii )kene0 EGC' Ar$atele l(i Carol cel Mare 6rovoacl o kn%rjn#ere 'ecisivl avarilor5 c(cerin' ama8n($iti Urin#:5 6rinci6ala reme'inil a c"a#an(l(i5 mi ca6t(rjn'(8i 3o#at(l te0a(r. Stat(l avi s(6raviei(iemte 'oar %a est 'e D(nlre5 'ar tre3(ie sl acce6te s(6re$aiia 6oliticl a %rancilo Sec' "lII#sec' $I (pri!a ju!Itate)' Evol(ea0l c(lt(ra Dri'( B'en($itl si c(lt(i car6ato83al conicl sa( vec"e ro$jneasclD5 rls6jn'itl kn cea $ai $are 6arte a s6aii(" car6ato8'(nlrean5 6rec($ mi la s(' 'e D(nlre5 n($ele sl( 6rovenin' 'e la localitate o$onk$l 'in 7('. Ialo$iia5 (n'e5 kn anii ?;.K8?;K/5 (n colectiv con'(s 'e 6ro%. Io Nestor a cercetat o kntinsl ame0are5 c(6rin0jn' /? 'e loc(inie. Ame0lri 'e aceeami %act(i a( %ost 'e6istate (lterior kn cjteva s(te 'e 6(ncte5 rls6jn'ite kn tot 3a0in(l in%erior 2 D(nlrii5 $a7oritatea 'is6(njn' 'e loc(inie se$ia'jncite mi 'e s(6ra%ail5 c( vetre mi c(6toai 'in l(t sa( 'in 6iatrl. Pe ljn#l 'iverse o3iecte 'in $etal5 corn5 os mi l(t5 oljria oc(6a ( loc i$6ortant kn ca'r(l inventar(l(i lor. Cera$ica $o'elatl c( $jna 'is6are kn cea rnG $are 6arte kn sec. IF8F5 #eneralk0jn'(8se s6eciile l(crate c( roata2 cea 3r(n8castanie5 c
$otive in'0ate5 mi cea cen(mie8#ll3(ie5 c( 'ecor l(str(it. Pe ljn#l trlslt(ri $omtenite 'i %on'(l local anterior5 c(lt(ra Dri'( coniine ml ele$ente asi$ilate 'e la co$(nitliile alo#eni etero#enitatea etnicl re%lectjn'(8se mi kn 'iversitatea rit(al(l(i %(nerar. Sec' I$' Potrivit in%or$aiiilor k$6lrat(l(i8clrt(rar Constantin )II Por6"Iro#enet(l5 (n#(r ar %i slllml(it kn s6aii(l nor'8 6ontic $ai kntji kn Leve'ia5 a6oi kn Atel&(0(*Etel&(0(5 iin( care ar %i %ost sit(at kn 3a0in(l a cinci rj(ri2 Bar("5 +(3(5 Tr(llos5 Br(tos mi Seretos5 (lti$ii trei i'enti%ica3ile c( Nistr(l5 Pr(t(l miCSiret(l. Cercetlrile ar"eolo#ice kntre6rinse 6jnl ki 6re0ent n( con%ir$l sta3ilirea lor '(ra3ill kn re#i(nile est8car6atice5 (n'e a( 6ltr(ns 'oa oca0ional5 c( 6rile7(l (nor inc(rsi(ni rl03oinice. HD8' D(6l (nele tentative 'e a se 'e3arasa 'e stat(t(l 'e vasalitate5 avarii s(nt 'in no( 0'ro3ii 'e %ranci5 ast%el cl se 6ro'(ce 'estrl$area c"a#anat(l(i mi asi$ilarea 6o6(laiiei sale Pro%itjn' 'e 'e0astr(l lor kn con%r(ntlrile c( %rancii5 ostile lui +r($ 6ltr(n' kn vale Tisei mk aneAea0l la Hanat(l 3(l#ar (nele teritorii ce a6ariin(serl c"a#anat(l(i. H77' Decis sl tranme0e kn %avoarea Bi0ani(l(i (n con%lict 6er6et(at 'e $ai $(lii ani5 k$6lrat( Nice6"or I kntre6rin'e o a$6ll ca$6anie contra Hanat(l(i 3(l#ar5 sol'atl c( 'istr(#ereG ca6italei sale 'e la Plis&a. La retra#erea 'in B(l#aria5 ar$atele 3i0antine s(nt s(r6rinse m 'istr(se kn 'e%ileele Balcanilor 'e ar$atele I(i +r($5 kns(mi 3a0ile(l 6ier0jn'(8mk viaia ki l(6tl. H78' D(6l asalt(l nere(mit as(6ra Constantino6ol(l(i5 +r($ c(ceremte A'riano6ol(l m 'e6ortea0l $ai $(lte $ii 'e 6ri0onieri kn UB(l#aria 'e la nor' 'e Istros:5 %or$(lare 'intr8i
K/K
TABEL CRONOLO!IC cronicl 3i0antinl anoni$l ce re%lectl eAtin'erea te$6orarl a 'o$inaiiei "anat(l(i kn stjn#a $arel(i %l(vi(5 s(#eratl5 'e alt%el5 mi 'e analele %rance. H7H' A%late kn con%lict c( 3(l#arii5 tri3(rile slave ale ti$oceanilor mi a3o'riiilor se re6lia0l kn (acia nor'8'(njreanl5 kncercjn' sl se 6(nl s(3 6roteciia %rancilor. H8E' Flota 3i0antinl rea'(ce 6o6(laiia a'riano6ol&anl s(r#"i(nitl la nor'(l D(nlrii In%erioare kn loc(rile ei 'e ori#ine. Nere(min' sl 'e7oace c( %orie 6ro6rii acii(nea Bi0ani(l(i5 3(l#arii a( c"e$at kn a7(tor clllreiii (n#(ri 'in re#i(nile nor'86on(ce5 'ar mi acemtia a( %ost res6inmi. C( 6rile7(l acestor eveni$ente a av(t loc o 6ri$l 6ltr(n'ere a (n#(rilor kn 6rea7$a D(nlrii. HCD' EA6e'iiie navall a 6rinci6ilor vare#i As&ol' mi Dir5 care aca6araserl 6(terea la +iev5 as(6ra Constantino6ol(l(i5 6e (n trase( ce (r$a linia litoral(l(i vestic ai Mlrii Ne#re. >K@. Un#(rii s(nt se$nalaii 6entr( 6ri$a 'atl 6e scena 6oliticl central8e(ro6eanl5 (n'e se i$6licl kn con%lict(l 'intre L('ovic !er$anic(l5 k$6lrat al %rancilor rlslriteni mi re#e al !er$aniei5Cmi Ratislav5 cnea0 al_Moraviei Mari5 la solicitarea acest(ia 'in (r$l. HC8' Misionarii 3i0antini Constantin*C"irii mi Meto'i(5 ori#inari 'in T"essaloni&5 a7(n# kn Moravia5 (n'e vor 'es%lm(ra o activitate la3orioasl5 sol'atl c( i$6(nerea al%a3et(l(i slavon B#la#oliticD mi tra'(cerea teAtelor lit(r#ice kn slavl5 ceea ce i8a con%erit acesteia stat(t(l 'e li$3l a servici(l(i reli#ios. HCK' Borks acce6tl convertirea sa B6ri$in' n($ele 'e Mi"ailD mi a s(6(milor sli. >>?. Un 'etama$ent 'e .(n#(ri mi ca3ari %-o?ariG kntre6rin'e o eA6e'iiie 6jnl kn vecinltatea )ienei5 (n'e a( a7(ns traversjn' Car6ai( Pl'(romi5 6ro3a3il 6rin 6as(l )erec&e. HG/' Re#ele #er$an Arn(l% solicitl 3(l#arilor sl n( $ai 6er$itl vin'erea slrii kn Moravia5 c( care se #lsea kn stare 'e rl03oi. Sarea res6ectivl este 6osi3il sl %i 6rovenit 'in Transilvania. HG0' A%laii kn con%lict c( iar(l Si$eon cel Mare5 3i0antinii re(mesc sl8i 'eter$ine 6e (n#(ri sl atace B(l#aria5 %lota lor a7(tjn'(8k sl treacl D(nlrea. HGC' Pentr( a evita alte atac(ri ale (n#(rilor5 3(l#arii se alia0l k$6otriva lor c( 6ecene#ii mi Ie 'istr(# sllamele 'in s6aii(l nor'86ontic. kn %aia acest(i #rav 6ericol5 (n#(rii 'eci' sl se sta3ileascl kn Cj$6ia Pannonicl5 teritoriile lor intrjn' kn 6osesia con%e'eraiiei tri3ale a 6ecene#ilor. Sec. I$#$ Din aceastl 6erioa'l 'atea0l 3o#at(l te0a(r 'e la Sjnnicola( Mare B7('. Ti$imD5 'esco6erit kn an(l ?<;; mi 6lstrat kn 6re0ent la +(nst"istorisc"es M(se($ 'in )iena. Acesta c(6rin'e (n n($lr 'e @/ vase 'in a(r5 c( orna$ente 'e $are 'iversitate te$aticl mi 'e knaltl %act(rl artisticl5 6(rtjn' 6ecetea artei orientale. A6artenenia te0a(r(l(i contin(l sl rl$jnl controversatl5 cei $ai a(tori0aii s6ecialimti o6tjn' 6entr( atri3(irea sa avarilor5 3(l#arilor sa( (n#(rilor. Sec' I$ (a d ua ju!Itate)#sec' $' Utili0area intensl a ama8n($it(l(i 'r($ U'e la vare#i la #reci:5 care le#a Scan'inavka c( Constantino6ol(l. De la #(rile Ni6r(l(i 6jnl la Bos%or navi#aiia se %lcea 'e8a l(n#(l ilr$(l(i vest86ontic. Circa GDD' D(6l strl$(tarea (n#(rilor kn Cj$6ia Pannonicl5 teritoriile lor 'in s6aii(l nor'86ontic5 'kn vecinltatea c(rs(l(i in%erior al Nistr(l(i5 s(nt oc(6ate 'e 6ecene#i5 care le %olosesc mi 're6t 3a0e 'e atac s6re vest mi s('8vest. Circa GDD' Ur$are a (nei evol(iii social86olitice ascen'ente5 se consoli'ea0l $ai $(lte %or$aii(ni statale ro$jno8slave2 voievo'at(l l(i !el( kn 6artea centrall a Transilvaniei5 cel al l(i TABEL CRONOLO!IC
K2
Men($or(t kn Crimana mi cel al l(i !la' kn Banat. La sc(rt ti$6 '(6l sta3ilirea kn cj$r. 'e Ia D(nlrea Mi7locie5 Ar6a' kmi tri$ite 'etama$entele 'e clllreii 6entr( a Ie s(6( a(toritliii sale. kn 6erra ,ltra&ilvana. voievo'(l
ro$jnilor =dit> BlacorumG !el( a o6 = 'jr0l re0istenil cl6eteniei $a#"iare T("(t($ BTetenID mi mi8a #lsit s%jrmit(l kn ti$6 kn%r(ntlrilor $ilitare. Ceilalii 'oi 'inamti s8a( l(6tat5 'e ase$enea5 c( inva'atorii5 '2 consi'erjn' cl n( a( manse 'e a re0ista5 a( consi$iit sl se s(6(nl. Sec' F. La Basara3i B%ost M(r%a'arD B7('. ConstaniaD %(nciionea0l o co$(nitate $ona"all5 care ki a6ariinea o 3isericl c( trei 6araclise5 ca$ere %(nerare mi c"ilii sl6ate kntr8(n $asiv calcare Pe 6ereiii ame0l$jnt(l(i a( %ost inci0ate sa( 6ictate c"i6(ri 'e s%inii5 knse$ne cr(ci%or$ i$a#ini 0oo$or%e etc. G80' Pecene#ii traversea0l D(nlrea mi5 kn alianil c( (n#(rii mi 3(l#arii5 atacl I$6eri(l 3i0antii G07' EA6e'irie navall r(sl as(6ra Bi0ani(l(i5 knc"eiatl 6rintr8(n emec total. G08' O inscri6iie kn 6iatrl 'esco6eritl la Mircea )o'l kn s('(l Do3ro#ei $eniionea0l 6e ( an($e 7(6an Di$ktrie. G00' Cnea0(l &ievian I#or or#ani0ea0l o altl ca$6anie k$6otriva I$6eri(l(i 3i0antin5 'is6(njn atjt 'e %lotl cjt mi 'e tr(6e terestre5 secon'ate 'e 6ecene#i5 'ar 'ar(rile tri$ise 'e Rorna ? Le&a6enos mi 6ro$isi(nea 'e a knc"eia (n tratat co$ercial %avora3il l8a( 'eter$inat sl82 o6reascl ostile Ia D(nlre mi sl se rekntoarcl kn R(sia. G0H' Princi6ele $a#"iar B(lcsii este 3ote0at Ia Constantino6ol5 nam %(n'(8i k$6lrat(l ConstaniiG )IL Circa GKD' kn -artea sa de ^nv_b_tur_ c_tre iul /oman. c(nosc(tl kn'eose3i s(3 titl(l ( admini&trando imberio. Constantin )II Por6"Iro#enet(l relevl eAistenia (nei 6o6(laii ro$anice kn nor'8vest(l Penins(lei Balcanice. Sec' $#(!ijI c)' Este asc(ns 3o#at(l te0a(r 'e 'ir"e$i ara3i 6rovenin' 'intr8o localitlii nei'enti%icatl 'in Mara$(rem5 rec(6erat kn ?;=95 mi coniinjn' circa 9== 'e 6iese 'in ar#in 3lt(te 'e e$iri Sa$ani0i la s%jrmit(l sec. IF mi kn 6ri$a 7($ltate a &ec. F. ;./*;.9. D(6l ce este convertit la c(rtea constantino6olitanj5 'inast(l (n#(r !Ilas*!I(la revint kn 6ro6ria8i iarl knsoiit 'e e6isco6(l Hierot"e(s5 care (r$a sl eAtin'l o6era 'e evan#"eli0are as(6ra kntre#ii 6o6(laiii mi sl 'evinl 6ri$at al 3isericii 'in Un#aria. GKK) a(#. Un#(rii s(%erl o #rea kn%rjn#ere Ia Lec"%el'5 kn a6ro6iere 'e A(#s3(r#5 'in 6artes re#el(i Otto I Bviitor k$6lrat 'in ;K@D5 care 6(ne ca6lt atac(rilor lor 6rl'alnice kn Occi'eni mi #rl3emte 6roces(l 'e se'entari0are a co$(nitliilor no$a'e 'in 6(sta Pannoniei. GCE#GE7' Teatr( 'e rl03oi 3k0antino83(l#aro8r(s la D(nlrea 'e -os. Avjn' 'i%ic(ltlii kn con%r(ntlrile c( Tarat(l 3(l#ar5 Bi0ani(l solicitl a7(tor(l cnea0(l(i &ievian Sviatoslav5 care knsl5 '(6l c(cerirea (nor teritorii 'e la s('(l D(nlrii5 a re%(0at sl ie 6re'ea i$6eri(l(i. Aceastl atit('ine ?8a o3li#at 6e loan I T0i$is&es B;K;8;<KD sl kntre6rin'l o a$6ll ca$6anie k$6otriva l(i Sviatoslav5 care 'oar '(6l o re0istenil kn'jr7irl a consi$iit sl 6lrlseascl nor'8est(l Penins(lei Balcanice. kn (r$a acestei eA6e'iiii victorioase5 I$6eri(l 3i0antin mi8a eAtins 'in no( "otarele 6jnl 6e c(rs(l D(nlrii In%erioare. kncl knainte 'e knc"eierea o6eraii(nilor $ilitare5 6e cjn' se 6(rta( l(6te la Dristra BRSilistraD5 e$isari ai (nor cetlii 'e la nor'(l $arel(i %l(vi( s8a( 6re0entat la 3a0kle( s6re a se 6(ne s(3 6roteciia sa. GE7' In ca'r(l or#ani0lrii a'$inistrative mi $ilitare a re#i(nilor c(cerite5 k$6lrat(l loan I T0i$is&es constit(ie t"e$a Paristrion * Para'(navon5 cores6(n0jn' c( act(al(l teritori(
TABEL CRONOLO!IC al Do3ro#ei mi al B(l#ariei 'e nor'8est5 mi strate#ia Meso6ota$iCa Occi'entall5 aceasta 'in (r$l5 sit(atl 6ro3a3il kn Delta D(nlrii mi kn 6rea7$a sa5 avjn' o eAistenil e%e$erl. 976. Un(l 'in co$ito6(lii 3(l#ari Q Davi' Q este o$orjt 'e vla"ii no$a0i la USte7arii %r($omi:5 Ioc sit(at kntre Castoria mi Pres6a. In%or$aiia este conse$natl kntr8o inter6olare Ia cronica I(i Ioannes SltIlkt0es5 %lc(tl 6ro3a3il Ia s%jrmit(l secol(l(i al Fl8Iea. GHH' Convertirea r(milor la iniiiativa cnea0(l(i I'evian )la'i$ir5 6rintr8o strjnsl conl(crare c( $isionarii 3i0antini. Sec' $ Ba d ua ju!Itate)#sec' $I (pri!a ju!Itate)' Pecene#ii 'istr(# ame0lrile kntlrite #r(6ate kntre Rl(t mi Nistr(5 atri3(ite 'e (nii cercetltori tiveriilor. Sec' F (a d ua ju!Itate)#sec' $I' Pe teritori(l Un#ariei mi kn (nele 0one knvecinate 'in Slovacia5 Ser3ia5 Croaiia5 Slovenia mi Transilvania eval(ea0l c(lt(ra B7elo8Br'o5 ce re%lectl conviei(irea (n#(rilor c( #r(6(ri etnice slave5 ro$anice etc. 7DDD' Cremtinarea o%iciall a (n#(rilor 6atronatl 'e )a7&5 'evenit '(6l 3ote0 nte%an I5 (lterior sancti%icat 'e. 3iserica ro$ano8 catolicl. 7DD7' Pentr( a 6rel(a5 control(l as(6ra aA(l(i '(nlrean5 I$6eri(l 3i0antin reia o%ensiva kn 7($ltatea rlslriteanl a Tarat(l(i 3(l#ar5 care5 '(6l $oartea I(i loan T0i$is&es5 re(mise sl re'o3jn'eascl teritori(l 'intre Balcani mE $arele %l(vi(. 7DD/;7DD8' Rl03oi 6ornit 'e nte%an I cel S%ani k$6otriva voievo'(l(i transilvlnean !I(la5 (nc"i(l sl(5 ne'is6(s sl acce6te convertirea. Sec. $I (Fnceput)' In voievo'at(l 3lnliean5 avjn' reme'inia Ia Morisena5 'o$nemte A"t($5 (n (r$am al l(i !la'5 ceea ce relevl o stl6jnire ere'itarl. A"t($ %(sese 3ote0at Ukn rit(l #recilor: la )i'in5 iar kn ca6itala sa se a%la o $lnlstire c( "ra$(l S%.Ioan Bote0ltor(l. Dis6oni3ilitliile $ilitare ale voievo'(l(i l8a( knc(ra7at sl a'o6te o atit('ine s%i'ltoare %ail 'e interesele re#el(i nte%an I5 6erce6jn' va$l 'e Ia s(6(mii acest(ia 6entr( sarea trans6ortatl 6e M(rem5 i$6r('enil ce a #enerat (n con%lict care se va 'ove'i %atal 6entr( 'inast(l 'in Banat. 7D7H' Ar$atele I(i )asile II B(l#arocton(l c(ceresc (lti$ele 6osesi(ni ale 3(l#arilor 'in vest(l Balcanilor mk 6(n ca6lt eAisteniei Pri$(l(i Tarat. Hotarele nor'ice ale i$6eri(l(i revin 'e8a l(n#(l kntre#(l(i c(rs in%erior al D(nlrii5 ast%el cl le#lt(rile c( re#i(nile 'e la nor'(l %l(vi(l(i se activi0ea0l mi se a$6li%icl. 7D7H#7D7G' Evocjn' l(6tele 6entr( tron(l &ievian5 o scriere islan'e0l Q ECmundarpdttr Q $eniionea0l kn ta3lra l(i
Sviato6ol& 6e vla"i %Blo5umennG. 7D/D' Un 'ecret e$is 'e )asile II sti6(lea0l o3e'ienia con%esionall a vla"ilor U'in toatl B(l#aria: %ail 'e ar"ie6isco6ia 'in O"ri'a. 7D/K;7D/E* 7D8/;7D88* 7D80* 7D8K si 7D8C' Atac(ri s(ccesive ale 6ecene#ilor kn I$6eri(l 3i0antin5 c( 6artici6area con%e'eraiiilor tri3ale sta3ilite kn areal(l 'e cj$6ie 'in s('(l Mol'ovei mi al M(nteniei5 'e (n'e 'is6are cea $ai $are 6arte a ame0lrilor localnicilor. ?=9K. !erar'5 e6isco6 'e Ccna'5 i$6ortant re%or$ator al vieiii clericale5 ca'e victi$l (nei rlscoale c( tentl anticremtinl. Biserica 'eci'e canoni0area sa kn an(l ?=K>. 7D0C' Do(l tri3(ri 6ecene#e con'(se 'e +e#en o3iin 6er$isi(nea 'e a se sta3ili la s('(l D(nlrii kn I$6eri(l 3i0antin5 %iin' (r$ate la sc(rt ti$6 'e alte ?? tri3(ri5 'e s(3 co$an'a l(i TIrac"5 o3li#ate sl $i#re0e 'in ste6ele nor'86ontice 'in ca(0a 6resi(nii (0ilor5 care5 'e alt%el5 a( 6(s i$e'iat stl6jnire 6e 'o$eniile lor. Pre0enia $asivl a ele$ent(l(i 6ecene#
TABEL CRONOLO!IC
kn Balcani5 ne'is6(s sl se con%or$e0e ri#orilor trai(l(i se'entar5 a con'(s la 'esta3ili0a siste$(l(i a'$inistrativ 3i0antin 'in re#i(ne ti$6 'e $ai $(lte 'ecenii. Sec' $I (a d ua ju!Itate)#sec' $.' kn centr(l mi 7($ltatea $eri'ionall a Mol'ovei BeAce6ta 0onele 'e ste6lD mk kn est(l M(nteniei evol(ea0l c(lt(ra Rl'(clneni5 care 6reia n($era ele$ente 'in c(lt(ra Dri'(. Ame0lrile c(6rin'ea( atjt loc(inie 'e s(6ra%ail5 cjt mi 'e 3or'ei mi se$i3or'ek. kn inventar(l lor cera$ic5 allt(ri 'e oalele83orcan5 o 6on'ere %oa knse$natl o 'eiinea( cll'lrile 'e l(t. Sec' $I (a d ua ju!Itate)' La AAio6olis5 cetate sit(atl la / &$ s(' 'e Cernavo'l5 %iiniea0l centr( e6isco6al. 7DK0' Marea sc"is$l 'ivi0ea0l tranmant 3iserica #reacl 'e cea ro$anl5 '(6l secole 'e 'is6i kn s%era 'o#$aticl mi 6entr( 6ree$inenia s6irit(all. 7DC0' U0ii trec kn $asl kn I$6eri(l 3i0antin5 6rovocjn' $ari 'istr(#eri. kntre ame0lrile a%ecn 'e $i#raiia lor se n($lrl mi Dino#eria8!arvln. D(6l 6lecarea (0ilor5 c($anii kmi eArii 'o$inaiia 6jnl s6re #(rile D(nlrii. 7DGC' Rlscoall a #recilor5 vla"ilor mk 3(l#arilor 'in T"esalia. )la"ii mi 3(l#arii se $ani%estl rr activ kn $o$ent(l cjn' kn %r(ntea celor revoltaii a7(n#e Nic(liil 'in Larissa. 7DE7' An c( tot(l ne%ast 6entr( I$6eri(l 3i0antin2 Ro$an I) Dio#ene s(%erl o #rea kn%rjn#e 'in 6artea t(rcilor sel#i(ci0i la Mant0ilcert mi ca'e 6ri0onier5 Bari este c(cerit 'e nor$anG l(i Ro3ert !(kscar'5 iar Bel#ra'(l ca'e kn $jinile (n#(rilor. 7DEK' kntr8(n act 'e 'anie al re#el(i !e0a I s(nt $eniionate cetliile 'e la Bi"or =Bic#otG mi T(r' la aceasta 'in (r$l 6erce6jn'(8se va$a 6entr( co$eri(l c( sare. 7DEK#7DEH' +elca($enos kmi re'actea0l " aturile ì pove&tirile. kn care relatea0l revolta 'in IOC mi vor3emte 'es6re ori#inea 'acicl a vla"ilor 'in E6ir5 Mace'onia mi Ela'a5 6e care ki consi'e. veniii 'in nor'8vest(l Penins(lei Balcanice. Sec' $I (deceniul H)' Po6(laiia 6aristrianl este 'ese$natl 'e cronicar(l Mkc"acl Attaliates c U7($ltate 3ar3arl: =mi>abarbaro^G5 ceea ce re%lecta n( n($ai 'iversitatea sa etnicl5 ci5 o U3ar3ari0are: c(lt(rall5 %a6t con%ir$at 6ariial 'e cercetlrile ar"eolo#ice kntre6rinse k ame0lrile (r3ane 'in Do3ro#ea mi nor'8est(l B(l#ariei. CFrca 7DEC' )estar"(l Nestor al Para'(navon(l(i se 6(ne kn %r(ntea rlsc(laiilor localnici5 alia? c( 6ecene#ii5 mi 6ra'l re#i(nile 'e la s(' 'e M(niii Balcani5 ca eA6resie a ne$(li($ir create 'e $ls(rile %iscale i$6(se 'e lo#ot"et(l Ni&e6"orit0es. 7DEH' C($anii atacl 6entr( 6ri$a 'atl Bi0ani(l5 avansjn' kn alianil c( 6ecene#ii 6jnl I A'riano6ol. Sec' $I (ulti!ele decenii)' Dkntr8o variantl a vec"ii cronici t(rcemti Eglmz!name. incl(sl kntr8B l(crare a l(i A3(Cl8!"a0i B?K=/8?KK/D5 reiese cl iara ro$jnilor %,l]gG ar %i %ost s(6(sG 'e ero(l e6oni$ al c($anilor5 +i6cea&. 7DH8# Bela III 'lr(iemte (nei $lnlstiri 'in Nitra trei nave care asi#(ra( trans6ort(l slrii 6e M(rem c( escale la Ara'. 7DHK#7DHC' Con'(mi 'e +(tes&5 c($anii 6ltr(n' 6rin 6as(l )erec&e kn nor'8est(l Un#ariei5 'jn' c(rs solicitlrii %ost(l(i re#e Salo$on5 care5 're6t reco$6ensl 6entr( s6ri7in(l 'ai la re'o3jn'irea tron(l(i5 le 6ro$isese ce'area Transilvaniei5 6roiect 0l'lrnicit 6rin interveniia %er$l a ar$atelor I(i La'isla( I cel S%jnt.
K9=
TABEL CRONOLO!IC
Sec' $I (!ijl cul deceniului G)' Co$(nitliile 'in Paristrion5 kn alianil c( 6ecene#ii5 se 'es6rin' te$6orar 'e s(3 a(toritatea Constantino6ol(l(i5 knloc(itl c( cea a (nor con'(cltori locali2 Tatos Bn($it mi C"alisD5 Sest"lav mi Sat0a5 care avea( kn stl6jnire Dristra5 )icina mi alte orame. Ori#inea lor etnicl contin(l sl %acl o3iect(l 'is6(telor istorio#ra%ice. 7DG7 (Fnceput)' kn ve'erea con%r(ntlrii c( 6ecene#ii5 k$6lrat(l AleAios I knslrcinea0l 6e ce0ar(l NNce6"or Melissenos sl %acl recr(tlri mi 'in rjn'(l vla"ilor. 7DG7j apr' /G# Ar$atele 3i0antine co$an'ate 'e AleAios I Co$nen(l5 avjn' 'e 6artea lor mi 6e c($ani5 6rovoacl o kn%rjn#ere 'ecisivl 6ecene#ilor la Le3(nion. 7DG7#7DG/' EA6e'iiie 'e a$6loare a c($anilor kn Transilvania mi Un#aria5 (n'e a( 6ltr(ns 'in Mol'ova 6rin trecltorile 'in Car6aiii Orientali. 7DG/#7DG8' Re%or$a $onetarl iniiiatl 'e AleAias I Co$nen(l5 avjn' re6erc(si(ni n( n($ai kn I$6eri(l 3i0antin5 ci mi la nor'(l D(nlrii. 7DG0#7DGK' Rls6(n0jn' solicitlrii (n(i 6reten'ent la coroana i$6eriall5 6retins %i( al lui Ro$an I) Dio#ene5 c($anii trec D(nlrea kn Bi0ani5 %(n' a7(taii sl traverse0e trecltorile Balcanilor 'e cltre vla"i. Ca6t(rarea 6reten'ent(l(i mi kn%rjn#erea t(ranicilor '(ce Ia emec(l eA6e'iiiei.
Sec' $I Bs%jrmitD. Pe o 6iatrl %(nerarl 'e la S7on"e$ 'in ins(la !otlan'5 ro$jnii s(nt no$inali0aii kn #ra%ie r($Ccl s(3 %or$a Bla5umen. Sec' $I (s,LrBit)#sec' $II (Fnceput)' Flcjn' (n 3ilani a4 'o$niei l(i AleAios I Co$nen(l B?=>?8???>D kn cronica sa (niversall5 ter$inatl kn (lti$ii ani ai secol(l(i al Fll8lea5 6atriar"(l $ono%i0it Mi"ail Siriac(l en($era 6e vla"i %Bata5]CeG kntre 6o6(laiiile care a( creat 'i%ic(ltlii i$6eri(l(i. Sec. $II (pri!ii ani)' Co$(nitliile vla"ilor 'in 6rea7$a ame0l$intelor $ona"ale 'e 6e $(ntele At"os5 care a6rovi0iona( 6e cll(#lri c( 6ro'(se ali$entare5 s(nt kn'e6lrtate 'in re#i(ne kn (r$a interveniiei (nor e#($eni la k$6lrat(l AleAios I. Sec' $. (pri!a ju!Itate)' Coloni0lri ale sec(ilor kn s('(l mi s('8est(l Transilvaniei. 7777' A6ar atestaii kn 'oc($ente e6isco6ii ro$ano8catolici 'e Cena' mi 'e Transilvania. 7777 Bi 7778' Menii(ni 'oc($entare ale l(i 9ercuriit&princep& ,ltra&Clvanm. 7778' I0voarele 'i6lo$atice %ac re%eriri la co$itat(l Bi"or. 7778;777H' La Lavra Pecers&aia 'e ljn#l +iev se knc"eie re'actarea cronicii +ove&tirea vremurilor de demult %+ove&t'vremeimC5# leiG. care o%erl in%or$aiii i$6ortante as(6ra ciocnirilor 'intre volo#iì (n#(ri5 '(6l ce acemtia 'in (r$l 6ltr(n' 'in ste6ele 6onto8cas6ice kn 3a0in(l $i7loci( al D(nlrii. 7770' Hoar'e ale c($anilor5 care 6rl'aserl kn 0ona )i'in(l(i5 s(nt (r$lrite la nor'(l D(nlrii 'e (n 'etama$ent 3i0antin. ??@9. Sec(ii mi 6ecene#ii alclt(iesc (n cor6 al ar$atei re#el(i (n#(r nte%an II an#a7ate kn l(6tele c( ce"ii. 7707#77C/' Perioa'l cores6(n0jn' c( 'o$nia re#el(i !e0a II5 cjn' kn Transilvania se amea0l lot(ri i$6ortante 'e colonimti #er$ani5 Uoas6eiii: %iin' atrami 'e re$itetca (n(i %on' %inanciar consistent mi 'e 'iverse 6rivile#ii. 770C;770E' Pri$a atestare scrisl a 3ro'nicilor5 a%laii kn servici(l cne7ilor r(mi. ?70H' Dre6t ri6ostl la rai'(rile c($anilor kn Bi0ani5 Man(el I Co$nen(l or#ani0ea0l o ca$6anie la nor'(l D(nlrii5 trecjn' 6e ljn#l U$(ntele Ten( Or$on: mi ca6t(rjn' o cl6etenie a
TABEL CRONOLO!IC
K92
U3ar3arilor:5 La0jr5 antro6oni$ cremtin care ar s(#era cl era av(t kn ve'ere %ie (n me% loca aliat al t(ranicilor5 %ie (n c($an convertit. 77K0' !eo#ra%(l ara3 I'risi5 a%lat kn sl(73a re#el(i nor$an' Ro#er II 'in Si'iia5 kntoc$emte i "artl kn care s(nt %i#(rate n($eroase localitlii 'in Do3ro#ea mi 'e Ia nor'(l D(nlri In%erioare5 'in 6lcate $a7oritatea c( n($ele $(lt 'e%or$at. 77KE# Cea $ai vec"e $enii(ne scrisl a E6isco6iei 'e Hali'5 s(3 a clrei o3e'ienil canonic. este 6osi3il sl %i intrat kn 'eceniile (r$ltoare mi 6o6(laiia 'in 0onele se6tentrionale al Mol'ovei. 77KG' Un 6reten'ent la tron(l R(siei "alickene5 Ivan Rostislavici5 0is Beria'nic(l5 6ra'l k$6re(nG c( c($anii 'o(l corl3ii ale 6escarilor "alicieni Ia #(rile D(nlrii. Atac(l 6e care k kntre6rin'e (lterior as(6ra Halici(l(i k$6re(nl c( K === 'e 3erla'nici mi U$(lii: c($an este res6ins %lrl $ari e%ort(ri 'e ostile cnea0(l(i Iaroslav Os$o$ksli. ?7CD' Berla'nicii s(nt $eniionaii kn vecinltatea #(rilor Ni6r(l(i5 (n'e iniiia0l (n atac as(6r2 Olemiei. 77C0' Eva'at 'in knc"isoarea (n'e %(sese ar(ncat 'e Man(el I5 An'ronic Co$nen(l kncearci sl se re%(#ie0e kn R(sia "alicianl5 'ar este 6rins 'e cltre vla#i mi 6re'at (r$lritorilor sli ?7CC' A%lat kn tl03ok c( Re#at(l (n#ar5 Man(el ? tri$ite 6e Leon )atat0es sl atace TransilvaniG c( o ar$atl kn rjn'(l clreia %(seserl recr(taii mi vla"i. Des6re re6re0entaniii acestei etni cronicar(l loannes +inna$os 6retin'e cl ar %i 'escen'eniii colonilor veniii 'in Italia noti%icare ce 6ro3ea0l conmtiinia ori#inii lor ro$ane. 77E7' Cistercienii %on'ea0l o $lnlstire la I#rim B7('. Ti$imD. 77E/#77GC' Notar(l anoni$ Brna#ister P.D al re#el(i Bela III ela3orea0l 3e&ta 0ungarorum. l(crare 'eose3it 'e 6reiioasl 6entr( istoria sta3ilirii (n#(rilor kn Cj$6ia Pannonicl5 ca mi 6entr( sta'i(l or#ani0lrii %or$aii(nilor 6olitice ro$jno8slave 'in Transilvania5 Crisana mi Banat. 77EC' *eti&tac#iti& 'oCvoda este no$inali0at kn 'oc($ente5 acesta %iin' 6ro3a3il i'entic c( 6etsoana o$oni$l ce 'eiinea kn ??K9 'e$nitatea 'e co$ite 'e Dl3jca. 77EE' Atestlri 'oc($entare ale co$itatelor Cl(7(l(i5 Al3ei mi Ti$im(l(i. 77H0' C($anii coloni0aii 'e a(toritliile i$6eriale 3i0antine kn Mo#lena intrl kn con%lict c( cll(#lrii 'e la Lavra5 kncre altele mi 6entr( cl kncerca( sl8mi aserveascl 6lstori4 vla"i mi 3(l#ari. 77HK (t a!na)' Se 'eclanmea0l o $are revoltl a vla"ilor mi 3(l#arilor 'in Balcani k$6otriva a'$inistraiiei 3i0antine5 con'(sl 'e %raiii Asan mi Petr(. 77HK#77GK' Pe 6arc(rs(l kntre#ii 'o$nii a l(i Isaa& II An#"elos a( loc kn%r(ntlri sjn#eroase kntre 3i0antini mi vla"o83(l#ark5 care a( 3ene%iciat mi 'e s6ri7in(l constant al c($anilor mi 'e acela oca0ional al ro$jnilor 'e la nor'(l D(nlrii. Re(min' sl8mi kn%rjn#l a'versarii5 Aslnemtii a( 6(s 3a0ele (n(i stat in'e6en'ent Q al Doilea Tarat 3(l#ar Q5 c( ca6itala la Tjrnovo5 care avea sl 'lin(iascl vre$e 'e 6este 'o(l secole. 77HC' Re%erirea la Uoas6eiii: 'in Transilvania %,ltra&ClvaG. 'e la care Bela III 6erce6ea i$6ortante venit(ri5 6rivemte 'esi#(r 6e sami. 77HG' Petr( se o%erl sl8k 6(nl la 'is6o0iiie l(i Frie'ric" I Bar3arossa (n n($lr 'e 9= === arcami vla"i mi c($ani5 s6re a8k %olosi k$6otriva 3i0antinilor5 care se $ani%esta( c( ostilitate %ail 'e cr(ciaiii ce traversa( Penins(la Balcanicl kn 'r($ s6re Loc(rile S%inte. Monar"(l #er$an res6in#e 6ro6(nerea 6entr( cl Petr( ki 6retin'ea kn sc"i$3 rec(noamterea titl(l(i i$6erial.
K9@
TABEL CRONOLO!IC Pe 'e altl 6arte5 'incolo 'e an($ite 'iver#enie5 el sconta tot(mi 6e coo6erarea Constan'no6ol(l(i. ??;?7 'ec. @=. Un 'oc($ent 6a6al $eniionea0l 6entr( 6ri$a 'atl 6re6o0it(ra Si3i(l(i 're6t 3isericl a #er$anilor transilvlneni5 %on'atl 'esi#(r kncl kntr8o 6erioa'l anterioarl. ??;K. Asasinarea l(i Asan 'e cltre Ivanc(5 o r('l a sa5 care %(#e 'in tarat mi intrl kn servici(l Bi0ani(l(i.
??;<. D(6l knllt(rarea s(ccesivl a l(i Asan mi a l(i Petr(5 tron(l revine %ratel(i lor $ai $ic5 Ioniil5 0is +aloian(l B??;<8?@=<D5 care contin(l l(6tele c( Bi0ani(l 6entr( consoli'area stat(l(i sl(. Circa ??;>8??;;. Un "risov acor'at 'e $arele 7(6an nte%an Ne$ania 'in Ser3ia atestl or#ani0area vla"ilor kn 7('ecii =&ud&tuoG. kn %r(ntea acestei vec"i %or$e 'e or#ani0are #jsin'(8se. at(nci Ra'( mi !"eor#"e. ??;;. Des%lm(rarea (nei vjnltori re#ale kn Mara$(rem %9aramari&ioG 6rile7(iemte cea 'intji $enii(ne scrisl a acestei re#i(ni. ??;;. Emec al eA6e'iiiei con'(se 'e AleAios III An#"elos k$6otriva l(i C"rIsos5 o cl6etenie a vla"ilor 'in 0ona $(ntoasl a Mace'oniei5 care anterior se $ani%estase ostil %ail 'e Aslnemri. Circa ?@==. In %ai$oasa e6o6ee 4ibelungenlied. ca6o'o6erl a liricii #er$ane $e'ievale5 este $eniionat (n an($e '(ce Rj$(nc 'in :iara vla"ilor: %'l]c#en lanbG. Circa ?@=@. knte$eierea $lnlstirii cisterckene 'e la Cjria B7('. Si3i(D 'e cltre $ona"ii 'e la I#rim. ?@=9. S%jnt(l Sca(n se a'resea0l e6isco6(l(i 'e Ora'ea mi (n(i ierar" 'in Un#aria 6entr( a kntre6rin'e $ls(ri care sl con'(cl la a'(cerea (nor 3iserici orto'oAe s(3 7(ris'iciia con%esionall a Ro$ei. ?@=9. a6r. ?/. C(cerirea Constantino6ol(l(i 'e cltre 6artici6aniii la cea 'e8a I)8a cr(cia'l5 (r$atl 'e 'ivi0area I$6eri(l(i 3i0antin mi 'e crearea (nor or#anis$e statale ale U%rancilor:5 kntre care cel $ai 6(ternic a %ost I$6eri(l latin 'e Rlslrit. ?@=.. Rivalitatea stat(l(i Aslnemtilor c( I$6eri(l latin 'e Rlslrit 6entr( s(6re$aiia kn s('8est(l Penins(lei Balcanice con'(ce la con%r(ntlri tranmante5 care 'a( cjmti# 'e ca(0l l(i Ioniil5 knvin#ltor kn l(6ta 'e ljn#l A'riano6ol5 (n'e k$6lrat(l Bal'(in I 'e Flan'ra ca'e 6ri0onier. ?@=K. An'rei II kmi a'a(#l titl(l 'e Ure#e al Haliri(l(i mi al )la'i$ir(l(i:5 ceea ce re%lectl veleitliile Coroanei (n#are 'e a8mi eAtin'e 'o$inaiia as(6ra R(siei 'e S('8Est. ?@=<. Ioniil em(ea0l kn kncercarea 'e a c(ceri T"essaloni&(l5 #lsin'(8mi $oartea kn circ($stanie ins(%icient li$6e0ite. D(6l an($ite in%or$aiii5 ar %i %ost victi$a (n(i co$6lot kn care %(seserl i$6licaii c($anii. ?@=> BvaraD. k$6lrat(l latin 'e la Constanrino6ol Henric I kn%rjn#e %oriele vla"o83(l#arilor mi c($anilor la P"ili66o6olis Bact(al(l Plov'ivD5 consoli'jn'(8mi a(toritatea kn Tracia mi Mace'onia. ?@=>8?@/.. La ca6itl(l 'in Ora'ea este knre#istratl 7('ecarea a />; 'e 6ricini5 kn ca'r(l clrora Ia $a7oritatea inc(l6aiilor s8a a6licat 6ro3a %ier(l(i rom(. TABEL CRONOLO!IC
K9/
Circa ?@?=. Un cor6 eA6e'iikonar5 alclt(it 'in sami5 ro$jni %E/aciG. sec(i mi 6ecene#i5 co$an'at 'e corniiele Ioac"i$ 'in Si3i(5 este tri$is 'in iniiiativa re#el(i An'rei II kn a7(tor(l iar(l(i vla"o83(l#ar Borill B?@=<8?@?>D. Sec. FTTT B6ri$ele 'eceniiD. knce6e constr(ciia 3a0ilicii ro$anice 'e la Cksnl'ioara a6ariinjn' samilor. Circa ?@?=8?@?> mi ?@@=8?@/=. kn 'o(l l(crlri ale islan'e0(l(i Snorri St(rl(son B??<>8?@9?D Q1 "aga " . Ela ì -ercul #unii %0e#n&5ringl_G Q este a$intitl o Uiarl a vla"ilor: %Blb'5uinannalandG kn Penins(la Balcanicl. ?@??. Pentr( a %ace %ail inc(rsi(nilor c($anilor mi 6entr( a consoli'a stl6jnirea re#at(l(i kn s('8est(l Transilvaniei5 An'rei II c"ea$l cavalerii te(toni kn qara Bjrsei5 (n'e Ie con%erl knse$nate 6rivile#ii. ?@?/. Pri$a atestare scrisl a cetliii Cl(7 %ca&tmm -#t&G. ?@?.. kn 6oe$(l (ie Klage %6]nguireaG a6are re%erirea Ia "ige#er von Dal]c#en. SecFni B6ri$a 7($ltateD. Din aceastl 6erioa'l 'atea0l 'e6o0it(l 'e Ia nelk$3lr 'in a6ro6ierea Si3i(l(i5 'esco6erit kn an(l ?><; mi c(6rin0jn' .< 'e o3iecte 'in %ier mi (n ama8n($it urceolu&. 6iesl 'e c(lt 'in 3ron0 avjn' %or$a (n(i ca6 'e 3lr3at5 c( analo#ii a6ro6iate kn $e'i(l #er$an central8e(ro6ean. De6o0it(l a a6ariin(t 6ro3a3il co$(niclrii locale slsemti. ?@@@. An'rei II acor'l asa8n($ita UB(ll 'e a(r:5 6rin care no3ili$ea re#at(l(i 'o3jn'emte i$6ortante 6rivile#ii. ?@@@. 6erra Btacor?n/Blac#orum. cores6(n0jn' 6ro3a3il c( 0ona Fl#lram(l(i Bqara Olt(l(iD5 este $eniionatl kntr8o 'i6lo$l a l(i An'rei II5 con%ir$atl 6rincr8o 3(ll a 6a6ei Honori( III. C"iar 'acl cele 'o(l acte ar avea (n caracter a6ocri%5 6rec($ a'$it (nii $e'ievimti5 ele n( a( %ost conce6(te $ai tjr0i( 'e $i7loc(l secol(l(i al FIII8 lea. ?@@/. Pltr(nmi 6entr( 6ri$a 'atl kn areal(l 6onto8cas6ic5 $on#olii 6rovoacl o #rea kn%rjn#ere coaliiiei %or$ate 'in c($ani mi r(mi kn 3ltllia 'e 6e rj(l +al&a. ?@@9. Printr8o 'i6lo$l e$isl kn cancelaria re#all Q ama8n($ita Andreaman Q 5 An'rei II conce'e lar#i 6rivile#ii colonimtilor sami5 ale clror 'o$enii se $lr#inea( c( U6l'(rea ro$jnilor mi 6ecene#ilor: %"tiva Blacorum &i Bi&&enorumG. ?@@.. Nesocotirea a(toritliii re#ale atra#e eA6(l0area Or'in(l(i te(tonic 'in qara Bjrsei5 iar interveniiile re6etate ale Sca(n(l(i a6ostolic 6e ljn#l s(veranii (n#(ri 'e a reveni as(6ra acestei 'eci0ii rl$jn %lrl re0(ltat.
Circa ?@@.8?@/=. Este kn#ro6at 3o#at(l te0a(r $onetar 'e la Horin5 co$6(s 'in 6este o $ie 'e $one'e5 'in care a( %ost rec(6erate >.? 6iese kntre#i mi %ra#$entare5 cele $at $(lte %iin' 3racteate #er$ane 'in secolele FII8FIII. ?@@<. Un #r(6 'e c($ani solicitl ar"ie6isco6(l(i 'e Stri#oni( convertirea la cremtinis$. ?@@>. Crearea (nei e6isco6ii a c($anilor kn s('8vest(l Mol'ovei5 nor'8est(l M(nteniei mi s('8est(l Transilvaniei 6rin i$6licarea 6a6alitliii. ?@/= B6ri$lvaraD. Prin strll(cita victorie 'e la +lo&otnit0a as(6ra k$6lrat(l(i 'e la T"essaloni&5 Ioan Asan II B?@?>Q?@9?D 'evine cel $ai in%l(ent 'inast 'in Penins(la Balcanicl5 i$6eri(l Aslnemtilor atin#jn' a6o#e(l 6(terii sale.
K99
TABEL CRONOLO!IC 7/88' kn tit(lat(ra o%iciall a Ar6a'icnklor a6are si titl(l 'e Ure#e al B(l#ariei mi C($aniei:5 consi'erat a %i consecinia s(cceselor 'in rl03oi(l c( 3(l#arii 'in an(l ?@/?5 sol'at5 kntre altele5 c( crearea 3anat(l(i Severin(l(i. 7/808 n v' 70' O scrisoare a 6a6ei !rk#ore IF relevl cl ro$jnii =Dalatt. Dalat# G 'in E6isco6ia c($anilor i#norl a(toritatea tit(lar(l(i 'iece0ei5 cl 'is6(n 'e 6ro6riii lor U6se('oe6isco6k: 'e rit #recesc5 a'icl orto'oA5 mi cl atra# la cre'inia lor 6e (n#(ri5 6e sami mi 6e alii enoriami catolici. 7/8K' Biserica 3(l#arl este ri'icata la ran# 'e 6atriar"ie. A(toritatea sa con%esionall s8a eAtins te$6orar 6ro3a3il mi la nor'(l D(nlrii. 7/8K' Pri$a atestare 'oc($entarl a Bramov(l(i c( n($ele 'e Corona kn -atalogu&4inivemi& II. 7/8K' A'(narea nota3ilitliilor tri3ale %5uri/tat!uiG $on#ole 'eci'e or#ani0area (nei inva0ii 'e a$6loare kn E(ro6a5 co$an'a s(6re$l %iin' kncre'iniatl i(k Blt(5 ne6ot(l l(i !in#is8"an. 7/8C' Marea inva0ie $on#oll knce6e 6rin atac(l 6o6(laiiilor 'in 3a0in(l )ol#li2 3(l#ari5 c($ani5 $or'vini5 3amc"kri etc. Circa 7/8C' kntr8o 6oe0ie a l(i Nei'"art 'in Re(ent"al BRi(ZentalD ro$jnii %'l]c#enG s(nt a$intiii kntre #r(6(rile etnice transilvlnene allt(ri 'e sec(i5 #er$ani mi (n#(ri. 7/8E-7/0D' Mon#olii inva'ea0l mi s(6(n cne0atele r(semti mi re#i(nile 6onto8cas6kce stl6jnite 'e c($ani mi alani. 7/8E' Pa6a !rk#ore FI s6ri7inl acii(nile 6ro0elitice ale 'o$inicanilor kn qara Severin(l(i. 7/8G' Han(l c($an +(t"en B+orjnID se re%(#ia0l kn Re#at(l (n#ar k$6re(na c( 9= === 'e rl03oinici. A6roAi$ativ kn aceeami 6erioa'l5 ?= === 'e c($ani re(mesc sl treacl la s('(l D(nlrii c( toatl o6o0iiia Aslnemtilor5 sta3ilin'(8se (lterior kn Mace'onia mi Tracia. 7/0D' dec' C' C(cerirea mi 6rl'area +iev(l(i 'e ar$atele l(i Blt(. 7/07 (pri!ele luni)' Mon#olii 6ornesc o%ensiva as(6ra Poloniei mi Un#ariei. D(6l c(cerirea Cracoviei mi 'istr(#erea Poloniei Mici5 ar$ata con'(sl 'e '(cele Skle0iek Henric II este kn%rjntl la Ya"lstatt5 ljn#l Lie#nit05 la ; a6rilie. Princi6al(l cor6 al $on#olilor5 co$an'at 'e Blt(5 a7(tat 'e Sii33C'ai5 %oriea0l trecerea Car6aiilor Pl'(romi 6rin 6as(l )ereclce mi 6ltr(n'e kn Un#aria5 (n'e 0'ro3emte ostile I(i Bela I) la ?? a6rilie5 la Mo"i5 6e rj(l Sa7o. 7/07' kn 'r($ s6re Re#at(l (n#ar5 $ai $(lte contin#ente $on#ole strl3at re#i(nile eAtracar6atice ro$jnemti. Cor6(l con'(s 'e +a'an mi B(ri 6ltr(n'e 6rin nor'(l Mol'ovei5 a6oi traversea0l Car6aiik Orientali mi c(ceremte Ro'na mi Ora'ea. Un 'etama$ent $on#ol 'istr(#e ame0area kntlritl 'e la Bjtca Doa$nei8Piatra Nea$i 'e 6e valea Bistriiei5 iar (n alt cor65 co$an'at 'e (n an($e Boc"etor %ba'atur VD5 trece niret(l mi oc(6l E6isco6ia c($anilor. kn ca'r(l acelorami acii(ni5 omrile avjn'(8I kn %r(nte 6e Boce& strl3at teritoriile Kara!,lag#!#ot BR Uro$jnilor ne#ri:D mkQk kn%rjn# 6e ,lag# Bro$jniD. Tentativa 'etama$entelor 'e ro$jni mi sec(i IEl*tci et "icul^G 'e a8i o6ri 6e nlvllitori la trecltorile Car6aiilor Orientali n( a %ost knc(n(natl 'e s(cces. Pltr(n0jn' kn qara Bjrsei 6rin 6as(l O&(05 $on#olii ni$icesc ar$ata voievo'(l(i Transilvaniei5 iar la ?? a6rilie 'evastea0l Si3i(l5 6entr( ca a6oi sl knainte0e s6re Cj$6ia Pannonicl5 s6re a %ace 7oncii(nea c( Blt(. ?@9@. A%ljn' 'e $oartea $arel(i "an O#o'ak5 s(rvenitl la ?? 'ece$3rie ?@9?5 Blt( 'eci'e retra#erea ar$atelor sale 'in Un#aria. In 'r($ s6re kntoarcere5 (n cor6 $on#ol a strl3lt(t Ser3ia5 B(l#aria mi Do3ro#ea5 iar (n alt(l Transilvania. Zona 'e cj$6ie 'e la nor'(l #(rilor TABEL CRONOLO!IC
64
D(nlrii a rl$as s(3 oc(6aiia 'irectl a $on#olilor5 intrjn' kn co$6onenia Hoar'ei c A(r. 7/0C' Pa6a Inocenii( I) intervine 6e ljn#l clericii 'e la Ier(sali$ 6entr( a $i7loci eli3eran ro3ilor #reci5 3(l#ari5 r(mi mi ro$jni %BlacciG. vjn'(ii $(s(l$anilor 'e cltre ne#(stoi italieni. 7/0E# qara Haie#(l(i %terni 0ar&zocG a6are kntr8o 6ri$l atestare 'oc($entarl. 7/0E' Pe cjn' se kntorcea 'e la reme'inia $arel(i "an 'e la +ara&or($5 ca sol al 6a6ei5 !iovan2 'a Pian 'i Car6ine $eniionea0l cl ar %i kntjlnit 6e (n 6rinci6e Ur(rean: Ola"a5 a%lat i 'r($ s6re $on#oli. Potrivit (nor o6inii5 antro6oni$(l Ola"a ar 'eriva 'e la etnoni$i (n#(resc ol]# ce 'ese$na 6e ro$jni. Sec' $III' UtiH0jn'(8se $ateriale 'e constr(ciie 6rovenin' 'in r(inele Sar$i0e#et(sek ro$an este ri'icatl 3iserica 'e la Dens(m B7('. H(ne'oaraD5 c( 6lan 6ltrat mi a3sic se$icirc(larl. 7/0E? iun' /' Prin diploma ioanibilor. Bela I) acor'a Casei os6italierilor 'in Ier(sali$ qai
Severin(l(i mi n($eroase alte 6rivile#ii. Act(l este 'e o i$6ortanil $a7orl kntr(cjt o#lin'emi %i'el realitliile 6olitice mi sociale ro$jnemti 'intre Car6aiii Meri'ionali mi D(nlre5 (n' s(nt atestate 'o(l voievo'ate mi 'o(l cne0ate2 kn 'rea6ta Olt(l(i voievo'at(l l(i LIt"o BLitovoiD mi cne0atele l(i Ioan mi Farcam5 iar kn stjn#a Olt(l(i voievo'at(l I(i Seneslai Sec' $! (!ijl c)' kn Deltc#ront5. l(crare kn vers(ri a6ariinjn' l(i R('ol% von E$s5 se a$intemt tan#eniial o Uiarl: a Uvla"ilor sll3atici:. Sec' $III (!ijl c)' 3eogi'a ia clrt(rar(l(i ar$ean )ar'an 'in Par'se6ert locali0ea0l nea$i ro$jnilor B,lac#abG kn vecinltatea r(milor. 7/KD' Bela I) in%or$ea0l 6e 6a6l cl 6ier'(se a(toritatea kn (nele re#i(ni 'in vecinltatea Re#ar.(& (n#ar Q /ii&cia. -?nania. Brodnic mi Bulgaria Q5 acestea trecjn' s(3 'o$inaii $on#olilor. Circa 7/KD#7/CK' Port(lan(l *o compa&&o da navegare. kntoc$it la Pisa5 no$inali0ea0l $ai $(lt
ame0lri 6ort(are 6e ilr$(l vest86onric2 -al$an!a. +angalia. -o&tanza. 3ro&&eto. "an 3eorgi 'ecina. A&pera. "aline. *ico&toma. Ele>e etc. 7/K/* au1' /D' Pro6rietlii ale ro$jnilor 'in Cjria =KCrcbG s(nt a$intite
kntr8o 'i6lo$l e$isG 'e Bela I) allt(ri 'e 'o$enii ale samilor mi sec(ilor 'in s('(l mi s('8est(l Transilvaniei 7/K8#7/KK' E$isar(l re#el(i Franiei L('ovic IF cel S%jnt Ia $arele "an5 %ranciscan(l %la$anc Yil"el$ 'e R(3r(c&5 a6recia0l cl stl6jnirea $on#olilor se eAtin'ea mi la s(' 'e D(nln mi cl Tarat(l Aslnemtilor le 'evenise tri3(tar. Toto'atl5 el $eniionea0l cl ro$jnii %Blaci. $er#ea( la c(rtea l(i Bat(8"an 6entr( a8i o%eri 'ar(ri. 7/K0#7/CH' Poe$(l Biterol und(ietleib $eniionea0l 6e (n an($e /]munge tizdcr Dl]c#ei lanb!. antro6oni$ 6rel(at 'esi#(r 'in 4ibelungenlied. 7/KC* dec' 7C' O 'i6lo$l a l(i Bela F) conce'a ar"ie6isco6(l(i 'e Strk#oni( BEs0ter#o$D 're6ta 'e a 6erce6e 'i7$l 'e la sec(i mk ro$jni. 7/KE' Bela I) acce6tl sl k$6artl a(toritatea kn re#at c( %i(l sl( nte%an5 acesta 'in (r$l 6rel(jn' con'(cerea kn teritoriile 'e la est 'e Tisa mi 6ri$in' titl(l 'e dii> 6ramilvamt&. 7/KE' Bolo"ovenii s(nt kn%rjnii 'e ar$atele cnea0(l(i "alician Daniil Ro$anovici5 '(6l aceastl 'atl ne$ai%kin' atestaii kn i0voate. 646 TABEL CRONOLO!IC ?@K=5 i(l. ?@. kn $area con%r(ntare 'e la IOe(ssen3r(nn 'e 6e Morava c( re#ele Boe$iei5 Otto&ar BPre$Isl Oca&arD II5 oscile l(i Bela I) a( av(t kn co$6onenil mi i$6ortante contin#ente 'e ro$jni5 sec(i5 c($ani etc5 'ar c( toate acestea a( s(%erit o #rea kn%rjn#ere. ?@K?5 $art. ?/. Tratat(l 'e NI$6"aion5 knc"eiat kntre 3i0antini mi #enove0i5 acor'a acestora 'in (r$l lar#i 6rivile#ii kn co$eri(l c( #rjne5 ceea ce le va asi#(ra kn 'eceniile (r$ltoare "e#e$onia kn tra%ic(l 'in Marea Nea#rl. Preve'erile tratat(l(i avea sl8i sti$(le0e kn %on'area (nei a'evlrate sal3e 'e %actorii mi cetlii 6e ilr$(rile 6ontice mi la #(rile D(nlrii. ?@K?5 i(l. @.. Ar$atele k$6lrat(l(i 'e Ia Nkceea5 Mi"akl )III Paleolo#(l5 rec(ceresc Con8stanrino6ol(l5 6(njn' ca6lt eAisteniei I$6eri(l(i latin 'e Rlslrit5 ceea ce 6er$ite revenirea ca6italei I$6eri(l(i 3i0antin resta(rat 6e $al(l Bos%or(l(i. ?@K/. Mi"ail )III acor'l t(rcilor sel#i(ci0k Bo#(0iD5 re%(#iaii kn I$6eri(l 3i0antin la 6ltr(n'erea $on#olilor kn Asia Micl5 're6t(l 'e a se sta3ili kn Do3ro#ea. ?@K.. Mon#olii 'in%Hoar'a 'e A(r kntre6rin' o inva0ie kn I$6eri(l 3i0antin s(3 con'(cerea l(i No#ai. ?@KK. Se 6o$enemte 'oc($entar cetatea Ti$imoara =ca&trttm 6Cme&G. Sec. FHI Ba 'o(a 7($ltateD. Pe loc(l (nei 3iserici $ai vec"i se ri'icl $on($entala cate'rall S%. Mi"ail 'e la Al3a I(lia5 re(nin' ele$entele ro$anice mi #otice. ?@<K8?@<<. Con%lict kntre ro$jni =BlnclG mi r(mi %BnaemG. care ar %k 0l'lrnicit interveniia acestora 'in (r$l kn s6ri7in(l l(i Orto&ar II al Boe$iei5 a%lat kn con%lict c( R('ol% 'e Ha3s3(r#. ?@<<7 %e3r. Revoltl a samilor5 care atacl mi 6ra'l Al3a I(lia. ?@<>. Tentative neknc(n(nate 'e s(cces ale 6a6ei Nicolae III 'e a re%ace E6isco6ia c($anilor5 sco6 kn care solicitl an($ite 'e$ers(ri le#at(l(i Sca(n(l(i a6ostolic5 Fili6 'e Fer$o. ?@<;. Un sino' kntr(nit la B('a ia $ls(ri as6re k$6otriva 6racticilor reli#ioase ale Usc"is$aticilor:5 a'icl a orto'ocmilor 'in Re#at(l (n#ar. Circa ?@>=. Este ri'icatl 3iserica 'in Sjntl$lria8Ortea B7('. H(ne'oaraD5 conservjn' n($eroase ele$ente ro$anice. ?@>=*?@>@. Presaii 'e a(toritliile laice mi cele ecle0iastice sl se se'entari0e0e mi sl se converteascl5 c($anii 'in.Re#at(l (n#ar se rlscoall5 'ar s(n t kn%rjnii 'e La'isla( I) ljn#l lac(l Hoo'. O 6arte a lor se re%(#ia0l la est 'e Car6aii. ?@>?. Din re#istr(l notar(l(i !a3riele 'i Pre'ono 'e la Pera re0(ltl cl vol($(l tran0aciiilor #enove0e 'e la )icina 'e6lmea l(nar kn $e'ie s($a 'e // === "I6er6eri 'e a(r5 ceea ce relevl o activi0are 'eose3itl a co$eri(l(i kn 0ona #(rilor D(nlrii.
?@>.D ian. Di6lo$l re#all ce reco$6ensa $eritele $a#istr(l(i !eor#e5 kntre altele 6entr( kn%rjn#erea kn anii anteriori a i(i *Ct?aC ivaCvoda. i'enti%icai2 c( Lktovoi5 care $oare kn ti$6(l o6eraii(nilor $ilitare5 s(ccesor 'evenin' %ratele sl( Blr3at5 silit sl rec(noascl vasalitatea qlrii Ro$jnemti %ail 'e Un#aria. ?@>.. Mon#olii 'in Hoar'a 'e A(r or#ani0ea0l o $are eA6e'iiie kn Un#aria mi Transilvania5 con'(sl 'e Tola B(#a5 ne6ot(l "an(l(i To'a8Mon#"e5 mi 'e No#ai. C( acest 6rile7 cor6(l co$an'at 'e No#ai a atacat Bramov(l. In ti$6(l o6eraii(nilor $ilitare5 samii5 to$jnii mi sec(ii a( 6ri$it knslrcinarea 'e a ri'ica 6rislci %indagine&G care sl stlvileascl avansatea inva'atorilor. TABEL CRONOLO!IC Circa ?@>.8 Pentr( a evita o event(all coali0are c( $on#olii a vla"ilor 'in vecinltatea Co2 stantino6ol(l(i5 k$6lrat(l An'ronic II 'eci'e strl$(tarea lor kn Asia Micl5 ceea ce 6ro'(ce $ari 'a(ne. ?@;?. kn l(6tele av(te c( A(stria5 re#ele An'rei III a 'is6(s mi 'e e%ective 'e c($ani5 ro$a. mi r(teni. Sec. FIII Bs%jrmitD. La Strei B7('. H(ne'oaraD este constr(itl o 3isericl c( 6lan 're6t(n#"i(la 6revl0(tl c( (n t(rn8clo6o$iil knalt. Sec. FIII Bs%jrmitD. Pri$a %a0l 'e constr(ciie a reme'iniei cne7ilor 'e la C(rtea5 'in rjn'(l clroi se va ri'ica Bo#'an U'escllecltor(l:. "ec. FHI Bs%jrmitD. La Nic(liiel B7('. T(lceaD5 kn nor'(l Do3ro#ei5 este ri'icatl 3iserica S%jnti Atanasie5 ?@;=5 $ai >. Cea $ai vec"e $enii(ne si#(rl a Cetliii Al3e5 s(3 n($ele 'e 9alvoca&tro. a6ai kntr8(n act #enove0 'e la Ca%Fa. ?@;=. Potrivit tra'iiiei knre#istrate kn (nele cronici $(ntene tjr0ii5 ar %k av(t Ioc knte$eiere qlrii Ro$jnemti 'e cltre le#en'ar(l Ne#r( )o'l. Aceastl 'atl se a%ll knsl kn contra'icii c( in%or$aiiile i0voarelor narative mi 'i6lo$atice. ?@;?. La con#re#aiia convocatl la Al3a I(lia5 o a'(nare #enerall a stlrilor5 allt(ri 'e no3ili$e $a#"iarl $ai 6artici6l re6re0entanii ai samilor5 sec(ilor mi ro$jnilor 'in Transilvani2 ?@;?8 Privile#ii acor'ate $inerilor #er$ani 'e la De75 T(r'a mi Ri$etea. "ec. FIII B(lti$(l 'eceni(D. No#ai 'es6rin'e re#i(nile 'e la vest 'e Don 'e s(3 a(toritate "an(l(i Hoar'ei 'e A(r 'e la Slrai5 %or$jn' (n stat a(tono$. Pentr( a8mk $arc 6rero#ativele5 e$ite $one'e 6ro6rii kn reme'inia sa 'e la SaSci BIsacceaD. ?@;;. Ar$atele "an(l(i To&tai kn%rjn# 6e No#ai5 care $oare kn l(6tl5 'ar %i(l sl( -o#a coniin(G re0istenia kn 0ona D(nlrii5 6jnl cjn' este s(6ri$at 'e iar(l 3(l#ar T"eo'or SvetoslaC c( asenti$ent(l l(k To&tai. Sec. FIII Bs%armitD8sec. FT) Bknce6(tD. La C(rtea 'e Ar#em este ri'icatl 3iserica Sjn Nicoarl ?/==. Piatra 'e $or$jnt a I(i *aurenciii& de *otigo -ampa relevl eAistenia la Cj$6(l(n# M(sce a (nei co$(nitlii slsemti con'(se 'e (n co$ite*#reav. Circa ?/==. Coloni0area slseascl a teritori(l(i 'intre Tjrnave. Sec. FT) Bknce6(tD. kn 6oe$(l Dil#e#n von E&terreic# al 6oet(l(i #er$an -o"ann von Y(r03(r7 s(nt a$intiii ro$jnii =Dalac#e$iG 'in 6#artarC. ?/=?D ian.?9. Moartea I(i An'rei III )eneiian(l knc"eie mir(l re#ilor 'in 'inastia Ar6a'ianl 'i 6e tron(l Un#ariei. ?/=@. Alanii care servea( kn ar$atele $on#ole 6ro%itl 'e t(l3(rlrile ca(0ate 'e rl03oi(l %ratrickc 'in ca'r(l Hoar'ei 'e A(r 6entr( a trece kn I$6eri(l 3i0antin 6rin $i7locirea $itro6olit(l(i 'e )icina. ?/=/. Er('it(l catalan Ra$on L(ll $eniionea0l kntre etniile Usc"is$atice: mi 6e ro$jni =B5iiBn^G. ?/=<8?/=>. )oievo'(l Transilvaniei La'isla( +an kl %ace 6ri0onier 6e ^tto 'eBavaria5 6reten'ent la coroana Un#ariei5 mi kl tri$ite s6re a %i iin(t kn ca6tivitate la (n U'(ce: al ro$jnilor %Dalac#enG. a clr(i i'enti%icare mi locali0are rl$jn controversate. ?/=>5 nov. ?<. Ale#erea l(i Carol I Ro3ert 'e An7oti ca re#e al Un#ariei5 kncoronarea sa avjn' loc la Al3a Re#all kn a(#. ?/?=. Prero#ativele re#ale kn Transilvania si kn alrr r6crinni A+
A2>
TABEL CRONOLO!IC
la est 'e Tisa s8a( 6(t(t instit(i kn $o' real 'e8a3ia '(6l $ai $(lik sni5 necesitjn' interveniii $ilitare re6etate. 78DG' In cronica ri$atl %E&terreic#i&c#e/eimc#roni5G a l(i Ottolcar 'in Stiria5 ro$jnii %Da/ac/$enG s(nt en($eraii allt(ri 'e (n#(ri5 sec(i mk c($ani5 asociere ce avea 'esi#(r kn ve'ere str(ct(ra etnicl a Transilvaniei. 787D#7877' Cronicar(l 6ersan Rlsi' o'8Din B?@9<8?/?>D ter$inl a$6la sa l(crare -olecbia i&toriilor. kn care $eniionea0l $area inva0ie $on#oll 'in ?@9? kn re#i(nile ro$jnemti. 7877' La Sjntl$jria8Orlea B7('. H(ne'oaraD se reali0ea0l (n valoros ansa$3l( 'e 6ict(rl $(rall5 c( o icono#ra%ie re%lectjn' knrj(riri 3i0antine. 7877) 7878*787H*78/D' Marele carto#ra% #enove0 Petr(s )esconte reali0ea0l $ai $(lte "lrii $ariti$e5 kn care 6e litoral(l 'e vest al Mlrii Ne#re s(nt %i#(rate n($eroase 6ort(ri. 7878' La iniiiativa cnea0(l(i Bjlea5 0(#rav(l Teo%ii 6ictea0l 3iserica 'e Ia Streisjn#eor#i( B7('. H(ne'oaraD5 constr(itl anterior. Circa 7878#787K' Cea $ai vec"e no$inali0are a ro$jnilor 6rintr8o %or$l 'erivatl 'e la etnoni$(l 6rin care ei se a(to'ese$na( Q /umeniQ kntr8o 'escriere #eo#ra%icl italianl5 co$6(sl 6ro3a3llkn $e'i(l toscan. /umeni s(nt allt(raii 'e 'alacc#i. a(tor(l teAt(l(i neconmtienti0jn' i'entitatea lor. Toto'atl5 acesta 6retin'e cl a$3ele nea$(ri ar %i %ost U6l#jne:5 kn s6irit(l conce6iiei 6roli%erate kn n($eroase $e'ii occi'entale $e'ievale5 6otrivit clreia 'i%erenia kntre U6l#jni: mi
Usc"is$ariciC)orto'ocmi ar %i nese$ni%icativl. 7870' Martiri0area (n(i %ranciscan la 9auro -a&tra BCetatea Al3lD. 787C' B(l#arii 6rovoacl 6re7('icii #enove0ilor la 9auraca&tro BCetatea Al3lD. 78/8' kn con%lict(l c( Bi0ani(l5 iar(l 3(l#ar Mi"akl III nim$an 3ene%icia0l 'e a7(tor(l ungrov*tbilor. a'icl a ro$jnilor 'in qara Ro$jneascl. 78/0' Re3eli(ne a samilor 'in 0ona Si3i(l(i5 avjn' kn %r(nte 6e corniiele Hennin#. Pentr( knl3(mirea ei voievo'(l Transilvaniei5 To$a 'e S0ecsenI5 a6elea0l la a7(tor(l tr(6elor re#ale5 care intervin s(3 con'(cerea 6ersonall a l(i Carol Ro3ert. 78/0 (vara)' In ti$6(l me'erii sale te$6orare kn s('(l Transilvaniei5 re#ele Carol Ro3ert tri$ite o ar$atl con'(sl 'e P"Inta 'e Men'e kn Uiara tltarilor:. 78/0* au1' Cea $ai vec"e atestare 'oc($entarl a l(i Basara3 %BazarabG kntr8o 'i6lo$l a I(i Carol Ro3ert5 care kl 'ese$nea0l 're6t Uvoievo' al nostr( transal6in:. 78/C' kn e%ectivele 'e care a 'is6(s re#ele Poloniei )la'islav Lol'ete& kn eA6e'iiia or#ani0atl contra $arlc#ra%(l(i 'e Bran'en3(r# se a%la( mi Dalac#i. Circa 788D' Mo$ent(l a6roAi$ativ al asc(n'erii celor ma6te te0a(re 'esco6erite kn ?;K@ mi ?;K/ la Mi"ail +o#llnicean( B7('. T(lceaD5 6e 'eal(l U0(n3air BR:Deal(I l(n#:D5 c( 6(iine 6aralele kn E(ro6a $e'ievall kn 6rivinia $lri$ii. C(6rin'ea ?;. "I6er6eri 3i0antini 'e a(r5 @/ 9/; as6ri 'e ar#int e$imi 'e "anii Hoar'ei 'e A(r5 ;@ lin#o(ri 'e ar#int kn %or$l 'e 3are mi altele ?? 'e %or$l nere#(latl5 trei 3rlilri mi 'o(l inele5 'e6(se kn vase 'e ara$l mi 'e l(t. 788D* iul' /H' Ar$atele sjr3emti con'(se 'e nte%an III Uros BDecans&kD re6(rtea0l o victorie "otlrjtoare as(6ra 3(l#arilor la )el3(0'5 ceea ce $o'i%icl ec"ili3r(l 'e %orie 'in Balcani 6entr( $ai $(lte 'ecenii. Ostile iar(l(i 3(l#ar Mi"ail III nim$an5 care a %ost o$orjt kn l(6tl5 avea( kn co$6onenil mi contin#ente tri$ise kn a7(tor 'e Basara35 6rec($ mi Utltari ne#ri: mi kasi.
TABEL CRONOLO!IC
788D (t a!na)' EA6e'iiie 'e a$6loare or#ani0atl 'e Carol Ro3ert 'e An7o( kn sco6(l s(6(ne2 qlrii Ro$jnemti. D(6l 6rel(area Severin(l(k5 (n'e este instalat 3an Dionisie S0ecsi5 Basara a kncercat sl o3iinl knc"eierea 6lcii5 o3li#jn'(8se sl ren(nie %a 6reteniiile as(6ra Severin(l( sl acce6te s(0eranitatea an#evinl5 sl re$itl coroanei o 'are an(all mi sl s(6orte 'es6l#(3ire kns($jn' < === 'e $lrci 'e ar#int5 're6t contravaloare a c"elt(ielilor c 'eclanmare a ca$6aniei. Pro6(nerile 'o$n(l(i ro$jn a( %ost res6inse mi ar$atele (n#ai s8a( kn're6tat s6re cetatea Ar#em5 'ar5 nere(min' sl8? kn%rjn#l 6e Basara3 mi avjn' 6ro3le$ 'e a6rovi0ionare5 a( %ost nevoite sl 3atl kn retra#ere. S(r6rinse kn 'e%kleele $ontane knti ; mi ?@ noie$3rie5 ostile l(i Carol Ro3ert s(%erl (n a'evlrat 'e0astr(5 kns(mi s(verani salvjn'(8mi viaia c( $are 'i%ic(ltate. Strll(cita 3ir(inil a I(i Basara3 a knse$nat 'o3jn'ire in'e6en'eniei %ail 'e Coroana an#evinl mi consoli'area statalitliii qlrii Ro$jnest. )oievo'(l victorios 'evine %on'ator(l (nei 'inastii ce se va $eniine 6e tron(l qlri Ro$jnemti vre$e 'e $ai $(lte secole. 7887) !art 7C' qara Ro$jneascl a6are 6entr( 6ri$a 'atl no$inali0atl s(3 %or$a 6erra Bazarab 788/' Noi tentative ale 6a6alitliii 'e a rekn%iinia e6ar"ia c($anilor5 ale clror 3(n(ri %(seserG kns(mite 'e U6(ternicii acelor 6lrii: =apotentibm illarum partitiviG. 7880' Franciscan(l )it(s 'e Monte%erreo este s%iniit ca e6isco6 al Milcovei5 'es6re care se 6reconi02 cl va rel(a activitatea 6ro0eliticl as($atl anterior 'e E6isco6ia c($anilor. Sec' $I" (ulti!ele decenii ale pri!ei ju!ItIAi)' A(toritliile locale ale Hoar'ei 'e A(r se i$6lic2 kn consoli'area vieiii (r3ane la Or"ei(l )ec"i BR ne"r al8D7e'i' R:Oram(l no(:D 'e 6t Rl(t mi la Costemti 'e 6e Botna5 (n'e se ri'icl $osc"ei5 caravan8slrai(ri mi alte e'i%icii 6(3lice mk 6rivate. 788K' Dra# 'in Be'e( este $eniionat 'oc($entar kn calitate 'e co$ite5 ca 6ersoanl 'evotatl re#el(i. 788C' Din 'is6o0iiia re#el(i Carol Ro3ert 'e An7o(5 ca6i'(l 'in A#ria sta3ilea "otlrnicia sat(l(i $ara$(remean Be'e( %raiilor Dra# mi Dra#om5 acesta 'in (r$l i'enti%icat c( U'escllecltor(l: 'in Mol'ova 'in anii (lteriori. 788G' Carto#ra%(l An#elino D(lcert 'in Ma7orca kntoc$emte o "artl coniinjn' 'etalii i$6ortante as(6ra litoral(l(i vest8 6ontic. 780D' La $oartea cnea0(l(i Boleslav*I(rii5 R(sia Micl este inva'atl 'e ar$atele l(i Ca0i$ir III5 'ar Ia o6o0iiia 3oieri$ii locale mi la interveniia $on#olilor 6olone0ii s(nt nevoiii sl se retra#l. Circa 780D-780K# Martiri0area I(i Ioan 'in Tra6e0(nt BS%. Ioan cel No(D la Cetatea Al3l. 780/* iul' /7' L('ovic I ki s(cce'e la tron(l Un#ariei tatll(i sl( Carol I Ro3ert 'e An7o(. 7808' Mimclri c( caracter social kn Transilvania. Samii se rlscoall cjn' voievo'(l ilrii s6oremte c(ant($(l i$6o0itelor. Pro6rietlii ale 3isericii 'in Cjria s(nt 6rel(ate c( %oria 'e Usc"is$atici:5 ter$en ce avea 6ro3a3il kn ve'ere 6e ro$jnii 'in 0ona Fl#lram(l(i. 7808* ct' /7' O 'i6lo$l re#all 'ese$na 6e Bo#'an U%ost voievo' al Mara$(rem(l(i: mi Unecre'incios: %ail 'e s(veran. 780K# Dre6t rls6(ns la (n atac al tltarilor5 re#ele Un#ariei or#ani0ea0l o $are ca$6anie k$6otriva lor5 con'(sl 'e corniiele sec(ilor An'rei Ljc&%i. Tltarii s(nt knvinmi5 iar con'(cltor(l lor Q At"la$os*Ot"la$(s Q este o$orjt.
K.=
TABEL CRONOLO!IC
780K* ct' ?<. Potrivit in%or$aiiilor 'eiin(te 'e 6a6a Cle$ent )I5 $ai $(lii ro$jni =Elnc#i /omaniG 'in Transilvania5 qara Ro$jneascl si Sir$i( ar %i trec(t la catolicis$. 780C' Balica5 stl6jnitor kn qara Cavarnei BClrv(neiD5 se i$6licl kn 'is6(tele 6olitice 'in Bi0ani5 tri$iijn' (n 'etama$ent con'(s 'e Do3rotick mi Teo'or kn s6ri7in(l k$6lrltesei Ana 'e Savoia. 780C' Sec(ii 'eclanmea0l o altl eA6e'iiie knc(n(natl 'e s(cces kn Uiara tltarilor:5 a'icl la est 'e Car6aii. ?/9<. Dre6t e6isco6 al Mklcoviei este s%iniit T"o$a 'e NI$6ti 'in Or'in(l a(#(stinilor5 'ar n( eAistl 'ove0i certe cl e6ar"ia sa s8ar %i re%lc(t de acto. ?/9;. EAtin'erea e6i'e$iei 'e ci($l5 care av(sese consecinie 'e0astr(oase 6e 6lan 'e$o#ra%ic kn a6roa6e kntrea#a E(ro6l5 a%ectea0l mi iin(t(l orl'ean. ?/9;. Fost(l voievo' ale Mara$(rem(l(i5 Bo#'an5 6ersista kn atit('inea sa $ai vec"e 'e ostilitate %ail 'e Coroanl. L(i i se asocia0l (n ne6ot5 nte%an5 care kntre6rin'e re6resalii k$6otriva
(nor ro$jni $ara$(remeni a'versari ai #r(6lrii con'(se 'e Bo#'an. 780G (s,LrBitul anului).8Ar$atele l(i Ca0i$ir III 6ltr(n' kn Haliri8)oljnia mi aneAea0l acest cne0at la Coroana 6olonl. Prin aceastl eAtin'ere teritoriall Polonia 'evine vecinl c( Mol'ova. "ec. $I" (!ijl c)' Bracc#ia B)ia"iaD este en($eratl 6rintre alte ilri 'in rlslrit(l E(ro6ei kn cronica %lorentin(l(i !iovanni )kllani. Sec' $M (!ijl c)' knce6e constr(ciia $on($entalei 3iserici #otice S%.Mi"ail 'in Cl(7. Sec' $T" (!ijl c)' Consoli'area statall i$6(ne constr(ciia 3isericii 'o$nemti S%. Nicolae 'e la C(rtea 'e Ar#em5 c( 6ronaos kn#(st5 naos s6aiios5 6revl0(t c( 6atr( stjl6i 'e s(siinere a siste$(l(i 'e 3olrire5 mi altar co$6(s 'in trei a3si'e. Sec' $I" (!ijl c)' kn tratat(l 'e co$eri alclt(it 'e %lorentin(l Francesco Bal'(c' Pe#olotti5 Cetatea Al3l %9aoca&troG mi )icina %'ez#iaG s(nt no$inali0ate kntre 6rinci6alele centre 'e colectare a #rj(l(i 'in 3a0in(l Mlrii Ne#re. ?/.@. An(l $oriii l(i Basara35 in'icat 'e (n #ra%it 'e6istat kn naos(l 3isericii 'o$nemti 'e la C(rtea 'e Ar#em. 78K/' L('ovic I 'e An7o( intervine kn con%lict(l 'in /ut#enia 'e 6artea Poloniei5 'ar5 avjn' 'e kn%r(ntat atac(rile lit(anienilor5 r(milor mi $on#olilor5 ca$6ania se knc"eie kn $o' ne%ericit 6entr( (n#(ri. 78K8' C(ria n($emte ca e6isco6 al Milcoviei 6e 'o$inican(l 6olone0 Bernar' 'e Ma0ovia5 care c(rjn' este trans%erat la Ploclc5 6ro3a3il 6entr( cl n( re(mise sl 6roc(re nici (n venit 6entr( e6isco6ie. 78K0' !art' C(cerirea cetliii 3i0antine 'e la !alli6oli 'e cltre t(rci le asi#(rl (n ca6 'e 6o' 6e ilr$(l vestic al Dar'anelelor5 'e nat(rl sl le $i7loceascl trecerea kn E(ro6a. 78KK' A'(nare a stlrilor ia T(r'a5 la care 6artici6l ecle0iastici mi laici (n#(ri5 sec(i5 sami mi ro$jni. ?/.<5 iun* No$inali0area l(i Do3rotici c( titl(l 'e 'es6ot. 78KH' Un a(tor rl$as anoni$ re'actea0l ama8n($ita -ronic_ pictat_ de la 'tena %-#ronicon pict?n 'mdobonen&eG. cel $ai consistent i0vor narativ as(6ra ca$6aniei 'e0astr(oase a l(i Carol Ro3ert k$6otriva qlrii Ro$jnemti 'in ?//=. 78KH* iun' /H' L('ovic I 'e An7o( acor'l li3erl trecere ne#(storilor 3ramoveni 6jnl la D(nlre 6e (n c(loar %lancat 'e B(0l( mi Pra"ova.
TABEL CRONOLO!IC
K4
Circa 78KG# Asasinarea "an(l(i Ber'i8Ba# 'eclanmea0l (n l(n# mir 'e rl03oaie civile kn cl'i Hoar'ei 'e A(r 6e 6arc(rs(l a circa 'o(l 'ecenii5 'e care 6ro%itl ro$jnii mi alte 6o6oG 6entr( a se 'e3arasa 'e 'o$inaiia $on#oll. 78KG' Prin "otlrjrea sino'(l(i Patriar"iei ec($enice constantino6olitane5 sca(n(l $itro6olit 'e la )icina este trans%erat la C(rtea 'e Ar#em5 ceea ce knse$na crearea $itro6ol Un#rovla"iei5 6ri$(l or#anis$ ecle0iastic 'e acest ran# 'in qara Ro$jneascl5 avjn'i 're6t ar"iere( 6e lac"int. 78KG (vara)* L(6te 6entr( 6(tere kntre con'(cltorii locali 'in Mol'ova. Pentr( a 'o3jn'i troni oc(6at 'e Petr(5 %ratele acest(ia nte%an se re%(#ia0l kn Polonia5 'e (n'e o3iine consisten a7(toare $ilitare. Potrivit cronicii l(i Di(#os05 ar$atele 6olone0e ar %i %ost ni$icite kntr 0onl 6l'(roasl =plonCn^G 'in qara ni6enii(l(i. 78KG' Sta3ilirea BU'escllecarea:D kn Mol'ova a $ara$(remean(l(i Dra#om5 conse$natl kn vec"i leto6iseie slavo8rornjne locale. Tra'iiia 6retin'e cl Dra#om ar %i trec(t $(niii c( 6rile7i (nei vjnltori 'e 3o(ri5 'ar kn realitate el a venit ca eA6onent al ten'inielor eA6ansionis ale Coroanei $a#"iare. 78KG#78CD (iarna)' Re#ele L('ovic I este 6re0ent kn Transilvania 6ro3a3il mi kn le#lt(rl c eveni$entele 'e 'incolo 'e $(nii. 78CD' !art' /D' Re#ele Un#ariei reco$6ensea0l c( i$6ortante 'anii 6e Dra#om5 %i(l i(i !i(le 'in !k(lemti5 6entr( Uresta(rarea qlrii Mol'ovei: mi 6entr( s(6(nerea Uro$jnilor rl0vrltiiiC 78CD#78C7' Notar(l Antonio 'e Pon0o BPo'en0oloD re'actea0l Ia C"ilia n($eroase contracte 'in care re0(ltl e%ervescenia relaiiilor co$erciale la #(rile D(nlrii5 78C7' C(cerirea 'e cltre t(rci a A'riano6ol(l(i5 'evenit reme'inil a s(ltanilor 6entr( a6roa6 (n secol5 ceea ce re%lecta 'ireciionarea 6re6on'erentl a o%ensivei oto$ane s6re Balcani 78C/' )ictoria lit(anienilor as(6ra Hoar'ei 'e A(r Ia Sinie )o'k BUA6ele Al3astre:D $o'i%ic s(3staniial ra6ort(rile 'e %orie 'in rlslrit(l E(ro6ei kn 'e%avoarea $on#olilor. 78CK* ,e3r' /' L('ovic I 'eci'e con%iscarea 6ro6rietliilor l(i Bo#'an 'e Ia C("ea mi acor'areG lor l(i Bale5 ne6ot(l l(i Dra#om5 care %(sese al(n#at 'in Mol'ova5 'esi#(r c( %oarte 6(iir ti$6 knainte. Di6lo$a re#all constit(ie o rec(noamtere i$6licitl a no(l(i stat(t 6olitic al teritori(l(i 'e la est 'e Car6aii5 (n'e #r(6(l $ara$(remean con'(s 'e Bo#'an5 avjnc %oarte 6ro3a3il mi cola3orarea %orielor locale5 knllt(rase Q '(6l $ai $(lte con%r(ntlr. $ilitare Q s(6re$aiia 6oliticl an#evknl mi 6(sese 3a0ele (n(i no( stat ro$jnesc 'e &ine stltltor.
K>9
INDICE
Detterau. localitate O!cr$ania_2 9@=. mi#e#n BYkllia$D * -uceritorul. re#e al An#liei B?=KK8?=><D2 ?/@. Dladi&la? I *o5icte5. cnea0 al Poloniei Mari si Po$eraniei B?@;K8?/==D mi re#e al Poloniei B?/@=8?///D2 9>=5 .>=5 .>9. Dracia? %Bre&lauG. oram OPolonia_2 9995 9>=. <olanda de -ourtenaC. soiia re#el(i An'rei al Il8lea2 9.9. [pre& %IeperG. oram OBeI#ia_2 ??. [ve& de -lmrtrer. 484. 488. 5 7adar. oram2 @<. 7agreb. oram OCroaiia_2 9.=2 8 7abarebli. sat O7('. S(ceava_2 .=9. 7a#?dr. oram kn est(l Pannonkei2
?9@. 7al_u BZIloc-5 oram O7('. Sjla7_2 @/@. 7itndov. (cenic al l(i C"irii mi Meto'i(2 ?=. 7arandului. iara 82 /KK5 .9>G co$itat(l 'e 82 .<<. 7arttbmtb. c(lt(ra 82 <=. 7_bala. co$(nl O7('. CovasnaA @.K. 7_rand. co$(nl O7('. Ara'_2 ><G cetatea 'e la 82 ?... 7ercon din 9aurilania. artist 6o6(lar Ia c(rtea I(i Attila2 ?=9. 7eitdi BFr($(meniD2 ?.;. 7immcrmam. @ranz Ro&e/B?>.=Q ?;/.D5 istoric #er$an 'in Transilvania2 ?9. 7imniceu BDe$nit0ilcosD5 oram O7('. Teleor$an_2 95?<>5@KK5/>K5 />>5 9/=5 .@95 .@K5 .@>5 .@;5 .9/. 7latna BA$6el($D5 oram O7('. Al3a_2 ;K5 ///5 9>9. 7lilt_ren^. localitate co$6onentl a oram(l(i Drl#lmani O7('. )jlcea_2 />. 7onnir. @/@. 7artara&. #an H.C8'(6l ??.;D5 cronicar 3i0antin2 >5 ;5 ?=<. 7onauardaL /><. 7orleni. co$(nl O7('. )asl(kA K?. 7o&imo& Bsec. )D5 istoric ro$an 'e ori#ine #reacl2 ?=<. 7otmar. castr(2 @/?. 7uita BZoltanD5 #inerele l(i Men($or(t2 @/@. 7Clac. castr(2 @/?G v. mi 7al_u.
LISTA ILUSTRAqIILOR
<F1' ? Ame0lri 'in secolele )IQ)II 'e 6e teritori(l car6ato8'an(3iano86ontic BD(6l nt. Oltean(5 "ocietatea carpato!danubiano!pantic] ^n &ecolele R'!<@. "tntctiiri demo!economice ì &ocial!politice. B(c(remti5 ?;;<5 "arta nr. @G kn contin(are se va cita2 nt. Oltean(5 "ocietatea...G. <i1' @ Cll'lr(ml =ìtulaG 'e ar#int c( i$a#ini $itolo#ice5 l(cratl kntr8(n atelier 3i0antin5 6rovenin' 'in te0a(r(l 'e Ia C(ci(r(l Mare 'in secol(l al )ll8lea5 6lstrat la +(nst"istorisc"es M(se($ 'in )iena B'(6l ). S6inei5 kn "pabiul nord!e&t!carpatic ^n mileniul ^ntunecat. coor'. ). S6inei5 Iami5 ?;=<5 %i#. .5 6. ?99G kn contin(are se va cita2 ). S6inei5 kn "pabiul...G. <i1' / Bol mi ma6te strlc"in(ie 'in ar#int5 6rovenin' 'in te0a(r(l 'e Ia C(ci(r(l Mare 'in secol(l al )ll8lea5 6lstrat la +(nst"istorisc"es M(se($ 'in )iena B'(6l ). S6inei5 kn "pabiul.... %i#. K5 6. ?9.D. <i1' 9 Unelte a#ricole 'in %ier5 secolele )III8FI 'e 6e teritori(l Mol'ovei2 F(n'( Heriii5 7('. Botomani B?DG HlinceaQ Iami B@DG Mll(mteni B/D5 Bjrlllemti B9D5 !r($e0oaia B.D mi Mlnlstirea Limcov BKD5 7('. )asl(i B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul e&t!carpatic ^n veacurile ':<I e.n.. Iami5 ?;<>5 %i#. @.G kn contin(are se va cita2 D. !". Teo'or5 6eritoriul...G. <i1' . Seceri mi cosoare 'in %ier 'in secolele )TII8FI 'e la Fe'em( B?D5 M(r#eni B@D5 Do'emti B/8.D mi D($emrii )ec"i B<D5 7('. )asl(iG Comna5 7('. S(ceava B98KD B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %k#. @KD. <F1' K )esti#ii ale re'(cerii $inere(l(i 'e %ier 'in $ileni(l I 6e teritori(l car6ata8'(njreano86ontic BD(6l nt. Oltean(5 "ocietatea.... "arta nr. 9D. <i1' < Unelte a#ricole mi $emtem(#lremti 'in %ier 'in secolele )III8FI 'e la F(n'( Heriii mi Mateieni5 7('. Botomani B?8/DG Floreni B9D58Do'emti B.D mi Averemti BKD5 7('. )asl(i B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul...5 %i#. @<D. <i1' > Unelte mi o3iecte 'in %ier 'e la Botomana B?D mi Bratei( B@D 'in secolele )8)I/ Bco$6o0iiieG D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. 95 nr. ?=D. <i1' ; Unelte $emtem(#lremti 'e ar#intar 'in secolele )I8)?? 'e la Ban'( 'e Cj$6ie 'in Transilvania. K>K LISTA ILUSTRAqIILOR <i1' ?= Ti6are 'in secolele )8)II 'e la Botomana B?DG D($3rlveni B@DG Strl(lemti B/DG Olteni B9DG Traian B.DG Poieniia BKDG Crist(r B<D B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#5 .G nt. Oltean(5 "ocietatea.... %i# ?/D. <F1' ?? Ti6are mi stanie 'in os 'e la Costemtk8Iami5 'in secolele )TI8)III B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. KD. <i1' ?@ )ase83orcan 'in secolele )I8)II 'e la Davi'eni B?DG I0voare8Ba"na B@DG Bacl( B/DG nte%an cel Mare B9D B'(6l I. Mitrea5 -omunit_bi &_te`ti la e&t de -arpabi ^n epoca migrapilor. Aèzarea de la (avideni din &ecolele '!'III. Piatra Nea$i5 @==?5 %i#. ? E =5 ?@;G D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %k#. ?;D. <i1' ?/ Fi3(le 'i#itate 'in secolele )I8)II5 'esco6erite la Iami8Cr(cea l(i Fereni B?D5 Hor#a B@D5 Hansca B/D5 Ramcov B9D5 Ne#(lemti B.D5 Dlnceni BKD5 S(ceava B<D5 Pamcani BSD mi DraAini B;D B'(6l D. !". Teo'or5 "pabiul.... %i#. ?=5 6. ;/G D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. ?/5 ?9D. <i1' ?9 Fi3(le 'in 3ron0 B?5 @D mi %ier B9D5 catara$l 'in 3ron0 B/D5 ti6ar 'in 6iatrl B.D5 a$nar 'e %ier BKD5 $lr#ele 'in c(6r( B<D mi 6astl sticloasl B>D5 6llc(il orna$entall B;D mi k$6(n#ltor B?=D 'in os 'in secolele )8)II5 'esco6erite la S(ceava85ni6ot: B?5 2. T. ;D5 Botomana B/8K5 >D mi U'emti B?=D B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. ?/*@5 ??*95 KG ?@*/5 K5 <2.*?G 4141 >*>G ;*KD. <i1' ?. Cera$icl l(cratl c( $jna B95 K5?@5 ?98?;D `l la roata c( t(raiie $e'ie B?8/5 .5 <8??5 ?/D 'in secolele IF8 FI5 'esco6eritl la Bila B?5 /5 <5 >5 ?=D5 Do3ronj(ii B@5 95 K5 ??5 ?@5 ?98?;D mi Revna B.5 ;5 ?/D kn nor'(l B(covinei B'(6l B. O. Ti$osc(&5 "tov'$ani +ipnicno$Bu5ovini '!(-&t.. +iev5 ?;<K5 %i#. ?= mi ??5 6. @K mi @>D. <i1' ?K )as cera$ic c( inscri6iie kn ?3. #reacl5 c( conse$n(l n($el(i PETRE5 'in secolele IF8F 'e Ia Ca6i'ava
8 7('. Constania B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu de art_ la (un_rea de Ro&. 4ZZ!14ZZ. B(c(remti5 ?;<K5 %i#. ?.>G kn contin(are se va cita2 R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu...G. <i1' ?< !ra%itele r(nice 'in secol(l al F8lea 'e Ia Basara3k8M(r%atlarG kn 6ronaos(l 3iseric(iei B7 B?8@DG 6e #la%(l stjn# al intrlrii kn 3iseric(ia B9 B/D mi 6e (n %ra#$ent 'e stjl6 'in 3iseric(ia B9 B'(6l I. Barnea5 nt. nte%lnesc(5 D*W i&toria (obrogei. III5 B(c(remti5 ?;<?5 6. @?=D. <i1' ?> O3iecte 'e c(lt cremtine 'in secolele )I8FI 'e la S(ci'ava B?D5 Dri'( B@D5 Ec"i$j(ii B/D5 Davi'eni B9D5 HUncca8Iami B.D5 Iami BKD5 Do'estk B<5 ;D5 M(r#enk B>D B'(6l D.!". Teo'or5 -re`tini&mul la e&t de -arpabi ^n &ecolele ':<I. Iami5 ?;;?D. <i1' ?; Inscri6iii kn li$3a #reacl 'e 6e (n stjl6 'in naos(l 3isericii 'e la Basara3i8M(r%atlar 'in secolele DC8F B'(6l I. Barnea5 nt. nte%lnesc(5 (in i&toria (obrogei. III5 B(c(remti5 ?;<?5 %i#. K.D. <i1' @= Cr(ci 6e 6ereiii interiori ai co$6leA(l(i $onastic 'in secolele LF8F 'e ia Basara3i8M(r%atlar B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu.... %i#. ?@.D. <i1' @? Fi#(rl 'e s%jnt knci0atl 6e 6eretele 'e vest al 3iseric(iei BiB? secol(l al F8lea B'(6l I. Barnea5 nt. nte%lnesc(5 (in i&toria (obrogei. III5 B(c(remti5 ?;<?. 6. @=;D. LISTA ILUSTRAqIILOR KE <i1' @@ Cetatea 'e Ia F(n'( Heriki Q 7('. Botomani5 'in secolele )III8F B'(6l M. Petreso Dk$3oviia5 D. !". Teo'or5 "i&teme de orti icabii medievale timpurii la e&t de -]rpa Aèzarea de la @undu 0erbii %$ud. BotoàniG. Iami5 ?;><D8 <i1' @/ Cetatea $e'ievall 'in secolele )III8F 'e la Cl(78Mlnlmt(r B'esenoteca Inst. O Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' @9 Plan(l cetliii 'e 6l$jnt 'e la )la'i$iresc(8Ara'5 'in secolele )III8FF B6lan M. R(st <i1' @. Plan(l cetliii $e'ievale 'e la Dl3jca 8 7('. Cl(75 secolele )III8F B6lan M. R(s( <F1' @K Plan(l cetliilor $e'ievale ti$6(rii 'e la Slon 8 7('. Pra"ova5 secolele )III8F B'(7 Mlria Co$ma5 -ercet_rile de la "lon &i importanba lor pentru &tudiul relabiilor euda la &ud de -arpabi. kn St('ii mi $ateriale 6rivitoare la trec(t(l istoric al 7('. Pra"ov Ploiemti5 ?;K;5 6. @?D. <i1' @< Plan(l ame0lrii 'e la Co$ana 'e -os 'in secolele )UI8FF B6lan M. R(s(D. <i1' @> Ame0lri 'in secolele )III8FI 6e teritori(l cara6ato8'(nlreano86ontic H'(6l nt. Olteani "ocietatea...&5H. /D. <i1' @; Unelte a#ricole mi $emtem(#lremti 'in secolele )TII8FI2 Doiemti B?8@5 ?=5 ?.D5 Comn B/D5 M(r#eni B95 KD5 Fe'emti B.D5 D($emtii )ec"i B<5 ??D5 Mateieni B>D5 F(n'( Heri B;5 ?@D5 Averemtk B?/D5 )(moara B?9D5 n(letea B?KD Bco$6o0iiie '(6l D.!". Teo'oG 6eritoriul.... %i#. @K8@;D. <F1' /= To6oare 'in %ier 'in secolele F8FIII5 'e la2 Fe'emti BlD5 Silimtea No(l B@D5 S(ceav B/D5 Blrlllemti B9D5 Liteni B.D5 Co0lnemti BK5<5?=D5 7arimtea B>D mi Ar3ore B;D B'(6l \ S6lnei5 9oldavia in t#e elt#!l4t# -enturie&. B(c(remti5 ?;>K5 %i#. /5 6. @@>D. <i1' /? C(6tor 'e re'(s $inere(l 'e %ier5 secolele FF8F5 'e Ia !"elari5 7('. H(ne'oar Breconstit(ireD B'(6l N. Ma#"iar5 nt. Oltean(5 (in i&toria mineritului ^n /om]niei B(c(remti5 ?;<=5 6. ?=?D. <i1' /@C Catara$e 'in Fier5 secolele )III8FI5 'esco6erite la2 Rl'(clneni8Iami B?D5 M(r#eni )asl(i B@5.D5 Do'emti B/5?=5?@D5 Hlincea B95K5>D5 S(ceava B<D5 Tjr#( B(7or B;D5 Blicen B??D5 Er3iceni B?/D B'(6l D.!". Teo'or5 6eritoriul .... %i#. 99D. <i1' // Unelte $emtem(#lremti 'in %ier5 secolele )T8FF5 'e Ia2 Han#(8Nea$i B?D5 Nlnemtk8Bacli B@D5 Fe'emti8 )asl(i B/D5 Tlvl'lremti8Bacl( B9D5 Ar3orea8S(ceava B.D B'(6l D. !" Teo'or5 6eritoriul.... %i#. /=D. <i1' /9 Pinteni 'in secol(l al IF8Iea 'e la Tlrtlria B?5 @D mi to6or 'e l(6tl 'in secol(l al F lea 'e la Dl3jca B/D. <i1' /. Unelte B>8?<D mi o3iecte 'e 6o'oa3l B?8<D 'in secolele IF8F 'esco6erite kn ame0lrilt kntlrite 'e la Ec"i$l(il mi Alce'ar B'(6l !.B. Fe'orov5 kn (revn$n$a 5d'tura 9oldavii C"iminj(5 ?;<95 %i#. /K mi />5 6. ??K mi ??>D. <i1' /K Ti6are B?5 /D mi 6ietre 'e asc(iit B@5 9D 'in secolele )III8F 'e la2 )l'enk8)asl(i B?DG Do'emti B@8/DG S6inoasa8Iami B9D B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. /@D. K>> LISTA ILUSTRAqIILOR Fi#. /< Po'oa3e 'in necro6ole cremtine 'e kn"($aiie 'in secolele IF8F5 'e la Ci($3r(' B?8/5 .8;5 ??8?95 ?K8?>5 @=5 @@8@95 @KD5 Deta B?=5 @?5 @.D mi Sllacea B95 ?.5 ?;D 'in Transilvania. Fi#. /> Inventar 'e o3iecte 'in $or$inte 'in secolele F8FII 'e la Mol'ovenemti B/8<5 ?@D5 Dl3jcaBl8@5 >8;5 ??5 ?/D mi Al3a I(lia B?=D 'in Transilvania. Fk#. /; O3iecte 'e 6o'oa3l mi c( 'estinaiie vesti$entarl 'in secolele LF8F5 'esco6erite la I0voare8Ba"na B?5?/D5 Rl'(clnenk B@5 98.5<8;5?@5?.8?<5 ?;D5 )j'eni B/D5 Horo'imtea BKD5 Stoicank B?=8??D5 Bliceni B?9D mi Do'emri B?.D5 kn Mol'ova B'(6l D. !". Teo'or5 kn "pabiul.... %i#. ?;5 6. ?=<D. Fi#. 9= Piese 'e 6o'oa3l 'in secolele FI8FII 'esco6erite kn necro6ola 'e la Cl(78Mlnlmt(r B'(6l P. Ia$3or5 nt. Matei5 kn Acta 9u&ei 4apocen&i& @=5 ?;>/5 6i. )I5 65 ?9.G 6i. )II5 6. ?9KD. Fi#. 9? Po'oa3e 'in a(r5 ar#int mi 3ron0 'in secolele )III8IF5 'esco6erite Ia !"ir3o$ B@Q95 <D5 Dl3jca B?5 .8KD mi Moi#ra' B>D. Fi#. 9@ Cercei 'in secolele )III8FI 'e Ia2 )l'eni8)asl(i B?D5 Horo'imtea8Botomani B@D5 Stoicani8!alaik B/D5
I0voare8Ba"na B9D5 Ars(ra8H(mi B.8KD5 Rl'(cjneni8Iami B<5 ?=8?9D5 Do'emti B>5 ;5 ?KD5 U'emti8S(ceava B?.D B'(6l D. !". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. />D. Fi#. 9/ F(sakole 'in l(t5 secolele )III8FI5 'e la B(cov B?8?=D5 7('. Pra"ova5 S6inoasa B??D5 Do'emti B?@5 ?/D B'(6l Mlria Co$ma5 -ultura material_ vec#e rom]nea&c_. Aèz_rile din &ecolele 'III!< de la Bucov!+loie`ti. B(c(remti5 ?;<>5 6. .KG D.!". Teo'or5 6eritoriul.... %i#. /<5 nr. K5 ;5 ??D. Fi#. 99 Oale83orcan 'e ti6 Dri'( 'in secolele F8FI5 'esco6erite kn ame0area 'e la Hansca B'(6j !". Posticl5 /om]nii ^n codrii 9oldovei in evul mediu timpuriu. C"iminl(5 ?;;95 %k#. @9D. Fi#. 9. Oale83orcan 'e ti6 Dri'( 'in secolele F8FI5 'esco6erite kn ame0area 'e la Hansca B'(6j !". Posticl5 op. cit.. %i#. @/D. Fi#. 9K Cera$icl 'in secolele IF8FI 'e la nkrna5 7('. Pra"ova B?89D mi Si3i( B.D. Fi#. 9< Inscri6iii mi se$ne 6e a$%ore 3i0antine 'e la Dino#etia8!arvln5 secolele F8FII. Fi#. 9> Se$ne kn relie% 6e %(n'(l vaselor cera$ice l(crate Ia roatl 'e la B(cov5 7('. Pra"ova5 secol(l al F8lea B'(6l Mlria Co$ma5 op. cit.G. Fi#. 9; Oale83orcan B?8??D mi castron B?@D 'e ti6 Dri'(5 'in secolele F8FI5 'esco6erite kn ame0lrile 'e la Cal%a B?8 /5 ;D mi Or"ei8UPetr("a: B98>5 ?=8?@D B?8/5 ;D B'(6l !.F5 Ce3otaren&o5 Kal$5!gorodi&ce 'III!< vv. na (ne&tre. C"iminl(5 ?;</5 %k#. ;8??5 ?<G 9Q>5?=8?@ B'(6jl.!. Hknc(5 kn Ar5#eologi$a. etnogra i$a i i&#mtvovedenie9oldavii. C"iminj(5 ?;K>5 %k#. 98>5 6. ??98?@=D. Fi#. .= Plan(l #eneral al ame0lrii 'e Ia Dri'( 'in secolele IF8FI B'(6l E(#enia Za"aria5 -ercet_rile de In (ridu. -ontribubii la ar#eologia ì i&toria perioadei de ir/nare a popomlui rom]n. B(c(remti5 ?;K<5 6i. ?D. LISTA ILUSTRAqIILOR Fi#. .? Plan(l ame0lrii 'in secolele )III8IF 'e la B(cov8Tkoca5 7('. Pra"ova B'(6l MariG Co$ma5 -ultura.... %k#. 9D. Fi#. .@ kncerclri 'e reconstit(ire a (nor ti6(ri 'e loc(inie 'in ame0area 'in secolele F8FI 'e Ia Hansca B?89D mi L(came(ca B.D B'(6l I.!. Hknc(5 kn (revnee zili& e narado 'o&toa?$EvropC. Moscova5 ?;<.. %k#. ?5 68 ;/D. Fi#. ./ Interior(l (nei loc(inie se$ia'jncite 'in secolele FIQFII 'e la Dino#etia8!arvli Breconstit(ireD. Fi#. .9 Urcior 'e a(r c( re6re0entlri $itice 'e %act(rl orientall 'in co$6onenia te0a(r(l( 'e la Sjnn&ola( Mare B'(6l -. Ha$6el5 (er 3old iind von 4agC!"zent!9i5ld& &ogenannter H"c#atz der A^tilaH. B('a6esta5 ?>>.5 %i#. 9D. Fk#. .. Plan(l ame0lrii mi cetliii 3i0antine 'e Ia Plc(i(l I(i Soare5 7('. Constania5 'in secoleli FQFII B'(6l P. Diacon( mi Silvia Barasc"i5 +_cuiul lui "oare. II5 Ame0area $e'ievalG Bsecolele FIII8F)D5 B(c(remti5 ?;<<5 6i. ?D. Fi#. .K O3iecte 'e inventar 'in $or$inte $a#"iare 'in secol(l al F8lea5 'e la Cl(78Na6oc2 B?8??D mk Bi"area B?@8 @?D Bco$6o0iiieD. Fk#. .< Pinteni5 vjr%(ri 'e sl#eatl mi c(iite 'esco6erite la cetatea Dl3jca5 secolele IF8F. Fi#. .> B(teroll 'in secolele IF8F 'esco6eritl la Al3a I(lia. Fi#. .; Harta 'esco6eririlor 'e $or$inte ale t(ranicilor 'in secolele F8FIII 'in re#i(nile ro$jnemti eAtracar6atice5 A Q Desco6eriri si#(reG B Q Desco6eriri incerte B'(6G ). S6inei5 9arile migrabii din e&tid `t &ud!e&tulEuropei ^n &ecolele (-!<III. Iami5 ?;;;G %i#. //5 6. ?>9D. Fi#. K= Sclri 'e ma B?Q9D5 0l3all B>D 'in %ier mi 3($3i 'in 3ron0 B.8<D 'in inventar(l %(nerai al $or$intelor 'e no$a0i t(ranici 'e la Pavlovca B?5@D5 na3alat BRSa'ovoeD B/595>D mi !(ra Bac(l(i B.8<D B'(6l ). S6inei5 /ealit_bi etnice ì politice ^n 9oldova 9eridionala ^n &ecolele <!<III. /om]niì turanici. Iami5 ?;>.5 %i#. //5 6. @=.D. Fi#. K? Plan(l $or$intelor 'e 6ecene#i mi c($ani 'in secolele FI8FIII 'e la Pro3a$ B?D5 Tra6ovca B@D5 Selimte B/5.5KD mi Zlrnemti B9D B'(6l ). S6inei5 /ealit_bi... %i#. @.*95 6. ?;<G %k#. @K*@8K5 6. ?;>D. Fi#. K@ Secvenie 'in ca$6ania cnea0(l(i &ievian Sviatoslav 'e la s('(l D(nlrii5 re'atl kn $iniat(rile cronicii l(i Manasses 'in secol(l al Fl)8Iea5 6lstrate kn Bi3lioteca )atican(l(i B'(6j B.D. FiloZ5 *e& miniature& de la c#roniBue de 9ana&&i& a la Bibliot#bBue du 'atican %-od. 'at. "lav. IIG. So%ia5 ?;@<5 6i. FFF)ID. Fi#. K/ Coi% 'in %ier c( incr(staiii 'e a(r 'in 'e6o0it(l 'e ar$e mi (nelte 'e la )atra Mol'ovkiei8UH(r#"imca: B?D mi ca6ete 'e 3(0'(#an 'in %ier B@D mi 3ron0 B/5 9D 'in secolele FIIQFIII5 6rovenin' 'e la )atra Mol'oviiei B@D5 Co0lnemti B9D mi 'intr8o localitate nei'enti%icatl 'in nor'(l B(covinei B/D B'(6l ). S6inei5 9oldavia.... %k#. @?5 6. @99D5 Fi#. K9 Miniat(ri 'in Leto6isei(l Ra'0iZHi re6re0entjn' care ale c($anilor B'(6j S.A. Pletneva5 kn MaterialI i issle'ovani7a 6o ar&"eolo#( SSSR K@5?;.>5 %k#. @.8@K5 6. @=@D. K;= LISTA ILUSTRAqIILOR <i1' K. Seceri B?595K8?=D5 3(terole B@5/D5 vjr% 'e sl#eatl B.D5 to6or B?@D mi 3rl0'ar B?/D 'in %ier 'in secolele $II$III* 'esco6erite la Bjtca Doa$nei8Piatra Nea$i B'(6l ). S6knei5 9oldavia.... %i#. ?=5 6. @/.D. <i1' ;; Do3ro#ea kn secol(l al Fll8lea B'(6l "arta #eo#ra%(l(i ara3 I'riskD. <i1' ;T Te0a(r(l 'e $one'e 3i0antine 'e a(r 'esco6erit la Dino#etka8!arvln5 cea $ai $are 6arte %iin' e$isi(ni 'e la k$6lraiii )asile al II8lea mi Constantin al )lII8Iea B'(6l C. C. !i(resc( mi Din( C. !k(resc(5 I&toria /om]nilor. voi. I5 B(c(remti5 ?;<.D. <i1' K> Far%(rii s$lli(ite 'in secol(l al FlII8lea5 'e in%l(enil 3i0antinl5 'e la Plc(i(l I(i Soare H'(6l P. Diacon(
mi Silvia Barasc"k5 op. citG. <i1' K; Pinteni 'e %ier 'in secolele FI8F)5 'esco6eriii kn cetatea 'in ins(la Plc(i(l l(i Soare B'(6l P. Diacon(5 S. Barasc"k5 +_cuiul lui "oare. II Aèzarea medieval_ %&ecolele<III!<'G. B(c(remti5 ?;<<5 6i. FFII5 6. @?.D. <i1' <= Cercei mi inele 'e tj$6ll 'in secolele FIIQFI)5 'esco6erite la Plc(i(l l(i Soare H'(6l P. Diacon(5 S. Barasc"i5 op. cit.. %k#. ;<5 6. ?@/D. <i1' <? O3iecte 'e 6o'oa3l mi c( 'estinaiie vesti$entarl 'in ar#int5 'in secol(l al FlII8lea5 6rovenin' 'in te0a(r(l 'esco6erit la )oinemti B'(6l D. !". Teo'or5 kn Dacia NS5 )5 ?;K?5 %i#. ?2 @G 9G KG <*?8?5 KG ;G 6. .=95 .=.5 .=>5 .??5 .?/ mi .?<D. <i1' <@ Mlr#ele $(lticolore 'in 6astl sticloasl B?8;5 ?KD5 cr(ci(liie 'in 3ron0 B?=8?/D5 l(t B?9D mi 6iatrl B?.5 ?<5?>D mi 3rlilri 'in 3ron0 B?;5 @=D 'in secolele FIIQFIII5 6rovenin' 'in localitlii nei'enti%icate 'in nor'(l B(covinei B'(6l ). S6inei5 "pabiul... %i#. ;5 P. ?.?D. <i1' </ Cr(ci(liie relicviar 3i0antine B@D mi vec"i r(semti B?5/8<D 'in 3ron0 'in secolele F8FII B@D5 FII8FIII H<D5 FIII B95.D mi FI)8F) B?5 /5 KD5 6rovenin' 'e la !"ireni B?D5 n(letea B@D5 Cjr7oaia B/D5 'in localitlii nei'enti%icate 'in nor'(l B(covinei H9QKD mi 'in Transilvania B<D B'(6l). S6inei5 kn AM5 F)5 ?;;@5 %i#. ?5 6. ?.<D. <i1' <9 Plan(rile 3isericilor 'e la Dl3jca5 7('. Cl(75 secolele FI8FIII B'(6l M. R(s(D. <i1' <. Plan(l 3isericii 'in secolele FI8FII 'e la Dino#eria8!arvln B'in 'esenoteca Insr. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' <K Plan(l roton'ei 'e Ia Ilk'ia5 7('. Caram8Severin5 secolele FII8FIII B'in 'esenoteca Inse. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' << Plan(l 3isericilor 'in Dens(m B?D mk !(rasa'a B@D5 7('. H(ne'oara5 secol(l al FlII8lea B'in 'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD5 <i1' <> Cetatea c( 3iserica evan#"elicl 'in secol(l al FlII8lea 'e Ia !jr3ova B'(6l O. )elesc(5 -et_bi b_r_ne`ti din 6ran&ilvania. B(c(remti5 ?;K95 %i#. .D. <i1' <; Plan(l %orti%icaiiilor 'in 6iatrl 'in secolele FI8FIII 'e la Cetatea 'e Baltl BUCastr($ C(c(lensi:D B?D5 C(kemti BBocmaD B@D5 Cernat(l 'e S(s B/D5 Slon8Ta3la B(tii B9D5 !ra'et B.D mi Si3kel BKD B'(6l T.O. !"eor#"i(5 Ar#itectura medieval_ de ap_rare din /om]nia. B(c(remti5 ?;>.5 6. 9989K5 ./5 </5 <9D. LISTA ILUSTRAqIILOR
K;
<i1' >= Plan(l cetliii 'e la Brea0a5 7('. Bi"or5 secol(l al FlII8lea B'in 'esenoteca Inst. ' Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' >? Plan(l 3a0ilicii 'in secol(l al FlII8lea 'e la Herina5 7('. Bistriia B'in 'esenoteca Ins 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' >@ Plan(l 3isericii 'in secol(l al FlII8lea 'e la C(rtea 'e Ar#em H'(6l N. Constancinesc( <F1' >/ Brl0'are 'e %ier 'e ti6 asi$etric 'e la $i7loc(l secol(l(i al Fl)8Iea5 'esco6erite k. ame0area (r3anl 'e la Or"ei(l )ec"i B'(6l P.P. Bjrnea5 kn Ar5#eologice&5ie i&&ledovani$ v"tarom Er5#ee. C"iminl(5 ?;?;5 %i#. /P5 6. ;9D. <i1' >9 O3iecte 'e 6o'oa3l mi accesorii vesti$entare 'in inventar(l $or$intelor 'in necro6ol 'in secoleleFIII8 FI) 'e la Tri%emti B'(6l ). S6inei5 kn Materiale mi cercetlri ar"eolo#ice ?;>K5 6. @9?5 %i#. @D. <i1' >. )jr%(ri 'e sl#eatl 'in ame0are B?8KD5 inele mi veri#i 'e tj$6ll 'in necro6ola B<8?? 'e Ia Cetlieni5 'in secolele FIII8FI) B'(6l L. Cliiiesc(5 kn Cercetlri ar"eolo#ice II ?;<K5 %i#. ?95 ?KG 6. ?<<5 ?<;D. <i1' >K Cera$icl 'in 6astl romieticl8#li3(ke 'in secol(l al FT)8Iea5 s6eci%icl centrelor Hoar'e 'e A(r5 'esco6eritl kn ame0area (r3anl 'e la Or"ei(l )ec"i B'(6l E.N. A3I0ova5 ki Ar5#eologice&5ie i&&ledovani$a &redneve5ovC5# pam$atni5ov v (ne&trov&5o!+nit&5ov mezdurec'e. C"iminj(5 ?;>.5 6. /;5 %i#. ?D. <i1' >< Cera$icl s$lli(itl 'e ti6 est8e(ro6ean 'ecoratl c( $otive #eo$etrice mi 0oo$or%e 'in secol(l al Fl)8 Iea5 'esco6eritl Ia Or"ei(l )ec"i Ba6(' E.N. A3I0ova5 P.P. Bjrnea A.A. N('el$an5 (revno&ti "tarogo Er5#e$a. 7olotoordCn&5i5#period. C"iminj(5 ?;>? %i#. @<5 @>5 /?5 /@G 6. K>5 <=5 <?D. <i1' >> AslnemtU. Ta3el #enealo#ic Balclt(it 'e nt. nte%lnesc(D. <i1' >; Ar$ata $on#oll kntr8o eA6e'iiie 'in an(l ?@9?5 re6re0entatl 6e Co'eA(l He'Zi#ei 'in ?/./ B'(6l ). Sc"$ileZs&i5 kn Da#l&tatt 1241. Be'ttrage zur 9ongolen&c#lac#t bei *iegnitz und zu i#ren 4ac#>uir5ungen. e'. U. Sc"$ileZslci5 Ytir03(r#5 ?;;?5 6. ?<>D. <i1' ;= Harta 6rinci6alelor trasee ale $arii inva0ii $on#ole 'in ?@9?8?@9@ kn re#i(nile ro$jnemti mi kn Re#at(l (n#ar B'(6l !oclcen7an mi -.R. SZeeneI Be'.D5 (er 9ongolen&tunn. Beric#te von Augenzeugen und 7eitgeno&&en. 1238!128Z. !ra08)iena8+oln5 ?;>.5 6. /?>D. <i1' ;? I$a#inea Mlrii Ne#re 'intr8o "artl kntoc$itl 'e Pietro )esconte kn an(l ?/?> H'(6l A.E. Nor'enslciol'5 +eriplu&. An E&&aC on t#e earlC #i&torC o c#art& and &ailing!direction&. NeZ ,or&5 ?>;<5 6i. )ID. <F1' ;@ Harta Mlrii Ne#re atamatl (nei l(crlri a l(i Marino San('o cel Bltrjn5 reali0atl 6rin ?/@= 'e acesta sa( 'e Pietro )esconte B'(6l A.E. Nor'enslciol'5 op.cit.. 6. //5 %i#. ?/D. <i1' ;/ Plan(l %orti%icaiiilor 'in 6iatrl 'in secolele FIII8FI) 'e la C("ea BBo#'an )o'lD B?D5 !jr3ova BUrZ#enD B@D5 )(r6lr BZe3ern&D B/D5 Coltemti8Trascl( B9D mi Petremti H.D H'(6l T. O. !"eor#"i(5 op. cit.. 6. .@5 <>5 <;5 >@5 >9D. K;@
LISTA ILUSTRAqIILOR <i1' ;9 Reconstit(ire a ansa$3l(l(i $onasic cistercian 'e la Cjria B'(6l M. T"al#ott5 (ie 7t'&terzie?er von Kerz. Miinc"cn5 ?;;=5 %i#. ??D. <i1' ;. Pers6ectivl mi secii(ni lon#it('inale mi transversale ale 3isericii 'in ca'r(l ame0l$jnt(l(i $onasic cistercian 'e la Cjria B'(6l M. T"al#ott5 op. cit.. %i#. ?/8?9D. <i1' ;K Plan(l cetliii 'e la Coli5 7('. H(ne'oara5 'in secol(l al Fl)8lea B'in 'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' ;< R(inele cetliii Severin(l(i 'in secolele FIII8FI) B'(6l ). )ltlmian(5 I&toria artei eudale. I5 B(c(remti5 ?;.;5 6. @=;D. <i1' ;> Plan(l cetliii $e'ievale 'e la Sjn#eor#k(8Trascl(5 secolele FIII8FI) B'irT'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. Fi#. ;; Plan(l 3isericii Sjn Nicoarl 'in secolele FIII8FI) 'e la C(rtea 'e Ar#em B'in 'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' 7DD Plan(l reme'iniei 'e la C(rtea 'e Ar#em a voievo'(l(i Basara3 I B'(6l N. Constantinesc(D. <F1' 7D7 Plan(l cetliii $e'ievale 'e la Enisala5 7('. T(lcea5 secolele FIII8FI) Breconstit(ireD. <i1' 7D/ 8Menii(ne 'es6re Litovoi kn act(l 'in > ian(arie ?@>.G $enii(ne 'es6re Basara3 kn act(l 'in @< $artie ?/@;G $enii(ne 'es6re Basara35 %i(l I(i Ti"o$ir5 kn act(l 'in @K noie$3rie ?//@. <i1' 7D8 Plan(l 3isericii )o'iia I 'in qara Ro$jneascl5 secol(l al Fl)8lea B'in 'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' 7D0 Plan(l roton'ei $lnlstirii 3ene'ictine 'e la Cl(78Mlnlmt(r 'in secolele FIII8FI) B'in 'esenoteca Inst. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' 7DK Plan(l cate'ralei ro$ano8catolice 'e la Al3a I(lia 'in secolele FIII8FI) B'in 'esenoteca Instit. 'e Ar"eolo#ie5 B(c(remtiD. <i1' 7DC Biserica 'e la Dens(m8Haie# 'in secolele FIII8FI). <F1' 7DE Strei. Ca6ela 'e c(rte2 s%jrmit(l secol(l(i FlII8knce6(t(l secol(l(i FI) B'(6l ). )ltlmian(5 I&toria artei eudale ^n c_rile /om]ne. I5 B(c(remti5 ?;.;5 %i#. K;5 6. <>D. <i1' 7DH Pisania 'in altar(l ca6elei 'e c(rte 'e la 3iserica Streksjn#eor#i(5 7('. H(ne'oara. ?/?/8?/?9 Brestit(ireD.
LISTA PLANnELOR
PI. ? )as 'kn a(r mi ar#int a(rit 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 sccolel IF8F B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu de art_ la (un_rea de Ro&. 4ZZ!14Z- B(c(remti5 ?;<K5 %i#. ;KG kn contin(are R. T"eo'oresc(5 ,n mileniuG B6iesele 'in te0a(r( $eniionat 6re0entate aici5 se a%ll kn M(0e(l 'e istoria artei 'in )kenaD. PI. @ )as 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 secolele IF8F B'(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?=<D. PI. / )as 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 secolele IF8F B'(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?=>D. PI. 9 )as 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 secolele IF8F B'(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?=KD. PI. . )as 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 secolele IF8F B'(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?=9D. PI. K )as 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('5 Ti$im5 secolele IF8F BD(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?=@D. PI. < Canl 'e a(r 'in te0a(r(l 'e la Sjnnicola( Mare5 7('. Ti$im5 secolele IF8F B'(6l R T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?==D. PI. > Canl 'in l(t s$lli(itl #al3en8$aroni(5 'in atelierele 3i0antine5 'esco6eritl ?G !arvln8Dino#etia5 secolele F8FI BD(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?9.D. PI. ; Brlilri mi inele 'e %act(rl 3i0antinl eAec(tate 6rin k$6letirea %irelor 'e ar#int5 'esco6eriii la !arvln8 Dino#etia5 secol(l al FMea B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?9= ?9@D. PI. 7D Cr(ce8encol6ion 'e a(r a6ariinjn' (n(i ierar" 3isericescG 'esco6eritl U !arvln8Dino#etia5 secol(l al Fl8 lea B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?9/D PI. 77 Inel 'e %act(rl 3i0antinl mi 'ia'e$l 'e ar#int a(rit 'e la !arvln8Dino#etia5 secol(. al Fl8lea mi 'e la Cotnari5 secolele FIII8FI) B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?9?5 ?<9D. LISTA PLANnELOR LISTA PLANnELOR
K;.
)as8cll'lr(ml 'in l(t c( 'ecoraii(nt la eAterior5 'e la Plc(i(l I(i Soare5 secolele FT8FII BD(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?.<D. A$(letl 'in 3ron0 c( re6re0entarea (n(i s%jnt $ilitar5 'e la Sjlacea5 7('. Bi"or5 secolele FI8FII B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ??KD.
Cercei 'e tj$6ll 'in secol(l al FlII8lea5 'e la )oinemti5 7('. Iami B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?<<5 ?<;D. Pan'antive #lo3(lare 'e ar#int mi 3rliarl 'in ar#int a(rit5 secol(l al FlII8lea5 'e la )oinemti5 7('. Iami BD(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. ?>=5 ?>/D. Cetatea $e'ievall 'e la Deva5 secol(l al FlII8lea Bve'ere #enerallD. Biserica evan#"elicl 'in Herina5 7('. Bistriia8Nlsj('5 secol(l al FlII8lea B%otoD. Cetatea ilrlneascl 'e Ia Rjmnov5 secolele FIII8FI) Bve'ere #enerallD. Biserica %orti%icatl 'in Pre7$er5 7('. Bramov5 'in secolele FIII8FT). Bltllia 'e la Posa'a B?//=D. Miniat(rl 'in -ronica pictat_ de la 'iena Bsecol(l al Fl)8leaD. Cetatea $e'ievall 'e la Cjlnlc5 7('. Al3a5 'in secolele FIII8FI) Bve'ere #enerallD. T(rn(l 'e acces kn incinta 6ri$ei %a0e 'e constr(ciie 'in secolele FIII8FI)5 'e la Cjlnic5 7('. Al3a. C(6l s$lli(itl5 circa ?/9=5 'e la C(rtea 'e Ar#em B'esen N. Constantinesc(D. Cetatea $e'ievall 'e Ia Pokenari5 7('. Ar#em5 'in secolele F-)8F) B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. @/KD. Nast(ri 'e t(nicl mi inel 'in $or$jnt(l atri3(it l(i )la'islav8)laic( 'in Biserica Do$neascl " . 4icolae 'e la C(rtea 'e Ar#em B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %k#. @<95 @<<D. A6licl 'in secol(l al Fl)8lea 'e la Biserica Do$neascl " . 4icolae din C(rtea 'e Ar#em B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. @<>D. Pa%ta(a (nei 6iese 'e cent(rl eAec(tatl kn a(r5 kn stil #o'c tjr0i(5 'in $or$jnt(l atri3(it l(i )la'islav8)laic( 'e la C(rtea 'e Ar#em5 secol(l al Fl)8lea BD(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. @>=D. )as s$lli(it 'e la Zi$nicea5 7('. Teleor$an5 'in secol(l al Fl)8lea B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %i#. @;9D. )as s$lli(it 'e la Zi$nicea5 7('. Teleor$an5 'in sec. FI) B'(6l R. T"eo'oresc(5 ,n mileniu. %k#. @;.D. Cetatea Al3l. )e'ere 'ins6re est BIDG Cita'ela vl0(tl 'ins6re s(' B@D BFoto Ionel Cjn'ea5 ?;;<D. P / I. ? P / I. @
P / I. / P / I. 9 P / I. . P I. P I.
/ K / <
P / I. > P / I. ; P 9 I. = P 59 I. ?
Cetatea Al3l. I$a#inea interioarl a coli(l(i 'e s('8est a cita'elei B?DG )e'ere #enerall as(6ra %orti%icaiiilor 'ins6re li$an(l Nistr(l(i B@D BFoto Ionel Cjn'ea5 ?;;<D. Cetatea Al3l. )e'ere 'ins6re s('8est B?DG )e'ere 'in incinta a /8a s6re 6oarta 'e acces kn incinta a @8a B@D BFoto Ionel Cjn'ea5 ?;;<D. Cetatea Al3l. Cita'ela vl0(tl 'ins6re s(' B?DG nani(l cetliii vl0(t 'e 6e 6o'(l 'e acces kn t(rn(l l(i nte%an cel Mare B@D BFoto Ionel Cjn'ea5 ?;;<D. Cetatea Al3l. I$a#inea interioarl a coli(l(i mi t(rn(l(i 'e nor'8est a cita'elei B?DG Coli(l 'e nor'8est al cita'elei5 la care s8a a'l(#at o 6(l3erlrie kn ti$6(l stl6jnirii t(rcemti B@D BFoto Ionel Cjn'ea5 ?;;<D. Or"ei(l )ec"i. )e'ere #enerall as(6ra ame0lrii cita'ine 'in secol(l al Fl)8lea 'e 6e c(rs(l Rl(t(l(i BFoto Mtc"ael Yiersin# Q L('$ila Bac($enco5 @==?D.
Or"ei(l )ec"i. Ame0area $e'ievall %lancatl 'e c(rs(l $ean'rat al rj(l(i Rl(t BFoto Ser#i( M(steaii @===D. Or"ei(l )ec"i. R(inele cetliii $e'ievale constr(itl kn secol(l al Fl)8lea5 kn 6erioa'a 'o$inaiiei Hoar'ei 'e A(r BFoto Ser#i( M(steail5 @===D. Or"ei(l )ec"i. C(6tor 'in clrl$i'l 'in secol(l al Fl)8lea5 'esco6erit kn incinta cetliii ri'icatl kn 6erioa'a 'o$inaiiei Hoar'ei 'e A(r BFoto !"eor#"e Posticl5 @===D. Or"ei(l )ec"i. R(inele (nei 3li 'e %act(rl orientall 'in secol(l al Fl)8lea BFoto Ser#i( M(steail5 @===D. Or"ei(l )ec"i. Les6e'e 'e 6iatrl c( $otive orna$entale sc(l6tate 'in secol(l al Fl)8lea BFoto !"eor#"e Posticl5 @===D. Or"ei(l )ec"i. Ti6ar 'in 6iatrl 'in secol(l al Fl)8lea BFoto !"eor#"e Posacl5 @===D.

Istoria Romanilor Stefan Pascu

Încărcat de

Informații document

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Istoria Romanilor Stefan Pascu

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Ion BARNEA Nicolae CONSTANTINESCU t Consrantin CIHODARU Petre DIACONU Istvan FERENCZI Octavian ILIESCU Mircea D. MAT L !

ACADEMIA ROMANA SECTIA DE STIINTE ISTORICE SI ARHEOLO!IE

Aceasta carte a aparut cu sprijinul Ministerului Educatiei si Cercetarii

SBN ;</9.8=/>?8@ ;</89.8=/;=8?5 vol. Ill

%i6ar(l eAec(tat la Re#ia A(tono$a 55MoniBor(l O%icialC

Aca'. STEFAN PASCU

IZ)OARELE ISTORIEI ROMANILOR IN SECOLELE )II8FI)

/' Izv arele narative

0' Alte cate1 rii de izv are

Partea I INCEPUTURI MEDIE)ALE

Ca6itol(l I ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID

ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLEI.E )li8)HID

ZORII UNEI NO? EPOC? BSECOLELE )II8)IIID

Por6"Iro#enit(s5 op.cit.. ca6. ;5 6. K=5 K@. :Ce'ren(s8SlcIlit0es5 6. /<@.

Ma(rici(s5 6. @>.. Ibidem. 6. @9<.

sa( c"iar coti'iana. La

ZORII UNEI NOI EPOCI BSECOLELE )H8)IIID

Floreni =AG. Do'esti B.D si Averesci BKD5 7('. )asl(i.

ZORII UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )IU)TIID .;

Fi#. ?? Ti6are Ji stance 'in os 'e la Costesti8IaPi5 'in secolele )II8)III.

K<. 2 @ame&. II5 6. .?<5 .?;5 .9/5 K=.5 K=<.

Ma(rici(s5 FI5 @5 ?=5 ISG )II5 ?5 ?@.

@onte&. II5 6. 443!444.

Fi#. @/ Cetarea $e'ieva-a 'in secolele )III8F 'e la Cl(78Manasr(r.

Z=R?I UNEI NOT EPOCI BSECOLELE )II8)I?ID

Val de a!a"t alisada Va# de a!a"t ca tusit cu $ar"e %id de iatra

@ame&. II5 6. K=<. Ibidem.

@eme&. II5 6. @@<. Ibidem. 6. @=/. / Ibidem. 6. @@;. 9 Ibidem. 6. ?<?.

Ca6itol(l II EUROPA 55ANULUI O MIE:. E)OLUTIA SOCIETATII ROMANESTI IN SECOLELE IF8FI

?/@ INCEPUTURI MEDIE)ALE EUROPA nANULUl O MIE:

@. SOCIETATEA ROMANEASCA IN CONDITIBLE PROCESULUI DE FEUDALIZARE. MI!RATORI LA CUMPANA DE MH-ENII

activitate econo$ica 'in 0ona si se 'e%inea(

@ame&. II5 6. @;;. Ibidem. 6. ?@;. / Ibidem. 6. ./?8K;<.

EUROPA nANULUI O MIE:

EUROPA 55ANULUI O MIE:

"'II, Cu c.ir ic l-/aaearse

Fi#. .= Plan(l #eneral al ase0arii 'e la Dri'( 'in secolele DC8FI.

Fi#. .? Plan(l 'in secolele )II?8IF 'e la B(cov8Tioca5 7('. Pra"ova.

Fi#. .9 Urcior 'e a(r c( re6rc0entan

c. Ince6(t(rile vie%ii (r3ane $e'ievale

@ame&. II5 6. @9K8@9;. 8 Ibidem.

@@K INCEPUTURI MEDIE)ALE

d' < r!atiuni p litice r !anesti si lupta l r pentru neatarnare

EUROPA nANULUI O M?E:

Ibidem. 6. K< Ji (r$.

INCEPUTURI MEDIE)ALE EUROPA ..ANULUI O MIE:

-#romci 0imgnrici compo&itio &aeculi<I'. in "cript. rer. 0ung.. I5 ca6. L).

@ortie&. III5 6. ?9?.

AnonI$(s5 op. cit. Ibidem. 6. K=8K?5 / Ibidem. ca6. FF)III

EUROPA 55ANULUI O MIE:

e' Mi1rat ri la cu!pana de !ilenii2 un1urii* pecene1ii* uzii si cu!anii

!eor#i(sMonac"(s5 6. >./8>..G Por6"Iro#en&(s5 (eaelm.. 6. ?<K8?<<5 @.=8@.?G Ammle&@u9eme&. 6. 9??89?/.

EUROPA 55ANULUI O MTE:

%. Mo'(l 'e trai al t(ranicilor si ra6ort(rile lor c( 6o6(latia I oca la

/. RE)ENIREAIMPERIULUI BIZANTIN IA DUNAREA DE -OS

Fi#. KK D(3ro#ca in secal(l al Fil8lea B'(6a "arta #eo#ra%(l(i ara3 I'risiD.

)asile al II8lea si Constanrin al )lll8lea.

Ce'ren(s8S&Ilit0cs5 II5 6. 9/. =@anta. III5 6. H.D.

9. CMLIZATIA ROMANEASCA INFLUENTELE CULTURALE BIZANTINE SI APUSENE

@oute&. III5 6. ?./G c%. Cc'ren(s8S&Ilit<.es5 p. >>9. Ce'renLi.8S&Ilic0es5 6. K/K.

EUROPA nANULUI O MIE: @;<

402 INCEPUTURI MEDIE)ALE N EUROPA 5GANULUI O MIE: /=.

Ca6itol(l III EUROPA E)ULUI MEDIU 55CLASIC: BSECOLELE FII8FIIID

EUROPA E)ULUI MEDIU nCLASIC: BSECOLEtE FII8FIIID