Sunteți pe pagina 1din 71

Autorul

Gustave le Bon s-a nscut n 1841 pe valea Loirei i a murit n 1931 la Paris. S-a ocupat e etice! sociolo"ie i - am putea spune# avant la lettre - e psi$olo"ie social. Principalele sale cr%i snt# ies lois
psychologiques de l'volution des peuples &1894'! Psychologie des foules &189('! Psychologie du socialisme &1898'! Psychologie de l'ducation )19*+' - traus par%ial n lim,a rom-n n 191+# Pagini alese din psihologia
educaiunii, .lenii e /unte! 0ipo"ra1ia Societ%ii 23eamul 4om-nesc5 - i La Rvolution Franaise et la psychologie des rvolutions &19++'. 6a cercettor privat! a ntreprins cltorii e stuii! n urma crora a pu,licat
cr%i ca# Les civilisations de l'Inde &1887'! La civilisation des ra!es &1884'. A 1ost eitorul colec%iei "i!lioth#que de philosophie scientifique, n care a pu,licat i pre1a%at lucrri ale savan%ilor epocii! precum matematicianul
8enri Poincar9 i neurolo"ul Pierre :anet. ; interesant e remarcat c prima sa carte a 1ost una e 21ilo<o1ia naturii5# L'volution de la mati#re,traus n lim,a rom-n n ou rnuri! n perioa inter,elic.
6artea
Psihologia mulimilor rmne cea mai cele,r carte a lui Gustave Le Bon! marele precursor al psi$olo"iei sociale e ast<i. Scris acum aproape o sut e ani! cartea aceasta pare s nu-i 1i pierut eloc
actualitatea# ori"inal! nr<nea%! caustic i n%eleapt totoat! ea se aresea<! "ra%ie stilului su accesi,il! tuturor celor care vor s a=un" la esen%a marilor 1rmntri sociale in orice loc i epoc. A 1ost
traus n nenumrate lim,i! pu,licat n <eci e ei%ii! inclusiv n ultimul eceniu! i s-a ,ucurat! mereu! e un imens succes e pu,lic. Prima traucere rom-neasc a acestei cr%i apare a,ia acum.
0raucere in lim,a 1rance< e >ana .la i /arina G$i%oc
up
Psychologie des foules par Gustave Le Bon ?uaranti@me 9ition Li,rairie A9liB Alean 1937
PSIHOLOGIA MULIMILOR
de
Gustave Le Bon
editura anima
PREFA*
}
Ansamblul caracteristicilor comune, impuse de ctre mediu i ereditate tuturor indivizilor unui popor, constituie sufleyjMcelui popor.
Originea lor fiind ancestral, aceste caracteristici snt foarte stabile. Cnd ns, datorit diverselor influene, mai muli oameni se adun temporar laolalt, observaia
demonstreaz c ansamblului lor de caracteristici ancestrale i se adaug o serie de caracteristici noi, extrem de diferite cteodat de cele ale neamului.
!oul lor ansamblu constituie un suflet colectiv puternic, dar temporar. "ei mulimile au #ucat ntotdeauna un rol important n istorie, niciodat rolul lor nu a fost att de
remarcabil ca astzi. Actele incontiente ale mulimilor, care se substituie activitii contiente a indivizilor, reprezint una din caracteristicile epocii actuale. C' 3u s-a moi1icat cu
nimic aceast lucrare! a crei prim ei%ie a 1ost pu,licat n 189(. Deile eBpuse! care preau atunci eBtrem e paraoBale! au evenit clasice ast<i . Psihologia mulimilor a 1ost traus n numeroase lim,i #en"le<!
"erman! spaniol! rus! suee<! ce$.polone<.turc! ara,! =apone< etc. 0raucerea ara, se atorea< lui Aat$E-paa! ministru al =usti%iei la 6airo. 0raucerea =apone< a 1ost preceat e un stuiu cuprin<tor
asupra activit%ii autorului! 1cut e ctre ,aronul /otono! pe atunci am,asaor la Peters,ur"! care a evenit ntre timp ministru al a1acerilor eBterne n :aponia.
C C' Fe la scrierea cr%ii ncoace! termenul la race, 1oarte 1recvent 1olosit e autor! i-a sc$im,at! n parte! sensul i a 1ost! n parte! compromis. ; traus! e aceea! 1ie prin 2neam5 ! 1ie! mai rar! prin 2semin%ie5 sau
2o,rie5! n 1unc%ie e conteBt.&n.e.'
INTRODUCERE ERA MULIMILOR
;volu%ia epocii actuale G /arile sc$im,ri e civili<a%ii snt consecin%a sc$im,rilor care survin n cu"etul popoarelor G ncreerea actual n Hor%a mul%imilor G ;a trans1orm politica trai%ional a statelor
G 6um se orouce venirea la putere a maselor populare i cum se eBercit aceast putere G 6onsecin%e necesare ale 1or%ei mul%imilor G 4olul pe care ele l eBer cit nu poate 1i ect istructiv G Prin ele
se esvrete istru"erea civili<a%iilor m,trnite G 3ecunoaterea "eneral a psi$olo"iei mul%imilor G Dmportan%a pe care o are stuiul mul%imilor pentru le"iuitori i oameni e stat.
Mar!e r"sturn"r #are $re#ed s#%&'"r!e de #v!(a) $ar deter&nate* !a $r+~i vedere* de re&ar#a'!e trans,or&"r $o!t#e- nva( de $o$oare sau $r"'u.r de dnast/ Dar
studu! atent a! a#estor even&ente des#o$er"* #e! &a adesea*
I adev"rata #au("* a,!at" 0nd"r"tu! #au(e!or a$arente* este &od,#area $ro,und" a deUo111o$12e!or/ R"sturn"r!e $o!t#e autent#e nu s0nt #e!e a #"ror &"re)e . vo!en)" ne
u&es#/ 3n4ure!e s#%&'"r &$ortante* #e!e #are deter&n" re0nnorea #v!(a)!or* s0nt s#%&'"r!e survente 0n o1$1&* #on#e$)* #redn)e/ Even&ente!e &e&ora'!e s0nt
e,e#te!e v('!e a!e s#%&'"r!or nv('!e su,erte de sent&ente!e oa&en!or/ Da#" se &an,est" arareor* e $entru #" ,ondu! eredtar a! sent&ente!or unu nea& este #e! &a
sta'! e!e&ent a! a#estua/
E$o#a a#tua!" re$re(nt" unu! dn a#e!e &o&ente #rt#e 0n #are 40ndrea u&an" e $e #a!e s" se trans,or&e/
La 'a(a a#este trans,or&"r se a,!" do ,a#tor ,unda&enta!/ Pr&u! #onst" n dstru4erea #redn)e!or re!4oase* $o!t#e . so#a!e dn #are au $rovent toate e!e&ente!e
#v!(a)e noastre/ A! do!ea #onst" 0n a$ar)a unor #ond) de e5sten)" . 40ndre #u totu! no* 4enerate de des#o$err!e &oderne dn .tn)" . ndustre/
Cu& de!e tre#utu!u* de. (drun#nate* s0nt 0n#" ,oarte $utern#e* ar #e!e #are tre'ue s" !e 0n!o#uas#" s0nt a'a 0n #urs de ,or&are* e$o#a &odern" re$re(nt" o $eroad" de
tran()e . anar%e/
Nu e u.or s" s$u de $e a#u& #e va e. 0ntr+o 'un" ( dntr+o ase&enea $er oad"* 0n &od o'!4atoru 0ntru #0tva %aot#"/ Pe 'a6a #"ror de ,unda&enta!e vor , ed,#ate
so#et")!e #are vor ur&a so#et") noastre7 Nu .t&* deo#a&dat"/ Pute& $revedea 0ns"* #%ar . de $e a#u&* #" vor tre'u s" )n" sea&a de o ,or)" nou" + u!t&" re4n" a e$o#
&oderne- ,or)a &u!)&!or/ Pe rune!e at0tor de* #onsderate adev"rate odnoar" . ne0nsu,!e)te ast"(* $e rune!e at0tor st"+$0nr dstruse* una du$" a!ta* de revo!u)* s+a 0n"!)at
a#east" un#" ,or)"* #e $are #" tre'ue s" !e a'soar'" #ur0nd $e toate #e!e!a!te/ C0nd str"'une!e noastre #redn)e se #!atn" . $er tre$tat* #0nd str"ve#% st0!$ a so#et") se
$r"'u.es# r0nd $e r0nd* a#te!e &u!)&!or #onsttue un#a ,or)" de n&# a&enn)at"* a! #"re $rest4u s$ore.te ne#ontent/ Intr"& 0ntr+o verta'!" ER8 A MULIMILOR/
A$roa$e #u un se#o! 0n ur&"* $rn#$a!e!e #au(e a!e even&ente!or erau $o!t#a trad)ona!" a state!or . rva!t")!e dntre $rn#$/ Ce! &a adesea* o$na &u!)&!or nu era !uat"
0n #onsderare/ Ast"(* trad)!e $o!t#e* tendn)e!e ndvdua!e a!e suveran!or* rva!t")!e !or #ontea(" $rea $u)n/ G!asu! &u!)&!or a devent $redo&nant/ E! !e d#tea(" re4!or
#o&$orta&entu! 3oarta na)un!or nu se &a %ot"r".te 0n #ons!!e $rn#$!or* # 0n su,!etu! &u!)&!or/
9enrea !a $utere* 0n va)a $o!t#"* a &ase!or $o$u!are* trans,or&area !or tre$tat" 0n #!as" #ondu#"toare re$re(nt" una dn #e!e &a $re4nante #ara#terst# a!e e$o# noastre de
tran()e/ A#east" venre !a $utere nu a ,ost #ons,n)t"* de ,a$t* $rn votu! unversa!* #are a avut* vre&e 0nde!un4at"* $rea $u)n" n,!uen)" . #are $utea , u.or orentat !a 0n#e$ut/
For)a &u!)&!or a !uat na.tere* &a 0nt0* $rn $ro$a4area anu&tor de* !ent &$!antate 0n &ntea oa&en!or* a$o $rn aso#erea tre$tat" a unor ndv( 4ata s" $un" 0n a$!#are
#on#e$) $0n" atun# teoret#e/ A#east" aso#ere a $er&s &u!)&!or s"+. ,or&e(e de + da#" nu ,oarte 1uste* #e! $u)n ,oarte %ot"r0te + #u $rvre !a nterese!e !or . s" devn"
#on.tente de ,or)a !or/ E!e 0n,n)ea(" snd#ate 0n ,a)a #"rora toate autort")!e #a$tu!ea("* 'urse a!e &un# #are* 0n #uda !e4!or e#ono&#e* au tendn)a s" re 4!e&ente(e
#ond)!e de &un#" . sa!ar(are/ Tr&t 0n adun"r!e 4uverna&enta!e re$re(entan) !$s) de or#e n)atv"* de or#e nde$enden)"* #are* #e! &a adesea* se !&tea(" s" ,e doar
$urt"tor de #uv0nt a #o&tete!or #are +au a!es/
Ast"(* revend#"r!e &u!)&!or devn dn #e 0n #e &a #!are . tnd s" dstru4" de sus . $0n" 1os so#etatea a#tua!"* s$re a o readu#e !a a#e! #o&uns& $r&tv #are era starea
,reas#" a tuturor 4ru$"r!or u&ane* 0nante #a (or #v!(a)e s" se veas#"/ L&tare a ore!or de &un#"* e5$ro$rere a &ne!or* a #"!or ,erate* a u(ne!or . $"&0ntur!or: 0&$"r)re
e4a!" a $roduse!or* e!&narea #!ase!or de sus 0n ,avoarea &ase!or $o$u!are et#/ Iat" #are s0nt revend#"r!e/
Pu)n #a$a'!e s" 1ude#e* &u!)&!e se arat"* d&$otrv"* e5tre& de #a$a'!e s" a#)one(e/ Or4an(area a#tua!" ,a#e #a ,or)a !or s" ,e &ens"/ Do4&e!e $e
+ / ede& ("&s!ndu+se vor #"$"ta #ur0nd $uterea ve#%!or do4&e* ad#" o -/ r/0 uran#" . suveran" #are !e $une 0n a,ara or#"ror ds#u)/ Dre$tu! dvn a! &!or se su'sttue
dre$tu!u dvn a! re4!or* r a$re#a) de 'ur4%e(a noastr" + #are 0 !ustrea(" #e! &a 'ne de!e astru #0tva 0n4uste* veder!e 0ntru #0tva &oa$e* s#e$t#s&u! 0ntru #0tva su&ar*
eros&u! adesea e5#esv + ntr" 0n $an#" 0n ,a)a no $uter* $e #are+o v"d s$ornd* . $entru a #o&'ate %aosu! dn &n) adresea(" a$e!ur ds$erate ,or)e!or ;ora!e a!e Bser#*
$e #are !e ds$re)uau at0t odnoar"/ 9or'es# des$re ,a!&entu! .tn)e . ne rea&ntes# de 0nv")"tura $rvnd adev"rur!e reve!ate/ Dar $roas$"t #onvert) ut" #"* da#" 4ra)a
dvn" s+a $o4ort #u adev"rat - +$r<+!e* ea nu $oate totu. avea a#eea. $utere asu$ra su,!ete!or #"rora $u)n = $as" de $ro'!e&e!e trans#endente/ Mu!)&!e res$n4 ast"( (e $e
#are ,o.t /- + st"$0n +au rene4at . dstrus er/ R0ur!e nu #ur4 n#odat" 0ns$re (voare/
> t -n)a nu a dat de,e! ,a!&ent . nu are n&# de+a ,a#e #u anar%a #e do&ne.te #?r 0n &n)!e oa&en!or . n# #u noua $utere #are #re.te dn s0nu! a#este @ / A
-
/a ne+a $ro&s
adev"ru! sau* #e! $u)n* #unoa.terea unor re!a) a##es+" - - ' . i noastre: nu ne+a $ro&s n#odat" n# $a#ea* n# ,er#rea/ A'so!ut + ,erent" !a sent&ente!e noastre* ea nu ne
aude t0n4ur!e . n&# nu ne &a $oate reda !u(!e $e #are !e+a rs$t/
B/ ;$to&e 4enera!(ate nd#"* !a toate na)un!e* #re.terea ra$d" a ,or)e &u!)&!or/ C va tre'u s" 0ndur"& tot #eea #e de#ur4e de a#/ A#u(a)!e nu s0nt i -#t vor'e 4oa!e/ Poate
#" venrea !a $utere a &u!)&!or va dese&na o u!t&" t+-a$< a #v!(a)!or o##denta!e* o 0ntoar#ere !a a#e!e $eroade #on,u(e de anar+e #are $re#ed vrea unor no so#et")/ Dar
#u& ne+a& $utea o$une7 P0n" a#u&* ro!u! #e! &a evdent a! &u!)&!or a ,ost a#e!a de a dstru4e dn rae! ve#%!e #v!(a)/ Istora ne 0nva)" #" 0n #!$a 0n #are ,or)e!e &ora!e* ?+
natur" a or#"re so#et")* 0. $erd or#e t"re* dstru4erea ,na!" este s"v0r.t" de a#este &ase n#on.tente . 'ruta!e* #onsderate* $e dre$t #uv0nt* 'ar'are/ Cv!(a)!e au ,ost
#reate . #onduse $0n" a#u& de o &#" e!t" nte!e#tua!" . n#odat" de &u!)&/ For)a a#estora nu se &an,est" de#0t 0n dstru4er/ Do&na)a !or re$re(nt" 0ntotdeauna o ,a(" de
%aos/ O #v!(a)e $resu$une re4u! ,5e* o anu&t" ds#$!n"* tre#erea de !a nstn#te !a ra)une* $rev(unea vtoru!u* un 4rad 0na!t de #u!tur" + #ond) #o&$!et na##es'!e
&u!)&!or !"sate 0n voa !or/ Prn ,or)a !or* e5#!usv dstru#tv"* e!e a#)onea(" $re#u& a#e &#ro' #areDD 4r"'es# des#o&$unerea tru$ur!or s!"'te sau a #adavre!or/ C0nd ed,#u!
une #v!(a) este &0n#at de ver&* &u!)&!e 0 adu# $r"'u.rea/ Atun# s# &an,est" ro!u! !or/ Pentru o #!$"* ,or)a oar'" a nu&"ru!u devne sn4ura !o4#" a store/
Oare !a ,e! se va 0nt0&$!a . #u #v!(a)a noastr"7 Te&er e5st"* dar nu .!&
n&# #ert/
3" 0ndur"& &a 'ne rese&na) do&na &u!)&!or* da#" &0n ne$r#e$ute au r"sturnat* una du$" a!ta* toate 'arere!e #e !e $uteau o$r///
A#este &u!)&* des$re #are se vor'e.te ast"( at0ta* ne s0nt e5tre& de $u)n #unos#ute/ Tr"nd de$arte de e!e* $s%o!o4 $ro,eson.t nu !e+au #unos#ut n #odat"* neo#u$0ndu+se
de e!e de#0t su' as$e#tu! ,"r"de!e4!or $e #are s0nt #a$a'!e s" !e #o&t"/ E5st"* ,"r" 0ndoa!"* &u!)& #r&na!e* dar e5st" totodat" . &u!)& vrtuoase* . &u!)& ero#e . 0n#"
&u!te a!te!e/ F"r"de!e4!e &u!)&!or nu #onsttue de#0t o &an,estare $art#u!ar" a $s%o!o4e !or . nu+) $er&t s" !e #uno.t #onsttu)a &enta!" &a &u!t de#0t $e #ea a unu
ndvd #"rua +a des#re doar v#!e/
La dre$t vor'nd 0ns"* st"$0ntor !u&* 0nte&eetor de re!4 sau &$er* a$osto! tuturor #redn)e!or* !u.tr oa&en de stat .* 0ntr+o s,er" &a &odest"* s&$! #ondu#"tor
de &# #o!e#tvt") u&ane au ,ost 0ntotdeauna* 0n #%$ n#on.tent* 'un $s%o!o4* av0nd o #unoa.tere nstn#tv"* adesea ,oarte s4ur"* a su,!etu!u &u!)&!or/ Cunos#0ndu+!'ne*
+au devent u.or st"$0n/ Na$o!eon $r#e$ea de &nune $s%o!o4a &u!)&!or ,ran#e(e* dar s+a 0n.e!at uneor #o&$!et 0n #e $rve.te $s%o!o4a a!tor nea&ur/*E
In #unoa.terea $s%o!o4e &u!)&!or re(d" sn4ura resurs" a o&u!u de stat #are vrea + nu s" !e #0r&uas#"* $entru #" !u#ru! a#esta a devent e5tre& de d ,#! 0n (ua de a(* #*
&"#ar* s" nu ,e $e de+a+ntre4u! #0r&ut de e!e/
Ps%o!o4a &u!)&!or arat" #0t de &#" este n,!uen)a $e #are !e4!e . nst tu)!e o e5er#t" asu$ra ,r !or &$u!sve . #0t de n#a$a'!e s0nt e!e de a avea vreun ,e! de o$n* 0n
a,ara #e!or #e !e+au ,ost su4erate/ Nu $ot , n#de#u& #onduse du$" nor&e re(u!tate dn #on#e$tu! teoret# de e#%tate $ur"/ Nu&a &$res!e $e #are !e+a s"dt 0n su,!etu! !or
('utes# s" !e #u#ereas#"/ Da#" un !e4utor ar vrea* de e5e&$!u* s" sta'!eas#" un nou &$o(t* ar tre'u oare s"+F a!ea4" $e #e! &a 0ndre$t")t* su' as$e#t teoret#7 In n# un #a(/
Pentru &u!)&* #e! &a $u)n 0ndre$t")t* va , de ,a$t #e! &a 'un* #u #ond)a s" ,e #e! &a $u)n evdent .* 0n a$aren)"* #e! &a $u)n a$"s"tor/ Iat" de #e un &$o(t ndre#t*
#%ar e5or'tant* va , 0ntotdeauna a##e$tat de &u!)&e/ Fnd $er#e$ut (!n#* dn o'e#te de !ar4 #onsu&* 0n ,ra#)un de #ent&"* nu+ st0n1ene.te o'#eur!e . n+o &$resonea("
$este &"sur"/ In!o#u)+F #u un &$o(t $ro$or)ona! asu$ra sa!ar!or sau a!tor ventur* $!"t'! dntr+o dat" .* #%ar da#" e de (e#e or
C' Fe alt1el! nici consilierii si cei mai su,tili nu au n%eles-o mai ,ine. 0alleEran i scria c 2Spania va primi pe sola%ii si ca pe nite eli,eratori5! l-a primit e 1apt ca pe nite 1iare sl,atice. In psi$olo" care ar 1i
cunoscut instinctele ereitare ale acestui neam ar 1i putut uor preveea acest lucru. Aceast necunoatere l-a 1cut s porneasc! mai ales n Spania i 4usia! r<,oaiele care i-au pre"tit cerea.
ERA MULIMILOR G
+ + H I de#0t #e!"!a!t* va st0rn $roteste unan&e/ Cent&e!or nv('!e dn ,e#are ( ! se su'sttue* 0ntr+adev"r* o su&" 4!o'a!" re!atv rd#at" .* #a atare* e5+z iz &$resonant"/
Ar , tre#ut neo'servat" doar da#" ar , ,ost $us" de+o ++rte/ 'an #u 'an: dar a#est $ro#edeu de e#ono&sre $resu$une o anu&t" do(" I/ -(une* de #are &u!)&!e s0nt n#a$a'!e/
E # &$!u! $re#edent !e $une 0ntr+o !u&n" e5tre& de !&$ede &enta!tatea/ E ++- s#"$a unu $s%o!o4 $re#u& Na$o!eon: $e #0nd !e4utor* ne#unos#0nd sr,etu! &u!)&!or* nu $ot
n#de#u& s" o 0n)e!ea4"/ E5$eren)a nu +a 0nv")at a1uns #" oa&en nu se #ondu# n#odat" du$" $re#e$te!e $ure ra)un/ Ps%o!o4a &u!)&!or ar $utea , !ustrat" $rn &u!te a!te
,a$te/ Cunoa.terea J/ #!ar,#" $er,e#t anu&te ,eno&ene stor#e . e#ono&#e* #are a!t,e! s0nt a'+<oeot de ne0n)e!es/
FK . nu&a dn $ur" #uro(tate* studu! $s%o!o4e &u!)&!or ar &erta a.adar s" ,e 0 n#er#at/ Este !a ,e! de nteresant s" #uno.t &o'!ur!e a#te!or -+&ene.t $e #0t e de
nteresant s" #uno.t un &nera! sau o $!ant"/
3tudu! nostru $rvnd su,!etu! &u!)&!or nu $oate , de#0t o s#urt" snte("* un ?r$!u re(u&at a! #er#et"r!or noastre/ Nu tre'ue s"+ #ere) &a &u!t de#0t n.te HK a 4n su4estve/
A!te stud vor ,a#e s" rodeas#" o4oru!/ No a& arun#at doar tn)a* 0ntr+un so! #o&$!et nee5$!orat 0n#"*D/
rai autori care s-au ocupat e stuiul psi$olo"ic al mul%imilor le-au eBaminat! cum J # .-eam mai sus! numai su, aspectul 1rele"ilor lor. 6um nu am consacrat acestui su$ u% ect un capitol scurt! trimit cititorul la
stuiile omnului 0are i la volumaul -lui #-eie! &ulimile criminale' Acesta ultim lucrare nu con%ine nici o iee personal a auto. ar e o compila%ie e 1apte valoroase pentru psi$olo"i. 6onclu<iile mele asupra
cri-
;
rea! t") i moralit%ii mul%imilor snt! e alt1el! a,solut contrare celor ale autorilor cita%i. : #ot "si n iverse lucrri e-ale mele! i mai ales n Psihologia socialismului, cteva # #-secin%e ale le"ilor ue "uvernea<
psi$olo"ia mul%imilor. ;le pot 1i e alt1el 1olosite n r#Geniile cele mai iverse. FD.A.Gevaert! irector al 6onservatorului re"al in BruBelles! l # es #operit recent o aplica%ie remarca,il a le"ilor eBpuse e noi! n
omeniul mu<icii! pe -a-e o consier! pe ,un reptate! 2o art a mul%imilor5. 2Fatorit celor ou lucrri ale ei voastre! mi scrie ilustrul pro1esor! trimi%nu-mi memoriul su! am "sit solu%ia --e pro,leme pe care o
consieram insolu,il mai nainte# uimitoarea aptituine a oricrei - - # mi e a pricepe o oper mu<ical recent sau vec$e! ini"en sau strin! simpl sau #-npleB - cu coni%ia e a 1i eBecutat cu miestrie e o
orc$estr conus e un iri=or -ru<iast5. FD.Gevaert arat amira,il e ce 2o oper! rmas e nen%eles pentru acei mu# em merituoi care i citesc partitura n sin"urtatea ,iroului lor! va 1i uneori priceput Btr-o
at e un auitoriu lipsit e orice cultur te$nic n omeniu5. Ki eBplic la 1el e M e ce aceste impresii estetice nu laL nici o urm.
CARTEA LNTLI SUFLETUL MULIMILOR
CAPITOLUL I
CARACTERI3TICI GENERALE ALE MULIMILOR/ LEGEA P3IMOLOGICA A UNITII LOR MENTALE
6e este o mul%ime in punct e veere psi$olo"ic - > mare a"lomerare e inivi<i nu este su1icient pentru a alctui o mul%ime - 6aracteristici speciale ale mul%imilor psi$olo"ice - Firec%ionarea strict a
ieilor i sentimentelor ia inivi<ii in care snt compuse i ispari%ia personalit%ii acestora -/ul%imea e ntoteauna ominat e incontient - Fispari%ia vie%ii cere,rnle i preponeren%a celei meulare -
Fiminuarea inteli"en%ei i trans1ormarea complet a sentimentelor - Sentimentele trans1ormate pot 1i mai ,une sau mai rele ect ale inivi<ilor in care e alctuit mul%imea - /ul%imea e la 1el e lesne eroic
sau criminal.
0n sensu! s"u o'.nut* #uv<ntu! &u!)&e dese&nea(" o adunare de ndv( oare#are* nd,erent #e na)ona!tate* $ro,esune sau se5 au* nd,erent* de ase&enea* de 0&$re1ur"r!e
#e+ reunes# 0nt0&$!"tor/
Dn $un#t de vedere $s%o!o4#* 0ns"* e5$resa de &u!)&e are #u totu! a!t" se&n,#a)e/ 0n anu&te 0&$re1ur"r* . nu&a 0n a#estea* o a4!o&erare de oa&en #a$"t" #ara#terst#
no* e5tre& de d,erte de a!e ,e#"rua dn ndv( #e o #o&$un/ Persona!tatea #on.tent" ds$are* sent&ente!e . de!e tuturor e!e&ente!or #o&$onente ,nd orentate 0ntr+o
a#eea. dre#)e/ 3e ,or&ea(" un su
CARACTERI3TICI GENERALE ALE MULIMILOR N
#o!e#tv* des4ur te&$orar* dar $re(ent0nd #ara#terst# ,oarte #!are/ Co!e#++ tea devne atun# #eea #e vo nu&* 0n !$sa une e5$res &a $otrvte* o n+)&e stru#turat" sau* da#"
$re,era)* o &u!)&e $s%o!o4#"/ Ea #onsttue o Iru#< ,n)" . se su$une legii unitii mentale a mulimilor.
Fa$tu! #" &a &u!) ndv( se a,!" 0nt0&$!"tor !ao!a!t" nu !e #on,er" #ara#te+ns#!e une &u!)& stru#turate/ O &e de ndv( reun) dn 0nt0&$!are 0ntr+o $a)" $u'!#"* ,"r"
vreun s#o$ $re#s* nu #onsttue n#de#u& o &u!)&e $s%o+I- /F/ Pentru a #"$"ta #ara#terst# s$e#a!e* este nevoe de n,!uen)a anu&++ s &u!* a #"ror natur" va tre'u s+o
deter&n"&/
Ds$ar)a $ersona!t") #on.tente . orentarea sent&ente!or . 40ndur!or Lnt+o a#eea. dre#)e* $r&e!e tr"s"tur a!e &u!)& $e #a!e de stru#turare* nu $resu$un 0ntotdeauna
$re(en)a s&u!tan" a &a &u!tor ndv( 0n a#e!a. !o#/
O,a n,!uen)a anu&tor e&o) vo!ente* #u o#a(a unu &are even&ent na)ona!* % % $!d"* & de ndv( (o!a) $ot #"$"ta* !a un &o&ent dat* #ara#terst#!e une ) &
$s%o!o4#e/ Este su,#ent" atun# o 0nt0&$!are* de or#e ,e!* #are s"+
A &eas#"* $entru #a &odu! !or de #o&$ortare s" #a$ete &edat as$e#tu! s$e+- +,e a! a#te!or &u!)&!or/ In anu&te #easur a!e store* o &0n" de oa&en $oate P sttu o &u!)&e
$s%o!o4#"* $e #0nd sute de ndv( reun) 0nt0&$!"tor $ot no #onsttue o ast,e! de &u!)&e/ Pe de a!t" $arte* un 0ntre4 $o$or* #%ar 0n
r Qa vreune a4!o&er"r v('!e de oa&en* devne #0teodat"* $rntr+o n,!uen)" /+au a!ta* o &u!)&e/
O dat" ,or&at"* &u!)&ea $s%o!o4#" va #"$"ta anu&te #ara#terst# 4enera!e $rov(or* dar deter&na'!e/ A#estor #ara#terst# 4enera!e ! se adau4" #ara#terst# s$e#,#e*
vara'!e 0n ,un#)e de e!e&ente!e #are #o&$un &u!)&ea R #are 0 $ot &od,#a stru#tura &enta!"/
Mu!)&!e $s%o!o4#e s0nt sus#e$t'!e a.adar de o #!as,#are/ 3tudu! a#este #!as,#"r ne va ar"ta #" o &u!)&e etero4en"* #o&$us" dn e!e&ente d,erte* are #ara#terst#
#o&une #u o &u!)&e o&o4en"* #o&$us" dn e!e&ente &a &u!t sau &a $u)n ase&"n"toare Sse#te* #aste . #!aseE . #"* $e !0n4" a#este #a ra#terst# #o&une* e5st" $art#u!art")
#are ne $er&t s" !e d,eren)e&/
0nante de a ne o#u$a de dverse!e #ate4or de &u!)&* s" e5a&n"& #ara#terst#!e #o&une tuturor &u!)&!or/ 9o& $ro#eda #a natura!.t* deter&n0nd &a 0nt0
#ara#terst#!e 4enera!e a!e ndv(!or dntr+o ,a&!e* ar a$o #ara#terst#!e s$e#,#e #are deose'es# 4enur!e . s$e#!e #u$rnse 0n a#ea ,a&!e/
Nu e u.or s" des#r su,!etu! &u!)&!or* #"# stru#tura sa vara(" nu nu&a 0n ,un#)e de nea& . de #o&$onen)a #o!e#tvt")!or* # . 0n ,un#)e de natura . n tenstatea st&u!!or
!a #are e!e s0nt su$use/ De a!t,e!* studu! $s%o!o4# a! une ,n)e oare#are $re(nt" a#eea. d,#u!tate/ Indv( au un #ara#ter #onstant doar 0n ro&ane* nu . 0n va)a rea!"/ Nu&a
un,or&tatea &ed!or #reea(" a$arenta un,or&tate a #ara#tere!or/ A& ar"tat 0n a!t" $arte #" toate #onsttu)!e &enta!e #on)n #ara#terst# $oten)a!e* #are $ot deven &an,este
su' e,e#tu! une s#%&'"r 'ru.te de &edu/ Iat" de #e* $rntre ade$) #e &a #run) a Conven)e* se 4"seau 'ur4%e( no,ensv* #are 0n 0&$re1ur"r o'.nute ar , ,ost n.te notar
$a.n# sau n.te &a4stra) vrtuo./ O dat" ,urtuna #a!&at"* e au revent !a #ara#teru! !or nor&a!/ Na$o!eon .+a 4"st $rntre e s!u1tor #e &a do#!/
Cu& nu $ute& studa a# toate eta$e!e de ,or&are a &u!)&!or* ne vo& o#u$a &a a!es de &u!)&!e a,!ate 0n ,a(a de #o&$!et" stru#turare/ 9o& vedea ast,e! #e $ot deven e!e 0n
,na! . nu #e s0nt &o&ent de &o&ent/ Nu&a 0n a#east" ,a(" 0nantat" de stru#turare* $e ,ondu! nvara'! . do&nant* $ro$ru nea&u !u* se su$ra$un anu&te #ara#terst# no .
s$e#,#e* deter&n0nd orentarea tuturor sent&ente!or . 40ndur!or #o!e#tvt") 0ntr+o a#eea. dre#)e/ Atun#* doar* se &an,est" #eea #e a& nu&t &a sus legea psi$ologic a
unitii mentale a mulimilor.
Une!e #ara#terst# $s%o!o4#e a!e &u!)&!or s0nt #o&une #u #e!e a!e ndv(!or (o!a): a!te!e* d&$otrv"* nu se 0nt0!nes# de#0t !a #o!e#tvt")/ 9o& studa &a 0nt0 a#este
#ara#terst# s$e#,#e* s$re a !e ar"ta &a 'ne &$ortan)a/
Lu#ru! #e! &a ('tor !a o &u!)&e $s%o!o4#" e ur&"toru!- or#are ar , ndv( #e o a!#"tues#* or#0t de ase&"n"toare sau d,erte $ot , &odur!e !or de va)"* o#u$a)!e !or*
#ara#teru! sau nte!4en)a !or* s&$!u! ,a$t #" e s+au trans,or&at 0n &u!)&e 0 0n(estrea(" #u un ,e! de su,!et #o!e#tv/ 3u,!etu! a#esta 0 ,a#e s" s&t"* s" 40ndeas#" . s" a#)one(e
0ntr+un &od #u totu! d,ert de #e! 0n #are ar s&)* ar 40nd . ar a#)ona* (o!at ,nd* ,e#are dntre e/ Anu&te de* anu&te sent &ente nu se ves# sau nu se trans,or&" 0n a#te
de#0t !a ndv( dntr+o &u!)&e/ Mu!)&ea $s%o!o4#" este o ,n)" $rov(ore* a!#"tut" dn e!e&ente etero4ene sudate doar $entru o #!$"* e5a#t a.a #u& #e!u!e!e unu #or$ vu
,or&ea("* reu+nndu+se* o ,n)" nou"* #e &an,est" #ara#terst# #u &u!t d,erte de a!e ,e#"re #e!u!e 0n $arte/
Contrar une $"rer* $e #are e.t sur$rns s" o 4"se.t e5$r&at" de un ,!o(o, at0t de $"trun("tor #a Mer'ert 3$en#er* 0n a4re4atu! #e #onsttue o &u!)&e nu se $rodu#e
n#de#u& o 0nsu&are . &edere a e!e&ente!or* # #o&'narea . #rearea de #ara#terst# no/ La ,e! se 0nt0&$!" 0n #%&e/ Anu&te e!e&ente $use 0n $re(en)a a!tora* 'a(e!e .
a#( de $!d"* se #o&'n" s$re a ,or&a un #or$ nou* 0n(estrat #u $ro$ret") d,erte de #e!e a!e #or$ur!or #e !+au a!#"tut/
E u.or de #onstatat #e &u!t d,er" ndvdu! &u!)& de ndvdu! (o!at: dar #au(e!e a#este d,eren)e nu s0nt #%ar a.a u.or de des#o$ert/
Pentru a ('ut s" !e 0ntre("r&* tre'ue &a 0nt0 s" ne rea&nt& ur&"toarea o'serva)e a $s%o!o4e &oderne- nu nu&a 0n va)a or4an#"* dar #%ar . 0n
i III rea nte!4en)e* ,eno&ene!e n#on.tente 1oa#" un ro! $redo&nant* +/+ta a s$rtu!u areun ro! &u!t &a $a!d de#0t va)a sa n#on.tent"/
+ + / + -e! &a su't!* o'servatoru! #e! &a $"trun("tor nu reu.es# s" des#o+$o# deci. un nu&"r n,& dn &o'!ur!e n#on.tente #e o deter&n"/ A#te!e
O/ / +Ttente $rovn dntr+un su'strat n#on.tent a!#"tut &a a!es dn n+ - / +- dtare/ A#est su'strat #u$rnde nenu&"rate!e sed&ente an#estra!e*
+ / + --/u:# su,!etu! nea&u!u/ In s$ate!e #au(e!or &"rturste a!e a#te!or
# a,!" #au(e se#rete* ne#unos#ute nou"/ Ma1ortatea a#te!or noastre de ear ( s0nt e,e#te!e unor &o'!ur as#unse #are ne s#a$"/
R/;$rn e!e&ente!e n#on.tente #e #o&$un su,!etu! unu nea& se asea+
+ / + + + dv( a#e!u nea&/ Prn e!e&ente!e #on.tente* re(u!tate a!e edu#a)e
I +a a!es* a!e une eredt") de e5#e$)e* ndv( se deose'es#/ Oa&en #e
+ / #a nte!4en)" au adesea nstn#te* $asun* sent&ente dent#e/ In
K #eea #e )ne de sent&ent + re!4e* $o!t#"* &ora!"* s&$at* ant$at et#/ +CD &a de sea&" oa&en nu de$".es# de#0t arareor nve!u! ndv(!or o'.nu)/ imn un &ate&at#an
#e!e'ru . #(&aru! s"u $oate e5sta o $r"$aste su' ra+O K r #!e#tua!* dar dn $un#t de vedere a! #ara#teru!u . a! #redn)e!or* d,e+-: z)a e deseor nu!" sau ,oarte &#"/ Or/ to#&a
a#este 0nsu.r 4enera!e a!e #ara#teru!u + dr1ate de n#on.tent . / C!e/ #a& 0n a#e!a. 4rad* de &a1ortatea ndv(!or nor&a! a unu nea& +"st #e!e #are* 0n #a(u! &u!)&!or* se
$un 0n #o&un/ In su,!etu! #o!e#tv* a$ttu+-/+U nte!e#tua!e a!e oa&en!or .* 0n #onse#n)"* ndvdua!tatea !or se .ter4/ E * + ?4enu! se 0nea#" 0n o&o4en . 0nsu.r!e n#on.tente
do&n"/
+D+ / #ast" $unere 0n #o&un a 0nsu.r!or o'.nute ne e5$!#" de #e &u!)&!e nu - Ir+/- #a$a'!e s" 0nde$!neas#" a#te #are re#!a&" o nte!4en)" su$eroar"/ Mo+Orr!e de nteres
4enera! !uate de o adunare de oa&en &ertuo.* dar de s$e+t") dverse* nu s0nt sens'! su$eroare %ot"r0r!or $e #are !e+ar !ua o adunare # # &'e#!/ C"# e nu $ot* de ,a$t* de#0t
CARACTERI3TICI GENERALE ALE MULIMILOR FV
s" $un" !ao!a!t" a#e!e 0nsu.r &edo- +// $e #are !e $osed" toat" !u&ea/ Mu!)&!e nu #u&u!ea(" nte!4en)a* # &e+ /rtatea/ Nu are toat" !u&ea + se s$une adesea + nte!4en)a !u
9o!tare/ Fre.te #" 9o!tare e &a nte!4ent #a toat" !u&ea* da#" $rn Wtoat" !u&eaK Ln)e!e4e& &u!)&ea/
Dar da#" ndv( dntr+o &u!)&e s+ar &"r4n !a a+. #onto$ 0nsu.r!e !or o'.nute* ar e5sta doar o &edere . nu* a.a #u& s$unea&* #rearea de no #ara#terst#/ In #e &od se
sta'!es# a#este #ara#terst#7 3" o stude& a#u&*/
A$ar)a #ara#terst#!or s$e#,#e a!e &u!)&!or e deter&nat" de dverse #au(e/ Pr&a este #" ndvdu! dntr+o &u!)&e #a$"t"* $ur . s&$!u 4ra)e nu&"ru!u* sent&entu! une
$uter nvn#'!e* #e 0 $er&te s" #ede(e unor nstn#te $e #are* (o!at ,nd* ar , ,ost nevot s" . !e 0n,r0ne(e/ E! !e va #eda #u at0t &a 'u#uros #u #0t* &u!)&ea ,nd anon&" .*
0n #onse#n)"* !$st" de r"s$undere* sent&entu! res$onsa'!t")* #are $rodu#e 0ntotdeauna re)ner 0n ndv(* ds$are #u des"v0r.re/
O a doua #au(" #are deter&n" de ase&enea !a &u!)& &an,estarea unor #ara#terst# s$e#,#e . #are deter&n"* totodat"* orentarea !or* este #onta4unea &enta!"/
Conta4unea este un ,eno&en u.or de #onstatat* dar nee5$!#at 0n#" . #are tre'ue !e4at de ,eno&ene!e de ordn %$not# $e #are !e vo& studa &edat/ Or#e sent&ent* or#e a#t
este* 0n #a(u! une &u!)&* #onta4os* at0t de #onta4os 0n#0t ndvdu! 0. 1ert,e.te #u #ea &a &are u.urn)" nteresu! $ersona! 0n ,avoarea nteresu!u #o!e#tv/ Iat" o a$ttudne
#ontrar" natur sa!e* de #are o&u! nu devne #a$a'! de#0t 0n #!$a #0nd ,a#e $arte dntr+o &u!)&e/
O a trea #au("* . de de$arte #ea &a &$ortant"* deter&n" 0n ndv( dntr+o &u!)&e #ara#terst# s$e#,#e* adesea a'so!ut o$use #e!or a!e ndvdu!u (o!at/ Este vor'a de
su4est'!tate* a! #"re e,e#t este* de a!t,e!* #onta4unea &en)onat" &a sus/
Pentru a 0n)e!e4e a#est ,eno&en* tre'ue s" )ne& sea&a de anu&te des#o$err re#ente dn ,(o!o4e/ Ct& ast"( #" un ndvd $oate , adus 0ntr+o ase&enea stare* 0n#0t*
$er(0ndu+. $ersona!tatea #on.tent"* a1un4e s" se su$un" tuturor su4est!or #e!u #are F+a ,"#ut s" .+o $ard" . #o&te a#te #u totu! #ontrare #ara#teru!u . o'#eur!or sa!e/ Or*
o'serva) atente $ar s" dovedeas#" ,a$tu! #" ndvdu! s#u,undat o vre&e 0ntr+o &u!)&e 0n a#)une a1un4e #ur0nd n ur&a unor e,!uv #are se de4a1" sau dntr+o a!t" #au("* 0n#"
ne#unos#ut" +0ntr+o stare s$e#a!"* ,oarte a$ro$at" de starea de ,as#na)e a %$not(atu!u 0n &0n!e %$not(atoru!u s"u/ 9a)a #reeru!u ,nd $ara!(at" !a su'e#tu! %$no t(at*
a#esta devne s#!avu! tuturor a#tvt")!or sa!e n#on.tente* $e #are %$not(atoru! !e #ondu#e du$" 'unu! s"u $!a#/ Persona!tatea #on.tent" ds$are* von)a . ds#ern"&0ntu! s0nt
a'o!te/ 3ent&ente!e . 40ndur!e s0nt atun# orentate 0n sensu! %ot"r0t de %$not(ator/
A#easta este* 0ntru #0tva* starea ndvdu!u #are ,a#e $arte dntr+o &u!)&e/ Nu &a este #on.tent de a#te!e sa!e/ Ca . 0n #a(u! %$not(atu!u* 0n t&$ #e anu&te ,a#u!t") 0 s0nt
dstruse* a!te!e $ot , aduse !a un 4rad de e5tre&" e5a!tare/ In,!uen)a une su4est 0! va ,a#e s" se !anse(e* #u o &$etuo(tate re(st'!"* 0n 0nde$!nrea anu&tor a#te/
I&$etuo(tate &a re(st'!" 0n#" 0n #a(u! &u!)&!or* de#0t 0n #e! a! su'e#tu!u %$not(at* deoare#e su4esta* ,nd a#eea. $entru to) ndv(* se e5a#er'ea(" $rn re#$ro#tate/
A#e!e e!e&ente #o&$onente a!e une &u!)& #are $osed" o $ersona!tate destu! de $utern#" $entru a re(sta su4este s0nt 0n nu&"r $rea &# . s0nt !uate de va!/ E!e $ot* #e! &u!t*
s" 0n#er#e o dversune* $rntr+o su4este d,ert"/ Un #uv0nt ,er#t* o &a4ne evo#at" !a &o&entu! $otrvt au deturnat uneor &u!)&!e de !a a#te!e #e!e &a s0n4eroase/
+ar/ ds$ar)a $ersona!t") #on.tente* $re$onderen)a $ersona!t") n+ / ate* orentarea 0ntr+un a#e!a. sens* $rn su4este . #onta4une* a sent+ - + - r . de!or* tendn)a de a
trans,or&a de 0ndat" 0n a#te de!e su4erate +/ / -Tr: s0nt #ara#terst#!e $rn#$a!e a!e ndvdu!u &u!)&/ E! nu &a este / /+ IR-/ # un auto&at $e #are von)a sa a a1uns s" nu+F
&a $oat" dr1a/
Prn s&$!u! ,a$t #" a$ar)ne une &u!)&* o&u! #o'oar" a.adar #u &a &u!te tre$te $e s#ara #v!(a)e/ I(o!at* e! $oate , un ndvd #u!tvat* 0n &u!)&e 0ns" - Ir/ nstn#tua!* $rn
ur&are un 'ar'ar/ Are s$ontanetatea* vo!en)a* #ru(&ea .! totodat"* entu(as&u! . eros&u! ,n)e!or $r&tve/ 3e a$ro$e 0n#" &a 0ic1t de e!e $rn u.urn)a #u #are este
&$resonat de #uvnte* de &a4n . #--#dus !a a#te #are+ !e(ea(" #e!e &a evdente nterese/ In &u!)&e* ndvdu! . m ,r de ns$ $rntre a!te ,re de ns$* $e #are v0ntu! !e
0&$r".te du$" voe/ +t< #u& se ,a#e #" 1ur!e dau verd#te $e #are ,e#are 1urat* #a ndvd* - + r ee+(a$ro'a* #" adun"r!e $ar!a&entare ado$t" !e4 . &"sur $e #are ,e#are #?
&e&'r #e !e #o&$un !e+ar #onda&na/ Fe#are o& a! Conven)e 0n $arte era an 'ur4%e( #u o'#eur $a.n#e/ Reun) 0n &u!)&e* a#e.t oa&en n+au e(+t,* su' n,!uen)a #0torva
#ondu#"tor* s" tr&t" !a 4%!otn" ndv( a'so!ut ne+/+nova): .* #ontrar tuturor nterese!or !or* au renun)at !a $ro$ra nvo!a'!tate /-: rrndu+se sn4ur ntre e/
Dar nu nu&a $rn a#te!e sa!e d,er" ndvdu! dn &u!)&e de eu! s"u o'.nut/ Ir#a&te #%ar de a+. , $erdut #o&$!et nde$enden)a* de!e . sent&ente!e sa!e s+au trans,or&at
0ntr+at0t* 0n#0t !+au s#%&'at $e (40r#t 0n rs$tor* $e s#e$t# 0n #redn#os* $e o&u! #nstt 0n #r&na!* $e $o!tron 0n erou/ A#tu! de renun)are !a nte $rv!e4!e sa!e* votat de
no'!&e* 0ntr+un &o&ent de entu(as&* 0n ,a; o asa noa$te de X au4ust FGYN* nu ar , ,ost #u s4uran)" a##e$tat de n# unu! +n &e&'r s" 0n $arte/
Dn o'serva)!e $re#edente* $ute& tra4e #on#!u(a #" &u!)&ea este 0ntotdeauna n,eroar"* su' as$e#t nte!e#tua!* o&u!u (o!at/ Dar dn $un#t de vedere 3- sent&ente!or . a!
a#te!or $rovo#ate de a#este sent&ente* ea $oate* 0n ,un#)e e 0&$re1ur"r* s" ,e &a 'un" sau &a rea/ Totu! de$nde de &odu! 0n #are este - +4estonat"/ Iat" #e n+au .tut #e #are
au studat &u!)&!e doar su' as$e#tu! ,"r"de!e4!or !or/ Mu!)&!e s0nt adesea #r&na!e* des4ur* dar . adesea ero#e/ Pot , u.or ,"#ute s" se !ase u#se $entru tru&,u! une
#redn)e sau a! une de* !e $oate , nsu,!at entu(as&u! $entru 4!ore . onoare* $ot , antrenate 0n !u$t"* a$roa$e ,"r" %ran" . ar&e* #a 0n t&$u! Cru#ade!or* s$re a e!'era de
ne#redn#o. &or&0ntu! unu (eu sau* #a 0n DNZ* s$re a+. a$"ra $"&0ntu! str"&o.es#/ 30nt ,a$te de eros& 0ntru #0tva n#on.tente* des4ur* dar #u ase&enea ,a$te se s#re stora/
Da#" n+a& avea de $us $e sea&a $o$oare!or de#0t &ar a#te 40ndte Aa re#e* 0n ana!e!e !u& n+ar , $rea &u!te de #onse&nat/
CAPITOLUL II
3ENTIMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
( ) 'Impulsivitatea, mo!ilitatea *i irita!ilitatea mulimilor + /ul%imea -=ucrie a oricror stimuli eBteriori! crora le re1lect
nencetatele 1luctua%ii G Dmpulsurile primite snt att e imperioase! nct interesul personal plete
* 3imic nu este premeitat! n ca<ul mul%imilor G ;1ectul neamului G (,'-ugesti!ilitatea *i credulitatea mulimilor G
Supunerea lor la su"estii
* Dma"inile ce li se evoc snt luate e ele rept realit%i G n ce msur aceste ima"ini snt asemntoare pentru to%i
inivi<ii ce compun o mul%ime
* ntr-o mul%ime! savantul i im,ecilul evin e"ali G Fiverse eBemple e ilu<ii la care snt supui to%i inivi<ii unei
mul%imi G 3u se poate avea ncreere n mrturiile mul%imii G Inanimitatea a numeroi martori e cea mai proast ova
care se poate invoca pentru a sta,ili un 1apt G .aloarea reus a cr%ilor e istorie G M3. ./agerare *i simplism 0n
sentimentele mulimilor G /ul%imile nu cunosc nici noiala! nici nesi"uran%a i tin ntoteauna spre eBtreme G
Sentimentele lor snt mereu eBcesive G 12'lnto3lerana, autoritarismul *i conservatorismul mulimilor G 6au<ele acestor
sentimente G Slu"rnicia mul%imilor n 1a%a unei autorit%i puternice G Dnstinctele revolu%ionare momentane ale
mul%imilor nu le mpieic s 1ie eBtrem e conservatoare G ;le snt ostile in instinct sc$im,rilor i pro"resului G
((.&oralitatea mulimilor G /oralitatea mul%imilor poate! N n 1unc%ie e su"estii! s 1ie sau mult mai =oas! sau mult mai
nalt ect cea a inivi<ilor care o alctuiesc G ;Bplica%ie i eBemple G /ul%imile snt rareori conuse e interes! care
este cel mai aesea sin"urul mo,il al iniviului i<olat G 4olul morali<ator al mul%imilor.
Du$" #e a& ar"tat* !a &odu! ,oarte 4enera!* $rn#$a!e!e #ara#terst# a!e &u!)&!or* !e vo& studa a#u&
0n deta!u/
Ma &u!te #ara#terst# s$e#,#e a!e &u!)&!or* $re#u& &$u!svtatea* rta'!tatea* n#a$a#tatea de a
ra)ona* a'sen)a 1ude#") . a s$rtu!u #rt#* e5a4erarea 0n sent&ente . &u!te a!te!e se $ot o'serva de
ase&enea !a ,n)e!e #e a$ar)n ,or&e!or n,eroare de evo!u)e* #u& s0nt s"!'at#u! . #o$!u!/ Este o ana
[U\UMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
am e &en)one( doar 0n trea#"t/ De&onstrarea sa ar de$". #adru! + OB de a!t,e! nut!" $entru $ersoane!e #are #unos# $s%o!o4a
O /K -+- n+/n4e $rea $u)n $e #e!e #are nu o #unos#/
/ + su##esv* de dverse!e #ara#terst# u.or o'serva'!e !a
wmmcmammpBsiioT.
+ H - / tatea* &o'!tatea . rta'!tatea &u!)&!or
I + O-terst#!e sa!e ,unda&enta!e* s$unea& #" &u!)&ea este a/ r/ dus " de n#on.tent/ A#te!e sa!e se a,!" #u &u!t &a &u!t su' / s$n"r de#0t su' #ea a #reeru!u/ A#)un!e duse
!a 0nde$!nte / e5e#u)e dar* ne,nd #onduse de #reer* ndvdu! a#)onea(" + nt&$!"tor/ Mu!)&ea + 1u#"re a tuturor st&u!!or e5teror / + +#tua)!e ne0n#etate/ Ea este de#
s#!ava &$u!sur!or $r&te/ In* r+- ate fi su$us a#e!ora. st&u! #a o&u! &u!)&- #u& ra)unea 0 Onuea1ansur!e #ed"r* e! nu va #eda/ A#est ,eno&en se $oate de,n dn $un#t /
/ !o4# s$un0nd #" ndvdu! (o!at are a$ttudnea de a+. do&na + -
I
/ --nd &u!)& 0 !$se.te a#east" a$ttudne/
/D + / &$u!sur #"rora ! se su$un &u!)&!e $ot ,* 0n ,un#)e d# st&u!* K/ + - + + / + I/ #rude/ ero#e sau !a.e* dar e!e s0nt 0ntotdeauna 0ntr+at0t de &$e+/ / K + + tnsu. s&)u! de
#onservare ds$are 0n ,a)a !or/ CJHK st&u! #a$a'! s" su4estone(e &u!)&!e s0nt dver. . #u& &u!)&!e / + /+/ 0ntotdeauna* e!e s0nt e5tre& d# &o'!e/ Le ve( tre#0nd $e dat" de
!a -:+< #ea &a s0n4eroas" !a 4enero(tatea sau !a eros&u! #e! &a des"v<r.t/
/ rea este !esne #"!"u* dar !a ,e! de !esne &artr/ Cuvoae!e de s0n4e 0ntru raararu! tuturor #redn)e!or* dn s0nu! e au #urs/ Nu e nevoe s" ne 0ntoar#e& !a ero#e s$re a vedea de #e
s0nt #a$a'!e &u!)&!e/ E!e nu+. $re+es$e)es# n#odat" va)a 0ntr+o revo!t" . n+au tre#ut &u!) an de #0nd vreun 4e+@ +)un40nd 'rus# $o$u!ar* $utea 4"s #u u.urn)" o sut" de
& de oa&en / &oar" $entru #au(a sa/ Pre&edtarea este a.adar #u totu! str"n" &u!)&!or/ E!e $ot str"'ate su##e+4a&a #e!or &a #ontrad#tor sent&ente* su' n,!uen)a
st&u!!or de &o;+ent/ 3e asea&"n" ,run(e!or* $e #are ura4anu! !e rd#"* !e 0&$r".te 0n toate #ere#)!e .+a$o !e !as" s" se rea.e(e $e $"&0nt/ 3tudu! anu&tor &u!)& revo+
aaonare ne va ,urn(a #0teva e5e&$!e $rvnd nestatorn#a sent&ente!or !or/ Datort" a#este &o'!t")* &u!)&!e s0nt ,oarte 4reu de #0r&ut* &a a!es #0nd , +rte dn or4ane!e
$uter a #"(ut 0n &0n!e !or/ Da#" ne#est")!e ve) #otdene n+ar #onsttu un so de re4u!ator nv('! a! even&ente!or* de&o#ra)!e n+ar $utea n#de#u& su$rave)u/ Dar
&u!)&!e* #are vor #u ,rene(e un !u#ru* nu+F vor $entru $rea &u!t" vre&e/ 30nt n#a$a'!e de von)" statorn#"* a.a #u& s0nt n#a$a'!e de 40ndre/
Mu!)&ea nu este 0ns" doar &$u!sv" . &o'!"/ Pre#u& s"!'at#u!* ea nu ad&te vreo $ed#" 0ntre dorn)" . rea!(area a#este dorn)e* &a a!es #" nu&"ru! 0 d" sent&entu!
une ,or)e re(st'!e/ Pentru ndvdu! &2)&* no)unea de &$os'! ds$are/ O&u! (o!at s&te $rea 'ne #" n+ar $utea* de unu! sn4ur* s" dea ,o# unu $a!at* s" 1e,uas#" un
&a4a(n- .* $rn ur&are* n# nu+ tre#e $rn &nte a.a #eva/ C0nd ,a#e $arte dntr+o &u!)&e* e! devne #on.tent de $uterea $e #are +o #on,er" nu&"ru! . !a $r&a su4este de
u#dere . 1a, #edea(" &edat/ Ped#!e nea.te$tate s0nt dstruse #u ,rene(e/ Da#" or4ans&u! u&an ar $er&te $er&anen)a ,ure* s+ar $utea s$une #" starea nor&a!" a &u!)& 0n
,a)a une $ed# este ,ura/
In rta'!tatea &u!)&!or* 0n &$u!svtatea . &o'!tatea !or* #a . 0n #a(u! tuturor sent&ente!or $o$u!are $e #are !e ave& de studat* ntervn 0ntotdeauna #ara#terst#!e
,unda&enta!e a!e nea&u!u/ A#estea #onsttue so!u! nes#%&'"tor 0n #are ne 4er&nea(" sent&ente!e/ Mu!)&!e s0nt rta'!e . &$u!sve* ,"r" 0ndoa!"* dar 0n 4rade ,oarte
d,erte/ D,eren)a dntre o &u!)&e !atn" . una an4!o+sa5on"* de $!d"* este ('toare/ Fa$te!e re#ente a!e store noastre $un 0n !u&n" a#est as$e#t/ In FYGV* $u'!#area une
s&$!e te!e4ra&e #are re!ata o $resu$us" nsu!t" a ,ost de a1uns $entru a $rodu#e o e5$!o(e de ,ure* #are a dus $e dat" !a un r"('o 0n4ro(tor/ C0)va an &a t0r(u* anun)u!
te!e4ra,# a! unu e.e# nese&n,#atv !a Lan4son $rovo#a o nou" e5$!o(e* #e a atras r"sturnarea &edat" a 4uvernu!u/ La a#eea. dat"* e.e#u! &u!t &a 4rav a! une e5$ed)
en4!e(e 0n ,a)a \artou&+u!u nu $rodu#ea 0n An4!a de#0t o e&o)e &nor"* nedu#0nd !a s#%&'area vreunu &nstru/ Mu!)&!e s0nt $retutnden ,e&nne* dar dntre toate #e!e
&a ,e&nne s0nt &u!)&!e !atne/ Ce! #e se s$r1n" $e e!e $oate ur#a ,oarte sus . ,oarte re$ede* dar se a,!" &ereu su' a&enn)area st0n# tar$eene* de $e #are va , a(v0r!t #u
s4uran)"* #0ndva/
]^/ ; 3u4est'!tatea . #redu!tatea &u!)&!or
A& s$us #" una dn #ara#terst#!e 4enera!e a!e &u!)&!or este e5#esva !or su4est'!tate . a& ar"tat #0t de #onta4oas" este o su4este 0n s0nu! or#"re a4!o&er"r u&ane:
a#est !u#ru e5$!#" orentarea ra$d" a sent&ente!or 0ntr+o dre#)e deter&nat"/
I - + - +r< a& $resu$une+o* &u!)&ea se a,!" #e! &a adesea 0ntr+o stare -aiecr+r+! atent"* ,avora'!" su4este/ Pr&a su4este ,or&u!at" se &$une / / + + + - ++/a41une* tuturor
#reere!or . sta'!e.te de 0ndat" orentarea/ La //// nate* deea ,5" tnde s"/ se trans,or&e 0n a#t/ Fe #" este vor'a - #er# u $a!at sau de a s"v0r. un a#t de devo)une* &u!)&ea
se 0nvoe.te #e - +/+ Totu! va de$nde de natura st&u!u!u . nu* #a 0n #a(u! ndvdu+-t n a)!e #e e5st" 0ntre a#tu! su4erat . #u&$"nrea ra)ona!" #are - + /ne rea!("r sa!e/
ea/ r"t"#nd &ereu 0n (one!e+!&t" a!e n#on.ten)e* su$un0ndu+se tu+OursB#st!or* an&ate de o vo!en)" a sent&ente!or $ro$re ,n)e!or #are nu mmda !a n,!uen)e ra)ona!e*
!$st" de s$rt #rt#* &u!)&ea nu $oate s" &a/ ///A- @ #redu!tate e5#esv"/ Neveros&!u! nu e5st" $entru ea . tre'ue - + 10t& a#est !u#ru $entru a 0n)e!e4e u.urn)a #u #are se
$rodu# . se
+ .ende!e . $ove.t!e #e!e &a e5trava4ante/
F
O#"rea de !e4ende* #are #r#u!" a.a de u.or 0n &u!)&* nu este doar re(u!ta. aci tota!e #redu!t")* # . a! de,or&a)!or u!utoare $e #are !e su,er" eve+ee 0n &a4na)a
ndv(!or aduna) !ao!a!t"/9"(ut de &u!)&e*
+ + Ktu! #e &a s&$!u devne #ur<nd un even&ent de,or&at/ Mu!)&ea O / - -e n &a4n* ar &a4nea evo#at" evo#" !a r0ndu! e o a!t" sere de &a/ + I+ < n# o !e4"tur"
!o4#" #u #ea dn)/ Pr#e$e& #u u.urn)" starea a#eas+
i :-r/du+ne !a '(ara su##esune de de !a #are ne #ondu#e #0teodat" #r ea #nu ,a$t oare#are/ Ra)unea arat" n#oeren)a unor ase&enea &a4n* I: O + I!)&ea nu o vede: ea
#on,und" #u even&entu! #eea #e +a ad"u4at &a$ 3 i % & a de,or&ant"/ In#a$a'!" de a se$ara su'e#tvu! de o'e#tv* ea a##e$t" _0$t rea!e &a4n!e #e+ s0nt evo#ate . #are nu
au* #e! &a adesea* de#0t o va4" nr+dre #u ,a$tu! o'servat/
12
[U\UMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
O $"rea #" de,or&"r!e !a #are su$une o &u!)&e un even&ent oare#are #ar+da +a ,ost &artor ar tre'u s" ,e nenu&"rate . dvers orentate* dn &o&ent -H - a&en #are o
a!#"tues# au te&$era&ente ,oarte dverse/ Dar nu e n#de+#+rre a.a/ In ur&a #onta4un* de,or&"r!e s0nt de a#eea. natur" . !a ,e! orent#e $entru to) ndv( #o!e#tvt")/
Pr&a de,or&are $er#e$ut" de unu! dn : -- r&ea(" nu#!eu! su4este #onta4oase/ 0nante de a a$"rea tuturor #ru#a)!or / r/dur!e Ierusa!&u!u* 3,0ntu! G%eor4%e nu a ,ost v"(ut* #u
s4uran)"* de#0t # e un sn4ur &e&'ru a! assten)e/ Pe #a!ea su4este . a #onta4un* &ra#o!u!
--soanele care au asistat la aseiul Parisului au v<ut numeroase eBemple ale aces-OC #
P
eulit%i a mul%imilor privin lucruri a,solut neverosimile. > lumnare aprins la catul #J sus al unei cliri era e nat luat
rept un semnal at aseiatorilor. Fou secune #e eu"etare ar 1i oveit totui c aseiatorilor le-ar 1i 1ost a,solut imposi,il s perceap rrirea acelei lumnri la o istan% e mai multe le"$e.
se&na!at a ,ost &edat a##e$tat de toat" 0u&ea/
A#esta este &e#ans&u! %a!u#na)!or #o!e#tve* at0t de ,re#vente 0n store . #are $ar s" a'" toate #ara#terst#!e #!as#e a!e autent#t")* ,nd vor'a de ,eno&ene #onstatate de
& de $ersoane/
Ca!tatea &enta!" a ndv(!or dn #are se #o&$une &u!)&ea nu #ontra(#e a#est $rn#$u/ Ca!tatea a#easta nu are &$ortan)"/ Dn #!$a 0n #are se a,!" 0ntr+o &u!)&e*
ne.tutoru! . savantu! devn !a ,e! de n#a$a'! de o'serva)e/
Te(a $oate $"rea $arado5a!"/ Pentru a o de&onstra* ar tre'u s" re!u"& un &are nu&"r de ,a$te stor#e . vo!u&e 0ntre4 nu ne+ar , de a1uns/
Cu& nu vreau totu. s"+ !as #ttoru!u &$resa unor a,r&a) nedovedte* 0 vo da #0teva e5e&$!e* !uate !a 0nt0&$!are dn &u!ttudnea #e!or #are ar $utea , #tate/
Fa$tu! #are ur&ea(" este dntre #e!e &a t$#e #"# este a!es dntre %a!u#na)!e #o!e#tve #are au '0ntut o &u!)&e 0n #are se 4"seau ndv( de toate ,e!ur!e* at0t ne.tutor #0t .
nstru)/ E! este re!atat 0n trea#"t de !o#otenentu! de nav" [u!en F`!5 0n #artea sa asu$ra #uren)!or &arn/
Fre4ata 'a (elle&)oule e5$!ora &area $entru a 4"s #orveta 'e (erceau de #are se $erduse 0n ur&a une ,urtun vo!ente/ Era 0n $!n" (* #u soare/ Deodat"* o&u! de #art
se&na!ea(" o a&'ar#a)une s#oas" dn u(/ E#%$a1u! 0. 0ndrea$t" $rvr!e s$re $un#tu! nd#at . toat" !u&ea* o,)er . &arnar* $er #e$e #!ar o $!ut" re&or#at" de '"r#* 0n#"r#at"
#u oa&en #are se&na!au du$" a1utor/ A&ra!u! Des,oss`s e#%$" o 'ar#" s$re a+ sa!va $e nau,ra4a)/ A$ro+$ndu+se* &arnar . o,)er dn ea vedeau W&ase de oa&en
a4t0ndu+se* 0ntn(0nd &0n!e . au(eau (4o&ot surd . #on,u( de vo# nu&eroaseK/ A1un. !0n4" $retnsa $!ut"* se 4"sr" $ur . s&$!u 0n ,a)a #0torva ra&ur 0n,run(te de #o$a#
s&u!se de $e #oasta ve#n"/ In ,a)a une evden)e at0t de $a!$a'!e* %a!u#na)a $er/
A#est e5e&$!u de(v"!ue ,oarte !&$ede &e#ans&u! %a!u#na)e #o!e#tve* a.a #u& !+a& e5$!#at/ De o $arte* &u!)&ea* 0ntr+o stare de e5$e#tatv" atent": de #ea!a!t"* su4esta
ndus" de o&u! de #art* se&na!0nd $e &are o nav" e.t" dn u(* su4este a##e$tat" $e #a!ea #onta4un de to) &e&'r assten)e* ,e e o,)er sau &arnar/
Nu este nevoe #a o &u!)&e s" ,e nu&eroas" $entru #a ,a#u!tatea de a vedea !&$ede s"+ ,e dstrus" . ,a$te!e rea!e s" ,e 0n!o#ute $rn %a!u#na) str"ne de e!e/ C0)va
ndv( doar* aduna) !ao!a!t"* a!#"tues# o &u!)&e . #%ar da#" ar , n.te !u.tr savan) ar #"$"ta #u to) #ara#terst#!e &u!)&!or 0n #eea #e $rve.te su'e#te!e dn a,ara
s$e#a!t") !or/ Fa#u!tatea de o'serva)e . s$rtu! #rt#* $osedate de ,e#are 0n $arte* ds$ar/
Un $s%o!o4 n4enos* d!/Davea* ne ,urn(ea(" un e5e&$!u e5tre& de stranu*
ra$ortat nAnnales dessciencesps*c$i+ues, . #are &ert" re!atat a#/ DLDavea
- *-Rnvo#at o reunune de o'servator de e!t"* $rntre #are se 4"sea unu! dn $r+O savan) a An4!e* d!/ba!a#e* . a rea!(at 0n ,a)a !or* du$" #e +a !"sat s" e5a&ne(e o'e#te!e .
s" !e 0nse&ne(e unde voau* toate ,eno&ene!e #!as#e de s$rts&- &atera!(are de s$rte* s#rs $e t"'!)e et#/ Du$" #e a o')nut de !a Ia.)r s$e#tator ra$oarte s#rse* #are
a,r&au #" ,eno&ene!e o'servate nu s+ar E $utut o')ne de#0t $rn &1!oa#e su$ranatura!e* !e+a de(v"!ut #" e!e erau re+#u!ta)e!e unor .ret!#ur ,oarte s&$!e/ WCe! &a u&tor
!u#ru dn e5$eren)a !ent" de d!/Davea* s#re autoru! re!at"r* nu este &ra#o!u! tru#ur!or $ro$ru+2ise. # ,a$tu! #" ra$oarte!e s#rse de &artor nen)a) erau e5tre& de $roaste/
A.adar* s$une e!* &artor $ot ,urn(a $ovestr nu&eroase . $o(tve #are s0nt - &$!et eronate* dar a! #"ror re(u!tat este #"* dac se accept exactitatea des&. ,or lor, ,eno&ene!e
des#rse s0nt ne5$!#a'!e $rn 0n.e!"tore/ Metode!e n+ state de d!/ Davea erau at0t de s&$!e* 0n#0t e de &rare #" a avut 0ndr"(nea!a e ,o!oseas#": dar e! avea at0ta $utere asu$ra
&n) &u!)&* 0n#0t $utea s" o
rtvn4" #" vede #eea #e nu vedeaK/ Este vor'a ar". de $uterea %$not(ato+He[u asu$ra %$not(atu!u/ Dar #0nd o vede& e5er#tat" asu$ra unor &n) su! :oare* $use 0n
$rea!a'! 0n 4ard"* 0n)e!e4e& #0t de u.or se !u(onea(" &u!)&!e o'.nute/
E5st" nenu&"rate e5e&$!e ana!o4e/ A#u& #0)va an* (are!e re!atau $oves+-ea a dou" ,et)e 0ne#ate* s#oase dn 3ena/ Co$!e!e au ,ost &a 0nt0 re#unos#ute* Ir/ #%$u! #e! &a
#ate4or#* de vreo du(n" de &artor/ In ,a)a unor a,r&a) r/ate 0ntr+o ase&enea #on#ordan)"* 0n &ntea 1ude#"toru!u de nstru#)e nu &a r+erssta n# o 0ndoa!"/ E! ds$use
0nto#&rea #ert,#atu!u de de#es/ Dar 0n #!+r a #0nd tre'ua s" se trea#" !a 0n%u&are* 0nt0&$!area a ,"#ut s" se des#o$ere #" #esu$use!e v#t&e erau $er,e#t s"n"toase . nu aveau*
de a!t,e!* de#0t o va4" ?/+e&anare #u &#!e 0ne#ate/ Ca . 0n #a(u! #e!or!a!te e5e&$!e #tate &a 0nante* uDrrna)a $r&u!u &artor* v#t&" a une !u(* a ,ost su,#ent" $entru a+
su+::Rtona $e to) #e!a!)/
In #a(ur ase&"n"toare* $un#tu! de $!e#are a! su4este este 0ntotdeauna !u+-- + $rodus" asu$ra unu ndvd $rn nter&edu! unor a&ntr &a &u!t sau &a 7 +)n va4* a$o
#onta4unea re(u!tat" dn a,r&area a#este !u( $r&tve/ Da#" + + &u! o'servator este ,oarte &$resona'!* va , su,#ent #a un #adavru* $e #are
/ e #" 0! re#unoa.te* s" $re(nte + 0n a,ara or#"re ase&"n"r rea!e + o $art- [artate oare#are* o ##atr#e sau un deta!u de 0&'r"#"&nte* #a$a'! s"+ e deea une a!te $ersoane/
A#east" dee evo#at" devne atun# nu#!eu! unu -O-: de #rsta!(are #e nvadea(" #0&$u! 0n)e!e4er . $ara!(ea(" or#e ,a#u!tate #rt#"/ Ceea #e vede atun# o'servatoru! nu &a
este o'e#tu! 0nsu.* # &a4ne a $e #are +a evo#at+o 0n &nte/ A.a se e5$!#" dent,#area 4re.t" a #adavre!or de #o$ de #"tre $ro$ra !or &a&"* #a 0n #a(u! ur&"tor* $etre#ut #u
&u!t" vre&e 0n ur&"* 0n #are se &an,est" to#&a #e!e dou" eta$e de su4este a! #"ror &e#ans& 0! ar"ta&/
cCo$!u! a ,ost dent,#at de #"tre un a!t #o$! + #are se 0n.e!a/ 3+au des,".urat a$o o sere de dent,#"r ne5a#te/ C s+a $utut vedea atun# #eva e5traordnar/ A doua ( du$" #e
.#o!aru! 0! re#unos#use* o ,e&ee str4"- WO* Doa&ne* e #o$!u! &euAK
A ,ost adus" 0n ,a)a #adavru!u* +a e5a&nat %ane!e* a #onstatat #" are o ##atr#e $e ,runte/ WEste* 0ntr+adev"r* 'etu! &eu '"at* ds$"rut 0n u!e tre#utK* s$use ea/ WM !+au ,urat
. & !+au u#sAK
Fe&ea era $ort"reas" 0n strada Four . se nu&ea C%avandret/ A ,ost #%e&at ,rate!e e* #are a s$us ,"r" e(tare- WEste &#u)u! P%!'ertK/ Ma &u!) oa&en #are !o#uau $e strada
res$e#tv" !+au re#unos#ut $e P%!'ert C%avandret* ne+&avor'nd de $ro,esoru! s"u de !a .#oa!"* $entru #are &eda!a $e #are o $urta #onsttua un nd#u/
E 'ne* . ve#n* . #u&natu!* . $ro,esoru!* . &a&a se 0n.e!au/ Case s"$t"&0n &a t0r(u* denttatea #o$!u!u a ,ost sta'!t"/ Era un #o$! dn Bordeau5* u#s !a Bordeau5 .
adus $rn $o.t" !a Pars/d*E
Este de re&ar#at ,a$tu! #" a#este dent,#"r s0nt ,"#ute 0n 4enera! de #"tre ,e&e . #o$* ad#" to#&a de ,n)e!e #e!e &a &$resona'!e/ 3e dovede.te ast,e! #e va!a'!tate au
n1ust)e ase&enea &"rtur/ A,r&a)!e #o$!or* 0n s$e#a!* n+ar tre'u n#odat" nvo#ate/ Ma4stra) tot s$un* #a $e un !o# #o&un* #" !a o ase&enea v0rst" nu se &nte/ O #u!tur"
13
[U\UMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
$s%o!o4#" #eva &a $u)n su&ar" +ar 0nv")a #"* d&$otrv"* !a v0rsta a#easta se &nte a$roa$e 0ntotdeauna/ Mn#una este* ,"r" 0ndoa!"* nevnovat"* dar asta nu 0nsea&n" #" nu e
&n#un"/ Ma 'ne ar , s" tra4 !a sor) #onda&narea unu a#u(at de#0t s+o %ot"r".t* a.a #u& s+a ,"#ut de at0tea or* 0n ur&a &"rture unu #o$!/
Ca s" reven& !a o'serva)!e $e #are !e ,a# &u!)&!e* vo& tra4e #on#!u(a #" o'serva)!e #o!e#tve s0nt #e!e &a eronate dntre toate . #" re$re(nt"* #e! &a adesea* s&$!a
!u(e a unu ndvd #are +a su4estonat* $rn #onta4une* $e to) #e!a!)/
Nenu&"rate ,a$te dovedes# #0t de sus$#os tre'ue s" , ,a)" de &"rtura &u!)&!or/ M de oa&en au asstat !a ,a&osu! ata# de #ava!ere dn !u$ta de !a 3edan* . e #u
ne$utn)"* totu.* 0n ,a)a re!at"r!or unor &artor o#u!ar* re!at"r dntre #e!e &a #ontrad#tor* s" a,! de #ne a ,ost #ondus/ Intr+o #arte re#ent"* 4enera!u! en4!e( bo!se!ea a
de&onstrat #" s+au ,"#ut $0n" a#u& 4re.e! 4rave 0n $rvn)a ,a$te!or #e!or &a &$ortante a!e '"t"!e de !a bater!oo* ,a$te atestate
C' in .clair, +1 aprilie 189(.
O. de #"tre sute de &artor/ D Toate a#este e5e&$!e arat"* re$et* #e va!oare are &"rtura &u!)&!or/ Trata+///e/e de !o4#" n#!ud unan&tatea unu nu&"r &are de &artor 0n
#ate4ora #e+O-# &a 'une dove( asu$ra e5a#tt") unu ,a$t/ Dar #eea #e .t& des$re r+%o!o4a &u!)&!or de&onstrea(" #0t de &u!t se !u(onea(" 0n $rvn)a a#es+ as$e#t/ Ce!e
&a 0ndoe!n#e even&ente s0nt* #u s4uran)"* #e!e o'servate de / &a &are nu&"r de $ersoane/ 3" s$u #" un ,a$t a ,ost #onstatat s&u!tan de 5 de &artor* 0nsea&n" s" s$u #"
,a$tu! rea! este 0n 4enera! &u!t d,ert de s+r+rea ado$tat"/
Dn #e!e de &a 0nante re(u!t" #!ar #" tre'ue s" #onsder"& #"r)!e de sto+#re$t o$ere de $ur" &a4na)e/ 30nt storsr ,ante(ste a!e unor ,a$te $rost re(ervate* 0nso)te de
e5$!#a) ,"urte a $osteror/ Da#" tre#utu! nu ne+ar , <sat &o.tenre o$ere!e sa!e !terare* artst#e . ar%te#ton#e* n+a& .t n&# aes$re rea!tate/ Ct& no oare vreun sn4ur
!u#ru adev"rat des$re ve)!e oa&e+5dor de sea&"* #are au 1u#at un ro! &$ortant $entru u&antate* $re#u& Mer+ I e/ Budd%a* Isus sau Ma%o&ed7 Foarte $ro'a'! #" nu/ De ,a$t*
va)a !or rea!" -eresea(" $rea $u)n/ Fn)e!e #e au &$resonat &u!)&!e erau ero !e4en++ar . nu ero rea!/
Dn $"#ate* n# #%ar !e4ende!e nu au vreo #onssten)"/ I&a4na)a &u!)&+-r !e trans,or&" ,"r" 0n#etare* 0n ,un#)e de vre&ur . de nea&ur/ Ie%ova #e!
Koeros dn B'!e e de$arte de Du&ne(eu! u'r a! s,nte Tere(a* ar Budd%a* zsl adorat 0n C%na* nu &a are n# o tr"s"tur" #o&un" #u #e! venerat 0n Inda/
Nu este n# &"#ar nevoe #a vea#ur!e s" , tre#ut $este ero $entru #a !e4enda !or s" se trans,or&e $otrvt &a4na)e &u!)&!or/ Trans,or&area se $etre#e --.~.z /odat" 0n #0)va
an/ A& v"(ut* 0n (!e!e noastre* #u& !e4enda unua dn #e &a rar ero a store s+a &od,#at de &a &u!te or 0n &a $u)n de #n#(e# de ic'3 3u' Bour'on* Na$o!eon devense
un so de $ersona1 d!#* ,!antro$ . !+reraL $reten a! #e!or u&!* #are* du$" s$usa $oe)!or* +au $"strat &u!t" vre&e*
+ +/ rdee* a&ntrea/ Tre(e# de an &a t0r(u* '!a1nu! erou devense un des+R-# +n4eros* u(ur$ator a! $uter . a! !'ert")* #are 1ert,se tre &!oane de oa re rd doar $entru
$ro$ra+ a&')e/ Ast"( 0n#"* !e4enda se trans,or&"/ C0nd
# G noi oare eBact cum s-a petrecut mcar o sin"ur ,tlieQ / noiesc 1oarte mult.
- ne au 1ost nvin"torii i cine nvinii! ar pro,a,il nimic mai mult. 6eea ce relatea< : - Hcourt! actor i martor! espre ,tlia e la Sol1erino! se poate aplica tuturor ,tlii-
j eneralii &in1orma%i! 1irete! prin sute e mrturii' i transmit rapoartele o1icialeR o,)er
- r # -.a%i s uc orinele moi1ic aceste ocumente i reactea< proiectul e1initivR
- statului ma=or l contest i l re1ace pe alte ,a<e. ; us la mareal! care stri"# W9"
- a = totalS5! su,stituinu-i o nou reactare. 3u mai rmne aproape nimic in raportul -ic-al.T. Fl.H8arcourt relatea< acest 1apt ca ova a neputin%ei e a sta,ili aevrul pna
+ - vi n a celui mai pre"nant! celui mai ,ine o,servat eveniment.
#0teva (e# de se#o!e vor , tre#ut $este ea* savan) vtoru!u* 0n ,a)a a#estor $ovestr #ontrad#tor* se vor 0ndo $oate de e5sten)a erou!u* a.a #u& no ne 0ndo& #0teodat" de
a#eea a !u Budd%a . nu vor &a vedea 0n e! de#0t vreun &t so!ar sau o e5tense a !e4ende !u Mer#u!e/ 9or tre#e 0ns" u.or $este a#east" ne s4uran)" #"#* &a 'un #unos#"tor a
$s%o!o4e &u!)&!or de#0t s0nte& no ast"(* vor .t #" stora nu $oate ,a#e ve.n#e de#0t &tur!e/
]Z/ ; E5a4erare . s&$!s& 0n sent&ente!e &u!)&!or
3ent&ente!e &an,estate de o &u!)&e* ,e e!e 'une sau re!e* au du'!a #a!tate de a , ,oarte s&$!e . ,oarte e5a4erate/ 3u' a#est as$e#t* #a . su' &u!te a!te!e* ndvdu! &u!)&
se a$ro$e de ,n)e!e $r&tve/ F"r" a##es !a nuan)e* e! vede !u#rur!e 0n '!o# . nu #unoa.te tran()!e/ 0ntr+o &u!)&e* e5a4erarea unu sent&ent e 0nt"rt" de ,a$tu! #" a#esta*
,nd ,oarte ra$d r"s$0ndt $rn su4este . #onta4une* a$ro'area de #are se 'u#ur" 0 s$ore.te #onsdera'! ntenstatea/
3&$!tatea . e5a4erarea sent&ente!or a$"r" &u!)&!e de 0ndoe! . de n#erttudne/ Pre#u& ,e&e!e* &u!)&!e tnd &edat s$re e5tre&e/ O dat" a$"rut"* o '"nua!" se
trans,or&" &edat 0n ,a$t nds#uta'!/ Un 0n#e$ut de ant$ate sau de de(a$ro'are #are !a ndvdu! (o!at ar r"&0ne $u)n $ronun)at"* devne de 0ndat" o ur" #u&$!t" !a ndvdu!
&u!)&/
9o!en)a sent&ente!or &u!)& este 0n#" &a &u!t e5a4erat"* 0ndeose' 0n #a(u! &u!)&!or etero4ene* de a'sen)a res$onsa'!t")/ Certtudnea nvu!nera'!t")* #u at0t &a
$utern#" #u #0t &u!)&ea e &a nu&eroas" . &$resa une #onsdera'!e ,or)e &o&entane datorat" nu&"ru!u* ,a# #u $utn)" 0n #a(u! #o!e#tvt") sent&ente . a#te &$os'!e
!a ndvdu! (o!at/ In &u!)&* &'e#!u!* 4norantu! . nvdosu! s0nt e!'era) de sent&entu! nu!t") . ne$utn)e !or* sent&ent 0n!o#ut $rn &$resa de ,or)" 'ruta!"* tre#"toare*
dar &ens"/
0n #a(u! &u!)&!or* e5a4erarea 0n sent&ente* $rve.te adesea* dn $"#ate* sent&ente!e re!e* re!#v" atav#" a nstn#te!or o&u!u $r&tv* $e #are ndvdu! (o!at e o'!4at* de
,r#a $ede$se* s" . !e 0n,r0ne(e/ A.a se e5$!#" u.urn)a #u #are &u!)&!e se dedau !a #e!e &a 4rave a'u(ur/
3u4estonate a'!* &u!)&!e devn #a$a'!e de eros& . de devota&ent* #u &u!t &a #a$a'!e #%ar de#0t ndvdu! (o!at/ 9o& avea #ur0nd o#a(a de a reven !a a#est as$e#t*
#0nd vo& studa &ora!tatea &u!)&!or/
Mu!)&ea ne,nd &$resonat" de#0t de sent&ente e5tre&e* oratoru! #are vrea s" o #u#ereas#" tre'ue s" ,a#" a'u( de a,r&a) e5#esve/ 3" e5a4ere(* s" a,r&* s" re$e) . s"
nu 0n#er# n#odat" s" de&onstre( ra)ona! vreun !u#ru +
14
3ENTIMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
at" $ro#edee!e de ar4u&entare* 'ne #unos#ute vor'tor!or !a adun"r $o$u!are/
Ma &u!t* &u!)&ea $retnde #a sent&ente!e ero!or s" s" ,e !a ,e! de e5a4e+ate/ A$arente!e !or #a!t") . vrtu) tre'ue 0ntotdeauna a&$!,#ate/ La teatru* &u!)&ea 0 re#!a&"
erou!u $ese n.te vrtu)* un #ura1* o &ora!tate #e nu s0nt &#odat" $ra#t#ate 0n va)"/
3+a vor't $e 'un" dre$tate des$re o$t#a s$e#a!" a teatru!u/ E5st" ,"r" 0ndoa!" o ase&enea o$t#"* dar re4u!!e sa!e s0nt adesea str"ne de 'unu! s&) e e !o4#"/ Arta de a vor'
&u!)&!or este de ordn n,eror* dar re#!a&" a$ttudn #u totu! s$e#a!e/ Ctnd anu&te $ese* 0) e5$# #u 4reu su##esu! !or/ + :. dre#tor de teatre* atun# #0nd !e a##e$t"* s0nt
0n 4enera! ,oarte nes4ur e reu.ta !or* #"# $entru a se $ronun)a* ar tre'u s" se trans,or&e 0ntr+o &u!)&e* > Da#" a& $utea ntra 0n deta!!e #%estun* a& $utea de&onstra dn
/ou* #u u.urn)"* n,!uen)a $redo&nant" a nea&u!u/ Pesa de teatru #are entu(as&ea(" &u!)&ea 0ntr+o )ar" r<&0ne #0teodat" ,"r" su##es 0ntr+a!ta sau nu are e#0t un su##es de
#r#u&stan)"* #"# nu $une 0% 1o# resortur!e #a$a'!e s" r"s#o!eas#" nou! s"u $u'!#/
E nut! de ad"u4at #" &u!)&!e s0nt e5a4erate doar 0n sent&ente* 0n n# un #a( 0n #e $rve.te nte!4en)a/ Prn s&$!u! ,a$t #" ndvdu! ,a#e $arte dntr+o &u!)&e* nve!u! s"u
nte!e#tua!* a& ar"tat+o de1a* #o'oar" #onsdera'!/ IA Tarde a #onstatat+o de ase&enea* #u o#a(a #er#et"r!or sa!e asu$ra ,"r"de+# d! or &u!)&/ De# nu&a 0n #e $rve.te
sent&ente!e $ot ur#a &u!)&!e ,oarte /I- sau #o'or0* d&$otrv"* ,oarte 1os/
+ + Into!eran)a* autortars&u! . #onservators&u! &u!)&!or
Cu& &u!)&!e nu .tu de#0t de sent&ente s&$!e . e5tre&e* o$n!e* de!e / re- dnte!e #e !e s0nt su4erate s0nt a##e$tate sau re,u(ate de e!e 0n '!o# . #ons+ee- a t e dre$t
adev"rur a'so!ute sau eror !a ,e! de a'so!ute/ A.a se 0nt0&$!" 0ntot+aeauna #u #redn)e!e a$"rute 0n ur&a su4este* . nu 4enerate $e #a!ea
! :" cum putem n%ele"e e ce anumite piese! re1u<ate e to%i irectorii e teatru! o,%in ir succes enorm cn se ntmpl s 1ie =ucate totui. Se cunoate succesul piesei -lui D ###ee! Pour la couronne, re1u<at <ece
ani e irectorii primelor teatre! n po1ia renu-T-# . autorului su. Lamarraine de 4harley montat! up re1u<uri succesive! pe c$eltuia-0 .-ui a"ent e ,urs! a o,%inut ou sute e repre<enta%ii n Aran%a i mai ,ine e
o mie
- - "iia. Ar eBplica%ia at mai sus asupra imposi,ilit%ii n care se a1l irectorii e tea-
i #e a se su,stitui mental mul%imii! asemenea =uec%i a,erante!venite in partea unor
reHoane competente i 1oarte interesate e a nu comite "reeli att e "rosolane! ar 1i e i-/nteles.
ra)ona&entu!u/ Or#ne .te #0t de nto!erante s0nt #redn)e!e re!4oase . #e do&na)e des$ot#" e5er#t" e!e asu$ra su,!ete!or/
Neav0nd n# un du'u asu$ra a #eea #e #rede a , adev"r sau 4re.ea!" . av0nd* $e de a!t" $arte* no)unea #!ar" a ,or)e sa!e* &u!)&ea este $e at0t de autortar" $e #0t e de
nto!erant"/ Da#" ndvdu! $oate s" a##e$te #ontra(#erea . de('aterea* &u!)&ea nu !e ra'd" n#odat"/ 0n adun"r!e $u'!#e* o #0t de u.oar" #ontra(#ere dn $artea unu vor'tor
este $r&t" $e dat" #u ur!ete de ,ure . nve#tve vo!ente* ur&ate #ur0nd de a#te de vo!en)"* . da#" vor'toru! nsst" #u&va* de darea !u a,ar"/ F"r" $re(en)a ne!n.ttoare a
s!u1'a.!or st"$0nr* #e! #are #ontra(#e ar , adesea #%ar !n.at/
Autortars&u! . nto!eran)a s0nt #ara#terst# 4enera!e tuturor #ate4or!or de &u!)&* dar 4radu! 0n #are se &an,est" e!e este e5tre& de dvers: . a# a$are ar". no)unea
,unda&enta!" de nea&* st"$0n" a sent&ente!or . 40ndur!or o&u!u/ Autortars&u! . nto!eran)a s0nt ,oarte de(vo!tate 0ndeose' !a &u! )&!e !atne/ 30nt 0ntr+at0t de de(vo!tate*
0n#0t dstru4 #%ar a#e! sent&ent a! nde$enden)e ndvdua!e* at0t de $utern# !a an4!o+sa5on/ Mu!)&!e !atne nu s0nt sens'!e de#0t !a nde$enden)a #o!e#tv"* de se#t"* ar
#ara#terst#a a#este nde$enden)e este nevoa de a+ ,a#e ra$d . vo!ent* $e to) dsden)* ro' a #redn)e!or !or/ La $o$oare!e !atne* a#o'n tuturor t&$ur!or* 0n#e$0nd #u #e
a In#%()e* n+au $utut n#odat" s" se rd#e !a o a!t" #on#e$)e asu$ra !'ert")/
Pentru &u!)&* autortars&u! . nto!eran)a re$re(nt" n.te sent&ente ,oarte 'ne #onturate* $e #are !e 0ndur" #u a#eea. u.urn)" #u #are !e $ra#t#"/ Mu!)&!e res$e#t" ,or)a .
s0nt $rea $u)n &$resonate de 'un"tate* #are e !esne !uat" dre$t o ,or&" de s!"'#une/ 3&$ata !or nu s+a 0ndre$tat n#odat" #"tre st"$0n 4enero.* # #"tre tran #are !e+au
do&nat $rn ,or)"/ Lor !e 0na!)" &u!)&!e 0ntotdeauna* #e!e &a se&e)e statu/ Da#" 0! #a!#" 0n $#oare #u $!"#ere $e des$otu! r"sturnat* e $entru #"* o dat" #e .+a $erdut ,or)a* e!
ntr" 0n #ate4ora #e!or s!a'* $e #are 0 ds$re)ue.t . de #are nu te &a te&/ T$u! de erou 0ndr"4t de &u!)& va avea 0ntotdeauna stru#tura unu Ce(ar/ 3tr"!u# rea !u !e
,ar&e#"* autortatea !u !e &$une . sa'a !u !e 0ns$"&0nt"/
Gata s" se r"(vr"teas#" 0ntotdeauna 0&$otrva une st"$0nr s!a'e* &u!)&ea se $!ea#" s!u4arn# 0n ,a)a une st"$0nr $utern#e/ Da#" &0na ,orte a st"$0nr a#)onea("
nter&tent* &u!)&ea* &ereu su$us" sent&ente!or sa!e e5tre&e* tre#e a!ternatv de !a anar%e !a s!u4"rn#e . de !a s!u4"rn#e !a anar%e/
Ar 0nse&na* de a!t,e!* s" neso#ote.t $s%o!o4a &u!)&!or #re(0nd #" !a e!e $redo&n" nstn#te!e revo!u)onare/ Nu&a a#te!e !or de vo!en)" ne dau a#east" !u(e/ E5$!o(!e de
revo!t" . #e!e dstru#tve s0nt 0ntotdeauna e,e&ere/ Mu!)&!e s0nt 0n $rea &are &"sur" dr1ate de n#on.tent . $rea su$use* 0n #onse#n)"* n,!uen)e une eredt") ve#% de
se#o!e* s$re a nu se doved e5tre&
+/ #onservatoare/ L"sate 0n voa !or* !e ve( #ur0nd* s"tu!e de de(ordn* 0n+ $t0ndu+se dn nstn#t #"tre s!u4"rn#e/ Ce &a se&e) . ne0ndu$!e#a) dntre a#o'n !+au a#!a&at dn
r"s$uter $e Bona$arte #0nd a#esta a su$r&at toate !'ert")!e . .+a ,"#ut as$ru s&)t $u&nu! de ,er/
Istora revo!u)!or $o$u!are este a$roa$e de ne0n)e!es da#" neso#ote.t nstn#te!e $ro,und #onservatoare a!e &u!)&!or/ E!e vor rea!&ente s"+. s#%&'e nu&e!e nsttu)!or .
s"v0r.es# uneor #%ar revo!u) vo!ente #a s" o')n" a#este s#%&'"r: dar ,ondu! a#estor nsttu) e 0n $rea &are &"sur" e5$resa ne#est")!or eredtare a!e nea&u!u* $entru #a
&u!)&!e s" nu revn"* 0ntotdeauna* -a e!e/ Ne0n#etata !or &o'!tate nu $rve.te de#0t !u#rur!e su$er,#a!e/ De ,a$t* e!e au nstn#te #onservatoare ,oarte $utern#e .* ase&enea
tuturor $r&tv-/ un res$e#t ,et.st a! trad)!or* o 4roa(" n#on.tent" ,a)" de tot #e e nou . roate s" !e &od,#e rea!&ente #ond)!e de va)"/ Da#" de&o#ra)!e ar , avut ,or)a
15
3UFLETUL MULIMILOR
!or a#tua!" 0n e$o#a 0n #are se nventau &eser!e &e#an#e* &a.na #u a'ur s #"!e ,erate* rea!(area a#estor nven) ar , ,ost &$os'!" sau $os'!" doar #u $re)u! unor revo!u)
re$etate/ Dn ,er#re $entru $ro4resu! #v!(a)e* su$re&a)a &u!)&!or nu s+a n"s#ut de#0t atun# #0nd &ar!e des#o$err a!e .tn)e s a!e ndustre ,useser" de1a ,"#ute/
]B/ ; Mora!tatea &u!)&!or
Da#" $rn #uv0ntu! &ora!tate 0n)e!e4e& statorn#a res$e#tare a anu&tor #onven) so#a!e . $er&anenta re$r&are a &$u!sur!or e4oste* este a'so!ut evdent #" &u!)&!e s0nt
$rea &$u!sve . $rea &o'!e $entru a , #a$a'!e de &ora!tate/ Dar da#" n#!ude& 0n a#est ter&en a$ar)a s$orad#" a unor #a!t") anu&te* $re#u& a'ne4a)a* devota&entu!*
de(nteresu!* sa#r,#u! de sne* nevoa de dre$tate* $ute& s$une #" &u!)&!e s0nt uneor* d&$otrv"* #a$a'!e de o &ora!tate ,oarte 0na!t"/
Pu)n $s%o!o4 #are !e+au studat nu au ,"#ut+o de#0t dn $un#tu! de vedere a! a#te!or !or #r&na!e: . v"(0nd #" a#este a#te s0nt ,re#vente* au atr'ut &u!)&!or un nve! &ora!
,oarte #o'or0t/
F"r" 0ndoa!" #" e!e dau deseor dovad" de un ase&enea nve! &ora!* dar de #e oare7 + $ur . s&$!u $entru #" nstn#te!e de #ru(&e dstru#tv" s0nt r"&".)e a!e e$o#!or
$r&tve #e dor& 0n ad0n#u! ,e#"rua dntre no/ Pentru ndvdu! (o!at* ar , $er#u!os s" . !e sats,a#"* $e #0nd* ,nd a'sor't 0ntr+o &u!)&e !$ st" de r"s$undere . ne$ut0nd ,*
de#* $ede$st* are toat" !'ertatea s" . !e ur&e(e/ Ne$ut0nd s" e5er#t"&* 0n &od o'.nut* a#este nstn#te dstru#tve asu$ra se&en!or no.tr* ne &"r4n& s" n !e des#"r#"&
asu$ra an&a!e!or/ Pasunea $entru v0n"toare . #ru(&ea &u!)&!or $rovn dntr+o a#eea. surs"/ Mu!)&ea #are 0. s,0.e 0n#etu! #u 0n#etu! v#t&a ,"r" a$"rare d" dovad" de o
!a." #ru(&e + e5tre& de 0nrudt" 0ns"* $entru ,!o(o,* #u #ea a v0n<tor!or aduna) !ao!a!t" dn $!"#erea de a assta !a s,0.erea unu 'et #er' de #"tre #0n !or/
C%ar da#" &u!)&ea e #a$a'!" de o&orur* n#end . tot sou! de a!te ,"r"de!e4* ea este deo$otrv" #a$a'!" de a#te de 1ert," . ,a$te de(nteresate a,!ate &a $resus de#0t #e!e
de #are este #a$a'! ndvdu! (o!at/ Ma de4ra'" asu$ra ndvdu!u dn &u!)&e are e,e#t nvo#area sent&ente!or #e )n de 4!ore* onoare* re!4e . $atre/ Istora e do!dora de
e5e&$!e de t$u! #ru#ade!or . vo!untaratu!u dn DNZ/ De un &are devota&ent . de &"re)e ,a$te de(nteresate s0nt #a$a'!e doar #o!e#tvt")!e/ C0te &u!)& nu s+au !"sat #u
eros& &"#e!"rte $entru #redn)e . de $e #are a'a !e $r#e$eauA Mu!)&!e #are ,a# 4reve* !e ,a# &a de4ra'" #a s" se su$un" unu #onse&n* de#0t #a s" o')n" o &"rre de sa!a+
ru/ Rareor nteresu! $ersona! #onsttue un &o'! $utern# $entru &u!)&* $e #0nd e! este &o'!u! a$roa$e e5#!usv a! ndvdu!u (o!at/ Nu nteresu! $ersona!* #u s4uran)"* a
#ondus &u!)&!e 0n at0tea r"('oae* r"('oae $e #are* #e! &a adesea* &ntea !or nu !e $utea 0n)e!e4e . 0n #are s+au !"sat &"#e!"rte !a ,e! de u.or $re#u& #o#0r!!e %$not(ate de
o4!n1oara unu v0n"tor/
P0n" . #e &a &ar ne&ern#* $rn s&$!u! ,a$t a! reunr !or 0ntr+o &u!)&e* #a$"t" #0teodat" n.te $rn#$ ,oarte str#te de &ora!tate/ Tane re&ar#a ,a$tu! #" u#4a. dn
se$te&'re FGN^ veneau s" de$un" $e &ese!e #o&tete!or 'an . '1uter!e 4"ste asu$ra v#t&e!or* $e #are !e+ar , $utut ,ura #u #ea &a &are u.urn)"/ Mu!)&ea ,re&"t0nd" .
s"r&an"* #are a nvadat* ur!0nd* 0n t&$u! Revo!u)e de !a FYXY* $a!atu! Tu!eres* nu .+a 0nsu.t n# unu! dn o'e#te!e 0n ,a)a #"rora a r"&as 0n&"r&urt"* de. un sn4ur
ase&enea o'e#t +ar , ,ost %ran" $entru nenu&"rate (!e/
Des4ur #" a#est ro! &ora!(ator* e5er#tat de &u!)&e asu$ra ndvdu!u* nu #onsttue o re4u!" 4enera!"* dar se o'serv" ,re#vent* #%ar . 0n 0&$re1ur"r #u &u!t &a $u)n 4rave
de#0t #e!e #tate &a sus/ La teatru* a& s$us+o de1a* &u!)&ea #ere erou!u $ese #a!t") &ora!e e5a4erate* sa!a dovedndu+se uneor* #%ar da#" e #o&$us" dn e!e&ente #u un
nve! ,oarte #o'or0t* e5tre& de vrtuoas"/
C%e,!u! de $ro,ese* $e.te!e* der'edeu! #are+. 'ate 1o# de or#e* 'o&'"ne adesea !a vederea une s#ene &a u.urat#e sau !a au(u! une &# a!u(* #are s0nt a'so!ut anodne*
totu.* 0n #o&$ara)e #u ds#u)!e !or o'.nute/
A.adar* &u!)&!e #are se dedau adesea nstn#te!or 1osn#e dau uneor + $rn a#te!e !or de 0na!t" &ora!tate + e5e&$!u/ Da#" des#onsderarea nteresu!u $er sona!* rese&narea*
devota&entu! a'so!ut 0n s!u1'a unu dea! %&er# sau rea!
16
3ENTIMENTELE CI MORALITATEA MULIMILOR
&! n.te #a!t") &ora!e* se $oate s$une #" &u!)&!e $osed" uneor a#este vr++: 0ntr+un 4rad $e #are n# #e &a 0n)e!e$) ,!o(o, nu !+au atns de#0t rareor/ K @
!e
$ra#t#"* ,re.te*
n#on.tent* dar + #e #ontea("7 Da#" &u!)&!e ar , #%'(ut $rea adesea . ar , )nut sea&a de nterese!e !or &edate* $oate #" n# o @OD
!!!(
Xe nu ar , 0n,!ort $e $!aneta noastr" .
$oate #" u&antatea n+ar &a avea +Btore/
CAPITOLUL III
IDEILE* RAIONAMENTELE CI IMAGINAIA MULIMILOR
M7. Ideile mulimilor G Deile 1unamentale i ieile auBiliare G 6um pot su,<ista simultan iei contraictorii G 0rans1ormrile pe care tre,uie s le su1ere ieile elevate spre a 1i accesi,ile mul%imilor G 4olul
social al ieilor nu epine e partea e aevr ce o pot con%i ne G M+. Raionamentele mulimilor + /ul%imile nu pot 1i in1luen%ate prin ra%ionamente G 4a%ionamentele mul%imilor au ntoteauna un nivel 1oarte
co,ort G ntre ieile pe care le asocia< mul%imile nu eBist ect n aparen% le"turi e asemnare sau e succesiune G 15' Imaginaia mulimilor G Aor%a ima"ina%iei mul%imilor G ;le "nesc n ima"ini i
aceste ima"ini se succe 1r nici o le"tur G /ul%imile snt puternic impresionate mai ales e aspectul miraculos al lucrurilor G /iraculosul i le"enarul constituie aevratele temelii ale civili<a%iilor G
Dma"ina%ia popular a stat ntoteauna la ,a<a puterii oamenilor e stat G 6um arat 1aptele capa,ile s impresione<e ima"ina%ia mul%imilor.
]F/ ; Ide!e &u!)&!or
3tudnd* 0ntr+o !u#rare anteroar"* ro!u! de!or 0n evo!u)a $o$oare!or* a& dovedt #" or#e #v!(a)e $rovne dntr+un nu&"r &# de de ,unda&enta!e* rareor 0nnote/ A& ar"tat
#u& se statorn#es# a#este de 0n su,!etu! &u!)&!or: #u #0t" 4reutate $"trund a#o!o . #e ,or)" $osed"* o dat" #e au $"truns/ A& ar"tat totodat" #" &ar!e $ertur'a) dn store s0nt*
#e! &a adesea* #onse#n)a &od,#"r a#estor de ,unda&enta!e/
Cu& a& tratat 0ndea1uns a#est su'e#t* nu vo reven asu$ra !u* # &" vo &"r4n !a a s$une #0teva #uvnte des$re de!e a##es'!e &u!)&!or . des$re &odu! 0n #are e!e !e
#on#e$/
Le $ute& 0&$"r) 0n dou" #ate4or/ 0ntr+una* vo& 4ru$a de!e 0nt0&$!"toare . tre#"toare* #reate su' n,!uen)a &o&entu!u- entu(as&u! e5#esv $entru un ndvd sau o do#trn"*
de e5e&$!u/ 0n #ea!a!t"* de!e ,unda&enta!e #"rora &edu!* eredtatea* o$na $u'!#" !e dau o &are sta'!tate* $re#u&- de!e re!4oase de odnoar"* de!e de&o#rat#e . so#a!e
de ast"(/
Ide!e ,unda&enta!e ar $utea , re$re(entate $rn &asa a$e!or unu ,!uvu #are 0. des,".oar" do&o! #ursu!: de!e tre#"toare + $rn va!ur!e &"runte* &ereu &.#"toare* #e 0 a4t"
su$ra,a)a . #are* de. !$ste de o &$ortan)" rea!"* s0nt &a v('!e de#0t 0nsu. #ursu! ,!uvu!u/
In (!e!e noastre* &ar!e de ,unda&enta!e dn #are s+au %r"nt $"rn) no.tr $ar dn #e 0n #e &a .u'rede . totodat" nsttu)!e #are se s$r1neau $e e!e au 0n#e$ut s" se #!atne
dn te&e!/ Ca$"t" ,or&" a#u& &u!te dn a#e!e &# de te&$orare de #are to#&a vor'ea&: dar $u)ne dntre e!e $ar sortte s" #a$ete o n,!uen)" $redo&nant"/
Or#are ar , de!e su4erate &u!)&!or* e!e nu $ot deven do&nante de#0t #u #ond)a de a 0&'r"#a o ,or&" ,oarte s&$!" . de a , re$re(entate 0n &ntea !or $rn &a4n/ N# o
0n!"n)ure !o4#" $rn ana!o4e sau su##esune nu e5st" 0ntre a#este de+&a4n: e!e se $ot su'sttu una a!tea $re#u& !ent!e!e !anterne &a 4#e $e #are o$eratoru! !e s#oate dn
#uta 0n #are stau su$ra$use/ Pute& vedea a.adar #u& 0n &u!)& $rnd ,or&" su##esv de!e #e!e &a #ontrad#tor/ 3u+$un0ndu+se #a$r#!or de+o #!$" a!e soarte* &u!)&ea se
va a,!a su' n,!uen)a unea sau a!tea dn dverse!e de a$ar)n0nd 'a4a1u!u a##es'! e . va #o&te* 0n #onse#n)"* a#te!e #e!e &a n#onse#vente/ A'sen)a #o&$!et" a s$rtu!u
#rt# nu 0 $er&te s" $er#ea$" #ontrad#)!e/
Nu se $etre#e a#* de a!t,e!* un ,eno&en #ara#terst# &u!)&!or/ LI $ute& 0nt0!n !a &u!) ndv( (o!a)* nu nu&a !a ,n)e!e $r&tve* # . !a to) #e #are* 0n anu&te $rvn)e*
se asea&"n" &enta! #u $r&tv- !a &e&'r ,erven) a une se#te re!4oase* de e5e&$!u/ L+a& o'servat* de $!d"* !a %ndu. nstru)* edu #a) 0n unverst")!e noastre euro$ene
. $osesor de d$!o&e/ Pe ,ondu! !or &ua'! de de re!4oase sau so#a!e eredtare se su$ra$usese* ,"r" a !e a!tera de!o#* un strat de de o##denta!e !$ste de or#e 0nrudre #u
$r&e!e/ 0n ,un#)e de 0&$re1ur"r* a$"reau ,e une!e* ,e #e!e!a!te* #u #orte4u! !or s$e#,# de vor'e* ast,e! #" a#e!a. ndvd &an,esta #e!e &a ,!a4rante #ontrad#)/ Contrad#)
&a de4ra'" a$arente de#0t rea!e* #"# nu&a de!e eredtare s0nt 0ndea1uns de $utern#e !a un ndvd (o!at s$re a deven* 0ntr+adev"r* &o'!ur de #o&$orta&ent/ Nu&a atun#
#0nd* 0n ur&a 0n#ru#."r!or* o&u! se a,!" 0ntre &$u!sur eredtare d,erte* a#te!e sa!e $ot ,* de !a un &o&ent !a a!tu!* a'so!ut #ontrad#tor/ E nut! s" nsst"& a# asu$ra a#estor
,eno&ene* #u toate #" &$ortan)a !or $s%o!o4#" este #a$ta!"/ Consder #" $entru a !e $utea 0n)e!e4e este nevoe de #e! $u)n (e#e an de #"!"tor . o'serva)/
Cu& de!e nu s0nt a##es'!e &u!)&!or de#0t du$" #e au 0&'r"#at o ,or&" ,oarte s&$!"* e!e tre'ue deseor s" su,ere #e!e &a #o&$!ete trans,or&"r s$re a deven $o$u!are/
Da#" este vor'a des$re de ,!o(o,#e sau .tn),#e #eva &a e!evate* $o) #onstata u.or $ro,un(&ea &od,#"r!or de #are a#estea au nevoe $entru a #o'or0* dn trea$t" 0n
trea$t"* $0n" !a nve!u! &u!)&!or/ A#este &od,#"r de$nd &a a!es de nea&u! #"rua 0 a$ar)n 0ndeose' &u!)&!e: dar $rn e!e de!e se 0&$u)nea(" . se s&$!,#"
0ntotdeauna/ De a#eea* dn $un#t de vedere so#a!* nu $rea e5st" de ,a$t vreo erar%# a de!or* ad#" de &a e!evate sau &a $u)n e!evate/ Prn 0nsu. ,a$tu! #" o dee 0. ,a#e !o#
0n &u!)& . !e $oate tu!'ura* ea este des$uat" de a$roa$e tot #e 0 #on,erea e!eva)e . &"re)e/
9a!oarea erar%#" a une de este* de a!t,e!* ,"r" &$ortan)"/ 30nt de&ne de !uat 0n s#a&" nu&a e,e#te!e $e #are !e $rodu#e/ Ide!e #re.tne a!e Evu!u Medu* de!e de&o#rat#e
a!e se#o!u!u tre#ut* de!e so#a!e de ast"( nu s0nt* des4ur* $rea e!evate/ Le $ute& #onsdera* dn $un#t de vedere ,!o(o,#* dre$t n.te 'ete eror/ C totu.* ro!u! !or a ,ost . va ,
&ens . e!e se vor nu&"ra &u!t" vre&e $rntre ,a#tor esen)a! 0n #ondu#erea state!or/
C%ar da#" deea a su,ert &od,#"r #are o ,a# a##es'!" &u!)&!or* ea nu a#)onea(" de#0t atun# #0nd $"trunde + $rn dverse $ro#edee #e vor , studate 0n a!t" $arte + 0n
n#on.tent* devennd un sent&ent/ A#east" trans,or&are este 0n 4enera! ,oarte 0nde!un4at"/
Nu tre'ue s" #rede&* de a!t,e!* #" o dee $oate avea e,e#t* ,e . asu$ra &u!)&!or #u!tvate* dat ,nd #" 1uste)ea +a ,ost de&onstrat"/ Ne d"& sea&a de a#est !u#ru v"(0nd #0t de
$u)n 0 n,!uen)ea("* $e #e &a &u!)* #ea &a #!ar" de&onstra)e/ Un as#u!t"tor #u!tvat $oate s" re#unoas#" evden)a 0ns".: dar e! va , re$ede readus* $e #a!# n#on.tent"* !a
#on#e$)!e sa!e $r&tve/ Revede+)+F $este #0t#va (!e* . e! v" va serv dn nou ve#%!e ar4u&ente* e5a#t 0n a#ea. ter&en/ 3e a,!" de ,a$t su' n,!uen)a unor de anteroare*
devente sent&ente: . doar a#estea a#)onea(" asu$ra &o'!ur!or $ro,unde a!e a#te!or . vor'e!or noastre/
Atun# #0nd* $rn dverse $ro#edee* o dee s,0r.e.te $rn a se 0n#rusta 0n su,!etu! &u!)&!or* ea #a$"t" o ,or)" nvn#'!"* . de a# de#ur4 o sere 0ntrea4" de #onse#n)e/ Ide!or
,!o(o,#e #are au avut #a de(nod"&0nt Revo!u)a ,ran#e(" !e+a tre'ut &u!t" vre&e s$re a se &$!anta 0n su,!etu! $o$u!ar/ Iar ,or)a !or nvn#'!"* o dat" #e s+au statorn#t* e 'ne
#unos#ut"/ E!anu! unu 0ntre4 $o$or 0ntru #u#errea e4a!t") so#a!e* 0ntru rea!(area unor dre$tur a'stra#te . a unor !'ert") dea!e a ,"#ut #a toate tronur!e s" se #!atne . a
tu!'urat ad0n# !u&ea o##denta!"/ T&$ de dou"(e# de an* $o$oare!e s+au n"$ustt une!e asu$ra a!tora . Euro$a a #unos#ut %e#ato&'e #o&$ara'!e #u #e!e a!e !u Gn4s+%an .
T&ur LenU/ N#odat" nu a ,ost at0t de #!ar !a #e $oate du#e
des#"tu.area de!or #a$a'!e s" s#%&'e orentarea sent&ente!or/
Da#" de!e ne#est" &u!t t&$ $entru a se statorn#eas# 0n su,!etu! &u!)&+,ar* !e este ne#esar un t&$ nu &a $u)n #onsdera'! s$re a+F $"r"s/ De a#eea* - #e $rve.te de!e*
&u!)&!e s0nt &ereu #u &a &u!te 4enera) 0n 0nt0r(ere ,a)" Ie savan) . ,!o(o,/ To) oa&en de stat .tu ast"( #e 4re.e! #on)n de!e ,unda&enta!e $ro#!a&ate !a un &o&ent
dat* dar #u& n,!uen)a !or este 0n#" ,oarte ratern#"* s0nt o'!4a) s" 4uverne(e ur&0nd $rn#$ 0n a! #"ror adev"r au 0n#e+-at s" &a #read"/
]^/ ; Ra)ona&ente!e &u!)&!or
Nu se $oate s$une 0n &od a'so!ut #" &u!)&!e nu s0nt n,!uen)a'!e $rn ra)ona&ente/ Dar ar4u&ente!e $e #are !e ,o!oses# . #e!e #are a#)onea(" asu$ra !or : t s" ,e* dn $un#t
de vedere !o4#* de un nve! at0t de #o'or0t* 0n#0t nu&a $rn ana!o4e !e $ute& so#ot ra)ona&ente/ Ra)ona&ente!e n,eroare a!e &u!)&!or s0nt* #a . ra)ona&ente!e e!evate* +te
$e aso#a)- dar 0ntre de!e aso#ate de #"tre &u!)& nu e5st" de#0t 0n r aren)" !e4"tur de ase&"nare sau de su##esune/ E!e se 0n!"n)ue 0n &odu! #e- a!e unu es#%&os #are*
.tnd dn e5$eren)" #" 4%ea)a* #or$ trans$arent* se - $e.te 0n 4ur"* tra4e #on#!u(a #" st#!a* de ase&enea #or$ trans$arent* tre'ue R se to$eas#" !a r0ndu! e 0n 4ur": sau a! #e!or
a!e unu s"!'at#* #are 0. 0n#%+r -it #" &0n#0nd n&a unu du.&an #ura1os* 0 do'0nde.te vte1a: sau* 0n#"* a! or a!e unu &un#tor #are* e5$!oatat de un $atron* tra4e #on#!u(a #"
to) $a+O / s0nt n.te e5$!oatator/
Aso#erea unor !u#rur ds$arate* neav0nd de#0t 0n a$aren)" re!a) 0ntre e!e . )e data 4enera!(are a #a(ur!or $art#u!are + at" #ara#terst#!e !o4# #o!e#+e/ De a#est ordn s0nt
aso#a)!e $e #are !e $re(nt"* 0ntotdeauna* &u!)&!or O$e orator #are .tu s" !e &an$u!e(e/ Nu&a a#estea !e $ot n,!uen)a/ O 6i nture de ra)ona&ente r4uroase ar , #o&$!et
de ne0n)e!es &u!)&!or . de a#ea ne $er&te& s" s$une& #" e!e nu 1ude#" sau 1ude#" 4re.t . #" nu $ot , n,!uen)ate $rntr+un ra)ona&ent/ Ctte* anu&te ds#ursur #are au
e5er#tat o n,!uen)" enor&" asu$ra #e!or #are !e+au as#u!tat s0nt* adesea* u&tor de s!a'e: ar se ut" #" au ,ost ,"#ute s$re a antrena #o!e#tvt")!e . nu s$re a , #tte de ":re
,!o(o,/ Oratoru!* #o&un#0nd nt& #u &u!)&ea* .te s" evo#e &a4n!e Ore o vr"1es#/ Da#" ('ute.te* s#o$u! s"u a ,ost atns: . un 0ntre4 vo!u& de +O0nt"r $!#t#oase nu
va!orea(" #0t #e!e #0teva ,ra(e #are au ('utt s" #u#e+0as#" su,!ete!e #e tre'uau #onvnse/
Inut! de ad"u4at #" ne$utn)a &u!)&!or de a 1ude#a #ore#t !e ,a#e s" ,e !$ste de or#e s$rt #rt#* ad#" de a$ttudnea de a ds#erne adev"ru! de eroare* de a ,or&u!a o
1ude#at" e5a#t"/ [ude#")!e $e #are !e a##e$t" nu s0nt de#0t 1ude#") &$use* . n#odat" 1ude#") ar4u&entate/ 30nt nu&ero. ndv( #are* dn a#est $un#t de vedere* nu se rd#"
deasu$ra &u!)&!or/ U.urn)a #u #are devn 4enera!e anu&te o$n )ne &a a!es de ne$utn)a &a1ort") oa&en!or de a+. ,or&a o $"rere $ro$re* 'a(at" $e ra)ona&ente $ro$r/
]Z/ + I&a4na)a &u!)&!or
I&a4na)a &u!)&!or* $re#u& a tuturor ,n)e!or !a #are nu ntervne ra)ona&entu!* $oate , $ro,und &$resonat"/ I&a4n!e evo#ate 0n &ntea !or de un $ersona1* un even&ent*
un a##dent au a$roa$e 0nsu,!e)rea !u#rur!or rea!e/ Mu!)&!e se a,!" 0ntru #0tva 0n #a(u! #e!u #are doar&e* a #"ru ra)une* te&$orar sus$endat"* !as" s"+ )0.neas#" 0n &nte
&a4n de o ntenstate e5tre&"* dar #are* 0n #onta#t #u 40ndrea* ar $er de 0ndat"/ Mu!)&!e* ne,nd #a$a'!e n# de 40ndre* n# de ra)ona&ent* nu #unos# neveros&!u!- or*
to#&a !u#rur!e #e!e &a neveros&!e s0nt* 0n 4enera!* #e!e &a .o#ante/
C at" de #e as$e#te!e &ra#u!oase . !e4endare a!e even&ente!or &$resonea(" 0ntotdeauna #e! &a tare &u!)&!e/ Mra#u!osu! . !e4endaru! #onsttue* 0n rea!tate*
adev"rate!e te&e! a!e une #v!(a)/ In store* a$aren)a a 1u#at 0ntotdeauna un ro! &u!t &a &$ortant de#0t rea!tatea/ Irea!u! $redo&n" asu$ra rea!u!u/
Ne$ut0nd 40nd de#0t 0n &a4n* &u!)&!e nu s0nt &$resonate de#0t de &a4n/ Doar a#estea !e 0ns$"&<nt" sau !e ,ar&e#" . devn &o'!ur de a#)une/
De a#eea* re$re(enta)!e teatra!e* #are o,er" &a4nea 0n ,or&a sa #ea &a #!ar"* au 0ntotdeauna o n,!uen)" enor&" asu$ra &u!)&!or/ P0nea . s$e#ta#o !e!e #onsttuau a!t"dat"
$entru $!e'ea ro&an" dea!u! ,er#r/ In #ursu! e$o#!or #are au ur&at* a#est dea! s+a s#%&'at $rea $u)n/ N&# nu &$resonea(" &a $utern# &a4na)a $o$u!ar" #a o $es" de
teatru/ 0ntrea4a sa!" res&te 0n a#e!a. t&$ a#e!ea. e&o)* . da#" a#estea nu se trans,or&" $e dat" 0n a#te* este $entru #" n# #e! &a n#on.tent s$e#tator nu $oate s" nu+. dea
sea&a #" este v#t&a !u(!or . #" a r0s sau a $!0ns !a aventur &a4nare/ C0teodat"* totu.* sent&ente!e su4erate de &a4n s0nt su,#ent de $utern#e $entru a tnde* $re#u&
su4est!e o'.nute* s" se trans,or&e 0n a#te/ 3+a s$us adesea $ovestea a#e!u teatru dra&at# $o$u!ar* o'!4at s"+F a$ere !a e.re $e a#toru! dn ro!u! tr"d"toru!u* s$re a+F s#"$a de
vo!en)e!e s$e#tator!or nd4na) de ,"r"de!e4!e
a!e &a4nare/ Iat"* #red* unu! dn #e!e &a re&ar#a'!e nd# a!e st"r &ene a &u!)&!or .* &a a!es* a!e u.urn)e #u #are $ot , su4estonate/ Irea!u! are a$roa$e !a ,e! de &u!t"
&$ortan)"* 0n o#% !or* #a . rea!u!/ E!e au tendn)a ev++/ nt" de a nu !e deose'/ To#&a $e &a4na)a $o$u!ar" se 'a(ea("* de ,a$t* $uterea #u#ertor!or . r)a state!or/ C0nd se
a#)onea(" asu$ra e* &u!)&!e se $un 0n &.#are/ Toate &ar!e ,a$te stor#e* #rea)a 'uds&u!u* a #re.tns&u!u* a s!a&s&u!u* Re+r&a* Revo!u)a ,ran#e(" .* 0n (!e!e
noastre* nva(a a&enn)"toare a so#a!s&u!u s0nt #onse#n)e dre#te sau 0nde$"rtate a!e unor &$res $utern#e $roduse asu$ra &a4na)e &u!)&!or/
De a#eea* &ar oa&en de stat a tuturor t&$ur!or . )"r!or* n#!usv #e &a K des$o)* .+au 4"st 0n &a4na)a $o$u!ar" s$r1nu! $uter !or/ N#odat" nu a 1 0n#er#at s"
#0r&uas#" 0&$otrva e/ WA& $us #a$"t r"('ou!u+dn 9endee* @$unea Na$o!eon !a un Cons!u de 3tat* ,"#0ndu+&" #ato!#: &+a& sta'!t 0n E4$t* ,"#0ndu+&" &usu!&an: +a&
#0.t4at $e $reo) 0n Ita!a* ,"#0ndu+&" $a$st/ Da#" a. 4uverna un $o$or de evre* a. re#onstru te&$!u! !u 3o!o&onK/ N#o+%t"* $oate* de !a A!e5andru . Ce(ar 0n#oa#e* n# un
&are o& de stat n+a 0n)e!es &a 'ne #u& tre'ue &$resonat" &a4na)a &u!)&!or/ Preo#u$area sa #onstant" a ,ost s" o .o#%e(e/ 3e 40ndea !a asta 0n v#tor!e sa!e* 0n
ds#ursur!e sa!e* 0n tot #e s$unea* 0n tot #e ,"#ea/ 3e &a 40ndea 0n#" !a asta* $e $atu! de &oarte/
Ce tre'ue s" ,a# #a s" &$resone( &a4na)a &u!)&!or7 O vo& vedea #ur<nd/ 3" s$une&* de $e a#u&* #" de&onstra)!e &ente s" n,!uen)e(e nte!4en)a - ra)unea s0nt
n#a$a'!e s" atn4" a#est s#o$/ Antonu n+a avut nevoe de vreo etor#" savant" $entru a a)0)a $o$oru! 0&$otrva u#4a.!or !u Ce(ar/ I+a #tt r0ta&entu! . +a ar"tat #adavru!/
Tot #eea #e &$resonea(" $utern# &a4na)a &u!)&!or tre'ue s" a'" ,or&a une &a4n .o#ante . !&$e(* !$st" de or#e nter$retare sau 0nso)t" nu&a de #0teva ,a$te
&ra#u!oase- o &are ('0nd"* o &are &nune* o &are #r&"*
&are s$eran)"/ I&$ortant este s" $re(n) !u#rur!e 0n '!o# . s" nu !e ar") n#odat" $rovenen)a/ O sut" de #r&e &"runte sau o sut" de a##dente &"runte nu vor .o#a de,e!
&a4na)a &u!)&!or: $e #0nd o sn4ur" #r&" re&ar#a'!"* o +n4ur" #atastro,"* #%ar #u #onse#n)e n,nt &a $u)n u#4"toare de#0t a!e #e !or o sut" de a##dente !a un !o#* o vor
&$resona $ro,und/ Marea e$de&# de 4r$" #are a u#s* !a Pars* B VVV de $ersoane 0n #0teva s"$t"&0n a &$resona $rea $u)n &a4na)a $o$u!ar"/ A#east" verta'!"
%e#ato&'" nu se tradu#ea* 0ntr+adev"r* $rn vreo &a4ne v(ua!(a'!"* # nu&a $rn date!e statst#e +a$t"&0na!e/ Un a##dent #are* 0n !o# de a#este B VVV de $ersoane* ar , u#s
0n a#eea. ( BVV* 0ntr+o $a)" $u'!#"* 0n ur&a unu even&ent e5tre& d# v('!*
^F 3UFLETUL MULIMILOR
#u& ar , $r"'u.rea turnu!u E,,e!* ar , $rodus asu$ra &a4na)e o &$rese &ens"/ Eventua!a ds$ar)e a unu transat!ant#* $resu$us* dn !$s" de .tr* a se , s#u,undat 0n
!ar4u! &"r* a &$resonat $ro,und* t&$ de o$t (!e* &a4na)a &u!)&!or/ Or* statst#!e o,#a!e ar"tau #" 0n a#e!a. an ds$"ruser" o &e de vase de &are 4a'art/ A#estor
ds$ar) su##esve* #u &u!t &a &$ortante #a $erder de ve) . de &"r,ur* &u!)&!e nu !e+au dat n# #ea &a &#" aten)e/
Nu ,a$te!e $rn e!e 0nse!e s0nt #e!e #are &$resonea(" &a4na)a $o$u!ar"* # &odu! 0n #are s0nt $re(entate/ A#este ,a$te tre'ue s" $rodu#" $rn #ondensare* da#" &" $ot
e5$r&a ast,e!* o &a4ne .o#ant"* #are s" o#u$e . s" o'sede(e &ntea/ 3" #uno.t arta de a &$resona &a4na)a &u!)&!or 0nsea&n" s" #uno.t arta de a !e #0r&u/
3UFLETUL MULIMILOR
CAPITOLUL I9
FORMA RELIGIOA3 PE CARE O IAU TOATE
CON9INGERILE MULIMILOR
6e este sentimentul reli"ios G ;l nu epine e aorarea unei ivinit%i G 6aracteristicile sale G Aor%a convin"erilor care iau 1orm reli"ioas G Fi verse eBemple G Ueii populari n-au isprut nicioat G
Aorme noi su, care acetia renasc G Aorme reli"ioase e ateism G Dmportan%a acestor no%iuni in punct e veere istoric G 4e1orma! 3oaptea S1tntului Bartolomeu! 0eroarea i toate evenimentele e acest
tip snt consecin%e ale sentimentelor reli"ioase ale mul%imilor! i nu ale voin%ei inivi<ilor i<ola%i.
A& v"(ut #" &u!)&!e nu 1ude#"* a& v"(ut #" ad&t sau res$n4 de!e 0n '!o#*
+ nu su$ort" n# ds#u)a* n# #ontra(#erea . #" su4est!e #are a#)onea(" asu&a !or !e nvadea(" 0n 0ntre4&e #0&$u! 0n)e!e4er* tn(0nd s" se trans,or&e de 0ndat" 0n a#te/ A&
ar"tat #" &u!)&!e su4estonate 0n &od #onvena'! s0nt 4ata
I se 1ert,eas#" $entru dea!u! #e !e+a ,ost su4erat/ A& v"(ut* 0n ,ne* #" e!e nu - &os# de#0t sent&ente!e vo!ente . e5tre&e/ In #a(u! !or* s&$ata a1un4e re $ede !a adora)e .* a'a
0n,r$at"* ant$ata se trans,or&" 0n ur"/ A#este nd#a) 4enera!e ne $er&t s" $res&)& de $e a#u& natura #onvn4er!or !or/
E5a&n0nd 0ndea$roa$e #onvn4er!e &u!)&!or* at0t 0n e$o#!e de #redn)" O #4oas" #0t . 0n $eroade!e &ar!or r"(vr"tr $o!t#e* #a #e!e dn se#o!u! tre#ut* #onsta) #" a#estea
au 0ntotdeauna o ,or&" s$e#a!"* $e #are n+a. $utea+o #e ,n 'ne de#0t nu&nd+o sent&ent re!4os/
A#est sent&ent are #ara#terst# ,oarte s&$!e- adorarea une ,n)e $resu+- use su$eroare* tea&a de $uterea #e se atr'ue* su$unerea oar'" !a ordne!e sa!e* &$os'!tatea de
a+ ds#uta do4&e!e* dorn)a de a !e r"s$0nd* tendn)a de a+ #onsdera du.&an $e to) #e #are re,u(" s" !e a##e$te/ Ind,erent da#" un ast,e! de sent&ent se re,er" !a un (eu
nv('!* !a un do! de $atr"* !a un erou sau !a o dee $o!t#"* esen)a sa r"&0ne 0ntotdeauna re'4oas"/ 3u$ranatura!u! . &ra#u!osu! se re4"ses# deo$otrv" 0ntr+0nsu!/ Mu!)&!e
nvestes# #u o a#eea. tor)" &steroas" ,or&u!a $o!t#" sau #ondu#"toru! v#toros #are !e ,anat(ea("
22
$e &o&ent/
/ 3" , re!4os nu 0nsea&n" nu&a s" ador o dvntate* # s"+) $u toate resur se!e &n)* 0ntrea4a #a$a#tate de su$unere a von)e* 0ntrea4a ardoare a ,anats&u!u 0n s!u1'a une
#au(e sau a une ,n)e devente )nt" . 4%d a! sent&ente!or . a#)un!or ta!e/
3ent&entu! re!4os este de re4u!" 0nso)t de nto!eran)" . ,anats&/ A#estea s0nt nevta'!e !a #e #e #red #" de)n se#retu! ,er#r $e $"&0nt sau 0n #erur/ Ce!e dou" tr"s"tur se
re4"ses# !a to) oa&en reun) 0n 4ru$ 0n #!$a #0nd o #onvn4ere oare#are 0 deter&n" s" se r"(vr"teas#"/ Ia#o'n dn vre&ea Te+roare erau !a ,e! de ,unda&enta! re!4o. #a .
#ato!# dn vre&ea In#%()e* ar 0n,!"#"rarea !or #rud" $rovenea dn a#eea. surs"/
Convn4er!e &u!)&!or #a$"t" a#e!e #ara#terst# de su$unere oar'"* nto!eran)" s"!'at#"* nevoe de $ro$a4and" vo!ent"* #e s0nt nerente sent&entu!u re!4os: se $oate
s$une a.adar #" toate #re(ur!e !or au o ,or&" re!4oas"/ Erou! a#!a&at de o &u!)&e este* $entru ea* un (eu autent#/ Na$o!eon a ,ost un ast,e! de (eu vre&e de #n#s$re(e#e an
. n#odat" vreo dvntate nu a avut $arte de adorator &a des"v0r.)/ N# una nu a tr&s #u &a &u!t" u.urn)" oa&en !a &oarte/ N# unu! dn (e $"40ns&u!u . a
#re.tns&u!u nu au e5er#tat o do&na)e &a #o&$!et" asu$ra su,!ete!or/
0nte&eetor de #redn)e re!4oase sau $o!t#e nu !e+au 0nte&eat de#0t datort" .tn)e !or de a &$une &u!)&!or a#e!e sent&ente de ,anats& re!4os* $rn #are o&u! 0.
4"se.te ,er#rea 0n adora)e . #are 0! 0&$n4 s"+. 1ert,eas#" va)a $entru do!u! s"u/ A.a s+a 0nt0&$!at 0n toate e$o#!e/ 0n ,ru&oasa sa #arte des$re Ga!a ro&an"* Fuste de
Cou!an4es ,a#e $e 'un" dre$tate o'serva)a #" I&$eru! Ro&an nu s+a &en)nut n#de#u& $rn ,or)"* # $rn ad&ra)a re!4oas" $e #are o ns$ra/ WAr , ,"r" $re#edent 0n stora
!u&* s$une e! #u 'un s&)* #a un re4& detestat de at0tea $o$u!a) s" , durat #n# se#o!e/// Ar , ne5 $!#a'! #a tre(e# de !e4un a!e I&$eru!u s" , $utut su$une $rn
#onstr0n4ere o sut" de &!oane de oa&en/K Da#" se su$uneau* era $entru #" 0&$"ratu!* $er+son,#0nd &"re)a ro&an"* era adorat de toat" !u&ea #a o dvntate/ 0n u!t&u! t0r4u.or
a! I&$eru!u* 0&$"ratu! avea a!tare/ W0n vre&ea a#eea* de !a un #a$"t !a a!tu! a! I&$eru!u* 0n su,!ete s+a vt o nou" re!4e* a!e #"re dvnt") erau 0n.. 0&$"ra)/ Cu #0)va an
0nante de era #re.tn"* 0ntrea4a Ga!e* re$re(entat" $rn .a(e# de #et")* rd#a un te&$!u* 0n a$ro$ere de ora.u! Laon* !u Au4ustus/// Preo) s"* a!e. de ununea ora.e!or 4a!#e*
erau $r& oa&en a )"r/// E &$os'! s" atr'u toate a#estea ,r# . s!u4"rn#e/ Nu s0nt s!u4arn#e $o$oare 0ntre4 . nu s0nt ast,e! t&$ de tre se#o!e/ Nu #urte(an 0! adorau
$e $rn#$e* # Ro&a/ C nu doar Ro&a* # . Ga!a* 3$ana* Gre#a . Asa/K
Ast"(* &ar #u#ertor de su,!ete nu &a au a!tare* au 0ns" statu sau &a4n*
FORMA RELIGIOA3 A CON9INGERILOR MULIMILOR XF
ar #u!tu! de #are se 'u#ur" nu d,er" #onsdera'! de #e! de odnoar" Nu (+
'ute.t s" 0n)e!e4 #0te #eva dn ,!oo(,a store de#0t du$" #e )+a devent !&+
$ede a#est as$e#t ,unda&enta! a! $s%o!o4e &u!)&!or- $entru e!e* sau e.t (eu
Rau nu e.t n&#/ D
A#estea nu s0%t su$erst) dn alte vremuri, de,ntv (4onte de #"tre ra)une* a !u$ta sa etern" 0&$otrva ra)un* sent&entu! n+a ,ost n#odat" $%&i%'. .ulimile nu mai vor s
aud de cuvinte precum d$initate i religie, #are !e+au
+ +&nat at0ta vre&e: dar 0n n# o e$o#" n+au rd#at at0tea statu . a!tare #a de - se#o! 0n#oa#e/ M.#area $o$u!ar"* #unos#ut" su' nu&e6# d#boulangisme, a uitat cit de lesne pot
s renasc instinctele religioase ale &u!)&!or/ N+a e5stat sat 0n a! #"ru %an s" nu , ,ost &a4nea erou!u/ I se atr'ua $uterea de a
+dre$ta toate nedre$t")!e* de a !e#u toate re!e!e . & de oa&en .+ar , dat O)a $entru e!/ Ce !o# ar , o#u$at 0n store* da#" $ro$ru! s"u #ara#ter +ar ,
+ ut ut 0ntre)ne !e4endaA
De a#eea* e o 'ana!tate #u totu! nut!" s" tot s$une& #" &u!)&!or !e tre'ue re!4e/ Credn)e!e $o!t#e* dvne . so#a!e nu $rnd r"d"#n 0ntr+0nse!e de#0t
/ #ond)a d# a 0&'r"#a 0ntotdeauna a#ea ,or&" re!4oas" #are !e $une 0n a,a+r#"re ds#u)/ Da#" &u!)&!e ar $utea , ,"#ute s"+F a##e$te* ates&u! ar
# #a 0ntrea4a ardoare nto!erant" a unu sent&ent re!4os . ar deven de 0ndat"*
+ &an,est"r!e sa!e e5teroare* un #u!t/ Evo!u)a &# se#te $o(tvste ne ,ur+ (ea(" a# o strane dovad"/ Ea se asea&"n" a#e!u n%!st des$re #are $oste.te $ro,undu!
DostoevsU/ 3tr",u!4erat 0ntr+o 'un" ( de !u&n!e ra)un*
d dstruse &a4n!e dvnt")!or . s,n)!or #are 0&$odo'eau a!taru! &# sa!e #a$e!e* stnse !u&n"r!e .* de 0ndat"* 0n!o#u &a4n!e dstruse #u o$ere!e #0tor+O ,!o(o, ate +
a$o rea$rnse* $os* !u&n"r!e/ O'e#tu! #redn)e sa!e re!++ ase se s#%&'ase* dar s+ar $utea s$une oare #" sent&ente!e re!4oase se !&'aser" #u adev"rat7
Nu $o) 0n)e!e4e 'ne* re$et* anu&te even&ente stor#e + . to#&a $e #e!e r/ a &$ortante + de#0t du$" #e a ses(at ,or&a re!4oas" $e #are o au 0ntotdeauna* $0n" !a ur&"*
#onvn4er!e &u!)&!or/ Mu!te ,eno&ene so#a!e se #er +a studate de4ra'" de #"tre un $s%o!o4 de#0t de un natura!st/ Mare!e nostru r# Tane nu a e5a&nat Revo!u)a ,ran#e("
de#0t #a natura!st* ast,e! 0n#0t 4e+#e(a rea!" a even&ente!or +a s#"$at adesea/ E! a o'servat ,oarte 'ne ,a$te!e* 'r* ne0n)e!e40nd 'ne $s%o!o4a &u!)&!or* #e!e'ru! s#rtor n+a
.tut 0ntotdeauna s" a1un4" !a #au(e/ Fa$te!e 0ns$"&0nt0ndu+F $rn as$e#tu! !or s0n4eros* anar%# . #rud* e! n+a v"(ut 0n ero &ar e$o$e de#0t o %oard" de s"!'at# e$+r$t#*
ded0ndu+se ne0n,r0na) nstn#te!or/ 9o!en)e!e Revo!u)e* &asa#re!e sa!e* nevoa sa de $ro$a4and"* de#!ara)!e sa!e de r"('o ,"#ute tuturor re4!or nu se e5$!#" de#0t ad&)0nd #"
Revo!u)a a re$re(entat statorn#rea une no
#redn)e re!4oase 0n su,!etu! &u!)&!or/ Re,or&a* Noa$tea 3,/Barto!o&eu* r"('oae!e re!4oase* In#%()a* Teroarea s0nt ,eno&ene de a#e!a. ordn* s"v0r.te su' n,!uen)a
a#estor sent&ente re!4oase #are du# #u ne#estate !a e5tr$area* $rn ,o# . sa'e* a tot #eea #e se o$une statorn#r no #redn)e/ Metode!e In#%()e . a!e Teroare s0nt #e!e a!e
adev"ra)!or #onvn./ Nu ar &a , #onvn.* da#" ar ,o!os a!te &etode/
Tu!'ur"r ana!o4e #e!or $e #are to#&a !e+a& #tat nu s0nt $os'!e de#0t atun# #0nd su,!etu! &u!)&!or !e ,a#e s" ('u#neas#"/ N# #e &a r" des$o) nu ar avea $uterea s" !e
de(!"n)ue/ Istor# $otrvt #"rora Noa$tea 3,0ntu!u Barto!o&eu este o$era unu re4e 4nor" at0t $s%o!o4a &u!)&!or* #0t . $e #ea a re4!or/ Ase&enea &an,est"r nu $ot
$roven de#0t dn su,!etu! $o$u!ar/ Cea &a de$!n" $utere a'so!ut" a #e!u &a des$ot# &onar% nu $oate de#0t* #e! &u!t* s" !e 4r"'eas#" sau s" Ae 0nt0r(e $u)n #!$a de#!an."r/
Nu re4 s0nt a#ea #are au ,"#ut Noa$tea 3,0ntu!u Barto!o&eu sau r"('oae!e re!4oase* a.a #u& nu Ro'es$erre* Danton sau 3ant+[ust au ,"#ut Teroarea/ 0nd"r"tu! unor ast,e! de
even&ente re4"se.t* 0ntotdeauna* su,!etu! &u!)&!or/
CARTEA A DOUA OPI(IILE )I *RE+I(ELE MULIMILOR
CAPITOLUL I
FACTORI LNDEPRTAI CREDINELOR CI OPINIILOR MULIMILOR
Aactori pre"titori ai crein%elor mul%imilor Gn1lorirea crein%elor mul%imilor este consecin%a unei ela,orri anterioare GStuiul iverilor 1actori ai acestor crein%e G M )'7eamul + Dn1luen%a preominant pe care o
eBercitG;l repre<int su"estiile strmoilor G 1,'8radiiile G;le snt sinte<a su1letului neamului GDmportan%a social a trai%iilor G6um evin ele nocive! up ce au 1ost necesare G/ul%imile conserv cu cea mai
mare tenacitate ieile trai%ionale G 95' 8impul G;l pre"tete nti statornicirea crein%elor! apoi istru"erea lor GGra%ie lui! orinea poate aprea in $aos G M4. Instituiile politice *isociale G Deea "reit privin rolul
ior G Dn1luen%a
#
or este eBtrem e sla, G;le snt e1ecte! nu cau<e GPopoarele nu pot eloc s-i alea" institu%iile ce li se par cele mai ,une GDnstitu%iile snt nite etic$ete care! su, un acelai nume! ascun cele
mai isparate lucruri G 6um se pot ela,ora constitu%iile G3evoia anumitor popoare e a avea anumite institu%ii rele su, aspect teoretic! precum centrali<area G M(.Instrucia s:educaia GDei actuale eronate privin
in1luen%a instruc%iei asupra mul%imilor G Fate statistice G4olul emorali<ator al euca%iei latine G Dn1luen%a pe care ar putea-o eBercita instruc%ia G ;Bemple 1urni<ate e iverse popoare.
^f OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
To#&a a& studat #onsttu)a &enta!" a &u!)&!or/ Cunoa.te& &odu! !or de a s&)* de a 40nd* de a 1ude#a/ 3" vede& 0n #ontnuare #u& se ves# . #u& se statorn#es# o$n!e
. #redn)e!e !or/
Fa#tor #are deter&n" a#este o$n . #redn)e s0nt de dou" t$ur- ,a#tor 0nde$"rta) . ,a#tor &eda)/
Fa#tor 0nde$"rta) ,a# &u!)&!e #a$a'!e s" ado$te anu&te #onvn4er . !e ,a# &$er&ea'!e !a a!te!e/ E $re4"tes# terenu! 0n #are vede& dntr+o dat" 0n#o!)nd de no* #e
u&es# $rn ,or)a . re(u!tate!e !or* dar #are s0nt s$ontane nu&a #a a$aren)"/ E5$!o(a anu&tor de 0n s0nu! &u!)&!or . $unerea !or 0n a$!#are se $rodu#e* #0teodat"* ,u!4er"tor/
Dar a#esta nu e de#0t un e,e#t de su$ra,a)"* 0nd"r"tu! #"rua tre'ue #"utat"* #e! &a adesea* o 0nde!un4" !u#rare anteroar"/
Fa#tor &eda) s0nt #e #are* su$ra$un0ndu+se a#este !u#r"r 0nde!un4ate* ,"r" de #are nu ar $utea a#)ona* $rodu# 0n s0nu! &u!)&!or #onvn4er!e a#tve* ad#" dau ,or&" de*
,"#0nd+o s" se de(!"n)ue #u toate #onse#n)e!e sa!e/ 3u' $resunea a#estor ,a#tor &eda) se ves# a#e!e %ot"r0r #are $un 'rus# 0n &.#are #o!e#tvt")!e: $rn nter&edu! !or se
de#!an.ea(" o r"s#oa!" sau se %ot"r".te o 4rev": $rn nter&edu! !or* &a1ort") enor&e adu# un o& !a $utere sau r"stoarn" un 4uvern/
0n toate &ar!e even&ente a!e store se #onstat" a#)unea su##esv" a a#estor dou" t$ur de ,a#tor/ Revo!u)a ,ran#e("* $entru a nu !ua de#0t un e5e&$!u dntre #e!e &a
('toare* a avut* $rntre ,a#tor s" 0nde$"rta)* #rt#!e dn dverse s#rer* a'u(ur!e ,s#a!e a!e ve#%u!u re4&/ 3u,!etu! &u!)&!or ,nd ast ,e! $re4"tt* e! a ,ost a$o !esne
r"(vr"tt de ,a#tor &eda)* $re#u& ds#ursur!e orator!or . o$o()a Cur) !a une!e re,or&e ,"r" n# o 0nse&n"tate/
Prntre ,a#tor 0nde$"rta)* e5st" un de ordn 4enera!* #are se re4"ses# !a 'a(a tuturor #redn)e!or . o$n!or &u!)&!or- nea&u!* trad)!e* t&$u!* nsttu)!e* edu#a)a/ 9o&
studa a#u& ro!u! ,e#"rua/
]F/; Nea&u!
A#est ,a#tor* nea&u!* tre'ue $us $e $r&u! !o#* e! ,nd #u &u!t &a &$ortant de#0t to) #e!a!)/ L+a& studat su,#ent 0ntr+o #arte $re#edent"* $entru a nu &a , nevoe s"
st"ru& asu$ra !u/ A& ar"tat #e este o se&n)e . #u&* de 0ndat" #e #ara#terst#!e sa!e s0nt ,or&ate* #redn)e!e* nsttu)!e* arte!e* 0ntr+un #uv0nt toate e!e&ente!e #v!(a)e sa!e*
devn e5$resa e5teroar" a su,!etu!u s"u/ For)a nea&u!u este 0ntr+at0t de &are* 0n#0t n# un e!e&ent n+ar $utea tre#e de
+a u n $o$or !a a!tu! ,"r" a su,er trans,or&"r!e #e!e &a $ro,unde/ D
Medu!* 0&$re1ur"r!e* even&ente!e re$re(nt" n,!uen)e!e so#a!e a!e &o++/tntu!u/ E!e $ot e5er#ta o a#)une &$ortant" dar nu&a te&$orar"* da#" ea - $une n,!uen)e!or
nea&u!u* ad#" a!e 0ntre4u!u .r de str"&o./
9o& &a avea o#a(a* 0n &a &u!te #a$to!e a!e a#este !u#r"r* s" reven& asu$ r a n,!uen)e nea&u!u . s" ar"t"& #" a#east" n,!uen)" este at0t de &are* 0n#0t a do&n"
#ara#terst#!e s$e#,#e su,!etu!u &u!)&!or/ Iat" de #e $o$oare!e a+ arse!or )"r $re(nt" 0n #redn)e!e . #o&$orta&entu! !or d,eren)e ,oarte a#+D#atuate . nu $ot , n,!uen)ate 0n
a#e!a. &od/
]^/ + Trad)!e
Trad)!e re$re(nt" tota!tatea de!or* ne#est")!or* sent&ente!or tre#utu+a/ E!e s0nt o snte(" a nea&u!u . &$ortan)a !or este #o$!e.toare/
Ctn)e!e 'o!o4#e au ,ost #o&$!et trans,or&ate de #0nd e&'ro!o4a a ar"tat +ensa n,!uen)" a tre#utu!u asu$ra evo!u)e ,n)e!or v: .tn)e!e stor#e vor , a rndu! !or
trans,or&ate #0nd no)unea a#easta va , &a r"s$0ndt"/ Dar nu este + -< su,#ent de r"s$0ndt"* &u!) oa&en de stat r"&0n0nd !a de!e teoret#e+Hor dn se#o!u! tre#ut .
0n#%$undu+. #" o so#etate $oate s" o ru$" #u tre#u+[ s"u . s" se re,a#" 0n 0ntre4&e #"!"u(ndu+se doar du$" !u&n!e ra)un/
Un $o$or este un or4ans& #reat de #"tre tre#ut/ Ca or#e or4ans&* nu se
ate &od,#a de#0t $rn !ente a#u&u!"r eredtare/
Adev"ra) #ondu#"tor a $o$oare!or s0nt $ro$r!e !or trad): .* a.a #u& a& r as+o de nenu&"rate or* doar ,or&e!e e5teroare $ot , s#%&'ate #u u.urn)"/
r
ar trad)* ad#"
,"r" su,!et na)ona!* nu e $os'!" vreo #v!(a)e/
De a#eea* #e!e dou" &ar o#u$a) a!e o&u!u* de #0nd e5st" $e !u&e* au ,ost -/ a+. #rea o $!as" deas" de trad) . de a o dstru4e $e ur&"* #0nd e,e#te!e !or + r/e ,"#"toare s+au
deterorat/ F"r" trad) sta'!e* nu e5st" #v!(a)e: ,"r" !en+ e!&nare a a#estor trad)* nu e5st" $ro4res/ D,#u!tatea este de a 4"s un -!'ru #ore#t 0ntre sta'!tate .
vara'!tate/ A#east" d,#u!tate este &ens"* 1 un $o$or 0. !as" o'#eur!e s" $rnd" r"d"#n $rea so!de* t&$ de nu&e+tse 4enera)* e! nu &a $oate evo!ua . devne* #u& se
0nt0&$!" 0n C%na* n+
Aceast a1irma%ie repre<entn nc o noutate i istoria rmnn a,solut neinteli"i,il r' ea! am consacrat mai multe capitole ale lucrrii mele Legile psihologice ale evoluiei
i $ 3oarelor emonstra%iei sale. 6ititorul va veea c! in ciua aparen%elor neltoare! nici O'a* nici reli"ia! nici artele! aic! ntr-un cuvnt! nici un element e civili<a%ie nu poate
i-.e intact e la un popor la altul.
#a$a'! de $er,e#)onare/ P0n" . revo!u)!e vo!ente devn atun# ,"r" e,e#t* #"# ,e ,ra4&ente!e ru$te a!e !an)u!u se sudea(" !a !o# . atun# tre#utu! redevne* ,"r" s" se , $etre#ut
n# o s#%&'are* atot$utern#* ,e ,ra4&ente!e 0&$r".tate 4enerea(" anar%a .* ,oarte #ur0nd* de#aden)a/
De a#eea* sar#na ,unda&enta!" a unu $o$or este de a+. $"stra nsttu)!e tre#utu!u* &od,#0ndu+!e doar 0n#etu! #u 0n#etu!/ Grea sar#n"/ Ro&an 0n t&$ur!e tre#ute* en4!e(
0n t&$ur!e &oderne s0nt a$roa$e sn4ur #are au dus+o !a 0nde$!nre/
Ce!e &a tena#e $"str"toare a!e de!or trad)ona!e* #e!e #e se o$un #u #ea &a &are 0n#"$")0nare !a $res#%&'area !or s0nt to#&a &u!)&!e .* &a a!es* a#e!e #ate4or de
&u!)& #are ,or&ea(" #aste!e/ A& nsstat de1a asu$ra a#estu s$rt #onservator . a& ar"tat #" &u!te revo!te nu du# de#0t !a s&$!e s#%&'"r de nu&e/ La s,0r.tu! se#o!u!u
tre#ut* $rve!.tea 'ser#!or dstruse* a $reo)!or e5$u!(a) sau 4%!otna)* a $erse#u)e 4enera!(ate !a #are era su$us #u!tu! #ato!#* te $utea ,a#e s" #re( #" ve#%!e de re!4oase
.+au $erdut or#e $utere: . totu.* $este #0)va an* !a #ererea 4enera!"* #u!tu! a'o!t a ,ost re$us 0n dre$tur/*?
Nu e5st" e5e&$!u #are s" arate &a 'ne ,or)a e5er#tat" de trad) asu$ra su,!etu!u &u!)&!or/ Nu te&$!e!e 0 ad"$ostes# $e #e &a reduta'! do!* . n# $a!ate!e + $e #e &a
des$ot# tran/ Pe a#e.ta 0 $o) !esne dstru4e/ 3t"$0n nv('!* #are do&nes# 0n su,!ete!e noastre* re(st" or#"re str"dan . nu #edea(" de#0t !a !enta u(ur" a se#o!e!or/
FACTORI LNDEPRTAI
]Z/ ; T&$u!
In $ro'!e&e!e so#a!e* #a . 0n $ro'!e&e!e 'o!o4#e* unu! dn #e &a $utern# ,a#tor este t&$u!/ E! este adev"ratu! #reator . &are!e dstru4"tor/ E! este #e! #are a #!"dt &un)
dn ,re de ns$ . a rd#at !a nve!u! de&nt") u&ane
C' 4aportul lui AourcroE! aeptul e altat al 6onven%iei! citat e 0aine! este 1oarte limpee in acest punct e veere#
26eea ce se vee peste tot re1eritor la slu=,a e uminic i 1recventarea ,isericilor oveete c! n ma=oritatea lor! 1rance<ii vor s revin la vec$ile o,iceiuri i nu mai e momentul s re<istm acestei tenin%e
na%ionale...
/area mas a oamenilor are nevoie e reli"ie! e slu=,e i preo%i. .ste o gre*eal; aparin0nd c0torva filo%ofi moderni, gre*eal; 0n care m3arn l;sat eu 0nsumi antrenat, s cre<i n posi,ilitatea unei instme%ii att e lar"i! nct
s se poat istru"e pre=uec%ile reli"ioase# cci ele constituie! pentru cei mai mul%i intre aceti ne1erici%i! o consolare... 0re,uie s lsm! eci! marii mase a poporului! preo%ii! altarele i cultul.5
#e!u!a o's#ur" a t&$ur!or 4eo!o4#e/ Pentru a trans,or&a or#e ,eno&en* este su,#ent" a#)unea vea#ur!or/ 3+a s$us $e 'un" dre$tate #" o ,urn#" #e ar avea tot t&$u! 0nante*
ar $utea nete( Mont+B!an#+u!/ O ,n)" #are ar $oseda ,or)a &a4#" de a &od,#a t&$u! du$" 'unu! s"u $!a# ar avea $uterea $e #are #redn#o. o atr'ue (e!or/
Dar no nu tre'ue s" ne o#u$"& a# de#0t de n,!uen)a t&$u!u asu$ra 4ene(e o$n!or &u!)&!or/ A#)unea sa este &ens" . dn a#est $un#t de vedere/ E! s)"$0ne.te &ar!e
,or)e* $re#u& se&n)!e* #are nu se $ot ,or&a 0n a'sen)a sa/ E! deter&n" evo!u)a . &oartea tuturor #redn)e!or/ Prn e!* a#estea 0. do'0ndes# $uterea . tot $rn e!* o $erd/
T&$u! $re4"te.te o$n!e . #redn)e!e &u!)&!or* ad#" terenu! 0n #are e!e vor 0n#o!)/ Prn ur&are* anu&te de rea!(a'!e 0ntr+o e$o#"* nu &a s0nt rea! (a'!e 0n a!ta/ T&$u!
#!"de.te &ensu! sed&ent de #redn)e . 40ndur dn #are se nas# de!e une e$o#/ A#estea nu 0n#o!)es# #u& se n&ere.te* !a 0nt0&$!are/ R"d"#n!e !or se a,und" 0n #e! &a
0nde$"rtat tre#ut/ C0nd 0n,!ores#* vrea !or se datorea(" t&$u!u #are !e+a $re4"tt+o . tre'ue 0ntotdeauna s" ne 0ntoar #e& 0nd"r"t $entru a !e 0n)e!e4e 4ene(a/ 30nt odras!e a!e
tre#utu!u . &a&e a!e dtoru!u* s#!ave ve.n#e a!e t&$u!u/
T&$u! este de# adev"ratu! nostru st"$0n . e su,#ent s"+F !"s"& s" a#)one(e $entru a vedea toate !u#rur!e trans,or&0ndu+se/ Ast"( ne ne!n.tes# ,oarte tare dorn)e!e
a&enn)"toare a!e &u!)&!or* dstru4er!e . tu!'ur"r!e $e #are a#estea !e $revestes#/ Dar nu&a t&$u! 0. va asu&a resta'!rea e#%!'ru!u/ WN# un re4& + s#re* $e 'un"
dre$tate* d+nu! Lavsse + nu se #reea(" 0ntr+o (/ Or+4 a r(a)!e $o!t#e . so#a!e s0nt o$ere #are #er se#o!e: ,euda!s&u! e5sta n,or& . %aot# de vea#ur* 0nante de a+. , 4"st
!e4t")!e: &onar%a a'so!ut" a tr"t de ase&enea se#o!e* 0nante de a+. , 4"st nor&e!e de 4uvernare* ar 0n a#este $eroade de a.te$tare au e5stat &ar tu!'ur"r/K
]X/ + Insttu)!e $o!t#e . so#a!e
Ideea #" nsttu)!e $ot re&eda de,e#te!e so#et")* #" $ro4resu! $o$oare!or /#ur4e dn $er,e#)onarea #onsttu)!or . a ,or&e!or de 4uvernare* #" @ #%&'"r!e so#a!e se ,a# $rn
de#rete + deea a#easta este 0n#" e5tre& de - 1s$0ndt"/ Revo!u)a ,ran#e(" a avut+o #a $un#t de $!e#are . tot $e ea se s$r1n" teor!e so#a!e a#tua!e/
E5$eren)e!e &ereu re$etate n+au reu.t s" #!atne a#east" reduta'!" %&er"/ F!o(o, . stor# au 0n#er#at (adarn# s"+ dovedeas#" a'surdtatea/ Nu !e+a ,ost totu. d,#! s"
arate #" nsttu)!e s0nt $rodusu! de!or* sent&ente!or* &oravur!or: ar de!e* sent&ente!e . &oravur!e nu se re,a#* re,"#0nd #odur!e/ A.a #u& un $o$or nu+. a!e4e #u!oarea
o#%!or sau a $"ru!u* e! nu+. a!e4e n# nsttu)!e du$" 'unu! s"u $!a#/ Insttu)!e . 4uverne!e re$re(nt" $rodusu! nea&u!u/ E!e nu #reea(" n# $e de$arte o e$o#"* # s0nt #reate
de ea/ Po$oare!e nu s0nt 4uvernate du$" #u& ! se n"(are !a un &o&ent dat* # du$" #u& !e+o #ere #ara#teru!/ Uneor s0nt ne#esare se#o!e $entru a ,or&a un re4& $o!t# . se#o!e
$entru a+F s#%&'a/ Insttu)!e nu au n# o vrtute ntrnse#": $rn e!e 0nse!e nu s0nt n# 'une* n# re!e/ Bune !a un &o&ent dat $entru un $o$or anu&t* e!e $ot , detesta'!e
$entru un a!tu!/
Un $o$or nu are n#de#u& $uterea s"+. s#%&'e #u adev"rat nsttu)!e/ Poate* des4ur* #u $re)u! unor revo!u) vo!ente* s" !e s#%&'e nu&e!e: dar ,ondu! !or nu se s#%&'"/
Nu&e!e s0nt et#%ete de.arte* de #are stor#u! $reo#u$at de va!oarea rea!" a !u#rur!or nu tre'ue s" )n" sea&a/ Ast,e!* de e5e&$!u* )ara #ea &a de&o#rat#" dn !u&e este An4!a >
su$us" totu. unu re4& &onar%#* $e #0nd re$u'!#!e %s$ano+a&er#ane* #onduse $rn #onsttu) re$u'!#ane* 0ndur" #e! &a 4reu des$ots&/ Cara#teru! $o$oare!or . nu
4uverne!e* !e deter&n" a#estora destne!e/ A& 0n#er#at s" sta'!es# a#est adev"r 0ntr+un vo!u& anteror* 'a(0ndu+&" $e e5e&$!e de ne#ontestat/
Prn ur&are* este un a#t n,ant!* un nut! e5er#)u retor#* o $erdere de t&$ s" ,a'r# #onsttu)/ Ne#estatea . t&$u! 0. asu&" sar#na de a !e e!a'ora* a tun# #0nd a#e.t do
,a#tor s0nt !"sa) s" a#)one(e/ Mare!e stor# Ma#au!aa arat" 0ntr+un $asa1* $e #are $o!t#en dn )"r!e !atne ar tre'u s"+F 0nve)e $e de rost* #" an4!o+sa5on a.a au ,"#ut/ Du$"
#e e5$!#" 'ne,a#er!e unor !e4 #are* dn $un#tu! de vedere a! $ure ra)un* $ar un %aos de a'surdt") . #ontrad#)* e! #o&$ar" (e#!e de #onsttu) &oarte 0n #onvu!s!e
$o$oare!or !atne a!e Euro$e . A&er#* #u #ea a An4!e* . arat" #" u!t&a nu s+a s#%&'at de#0t ,oarte !ent . doar $ar)a!* su' n,!uen)a ne#est")!or &edate* . n#odat" dn
ra)un s$e#u!atve/ W3" nu+) $ese de!o# de s&etre* # 0n #ea &a &are &"sur" de ut !tate: s" nu e!&n n#odat" o ano&a!e nu&a $entru #" este o ano&a!e: s" nu nove(
n#odat" de#0t da#" s&) #" #eva &er4e r"u . atun# s" nove( doar at0t #0t este ne#esar $entru a 0n!"tura r"u!: s" nu reda#te( n#odat" un art#o! &a #u$rn("tor de#0t #a(u!
$art#u!ar $e #are vre s"+F re&ede(: a#estea s0nt re4u+
C' ;ste ceea ce recunosc! c$iar i n Statele Inite! cei mai nainta%i repu,licani. Uiarul american Forum eBprima aceast opinie cate"oric n termenii pe care i reprouc aici up Revie< of Revie<s in ecem,rie
1894# 23u tre,uie s uitm nicioat! c$iar noi! cei mai ptimai inamici ai aristocra%iei! c An"lia este ast<i %ara cea mai emocratic in lume! cea n care repturile iniviului snt cel mai strict respectate! cea n
care inivi<ii au cea mai mare li,ertate.5
I!e #are* dn e$o#a !u Ioan $0n" 0n e$o#a re4ne 9#tora* au #ondus 0n 4enera! de!'er"r!e #e!or ^BV de $ar!a&ente a!e noastre/K
Ar tre'u !uate una #0te una !e4!e . nsttu)!e ,e#"ru $o$or* $entru a ar"ta n #e &"sur" s0nt* ,e#are dn e!e* e5$resa ne#est")!or nea&u!u res$e#tv* ne+$ut0nd ,* dn a#est
&otv* ,or)at $res#%&'ate/ 3e $oate d(erta ,!o(o,#* de r5e&$!u* asu$ra avanta1e!or . de(avanta1e!or #entra!("r: dar #0nd vede& un $o$or* #o&$us dn dverse na)ona!t")*
#onsa#r0nd & de an de e,ortur $entru a a1un4e tre$tat !a a#east" #entra!(are: #0nd #onstat"& #" o &are revo!u)e &nd #a s#o$ s,"r0&area tuturor nsttu)!or tre#utu!u* a ,ost
,or)at" nu nu&a s" res$e#te a#east" #entra!(are* # &a &u!t* s" o e5a4ere(e* $ute& #on#%de #" ea este $rodusu! unor ne#est") &$eroase* 'a #%ar o #ond)e a e5sten)e sa!e .
$ute& de$!0n4e s!a'a #a$a#tate &enta!" a oa&en!or $o!t# #are vor'es# +/ s$re dstru4erea e/ Da#"* dn 0nt0&$!are* o$na !or ar 0nvn4e* a#east" reu.t"
27
^Y OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
O r , se&na!u! de#!an."r une $ro,unde anar% D* #are ar du#e de a!t,e! !a o nou" #entra!(are* &a #o$!e.toare de#0t #ea ve#%e/
Dn #e!e de &a sus tra4e& #on#!u(a #" nu 0n nsttu) tre'ue s" #"ut"& &1!o#u! de a a#)ona $ro,und asu$ra su,!etu!u &u!)&!or/ Anu&te )"r* $re#u& +- a)e!e Unte* $ros$er"
de &nune av0nd nsttu) de&o#rat#e* 0n t&$ #e a!te!e* rr##u& re$u'!#!e %s$ano+a&er#ane* !0n#e(es# 0n #ea &a !a&enta'!" anar+0n $o,da unor nsttu) ase&"n"toare/
A#este nsttu) s0nt !a ,e! de Btrane de &"re)a unora* #a . de de#aden)a #e!or!a!te/ Po$oare!e r"&0n 4uver nate de #ara#teru! !or . toate nsttu)!e #are nu s0nt nt& &u!ate $e
a#est #ara#ter nu re$re(nt" de#0t un ve.&0nt de 0&$ru&ut* o #ostu&a)e tre#"toare/ Des4ur* s+au ,"#ut . 0n#" se vor &a ,a#e r"('oae s0n4eroase* revo!u) vo!ente* $entru a
&$une nsttu) #"rora ! se atr'ue $uterea su$ranatura!" de a #rea #r#rea/ 3+ar $utea de# s$une* 0ntr+un anu&t sens* #" nsttu)!e a#)onea(" aRu$ra su,!etu!u &u!)&!or
to#&a $entru #" e!e dau na.tere unor ase&enea r"(vr"tr/ Dar no .t& #" 0n rea!tate* 0nvn4"toare sau 0nvnse* nsttu)!e nu $o+
O [" $rn e!e 0nse!e n# o vrtute/ Ur&"rnd #u#errea !or* ne ,a#e& a.adar !ar de.arte/
"ac am altura pro1unele isensiuni reli"ioase i politice! care separ iversele re"i-ale Aran%ei i snt mai ales o c$estiune e o,rie! tenin%elor separatiste mani1estate - QcVoca 4evolu%iei! care au ieit in nou
la iveal ctre s1ritul r<,oiului 1ranco-"erman! veea c iversele na%ionalit%i care su,<ist pe pmntul nostru snt eparte e a se 1i ## ntopit nc. 6entrali<area raical a 4evolu%iei i crearea epartamentelor
arti1iciale! meC te s- amestece vec$ile provincii! au constituit! cu certituine! opera sa cea mai util. r. J #- escentrali<area pe care o sus%in att e mult ast<i min%ile necu"etate ar 1i putut 1i #-Qat! ea ar 1i us
imeiat la cele mai sn"eroase con1licte. A nesocoti acest lucru! -seamn a ne uita n ntre"ime istoria.
]B/ ; Instru#)a . edu#a)a
Prntre de!e do&nante a!e e$o# noastre* $e $r&u! $!an se a,!" ast"( deea #" un re(u!tat s4ur a! nstru#)e este a#e!a de a+ ,a#e $e oa&en &a 'un . #%ar de a+ ,a#e
e4a!/ Prn s&$!" re$etare* a#east" a,r&a)e a s,0r.t $rn a deven una dntre #e!e &a de ne#!ntt do4&e a!e de&o#ra)e/ Ea este !a ,e! de ntan4'!" a#u&* $re#u& erau
odnoar" do4&e!e Bser#/
Dar . 0n a#east" $rvn)"* #a . 0n &u!te a!te!e* de!e de&o#rat#e se a,!" 0n $ro,und de(a#ord #u date!e $s%o!o4e . e5$eren)e/ Ma &u!tor ,!o(o, e& nen)* !u Mer'ert
3$en#er &a a!es* nu !e+a ,ost de!o# 4reu s" arate #" nstru#)a nu+F ,a#e $e o& n# &a &ora!* n# &a ,er#t* #" ea nu+ s#%&'" n# nstn# te!e* n# $asun!e eredtare . #"
$oate deven* r"u dre#)onat"* &a &u!t d"un"toare de#0t ut!"/ 3tatst#en au vent s" #on,r&e a#este $"rer* s$u+n0ndu+ne #"* o dat" #u 4enera!(area nstru#)e* sau #e! $u)n #u
a une anu&te nstru#)* #r&na!tatea #re.te: #" #e &a &ar du.&an a so#et")* anar%.t* se re#rutea(" adeseor dntre a'so!ven) de .#oa!"/ Un dstns &a4strat* d+nu!
Ado!$%e Gu!!ot* re&ar#a ,a$tu! #" ave& 0n $re(ent Z VVV de #r&na! #u .tn)" de #arte ,a)" de F VVV ,"r" . #"* 0n BV de an* #r&na!tatea a #res#ut de !a ^^G !a &a de !o#utor
!a BB^* #eea #e re$re(nt" o #re.tere de FZZg/ De ase&enea* 0&$reun" #u #o!e4 s"* e! a re&ar#at #re.terea #r&na!t") 0n s$e#a! !a tne r $entru #are .#oa!a 4ratut" .
o'!4atore a 0n!o#ut $atronatu!/
Des4ur* n&en n+a sus)nut vreodat" #" nstru#)a 'ne dre#)onat" nu ar $utea da re(u!tate $ra#t#e deose't de ut!e* da#" nu $entru a rd#a &ora!tatea* #e! $u)n $entru a
de(vo!ta #a$a#t")!e $ro,esona!e/ Dn ne,er#re* $o$oare!e !atne* &a a!es de vreo tre(e# de an 0n#oa#e* .+au 'a(at sste&u! de nstru#)e $e $rn#$ e5tre& de de,e#tuoase .*
0n $o,da o'serva)!or unor &n) !u&nate* e!e $ersst" 0n !a&enta'!e!e !or eror/ Eu 0nsu& a& ar"tat* 0n dverse !u#r"r
:
* #" edu#a)a noastr" a#tua!" trans,or&" 0n du.&an a
so#et") $e ,oarte &u!) dntre #e #are au $r&t+o . re#rutea(" nu&ero. ds#$o! $entru #e!e &a re!e ,or&e de so#a!s&/
Pr&u! $er#o! a! a#este edu#a) + #onsderat"* $e 'un" dre$tate* t$# !atn" + este de a se 'a(a $e o eroare $s%o!o4#" ,unda&enta!"- s"+) 0n#%$u #" re# tarea &anua!e!or
de(vo!t" nte!4en)a/ Dn a#est &o&ent to) #aut" s" 0nve)e #0t &a &u!t $os'!: .* de !a .#oa!a $r&ar" $0n" !a do#torat sau !a e5a&enu! de #aC' ve<i Psihologia socialismului &e. a .ll-a
1rance<' i Psihologia educaiei &e. a Wl.-a 1rance<'
FACTORI LNDEPRTAI
$a#tate* t0n"ru! nu ,a#e de#0t s" 0n4ur4te(e #on)nutu! #"r)!or* ,"r" s"+. e5erse(e n#odat" 1ude#ata . n)atva/ Pentru e!* nstru#)a #onst" 0n a re#ta . a as#u!ta/ WA 0nv")a !e#)*
a .t $e de rost o 4ra&at#" sau un #o&$endu* a re$eta 'ne* a &ta 'ne + s#ra un ve#% &nstru a! Instru#)e $u'!#e* d![u!es 3&on + at" o $rea+$!"#ut" edu#a)e* 0n #are 0ntre4
e,ortu! este un a#t de #redn)" ,a)" de n,a!'!tatea &aestru!u* #are nu reu.e.te de#0t s" ne d&nue(e . s" ne ,a#" ne$utn#o./K
Da#" a#east" edu#a)e nu ar , de#0t nut!"* ne+a& $utea &"r4n s"+ de$!0n4e& $e ne,er#) #o$ $e #are* 0n !o#u! at0tor !u#rur ne#esare* $re,er"& s"+ 0nv")"& 4enea!o4a
,!or !u C!otar* !u$te!e Neustre . Austrase sau #!as,#"r (oo!o4#e/ Dar ea $re(nt" $er#o!u! &u!t &a seros de a nsu,!a #e!u #are a $r&t+o un $utern# de(4ust $entru
#ond)a so#a!" #"rea 0 a$ar)ne $rn na.tere* $re#u& . ntensa dorn)" de a o de$"./ Mun#toru! nu &a vrea s" r"&0n" &un#tor* )"ranu! nu &a vrea s" ,e )"ran . u!t&u! dntre
'ur4%e( nu vede $entru , s" o a!t" #arer" $os'!" de#0t a#eea de ,un#)onar $!"tt de #"tre 3tat/ 0n !o# s" $re4"teas#" oa&en $entru va)"* .#oa!a nu 0 $re4"te.te de#0t $entru
,un#) $u'!#e* unde reu.ta nu #ere n# un stro$ de n)atv"/ La nve!u! de 1os a! s#"r so#a!e* a#east" edu#a)e #reea(" a#e!e ar&ate de $ro!etar ne&u!)u&) de soarta !or*
0ntotdeauna 4ata de revo!t": !a nve!u! de sus* ea #reea(" ,rvo!a noastr" 'ur4%e(e* 0n a#e!a. t&$ s#e$t#" . #redu!"* &$re4nat" #u o 0n#redere su$erst)oas" 0n 3tatu0+
$rovden)"* $e #are* #u toate a#estea* 0! #rt#" ,"r" 0n#etare* a#u(0nd 4uvernu! de $ro$r!e sa!e 4re.e! + . n#a$a'!" de a 0ntre$rnde #eva ,"r" nterven)a autort")!or/
3tatu! #are ,a'r#"* $rn nter&edu! &anua!e!or* #o%orte 0ntre4 de ttra) nu $oate ,o!os de#0t un &# nu&"r dntre e . e nevot s"+ !ase $e #e!a!) ,"r" s!u1'"/ Tre'ue de# s" se
rese&ne(e s"+ %r"neas#" $e $r& . s"+ a'" #a du.&an $e #e!a!)/ De !a v0r,u! $ra&de so#a!e $0n" !a 'a(a e* enor&a &as" a $osesor !or de d$!o&e u&'!" ast"( du$" o
#arer"/ Unu ne4ustor 0 vne 4reu s" 4"seas#" un a4ent #are s"+F re$re(nte 0n #o!on* dar #e!e &a &odeste !o#ur o,#a!e s0nt so!#tate de & de #andda)/ Nu&a
de$arta&entu! 3ene nu&"r" ^V VVV de 0nv")"tor . 0nv")"toare ,"r" s!u1'"* #are* ds$re)und o4oru! . ate!eru!* se adresea(" 3tatu!u $entru a tr"/ Nu&"ru! #e!or a!e. ,nd
restr0ns* #e! a! ne&u!)u&)!or este* vr0nd+nevr0nd* &ens/ A#e.ta dn ur&" s0nt 4ata de or#e revo!u)e* or#are +ar , #ondu#"tor . s#o$u!/ Do'0ndrea de #uno.tn)e neut+u(a'!e
este un &1!o# s4ur de a trans,or&a o&u! 0ntr+un revo!tat
H' Aici nu avem e-a 1ace! e alt1el! cu un 1enomen caracteristic popoarelor latineR l o,servm e asemenea n 6$ina! %ar conus i ea e o soli ierar$ie e manarini! une -manarinatul se o,%ine tot prin
concursuri! a cror sin"ur pro, este recitarea impertur,a,il unor manuale voluminoase. Armata tiutorilor e carte 1r slu=, este consierat ast<i
Este evdent $rea t0r(u s" &a s#%&' #ursu! !u#rur!or/ Doar e5$eren)a* sn4ura #are edu#"* 0n u!t&" nstan)"* 0. va asu&a sar#na s" ne de(v"!ue eroarea/ Nu&a ea va $utea
doved ne#estatea 0n!o#ur odoase!or noastre &anua!e* 1a!n#e!or noastre #on#ursur* $rntr+o nstru#)e $ro,esona!" #a$a'!" s" 0ndre$te tneretu! 0ns$re o4oare* ate!ere*
antre$r(e 0n #o!on + ast"( ne4!1ate/
A#east" nstru#)e $ro,esona!"* re#!a&at" a#u& de toate &n)!e !u&nate* a ,ost #ea $e #are o $r&eau odnoar" $"rn) no.tr . #ea $e #are $o$oare!e #e do&n" ast"( !u&ea
$rn von)a* n)atva* s$rtu! !or 0ntre$rn("tor au .tut s" o #onserve/ 0n n.te $a4n re&ar#a'!e* dn #are vo re$rodu#e &a de$arte $asa1e!e esen)a!e* Tane arat" !&$ede #"
edu#a)a noastr" de a!t"dat" era #a& #eea #e este ast"( edu#a)a en4!e(" sau a&er#an" .* ,"#0nd o re&ar#a'!" $ara!e!" 0ntre sste&u! !atn . #e! an4!o+sa5on* e! s#oate 0n evden)"
#onse#n)e!e #e!or dou" &etode/
3+ar $utea eventua! a##e$ta toate n#onvenente!e edu#a)e noastre #!as#e* #%ar da#" ea nu ar $rodu#e de#0t n.te de(r"d"#na) . ne&u!)u&)* 0n #a(u! 0n #are do'0ndrea
su$er,#a!" a at0tor #uno.tn)e* re#tarea $er,e#t" a at0tor &anua!e ar rd#a nve!u! de nte!4en)"/ Dar a1un4e ea oare 0ntr+adev"r !a a#est re(u!tat7 Dn $"#ate* nu/ [ude#ata*
e5$eren)a* n)atva* #ara#teru!* at" #ond)!e su##esu!u 0n va)"* ar e!e nu se 0nva)" dn #"r)/ C"r)!e s0nt nu&a d#)onare ut!e* 'une de #onsu!tat* dar este a'so!ut de $rsos s"+
) 0n#ar# &ntea* &e&or0nd $asa1e 0ntre4 dn e!e/
Cu& $oate nstru#)a $ro,esona!" s" de(vo!te nte!4en)a !a un nve! $e #are nstru#)a #!as#" nu 0! atn4e n#odat"7 Tane a ar"tat+o e5tre& de 'ne 0n r0ndur !e ur&"toare-
WIde!e nu se ,or&ea(" de#0t 0n &edu! !or natura! . o'.nut: evo!u)a 4er&enu!u !or este deter&nat" de nenu&"rate!e &$res sens'!e $e #are t0n"ru! !e $r&e.te (!n#* 0n
ate!er* 0n &n"* !a tr'una!* !a studu* $e .anter* !a s$ta!* !a vederea une!te!or* a &atera!e!or . o$era)un!or* 0n $re(en)a #!en)!or* a !u#r"tor!or* a $ro#esu!u &un#* a !u#ru!u
'ne sau r"u ,"#ut* renta'! sau nu- at" &# $er#e$) s$e#,#e a!e o#%u!u* ure#%* &0n!or . #%ar &rosu!u* #are* $r&te nvo!untar . e!a'orate $e t"#ute* se stru#turea(" 0ntr+
0nsu! s$re a+ su4era* &a devre&e sau &a t0r(u* o anu&t" #o&'na)e nou"* o s&$!,#are* o e#ono&sre* o $er,e#)onare sau o nven)e/ De toate a#este #onta#te $re)oase*
n 6$ina o verita,il calamitate na%ional. La 1el n Dnia! une! e cn en"le<ii au esc$is coli! nu pentru a euca! pre-cum n An"lia! ci numai pentru a-i instrui pe ini"eni! s-a 1ormat o clas special e tiutori e
carte! aa numi%ii !a!u, care! ac nu pot o,ni o situa%ie! evin umani nempca%i ai puterii en"le<e. La to%i aceti !a!u, cu sau 1r slu=,e! primul e1ect al instruc%iei a 1ost acela e a le co,or imens nivelul e
moralitate. Am insistat nelun" asupra acestui aspect n cartea mea 4ivili%aia Indiei' 0o%i autorii care au vi<itat marea peninsul l-au constatat la rnul lor.
e toate a#este e!e&ente as&!a'!e . nds$ensa'!e* t0n"ru! ,ran#e( este $r at* . asta to#&a !a v0rsta ,e#und"- t&$ de .a$te sau o$t an este se#%estrat Dntr+o .#oa!"* de$arte de
e5$eren)a dre#t" . $ersona!" #are +ar , dat no)unea e5a#t" . ve a !u#rur!or* a oa&en!or . a d,erte!or &oda!t") de a !e &0nu/
///Ce! $u)n nou" dn (e#e 0. roses# t&$u! . ,or)e!e &a &u!) an dn va)"* &m e,#en)* &$ortan) sau #%ar de#sv- so#ot) &a 0nt0 1u&"tate sau dou" tre& dn #e #are se
$re(nt" !a e5a&ene* vreau s" s$un $e #e res$n.: a$o* $rntre #e ad&.* #u 4rade* #u #ert,#ate de stud . d$!o&e* so#ot) 0n#" o a&"tate sau dou" tre&* vreau s" s$un $e
#e sur&ena)/ L s+a #erut $rea &u!t &$un0ndu+!+se #a* 0n #utare (* $e un s#aun sau 0n ,a)a une ta'!e* s" ,e t&$ de [ou" ore . $entru o anu&t" #ate4ore de .tn)e*
en##!o$ed v a!e 0ntre4 #unoa.ter o&ene.t: 0ntr+adev"r* e au ,ost sau a$roa$e au ,ost ast,e!* 0n a#ea (* t&$ de dou" ore: dar o !un" &a t0r(u nu vor &a ,: e nu ar $utea
tre#e dn nou e5a&enu!: #uno.tn)e!e $e #are !e+au do'0ndt* $rea nu&eroase . $rea 4re!e* # s#a$" ne0n#etat dn &nte* ,"r" s" ,e 0n!o#ute #u a!te!e/ Puterea &n) !or a s!"'t*
seva ,e#und" a se#at/ Un o& ,or&at 0. ,a#e a$ar)a* dar adeseor este un & s,0r.t/ A#esta* o& seros* #"s"tort* rese&nat s" se 0nv0rt" 0n #er# . ve.n# 0n a#e!a. #er#* r"&0ne
#antonat 0n atr'u)!e sa!e restr0nse: e! . !e 0nde$!ne.te #ore#t* n&# &a &u!t/ Iat" un randa&ent &edo#ru: des4ur* #0.t4ur!e nu e#%+a'rea(" #%e!tue!!e/ 0n An4!a . 0n
A&er#a* unde se ut!(ea(" $ro#edeu! nvers* a.a #u& se 0nt0&$!a . 0n Fran)a odnoar"* 0nante de FGYN* randa&entu! o')nut este a#e!a. sau &a &are/K
I!ustru! stor# ne arat" a$o d,eren)a dntre sste&u! nostru . #e! a! an4!o+I
:
55on!or/ La e* 0nv")"tura nu $rovne dn #"r)* # dn !u#ru! 0nsu./ Cu& n4neru!* de e5e&$!u* se
,or&ea(" 0ntr+un ate!er . n#odat" 0ntr+o .#oa!"* or#ne $oate a1un4e e5a#t !a nve!u! $e #are +F 0n4"due nte!4en)a- &un#tor sau &as tru da#" este n#a$a'! s" &ear4" &a
de$arte* n4ner da#"+ $er&t a$ttudn!e/ Iat" un $ro#edeu de a!t&nter de&o#rat# . &a ut! $entru so#etate* de#0t #e! $rn #are #ond)one( 0ntrea4a #arer" a unu ndvd de
un #on#urs de #0te+va ore* sus)nut !a o$ts$re(e#e sau dou"(e# de an/
W0n s$ta!* 0n &n"* 0n ndustre* su' 0ndru&area ar%te#tu!u* a o&u!u !e4* e!evu!* ad&s ,oarte t0n"r* 0. ,a#e u#en#a . sta4u! a$roa$e #a !a no un #o$st 0ntr+un 'rou de
avo#atur" sau #a un u#en# de $#tor 0ntr+un ate!er/ 0n $rea!a'!* 0nante de a+. 0n#e$e !u#ru!* e! a $utut s" ur&e(e un #urs ,"r" $rea &are &$ortan)"* 4enera! . su&ar* s$re a avea
un #adru 4ata $re4"tt $entru o'serva)!e $e #are !e va ,a#e de 0ndat"/ 0n a#est t&$* 0 stau !a ds$o()e* #e! &a adesea* #0teva #ursur te%n#e $e #are !e va $utea ur&a 0n ore!e sa!e
!'ere* s$re a+. #oordona 0n#etu! #u 0n#etu! e5$eren)e!e #otdene $e #are !e ,a#e/ 0ntr+un ase&enea re4&* #a$a#tatea $ra#t#" s$ore.te . se de(vo!t" de !a sne* e5a#t $0n" !a
nve!u! 0n4"dut de ,a#u!t")!e e!evu!u . 0n dre#)a #erut" de 0ndatorrea sa vtoare + de a#ea &un#" !a #are vrea s" se ada$te(e de $e a#u&a/ In a#est &od* 0n An4!a . 0n 3tate!e
FACTORI LNDEPRTAI
Unte* t0n"ru! a1un4e re$ede s" dea dn e! tot #eea #e $oate/ De !a dou"(e# . #n# de an . #%ar &a devre&e* da#" sto,a . &otva)a nu+ !$ses#* e! este nu nu&a un e5e#utant
ut!* # . un 0ntre$rn("tor s$ontan* nu nu&a o rot)" a une &a.n* # 0nsu. &e#ans&u! e/ In Fran)a* unde a $redo&nat $ro#edeu! nvers + devent tot &a so,st#at* #u ,e#are
4enera)e + tota!u! ,or)e!or $erdute este enor&/K
C &are!e ,!o(o, a1un4e !a ur&"toarea #on#!u(e $rvnd n#onvenente!e #res#0nde a!e ve) . edu#a)e noastre !atne-
WLa #e!e tre nve!e de nstru#)e* 0n #o$!"re* ado!es#en)" . tnere)e* $re4"trea teoret#" dn .#o!* $rn nter&edu! #"r)!or* s+a $re!un4t . su$ra0n#"r#at +0n vederea
e5a&enu!u* a o')ner 4radu!u* d$!o&e* #ert,#atu!u de stud* . nu&a 0n vederea a#estora + re#ur40ndu+se totodat" !a #e!e &a re!e &1!oa#e- a$!#area unu re4& antnatura!
. antso#a!* 0nt0r(erea e5#esv" a u#en#e $ra#t#e* nternat* antrena&ent art,#a! . 0ndo$are &e#an#"* su$raso!#tare* ,"r" a se !ua 0n #onsderare $eroada #are va ur&a* a
v0rste adu!te . a 0ndatorr!or '"r'"te.t $e #are o&u! ,or&at !e va e5er#ta* ,"#0ndu+se a'stra#)e de !u&ea rea!" 0n #are t0n"ru! va $!on1a de 0ndat"* de &edu! so#a! !a #are va
tre'u* ,e s" se ada$te(e* ,e s" se su$un" de !a 0n#e$ut* de #on,!#tu! u&an 0n vederea #"rua + $entru a se ada$ta . a sta $e $ro$r!e+ $#oare + tre'ue s" ,e 0n $rea!a'! e#%$at*
0nar&at* e5ersat* 0nt"rt/ A#east" 0n(estrare nds$ensa'!"* a#est #0.t4 &a &$ortant de#0t toate #e!e!a!te* a#east" so!dtate a 'unu!u s&)* a von)e . a nerv!or* nu+ este
n#de#u& o,ert" de .#o!!e noastre: de$arte de a+F #a!,#a* e!e 0! des#a!,#" $entru stua)a sa vtoare . de,ntv"/ Prn ur&are* ntrarea sa 0n !u&e . $r& s" $a. $e t"r0&u!
a#)un $ra#t#e nu re$re(nt"* #e! &a adesea* de#0t un .r de #"der dureroase: e! r"&0ne &ar#at* $entru &u!t t&$ r"nt* uneor de,ntv s#%!odt/ Este $us !a 4rea 0n#er#are* o
0n#er#are $!n" de $r&e1d: e#%!'ru! &ora! . &enta! 0 este (drun#nat . rs#" s" nu se &a resta'!eas#": de(!u(a a vent* $rea nea.te$tat" . tota!": de#e$)!e au ,ost $rea
&ar . a&"r"#un!e $rea $utern#e/K
Ne+a& 0nde$"rtat no oare* #u #e!e de &a sus* de $s%o!o4a &u!)&!or7 Des4ur* nu/ Pentru a 0n)e!e4e de!e* #redn)e!e #are 0n#o!)es# ast"( . vor 0n,!or
C' 0aine# Regimul modern voi. al ll-lea! 1894. G Aceste pa"ini snt printre ultimele scrise e 0aine. ;le re<um amira,il re<ultatele nelun"atei sale eBperien%e. ;uca%ia este sin"urul nostru mi=loc e a ac%iona ntru
ctva asupra su1letului unui popor. ;ste nespus e trist ca aproape nimeni n Aran%a s nu reueasc s n%elea" ce cumplit element e e caen% repre<int nv%mntul nostru actual. n loc s riice tineretul! l
co,oar i l pervertete.
FACTORI LNDEPRTAI
&0ne* tre'ue s" .t& #u& este $re4"tt terenu!/ 0nv")"tura dat" tneretu!u une )"r $er&te s" se 0ntrevad" destne!e a#este )"r/ Edu#a)a 4enera)e a#tua!e 0ndre$t")e.te #e!e &a
ne4re $rev(un/ C"# $rn nstru#)e . edu#a)e se $oate 0&'un"t") sau 0nr"ut") $ar)a! su,!etu! &u!)&!or/ Era de# ne#esar s" se arate #u& F+a &ode!at sste&u! a#tua! . 0n #e
&od &asa nd,eren)!or . neutr!or a devent tre$tat o &ens" ar&at" de ne&u!)u&)* 4ata s" ur&e(e or#e 0nde&n a! ,"urtor!or de uto$ . vor'e u&,!ate/ C#oa!a ,or&ea("
ast"( ne&u!)u&) . anar%.t* $re4"tnd $o$oare!or !atne #easur de de#aden)"/
CAPITOLUL II
FACTORII IMEDIAI AI OPINIILOR MULIMILOR
( ='imaginile, cuvintele *i formulele G Aor%a ma"ic a cuvintelor i a 1ormulelor G Aor%a cuvintelor este le"at e ima"inile pe care acestea le evoc inepenent e sensul lor real G Aceste ima"ini i1er e la
epoc la epoc! e la neam la neam G Perimarea cuvintelor G ;Bemple e moi1icri consi era,ile a sensului ctorva cuvinte 1oarte o,inuite G Itilitatea politic a ,ote<rii lucrurilor vec$i cu nume noi!
atunci cn cuvintele cu care erau esemnate prouc o impresie suprtoare asupra mul%imilor G /oi1icri ale sensului cuvintelor n 1unc%ie e neam G Sensuri i1erite ale cuvntu-lui emocra%ie n ;uropa
i America G 1,'Ilu%iile G Dmportan%a lor G Le re"sim ia ,a<a tuturor civili<a%iilor G 3ecesitatea social a ilu<iilor G /ul%imile le pre1er ntoteauna aevrurilor G 15' ./periena G 3umai eBperien%a
poate statornici n su1letul mul%imilor aevruri evenite necesare i spul,era ilu<ii evenite periculoase G ;Bperien%a nu are e1ect ect cu coni%ia e a 1i repetat 1recvent G 6t e scump cost
eBperien%ele necesare pentru a convin"e mul%imile G )2'Raiunea G Lipsa e importan% a in1luen%ei sale asupra mul%imilor G Acestea nu pot 1i ominate ect ac%ionn asupra sentimentelor lor incontiente
G 4olul lo"icii n istorie G 6au<ele ascunse ale evenimentelor neverosimile.
To#&a a& studat ,a#tor 0nde$"rta) . $re4"ttor #are 0n(estrea(" su,!etu! $o$oare!or #u o re#e$tvtate s$e#a!"* ,"#0nd $os'!" 0n,!orrea anu&tor sent&ente . de 0n s0nu!
&u!)&!or/ Ne r"&0n de e5a&nat a#u& ,a#tor #a$a'! s" e5er#te o a#)une &edat"/ 9o& vedea 0ntr+un #a$to! ur&"tor #u& tre'ue &0nu) a#e.t ,a#tor $entru #a e,e#tu! !or
s" ,e de$!n/
Pr&a $arte a !u#r"r noastre s+a o#u$at de sent&ente!e* de!e* ra)ona&ente!e #o!e#tvt")!or: evdent #unoa.terea !or ar $utea ,urn(a* !a &odu! 4enera!* &1!oa#e!e de a
&$resona su,!etu! a#estor #o!e#tvt")/ Ct& de1a #e anu&e .o#%ea(" &a4na)a &u!)&!or- ,or)a . #a$a#tatea de #onta4une a su4est!or* &a a!es da#" s0nt $re(entate su'
,or&" de &a4n/ Dar su4est!e $os'!e ,nd de or4ne ,oarte dvers"* ,a#tor #a$a'! s" a#)one(e asu$ra su,!etu!u &u!)&+
/or $ot , destu! de d,er)/ Este de# ne#esar s" 0 e5a&n"& se$arat/ Mu!)&!e s,at 0ntru #0tva ase&"n"toare s,n5u!u dn $ovestea ant#"- ,e .t& s" re(o!v"& $ro'!e&e!e $e #are
$s%o!o4a !or !e rd#"* ,e ne rese&n"& s" ,& devora) de
e!e/
]F/ ; I&a4n!e* #uvnte!e . ,or&u!e!e
3tudnd &a4na)a &u!)&!or* a& v"(ut #" e!e s0nt &$resonate &a a!es de &a4n/ Cu& a#este &a4n nu s0nt 0ntotdeauna !a 0nde&0n"* e!e $ot , evo#ate $rn ,o!osrea
1ud#oas" a #uvnte!or . ,or&u!e!or/ M0nute #u art"* a#estea $osed" 0ntr+adev"r ,or)a &steroas" $e #are !e+o atr'uau odnoar" ade$) &a$e/ Provoa#" 0n su,!etu! &ase!or #e!e
&a ter'!e ,urtun* .tnd totodat" s" !e $ #a!&e(e/ 3+ar $utea rd#a o $ra&d" &a 0na!t" de#0t a '"tr0nu!u \eo$s nu&a dn ose&nte!e #e!or #e au #"(ut v#t&" ,or)e #uvnte!or
. ,or&u!e!or/
For)a #uvnte!or este !e4at" de &a4n!e $e #are a#estea !e evo#" . tota! nde$endent" de se&n,#a)a !or rea!"/ Cuvnte!e a! #"ror sens este #e! &a $rost de,nt a#)onea("
uneor #e! &a $utern#/ A.a s0nt* de e5e&$!u* ter&en- de&o#ra)e* so#a!s&* e4a!tate* !'ertate et#* a! #"ror sens este at0t de va4* 0n#0t n# #e!e &a 4roase vo!u&e n+ar reu. s"
0! $re#(e(e/ C totu.* o ,or)" #u adev"rat &a4#" e&an" dn s#urte!e !or s!a'e* #a . #u& e!e ar #on)ne so!u)a tuturor $ro '!e&e!or/ Cuvnte!e sntet(ea(" dverse as$ra)
n#on.tente . s$eran)a rea+d("r !or/
Ra)unea . ar4u&ente!e nu $ot de!o# s" !u$te 0&$otrva anu&to #uvnte . ,or&u!e/ Rostte #u $o.ene 0n ,a)a &u!)&!or* #%$ur!e devn res$e#tuoase . ,run)!e se 0n#!n"
nu&ade#0t/ Mu!) !e #onsder" ,or)e a!e natur* $uter su$ranatura!e/ E!e evo#" 0n su,!ete &a4n &"re)e . va4* dar 0nsu. nede,ntu! #are .s esto&$ea(" s$ore.te &steroasa !or
$utere/ Pot , #o&$arate #u a#e!e dvnt") reduta'!e* as#unse 0n s$ate!e ta'erna#o!u!u* de #are #u#ern#u! nu se a$ro$e de#0t #utre&urat/
Fnd nde$endente de sensu! #uvnte!or* &a4n!e evo#ate $rn e!e vara(" su' denttatea ,or&u!e!or de !a e$o#" !a e$o#"* de !a nea& !a nea&/ Anu&tor #uvnte ! se ata.ea("
te&$orar anu&te &a4n- #uv0ntu! nu este de#0t 'utonu! $e #are tre'ue s" a$e. $entru a !e ,a#e s" a$ar"/
Nu toate #uvnte!e . ,or&u!e!e $osed" $uterea de a evo#a &a4n: une!e* du$" #e !e+au evo#at* se $er&ea(" . nu &a tre(es# n&# 0n &nte/ E!e devn atun# sunete de.arte* a
#"ror $rn#$a!" ut!tate este de a+F s#ut $e #e! #are !e ,o!ose.te de o'!4a)a de a 40nd/ Cu un &# sto# de ,or&u!e . de !o#ur #o&une 0nv")ate 0n tnereee* ave& tot #eea #e ne
tre'ue $entru a ne $etre#e va)a ,"r" o'ostoarea o'!4a)e de a &a . 40nd/
Lu0nd 0n #onsderare o anu&t" !&'"* vede& #" 'a4a1u! #uvnte!or #are o #o&$un se &od,#" destu! de !ent 0n t&$* dar &a4n!e $e #are !e evo#" sau sensu! $e #are 0!
atr'u& a#estor #uvnte se s#%&'" ne0n#etat/ Iat" de #e* 0ntr+o a!t" !u#rare* a& a1uns !a #on#!u(a #" tradu#erea e5a#t" a une !&'* &a a!es #0nd este vor'a de $o$oare ds$"rute*
este tota! &$os'!"/ Ce ,a#e&* de ,a$t* #0nd 0n!o#u& #u un ter&en ,ran#e( unu! !atn* 4re# sau sans#rt sau #%ar #0nd #"ut"& s" 0n)e!e4e& o #arte s#rs" 0n $ro$ra noastr" !&'"
a#u& #0teva se#o!e7 0n!o#u&* $ur . s&$!u* $rn &a4n . de $e #are va)a &odern" !e+a 4enerat 0n &ntea noastr" no)un . &a4n a'so!ut d,erte* #"rora va)a str"ve#%e !e+a
dat na.tere 0n su,!etu! unor nea&ur su$use #ond)!or de e5sten)" !$ste de or#e ase&"nare #u a!e noastre/ 0n#%$undu+. #" 0 #o$a(" $e 4re# . $e ro&an* oa &en Revo!u)e
nu ,"#eau de#0t s" atr'ue unor #uvnte ve#% un sens $e #are a#estea nu !+au avut n#odat"/ Ce ase&"nare ar $utea e5sta 0ntre nsttu)!e 4re#!or . #e!e dese&nate 0n (!e!e
noastre $rn #uvnte!e #are !e #ores$und7 Ce era atun# o re$u'!#"* da#" nu o nsttu)e ,unda&enta! arsto#rat#"* ,or&at" $rn aso#erea unor &# des$o) #e st"$0neau o &u!)&e
de s#!av &en)nu) 0n #ea &a de$!n" ro'e7 A#este arsto#ra) #o&una!e* 'a(ate $e s#!ave* n+ar , $utut e5sta n# o #!$" ,"r" ea/
Iar #uv0ntu! !'ertate* #e $utea avea e! 0n #o&un #u #eea #e 0nsea&n" ast"(* 0ntr+o e$o#" 0n #are !'ertatea de a 40nd nu era n# &"#ar 0ntre("rt"* 0n #are nu e5sta ne!e4ure
&a &are .* de a!t&nter* &a rar 0nt0!nt"* de#0t a#eea de a ds#uta des$re (e* !e4!e . o'#eur!e #et")7 0n su,!etu! unu atenan sau s$artan #uv0ntu! $atre 0nse&na #u!tu!
Atene sau a! 3$arte* . n#de#u& #e! a! Gre#e* ,or&at" dn #et") rva!e* a,!ate &ereu 0n r"('o/ C #e sens avea a#e!a. #uv0nt !a ve#% 4a!* dv(a) 0n tr'ur rva!e* de o'0r.*
!&' . re!4 d,erte* 0nvnse at0t de u.or de Ce(ar $entru #" 0. 4"sea or#0nd a!a) $rntre e!e7 Nu&a Ro&a +a dat Ga!e o $atre* d0ndu+ untate $o!t#" . re!4oas"/ C%ar
,"r" s" &er4e& at0t de de$arte* 0ntore0ndu+ne nu&a #u dou" se#o!e 0n ur&"* s" #rede& oare #" a#e!a. #uv0nt $atre era 0n)e!es #a 0n (!e!e noastre de #"tre $rn# $ ,ran#e(*
$re#u& &are!e Condf* #are s+au a!at #u str"n 0&$otrva suveranu!u !or7 C tot a#e!a. #uv0nt* nu avea e! oare un sens ,oarte d,ert de sensu! &odern $entru #e #are $!e#au $e
a!te &e!ea4ur . 0. 0n#%$uau #" as#u!t" de !e4!e onoare !u$t0nd 0&$otrva Fran)e + . as#u!tau* 0ntr+adev"r* dn $un#tu! !or de vedere* $entru #" !e4ea ,euda!" !e4a vasa!u! de
senor . nu de $"&0nt* .* de#* a#o!o unde #o&anda suveranu!* a#o!o era adev"rata $atre7
30nt nu&eroase #uvnte!e a! #"ror sens s+a s#%&'at $ro,und de !a o e$o#" !a a!ta/ Nu &a $ute& a1un4e !a 0n)e!esu! !or de odnoar" de#0t #u $re)u! unor &ar e,ortur/ Tre'ue s"
#t& ,oarte &u!t + s+a s$us $e 'un" dre$tate + $entru a ('ut s" 0n)e!e4e&* doar* #e 0nse&nau $entru str"'un# no.tr #uvnte $re#u& re4e . ,a&!e re4a!"/ Ce s" &a vor'&
atun# de ter&en &a #o&$!e#.7 Cuvnte!e nu au a.adar de#0t se&n,#a) &o'!e . te&$orare* #are se s#%&'" de !a e$o#" !a e$o#" . de !a $o$or !a $o$or/ Da#" vre& s"
a#)on"& $rn nter&edu! !or asu$ra &u!)&* tre'ue s" #unoa.te& sensu! $e #are 0! au $entru ea !a un &o&ent dat* . nu sensu! $e #are !+au avut odnoar" sau !+ar $utea avea
$entru ndv( #u o #onsttu)e &enta!" d,ert"/ Cuvnte!e tr"es#* $re#u& de!e/
De a#eea* #0nd 0n ur&a tu!'ur"r!or $o!t#e* a s#%&'"r #redn)e!or* &u!) &!e a1un4 s" &an,este o ant$ate $ro,und" $entru &a4n!e evo#ate de anu&te #uvnte* $r&a
0ndatorre a unu verta'! o& de stat este s" 0n!o#uas#" a#este #uvnte* ,"r" s" se atn4"* 'ne0n)e!es* de esen)a !u#rur!or/ A#easta dn ur&" este $rea !e4at" de o anu&t"
#onsttu)e eredtar" $entru a $utea , &od+I#at"/ 0n)e!e$tu! To#huev!!e o'serva #" sar#na Consu!atu!u . a I&$eru!u a ,ost* 0n $r&u! r0nd* s" 0nve.&0nte(e 0n #uvnte no
&a1ortatea nsttu)!or tre#utu!u* s" 0n!o#uas#"* $rn ur&are* a#e!e #uvnte #are evo#au 0n &nte &a4n su$"r"toare* $rn a!te!e* a #"ror noutate nu $er&tea ast,e! de evo#"r/
Bru! a devent #ontr'u)e ,nan#ar": 4a'e!a + &$o(t $e sare: &$o(te!e C"tre stat +#ontr'u) . &$o(te ndre#te: ta5a de &e.ter sau 1urat + #ontr'u)e anua!" et#/
O ,un#)e esen)a!" a oa&en!or de stat este de# s" 'ote(e #u nu&e $o$u!are* sau &"#ar neutre* !u#rur!e detestate de &u!)& su' ve#%!e !or nu&e/ For)a #u+@ &te!or este at0t de
&are* 0n#0t este su,#ent s" a!e4 'ne ter&en $entru a ,a#e Ie#e$ta'!e #e!e &a odoase !u#rur/ Tane o'serv" $e'un" dre$tate #" to#&a nvo#0nd !'ertatea . ,raterntatea*
#uvnte ,oarte $o$u!are $e atun#* a#o'n m $utut nstaura un des$ots& de&n de Da%o&ea* un tr'una! $e $otrva #e%a a! In#%()e* %e#ato&'e u&ane ase&"n"toare #e!or dn
ve#%u! Me5#/ Arta #r&utor!or* #a . #ea a avo#a)!or* #onst" &a a!es 0n .tn)a &0nur #uvnte!or/ Art" d,#!"* #"#* 0ntr+o a#eea. so#etate* a#e!ea. #uvnte au #e! &a adera
sensur d,erte $entru d,erte!e $"tur so#a!e/ A#estea ,o!oses# a$arent a#e!ea. #uvnte* dar nu vor'es# a#eea. !&'"/
In e5e&$!e!e $re#edente* a& ntrodus t&$u! #a ,a#tor $rn#$a! de s#%&'are a sensu!u #uvnte!or/ Da#" a& ad"u4a . nea&u!* a& vedea #" 0ntr+o a#eea. e$o#"* !a $o$oare !a
,e! de #v!(ate dar de o'0r. d,erte* #uvnte dent#e #ores$und ,oarte adesea unor de e5tre& de d,erte/ A#este d,eren)e nu $ot , 0n)e!ese ,"r" s" , ,"#ut nu&eroase #"!"tor*
a.a #" nu vo nssta asu$ra !or: &" + o &"r4n doar s" re&ar# #" to#&a #e!e &a ,o!oste #uvnte au sensur!e #e!e &a d,erte* de !a un $o$or !a a!tu!/ Cu& ar ,* de e5e&$!u*
#uvnte!e de&o#ra)e . so#a!s&* at0t de ,re#vent ut!(ate ast"(/
E!e #ores$und* 0n rea!tate* unor de . &a4n #o&$!et o$use 0n su,!etu! !atn . 0n #e! an4!o+sa5on/ Pentru !atn* #uv0ntu! de&o#ra)e 0nsea&n" 0n $r&u! r0nd esto&$area
von)e . n)atve ndvdua!e 0n ,a)a #e!or a!e 3tatu!u/ A#estua 0 revne dn #e 0n #e &a &u!t sar#na de a dr1a* a #entra!(a* a &ono$o!(a* a #rea/ Toate $artde!e* ,"r"
e5#e$)e* rad#a!e* so#a!ste sau &onar%ste* !a e! ,a# ne0n#etat a$e!/ Pentru an4!o+sa5on* $entru a&er#an &a a!es* a#e!a. #uv0nt* de&o#ra)e* 0nsea&n"* d&$otrv"* de(vo!tarea
ntens" a von)e . a n)atve ndvdu!u . esto&$area n,!uen)e statu!u* #are 0n a,ar" de $o!)e* ar&at" . re!a) d$!o&at#e* nu e !"sat s" dr1e(e n&#/ A#e!a. #uv0nt are
de# !a #e!e dou" $o$oare sensur a'so!ut o$use* !
]^/ + I!u(!e
Dn (or #v!(a)!or* $o$oare!e s+au a,!at &ereu su' n,!uen)a !u(!or/ F"urtor!or de !u( !e+au rd#at e!e #e!e &a &u!te te&$!e* statu . a!tare/ I!u( re!4oase odnoar"*
!u( ,!o(o,#e . so#a!e 0n (!e!e noastre* a#este st"$0ne de te&ut se re4"ses# 0n ,runtea tuturor #v!(a)!or #are au 0n,!ort su##esv $e $!a neta noastr"/ In nu&e!e !or au ,ost
rd#ate te&$!e!e Ca!de . a!e E4$tu!u . &onu&ente!e re!4oase a!e Evu!u Medu . tot 0n nu&e!e !or Euro$a 0ntrea4" a ,ost (4udut" dn te&e! #u un se#o! 0n ur&"/ Nu e5st"
#on#e$)e artst#"* $o!t#" sau so#a!" #are s" nu $oarte reduta'!a !or $e#ete/ O&u! !e r"stoarn" uneor* #u $re)u! unor #onvu!s so#a!e ter'!e* dar e! $are &ereu #onda&nat s" !e
renstaure(e/ F"r" !u( n+ar , $utut e. dn 'ar'ara $r&tv" . !$st de e!e* ar re#"dea #ur0nd 0n 'ar'are/ 30nt u&'re vane* ,"r" 0ndoa!"* dar a#este odras!e a!e vse!or noastre
au 0nde&nat $o$oare!e s" #ree(e tot #eea #e d" s$!endoare arte!or . &"re)e #v!(a)!or/
WDa#" a& dstru4e dn &u(ee . ''!ote# toate o$ere!e . &onu&ente!e de art" $e #are !e+au ns$rat re!4!e* da#" !e+a& ,a#e s" se $r"'u.eas#" $este da !e!e te&$!e!or* #e+ar
&a r"&0ne dn &"re)e!e vse a!e oa&en!or7 + s#re un autor #are re(u&" do#trne!e noastre/ 3" dea oa&en!or $artea de s$eran)" . de !u ( ,"r" de #are e nu $ot e5sta + at"
ra)unea de a , a (e!or* ero!or . $oe)!or/ A ,ost o $eroad" 0n #are .tn)a a $"rut #"+. asu&" a#east" sar#n"/ Dar #eea #e o #o&$ro&te a#u& 0n n&!e 0nsetate de dea!ur este
,a$tu! #" ea nu &a 0ndr"(ne.te s" $ro&t" destu! . nu 0ndr"(ne.te s" &nt" destu!/K
F!o(o, dn se#o!u! tre#ut s+au #onsa#rat #u ,ervoare dstru4er de!or re!+
C' n Legile psihologice ale evoluiei popoarelor am insistat nelun" asupra i1eren%ei intre iealul emocratic latin i iealul emocratic an"lo-saBon.
FACTORI IMEDIAI
4oase* $o!t#e . so#a!e 0n #are tr"ser" $"rn) no.tr de+a !un4u! &u!tor vea#ur/ Dstru40ndu+!e* e au
se#"tut (voare!e s$eran)e . a!e rese&n"r/ 0n s$ate!e %&ere!or 1ert,te* au 4"st ,or)e!e oar'e a!e natur*
ne0ndu$!e#ate 0n ,a)a s!"'#un . ne#unos#0nd &!a/
0n $o,da $ro4rese!or sa!e* ,!o(o,a nu a $utut 0n#" s" o,ere $o$oare!or n# un dea! #a$a'! s" !e $rnd"
0n &re1e/ I!u(!e ,ndu+!e nds$ensa'!e* e!e se orentea(" dn nstn#t* $re#u& nse#ta #e se 0ndrea$t" s$re
!u&n"* #"tre orator #a$a'! s" !e o,ere/ Prn#$a!u! ,a#tor de evo!u)e a $o$oare!or nu a ,ost n#odat"
adev"ru!* # eroarea/ C da#" so#a!s&u! asst" ast"( !a #re.terea $uter sa!e* e $entru #" re$re(nt" sn4ura
!u(e 0n#" ve/ De&onstra)!e .tn),#e nu 0&$ed#" n#de#u& &ersu! s"u 0nante/ Prn#$a!a sa ,or)"
re(d" 0n ,a$tu! #" e a$"rat de &n) #e 4nor" su,#ent rea!tatea $entru a #ute(a s" $ro&t" o&u!u* ,"r" $#
de s,a!"* ,er#rea/ I!u(a sa so#a!" do&ne.te 0n $re(ent $este &or&ane!e de rune a!e tre#utu!u . e 0
a$ar)ne vtoru!/ Mu!)&!e n+au ,ost n#odat" 0nsetate de adev"rur/ Puse 0n ,a)a evden)e #are !e ds$!a#e*
e!e se a&"4es#* $re,ernd s" (e,#e eroarea* da#" eroarea !e sedu#e/ Ce! #are .te s" !e dea !u( devne
!esne st"$0nu! !or: #e! #e 0n#ear#" s" !e s$u!'ere !u(!e de+One 0ntotdeauna v#t&a !or/
]Z/ ; E5$eren)a
E5$eren)a este a$roa$e sn4uru! $ro#edeu e,#ent $rn #are un adev"r se roate statorn# te&en# 0n
su,!etu! &u!)&!or . $rn #are !u(!e devente $rea $er#u!oase se $ot s$u!'era/ Doar #" ea tre'ue
rea!(at" $e o s#ar" ,oarte !ar4" - tre'ue ,oarte des re$etat"/ E5$eren)e!e ,"#ute de o 4enera)e s0nt 0n
4enera! ut!e $entru ur&"toarea: de a#eea* even&ente!e stor#e nvo#ate #a e!e&ente dovedtoare nu
serves# !a n&#/ 3n4ura !or ut!tate este de a ar"ta #0t de des tre'ue re$etate e5$eren)e!e 0n d,erte e$o#*
$entru a e5er#ta o oare#are n,!uen)" . a reu. s" #!nteas#" dn !o# o eroare te&en# 0nr"d"#nat"/ 3e#o!u!
nostru . #e! #are F+a $re#edat vor , #tate ,"r" 0ndoa!" de stor# v+ru!u #a ,nd $eroade de e5$eren)e
stran/ Nu e5st" e$o#" &a 'o4at" 0n ast,e! de e5$eren)e/ Cea &a a&$!" a ,ost Revo!u)a ,ran#e("/ Pentru
a des#o$er #" o so#etate nu / restru#turea(" du$" #u& d#tea(" ra)unea $ur"* au tre'ut &asa#rate &a
nu!te &!oane de oa&en . (drun#nat" dn te&e!* t&$ de dou"(e# de an* ntrea4a Euro$"/ Pentru a
de&onstra e5$er&enta! #" $o$oare!e $!"tes# s#u&$ +Oentru #e(ar $e #are+ a#!a&" au ,ost ne#esare* t&$
de #n#(e# de an* dou"
e5$eren)e ,a!&entare #are* de. e5tre& de evdente* nu $ar s" , ,ost su,#ent de #onvn4"toare/ Totu.*
$r&a a #ostat tre &!oane de oa&en . o nva(e* #ea de+a doua + o de(&e&'rare . ne#estatea unor
ar&ate $er&anente/ O a trea a ,ost #0t $e #e s" se $rodu#" a#u& #0)va an . tenta)a re$et"r e va e5sta
#u s4uran)"/ Pentru a se ad&te #" &ensa ar&at" 4er&an" nu era + a.a #u& se 0nv")a !a .#oa!" 0nante de
FYGV + un ,e! de 4ard" na)ona!" no,ensv"* > a ,ost ne#esar 4roa(n#u! r"('o #are ne+a #ostat at0t de
s#u&$/ Pentru a re#unoa.te #" $rote#)ons&u! runea("* 0n #e!e dn ur&"* $o$oare!e #are F+e a##e$t"* vor ,
ne#esare e5$eren)e de(astruoase/ Nu&"ru! a#estor e5e&$!e ar $utea s$or !a nes,0r.t/
]X/ ; Ra)unea
In enu&erarea ,a#tor!or #a$a'! s" &$resone(e su,!etu! &u!)&!or* a& $utea renun)a s" &en)on"&
ra)unea* da#" n+ar , nevoe s" ar"t"& va!oarea ne4atv" a n,!uen)e sa!e/
A& ar"tat de1a #" &u!)&!e nu s0nt n,!uen)a'!e $rn ra)ona&ente . #" nu 0n)e!e4 de#0t aso#a)!e
4roso!ane de de/ De a#eea orator #are .tu s" !e &$resone(e ,a# a$e! !a sent&ente!e !or* . n#odat" !a
ra)unea !or/ Le4!e !o4# ra)ona!e nu a#)onea(" de!o# asu$ra &u!)&!or/*E
Pentru a !e #onvn4e* tre'ue &a 0nt0 s" sesse( sent&ente!e de #are s0nt an &ate* s" te $re,a# #" !e
0&$"rt".e.t* $e ur&" s" 0n#er# s" !e &od,#* $rovo#0nd #u a1utoru! aso#a)!or rud&entare anu&te
&a4n su4estve: s" .t !a nevoe s" te 0ntor# 0nd"r"t . &a a!es s" 4%#e.t 0n ,e#are #!$" sent&ente!e
$e #are !e+a tre(t/ A#east" ne#estate de a+) &od,#a !&'a1u! 0n ,un#)e de e,e#tu! $roC' Aceast prere se
1ormase prin asocierea "rosolan a unor lucruri isparate! asociere al crei mecanism l-am eBpus mai nainte. Gara noastr
na%ional e atunci! 1iin compus in panici prvliai 1r urm e isciplin i neputn 1i luat n serios! tot ceea ce purta un
nume analo" tre<ea aceleai ima"ini i era consierat! prin urmare! la 1el e ino1ensiv. ;roarea mul%imilor era atunci mprtit -
Zf OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
aa cum se ntmpl att e es n ca<ul opiniilor "enerale - i e ctre conuctorii lor. ntr-un iscurs rostit la 31 ecem,rie 18X7
n 6amera eputa%ilor! un om e stat care s-a luat aesea up prerea mul%imilor! -l 0$iers! spunea mereu c Prusia! n a1ara
unei armate active! aproape e"al ca numr cu a noastr! nu pose ect o "ar na%ional analo" celei pe care o posem noi!
prin urmare lipsit e importan%. A1irma%ii la 1el e eBacte ca i cele,rele previ<iuni ale aceluiai om e stat privin lipsa e
perspective a cilor 1erate.
CC' Primele mele o,serva%ii asupra artei e a impresiona mul%imile i sla,elor resurse pe care le au! in acest punct e veere!
re"ulile lo"icii atea< e la aseiul Parisului! in <iua n care l-am v<ut us la Luvru - une se a1la atunci "uvernul - pe
marealul ..! pe
FACTORI IMEDIAI
dus 0n &o&entu! 0n #are vor'e.t* ,a#e de !a 'un 0n#e$ut ne,#ent or#e ds#urs e!a'orat dnante/ Oratoru!
#are+. ur&"re.te $ro$ra 40ndre* . nu $e #ea a as#u!t"tor!or s"* 0. $erde $rn 0nsu. a#est ,a$t or#e
n,!uen)"/
Mn)!e !o4#e* o'.nute #u 0n!"n)ur!e #a& str#te de ra)ona&ente* nu se $ot 0&$ed#a s" re#ur4" !a
a#est &od de #onvn4ere #0nd se adresea(" &u!)&!or* . s0nt 0ntotdeauna sur$rnse #0nd ar4u&ente!e !or nu
au e,e#t/ WDedu#)!e &ate&at#e o'.nute* 'a(ate $e s!o4s&* ad#" $e aso#a) de dentt")* s#re un
!o4#an* s0nt dedu#) ne#esare/// Ne#estatea +ar s&u!4e $0n" . une &ase anor4an#e asent&entu!* da#"
a#easta ar , #a$a'!" s" ur&"reas#" aso#a) de dentt")/K F"r" 0ndoa!": dar &u!)&ea nu este &a a$t"
de#0t &asa anor4an#" s" !e ur&"reas#" + . n# &"#ar s" !e aud"/ 0n#er#a) s" #onvn4e) $rntr+un ra)o+
na&ent &n)!e $r&tve* s"!'at# sau #o$* de e5e&$!u* . v" ve) da sea&a de va!oarea der(ore a
a#estu &od de ar4u&entare/
N# &"#ar nu este nevoe s" #o'or0) $0n" !a nve!u! ,n)e!or $r&tve $entru a #onstata tota!a !$s" de
,or)" a ra)ona&ente!or* 0n !u$ta !or 0&$otrva sent&ente!or/ 3" ne a&nt& nu&a #0t de ad0n# 0nr"d"#nate
au ,ost de+a !un4u! se#o!e!or* une!e su$erst) re!4oase #ontrare #e!e &a e!e&entare !o4#/ T&$ de +
*** de an* #e!e &a str"!u#te 4en au ,ost s!te s" !e 0ndure 1u4u! . au tre'ut s" vn" t&$ur!e &oderne
$entru #a verd#tatea !or s" $oat" , &"#ar #on+K testat"/ 0n Evu! Medu . 0n Rena.tere au e5stat &u!)
oa&en !u&na): n+a e5stat 0ns" n# unu! #"rua ra)ona&entu! s"+ , ar"tat as$e#te!e n,ant!e a!e a#estor
su$erst) . s"+ , $rovo#at o #0t de &#" 0ndoa!" asu$ra ,a$te!or re!e a!e davo!u!u sau ne#est") de a
arde $e ru4 vr"1toare!e/
Tre'ue oare s" re4ret"& ,a$tu! #" nu ra)unea este #"!"u(a &u!)&!or7 N+a& 0ndr"(n s" o s$une&/ F"r"
0ndoa!" #" ra)unea u&an" n+ar , reu.t s" du#" u&antatea $e ,"4a.u! #v!(a)e #u ardoarea .
0ndr"(nea!a #u #are au reu.t* eu $rsosn)"* s" o ,a#" %&ere!e sa!e/ Odras!e a!e n#on.tentu!u #are ne
#ondu#e* a#este %&ere erau $ro'a'! ne#esare/ Fe#are nea& $oart" 0n #onst+
#are o mul%ime 1urioas pretinea c l-a surprins sustr"n planul 1orti1ica%iilor spre a-t .-Hne prusacilor. In mem,ru al
"uvernului! G. P.! orator cele,ru! a ieit pentru a se aresa mul%imii care cerea eBecu%ia imeiat a pri<onierului. / ateptam ca
acest orator s eGonstre<e a,suritatea acu<a%iei! spunn c marealul acu<at era tocmai unul intre instructorii acestei
1orti1ica%ii! al cror plan se vinea! e alt1el! la to%i li,rarii. Spre ma-Nea mea uluire - eram 1oarte tnr pe atunci -! iscursul a 1ost
cu totul altul# 2Se va 1ace i HeptateS - stri" oratorul nreptnu-se ctre pri<onier -i vom 1i 1r mil. Lsa%i "uver--=l aprrii
na%ionale s termine anc$eta voastr. Feocamat l vom nc$ie pe acu<at.5 6almat numaiect e satis1ac%ia ce aparent i se
use! mul%imea s a mprtiat i! up -n s1ert e or! marealul s-a putut ntoarce la omiciliu. Ar 1i 1ost cu si"uran% s1iat n
euc%i ac avocatul su ar 1i pre<entat mul%imii 1urioase ra%ionamentele lo"ice pe care prea 5-area mea tinere%e le "sea
convin"toare.
37
ZY OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
tu)a sa &enta!" !e4!e destne!or sa!e . $oate #" se su$une a#estor !e4 dntr+un nstn#t ne!u#ta'!* #%ar 0n $ornr!e sa!e #e!e &a ra)ona!e 0n a$aren)"/ Uneor $o$oare!e $ar s"
se su$un" unor ,or)e tan#e* ase&enea #e!or #are #ons!r0n4 4%nda s" se trans,or&e 0n ste1ar sau #o&eta s"+. ur&e(e or'ta/
Pu)nu! $e #are+F $ute& 0ntre("r dn a#este ,or)e tre'ue #"utat 0n #ursu! 4enera! !uat de evo!u)a unu $o$or* . nu 0n ,a$te!e (o!ate dn #are a#east" evo!u)e $are s" (voras#"
uneor/ Da#" nu s+ar !ua 0n #onsderare de#0t a#este ,a$te (o!ate* stora ar $"rea 4uvernat" de 0nt0&$!"r a'surde/ Era neveros&! #a un du!4%er ne.tutor dn Ga!!eea s" $oat"
deven 0n dou" & de an un du&ne(eu atot$utern#* 0n nu&e!e #"rua au ,ost 0nte&eate #e!e &a &$ortante #v!(a): era de ase&enea neveros&! #a n.te 'ande de ara'
$!e#ate dn de.ert s" $oat" #u#er #ea &a &ar# $arte a ve#% !u& 4re#o+ro&ane . 0nte&ea un &$eru &a &are #a a! !u A!e5andru: . tot neveros&! + #a 0ntr+o Euro$" ,oarte
'"tr0n" . ,oarte erar%(at"* un s&$!u !o#otenent de art!ere s" reu.eas#" s" do&neas#" $este o &u!)&e de $o$oare . de re4/
3" !"s"& de# ra)unea 0n sea&a ,!o(o,!or* ,"r" s" 0 #ere& s" se a&este#e $rea &u!t 0n #0r&urea oa&en!or/ Nu $rn ra)une* # adesea 0n $o,da e* s+au n"s#ut a#e!e sent&ente
#are au #onsttut $0n" ast"( &ar!e resortur a!e tuturor #v!(a)!or- onoarea* a'ne4a)a* #redn)a re!4oas"* dra4ostea de 4!ore . de $atre/
CAPITOLULUI
CO!"-C/0O122 .-'32.2'O1 C1
MI[LOACELE LOR DE CON9INGERE
( : ' 4onduc;torii mulimilor G 3evoia instinctiv a tuturor 1iin%elor intr-o mul%ime e a asculta e un conuctor G Psi$olo"ia conuctorilor G Foar ei pot insu1la crein% i a coe<iune mul%imilor G
Fespotismul o,li"atoriu al conuctorilor G 6lasi1icarea conuctorilor G 4olul voin%ei G M+! &i>loacele prin care acionea%; conduc;torii G A1irma%ia! repeti%ia! conta"iunea G 4olul 1iecruia intre aceti
1actori G 6um se poate transmite conta"iunea e =os n sus! e la pturile in1erioare la pturile superioare ale societ%ii G * opinie popular evine curn o opinie "eneral G 15' Prestigiul + Fe1ini%ia i
clasi1icarea tipurilor e presti"iu G Presti"iul o,nit i presti"iul personal G ;Bemple iverse G 6um piere presti"iul.
Consttu)a &enta!" a &u!)&!or ne este a#u& #unos#ut" . .t& totodat" #e +o'!ur !e &$resonea(" su,!etu!/ Ne r"&0ne de studat #u& . de #"tre #ne ot , ,o!oste a#este
&o'!!ur/
]F/ ; Condu#"tor &u!)&!or
Dn #!$a 0n #are un anu&t nu&"r de ,n)e v s+au adunat !ao!a!t"* nd,erent #" este vor'a de o tur&" de an&a!e sau de o &u!)&e de oa&en* e!e se sun dn nstn#t autort")
unu .e,* ad#" a unu #ondu#"tor > In &u!)&!e u&ane* #ondu#"toru! 1oa#" un ro! #onsdera'!/ 9on)a sa este -#!eu! 0n 1uru! #"rua o$n!e #a$"t" ,or&" . denttate/ Mu!)&ea
este o tur&"* re nu $oate n#de#u& s" se !$seas#" de st"$0n/
Ce! &a adesea* #ondu#"toru! a ,ost &a 0nt0 e! 0nsu. un #ondus* %$not(at &eneur a 1ost traus prin 2conuctor5! termenul 2lier5 1iin prea moern! &n.t.'
OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
de deea #"rea &a a$o +a devent a$osto!/ Ea F+a nvadat tre$tat* $0n" #0nd tot restu! a ds$"rut* ar or#e o$ne #ontrar" +a $"rut eroare . su$erst)e- $re#u& Ro'es$erre*
%$not(at de de!e sa!e %&er#e . ut0(0nd $ro#edee!e In#%()e s$re a !e $ro$a4a/
Condu#"tor nu s0nt* #e! &a adesea* n.te #u4et"tor* # n.te oa&en de a#)une/ 30nt $u)n #!arv"("tor . n# nu ar $utea , a!t,e!* #!arv(unea du#0nd 0n 4enera! !a 0ndoa!" .
!a na#)une/ E se re#rutea(" &a a!es dntre a#e nevro(a)* sures#ta)* se&+a!ena)* #are r"t"#es# 0n (one ve#ne #u ne'una/ Or#0t de a'surd" este deea $e #are o a$"r" sau
s#o$u! $e #are+F ur&"res#* or#e ra)ona&ent $"!e.te 0n ,a)a #onvn4er!or !or/ Ds$re)u! . $erse#u)!e nu ,a# de#0t s"+ st&u!e(e . &a &u!t/ Interes $ersona!* ,a&!e + totu! e
sa#r,#at/ 0nsu. nstn#tu! de #onservare !e ds$are* ast,e! 0n#0t sn4ura re#o&$ens" $e #are o #er este adesea &artru!/ Intenstatea #redn)e #on,er" #uvnte!or !or o &are $utere
de su4este/ Norodu! as#u!t" 0ntotdeauna de o&u! 0n(estrat #u o von)" $utern#"/ Indv( reun) 0ntr+o &u!)&e* $er(0ndu+. 0ntrea4a von)"* se orentea(" dn nstn#t #"tre #e!
#are o $osed"/
De #ondu#"tor* $o$oare!e nu au dus !$s" n#odat"/ Dar nu to) au* &u!) s0nt de$arte de a avea* a#e!e #onvn4er $utern#e #are nas# a$osto!/ E s0nt adeseor orator su't!*
#are nu ur&"res# de#0t nterese!e !or $ersona!e . #aut" s" #onvn4" &"4u!nd nstn#te 1osn#e/ In,!uen)a $e #are o e5er#t" ast,e! r"&0ne totdeauna e,e&er"/ Mar #onvn. #are au
r"s#o!t su,!etu! &u!)&!or* $re#u& Petru 3%astru!* Lut%er* 3avonaro!a* oa&en Revo!u)e* nu +au su'1u4at $e a!) de#0t du$" #e au ,ost e 0n..* &a 0nt0* su'1u4a) de o
#redn)"/ A'a atun# au $utut 4enera 0n su,!ete a#east" ,or)" e5traordnar" nu&t" #redn)"* #are+F ,a#e $e o& s#!avu! a'so!ut a! vse!or sa!e/
3" nsu,!e #redn)"* nd,erent #" e vor'a de #redn)" re!4oas"* $o!t#" sau so#a!"* de #redn)" 0ntr+o e$o#"* 0ntr+o $ersoan"* 0ntr+o dee + a#esta este* &a a!es* ro!u! &ar!or
#ondu#"tor/ Dntre toate ,or)e!e de #are ds$une u&antatea* #redn)a a ,ost dn totdeauna $rntre #e!e &a re&ar#a'!e/ Pe 'un" dre$tate 0 atr'ue Evan4%e!a $uterea de a urn
&un) dn !o#/ A+ da o&u!u o #redn)" 0nsea&n" a+ 0n(e# ,or)e!e/ Mar!e even&ente a!e store au ,ost deseor rea!(ate de #redn#o. o's#ur* a! #"ror sn4ur 'un era #redn)a/
Nu #u !tera) . ,!o(o,* . &a a!es nu #u s#e$t#* s+au 0nte&eat re!4!e #are au st"$0nt !u&ea . vaste!e &$er #e au #u$rns 0ntre4 P"&0ntu!/
Dar ast,e! de e5e&$!e s0nt va!a'!e 0n #a(u! &ar!or #ondu#"tor* . a#e.ta s0nt destu! de $u)n nu&ero. $entru #a stora s"+ $oat" u.or #onse&na/ E se a,!" !a #a$"tu! une ser
#ontnue* #e #o'oar" de !a $utern#u! &0nutor de ,n)e u&ane !a &un#toru! #are* 0ntr+un %an $!n de ,u&* 0. ,as#nea(" 0n#etu! #u 0n#etu! tovar".* re$et0nd ,"r" 0n#etare #0teva
,or&u!e $e #are nu !e 0n)e!e4e de!o#* dar a #"ror a$!#are tre'ue s" adu#"* du$" $"rerea u* rea!(area s4ur" a tuturor vse!or . s$eran)e!or/
0n ,e#are s,er" so#a!"* de !a #ea &a 0na!t" !a #ea &a 1oas"* dn #!$a 0n #are o&u! nu &a este (o!at* e! se su$une &edat autort") unu #ondu#"tor/ Ma1ortatea ndv(!or* a
#e!or dn r0ndu! &ase!or $o$u!are &a a!es* neav0nd 0n do&en!e dn a,ara $ro,ese !or n# o dee des!u.t" . ra)ona!"* s0nt n#a$a'! s" se #ondu#" sn4ur/ Condu#"toru! Ie
serve.te dre$t #"!"u("/ E! $oate , 0n!o#ut !a nevoe* dar 0n $rea &#" &"sur"* $rn a#e!e $u'!#a) $erod#e #are ,a'r#" o$n $entru #ttor !or . !e $ro#ur" a#estora ,ra(e 4ata+
,"#ute* s#utndu+ s" 40ndeas#" sn4ur/
Autortatea #ondu#"tor!or este e5tre& de des$ot#"* 'a #%ar nu reu.e.te s" se &$un" de#0t datort" a#estu des$ots&/ 3+a o'servat #0t de u.or se ,a# e as #u!ta) 0n r0ndu! #e!or
&a tur'u!ente $"tur &un#tore.t* ,"r" s" a'" totu. n# un &1!o# de a+. sus)ne autortatea/ E s0nt #e #are ,5ea(" ore!e de !u#ru* #uan tu&u! sa!ar!or* e de#d 4reve!e* e !e
,a# s" 0n#ea$" . s" 0n#ete(e !a ora ,5at"/
Condu#"tor tnd ast"( s" 0n!o#uas#" tre$tat autort")!e* 0n &"sura 0n #are a#estea se !as" ds#utate . s!"'te/ Datort" trane !or* a#e.t no st"$0n o')n &u!t &a &u!t"
do#!tate dn $artea &u!)&!or de#0t a o')nut vreodat" o #0r&ure/ Da#"* dn 0nt0&$!are* #ondu#"toru! ds$are . nu este &edat 0n!o#ut* &u!)&ea redevne o #o!e#tvtate ,"r"
#oe(une . n#a$a'!" de 0&$otrvre/ 0n t&$u! une 4reve a an4a1a)!or serv#u!u de o&n'u(e dn Pars* a ,ost su,#ent s" ,e aresta) #e do #ondu#"tor #are o #oordonau
$entru a o ,a#e s" 0n#ete(e nu&ade#0t/ Nu nevoa de !'ertate* # #ea de su$unere do&n" totdeauna su,!e tu! &u!)&!or/ 3etea !or de as#u!tare !e ,a#e s" se su$un" dn nstn#t
#e!u #are s+a de#!arat st"$0nu! !or/
3e $oate o$era o dstn#)e destu! de tran.ant" 0n r0ndu! #ondu#"tor!or/ Un s0nt oa&en ener4#* #u von)" $utern#"* dar de &o&ent: a!)* &u!t &a rar* au o von)" deo$otrv"
$utern#" . de !un4" durat"/ Pr& se dovedes# vo!en)* vte1* 0ndr"(ne)/ E s0nt ut! &a a!es $entru a n)a o ,a$t" 0ndr"(nea)"* $entru a &o'!(a &ase!e 0n #uda or#"ru
$er#o! . $entru a trans,or&a 0n ero $e #e $roas$"t re#ruta)/ A.a au ,ost de $!d" Nea . Murat* su' $r&u! I&$eru/ A.a este* 0n (!e!e noastre* Gar'a!d* aventurer !$st de
ta!ent dar ener4#* #are a reu.t #u o &0n" de oa&en s" a 0n st"$0nre ve#%u! re4at a! Nea$o!e!u* a$"rat totu. de o ar&at" ds#$!nat"/
Dar da#" ener4a a#estor #ondu#"tor e &ens"* ea este de &o&ent . nu su$rave)ue.te de!o# st&u!u!u #are a 4enerat+o/ Rentra) 0n &at#a ve) o'.nute* a#e.t ero $!n de
ener4e dau deseor dovad"* $re#u& #e $e #are to#&a +a& #tat* de o u&toare s!"'#une/ Par n#a$a'! s" #u4ete . s" se #ondu#" $e e 0n.. 0n stua)!e #e!e &a s&$!e* du$"
#e .tuser" at0t de 'ne s"+ #ondu#"
40
CONDUCTORII CI MI[LOACELE LOR DE CON9INGERE XF
$e a!)/ A#e.t #ondu#"tor nu+. $ot e5er#ta ,un#)a de#0t #u #ond)a de a , e 0n.. #ondu. . st&u!a) ,"r" 0n#etare* de a s&) 0ntotdeauna deasu$ra !or un o& sau o dee* de a
se 0ns#re $e un ,"4a. 'ne deter&nat/
A doua #ate4ore de #ondu#"tor* #ea a oa&en!or #u von)" de !un4" durat"* e5er#t" o n,!uen)" #u &u!t &a &$ortant"* de. a$arent nu 0ntr+at0t de str"!u #t"/ In a#east"
#ate4ore se a,!" adev"ra) 0nte&eetor de re!4 sau #reator de &ar o$ere- 3,0ntu! Pave!* Ma%o&sd* Crsto,or Co!u&'* Lesse$s/ C" s0nt nte! 4en) sau &"r4n) + #ontea(" $rea
$u)n: !u&ea va , 0ntotdeauna a !or/ 9on)a statorn#" $e #are o $osed" este o ,a#u!tate ne&"surat de rar"* a #"re ne&"surat" $utere ,a#e #a totu! s" ! se su$un"/ Nu ne d"&
0ntotdeauna $rea 'ne sea&a de #e anu&e este #a$a'!" o von)" $utern#" . $er&anent"/ N&# nu+ re(st" ; n# natura* n# (e* n# oa&en/
Ce! &a re#ent e5e&$!u ne este dat de !ustru! n4ner #are a des$"r)t dou" !u&* rea!(0nd #eea #e 0n#er#aser" (adarn#* de tre & de an 0n#oa#e* at0)a &ar st"$0ntor/ E! a
e.uat &a t0r(u 0ntr+o 0n#er#are dent#": dar '"tr0ne)ea vense . 0n ,a)a e totu! se stn4e* #%ar . von)a/
Pentru a de&onstra $uterea von)e* ar , su,#ent s" $re(ent"& 0n a&"nunt stora d,#u!t")!or 'rute 0n &o&entu! #onstrur #ana!u!u de 3ue(/ Un &ar tor o#u!ar* dr/Ca(a!s* a
redat 0n #0teva r0ndur &$resonante snte(a a#este &ar o$ere* re!atat" de ne&urtoru! s"u autor/ WC e! $ovestea* ( de (* 0n e$soade* e$o$eea #ana!u!u/ Povestea tot #eea #e
tre'use s" 0nvn4"* tot &$os'!u! $e #are 0! ,"#use $os'!* toate re(sten)e!e* #oa!)!e 0&$otrva !u* ne#a(ur!e* !ov tur!e soarte* 0n,r0n4er!#* #are nu au $utut n#odat" n# s"+F
des#ura1e(e* n# s"+F do'oare: a&ntea #u& An4!a 0! #o&'"tea* 0! ata#a ,"r" 0n#etare* #u& E4$tu! . Fran)a e(tau . #u& #onsu!u! Fran)e se o$unea &a &u!t de#0t to) #e!a!)
$r&e!or !u#r"r* a&ntea #u& se o$uneau 0nset0ndu+ &un#tor* !$sndu+ de a$" du!#e: ar Mnsteru! Marne . n4ner* to) oa&en sero.* #u e5$eren)" . #uno.tn)e
.tn),#e* to) 'ne0n)e!es ost! . to) 0n &od .tn),# s4ur de de(astru* #a!#u!0ndu+F . $ro&)0ndu+F* a.a #u& $entru #utare ( sau #utare or" $ro &) e#!$sa/K
Cartea #are ar $ovest va)a tuturor a#estor &ar #ondu#"tor ar #on)ne $u)ne nu&e: dar a#este nu&e au stat 0n ,runtea #e!or &a &$ortante even&ente a!e #v!(a)e .
store/
CONDUCTORII CI MI[LOACELE LOR DE CON9INGERE X^
]^/ ; M1!oa#e!e $rn #are a#)onea(" #ondu#"tor- a,r&a)a* re$et)a* #onta4unea
C0nd se $une $ro'!e&a s" &o'!(e( $entru s#urt t&$ o &u!)&e . s+o deter&n s" #o&t" un a#t oare#are- s" 1e,uas#" un $a!at* s" ,e &asa#rat" 0n a$"rarea une 'ar#ade*
tre'ue a#)onat asu$ra e $rn su4est ra$de/ Cea &a v4uroas" su4este este #%ar e5e&$!u!/ Dar 0n a#est #a(* e ne#esar #a &u!)&ea s" , ,ost de1a $re4"tt" $rn anu&te
&etode* ar #e! #e vrea s" o &o'!(e(e s" a'" o 0nsu.re $e #are o vo studa &a de$arte su' nu&e!e de $rest4u*
C0nd tre'ue s" no#u!e(e !ent 0n &ntea &u!)&!or de . #redn)e + teor!e so#a!e &oderne* de e5e&$!u + &etode!e #ondu#"tor!or s0nt d,erte/ E re#ur4 &a #u sea&" !a
ur&"toare!e tre $ro#edee- a,r&a)a* re$et)a* #onta4unea/ A#estea a#)onea(" destu! de !ent* dar au e,e#te dura'!e/
A,r&a)a $ur" . s&$!"* !$st" de or#e ra)ona&ent . de or#e dovad"* #onsttue un &1!o# s4ur de a no#u!a o dee 0n &ntea &u!)&!or/ Cu #0t a,r &a)a este &a #on#s"*
&a !$st" de dove( . de de&onstra)e* #u at0t ea are &a &u!t" autortate/ C"r)!e re!4oase . #odur!e de !e4 a!e tuturor t&$ur!or au re#urs 0ntotdeauna !a s&$!e a,r&a)/
Oa&en de stat #%e&a) s" a$ere o #au(" $o!t#" oare#are* ndustra. #are+. ,a# re#!a&" $roduse!or s$re a !e $utea dstr'u #unos# va!oarea a,r&a)e/
A#easta nu are totu. o n,!uen)" rea!" de#0t #u #ond)a s" ,e &ereu re$etat"* $e #0t $os'! 0n a#ea. ter&en/ Na$o!eon s$unea #" nu e5st" de#0t un sn4ur $ro#edeu retor#
seros- re$et)a/ Lu#ru! a,r&at a1un4e $rn re$et)e s" se ,5e(e 0n &nte* s,0r.nd $rn a , a##e$tat #a adev"r de&onstrat/
3e 0n)e!e4e u.or n,!uen)a re$et)e asu$ra &u!)&!or* v"(0nd #e &are 0 este $uterea asu$ra &n)!or #e!or &a !u&nate/ Lu#ru! re$etat s,0r.e.te* 0ntr+adev"r* $rn a se 0n#rusta 0n
a#e!e re4un $ro,unde a!e n#on.tentu!u unde se e!a'orea(" &otva)!e a#)un!or noastre/ Du$" #0tva t&$* ut0nd #ne este autoru! a,r&a)e re$etate* a1un4e& s" o #rede&/
Ast,e! se e5$!#" ,or)a u&toare a re#!a&e/ Du$" #e a& #tt de o sut" de or #" #ea &a 'un" #o#o!at" este #o#o!ata _* ne &a4n"& #" a& au(t ,re#vent s$un0ndu+se a#est !u#ru
. s,0r.& $rn a avea #erttudnea !u/ Convn. $rn & de dove( s#rse #" $ra,u! i a vnde#at #e!e &a &$ortante $ersona1e de 'o!!e #e!e &a re#a!#trante* s,0r.& $rn a ,
tenta) s"+F 0n#er#"& 0n (ua 0n #are no 0n.ne vo& , atn. de o 'oa!" de a#eea. natur"/ Tot v"(0nd #u& se s$une 0ntr+un a#e!a. (ar #" A este un t#"!os des"v0r.t* ar B un o&
,oarte #u&se#ade* a1un4e& s" ,& #onvn. de a#est !u
OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
#ru* 'ne0n)e!es da#" nu #u&va #t& $rea des un a!t (ar* de $"rere #ontrar"* 0n #are #e!e dou" #a!,#atve s0nt nversate/ Nu&a $rn a,r&a)e . re$et)e se $oate #o&'ate o a!t"
a,r&a)e des re$etat"/
C0nd o a,r&a)e a ,ost su,#ent . unan& re$etat"* #u& se 0nt0&$!" 0n #a(u! anu&tor 0ntre$rnder ,nan#are a,!ate &ereu 0n ,runte* se ,or&ea(" #eea #e se nu&e.te un #urent
de o$ne . ntervne $utern#u! &e#ans& a! #onta4un/ In s0nu! &u!)&* de!e* sent&ente!e* e&o)!e* #redn)e!e s0nt !a ,e! de #onta4oase #a &#ro'/ A#est ,eno&en se
o'serv" #%ar . !a an&a!e* 0n #!$a #0nd devn o &u!)&e/ N"ravu! unu #a! dntr+un 4ra1d este $e dat" &tat de #e!a!) #a dn a #e!a. 4ra1d/ O s$a&"* o &.#are de(ordonat" a
#0torva o se trans&te &edat 0ntre4 tur&e/ Conta4unea e&o)!or e5$!#" r"s$0ndrea ,u!4er"toare a $an#/ Tu!'ur"r!e #ere'ra!e* #u& ar , ne'una* se trans&t de ase&enea
$rn #onta4une/ 3e .te #0t este de ,re#vent" s&ntea!a 0n r0ndu! $s%atr!or/ 3e #tea(" #%ar ,or&e de ne'une + a4ora,o'a* de e5e&$!u + trans&se de !a o& !a an&a!e/
Conta4unea nu ne#est" $re(en)a s&u!tan" a ndv(!or 0ntr+un a#e!a. !o#: ea se $oate rea!(a !a dstan)"* su' n,!uen)a anu&tor even&ente #are orentea(" &n)!e 0n a#e!a.
sens* #on,erndu+!e #ara#terst#!e s$e#,#e &u!)&!or* &a a!es atun# #0nd terenu! este $re4"tt de ,a#tor 0nde$"rta) $e #are +a& studat &a 0nante/ Ast,e!* de e5e&$!u*
e5$!o(a revo!u)onar" de !a FYXY* $ornt" dn Pars* s+a 0ntns 'rus#* #u$rn(0nd o &are $arte a Euro$e . (4udund &a &u!te &onar%/*?
I&ta)a* #"rea se atr'ue o n,!uen)" at0t de &are 0n s,era ,eno&ene!or so#a!e* nu este 0n rea!tate de#0t un s&$!u e,e#t a! #onta4un/ Cu& a& ar"tat de1a 0n a!t" $arte ro!u! e*
&" vo &"r4n s" re$rodu# #eea #e a& s$us de&u!t . a ,ost de(vo!tat 0ntre t&$ de a!) #er#et"tor/
Ase&enea an&a!e!or* o&u! este 0n &od natura! &tatv/ I&ta)a #onsttue o nevoe $entru e!* #u #ond)a* des4ur* #a a#east" &ta)e s" ,e u.oar": to#&a dn a#east" nevoe
se na.te n,!uen)a &ode/ Fe #" este vor'a de o$n* de* &an,est"r !terare sau $ur . s&$!u de ve.&nte* #0) 0ndr"(nes# s" se sustra4" do&na)e sa!e7 Cu &ode!e se #ondu#e
&u!)&ea* . nu #u ar4u&ente/ 0n ,e#are e$o#" e5st" un &# nu&"r de $ersona!t") #are dau tonu! . a!e #"ror ,a$te s0nt &tate de &asa n#on.tent"/ A#este $ersona!t") nu
tre'ue totu. s" se 0nde$"rte(e $rea &u!t de de!e 4enera! a##e$tate/ I&tarea !or ar deven atun# $rea d,#!"* . n,!uen)a !or ar , nu!"/ To#&a dn a#est &otv* oa&en &u!t su+
$eror e$o# !or nu au 0n 4enera! n# o n,!uen)" 0n e$o#"/ Pr"$asta este $rea ad0n#"/ E5a#t dn a#e!a. &otv* euro$en* #u toate avanta1e!e #v!(a)e !or* e5er#t" o n,!uen)"
nese&n,#atv" asu$ra $o$oare!or dn Orent/
5' .e<i ultimele mele lucrri# Psihologie politic;' ?pinii *i credine, Revoluia france%;'
Du'!a a#)une* a tre#utu!u . a &ta)e re#$ro#e* s,0r.e.te $rn a+ ,a#e $e to) oa&en a#e!ea. )"r . a#e!ea. e$o# 0ntr+at0t de ase&"n"tor* 0n#0t #%ar . !a #e #are ar tre'u*
$are+se* s" se sustra4" e$o# + ,!o(o,* savan)* !tera) +40ndrea . st!u! #a$"t" un aer #o&un* #e $er&te &edat re#unoa.terea e$o# #"rea 0 a$ar)n/ O #!$" de #onversa)e #u
un ndvd oare#are este su,#ent" $entru a+ #unoa.te 0n $ro,un(&e !e#tur!e* o#u$a)!e o'.nute . &edu! 0n #are tr"e.te/*+*
Conta4unea este destu! de $utern#" $entru a &$une oa&en!or nu nu&a anu&te o$n* # . anu&te &odur de a s&)/ Ea este #ea #are ne ,a#e s" ds$re)u& 0ntr o anu&t"
$eroad" #utare o$er"* 0an$user de e5e&$!u* . tot ea este #ea #are* #0)va an &a t0r(u* o ,a#e s" ,e ad&rat" to#&a de #e #are au den4rat+o #e! &a &u!t/
O$n!e . #redn)e!e se $ro$a4" $rn &e#ans&u! #onta4un . $rea $u)n $rn #e! a! ra)ona&entu!u/ La #r#u&" se ,or&ea(" de ,a$t + $rn a,r&a)e* re$et)e . #onta4une +
#on#e$)!e a#tua!e a!e &un#tor!or/ C n# 0n a!te t&$ur #redn)e!e &u!)&!or nu s+au n"s#ut a!t,e!/ Renan #o&$ar" $e 'un" dre$tate $e $r& ,ondator a #re.tns&u!u #u
W&un#tor so#a!.t #are+. r"s$0ndeau de!e dn #r#u&" 0n #r#u&"K: ar 9o!tare re&ar#ase de1a #" re!4a #re.tn" W,usese 0&'r").at"* &a 'ne de o sut" de an* nu&a de
dro1da so#et")K/
In e5e&$!e ase&"n"toare #e!or $e #are to#&a !e+a& #tat* #onta4unea* du$" #e s+a e5er#tat 0n r0ndu! $"tur!or $o$u!are* se trans&te a$o $"tur!or de sus a!e so#et")/ Iat"
#u& se ,a#e #" 0n (!e!e noastre do#trne!e so#a!ste 0n#e$ s" 0 #0.t4e $e #e #are !e vor , totu. $r&e!e v#t&e/ In ,a)a &e#ans&u!u #onta4un* 0nsu. nteresu! $ersona!
ds$are/
C dn a#est &otv* or#e o$ne devent" $o$u!ar" s,0r.e.te $rn a se &$une $"tur!or so#a!e 0na!t e* or#0t de evdent" ar $utea , a'surdtatea o$ne v#toroase/ A#east" a#)une
nvers" a $"tur!or so#a!e n,eroare asu$ra #e!or su$eroare este #u at0t &a #udat"* #u #0t #redn)e!e &u!)& $rovn 0ntotdeauna* &a &u!t sau &a $u)n* dn #0te o dee
su$eroar"* r"&as" adeseor ,"r" n,!uen)" 0n &edu! 0n #are a !uat na.tere/ Condu#"tor de &u!)&* su'1u4a) de ea* 0. 0nsu.es# a#east" dee su$eroar"* o de,or&ea(" . #reea(" o
se#t" #are o de,or&ea(" dn nou* r"s$0ndnd+o a$o* dn #e 0n #e &a de,or&at"* 0n r0ndu! &u!)&!or/ Devent" adev"r $o$u!ar* ea revne* #a s" s$une& a.a* !a $ro$ra+ o'0r.e*
a#)on0nd dn a#est &o&ent asu$ra $"tur!or 0na!te a!e une na)/ In de,ntv* nte!4en)a este #ea #are dr1ea(" !u&ea* dar o dr1ea(" $e #" o#o!te/ F!o(o, #reator de de au
devent de &u!t t&$ )"r0n" #0nd* $rn e,e#tu! &e#ans&u!u $e #are to#&a !+a& des#rs* 40ndrea !or s,0r.e.te $rn a tru&,a/
C' Gustave Le Bon# ?mul i societ;ile, voi. DD!p.11X &n e.1r.! &n.t.'' 1881.
43
XX OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR
]Z/ ; Prest4u!
Da#" o$n!e r"s$0ndte $rn a,r&a)e* re$et)e . #onta4une s0nt atot$utern#e* a#easta se datorea(" ,a$tu!u #" e!e s,0r.es# $rn a #"$"ta a#ea ,or)" &steroas" nu&t"
$rest4u/
Tot #eea #e a do&nat 0n 3u&e* de sau oa&en* s+a &$us &a #u sea&" datort" a#e!e ,or)e re(st'!e #e se nu&e.te $rest4u/ Cu to) ses("& 0n)e!esu! a#estu ter&en* dar 0!
a$!#"& 0n &odur $rea dverse $entru a , u.or de de,nt/ Prest4u! $oate $resu$une anu&te sent&ente* #u& ar , ad&ra)a . tea&a* #are 0 stau uneor #%ar !a 'a("* dar e!
$oate e5sta $er,e#t ,"r" e!e/ Fn)e ds$"rute* de #are* $rn ur&are* nu ne+a& &a $utea te&e + A!e5andru* Ce(ar* Ma%o&ed* Budd%a + au un $rest4u #onsdera'!/ Pe de a!t"
$arte* anu&te ,#)un $e #are nu !e ad&r"&* dvnt")!e &onstruoase a!e te&$!e!or su'terane dn Inda de e5e&$!u* ne $ar totu. 0nv"!ute 0ntr+un &ens $rest4u/
Prest4u! este de ,a$t un ,e! de ,as#na)e $e #are o e5er#t" asu$ra &n) noastre un ndvd* o o$er" sau o do#trn"/ A#east" ,as#na)e ne $ara!(ea(" toate ,a#u!t")!e #rt#e .
ne u&$!e su,!etu! de u&re . res$e#t/ 3ent&ente!e ast,e! $rovo#ate s0nt ne5$!#a'!e* #a toate sent&ente!e* dar s0nt $ro'a'! de a#e!a. t$ #u su4esta su,ert" de un su'e#t
&a4net(at/ Prest4u! este #e! &a $utern# resort a! or#"re do&na)/ F"r" e!* (e* re4 . ,e&e!e n+ar , do&nt n#odat"/
D,erte!e t$ur de $rest4u se $ot redu#e !a dou" ,or&e $rn#$a!e- $rest4u! do'0ndt . $rest4u! $ersona!/ Prest4u! do'0ndt este #e! $e #are 0! #on,er" nu&e!e* averea*
re$uta)a/ E! $oate , nde$endent de $rest4u! $ersona!/ Prest4u! $ersona! re$re(nt"* d&$otrv"* #eva ndvdua!* #oe5st0nd uneor #u re$uta)a* 4!ora* averea sau* 0nt"rt de e!e*
dar $e de$!n #a$a'! s" e5ste . 0n &od nde$endent/
Prest4u! do'0ndt + sau art,#a! + este de de$arte #e! &a r"s$0ndt/ Prn s&$!u! ,a$t #" un ndvd are o anu&t" $o()e* $osed" o anu&t" avere* e 0&$o$o)onat #u anu&te
tt!ur* e! este aureo!at de $rest4u* or#0t de ne0nse&nat" +ar , va!oarea $ersona!"/ Un &!tar 0n un,or&"* un &a4strat 0n ro'" ro.e au 0ntotdeauna $rest4u/ Pas#a! a o'servat
$e 'un" dre$tate ne#estatea ro'e!or . $eru#!or $entru 1ude#"tor/ F"r" e!e* a#e.ta .+ar $erde o &are $arte dn autortate/ 3o#a!stu! #e! &a a#er' este e&o)onat Ia vederea unu
$rn) sau a unu &ar#%(: ast,e! de tt!ur s0nt su,#ente $entru a stoar#e de !a un ne4ustor tot
CONDUCTORII CI MI[LOACELE LOR DE CON9INGERE GZ #eea #e dore.t/*E
Prest4u! des$re #are to#&a a& vor't este e5er#tat de #"tre $ersoane: a#estua 0 $ute& ad"u4a #e! $e #are 0! e5er#t" o$n!e* o$ere!e !terare sau artst#e et#/ Adeseor nu
este a!t#eva de#0t re$et)e a#u&u!at"/ Istora* stora !terar" . artst#" &a a!es* ne,nd de#0t o re$et)e a a#e!ora. 1ude#") $e #are n&en nu 0n#ear#" s" !e #ontro!e(e* ,e#are
s,0r.e.te $rn a re$eta #eea #e a 0nv")at !a .#oa!"/ E5st" anu&te nu&e . anu&te !u#rur de #are n&en n+ar 0ndr"(n s" se atn4"/ Pentru un #ttor &odern* dn o$era !u Mo&er
se de4a1" o n#ontesta'!" . &ens" $!#tsea!": dar #ne 0ndr"(ne.te s+o s$un"7 Partenonu!* 0n starea sa a#tua!"* este o run" destu! de !$st" de nteres: dar are un ase&enea
$rest4u* 0n#0t nu! &a vede& de#0t #u 0ntre4u! s"u #orte4u de a&ntr stor#e/ Cara#terst#a $rest4u!u este #" ne 0&$ed#" s" vede& !u#rur!e a.a #u& s0nt de ,a$t . ne
$ara!(ea(" 1ude#")!e/ Mu!)&!e + 0ntotdeauna* ndv( + #e! &a adesea au nevoe de o$n 4ata+,"#ute/ 3u##esu! a#estor o$n este nde$endent de #anttatea de adev"r sau de
eroare $e #are o #on)n: e! re(d" nu&a 0n $rest4u! !or/
A1un4 a#u& !a $rest4u! $ersona!/ De o natur" #u totu! d,ert" de $rest4u! art,#a! sau do'0ndt* e! #onsttue o ,a#u!tate nde$endent" de or#e tt!u* de or#e autortate
e5teroar"/ Pu)ne!e $ersoane #are 0! $osed" e5er#t" o ,as#na)e #u adev"rat &a4net#" asu$ra #e!or dn 1ur* n#!usv asu$ra e4a!!or !or* #are ! se su$un a.a #u& ,ara s"!'at#" se
su$une 0&'!0n(toru!u $e #are !+ar $utea at0t de u.or devora/
Mar #ondu#"tor de oa&en* Budd%a* Isus* Ma%o&ed* Ioana dAr#* Na$o!eon au avut dn $!n a#east" ,or&" de $rest4u/ E s+au &$us &a a!es $rn n+er&edu! s"u/ je*
ero . do4&e!e se &$un* nu se ds#ut"* 'a #%ar ds$ar de Lndat" #e s0nt !uate 0n ds#u)e/
Persona1e!e $e #are to#&a !e+a& #tat aveau $utere de ,as#na)e &u!t 0nante de a deven #e!e're . ,"r" ea n# nu ar , a1uns ast,e!/ Na$o!eon* a,!at !a a$o+
H Aceast in1luen% a titlurilor! a pan"licilor! a uni1ormelor asupra mul%imilor se ntlnete
* toate %rile! c$iar atunci cn sentimentul inepenen%ei personale este 1oarte e<vol, a , . 4eprouc n acest sens un pasa= straniu! in cartea unui cltor! privin presti"iul anu-
* tor persona=e n An"lia# 2Am constatat! n iverse oca<ii! eu1oria special e care snt #=prini en"le<ii cei mai re<ona,ili cn v sau cn vin n contact cu un pair al An"liei. N =mai 1iinc averea i este pe msura
ran"ului! ei l iu,esc inainte i! a1la%i n pre<en%a
- suport tot ceea ce vine e la el cu nentare. i veem nroinu-se e plcere la apro-erea lui i! ac le vor,ete! ,ucuria care i cuprine sporete aceast roea% i 1ace ca #$ii lor s capete o strlucire
neo,inuit. ;i au lorul n sn"e! ac putem spune aa! pre-um spaniolul ansul! neam%ul mu<ica i 1rance<ul revolu%ia. Pasiunea lor pentru cai i pen-= S$aYespeare este mai pu%in violent! satis1ac%ia i or"oliul pe
care le ncearc - mai u%in pro1une. 6artea re1eritoare la titlul e pair se vine 1oarte ,ine i! oriune te uci! "seti! precum Bi,lia! n minile tuturor.5 4eu! 4!ore* e5er#ta* doar $rn $uterea sa de
,as#na)e* un $rest4u &ens: dar #u a#est $rest4u era de1a 0n(estrat* 0n $arte* !a 0n#e$utu! #arere sa!e/ C0nd* 4enera! de n&en .tut* a ,ost tr&s* #u nterven)* s" #o&ande
ar&ata Ita!e* e! a $#at 0n &1!o#u! unor 4enera! ne#o$!) #are se $re4"teau s" ,a#" o $r&re dur" t0n"ru!u ntrus $e #are 0! tr&sese Dre#toratu!/ Dn $r&e!e &nute* de !a
$r&a 0ntrevedere* ,"r" ,ra(e* ,"r" 4estur* ,"r" a&enn)"r* de !a $r&a #"ut"tur" a vtoru!u &are o&* #u to) au ,ost su'1u4a)/ Tane s#re* ,o!osndu+se de a&n tr!e
#onte&$oran!or* o strane re!atare a a#este 0ntreveder/
WGenera! de dv(e + $rntre #are Au4ereau* un ,e! de so!d")o '"tr0n* #ute("tor . '"d"ran* &0ndru de statura+ 0na!t" . de vte1a sa + soses# !a #arteru! 4enera! ,oarte $orn)
0&$otrva &#u!u $arvent #are !e ,usese e5$edat de !a Pars/ Au4ereau era de !a 'un 0n#e$ut n1uros . re#a!#trant* 0n ur&a des#rer #are ! se ,"#use- un ,avort a! !u Barras* un
4enera! de 'ru&"re! > un 4enera! de strad"* $rvt #a un urs $entru #" 40nde.te 0ntotdeauna de unu! sn4ur* o #ar#atur" de o& #u o re$uta)e de &ate&at#an . de vs"tor/ L se d"
dru&u! 0n"untru* dar Bona$arte se !as" a.te$tat/ In ,ne a$are* 0. 0n#n4e sa'a* 0. $une '#ornu!* !e e5$!#" #e au de ,"#ut* !e d" #0teva ordne . a$o 0 e5$eda("/ Au 4ereau
r"&ase &ut: a'a a,ar" .+a vent 0n ,re . .+a re4"st 0n1ur"tur!e o'.nute: a %ot"r0t #u Massena #" a#est &# #/// de 4enera! +a ns$rat ,r#": nu $oate $r#e$e ,or)a &ora!" de
#are s+a s&)t strvt de !a $r&a #"ut"tur" a 4enera!u!u/K
Devent o& de sea&"* 4!ora +a s$ort !u Na$o!eon $rest4u!* e4a!0ndu+F #u $rest4u! $e #are 0! are o dvntate 0n o#% #redn#o.!or/ Genera!u! 9an+da&&e* '"tr0n so!dat
revo!u)onar* 0n#" . &a 'ruta! . &a ener4# de#0t Au4ereau* s$unea des$re e! &are.a!u!u dDOrnano* 0n FYFB* 0ntr+o ( $e #0nd ur#au 0&$reun" s#ara de !a Tu!eres-
WDra4u! &eu* a#est o& da'o!# e5er#t" asu$ra &ea o ,as#na)e $e #are nu o $ot $r#e$e/ Ast,e! #" eu* #are nu &" te& n# de Du&ne(eu* n# de davo!* #0nd s0nt 0n $rea1&a !u
0n#e$ s" tre&ur #a un #o$! . &+ar $utea ,a#e s" tre# $rn 4aur" de a# #a s" &" arun#e a$o 0n ,o#/K
Na$o!eon e5er#ta a#eea. ,as#na)e asu$ra tuturor #e!or dn $rea1&a sa/* ?
Davoust s$unea* re,erndu+se !a devota&entu! !u Maret . a! !u 0nsu.- WDa#" 0&$"ratu! ne+ar , s$us a&0ndurora- nterese!e &e!e $o!t#e #er #a Parsu! s" ,e
C' prima lun a anului repu,lican &++ sept.-+1 oct.Wn.t.'
C C' Aoarte contient e propriul su presti"iu! mpratul tia s i-l sporeasc! purtnu-se mai ru ect cu rnaii cu naltele persona=e care l ncon=urau i printre care 1i"urau mul%i aep%i cele,ri ai 6onven%iei!
1oarte temu%i n ;uropa. Povestirile timpului snt pline e 1apte semni1icative in acest punct e veere. ntr-o <i! n plin consiliu e stat! 3apoleon se rstete "rosolan la Beu"not! tratnu-l ca pe un valet prost
crescut. > at e1ectul o,%inut! dstrus ,"r" #a #neva s"+F $"r"seas#" sau s" s#a$e vu* Maret ar , $"strat se#retu!* s0nt s4ur* dar nu s+ar , $utut 0&$ed#a totu. s"+F #o&$ro&t"*
,"#0ndu+. s#"$at" $ro$ra ,a&!e/ E 'ne* de tea&" #a se#retu! s" nu ,e dat 0n v!ea4* eu &+a. , !"sat a#o!o so)a . #o$/K
A#east" u&toare $utere de ,as#na)e e5$!#" &ra#u!oasa 0ntoar#ere dn nsu!a E!'a- #u#errea &edat" a Fran)e de #"tre un o& (o!at* !u$t0nd 0&$otrva tuturor ,or)e!or
or4an(ate dntr+o &are )ar"* $e #are a& , $utut+o #rede s"tu!" de trana !u/ N+a ,ost nevoe de#0t s"+ $rveas#" 0n o#% $e 4enera! tr&. du$" e!* #are 1uraser" s"+F #a$ture(e/
To) s+au su$us ,"r" s" #r0#neas#"/
WNa$o!eon* s#re 4enera!u! en4!e( bo!se!ea* de'ar#" 0n Fran)a a$roa$e sn4ur* #a un ,u4ar* sost dn &#a nsu!" E!'a* #are+ ,usese re4at* . reu.e.te 0n #0te+va s"$t"&0&K s"
r"stoarne* ,"r" v"rsare de s0n4e* 0ntrea4a stru#tur" a $uter dn Fran)a a,!at" su' re4e!e s"u !e4t&- s+a a,r&at vreodat" as#endentu! $ersona! a! unu o& 0n #%$ &a u!utor7 Dar
$e 0ntre4 #u$rnsu! a#este #a&$an* u!t&a sa #a&$ane* #e re&ar#a'! a ,ost as#endentu! s"u $0n" . asu$ra a!a)!or* $e #are+ o'!4a s"+ ur&e(e n)atve!e* . $e #are $u)n a
!$st s" nu+ (dro'eas#"AK
Prest4u! +a su$rave)ut !u Na$o!eon . a #ontnuat s" #reas#"/ Doar 4ra)e !u* a ,ost uns 0&$"rat un ne$ot o's#ur/ 9"(0nd ast"( #u& 0 rena.te !e4enda* 0) da sea&a #0t"
$utere are 0n#" a#east" u&'r" &"rea)"/ C%nu)+ $e oa&en* &asa#ra. #u &!oane!e* adu#e) asu$r"+Ie nva( $este nva(* totu! v" este $er&s da#" ave) su,#ent $rest4u .
ta!entu! ne#esar $entru a v+F &en)ne/
A& evo#at a# un e5e&$!u de $rest4u a'so!ut e5#e$)ona!* ,"r" 0ndoa!"* dar tre'ua s+o ,a#e& #a s" 0n)e!e4e& 4ene(a &ar!or re!4* a &ar!or do#trne* a &ar!or &$er/
F"r" $uterea $e #are $rest4u! o e5er#t" asu$ra &u!)&!or* a#east" 4ene(" ar r"&0ne de ne0n)e!es/
Dar $rest4u! nu se 0nte&ea(" doar $e as#endentu! $ersona!* 4!ora &!tar" . teroarea re!4oas": $oate avea . or4n &a &odeste* r"&0n0nd #u toate a#es tea #onsdera'!/
3e#o!u! nostru ne o,er" &a &u!te e5e&$!e/ Unu! dntre e!e* $e #are $ostertatea .+F va a&nt vea# de vea#* ne este dat de $ovestea a#e!u o& #e!e'ru* de1a a&ntt* #are a
s#%&'at ,a)a P"&0ntu!u . re!a)!e #o&er#a!e dntre oa&en* des$"r)nd dou" #ontnente/ E! a ('utt datort" &ense sa!e von)e* dar . datort" ,as#na)e $e #are o e5er#ta
asu$ra tuturor #e!or dn 1ur/ Pentru a 0nvn4e o$o()a unan&"* nu tre'ua de#0t s" a$ar" . s" vor'eas#" o #!$"- $rn
se apropie i i spune# 2;i ,ine! prostovane! %i-a venit mintea la capQ5 Fup care Beu"not!
#
nalt ca un tam,ur ma=or! se pleac 1oarte =os i omule%ul! riicn mna! l ia pe uria e urec$e! 2semn e 1avoare
ame%itoare! scrie Beu"not! "est r"stos e stpn ce se umani<ea<5. Ast1el e eBemple au o ima"ine clar a "raului e slu"rnicie pe care l poate "enera presti"iul. 0e 1ac s pricepi imensul ispre% al marelui
espot pentru oamenii in antura=ul su.
,ar&e#u! $e #are 0! e5er#ta* o$o(an) 0 deveneau $reten/ En4!e(* &a a!es* 0 #o&'"teau $roe#tu! #u 0nver.unare: $re(en)a sa 0n An4!a a ,ost su,#ent" $en tru a+ #0.t4a $e
to)/ C0nd* &a t0r(u* a tre#ut $rn 3out%a&$ton* #!o$ote!e au '"tut n #nstea !u/ 0nvn40nd totu!* oa&en . !u#rur* e! nu &a #redea 0n o'sta#o!e . a vrut s" re0n#ea$" 3ue(u! 0n
Pana&a* ,o!osndu+se de a#e!ea. &1!oa#e: dar #redn)a #are urne.te &un) dn !o# nu 0 urne.te de#0t da#" nu s0nt $rea &ar/ Mun) au re(stat* . #atastro,a #are a ur&at a dstrus
or'toarea aureo!" de 4!ore #are 0! 0nv"!ua $e erou/ 9a)a sa te 0nva)" #u& $oate s" #reas#" . a$o s" ds$ar" $rest4u!/ Du$" #e a e4a!at 0n &"re)e #e!e &a #e!e're $ersona1e s +
tor#e* e! a ,ost #o'or0t de &a4stra) $ro$re )"r !a nve!u! #e!or &a 1osn# #r &na!/ 3#ru! s"u a str"'"tut* sn4urat#* &u!)&!e nd,erente/ Nu&a suveran str"n au adus un
o&a4u &e&ore sa!e/ +
Dar dverse!e e5e&$!e $e #are to#&a !e+a& #tat re$re(nt" ,or&e e5tre&e de $rest4u/ Pentru a #unoa.te 0n a&"nunt $s%o!o4a $rest4u!u* ar tre'u s" e5a&n"& a#ea
su##esune #are 0n#e$e #u ,ondator de re!4 . &$er . s,0r.e.te #u o&u! de r0nd #are 0n#ear#" s" a o#% ve#n!or #u o %an" nou" sau #u o de#ora)e/
0ntre ter&en e5tre& a a#este su##esun s+ar stua toate ,or&e!e de $rest+
C' In <iar strin! 7eue Frsia Presse in .iena! a 1cut cu privire la estinul lui Lesseps re1leBii psi$olo"ice eBtrem e =uicioasa pe care! in acest motiv! le reprouc aici# 2Fup conamnarea lui Aerinan e
Lesseps! nu mai avem reptul s ne mirm e tristul s1rit al lui 6risto1or 6olum,. Fac Aerinan e Lesseps este un escroc! orice ilu<ie no,il este o crim. Antic$itatea ar 1i ncununat memoria lui Lesseps cu o
aureol e "lorie i i-ar 1i at s ,ea in cupa e nectar printre <eii >limpului! cci el a sc$im,at 1a%a Pmntu-lui! reali<n opere ce esvresc crea%ia ivin. 6onamnnu-D pe Aerinan e Lesseps! preeintele
6ur%ii e apel a evenit nemuritor! cci ntoteauna mul%imile vor voi s a1le numele omului care nu s-a temut s-i pn"reasc secolul! ca s m,race n $aine e oc na un ,trn a crui via% a 1ost "loria
contemporanilor si.
S nu ni se mai vor,easc! e a<i nainte! e =usti%ie in1leBi,il! acolo une omnete ura ,irocratic mpotriva marilor opere nr<ne%e. 3a%iile au nevoie e aceti oameni nr<ne%i! care cre n ei nii i nvin"
orice pieic! 1r s %in seama e propria lor persoan. Geniul nu poate 1i pruentR ac ar 1i pruent! nu ar putea nicioat lr"i s1era n1ptuirilor
omeneti.
... Aerinan e Lesseps a cunoscut ,e%ia trium1ului i amrciunea e<am"irii# Sue< i Panama. Dnima se revolt mpotriva moralei succesului. 6n Lesseps a reuit s le"e ou mri! principi i na%iuni i-au
pre<entat oma"iileR ast<i! cn euea< n 1a%a stncilor 6ori-lierilor! nu mai e ect un escroc e rn... ; aici o lupt ntre clasele societ%ii! o nemul%umire a ,irocra%ilor i 1unc%ionarilor care se r<,un! prin
intermeiul coului penal! mpotriva celor care voiesc s se riice easupra altora... Le"iuitorii actuali rmn ncurca%i n 1a%a acestor iei mre%e ale "eniului umanR pu,licul le n%ele"e i mai pu%in nc i i este uor
unui procuror "eneral s oveeasc 1aptul c StanleE e un asasin! iar Lesseps - un arlatan.5
CONDUCTORII C! MI[LOACELE LOR DE CON9INGERE XG
4u* dn dverse do&en a!e #v!(a)e- .tn)"* art"* !teratur" et#/ + . a& vedea atun# #" $rest4u! #onsttue e!e&entu! ,unda&enta de #onvn4ere a oa&en !or/ Fn)a* deea sau
!u#ru! 0n(estrat #u $rest4u este &edat &tat* $e #a!ea #onta4un . &$une une 0ntre4 4enera) anu&te &oda!t") de a s&) . de a+. e5$r&a 40ndur!e/ De a!t,e!* &ta)a
este #e! &a adesea n#on.tent" .* to#&a de a#eea* #o&$!et"/ C0nd re$rodu# #u!or!e $a!de . attudn!e r4de a!e anu&tor $r&tv* $#tor &odern nu+. dau de!o# sea&a de
unde !e vne ns$ra)a: # #red #" $rovne dn!"untruA !or* #0nd* de ,a$t* da#" un &aestru !ustru n+ar , re0nvat a#east" ,or&" de art"* nu s+ar , v"(u 0n ea* 0n #ontnuare* de#0t
as$e#te!e nave . n,eroare/ Ce #are* du$" e5e&$!u! unu novator #e!e'ru* 0. nund" $0n(e!e #u u&'re vo!ete* nu v"d 0n natur" &a &u!t vo!et de#0t era a#u& #n#(e# de an*
dar e s0nt su4estona) de &$resa $ersona!" . sn4u!ar" a unu $#tor #are a do'0ndt un &are $rest4u/ Ast,e! de e5e&$!e ar $utea , #u u.urn)" 4"ste 0n or#e a!t do&enu a!
#v!(a)e/
3e vede dn #e!e de &a sus #" e5st" &u!) ,a#tor #are #ontr'ue !a 4ene(a $rest4u!u- unu! dn #e &a &$ortan) a ,ost* dntotdeauna* su##esu!/ O&u! #are reu.e.te* deea
#are se &$une nu &a s0nt #ontestate to#&a $entru #" au su##es/
Prest4u! $ere 0ntotdeauna !a a$ar)a nsu##esu!u/ Erou! $e #are &u!)&ea F+a a#!a&at 0n a1un este ds$re)ut de ea a doua (* da#" a ,ost #u&va !ovt de soart"/ Rea#)a va , #u
at0t &a ve #u #0t $rest4u! a ,ost &a &are/ C"# atun# norodu! 0! #onsder" $e erou! #"(ut dre$t e4a!u! s"u . se r"('un" $entru #" s+a $!e#at 0n ,a)a une su$erort") $e #are nu o
&a re#unoa.te/ Ro'es$erre* ,"#0nd s" #ad" #a$ete!e a#o!)!or s" . a!e &u!tora dntre #onte&$oran* avea un $rest4u &ens/ C0teva vo# (o!ate au ,"#ut s" #ad" $e dat" . #a$u!
s"u* ar &u!)&ea F+a #ondus !a 4%!otn" #u a#e!ea. '!este&e #u #are 0n a1un 0 0nso)se v#t&e!e* 0ntotdeauna #redn#o. s$ar4 #u ,ure statu!e ve#%!or !or (e/
Prest4u! r"$t de nsu##es se $erde &edat/ Ds#u)!e 0! $ot de ase&enea deterora* dar 0ntr+un rt& &a !ent/ A#est $ro#edeu are totu. un e,e#t ,oarte s4ur/ Un $rest4u $us 0n
ds#u)e nu &a este $rest4u/ je . oa&en #are au .tut s"+. $"stre(e &u!t t&$ $rest4u! nu au to!erat n#odat" ds#u)a/ Ca s" te 'u#ur de ad&ra)a &u!)&!or* tre'ue s" !e
) totdeauna !a dstan)"/
CAPITOLUL I9
LIMITELE DE 9ARIABILITATE A
CREDINELOR CI OPINIILOR MULIMILOR
( )' 4redinele fi/e G Dnvaria,ilitatea anumitor crein%e "enerale G Acestea snt clu<ele oricrei civili<a%ii G Fi1icultatea e a le e<rcina G n ce sens este intoleran%a o virtute a popoarelor G
A,suritatea 1ilo<o1ic a unei crein%e "enerale nu poate una rspniri i ei G M+. ?piniile mo!ile ale mulimilor G ;Btrema mo,ilitate a acelor opinii care nu provin in crein%e "enerale G Aluctua%ii aparente
ale ieilor i crein%elor n mai pu%in e un secol G Limitele reale ale acestor 1luctua%ii G ;lementele asupra cror a ac%ionea< aceste 1luctua%ii G Fispari%ia actual a crein%elor "enerale i 1oarte lar"a
rspnire a presei 1ac ca n <ilele noastre opiniile s 1ie in ce n ce mai mo,ile G 6um tin opiniile mul%imilor re1eritoare la ma=oritatea su,iectelor ctre ini1eren% - 3eputin%a "uvernelor e a iri=a precum
oinioar! opinia pu,lic G Armi%area actual a opiniilor le mpieic s evin tiranice.
]F/ ; Credn)e!e ,5e
E5st" un str0ns $ara!e!s& 0ntre #ara#terst#!e anato&#e a!e ,n)e!or v . #ara#terst#!e !or $s%o!o4#e/ Cara#terst#!e anato&#e #on)n anu&te e!e &ente nvara'!e sau
at0t de $u)n vara'!e* 0n#0t tre'ue s" trea#" ere 4eo!o4#e $entru a !e &od,#a/ A!"tur de a#este #ara#terst# ,5e* redu#t'!e* se 0nt0!nes# a!te!e e5tre& de &o'!e* $e #are
&edu!* arta #res#"toru!u de an&a!e . a %ort#u!toru!u !e $ot &od,#a uneor 0ntr+at0t* 0n#0t #ara#terst#!e ,unda&enta!e devn nv('!e o'servatoru!u !$st de $ers$#a#tate/
A#e!a. ,eno&en se o'serv" 0n #a(u! #ara#terst#!or &ora!e/ A!"tur de e!e&ente!e $s%o!o4#e redu#t'!e a!e unu nea&* se 0nt0!nes# e!e&ente &o'!e .
LIMITE DE 9ARIABILITATE XN
s#%&'"toare/ C dn a#east" #au("* da#" stude( #redn)e!e . o$n!e unu $o$or* #onsta) 0ntotdeauna e5sten)a unu ,ond e5tre& de ,5* $e #are se 4re,ea(" o$n !a ,e! de
&o'!e #a ns$u! #e a#o$er" st0n#a/
Credn)e!e . o$n!e &u!)&!or se #onsttue ast,e! 0n dou" #!ase #!ar dstn#te/ Pe de o $arte* &ar!e #redn)e $er&anente* #are d"nue t&$ de &a &u!te se #o!e . $e #are se
0nte&ea(" o 0ntrea4" #v!(a)e* #u& erau* odnoar"* #on#e$)a ,euda!"* de!e #re.tne* #e!e a!e Re,or&e: #u& s0nt* 0n (!e!e noastre* $rn#$u! na)ona!t")!or* de!e de&o#rat#e
. so#a!e/ Pe de a!t" $arte* o$n!e &o&entane . s#%&'"toare* $rovente #e! &a adesea dn #on#e$) 4enera!e* $e #are ,e#are e$o#" !e vede a$"r0nd . a$o $ernd* #u& s0nt
teor!e #are #"!"u(es# arte!e . !teratura 0n anu&te &o&ente* de e5e&$!u #e!e #are au $rodus ro&ants&u!* natura!s&u! et#/ La ,e! de su$er,#a!e #a &oda* e!e se $res#%&'"
$re#u& &#!e va!ur #e se nas# . ds$ar &ereu !a su$ra,a)a unu !a# #u a$e ad0n#/
Mar!e #redn)e 4enera!e s0nt ,oarte $u)ne !a nu&"r/ For&area . ds$ar)a !or #onsttue $un#te #u!&nante 0n stora or#"re se&n)/ E!e a!#"tues# adev"ratu! s#%e!et a!
#v!(a)!or/ O o$ne tre#"toare a$are #u u.urn)" 0n su,!etu! &u!)&!or* dar este ,oarte d,#! s" &$!ante( 0ntr+0nsu! o #redn)" dura'!" . !a ,e! de d,#! s" o dstru4* o dat" #e
a $rns ,or&"/ Nu $oate , $res#%&'at" de#0t #u $re)u! unor revo!u) vo!ente . nu&a atun# #0nd #redn)a .+a $erdut a$roa$e #u totu! do&na)a asu$ra su,!ete!or/ Revo!u)!e
serves# atun# !a 0n!"turarea #o&$!et" a #redn)e!or $ra#t# a'andonate de1a* dar $e #are 1u4u! o'#eu!u ne 0&$ed#a s" !e $"r"s& #o&$!et/ Revo!u)!e #are 0n#e$ s0nt de ,a$t
#redn)e #are s,0r.es#/
O &are #redn)" 0. $r&e.te sentn)a de #onda&nare !a &oarte 0n a#ea ( 0n #are va!oarea sa 0n#e$e s" ,e $us" 0n ds#u)e/ Ne,nd a!t#eva de#0t o ,#)une* n# o #redn)"
4enera!" nu $oate d"nu de#0t #u #ond)a de a nu , $us" !a 0n#er#are/
Dar #%ar . atun# #0nd o #redn)" este $utern# (4udut"* nsttu)!e #are $rovn dn ea 0. $"strea(" $uterea . nu ds$ar de#0t tre$tat/ In &o&entu! 0n #are .+a $erdut #o&$!et
$uterea* tot #eea #e se 0nte&ea $e ea se $r"'u.e.te/ Nu +a ,ost dat 0n#" unu $o$or s"+. $res#%&'e #redn)e!e* ,"r" s" ,e #onda&nat de 0ndat" s"+. trans,or&e e!e&ente!e
#v!(a)e/
E! . !e trans,or&" $0n" 0n #!$a 0n #are ado$t" o nou" #redn)" 4enera!": . $0n" atun# tr"e.te o'!4atoru 0n anar%e/ Credn)e!e 4enera!e stau 0n &od ne #esar !a te&e!a
#v!(a)!or: e!e &$r&" o anu&t" orentare de!or . doar e!e $ot ns$ra ,de!tatea oar'" . sent&entu! datore/
Po$oare!e au s&)t 0ntotdeauna #0t este de ut! s" do'0nde.t #redn)e 4enera!e . au 0n)e!es nstn#tv #" ds$ar)a !or ar 0nse&na $entru e!e #" #easu! de#aden)e a sost/ Cu!tu!
,anat# a! Ro&e a ,ost #redn)a #are +a ,"#ut $e ro&an st"$0n !u&/ O dat" &oart" a#east" #redn)"* Ro&a a tre'ut s" $ar"/ Nu&a #0nd au do'0ndt n.te #redn)e #o&une*
'ar'ar #are au n&#t #v!(a)a ro&an" au atns o anu&t" #oe(une . au $utut e. dn anar%e/
Pe 'un" dre$tate* a.adar* na)un!e .+au a$"rat 0ntotdeauna #u nto!eran)" #onvn4er!e/ E5tre& de #rt#a'!" dn $un#t de vedere ,!o(o,#* nto!eran)a re $re(nt" o vrtute 0n
va)a na)un!or/ To#&a $entru a 0nte&ea sau &en)ne #redn)e!e 4enera!e* Evu! Medu a rd#a at0tea ru4ur . at0)a nventator . 0nnotor s+au stns ,"r" s"+. , v"(ut 0nde$!nte
dea!ur!e* #%ar da#" au ('utt s" s#a$e de #a(ne/ To#&a $entru a !e a$"ra* a ,ost de at0tea or (4udut" !u&ea* de a#eea au #"(ut + . vor &a #"dea 0n#" + &!oane de oa&en $e
#0&$ur!e de '"t"!e/
A& s$us #" se rd#" &ar o'sta#o!e 0n #a!ea statorn#r une #redn)e 4enera!e dar* o dat" statorn#t"* ,or)a e devne $entru &u!t" vre&e nvn#'!" .* or#0t de ,a!s" ar , dn
$un#t de vedere ,!o(o,#* ea se &$une #e!or &a !u&nate &n)/ Oare $o$oare!e Euro$e nu au #onsderat t&$ de #n#s$re(e#e se#o!e #" une!e !e4ende re!4oase ne0n#%$ut de
'ar'are**
F
da#" !e #er#ete( 0ndea$roa$e* $re#u& #e!e a!e !u Mo!o#%* s0nt adev"rur nds#uta'!e7 0n+s$"&0nt"toarea a'surdtate a !e4ende unu (eu #are se r"('un" $e $ro$ru!
s"u ,u* su$un0ndu+F !a or'!e #a(ne* $entru nesu$unerea unea dntre #reatur!e sa!e* a tre#ut neo'servat" t&$ de &a &u!te se#o!e/ Ce!e &a &ar 4en + un Ga!!e* un Ne2ton*
un Le'n( + n+au $resu$us n# &"#ar o #!$" #" adev"ru! unor ast,e! de !e4ende ar $utea , $us 0n ds#u)e/ N&# nu de&onstrea(" &a 'ne %$no(a $rodus" de #redn)e!e
4enera!e* dar totodat" n&# nu su'!na(" &a 'ne u&!toare!e !&te a!e &n) noastre/
Dn &o&entu! 0n #are o nou" do4&" este &$!antat" 0n su,!etu! &u!)&* ea devne ns$ratoarea nsttu)!or* arte!or . #o&$ort"r sa!e/ Do&na)a sa asu $ra su,!ete!or este
atun# a'so!ut"/ Oa&en de a#)une vsea(" s" o tradu#" 0n ,a$te* !e4utor s" o a$!#e* ,!o(o,* art.t* !tera) s" o e5$r&e su' dverse ,or&e/
Dn #redn)a ,unda&enta!" $ot (vor0 de au5!are* de &o&ent* dar e!e $oart" 0ntotdeauna $e#etea #redn)e dn #are au $rovent/ Cv!(a)a e4$tean"* #v!(a)a euro$ean" a
Evu!u Medu* #v!(a)a &usu!&an" a ara'!or $rovn dntr+un &# nu&"r de #redn)e re!4oase #are .+au $us $e#etea asu$ra #e!or &a ne0nse&nate e!e&ente a!e a#estor
#v!(a)* $er&)0nd s" ,e de 0ndat" dent,#ate/
C' Bar,are in punct e veere 1ilo<o1ic! vreau s spun. Practic! ele au creat o civili<a%ie complet nou i timp e multe secole l-au lsat pe om s ntreva acele raiuri 1ermecate! e vis i e speran%! pe care nu le
va mai cunoate vreoat.
Datort" #redn)e!or 4enera!e* 0n or#e e$o#"* oa&en s0nt $rn. 0ntr+o $!as" de trad)* de o$n . de o'#eur* dn str0nsoarea #"rea nu $ot s" s#a$e n# de#u& . #are 0 ,a#e
0ntotdeauna s" se&ene 0ntru #0tva un #u a!)/ N# #e! &a nde$endent s$rt nu 0. $une $ro'!e&a s" s#a$e dntr+0nsa/ Trana verta'!" nu este de#0t #ea #are se e5er#t"
n#on.tent asu$ra su,!ete!or* $entru #" este sn4ura #are nu $oate , #o&'"tut"/ T'eru* Gn4s+%an* Na$o!eon au ,ost ,"r" 0ndoa!" tran de te&ut* dar dn str",undu! &or&nte!or
!or* Mose* Budd%a* Isus* Ma%o&ed* Lut%er au e5er#tat asu$ra su,!ete!or un des$ots& #u &u!t &a $ro,und/ O #ons$ra)e va do'or0 un tran* dar #e $utere are ea 0n #a(u! une
#redn)e ad0n# 0nr"d"#nate7 In !u$ta sa vo!ent" 0&$otrva #ato!#s&u!u* 0n $o,da asent&entu!u a$arent a! &ase!or* 0n $o,da &etode!or de dstru4ere !a ,e! de ne&!oase #a #e!e
a!e In#%()e* &area noastr" Revo!u)e a ,ost 0n #e!e dn ur&" 0nvns"/ 3n4ur tran adev"ra) a u&ant") au ,ost dntotdeauna u&'re!e &or)!or sau !u(!e $e #are ea . !e+a
#reat/
A'surdtatea ,!o(o,#" a anu&tor #redn)e 4enera!e nu a ,ost n#odat"* o re$et* un o'sta#o! 0n #a!ea tru&,u!u !or/ A#est tru&, n# nu $are $os'! de#0t #u #ond)a #a e!e s"
#on)n" un stro$ de a'surdtate $!n" de &ster/ Evdenta n#onssten)" a #redn)e!or so#a!ste a#tua!e nu !e va 0&$ed#a totu. s" se &$!ante(e 0n su,!etu! &u!)&!or/ Adev"rata
!or n,erortate* 0n #o&$ara)e #u toate #redn)e!e re!4oase* )ne de un sn4ur !u#ru- #u& dea!u! de ,er#re $ro&s de u!t&e!e nu tre'ue s" ,e rea!(at de#0t 0ntr+o va)" vtoare*
n&en nu $oate #ontesta rea!(area sa/ Idea!u! de ,er#re so#a!st" tre'und s" se rea!(e(e $e $"&0nt* de.ert"#unea $ro&sun!or se va ar"ta de !a $r&e!e 0n#er#"r de a+F rea!(a
. noua #redn)" 0. va $erde* dn #!$a a#eea* or#e $rest4u/ For)a sa nu va #re.te* a.adar* de#0t $0n" atun#/ C de a#eea* da#" noua re!4e e5er#t" deo#a&dat" + #a toate #e!e #are
au $re#edat+o + o a#)une dstru#tv"* ea nu va $utea 1u#a n# &a t0r(u un ro! #reator/
]^/ ; O$n!e &o'!e a!e &u!)&!or
LIMITE DE 9ARIABILITATE BV
Deasu$ra #redn)e!or ,5e* a #"ror ,or)" to#&a a& ar"tat+o* se a,!" un strat de o$n* de de* de 40ndur #are se nas# . $er ne0n#etat/ 9a)a unora nu durea(" de#0t o #!$"* ar a
#e!or &a &$ortante nu de$".e.te n# &"#ar va)a une 4enera)/ A& su'!nat de1a #" s#%&'"r!e #are survn 0n a#este o$n s0nt uneor &a &u!t su$er,#a!e de#0t rea!e . #"
$oart" 0ntotdeauna $e#etea 0nsu.r!or nea&u!u/ E5a&n0nd de e5e&$!u nsttu)!e $o!t#e a!e )"r noastre* a& ar"tat #" $artde!e #e!e &a $otrvn#e* 0n a$aren)" + &onar%ste*
rad#a!e* &$era!ste* so#a!ste et#/ + au un dea! a'so!ut dent# . #" a#est dea! )ne doar de stru#tura &enta!" a nea&u!u nostru* $entru #"* su' nu&e ase&"n"toare* !a a!te na) +
un re4"se.t un dea! o$us/ Nu&e!e dat o$n!or* ada$t"r!e 0n.e!"toare nu s#%&'" #u n&# ,ondu! !u#rur!or/ Bur4%e( dn vre&ea Revo!u)e ,ran#e(e* 0&''a) de !teratur"
!atn" . #are* #u o#% a)nt) asu$ra re$u'!# ro&ane* +au ado$tat !e4!e* ,as#!e . to4!e* nu au devent ro&an $rn ,a$tu! #" se a,!au su' &$eru! une $utern#e su4est de t$
stor#/
Ro!u! ,!o(o,u!u este de a #"uta #e anu&e su'(st" dn ve#%!e #redn)e su' &as#a unor s#%&'"r a$arente . de a dstn4e* 0n ,!u5u! &.#"tor a! o$n!or* orent"r!e deter&nate
de #redn)e!e 4enera!e . de su,!etu! nea&u!u/
F"r" a#est #rteru* s+ar $utea #rede #" &u!)&!e 0. s#%&'" ,re#vent . du$" 'unu! !or $!a# #redn)e!e $o!t#e sau re!4oase/ 0ntrea4a store $o!t#"* re! 4oas"* artst#"*
!terar" $are* 0ntr+adev"r* s" o dovedeas#"/
3" !u"&* de e5e&$!u* o $eroad" s#urt"* de !a FGNV !a FY^V* ad#" de nu&a tre(e# de an + durata une 4enera)/ 9ede& &u!)&!e* &onar%ste &a 0nt0* devennd
revo!u)onare* a$o &$era!ste* 0n ,ne* dn nou &onar%ste/ In re!4e* e!e evo!uea(" 0n a#eea. $eroad" de !a #ato!#s& !a ates&* $e ur&" tre# !a des&* r evennd a$o !a ,or&e
de #ato!#s& dntre #e!e &a e5a4erate/ C nu nu&a &u!)&!e* # . #e #are !e #ondu# su,er" ase&enea trans,or&"r/ 0 vede& $e a#e ade$) 0n,o#a) a Conven)e* du.&an
de#!ara) a re4e!u . nedornd n# (e* n# st"$0n* devennd u&! s!u1tor a !u Na$o!eon* $e ur&" $urt0nd #u#ern# !u&n"r 0n $ro#esun!e dn t&$u! do&ne !u Ludov# a!
_9!II+!ea/
Iar 0n t&$u! #e!or .a$te(e# de an #are au ur&at* #0te s#%&'"r nu s+au $rodus 0n o$n!e &u!)&!orA WPer,du! A!'onK de !a 0n#e$utu! a#estu se#o! devenea* su' &o.tentoru!
!u Na$o!eon* a!atu! Fran)e: Rusa* #u #are a& ,ost de dou" or 0n r"('o . #are a$!audase at0ta u!t&e!e r"sturn"r de !a no* este 'rus# #onsderat" $retena noastr"/
0n !teratur"* 0n art"* 0n ,do(o,e o$n!e se su##ed . &a ra$d/ Ro&ants&* natura!s&* &st#s& et#/ se nas# . &or* r0nd $e r0nd/ Artstu! . s#rtoru! a#!a&a) er s0nt $ro,und
ds$re)u) &0ne/
Da#" ana!("& 0ns" a#este s#%&'"r* at0t de $ro,unde 0n a$aren)"* #e o'serv"&7 Tot #e este 0&$otrva #redn)e!or 4enera!e . sent&ente!or nea&u!u este e,e&er* . ,!uvu! a!
#"ru #urs a ,ost a'"tut revne #ur0nd 0n &at#"/ A#e!e o$n #are nu se !ea4" de n# o #redn)" 4enera!"* de n# un sent&ent #ara# terst# nea&u!u . #are* 0n #onse#n)"* nu $ot ,
statorn#e* r"&0n !a voa 0nt0&$!"r sau* da#" se $re,er"* !a #%ere&u! #e!or &a ne0nse&nate s#%&'"r de &edu/ For&ate $rn su4este . #onta4une* e!e s0nt 0ntotdeauna e,e&ere*
n"s#0ndu+se . $ernd* uneor* !a ,e! de re$ede #a dune!e de ns$ $e #are vtntu! !e #!"de.te !a &a!u! &"r/
0n (!e!e noastre* nu&"ru! o$n!or &o'!e a!e &u!)&!or este &a &are #a n#odat": . a#easta* dn tre &otve d,erte/
Pr&u! este #" ve#%!e #redn)e* $er(0ndu+. tre$tat n,!uen)a* nu &a a#)onea(" #a odnoar" asu$ra o$n!or tre#"toare* s$re a !e da o anu&t" orentare/ O dat" #u ds$ar)a
#redn)e!or 4enera!e* 0. ,a#e !o# o &u!ttudne de o$n $art#u!are* !$ste de tre#ut . vtor/
A! do!ea &otv este #" ,or)a #res#0nd" a &u!)&!or ,nd dn #e 0n #e &a $u)n #ontra#arat"* e5tre&a !or &o'!tate se $oate &an,esta !'er/
0n ,ne* a! tre!ea &otv este !ar4a r"s$0ndre dn u!t&u! t&$ a $rese* #are ,a#e #a 0n ,a)a o#%!or no.tr s" se $ernde ne0n#etat #e!e &a dver4ente o$n/ 3u4est!e 4enerate de
,e#are dntre e!e s0nt #ur0nd dstruse de su4est #ontrare/ N# o o$ne nu a1un4e* a.adar* s" se 4enera!(e(e* . toate s0nt sortte une e5sten)e e,e&ere/ E!e $er 0nante de a se ,
$utut r"s$0nd 0ndea1uns s$re a deven 4enera!e/
Dn a#este #au(e d,erte re(u!t" un ,eno&en ,oarte nou 0n stora !u& . e5tre& de #ara#terst# e$o# a#tua!e- &" re,er !a ne$utn)a 4uverne!or de a dr1a o$na $u'!#"/
A!t"dat" + . a#est a!t"dat" nu este $rea 0nde$"rtat+* &"sur!e 4uverna&enta!e* n,!uen)a #0torva autor . a unu nu&"r restr0ns de (are #onsttuau adev"ra) ,a#tor de re4!a1 a!
o$ne $u'!#e/ Ast"(* #e #e s#ru .+au $erdut #u totu! n,!uen)a* ar (are!e nu ,a# a!t#eva de#0t s" re,!e#te o$na $u'!#"/ C0t des $re oa&en de stat* a#e.ta* de$arte de a o
dr1a* nu #aut" de#0t s" o ur&e(e/ Tea&a !or de o$na $u'!#" &er4e* uneor* $0n" !a 4roa("* ,"#0ndu+ s" 4uverne(e ,"r" $# de #onse#ven)"/
O$na $u'!#" tnde de# s" devn"* dn #e 0n #e &a &u!t* su$re&u! ,a#tor de re4!a1 0n $o!t#"/ Ea a1un4e ast"( s" &$un" a!an)e* a.a #u& a ,ost a!an)a #u ru.* (vor0t"
a$roa$e e5#!usv dntr+o &.#are $o$u!ar"/
E ,oarte #udat s" ve(* 0n (!e!e noastre* $a$* re4 . 0&$"ra) a##e$t0nd &e#ans&u! ntervu!u* s$re a+. su$une 40ndur!e re,ertoare !a o te&" dat" 1ude#") &u!)&!or/ 3e
$utea s$une* odnoar"* #" $o!t#a nu e #eva sent&enta!/ Pute& s" o &a s$une& oare 0n $re(ent* #0nd o vede& !u0ndu+. dre$t #"!"u(e &$u!sur!e &u!)&!or nestatorn#e* #are
nu .tu de ra)une . s0nt #onduse e5#!usv de sent&ent7
C0t des$re $res"* a!t"dat" dr4utoare a o$ne $u'!#e* ea a tre'ut* #a . 4uverne!e* s" se 0n#!ne 0n ,a)a $uter &u!)&!or/ For)a sa este* des4ur* #onsdera'!"* dar nu&a
$entru #" re$re(nt" e5#!usv e#ou! o$n!or $o$u!are . a! nes,0r.te!or !or ,!u#tua)/ Devent" s&$!" a4en)e de n,or&a)* ea renun)" s" 0. &a &$un" vreo dee sau do#trn"/
Ur&"re.te toate &od,#"r!e survente 0n 40ndrea $u'!#"- ne#est")!e #on#uren)e o o'!4"* s$re a nu+. $erde #ttor/ B"tr0ne!e $u'!#a) so!e&ne . n,!uente de a!t"dat"*
#"rora 4enera)a tre#ut" !e as#u!ta #u $o.ene sentn)e!e au ds$"rut sau au devent n.te ,)u# n,or&atve* 0&$"nate #u #ron# a&u(ante* #an#anur &ondene . re#!a&e
,nan#are/ Ce (ar este ast"( su,#ent de 'o4at s$re a $er&te reda#tor!or s" s" a'" o$ n $ersona!e . #e autortate $ot avea ase&enea o$n 0n ,a)a #ttor!or dorn# de+a ,
doar n,or&a) sau dstra)* #ttor #are 0ntrev"d* 0nd"r"tu! or#"ru s,at* un $ro,tor7 Crt#a nu &a are n# &"#ar $uterea de a !ansa o #arte sau o $es" de teatru/ Ea $oate d"una*
dar nu $oate s!u1/ jare!e s0nt 0ntr+at0t de #on.tente de nut!tatea or#"re o$n $ersona!e* 0n#0t au su$r&at 0n 4enera! #rt#!e ! terare* &"r4nndu+se s" dea tt!u! #"r)* #u dou"
sau tre r0ndur de re#!a&": ar 0n dou"(e# de an se va 0nt0&$!a $ro'a'! a#e!a. !u#ru #u #rt#a teatra!"/
Preo#u$area esen)a!" a $rese . a 4uverne!or este ast"( s" s$one(e o$na $u'!#"/ Ce e,e#t va $rodu#e #utare even&ent* #utare $roe#t !e4s!atv* #utare ds#urs + at" #e
tre'ue s" a,!e: . nu este u.or* #"# n&# nu e &a &o'! . &a s#%&'"tor de#0t 40ndrea &u!)&!or/ Le vede& 0nt0&$n0nd #u '!este&e #eea #e 0n a1un a#!a&au/
A#east" tota!" !$s" de dre#)onare a o$ne $u'!#e .* totodat"* dso0u)a #redn)e!or re!4oase au avut dre$t re(u!tat ,na! ,"r0&)area #o&$!et" a tuturor #onvn4er!or* o
nd,eren)" #res#0nd" a &u!)&!or* #a . a ndv(!or* ,a)" de tot #e nu $rve.te 0n &od evdent nterese!e !or &edate/ Do#trne!e* #u& ar , so#a!s&u!* nu au ,"#ut $ro(e!) #u
adev"rat #onvn. de#0t 0n r0ndu! $"tur!or ,"r" #arte- $rntre &un#tor dn &ne . u(ne* de e5e&$!u/ M#u! 'ur4%e(* &un#toru! #eva &a nstrut au devent $rea s#e$t#/
Evo!u)a #are a avut !o# ast,e!* de tre(e# de an 0n#oa#e* este &$resonant"* 0n e$o#a $re#edent"* $u)n 0nde$"rtat" totu.* o$n!e aveau 0n#" o anu&t" orentare 4enera!": e!e
erau re(u!tatu! ado$t"r une anu&te #redn)e ,unda&enta!e/ 3&$!u! ,a$t de a , ,ost &onar%st 0) d"dea* nevta'!* at0t 0n do&enu! store #0t . 0n a! .tn)e!or* anu&te de 'ne
0nr"d"#nate* $e #0nd ,a$tu! de a , ,ost re$u'!#an 0) #on,erea de #u totu! o$use/ Un &onar%st .ta s4ur #" o&u! nu se tra4e dn &a&u)"* $e #0nd un re$u'!#an .ta* nu &a
$u)n s4ur* #" de a#o!o se tra4e/ Monar%stu! tre'ua s" vor'eas#" des$re Revo!u)e #u s#0r'"* ar re$u'!#anu! #u venera)e/ Anu&te nu&e* #a #e!e a!e !u Ro'es$erre . Marat*
LIMITE DE 9ARIABILITATE BF
tre'uau rostte $!e#0nd #u#ern# o#%* ar a!te!e* #a #e!e a!e !u Ce(ar* Au4ustus* Na$o!eon* nu $uteau , $ronun)ate ne0nso)te de nve#tve/ P0n" . 0n 3or'o+na noastr" $redo&na
a#east" &aner" nav" de a #on#e$e stora/
Ast"(* #0nd e su$us" ds#u)e . ana!(e* or#e o$ne 0. $erde $rest4u!: as$e#te!e e n#tante devn #ur0nd $er&ate . $rea $u)ne de #a$a'!e s" ne $asone(e &a
su$rave)ues#/ O&u! &odern este nvadat tot &a &u!t de nd,eren)"/
LIMITE DE 9ARIABILITATE
3" nu de$!0n4e& $rea tare a#east" stovre 4enera!(at" a o$n!or/ C" este un s&$to& de de#aden)" 0n va)a unu $o$or* nu a& $utea+o #ontesta/ Prooro#* a$osto!*
#ondu#"tor + 0ntr+un #uv0nt* #onvn. + au ne0ndoe!n# #u totu! a!t" ,or)" de#0t n%!.t* #rt# . nd,eren): dar s" nu ut"& #"* 0n #ond)!e a#tua !e ,or)e a &u!)&!or* da#" o
sn4ur" o$ne ar $utea do'0nd su,#ent $rest4u s$re a se &$une* ea ar , de 0ndat" nvestt" #u o $utere at0t de tran#"* 0n#0t totu! ar tre'u nu&ade#0t s" se $!e#e 0nantea e/ C
atun# s+ar $une #a$"t $entru &u!t" vre&e e$o# !'ert") de ds#u)e/ Mu!)&!e s0nt uneor n.te st"$0n #u&se#ade* #u& au ,ost* #0teodat"* Me!o4a'a! . T'eru: dar $ot s" a'"
. a##ese de ,ure/ O #v!(a)e $e #a!e s" #ad" 0n &0n!e !or este $rea su$us" 'unu!u $!a# a! 0nt0&$!"r $entru a dura &u!t" vre&e/ C da#" #eva ar $utea 0nt0r(a #u $u)n #easu!
$r"'u.r* a#easta este to#&a e5tre&a &o'!tate a o$n!or . nd,eren)a #res#0nd" a &u!)&!or $entru or#e #redn)e 4enera!e/
BB
*ARTEA A TREIA
*LASIFI*AREA )I +ES*RIEREA +I-ERSELOR *ATEGORII +E MULIMI
CAPITOLUL I CLA3IFICAREA MULIMILOR
6lasi1icarea mul%imilor 4 i i . &ulimile eterogene G Prin ce se istin" G Dn1luen%a neamului G 6u ct su1letul neamului este mai puternic! cu att cel al mul%imii este mai sla, G Su1letul neamului repre<int
starea e civili<a%ie! iar su1letul mul%imii starea e ,ar,arie G M+. &ulimile omogene + Su,mp-r%irea mul%imilor omo"ene G Sectele! castele i clasele.
A& $re(entat 0n a#east" !u#rare #ara#terst#!e 4enera!e #o&une tuturor &u!)&!or/ Ne &a r"&0n de studat #ara#terst#!e s$e#,#e* su$ra$use #e!or 4enera!e* #ores$un("toare
dverse!or #ate4or de #o!e#tvt")/
3" ,a#e& $entru 0n#e$ut o su&ar" #!as,#are a &u!)&!or/
Pun#tu! nostru de $!e#are va , s&$!a 4!oat"/ La nve!u! #e! &a de 1os* ea este #o&$us" dn ndv( a$ar)n0nd unor se&n) d,erte/ 3n4ura !e4"tur" #are 0 #on,er" untate
este 0n a#est #a( von)a* &a &u!t sau &a $u)n res$e#tat"* a une #"$eten/ 3e $ot da #a e5e&$!e t$#e de ast,e! de 4!oate 'ar'ar de or4n d verse #are* t&$ de &a &u!te
se#o!e* au nvadat I&$eru! Ro&an/
Deasu$ra a#estor 4!oate !$ste de #oe(une a$ar #e!e #are* su' a#)unea anu&tor ,a#tor* au do'0ndt n.te #ara#terst# #o&une* s,0r.nd $rn a ,or&a un
CLA3IFICAREA MULIMILOR
nea&/ A#estea vor avea* 0n #ond) $re!n#e* #ara#terst#!e dstn#tve a!e &u!)&!or* #u$rnse 0ns" 0ntotdeauna 0n #e!e a!e nea&u!u/
Dverse!e #ate4or de &u!)& #are $ot , o'servate 0n #adru! ,e#"ru $o$or se $ot 0&$"r) 0n &odu! ur&"tor-
A/ Mu!)& etero4ene-
1. anon&e S&u!)&!e de $e strad"* de $!d"/E
2. neanon&e S1ur* adun"r $ar!a&entare/E
B/ Mu!)& o&o4ene-
1. se#te Sse#te $o!t#e* se#te re!4oase et#/E
2. #aste S#ast" &!tar"* #ast" $reo)eas#"* dverse!e #aste de !u#r"tor et#/E
3. #!ase S#!asa 'ur4%e("* #!asa )"r"neas#" et#/E
3" ar"t"& 0n #0teva #uvnte #ara#terst#!e dstn#tve a!e dverse!or #ate4or de &u!)& D/
]F/ ; Mu!)& etero4ene
A#este #o!e#tvt") s0nt #e!e a!e #"ror #ara#terst# !e+a& studat &a 0nante/ E!e se #o&$un dn ndv( oare#are* nd,erent #are !e este $ro,esa sau nte!4en)a/
A& de&onstrat 0n a#east" !u#rare #" $s%o!o4a oa&en!or dntr+o &u!)&e d,er" esen)a! de $s%o!o4a !or ndvdua!" . #" 0n #a(u! nte!4en)e se &an ,est" a#eea. d,eren)"/
A& v"(ut #" 0n #o!e#tvt") ea nu 1oa#" n# un ro!/ Nu&a sent&ente!e n#on.tente $ot a#)ona 0n a#est #a(/
Un ,a#tor ,unda&enta!* nea&u!* ne $er&te s" ,a#e& o dstn#)e destu! de #!ar" 0ntre dverse!e &u!)& etero4ene/
A& tot revent asu$ra ro!u!u s"u* ar"t0nd #" e! este #e! &a $utern# ,a#tor #a$a'! s" deter&ne a#)un!e oa&en!or/ In,!uen)a nea&u!u se &an,est" . 0n $rvn)a
#ara#terst#!or &u!)&!or/ O 4!oat" ,or&at" dn ndv( oare#are* dar to) en4!e( sau #%ne(* se va deose' $ro,und de o a!ta* ,or&at" tot dn ndv( oa re#are* dar de nea&ur
d,erte- ru.* ,ran#e(* s$ano! et#/
Dver4en)e!e $ro,unde* #reate de #onsttu)a &enta!" eredtar" 0n &anera oa&en!or de a s&) . de a 40nd* ('u#nes# 0n &o&entu! 0n #are anu&te 0&$re+
C' Se vor "si etalii asupra iverselor cate"orii e mul%imi n ultimele mele lucrri @Psihologia politic;, ?pinii *i credina, Psihologia revoluiilorA'
1ur"r* destu! de rare de a!t,e!* reunes# 0ntr+o a#eea. &u!)&e* 0n $ro$or) a$roa$e e4a!e* ndv( de na)ona!t") d,erte* #%ar da#" nterese!e #are 0 adun" !ao!a!t" s0nt* 0n
a$aren)"* dent#e/ Tentatve!e ,"#ute de so#a!.t $entru a+ reun 0n &ar #on4rese $e re$re(entan) $o$u!a)e &un#toare dn ,e#are )ar" au dus 0ntotdeauna !a #e!e &a vo!ente
ne0n)e!e4er/ O &u!)&e !atn"* or#0t de revo!u)onar" sau de #onservatoare a& $resu$une+o* va ,a#e nvara'! a$e! !a nterven)a statu!u $entru a+. rea!(a de(derate!e/ Ea este
0ntotdeauna #entra!(atoare . &a &u!t sau &a $u)n #e(ar#"/ O &u!)&e en4!e(" sau a&er #an"* d&$otrv"* 4nor" statu! . nu se adresea(" de#0t n)atve $rvate/ O &u!)&e
,ran#e(" )ne* 0nante de or#e* Ia e4a!tate* $e #0nd o &u!)&e en4!e("* !a !'ertate/ A#este d,eren)e 0ntre nea&ur dau na.tere !a a$roa$e tot at0tea s$e# de &u!)& #0te na)un
e5st"/
3u,!etu! nea&u!u do&n" de# #o&$!et su,!etu! &u!)&/ Este a#e! su'strat $utern# #are 0 !&tea(" a#estea dn ur&" os#!a)!e/ Caracteristicile inferioare ale mulimilor snt
cu att mai puin accentuate cu cit sufletul neamului este mai puternic. A#easta este o !e4e ,unda&enta!"/ 3tarea de &u!)&e . do&na)a &u!)&!or re$re(nt" 'ar'ara sau
0ntoar#erea !a 'ar'are/ Nu&a do'0ndnd un su,!et #u o stru#tur" so!d"* nea&u! se $oate sustra4e dn #e 0n #e &a &u!t ,or)e ra)ona!e a &u!)&!or . e. dn 'ar'are/
Ind,erent de nea&* sn4ura #!as,#are &$ortant" a &u!)&!or etero4ene este 0&$"r)rea !or 0n &u!)& anon&e* #u& s0nt #e!e de $e strad"* . 0n &u!)& neanon&e* de $!d"
adun"r!e de$uta)!or . 1ur!e/ 3ent&entu! res$onsa'!t")* ne5stent !a $r&e!e . de(vo!tat !a #e!e!a!te* #on,er" a#te!or !or orent"r adesea d,erte/
]^/ ; Mu!)& o&o4ene
Mu!)&!e o&o4ene #u$rnd- FE se#te!e* ^E #aste!e* ZE #!ase!e/
5ectp. &ar#%ea(" $r&u! stadu de or4an(are a &u!)&!or o&o4ene/ Ea #u$rnde ndv( #u edu#a)e d,ert"* #u $ro,es d,erte . $roven) adesea dn &ed ,oarte d,erte*
neav0nd 0n #o&un de#0t #redn)e!e/ A.a s0nt se#te!e re!4oase . $o!t#e* de e5e&$!u/
Casta re$re(nt" #e! &a 0na!t stadu de or4an(are de #are este #a$a'!" &u!)&ea/ 0n t&$ #e se#ta este ,or&at" dn ndv( #u $ro,es* edu#a)e . de $rovenen)e adesea
nease&"n"toare* un) nu&a $rn #redn)e #o&une* #asta nu #u$rnde de#0t ndv( de a#eea. $ro,ese . $rn ur&are #u edu#a)e . de $rovenen)e a$roa$e dent#e/ Ast,e! s0nt
#aste!e &!tare . $reo)e.t/
54
CLA3IFICAREA MULIMILOR
4lasa se #o&$une dn ndv( de or4n dverse* #are nu s0nt reun) n# $rn+tr+o #o&untate de #redn)e* $re#u& &e&'r une se#te* n# $rntr+o #o&un tate de o#u$a)
$ro,esona!e* $re#u& &e&'r une #aste* # $rn anu&te nterese* anu&te o'#eur de va)" . o edu#a)e ase&"n"toare- $re#u& #!asa 'ur4%e("* #!asa )"r"neas#"/
Deoare#e nu stude( 0n a#east" !u#rare de#0t &u!)&!e etero4ene* &" vo o#u$a doar de #0teva #ate4or t$#e* a!ese dn a#east" &are varetate de &u!)&/
BN
CAPITOLUL II MULIMILE ACA+jI3 CRIMINALE
/ul%imile aa-<is criminale G > mul%ime poate 1i criminala in punct e veere le"al! ar nu in punct e veere psi$olo"ic G Actele mul%imilor snt complet incontiente G ;Bemple iverse G Psi$olo"ia
septem,ritilor G 4a%ionamentele! sensi,ilitatea! cru<imea i moralitatea lor.
Mu!)&!e #are* du$" o anu&t" $eroad" de sures#tare* revn !a starea de s&$!e auto&ate n#on.tente* dr1ate $rn nter&edu! su4est!or* $ot , #u 4reu #a!,#ate* 0n vreun
#a(* dre$t #r&na!e/ Men)n totu. a#est #a!,#atv eronat $entru #" e! a ,ost #onsa#rat de stud $s%o!o4#e/ Anu&te a#te a!e &u!)&!or s0nt* 0n sne* #u s4uran)" #r&na!e* dar
atun# tot #r&na! este* 0n sne* a#tu! unu t4ru #are devorea(" un ndan* du$" #e .+a !"sat &a 0nt0 $u s"+F #o$0r)eas#" $entru a+ dstra/
F"r"de!e4!e &u!)&!or $rovn 0n 4enera! dntr+o $utern#" su4este* . ndv( #are au !uat $arte !a e!e s0nt $e de$!n #onvn. du$" a#eea #" nu .+au ,"#ut de#0t datora/ Nu
a#esta este #a(u! #r&na!u!u o'.nut/
Istora ,"r"de!e4!or #o&se de &u!)& $une 0n evden)" #e!e de &a sus/
3e $oate da #a e5e&$!u t$# u#derea 4uvernatoru!u Bast!e* d!/ de Launaa/ Du$" #u#errea a#este ,ort"re)e* 4uvernatoru!* 0n#on1urat de o &u!)&e e5tre& de sures#tat"*
$r&ea !ovtur dn toate $"r)!e/ 3+a $ro$us s" ,e s$0n(urat* s" se tae #a$u! sau s" ,e !e4at de #oada unu #a!/ j'"t0ndu+se* e! a !ovt dn 4re.ea!" #u $#oru! $e unu! dntre #e de
,a)"/ Cneva a $ro$us* . $ro$unerea sa a ,ost &edat a#!a&at" de &u!)&e* #a ndvdu! !ovt s" tae #a$u! 4uvernatoru!u/
WA#esta* 'u#"tar ,"r" !u#ru* un se&va4a'ond #are se dusese !a Bast!a $entru a vedea #e se 0nt0&$!" $e a#o!o* se 40nde.te #"* deoare#e a#easta este $"rerea 4enera!"* a#)unea
este $atrot#" . #rede #%ar #" se #uvne o &eda!e da#" dstru4e un &onstru/ Cu o sa'e #are se d"* e! !ove.te $este #ea,a de(4o!t": dar ,nd#" sa'a $rost as#u)t" nu tae*
s#oate dn 'u(unat un &# #u)t #u &0ner ne4ru . S#u& ,nd de &esere 'u#"tar* .te s" tran.e(e #arneaE du#e $er,e#t !a #a$"t o$era)unea/K
C' prtai la masacrele in septem,rie 179+ &n.t.'
MULIMILE ACA+jI3 CRIMINALE
3e vede a# #u #!artate &e#ans&u! nd#at &a 0nante- su$unerea !a o su4este ,oarte $utern#"* dat ,nd #" este #o!e#tv"* #onvn4erea #r&na!u!u #" a #o&s un a#t e5tre&
de &ertoru* #onvn4ere ,reas#" $entru #" de)ne a$ro'area unan&" a #on#et")en!or s"/ Un ase&enea a#t $oate , dn $un#t de vedere !e4a! #a!,#at dre$t #r&na! + nu 0ns" .
dn $un#t de vedere $s%o!o4#/
Cara#terst#!e 4enera!e a!e &u!)&!or a.a+(s #r&na!e s0nt to#&a #e!e $e #are !e+a& #onstatat !a toate &u!)&!e- su4est'!tatea* #redu!tatea* &o'!tatea* e5a4erarea 0n
sent&ente* ,e e!e 'une sau re!e* &an,estarea anu&tor ,or&e de &ora!tate et#/
9o& re4"s toate a#este #ara#terst# !a o &u!)&e #are a !"sat una dntre #e!e &a snstre a&ntr dn stora noastr"- se$te&'r.t/ Ea este de a!t,e! ,oarte ase&"n"toare
&u!)&!or #are au $art#$at !a Noa$tea 3,0ntu!u Barto!o&eu/ Preau deta!!e dn $ovestrea !u Tane* deta! $e #are a#esta !e+a e5tras dn &e&ora!st#a vre&/
Nu se .te e5a#t #ne a ordonat sau su4erat s" se 4o!eas#" 0n#%sor!e $rn &asa#rarea $r(oner!or/ 3" , ,ost Danton* #u& $are $ro'a'!* sau or#ne a!t#neva* nu are &$ortan)":
sn4uru! ,a$t #are ne nteresea(" $rve.te $utern#a su4este re#e$tat" de &u!)&ea 0ns"r#nat" s" 0n,"$tuas#" &asa#ru!/
Ar&ata u#4a.!or #u$rndea a$ro5&atv tre sute de $ersoane . #onsttua t$u! $er,e#t de &u!)&e etero4en"/ In a,ara unu ,oarte &# nu&"r de t#"!o. de $ro,ese* ea era
,or&at" &a a!es dn $r"v"!a. . art(an a$ar)n0nd dverse!or 'res!e- #(&ar* !"#"tu.* '"r'er* (dar* ,un#)onar* sa&sar et#/ 3u' n,!uen)a su4este re#e$tate e s0nt* $re#u&
'u#"taru! &en)onat &a 0nante* $er,e#t #onvn. #" 0&$!nes# o datore $atrot#"/ Au du'!a ,un#)e de 1ude#"tor . de #"!" . nu se #onsder" n#de#u& n.te #r&na!/
P"trun. de &$ortan)a ro!u!u !or* 0n#e$ $rn a ,or&a un so de tr'una! . &edat es !a vea!" s$rtu! s&$!st . e#%tatea* nu &a $u)n s&$!st"* a &u!)& !or/ Dat ,nd #"
nu&"ru! a#u(a)!or era #onsdera'!* se de#de &a 0nt0 #a no'!* $reo)* o,)er* s!u1tor re4e!u* ad#" to) #e a! #"ror tt!u este $rn e! 0nsu. o dovad" de #u!$a'!tate 0n o#%
unu 'un $atrot* s" ,e &asa#ra) !a 4r"&ad"* ,"r" a , nevoe de o %ot"r0re s$e#a!"/ Ce!a!) vor , 1ude#a) du$" 0n,").are . re$uta)e/ Con.tn)a rud&entar" a &u!)& ,nd
ast,e! sats,"#ut"* ea va $utea tre#e 0n &od !e4a! !a &asa#ru . da #urs !'er nstn#te!or s"!'at#e a #"ror 4ene(" a& ar"tat+o 0n a!t" $arte . $e #are #o!e#tvt")!e s0nt #a$a'!e s" .
!e de(vo!te 0n #e! &a 0na!t 4rad/ A#este nstn#te nu vor 0&$ed#a de a!t&nter + #u& se 0nt0&$!"* de re4u!"* 0n #a(u! &u!)& + &an,estarea #on#o&tent" a unor sent&ente
o$use* #u& ar , o sens'!tate adeseor !a ,e! de e5a4erat" #a . #ru(&ea/
WE au dr"4"!".ena e5$ansv" . sens'!tatea $!n" de (e! a &un#toru!u $ar(an/ La A''aae* un #on,ederat* a,!0nd #" $r(oner au ,ost !"sa) ,"r" a$" t&$ de ^f de ore* a vrut
$ur . s&$!u s"+F e5ter&ne $e $a(n#u! ne4!1ent . ar , . ,"#ut+o* ,"r" ru4"&n)!e ,er'n) a!e de)nu)!or 0n../ C0nd un $r(oner este a#%tat Sde #"tre tr'una!u! &$rov(atE*
#u to)* $a(n# . u#4a.* 0! 0&'r").ea(" #u entu(as&* a$!aud" $este &"sur"K* du$" #are se du# sa+ u#d" $e #e r"&a./ In t&$u! &asa#ru!u* o vese!e 0n#0nt"toare do&ne.te
$retutnden/ Dansea("* #0nt" 0n 1uru! #adavre!or* aran1ea(" '"n#!e $entru #u#oane!e 'u#uroase s"+ vad" u#. $e arsto#ra)/ Contnu" totodat" s"+. &an,este s&)u! deose't de
e#%tate/ Cu& un u#4a. s+a $!0ns !a A''aae #" doa&ne!e a.e(ate #eva &a de$arte nu v"d $rea 'ne . #" nu&a #0)va s$e#tator au $!"#erea de a+ !ov $e arsto#ra)* e rea!(ea("
1uste)ea a#este o'serva) . %ot"r"s# s" o'!4e v#t&!e s" trea#" 0n#et+0n#et $rntre dou" r0ndur de asasn #are nu vor avea voe s" !oveas#" de#0t #u &u#%a s"'e* $entru a !e
$re!un4 #a(ne!e/ La For#e* v#t&e!e s0nt de('r"#ate #o&$!et . #o$0r)te t&$ de o 1u&"tate de or": a$o* du$" #e toat" !u&ea a v"(ut 0ntre4 s$e#ta#o!u!* ! se d" !ovtura de 4ra)e
s$nte#0ndu+!+se $0nte#u!/
U#4a. s0nt de a!t,e! e5tre& de s#ru$u!o. . dau dovad" de a#ea &ora!tate a #"re e5sten)" a& se&na!at+o de1a 0n s0nu! &u!)&!or/ E de$un $e &asa #o &tete!or 'an .
'1uter!e v#t&e!or/
In toate a#te!e !or se re4"ses# &ereu a#e!e ,or&e rud&entare de ra)ona&ent* s$e#,#e su,!etu!u &u!)&!or/ Ast,e!* du$" &"#e!"rrea a F ^VV sau F BVV de du.&an a na)un*
#neva a s$us* . su4esta +a ,ost &edat a##e$tat"* #" . 0n #e!e!a!te 0n#%sor + unde se a,!au #er.etor '"tr0n* va4a'on(* de)nu) tner +s0nt 0nte&n)ate 0n rea!tate 4ur nut!e* de
#are ar , 'ne s" te des#otorose.t/ De a!t,e!* $rntre e se a,!" #u s4uran)" du.&an a $o$oru!u* #u& ar , de $!d" o anu&e #oan" De!arue* v"duva unu u#4a.- WEa tre'ue s" ,e
,uroas" #" e 0n 0n#%soare: da#" ar $utea* ar da ,o# Parsu!u: tre'ue s" , s$us asta* a s$us+oA Ma ,a#e& o #ur")eneAK De&onstra)a $"rea evdent" . #u to) s0nt &asa#ra) 0n
'!o#* $rntre e a,!0ndu+se . vreo #n#(e# de #o$ 0ntre dos$re(e#e . .a$tes$re(e#e an* #are de a!t,e! ar , $utut deven e 0n.. du.&an a na)un . a #"ror su$r&are era* $rn
ur&are* ne#esar"/
Du$" o s"$t"rn0n" de trea'"* totu! era 4ata . u#4a. au $utut s" se 40ndeas#" !a od%n"/ Fer& #onvn. 0n ,oru! !or nteror #" &ert" re#uno.tn)a Patre* au vent s"+. #ear"
re#o&$ensa de !a autort"): #e &a (e!o. au $retns #%ar &eda!/
Istora Co&une dn FYGF ne ,urn(ea(" . a!te ,a$te de a#e!a. t$/ In,!uen)a #res#0nd" a &u!)&!or . #a$tu!"r!e su##esve a!e autort")!or 0n ,a)a !or ne vor &a ,urn(a* #u
s4uran)"* . a!te!e/
57
CATEGORII DE MULIMI
CAPITOLUL III [URAII CURII CU [URI
:ura%ii cur%ii cu =uri G 6aracteristicile "enerale ale =uriilor G Statistica arat c eci<iile pe care le iau snt inepenente e componen%a ior G n ce mo snt impresiona%i =ura%ii G Sla,a in1luen% a
ra%ionamentului G /etoe e convin"ere ale avoca%ilor cele,ri G 3atura 1aptelor criminale 1a% e care =ura%ii snt inul"en%i! respectiv severi G Itilitatea institu%iei =uriului i pericolul pe care l-ar pre<enta
nlocuirea sa cu ma"istra%i.
Deoare#e nu $ute& studa a# toate #ate4or!e de 1ura)* o vo& e5a&na nu&a $e #ea &a &$ortant"* a#eea a #ur) #u 1ur/ [ura) dn a#east" #ate4ore #onsttue un e5e&$!u
e5#e!ent de &u!)&e etero4en" neanon&"/ Re4"s&* 0n #a(u! !or* su4est'!tatea* $redo&nan)a sent&ente!or n#on.tente* s!a'a #a$a#tate de a ra)ona* n,!uen)a #ondu#"tor!or
et#/ 3tudndu+* vo& avea o#a(a s" o'serv"& n.te t$ur nteresante de eror $e #are !e $ot #o&te $ersoane!e nen)ate 0n $s%o!o4a #o!e#tvt")!or/
[ura) ,urn(ea(" 0nante de toate dovada $onder nese&n,#atve $e #are o are* 0n !uarea de#(!or* nve!u! &enta! a! dverse!or e!e&ente #are a!#"tues# o &u!)&e/ A& v"(ut
#" 0ntr+o adunare de!'erant" #%e&at" s"+. s$un" o$na 0ntr+o #%estune #e nu are un #ara#ter e5#!usv te%n#* nte!4en)a nu 1oa#" n# un ro!: . #" o reunune de savan) sau de
art.t nu e5$r&"* asu$ra unor su'e#te 4enera!e* 1ude#") sens'! d,erte de #e!e a!e une adun"r de (dar/ 0n a!te vre&ur* tr'una!u! a!e4ea #u 4r1" $ersoane!e #%e&ate s"
,or&e(e 1uru! . !e re#ruta dn r0ndu! #!ase!or !u&nate- $ro,esor* ,un#)onar* !tera) et#/ Ast"(* 1uru! este ,or&at &a a!es dn &# ne4ustor* &# $atron . ,un#)onar/ Or* s$re
&area u&re a s$e#a!.t!or* statst#a arat" #"* or#are ar , #o&$onen)a 1ur!or* de#(!e !or s0nt dent#e/ 0n.. &a4stra)* at0t de ost! totu. nsttu)e 1uru!u* au tre'ut s"
re#unoas#" r4uro(tatea a#este #onstat"r/ Iat" #e s#re $e a#east" te&" un ve#% $re.ednte a! #ur) #u 1ur* dLBerard des G!a1eu5* 0n Amintirile sa!e-
WAst"(* a!e4erea 1ur!or se a,!" 0n rea!tate 0n &0n!e #ons!er!or &un#$a!* #are ad&t sau res$n41ura) du$" 'unu! !or $!a#* 0n ,un#)e de $reo#u$"r !e $o!t#e . e!e#tora!e
nerente $o()e !or/// 0n &area !or &a1ortate* #e a!e. s0nt #o&er#an) nu $rea &$ortan)* #are nu ar , ,ost a!e. a!t"dat"* . ,un#)onar 0n anu&te serv# ad&nstratve/// De.
toate o$n!e se #onto$es# #u toate $ro,esun!e 0n #e #%e&a) s" 1ude#e* &u!) dntre e av0nd ardoarea neo,)!or* ar oa&en dntre #e &a 'nevotor ,nd de #ea &a u&!"
#ond)e* s$rtu! 1uru!u nu s+a s#%&'at- verdictele sale au rmas aceleai.
6

3" re)ne& dn a#est $asa1 #on#!u(!e #are s0nt ,oarte adev"rate* . nu e5$! #a)!e* e5tre& de s!a'e/ Nu tre'ue 0ns" s" ne &r"& #" e5$!#a)!e s0nt ast,e!* #"# $s%o!o4a
&u!)&!or* $rn ur&are . a1ura)!or* $are s" ,e* #e! &a adesea* !a ,e! de $u)n #unos#ut" at0t avo#a)!or* #0t . &a4stra)!or/ O dovede.te un !u#ru re!atat de a#e!a. autor . anu&e
#" unu! dn #e &a #e!e'r avo#a) a #ur) #u 1ur* La#%aud* se ,o!osea sste&at# de dre$tu! s"u de re#u(are 0&$otrva tuturor ndv(!or nte!4en) #are ,"#eau $arte dn 1uru/ Or*
e5$eren)a + . nu&a e5$eren)a + a ,"#ut s" se 0n)e!ea4" 0n #e!e dn ur&" #o&$!eta nut!tate a re#u("r!or/ Pro#uroru! 4enera! . avo#a)* !a Pars #e! $u)n* au renun)at #o&$!et
ast"( !a a#east" &etod" a re#u("r .* #u& re&ar#a d!/des G!a1eu5* verd#te!e nu s+au s#%&'at* We!e nu s0nt n# &a 'une* n# &a re!eK/
La ,e! #a toate &u!)&!e* 1ura) s0nt $ro,und &$resona) de sent&ente . ,oarte $u)n de ra)ona&ente/ WE nu re(st"* s#re un avo#at* !a vederea une ,e &e #are a!"$tea(" sau
a unor or,an #are !e de,!ea(" 0nantea o#%!orK/ WEste su,#ent #a o ,e&ee s" ,e #0t de #0t dr"4u)"* s$une d!/ des G!a1eu5* $entru a o')ne 'un"von)a 1uru!u/K
Ne&!o. #u ,a$te!e #r&na!e de #are se s&t $ar#" a&enn)a) . #are re$re(nt" 0ntr+adev"r un $er#o! $entru so#etate* 1ura) se arat"* d&$otrv"* ,oarte ndu!4en) 0n ,a)a
#r&e!or a.a+(s $asona!e/ E s0nt rareor sever 0n #a(u! $run#u#der #o&se de tnere &a&e ne&"rtate . &a $u)n 0n#" 0n #a(u! ,ete a'andonate #are a arun#at #u vtro! 0n
sedu#"toru! e/ 3&t nstn#tv ,oarte 'ne #" a#este ,a$te s0nt $u)n $er#u!oase $entru so#etate . #" 0ntr+o )ar" 0n #are !e4ea nu $rote1ea(" ,ete!e a'andonate* r"('unarea unea
dntre e!e este &a &u!t ut!" de#0t d"un"toare* nt&d0nd dnante $e vtor sedu#"tor/ E
[ur!e* #a toate &u!)&!e* s0nt $utern# or'te de $rest4u . $re.ednte!e des G!a1eu5 a re&ar#at $e 'un" dre$tate #"* ,oarte de&o#rat#e #a a!#"ture* e!e se arat" ,oarte
arsto#rat#e 0n 0n#!na)!e !or a,e#tve- WNu&e!e* or4nea so#a!"* averea 0nse&nat"* ,a&a* assten)a unu avo#at !ustru* toate a#este !u#rur #are dau dstn#)e . str"!u#re
#onsttue un atu #onsdera'! 0n ,avoarea a#u(a)!orK/
C' S remarcm n treact c aceast elimitare! 1oarte ,ine 1cut! in instinct! e ctre =ura%i! a 1aptelor socialmente periculoase e celelalte 1apte criminale! nu este eloc lipsit e nrept%ire. Scopul le"ilor penale
tre,uie s 1ie! evient! e a prote=a societatea mpotriva criminalilor! i nu e a o r<,una. >r! courile noastre i mai ales min%ile ma"istra%ilor
58
[URAII CURII CU [URI
3" a#)one(e asu$ra sent&ente!or 1ura)!or .* #a 0n #a(u! tuturor &u!)&!or* s" nu ar4u&ente(e $rea &u!t sau s" nu ,o!oseas#" de#0t ,or&e rud&entare de ra)ona&ent + at" de
#e tre'ue s" se 0n4r1eas#" un 'un avo#at/ Un avo#at en4!e( #e!e'ru $entru su##ese!e sa!e 0n #urtea #u 1ur a ana!(at 0n deta!u a#east" &etod"/
WE! o'serv" #u aten)e 1uru! 0n t&$ #e $!edea("/ Iat" &o&entu! $re!n#/ Cu ,!er . $ro,esona!s&* avo#atu! #te.te $e ,(ono& e,e#tu! ,e#"re ,ra(e* a! ,e#"ru #uv0nt . tra4e
#on#!u(!e de r4oare/ Ma 0nt0* tre'ue s"+ dent,# $e a#e &e&'r a 1uru!u #are s0nt de !a 'un 0n#e$ut #0.t4a) $entru #au("/ Dntr+o sn4ur" &.#are* a$"r"toru! 0. as4ur"
s&$ata !or* du$" #are tre#e !a &e&'r #are $ar* d&$otrv"* r"uvotor . se str"due.te s" 4%#eas#" de #e s0nt 0&$otrva a#u(atu!u/ Este $artea de!#at" a $ro,esun #"#* 0n
a,ara s&)"&nte!or 1ust)are* $ot e5sta o n,ntate de &otve $entru #are dore.t s" #onda&n un o&/K
A#este #0teva r0ndur re(u&" ,oarte e5a#t s#o$u! arte orator#e . ne arat" totodat" nut!tatea ds#ursur!or $re,a'r#ate* $entru #" ter&en ,o!os) tre'ue &od,#a) 0n ,e#are
&o&ent* 0n ,un#)e de &$resa $rodus"/
Oratoru! nu are nevoe s"+ #onverteas#" $e to) &e&'r unu 1uru1 # nu&a $e #e #u ro! de #ondu#"tor* #are vor deter&na o$na 4enera!"/ Ca 0n #a(u! tu turor &u!)&!or*
#0)va 0 #ondu# $e to) #e!a!)/ WCon,or& e5$eren)e &e!e* s$une avo#atu! &a sus &en)onat* 0n &o&entu! $ronun)"r verd#tu!u erau su ,#en) unu! sau do oa&en ener4#
$entru a antrena restu! 1uru!u/K Pe a#e.t do sau tre 1ura) tre'ue s"+ #onvn4" $rn su4est a'!e/ Tre'ue s" !e $!a# dn #a$u! !o#u!u/ O&u! &u!)& #are te $!a#e este $e
1u&"tate #onvns . $e de$!n ds$us s" #onsdere #" &otve!e #are se $re(nt"* or#are ar , e!e* s0nt e5#e!ente* 0ntr+o nteresant" !u#rare asu$ra avo#atu!u La#%aud* a& 4"st
ur&"toarea storoar"-
c3e .te #" $e 0ntrea4a durat" a $!edoar!or $e #are !e sus)nea !a #urtea #u 1ur* La#%aud nu $erdea dn o#% do sau tre 1ura) $e #are 0 .ta sau 0 s&)ea n,!uen) * dar
0nd"r"tn#/ 0n 4enera!* e! reu.ea s"+ su$un" $e a#e.t re#a!#tran)/ Totu.* a,!0ndu+se o dat" 0n $rovn#e* a 4"st unu! $e #are 0! 'o&'arda (adarn#* de tre s,ertur de or"* #u #e!e
&a #onvn4"toare ar4u&ente- $r&u! dn 'an#a a doua* a! .a$te!ea 1urat/ Te a$u#a ds$erareaA Deodat"* 0n &1!o#u! une de+
notri snt nc ,ine impre"nate e spiritul e r<,unare al le"ilor primitive. 0ermenul e 2vinicte5 &n lim,a 1rance< peepsire a crimelor &n.t.'' provenit in vindicta, r<,unare! este nc e 1olosin% curent. Avem
ovaa acestei tenin%e a ma"istra%ilor n re1u<ul multora intre ei e a aplica eBcelenta le"e Beran"er! care permite conamnatului s nu ispeasc peeapsa ect n ca< e reciiv. >r! nici un ma"istrat nu poate
i"nora 1aptul! statistic oveit! c aplicarea unei prime peepse antrenea< aproape cu certituine reci iva. :uectorii! n rumul unui vinovat! i ima"inea< c societatea nu a 1ost r<,unat. Fect s nu o
r<,une! ei pre1er s cree<e un reciivist periculos.
&onstra) $asonante* La#%aud se o$re.te . se adresea(" $re.ednte!u #ur) #u 1ur- WDo&nu!e $re.ednte* s$une e!* n+a) $utea ds$une s" ,e tras" $erdeaua a#o!o* 0n ,a)"7
Do&na sa* #e! de+a! .a$te!ea 1urat* este or't de soare/K A! .a$te!ea 1urat a ro.t* a sur0s* a &u!)u&t/ Fusese #0.t4at de $artea a$"r"r/d
Ma &u!) autor* . dntre #e &a de sea&"* au #o&'"tut ener4# 0n u!t&a vre&e nsttu)a 1uru!u* sn4ura #a$a'!" totu. s" #ontra#are(e eror!e* 0ntr+adev"r ,oarte ,re#vente*
a!e une #aste nesu$use n# unu #ontro!/ D Un ar dor un 1uru re#rutat nu&a dn r0ndur!e #!ase!or !u&nate: dar no a& dovedt de1a #" . 0n a#est #a( de#(!e ar , dent#e #u
#e!e de a#u&/ A!)* 0n 'a(a eror!or #o&se de #"tre 1ura)* ar dor s"+ 0n!"ture . s"+ 0n!o#uas#" $rn 1ude#"tor/ Dar #u& $ot e oare uta #" eror!e re$ro.ate 1ura)!or s0nt
0ntotdeauna #o&se &a 0nt0 de 1ude#"tor* $entru #" a#u(atu! de,ert 1uru!u a ,ost #onsderat vnovat de &a &u!) &a4stra)- 1ude#"toru! de nstru#)e* $ro#uroru! Re$u'!# .
se#)a de tr&tere 0n 1ude#at"7 C nu e oare evdent atun# #" da#" ar , 1ude#at nu&a de #"tre &a4stra) Snu de 1ura)E a#u(atu! ar $erde sn4ura sa .ans" de a , 4"st nevnovat7
Eror!e 1ura)!or au ,ost 0ntotdeauna* &a 0nt0* eror a!e &a4stra)!or/ Doar $e a#e.ta dn ur&" tre'ue de# s"+ '!a&"& #0nd a$ar eror 1ud#are deose't de 4rave* $re#u&
#onda&narea a#e!u do#tor _* #are + an#%etat de un 1ude#"tor de nstru#)e $este &"sur" de &"r4nt* $rvnd denun)u! une ,ete se&doate #are 0! a#u(a $e &ed# #" +a ,"#ut un
avort $entru ZV de ,ran# + ar , ,ost tr&s !a o#n"* ,"r" e5$!o(a de nd4nare $u'!#" #e a ,"#ut s" ,e &edat 4ra)at de #"tre .e,u! statu!u/ Onora'!tatea #onda&natu!u* sus +
)nut" de to) #on#et")en s"* ,"#ea #a eroarea s" ,e 0n &od evdent 4roso!an"* &a4stra) r##unos#0nd e 0n.. a#est !u#ru: . totu.* dn s$rt de #ast"* e s+au str"dut s"
0&$ed#e se&narea 4ra)er/ 0n toate #a(ur!e ase&"n"toare* $rns 0n %").u! unor deta! te%n#e $e #are nu !e $oate 0n)e!e4e* 1uru! 0! as#u!t"* ,re.te* $e $ro#uroru! 4enera!*
40ndndu+se #" !a ur&a ur&e!or #a(u! a ,ost #er#etat de
C &/a"istratura repre<int! ntr-aevr! unica autoritate ale crei acte nu snt supuse nici unui control. 3ici una in revolu%iile Aran%ei emocratice nu a putut s-i smul" reptul e ha!eas corpus, e care An"lia este
att e mnr. 3oi am i<"onit tiraniiR ar n 1iecare ora! un ma"istrat ispune up ,unul su plac e onoarea i li,ertatea cet%enilor. In nensemnat =uector e instruc%ie! e-a,ia ieit in Kcoala e rept! are
puterea revolttoare e a trimite la nc$isoare! pe ,a<a unei simple pre<um%ii e vinov%ie pe care nu tre,uie s o =usti1ice n 1a%a nimnui! pe cet%enii cei mai nsemna%i. ;l poate s-i %in nc$ii ase luri sau c$iar un
an! su, preteBtul cercetrii =uectoreti i s-i eli,ere<e apoi 1r s le atore<e nici esp"u,iri! nici scu<e. /anatul e arest preventiv este a,solut ec$ivalent cu ori nul re"al e arestare! cu i1eren%a c e
ultimul! pe ,un reptate reproat vec$ii monar$ii! nu puteau ispune ect nite persoane 1oarte sus-puse! pe cn cel inti este ast<i la nemna unei ntre"i cate"orii e cet%eni! care este eparte e a trece
rept cea mai luminat i cea mai inepenent.
59
[URAII CURII CU [URI
&a4stra) un. #u toate a!,!e/ Cne s0nt atun# adev"ra) autor a eror- 1ura) sau &a4stra)7 3" $"str"& 1uru! #a $e #eva de $re)/ E! re$re(nt" sn4ura #ate4ore de &u!)&e
#are nu $oate , n#de#u& 0n!o#ut" #u un sn4ur ndvd/ Nu&a 1uru! $oate te&$era as$r&ea !e4 #are* e4a!" $entru to) 0n $rn#$u* tre'ue s" ,e oar'" . s" nu )n" sea&a de
#a(ur!e $art#u!are/ F"r" s" #unoas#" &!a . ne)n0nd #ont de#0t de !tera !e4* 1ude#"toru!* #u durtatea sa $ro,esona!"* ar $ede$s !a ,e! $e %o)u! asasn . $e ,ata s"r&an" #are*
tr"nd 0n &(ere . $"r"st" de sedu#"toru! s"u* a a1uns !a $run#u#dere: $e #0nd 1uru! s&te nstn#tv #" ,ata sedus" este &u!t &a $u)n vnovat" de#0t sedu#"toru! e* #are totu.
s#a$" de su' n#den)a !e4* . #" ea este #ea #are &ert" ndu!4en)"/
Cunos#0nd $s%o!o4a #aste!or . $e a#eea a #e!or!a!te #ate4or de &u!)&* nu 0ntrev"d vreun #a( 0n #are* ,nd a#u(at $e nedre$t de #r&"* n+a. $re,era s" a& de+a ,a#e &a
de4ra'" #u 1ura) de#0t #u &a4stra)/ Cu $r& a. avea &u!te .anse de a , re#unos#ut nevnovat* $e #0nd #u #e!a!) + ,oarte $u)ne/
3" ne te&e& de ,or)a &u!)&!or* dar s" ne te&e& 0n#" . &a &u!t de #ea a anu&tor #aste/ Da#" $r&e!e se $ot !"sa #onvnse* #e!e!a!te s0nt de ne0ndu$!e#at/
CAPITOLUL I9 MULIMILE ELECTORALE
6aracteristicile "enerale ale mul%imilor electorale G 6um pot 1i ele convinse G 6alit%ile pe care tre,uie s le ai, un caniat la ale"eri G 3ecesitatea presti"iului G Fe ce muncitorii i %ranii ale" arareori
cania%i in rnu-rile lor G Puterea pe care o au cuvintele i 1ormulele asupra ale"torului 6um arat e o,icei e<,aterile electorale G 6um se 1ormea< opiniile ale"torului G Aor%a comitetelor G ;le
repre<int cea mai reuta,il 1orm e tiranie G 6omitetele 4evolu%iei 1rance<e G Dn po1ia valorii sale psi $olo"ice nensemnate! su1ra"iul universal este e nenlturat G Fe ce voturile ar 1i aceleai! c$iar
ac reptul e vot s-ar restrn"e la o cate"orie limitat e cet%eni G 6e eBprim! n orice %ar! su1ra"iul universal.
Mu!)&!e e!e#tora!e* ad#" a#e!e #o!e#tvt") #%e&ate s"+ a!ea4" $e ttu!ar anu&tor ,un#)* #onsttue &u!)& etero4ene: dar #u& a#)unea !or se !&tea(" doar !a un sn4ur
as$e#t + a!e4erea 0ntre dver. #andda) +* nu se $ot o'serva* 0n #a(u! !or* de#0t #0teva dn #ara#terst#!e des#rse &a 0nante/ Cara#terst#!e $e #are !e &an,est" 0ndeose' s0nt- o
s!a'" a$ttudne $entru ra)ona&ent* !$s" de s$rt #rt#* rta'!tate* #redu!tate . s&$!s&/ 3e #onstat" de ase&enea* 0n de#(!e !or* n,!uen)a #ondu#"tor!or* $re#u& . ro!u!
,a#tor!or enu&era) &a 0nante- a,r&a)a* re$et)a* $rest4u! . #onta4unea/
3" vede& #u& $ot , #u#erte &u!)&!e e!e#tora!e/ Dn $ro#edee!e #are au #e! &a &are su##es va re(u!ta #!ar #are !e este $s%o!o4a/
Pr&a dntre #a!t")!e $e #are tre'ue s" !e a'" #anddatu! este $rest4u!/ Prest4u! $ersona! nu $oate , 0n!o#ut de#0t $rn #e! $e #are+F #on,er" averea/ Ta!entu! sau #%ar 4enu!
nu #ontr'ue !a su##es/
Ne#estatea #a un anu&t #anddat s" ,e aureo!at de $rest4u* s" $oat" a.adar s" se &$un" ,"r" ds#u)* este #a$ta!"/ Atun# #0nd a!e4"tor s0nt &a a!es &un#tor . )"ran* e
a!e4 at0t de rar $e unu! dntre a !or s$re a+ re$re(enta* deoare#e $ersona!t")!e $rovente dn r0ndur!e !or s0nt !$ste* $entru e* de or#e $rest4u/ E nu dese&nea(" $e un e4a! de+
a! !or de#0t dn &otve se#undare* #a s" #ontra#are(e de e5e&$!u vreun o& de sea&"* vreun $atron $utern#* de #are
CATEGORII DE MULIMI
!e de$nde va)a (!n#" . $e #are au ast,e! !u(a #"+E st"$0nes# $entru o #!$"/
Dar $rest4u! nu este su,#ent $entru a as4ura su##esu! #anddatu!u/ A!e4"toru! )ne s"+. vad" &"4u!te $o,te!e . vant")!e: tre'ue #o$!e.t de #anddat #u #e!e &a ordnare
!n4u.r* tre'ue s" se ,a#"* ,"r" e(tare* #e!e &a ,antast#e $ro&sun/ Adres0ndu+se &un#tor!or* #anddatu! nu !e va $utea n#odat" 0n1ura . $0n4"r 0ndea1uns $atron/ C0t
des$re #anddatu! advers* se va 0n#er#a strvrea !u* sta'!ndu+se $rn a,r&a)e* re$et)e . #onta4une #" este #e! dn ur&" ne&ern# . #" or#ne .te #" a #o&s nenu&"rate
,"r"de!e4/ C este nut!* des4ur* s" #au) o dovad" #0t de &#"/ Da#" adversaru! nu #unoa.te 0ndea1uns $s%o!o4a &u!)&!or* e! va 0n#er#a* 0n !o# s" r"s$und" a,r&a)!or
#a!o&noase* #u a!te a,r&a)* !a ,e! de #a!o&noase* s" se 1ust,#e $rn ar4u&ente: ar dn a#est &o&ent nu va &a avea n# o .ans" de a 0nvn4e/
Pro4ra&u! s#rs a! #anddatu!u nu tre'ue s" ,e $rea #ate4or#* #"# adversar ar $utea &a t0r(u s" 0 #on,runte ,a$te!e #u e!: dar $ro4ra&u! s"u ver'a! $oate , or#0t de
e5a4erat/ Pot , $ro&se* ,"r" tea&"* #e!e &a 0nse&nate re,or&e/ Pe &o&ent* a#este e5a4er"r au ,oarte &u!t e,e#t* ar $entru vtor nu+F an4a1ea(" !a n&#/ De ,a$t* a!e4"toru!u
nu+ va $"sa de!o# &a t0r(u da#" a!esu! .+a res$e#tat $ro,esunea de #redn)" 0nde!un4 a$!audat"* $e 'a(a #"rea se $resu$une #" a avut !o# a!e4erea/
Re#unoa.te& 0n a#est #a( to) ,a#tor de #onvn4ere $e #are +a& des#rs &a sus/ I vo& re4"s . 0n n,!uen)a cuvintelor i formulelor, a #"ror do&na)e $utern#" de1a a&
ar"tat+o/ Oratoru! #are .te #u& s" !e ,o!oseas#" dr1ea(" &u!)&!e du$" 'unu! s"u $!a#/ C%ar da#" au devent u.or $er&ate* e5$res $re#u&- n,a&u! #a$ta!* e5$!oatator
s"!'at#* ad&ra'!u! &un#tor* so#a!(are a 'o4")!or et#/ $rodu#* &ereu* a#e!a. e,e#t/ Dar #anddatu! 0n stare s" des#o$ere o ,or&u!" nou"* #0t &a !$st" de un sens $re#s .
de# ada$ta'!" #e!or &a dverse as$ra)* o')ne un su##es 4arantat/ 30n4eroasa revo!u)e s$ano!" dn FYGZ s+a ,"#ut 4ra)e unu ase&enea #uv0nt &a4#* #u sens #o&$!e5* $e #are
,e#are 0! $utea nter$reta $otrvt s$eran)e!or sa!e/ Un autor #onte&$oran +a $ovestt 4ene(a 0n ter&en #are &ert" s" ,e re$rodu.-
cRad#a! des#o$erser" #" o re$u'!#" untar" nu este de#0t o &onar%e de4%(at" .* #a s" !e ,a#" $!"#ere* Adunarea na)ona!" s$ano!" a $ro#!a&at 0ntr+un sn4ur 4!as re$u'!#a
,edera!"* ,"r" #a vreunu! dntre votan) s" , $utut s$une #e anu&e votase/ Dar a#east" ,or&u!" 0 vr"1ea $e to)- era un de!r* o 'e)e/ Iat" #" se nau4urase do&na vrtu) . a
,er#r $e $"&0nt/ Un re$u'!#an* #"rua un adversar 0 re,u(ase #a!tatea de ,edera!* s+a s&)t !a ,e! de 14nt #a !a au(u! une n1ur n&#toare/ Pe str"(* oa&en se o$reau
(#0ndu+.- 5alud* republica federal7 + Du$" #are se #0ntau &nur 0n#%nate s,nte nds#$!ne . autono&e so!datu!u/ Ce era Wre$u'!#a ,edera!"K7 Un 0n)e!e4eau $rn asta
e&an#$area $rovn#!or* nsttu) de t$u! #e!or dn 3tate!e Unte sau des#entra!(are ad& nstratv": a!) n"(uau !a an%!area or#"re autort")* !a a$ro$ata venre a &ar
e$ur"r so#a!e/ 3o#a!.t dn Bar#e!ona . Anda!u(a $ro$ov"duau suverantatea a'so!ut" a $rovn#!or* 0n)e!e40nd s" dea 3$ane (e#e & de &un#$ nde$endente* #are s" nu
ad&t" de#0t $ro$r!e !or !e4 . 0n #are s" se su$r&e s&u!tan . ar&ata* .1andar&era/ Cur0nd* 0n $rovn#!e dn sud nsure# )a se $ro$a4a dn ora. 0n ora.* dn sat 0n sat/ De
0ndat" #e o $rovn#e 0. ,"#ea $ro$ru! s"u pronunciamiento, $r&a sa 4r1" era s" dstru4" te!e4ra,u! . #a!ea ,erat"* #a s" tae toate !e4"tur!e #u ve#n . #u Madrdu!/ Nu e5sta
t0r4* or#0t de ne0nse&nat* #are s" nu vrea s" tr"as#" $e #ont $ro$ru/ Federa!s&u! des#%sese #a!ea unu 'ruta! se$arats& de t$ #antona* 0n,!"#"rat . #rud* . $retutnden se
s"r'"toreau or4 s0n4eroased/
C0t des$re n,!uen)a $e #are o $ot e5er#ta ra)ona&ente!e asu$ra &n) a!e4"tor!or* tre'ue s" nu , #tt n#odat" re!atarea des,".ur"r une adun"r e!e#tora!e #a s" &a a
vreun du'u $e a#east" te&"/ 3e ,a#e s#%&' de a,r&a)* de nve#tve* uneor de $u&n* dar n#odat" de 1ude#")/ Da#" o #!$" se a.terne !n.tea* a#easta se datorea(" ,a$tu!u #"
#neva dn assten)"* $us $e 40!#eav"* anun)" #" 0 va adresa #anddatu!u una dn a#e!e 0ntre'"r st0n1entoare #e ,a# de!#u! audtoru!u/ Dar sats,a#)a o$o(an)!or nu durea("
&u!t t&$* #"# vo#ea $reo$nentu!u este #ur0nd a#o$ert" de ur!ete!e adversar!or/ Re!at"r!e de &a 1os* se!e#tate dn &u!te a!te!e ase&enea !or* $e #are !e+a& e5tras dn $u'! +
#a)!e #urente* $ot , #onsderate t$#e $entru reunun!e $u'!#e-
cUn or4an(ator* ru40nd $art#$an) s" nu&eas#" un $re.ednte* de(!"n)u ,urtuna/ Anar%.t nvadea(" s#ena s$re a !ua #u asa!t &asa $re(du!u/ 3o#a!.t o a$"r" #u ener4e:
se !oves#* se a#u(" re#$ro# #" s0nt s$on* v0ndu) et#// Un #et")ean ese dn 0nv"!&".ea!" #u un o#% u&,!at/
In ,ne* &asa $re(du!u e nsta!at"* de 'ne de r"u* 0n &1!o#u! vtor* . a&#u! _ r"&0ne st"$0n $e tr'un"/
Oratoru! de(!"n)ue un ata# tu&u!tos 0&$otrva so#a!.t!or* #are 0! 0ntreru$ ur!0nd- WCretnu!eA Bandtu!eA Cana!eAK et#/ + e$tete #"rora a&#u! _ !e r"s$unde e5$un0nd o teore
du$" #are so#a!.t s0nt Wdo)K sau W,arsorK/d
cGer&ano,! au or4an(at asear"* 0n sa!a Co&er)u!u dn strada Fau'our4+du+Te&$!e* o &are reunune* de $re4"tre a ser'"r &un#tor!or de !a F &a/ Conse&nu! era- WCa!&
. !n.te/K
A&#u! G/ 0 nu&e.te $e so#a!.t n.te W#retnK . n.te W,arsor de #ea &a 1oas" s$e)"K/
La au(u! a#estor #uvnte* orator . s$e#tator se nsu!t"* se 0n#aer": ntr" 0n s#en" s#aune* '"n#* &ese et#/* et#/d 3" nu ne &a4n"& #" a#est 4en de de('ater este s$e#,# une
anu&te #ate4or de a!e4"tor . de#ur4e dn #ond)a !or so#a!"/ 0n or#e adunare anon&"* #%ar #o&$us" e5#!usv dn nte!e#tua! de('ater!e #a$"t" !esne a#eea. ,or&"/ A&
ar"tat #" oa&en dntr+o &u!)&e tnd #"tre o nve!are &enta!" . ave& &ereu dovada a#estu !u#ru/ Iat"* de e5e&$!u* un e5tras dn re!atarea des,".ur"r une reunun e5#!usv
studen)e.t-
cPe &"sur" #e se 0nno$ta* va#ar&u! #re.tea tot &a &u!t: nu #red s" , ,ost vreun orator #are s" , $utut s$une dou" ,ra(e ,"r" s" ,e 0ntreru$t/ 0n ,e#e #!$"* ('u#neau )$ete dn
dverse !o#ur sau de $este tot deodat": se a$!auda* se ,!uera: se 0n#n4eau ds#u) vo!ente 0ntre dver. $art#$an): 'astoane!e se a4tau a&enn)"tor: se '"tea rt&# #u $#oare!e
0n $odea: )$ete $re!un4 ur&au &o&ente!or de !n.te- WA,ar"A La tr'un"AK
D!/ C/ 0&$roa.#" 4eneros aso#a)a #u e$tete $re#u&- odoas" . !a."* &onstruoas"* 1osn#"* vena!" . r"('un"toare . de#!ar" #" vrea s" o dstru4" et#* et#///d
3e $une 0ntre'area #u& de este $os'! #a* 0n ase&enea #ond)* s" se $oat" ,or&a o$na unu a!e4"tor/ Dar a $une o ast,e! de 0ntre'are 0nsea&n" a te a&"4 a&arn# asu$ra
4radu!u de !'ertate de #are se 'u#ur" o #o!e#tvtate/ Mu!)&!e au 0ntotdeauna o$n &$use* . n#odat" o$n 'a(ate $e ra)ona&ent/ A#este o$n . votur!e a!e4"tor!or se
a,!" 0n &0n!e #o&tete!or e!e#tora!e* a #"ror #ondu#"tor s0nt #e! &a adesea ns#a ne4ustor de vnur* #u &are n,!uen)" asu $ra &un#tor!or #"rora !e v0nd $e datore/ WCt)
du&neavoastr" #e este un #o&tet e!e#tora!7 + s#re unu! dn #e &a 0ndr"(ne) a$"r"tor a de&o#ra)e* d!/3#%drer/ N&# a!t#eva de#0t #%ea nsttu)!or noastre* $esa $rn#$a!"
a &a.n"re $o!t#e/ Fran)a este ast"( 4uvernat" de #"tre #o&tete/K*+
F
De a#eea* nu este $rea 4reu s" a#)one( asu$ra a!e4"tor!or* o dat" #e #anddatu! a ,ost a##e$tat . are su,#ente resurse/ Du$" &"rtursr!e #e!or #are au donat 'an* tre
&!oane au ,ost de a1uns $entru a o')ne a!e4erea re$etat" a 4enera!u!u Bou!an4er/
Iat" #are este $s%o!o4a &u!)&!or e!e#tora!e/ Este !a ,e! #a #ea a a!tor &u!)&/ N# &a 'un"* n# &a rea/
C' >ricare ar 1i numele lor# clu,uri! sinicate etc! comitetele repre<int unul in pericolele e temut ale 1or%ei mul%imilor. ntr-aevr! ele constituie 1orma cea mai impersonal i prin urmare cea mai opresiv e tiranie.
Feoarece se consier c vor,esc i ac%ionea< n numele unei colectivit%i! conuctorii comitetelor snt e"reva%i e orice responsa,ilitate i pot s-i permit orice. 3ici cel mai crunt tiran nu ar 1i nr<nit
vreoat s vise<e la inica%iile trasate e comitetele 4evolu%iei. ;le au nenorocit i au e<mem,rat 6onven%ia! spune Barras. 4o,espierre a 1ost stpn a,solut oar atta timp ct a putut vor,i n numele lor. Uiua n
care temutul ictator s-a neprtat e comitete! in motive e amor propriu! i-a marcat nceputul pr,uirii. Fomnia mul%imilor este omnia comitetelor! prin urmare a conuctorilor acestora. 3u se poate ima"ina
un espotism mai crunt.
62
MULIMILE ELECTORALE
n0nd sea&a de #e!e de &a sus* tre'ue s" s$un #" nu a& n&# 0&$otrva su,ra4u!u unversa!/ Da#" ar tre'u s"+ de#d eu soarta* !+a. $"stra a.a #u& este* dn &otve $ra#t#e
#are de#ur4 to#&a dn studu! nostru asu$ra $s%o!o4e &u!)&!or* &otve $e #are !e vo e5$une du$" #e vo a&nt* &a 0nt0* n#onvenente!e su,ra4u!u unversa!/
In#onvenente!e sa!e s0%t des4Ur $rea v('!e s$re a nu , re#unos#ute &edat/ Nu se $oate #ontesta ,a$tu! #" #v!(a)!e au ,ost o$era une &nort") restr0nse de &n)
!u&nate* #are #onsttue v0r,u! une $ra&de* a!e #"re tre$te* #e se !"r4es# $e &"sur" #e va!oarea &enta!" des#re.te* re$re(nt" stratur!e $ro,unde a!e une na)un/ M"re)a une
#v!(a) nu $oate #u s4uran)" de$nde de votu! e!e&ente!or n,eroare* #are nu s0nt re$re(entatve de#0t #a nu&"r/ Ba &a &u!t* votur!e &u!)&!or s0nt adesea ,oarte $er#u!oase/
E!e ne+au adus de1a &a &u!te nva( .* o dat" #u tru&,u! so#a!s&u!u* ,ante(!e suverant") $o$u!are ne vor #osta ne4re.t 0n#" . &a s#u&$/
Dar a#este o'e#)* e5#e!ente 0n teore* 0. $erd* 0n $ra#t#"* 0ntrea4a !or ,or)"- este su,#ent s" ne a&nt& de ,or)a nvn#'!" a de!or trans,or&ate 0n do4&e/ Do4&a
suverant") &u!)&!or este* dn $un#t de vedere ,!o(o,#* !a ,e! de 4reu de a$"rat #a . do4&e!e re!4oase a!e Evu!u Medu: #u toate a#estea* ea are ast"( o ,or)" a'so!ut"/ Este*
$rn ur&are* !a ,e! de $u)n ata#a'!" $re#u&+erau odnoar" de!e noastre re!4oase/ I&a4na)+v" un !'er+#u4et"tor &odern* trans$ortat $rn nter&edu! une ,or)e &a4#e 0n $!n
Ev Medu/ Crede) #u&va #" $us 0n ,a)a $uter suverane a de!or re!4oase #are do&neau $e atun# ar , ,ost tentat s" !e #o&'at"7 C"(ut 0n &0n!e vreunu 1ude#"tor* #are ar ,
vrut s"+F ard" $e ru4 su' a#u(a)a #" a 0n#%eat un $a#t #u davo!u! sau #" a $art# $at !a sa'atur* ar , 0ndr"(nt e! oare s" #onteste e5sten)a davo!u!u . a sa'atu!u7 Nu $o)
ds#uta #u #redn)e!e &u!)&!or* du$" #u& nu $o) ds#uta #u ##!oane!e/ Do4&a su,ra4u!u unversa! are ast"( ,or)a $e #are o aveau od noar" do4&e!e #re.tne/ 3e vor'e.te . se
s#re des$re ea #u un res$e#t* #u o adora)e $e #are Ludov# a! _!9+!ea nu a #unos#ut+o/ Este a.adar ne#esar s" ave& ,a)" de ea a#eea. attudne #a ,a)" de toate do4&e!e
re!4oase/ Doar t&$u! are e,e#t asu$ra !or/
A 0n#er#a s" (drun#n a#east" do4&" e #u at0t &a nut! #u #0t e5st"* 0n a$aren)"* ar4u&ente 0n ,avoarea e/ WIn vre&ur!e de e4a!tate* s$une $e 'un" dre$tate To#huev!!e*
oa&en nu &a au n# o 0n#redere un 0n a!)* dn #au(a s&!tudn !or: dar to#&a a#east" s&!tudne !e d" o 0n#redere a$roa$e ne! &tat" 0n 1ude#ata $u'!#u!u: #"# nu ! se
$are veros&! #a* av0nd #u to) nte!4en)e s&!are* adev"ru! s" nu se 4"seas#" de $artea #e!or &a nu&ero./K
Tre'ue oare s" $resu$une& a#u& #" un su,ra4u !&tat + !&tat* eventua!* !a #e #u anu&te #a$a#t") nte!e#tua!e + ar a&e!ora votu! &u!)&!or7 Nu $ot
63
MULIMILE ELECTORALE
s" ad&t n#de#u& a#est !u#ru* dn &otve!e ar"tate &a sus $rvnd n,erortatea &enta!" a tuturor #o!e#tvt")!or* or#are !e+ar , stru#tura/ In &u!)&e* re$et* oa&en devn
0ntotdeauna e4a! .* 0n #e $rve.te #%estun!e 4enera!e* votu! a $atru(e# de a#ade&#en nu este &a 'un de#0t votu! a $atru(e# de sa#a4/ Nu #red #" vreun vot dn #e!e 0ntr+at0t
de re$ro.ate su,ra4u!u unversa!* #a de $!d" resta'!rea I&$eru!u* ar , ,ost d,ert da#" votan) s+ar , re#rutat e5#!u sv dn r0ndu! savan)!or . !tera)!or/ Fa$tu! #" un ndvd
.te 4rea#" sau &ate&at#* #" este ar%te#t* veternar* &ed# sau avo#at nu 0 #on,er"* 0n #eea #e )ne de sent&ent* #ne .te #e #uno.tn)e/ To) e#ono&.t no.tr s0nt oa&en
nstru)* &a1ortatea ,nd $ro,esor . a#ade&#en/ E5st" &"#ar o sn4ur" $ro'!e&" 4enera!"* $rote#)ons&uL* de e5e&$!u* asu$ra #"rea s" ,e de a#ord7 In ,a)a $ro'!e&e!or
so#a!e* $!ne de nenu&"rate ne#unos#ute . do&nate de o !o4#" a,e#tv" sau &st#"* toate 4norante!e a1un4 e4a!e/
De# da#" nu&a oa&en do!dora de .tn)" ar #onsttu #or$u! e!e#tora!* votur!e !or nu ar , &a 'une de#0t #e!e de ast"(/ E s+ar #ondu#e &a a!es du$" sent&ente . ar a#)ona
0n s$rtu! ta'ere dn #are ,a# $arte/ N+a& avea 0n &nus n# una dn d,#u!t")!e a#tua!e* dar a& avea #u s4uran)" 0n $!us #ea &a a$"s"toare trane* trana #aste!or/
L&tat sau 4enera!(at* e5er#tat 0ntr+o )ar" re$u'!#an" sau 0ntr+una &onar%#"* $ra#t#at 0n Fran)a* Be!4a* Gre#a* Portu4a!a sau 3$ana* votu! &u!)&!or este $retutnden !a
,e! . e5$r&" #e! &a adesea as$ra)!e . nevo!e n#on.tente a!e nea&u!u/ 0n #a(u! or#"re na)un* &eda a!e4"tor!or re$re(nt" su,!etu! &edu a! nea&u!u res$e#tv/ 0!
re4"s&* de !a o 4enera)e !a a!ta* a$roa$e nes#%&'at/
C ast,e! a& a1uns ar". !a no)unea ,unda&enta!" de nea&* $e #are a& &a 0nt0!nt+o de at0tea or: . #onstat"& 0n #" o dat" #" nsttu)!e . 4uverne!e 1oa#" un ro! e5tre& de
ne0nse&nat 0n va)a $o$oare!or/ Po$oare!e s0nt &a a!es #onduse de su,!etu! nea&u!u !or* ad#" de sed&ente!e an#estra!e a #"ror sn te(" este a#est su,!et/ Nea&u! . &e#ans&u!
ne#est")!or #otdene + at" st"$0n &stero. #are ne #"!"u(es# destne!e/
CAPITOLUL 9
ADUNRILE PARLAMENTARE
/ul%imile parlamentare au o mare parte in caracteristicile comune tuturor mul%imilor etero"ene neanonime G Simplismul opiniilor lor G Su"es-ti,ilitatea i limitele acestei su"esti,ilit%i G >pinii 1iBe
ireucti,ile i opinii mo,ile G Fe ce preomin ineci<ia G 4olul conuctorilor G 6au<a presti"iului lor - ;i snt aevra%ii stpni ai unei aunri ale crei voturi snt! pn la urm! voturile unei minorit%i
restrnse G Puterea a,solut pe care o eBercit G ;lementele artei lor oratorice G 6uvintele i Dma"inile G 6e -necesitate psi$olo"ic 1ace conuctorii s 1ie! n "eneral! nite convini i nite mr"ini%i G
3eputin%a oratorului lipsit e presti"iu e a-i impune ar"umentele G ;Ba"erarea sentimentelor! 1ie ele ,une sau rele! n aunrile parlamentare G Automatismul la care a=un" acestea cteoat G Kein%ele
6onven%iei G 6a<uri n care aunrile parlamentare i pier caracteristicile e mul%imi G Dn1luen%a pe care o eBercit specialitii n pro,lemele te$nice G Avanta=e i pericole ale re"imului parlamentar in
orice %ar G ;l este aaptat necesit%ilor moerne! ar uce la piereri 1inanciare i la restrn"e-rea treptat a tuturor li,ert%ilor +4onclu%ia lucr;rii'
Adun"r!e $ar!a&entare s0nt &u!)& etero4ene neanon&e/ Cu toate #" &odu! de re#rutare a &e&'r!or !or d,er" de !a o e$o#" !a a!ta . de !a $o$or !a $o$or* e!e se asea&"n"
&u!t 0n $rvn)a #ara#terst#!or $e #are !e $osed"/ 3e s&te a# n,!uen)a nea&u!u* #are atenuea(" sau e5a4erea(" a#este #ara#terst#* ,"r" a !e 0&$ed#a 0ns" s" se &an,este/
Adun"r!e $ar!a&entare dn #e!e &a d,erte !o#ur + dn Gre#a* Ita!a* Portu4a!a* 3$ana* Fran)a . A&er#a + se &an,est" ,oarte ase&"n"tor 0n #e $rve.te de('ater!e . votur!e
. !as" 4uverne!e s" se #on,runte #u a#e!ea. d,#u!t")/
De a!t,e!* re4&u! $ar!a&entar sntet(ea(" dea!u! tuturor $o$oare!or #v!(ate &oderne/ E! d" e5$rese de* eronat" dn $un#t de vedere $s%o!o4#* dar a##e$tat" de toat"
!u&ea* du$" #are ,oarte &u!) oa&en aduna) !ao!a!t" s0nt #u &u!t &a #a$a'! de#0t $u)n oa&en s" a o de#(e 0n)e!ea$t" . de sne st"t"toare 0ntr+o $ro'!e&" dat"/
ADUNRILE PARLAMENTARE
9o& re4"s !a adun"r!e $ar!a&entare #ara#terst#!e 4ea&e a!e 8(m*mr&
!or- s&$!s&u! de!or* rta'!tatea* su4est'!tatea* e5a4erarea Ir +++++++++f,&t9
n,!uen)a $redo&nant" a #ondu#"tor!or/ Dar* dn #au(a #o&$nra)e !or c$o+#a!e* &u!)&!e $ar!a&entare au une!e #ara#terst# dstn#te/ Le vo& arn #e 0ndat"/
Una dntre #ara#terst#!e !or* ,oarte 'ne #onturat"* este s&$!s&u! o $d !or/ La toate $artde!e* &a a!es 0n #a(u! $o$oare!or !atne* se 0nt0!ne.te tendn)a #onstant" de a se
re(o!va #e!e &a #o&$!#ate $ro'!e&e so#a!e #u a1utoru! #e!or &a s&$!e $rn#$ a'stra#te . a! !e4!or 4enera!e a$!#a'!e 0n or#e stua)e Prn#$!e d,er"* ,re.te* de !a un
$artd !a a!tu!* dar s&$!u! ,a$t #" ndv( s0nt 0n &u!)&e ,a#e #a e s" a'" &ereu tendn)a de a e5a4era va!oarea a#estor $rn #$* $e #are !e 0&$n4 $0n" !a u!t&e!e !or
#onse#n)e/ Iat" de #e $ar!a&ente!e dau e5$rese &a a!es o$n!or e5tre&e/
Ia#o'n &ar noastre Revo!u) au rea!(at #e! &a des"v0r.t $rotot$ de s&$!s& a! a#estor adun"r $ar!a&entare/ Cu to) do4&at# . !o4#* #u )easta 0&''at" de va4
4enera!t")* e aveau 4r1" s" a$!#e n.te $rn#$ &ua'!e* ,"r" s" se sn#%seas#" de even&ente: . s+a $utut s$une* $e 'un" dre$tate* #" au tre#ut $rn Revo!u)e ,"r" s" o vad"/
Cu #0teva do4&e* 0. &a4nau #" re,a# dn #a$ $0n"+n $#oare o so#etate . #" $ot readu#e o #v!(a)e ra,nat" !a o ,a(" &u!t anteroar" de evo!u)e so#a!"/ Iar &1!oa#e!e $rn
#are 0. rea!(au vsu! $urtau $e#etea a#e!ua. s&$!s& a'so!ut/ 3e &"r4neau* 0ntr+adev"r* !a a dstru4e vo!ent o'sta#o!e!e n#o&ode/ Pe to)* de a!&nter 4rondn* &ontanar(*
ter&+doren 0 an&a a#e!a. s$rt/
Mu!)&!e $ar!a&entare s0nt ,oarte su4estona'!e: .* #a 0ntotdeauna* su4esta e&an" de !a #ondu#"tor aureo!a) de $rest4u: totu.* 0n #a(u! adun"r!or $ar!a&entare
su4est'!tatea are n.te !&te ,oarte #!are* $e #are este &$ortant s" !e $re#("&/
Fe#are &e&'ru a! adun"r are asu$ra #%estun!or de nteres !o#a! o$n ,5e* redu#t'!e* $e #are n# o ar4u&enta)e nu !e $oate (drun#na/ N# #%ar ta !entu! unu
De&ostene n+ar ('ut s" &od,#e votu! unu de$utat #u $rvre !a anu&te #%estun* #u& ar , $rote#)ons&u! &"r,ur!or sau $rv!e4!e a#ordate $rodu#"tor!or de ra#%u
nd4en* #%estun #e re$re(nt" $reten)!e a!e4"tor!or n,!uen)/ 3u4esta e5er#tat" anteror de #"tre a#e.t a!e4"tor este 0ndea1uns de &$ortant" #a s" !e anu!e(e $e toate #e!e!a!te
. s" #on,ere o$ne #o!e#tve o #onse#ven)" a'so!ut"*?/
C' 0ocmai acelor opinii 1iBate anterior i evenite! in necesit%i electorale! ireucti,ile! li se aplic aceast o,serva%ie a unui ,trn parlamentar en"le<# 2n cinci<eci e ani! e cn ocup un scaun la Zestminster! am
au<it mii e iscursuri# pu%ine snt cele care mi-au sc$im,at opiniaR ar nici mcar unul nu mi-a sc$im,at votul.5
0n #e $rve.te #%estun!e 4enera!e- r"sturnarea unor &n.tr* sta'!rea &$o(te!or et#* #onse#ven)a o$n!or ds$are . $uterea de su4este a #ondu#"tor!or $oate a#)ona* dar #u
totu! a!t,e! de#0t 0n #a(u! une &u!)& o'.nute/ Fe#are $artd 0. are #ondu#"tor s"* uneor !a ,e! de n,!uen)/ De$utatu! se a,!" $rns a.adar 0ntre su4est o$use . devne*
nevta'!* e5tre& de e(tant/ De a#eea* 0! vede& adesea* !a nterva! de nu&a un s,ert de #eas* vot0nd 0n #ontrad#)e #u $r&u! s"u vot* ad"u4nd !a o !e4e un art#o! #are o
des,n)ea("- retra4e* de $!d"* ndustra.!or dre$tu! de a+. a!e4e . de a+. #on#eda &un#tor* ar $e ur&" anu!ea(" $ra#t# a#east" &"sur" $rntr+un a&enda&ent/
C at" de #e* !a ,e#are !e4s!atur"* o Ca&er" are une!e o$n ,oarte ,5e . a!te ,oarte nde#se/ 0n ,ond* #%estun!e de ordn 4enera! , nd #e!e &a nu&eroase* nde#(a este #ea
#are do&n"* nde#(e 0ntre)nut" de tea&a $er$etu" de a!e4"tor* a #"ru su4este !atent" a1un4e 0ntotdeauna s" #ontra#are(e n,!uen)a #ondu#"tor!or/
C totu.* a#e.ta st"$0nes# #u adev"rat* 0n #e!e dn ur&"* de('ater!e 0n #are &e&'r adun"r $ar!a&entare nu au o$n anteroare de ne(drun#nat/
Ne#estatea #ondu#"tor!or e evdent"* dn &o&ent #e 0 re4"s&* su' nu&e!e de .e, de 4ru$"r* 0n or#e )ar"/ E s0nt adev"ra) st"$0n a adun"r!or $ar!a &entare/ Iar #u&
oa&en dntr+o &u!)&e nu se $ot n#de#u& !$s de un st"$0n* votur!e une adun"r $ar!a&entare nu re$re(nt" 0n 4enera! de#0t o$n!e une &nort") ne0nse&nate/
In,!uen)a #ondu#"tor!or* o re$et"&* se 'a(ea(" $rea $u)n $e ra)ona&ente!e !or . ,oarte &u!t $e $rest4u! !or/ Da#" $rest4u! !e este* dn 0nt0&$!are* .tr't* e nu &a au n# o
n,!uen)"/
A#est $rest4u a! #ondu#"tor!or este ndvdua!* ne)n0nd n# de nu&e* n# de ,a&"/ D!/ [u!es 3&on* vor'nd des$re oa&en de sea&" dn Par!a&entu! de !a FYXY* dn #are
,"#ea e! 0nsu. $arte* d" e5e&$!e e5tre& de #udate/
cCu dou" !un 0nante de a , atot$utern#* Ludov# Na$o!eon era un n&en/
9#tor Mu4o a ur#at !a tr'un"/ Nu a avut de!o# su##es/ A ,ost as#u!tat !a ,e! #u& era as#u!tat Fe!5 Paat: nu a ,ost 0ns" a$!audat !a ,e! de &u!t/ WNu+& $!a# de!e !u* 0& s$une
9au!a'e!0e* vor'nd des$re Fe!5 Paat: dar e un &are s#rtor . #e! &a &are orator a! Fran)eK/ Ed4ar kunet* #u nte!4en)a sa neo'.nut" . $!n" de ,or)"* nu avea n# o tre#ere/
Avusese &o&entu! !u de $o$u!artate* 0nante #a Par!a&entu! s"+. , 0n#e$ut de('ater!e: 0n adun"r!e $ar!a&entare nu avea de!o# $o$u!artate/
N#unde $e a#est $"&0nt str"!u#rea 4enu!u nu este &a $u)n $er#e$ut" #a 0n reunun!e $o!t#e/ A# nu se )ne sea&a de#0t de e!o#n)a ade#vat" &o&en tu!u . !o#u!u . de
serv#!e aduse nu $atre* # $artde!or/ Pentru #a La&artne* 0n FYXY* . T%ers* 0n FYGF* s" $r&eas#" res$e#tu! #uvent* a ,ost nevoe de &'o!du! nteresu!u ur4ent* ne5ora'!/ O
dat" #e $r&e1da a tre#ut* au ds$"rut 0n a#e!a. t&$ . tea&a* dar . re#uno.tn)a/d
A& re$rodus a#est $asa1 $entru ,a$te!e $e #are !e #on)ne* nu $entru e5$!#a)!e $ro$use/ A#estea s0nt &edo#re dn $un#t de vedere $s%o!o4#/ O &u!)&e .+ar $erde $e dat"
statutu! s"u s$e#,# de &u!)&e* da#" ar )ne sea&a de serv#!e $e #are #ondu#"tor s" !e+au adus ,e $atre* ,e $artde!or/ Mu!)&ea r"&0ne su$us" $rest4u!u #ondu#"toru!u*
. 0n #o&$orta&entu! s"u nu ntervne n# nteresu!* n# sent&entu! de re#uno.tn)"/
Condu#"toru! 0n(estrat #u su,#ent $rest4u $osed" o $utere a$roa$e a'so!ut"/ 3e .te #e n,!uen)" &ens" a e5er#tat* an 0n .r* un avo#at #e!e'ru* 4ra)e $rest4u!u s"u $e #are
. F+a $erdut &a t0r(u dn &otve de ordn ,nan#ar/ La un s&$!u se&n de+a! s"u* &n.tr erau 0n!"tura)/ Iat" #e !&$ede #onse&na #neva* 0n r0ndur!e de &a 1os* a&$!oarea
n,!uen)e sa!e-
cD+!u C/ 0 dator"&* 0n $r&u! r0nd* ,a$tu! de a , #u&$"rat 4o!,u! TonUn #u o su&" tr$!" ,a)" de #0t ar , tre'ut s" #oste* de a nu ne , sta'!t 0n Mada4as #ar de#0t $e 1u&"tate*
de a , ,ost ,rustra) de un 0ntre4 &$eru $e N4eru! de 1os* de a , $erdut $o()a $rv!e4at" $e #are o o#u$a& 0n E4$t/ Teor!e d+!u C/ ne+au #ostat &a &u!te tertor de#0t toate
de(astre!e na$o!eonene/d
Nu tre'ue s" ,& totu. $rea su$"ra) $e #ondu#"toru! 0n #%estune/ Ne+a #ostat des4ur e5tre& de s#u&$: dar &are $arte dn n,!uen)a sa )nea de ,a$tu! #" se !ua du$" o$na
$u'!#"* o$ne #are nu era de,e! $e atun#* 0n &atere de #o!on* #eea #e a devent 0n (!e!e noastre/ Un #ondu#"tor devansea(" arareor o$na $u'!#"* &"r4nndu+se #e! &a
adesea s"+ ado$te eror!e/
Du$" $rest4u* &1!oa#e!e de #onvn4ere a!e #ondu#"tor!or #onstau 0n a#e ,a#tor $e #are +a& enu&erat de &a &u!te or/ Ca s" &0nuas#" #u &"estre &u!)&!e*
#ondu#"toru! tre'ue s" !e 4%#eas#"* &"#ar 0n &od n#on.tent* $s%o!o4a* s" .te #u& s" !e vor'eas#"* s" #unoas#"* &a a!es* $uterea de ,as#na)e a #uvnte!or* ,or&u!e!or .
&a4n!or/ Tre'ue s" $osede o e!o#n)" s$e#a!"* 0n #are a,r&a)!e tran.ante . &a4n!e &$resonante s" nu ,e 0n4r"dte de#0t de n.te ra)ona&ente e5tre& de su&are/ Genu!
a#esta de e!o#n)" se 0nt0ne.te 0n toate adun"r!e $ar!a&entare* n#!usv 0n Par!a&entu! en4!e(* #are e totu. #e! &a &oderat dntre toate/
WPute& #t &ereu* s$une ,!o(o,u! en4!e( M<ne* des$re de('ater!e dn Ca&era Co&une!or* unde ds#u)!e se re(u&" !a #on,runtarea unor 4enera!t") destu! de va4 . a unor
$ersona!t") #u te&$era&ent destu! de 'ne #onturat/ For&u!e!e 4enera!e de a#est t$ au un e,e#t u!utor asu$ra ,ante(!or !e4ate de de&o#ra)a $ur"/ 9a , 0ntotdeauna u.or s"
ADUNRILE PARLAMENTARE
deter&n o &u!)&e s" a##e$te n.te a,r&a) 4enera!e $re(entate 0n ter&en .o#an)* #%ar da#" e!e n+au ,ost n#odat" ver,#ate . nu s0nt* $oate* n# &"#ar sus#e$t'!e de vreo
ver,#are/D
Nu $ute& de#0t s" su'!ne& . no &$ortan)a Wter&en!or .o#an)K* &en)ona) 0n #tatu! de &a sus/ A& &a nsstat de #0teva or asu$ra ,or)e s$e#a!e a #uvnte!or .
,or&u!e!or* a!ese 0n a.a ,e! 0n#0t s" evo#e &a4n ,oarte v/ Fra(a ur&"toare* e5tras" dn ds#ursu! unu #ondu#"tor de adun"r $ar!a&entare* #onsttue o &ostr" e5#e!ent"-
W0n (ua #0nd a#eea. #ora'e va $urta 0ns$re t"r0&ur!e ar("toare a!e sur4%unu!u $e $o!t#anu! veros . $e anar%stu! u#4a.* #e do vor a1un4e s" stea de vor'" . 0. vor da
sea&a #" re$re(nt" #e!e dou" as$e#te #o&$!e&entare a!e a#e!ea. ordn so#a!e/K
I&a4nea ast,e! evo#at" este !&$ede . ('toare* ast,e! #" to) adversar oratoru!u se s&t a&enn)a)/ E v"d dntr+o dat" )nutur!e ar("toare* vasu! #are ar $utea s"+ du#" 0ntr+
a#o!o/// #"# oare n+ar $utea s" ,a#" . e $arte dn #ate4ora* #a& va4 de!&tat"* a $o!t#en!or a&enn)a)7 0 0n#ear#" atun# a#ea tea&" surd" $e #are tre'ue s" o , res&)t
ade$) Conven)e* &a &u!t sau &a $u)n a&enn)a) de t".u! 4%!otne* !a au(u! ds#ursur!or va4 a!e !u Ro'es$erre* tea&" #are 0 ,"#ea s" #ede(e 0ntotdeauna/
Condu#"tor au nteresu! s" e&t" #e!e &a &ar enor&t")/ Oratoru! dn #are to#&a a& #tat o ,ra(" a $utut a,r&a* ,"r" s" $rovoa#e $rea &ar $roteste* #" 'an#%er . $reo)
0 $!"tes# $e #e #e $un 'o&'e . #" ad&nstrator &ar!or #o&$an ,nan#are ar &erta a#e!ea. $ede$se #a anar%.t/ Ase&enea $ro#edee au 0ntotdeauna e,e#t asu$ra
&u!)&!or/ A,r&a)a nu e n#odat" 0ndea1uns de 0nvennat"* vo#ea e&,at#" nu e n#odat" 0ndea1uns de a&enn)"toare/ N&# nu+ $oate nt&da &a tare $e as#u!t"tor/ 3e te&
#" ar $utea s" trea#" dre$t tr"d"tor sau #o&$!#* da#" $rotestea("/
A#est t$ s$e#a! de e!o#n)" do&ne.te* #u& s$unea&* 0n toate adun"r!e $ar!a&entare* a##entu0ndu+se . &a &u!t 0n $eroade!e #rt#e/ Ctrea ds#ursur!or &ar!or orator a
Revo!u)e este* dn a#est $un#t de vedere* e5tre& de nteresant"/ E se s&)eau o'!4a) s" se 0ntreru$" !a ,e#e $as s$re a 0n,era ,"r"de!e4ea . a rd#a 0n s!"v vrtutea: a$o
('u#neau 0n nve#tve !a adresa tran!or . 1urau s" &oar" da#" nu $ot tr" 0n !'ertate/ Assten)a se rd#a 0n $#oare* a$!auda ,renet#* a$o se a.e(a !a !o#* #a!&at"/
Condu#"toru! $oate , uneor nte!4ent . nstrut: dar 0n 4enera! !u#ru! a#esta &a de4ra'" 0 d"unea(" de#0t 0 ,o!ose.te/ De&onstr0nd #o&$!e5tatea !u#rur!or* d0ndu+)
$os'!tatea s" e5$!# . s" 0n)e!e4* nte!4en)a te ,a#e ndu!4ent . atenuea(" ntenstatea . vo!en)a a#e!or #onvn4er de #are au nevoe a$osto !/ Mar #ondu#"tor dn or#e
e$o#"* . &a a!es #e a Revo!u)e* au ,ost e5tre& de &"r4n): #u toate a#estea* au e5er#tat o n,!uen)" enor&"/
Ds#ursur!e #e!u &a #e!e'ru dntre e* Ro'es$erre* te u!ues# uneor $rn n#oeren)a !or/ Ctndu+!e* nu $o) 4"s vreo e5$!#a)e $!au('!" $entru &ensu!
ro! 1u#at de a#est d#tator atot$utern#-
cLo#ur!e #o&une . redundan)a e!o#n)e $eda4o4#e . a #u!tur !atne* $use 0n s!u1'a unu su,!et &a de4ra'" n,ant! de#0t s&$!u* #are $are s" se &"r4 neas#"* #0nd 0ndea&n"
!a ata# sau !a a$"rare* !a .#o!"res#u!- WMa #u &neAK/ N# o dee* n# o su't!tate* n# o s#0ntee + $!#tsu! 0nsu.* 0n &1!o#u! ('u#u&u!u/ C0nd s,0r.e.t a#east" !e#tur" anost"* 0)
vne* $re#u& ,"#ea 'nevotoru! Ca&!!e Des&ou!ns* s" sus$n de u.urare/d
Te #u$rnde s$a&a #0nd te 40nde.t #e ,or)" #on,er" unu o& 0nv"!ut 0n $rest4u o #onvn4ere de ne(drun#nat* #on1u4at" #u o 0n4ust&e de s$rt e5tre&"/ C totu.* doar 0n
a#este #ond) $o) s" neso#ote.t o'sta#o!e!e . s" .t #e vre/ Mu!)&!e 0. re#unos# nstn#tv 0n a#e.t #onvn. $!n de ener4e st"$0n de #are au nevoe/
0ntr+o adunare $ar!a&entar"* su##esu! unu ds#urs de$nde a$roa$e 0n 0ntre4&e de $rest4u! oratoru!u . n#de#u& de ar4u&ente!e $e #are !e o,er"/
Un orator ne#unos#ut* #are vne #u un ds#urs $!n de ar4u&ente 0ndre$t")te* dar nu&a de ar4u&ente* nu are n# #ea &a &#" .ans" de+a , &"#ar as#u!tat/ Un ve#% de$utat*
d!/ Des#u'es* a #reonat 0n r0ndur!e ur&"toare $ortretu! !e4utoru!u !$st de $rest4u-
c9ent !a tr'un"* 0. s#oate dn servet" un dosar $e #are .+F aran1ea(" &et#u!os 0n ,a)": !a 0n#e$ut este ,oarte s4ur de sne/
3$er" s" $oat" trans,era 0n su,!ete!e as#u!t"tor!or s" #onvn4erea #e 0! an&"/ C+a #u&$"nt . r"s#u&$"nt ar4u&ente!e* e do!dora de #,re . dove(: e a'so !ut s4ur #" are
dre$tate/ In ,a)a evden)e 0nse.* or#e 0&$otrvre va , (adarn#"/ C 0n#e$e* 0n#re("tor 0n 0ndre$t")rea sa . totodat" 0n 'une!e nten) a!e #o!e4!or s"* #are des4ur nu a.tea$t"
de#0t s" se $!e#e 0n ,a)a adev"ru!u/
9or'e.te $u)n .* deodat"* r"&0ne sur$rns de a4ta)a dn sa!"* u.or s0#0t de ru&oarea #are s+a de#!an.at/
Cu& de nu ta#7 De #e nu e n&en atent7 Ce+or , #re(0nd oare a#ea de+a#o!o* #are stau de vor'"7 Ce &otv &$eros 0! ,a#e $e #e! de dn#o!o s" $!e#e de !a !o#u! !u7
O u.oar" 0n4r1orare 0 adu&'re.te ,runtea/ 3e 0n#runt"* se o$re.te/ La 0nde&nu! $re.ednte!u re0n#e$e* rd#0nd 4!asu!/ E 0n#" . &a $u)n as#u!tat/ 3tr4" &a tare* se a4t"-
(4o&otu! dn 1ur s$ore.te/ N# e! nu se &a aude* se &a o$re.te o dat": a$o* te&0ndu+se #" da#" ta#e* se va str4a $en'!u! WDestu!AK* #ontnu" $re#$tat/ 9a#ar&u! devne
nsu$orta'!/d
O dat" #e au atns un anu&t nve! de sures#tare* adun"r!e $ar!a&entare devn dent#e #u &u!)&!e etero4ene o'.nute* . 0n #onse#n)" sent&ente!e !or a1un4 s" ,e* 0n &od
#ara#terst#* &ereu e5#esve/ Le vo& vedea ,"#0nd a#te de eros& sau ded0ndu+se !a #e!e &a re!e a'u(ur/ Indvdu! 0n#etea(" s" &a ,e e! 0nsu. . va vota &"sur #e #ontr avn
#o&$!et nterese!or sa!e $ersona!e/
Istora Revo!u)e ,ran#e(e arat" #0t de n#on.tente $ot deven adun"r!e $ar!a&entare . #0t de su$use s0nt e!e unor su4est #e se o$un $ro$r!or !or nterese/ Renun)area !a
$rv!e4!e sa!e re$re(enta un sa#r,#u &ens $entru no'!&e: . totu.* 0n noa$tea ,a&oas" dn FGYN a Adun"r #onsttuante* ea a ,"#ut a#est sa#r,#u ,"r" u&'r" de e(tare/
Renun)area !a nvo!a'!tatea !or #onsttua* $entru ade$) Conven)e* un $er#o! de &oarte: . totu.* e au renun)at !a ea . nu s+au te&ut s" se n&#eas#" 0ntre e* #u toate #"
.tau $rea 'ne #" e.a,odu! !a #are erau #ondu. ast"( #e!a!) !e era destnat &0ne !or/ Dar o dat" a1un. !a a#e! nve! de #o&$!et auto&ats& $e #are !+a& des#rs* n&# nu+ &a
$utea 0&$ed#a s" #ede(e su4est!or #e 0 %$not(au/ Fra4&entu! ur&"tor* e5tras dn &e&or!e unua dntre e* B!!aud+9areunes* e a'so!ut t$# 0n a#east" $rvn)"- WMot"r0r!e
#are n se re$ro.ea(" at0ta* s$une e!* nu le doream deloc, cel mai adesea, cu ozi&dou nainte: nu erau dect $otrri de moment;. N&# &a adev"rat/
A#e!ea. ,eno&ene de natur" n#on.tent" se &an,estau 0n t&$u! tuturor .edn)e!or ,urtunoase a!e Conven)e/
WA$ro'" . %ot"r"s#* s$une Tane* tot #eea #e 0 0n4ro(e.te* nu nu&a !u#rur $roste.t . ne'une.t* # . #r&e* u#derea unor nevnova)* u#derea $ro$r!or $reten/ In
unan&tate . #u a$!au(e ,urtunoase* st0n4a* #"rea se a!"tur" drea$ta* 0! tr&te !a e.a,od $e Danton* $e .e,u! s"u ,res#* $e &are!e $ro&otor . #ondu#"tor a! Revo!u)e/ In
unan&tate . #u a$!au(e asur(toare* drea$ta* #"rea se a!"tur" st0n4a* votea(" #e!e &a re!e de#rete a!e 4uvernu!u revo!u)onar* 0n unan&tate* #u e5#!a&a) de ad&ra)e .
str4"te entu(aste* &"rtur+sndu+. s&$ata $"t&a." $entru Co!!ot dDMer'os* $entru Couton . $entru Ro'es$erre* Conven)a &en)ne $e $o()e* $rn rea!e4er s$ontane .
nu&eroase* 4uvernu! u#4a. $e #are &odera) 0! ur"s# $entru #" este u#4a. . $e #are rad#a! 0! ur"s# $entru #" 0 u#de/ 0n ,ne* &odera) . rad#a!* &a1ortar . &nortar*
#ons&t s" #ontr'ue !a $ro$ra !or snu#dere/ 0n (ua de ^^ $re+ra! > 0ntrea4a Conven)e era 4ata s" &ear4" !a e.a,od: . &a era 4ata s+o ,a#" $e Y ter&dorKD* 0n $r&u! s,ert de
#eas de du$" ds#ursu! !u Ro'es$erre/K
Ta'!ou! $oate $"rea su&'ru/ C totu.* este e5a#t/ 3ures#tate . %$not(ate 0ndea1uns* adun"r!e $ar!a&entare $re(nt" a#e!ea. #ara#terst#/ Devn o tur &" de(ordonat"* su$us"
tuturor &$u!sur!or/ Ur&"toarea des#rere a adun"r Par!a&entu!u dn FYXY* datorat" unu $ar!a&entar a! #"ru #re( de&o#rat# e &a $resus de or#e 0ndoa!"* d!/ 3$u!!er* $e #are
o re$rodu# du$" 'a 1evue litt<raire, este e5tre& de t$#"/ 3e re4"ses# 0n ea toate a#e!e sent&ente e5a4e+
ADUNRILE PARLAMENTARE
C' a noua lun a anului repu,lican 1793! corespun<n perioaei +* mai - 18 iunie &n. t.' C C ' a unspre<ecea lun a anului repu,lican 1793! corespun<n perioaei +* iulie - 18 au"ust &n. t.'
rate a!e &u!)&!or $e #are !e+a& des#rs* #a . a#ea &o'!tate e5traordnar" #are !e ,a#e #a$a'!e s" $ar#ur4"* #!$" de #!$"* 4a&a #e!or &a #ontrad#tor sent&ente/
W9ra1'e!e* 4e!o(!e* '"nue!!e . #o&'na)a de 0n#redere oar'" . s$eran)e ,"r" &ar4n au dus $artdu! re$u'!#an !a $er(ane/ Navtatea . #a ndoarea sa erau $e $otrva
ne0n#reder sa!e 4enera!(ate/ N# #ea &a &#" no)une de !e4a!tate* n# #e! &a &# s&) de ds#$!n": nu&a teroare . !u( ,"r" &ar4n- su' a#est as$e#t* )"ranu! . #o$!u!
se $otrves#/ Ln.tea !or nu $oate rva!(a de#0t #u ner"'darea !or/ 3"!'"t#a !e este $e &"sur" do#!t")/ Este #eea #e de,ne.te un te&$era&ent de!o# ,or&at . o #o&$!et" !$s"
de edu#a)e/ N&# nu 0 &r" . totu! 0 'u&"#e.te/ Nes4ur* ,r#o.* #ute("tor* ero#* e se vor arun#a 0n ,!"#"r . vor da 0na$o !a vederea une u&'re/
Nu au %a'ar de e,e#te . de re!a) 0ntre !u#rur/ Cu$rn. !a ,e! de ute de des#ura1are #a . de &ar entu(as&e* su$u. tuturor s$a&e!or* a,!a) &ereu ,e $rea sus* ,e $rea 1os*
n#odat" !a nve!u! #are tre'ue . 0n &"sura $otrvta* &a a!une#o. de#0t a$a* e 0&$ru&ut" or#e #u!oare . #a$"t" or#e ,or&"/ Cu& si. mai s$er #" $o) s"+ $u !a te&e!a unu
4uvern7K
Dn ,er#re 0ns"* a#este #ara#terst# a!e adun"r!or $ar!a&entare $e #are !e+a& des#rs nu se &an,est" tot t&$u!/ Adun"r!e $ar!a&entare nu sn $ro+$ru+(s &u!)& de#0t 0n
anu&te &o&ente/ Indv( #are !e #o&$un ('utes# 0n #e!e &a &u!te #a(ur* s"+. $"stre(e ndvdua!tatea* . de a#eea o adunare $ar !a&entar" $oate e!a'ora n.te !e4 e5#e!ente
de natur" te%n#"/ A#este !e4 s0nt $re4"tte* #e+ dre$t* de un s$e#a!st* 0n !n.tea 'rou!u s"u: ast,e! #" !e4ea votat" este de ,a$t o$era unu ndvd . n#de#u& a adun"r/ 30nt*
,re.te* !e4!e #e!e &a 'une/ C nu devn #atastro,a!e de#0t 0n #!$a #0nd o sere de a&enda&ente ne,er#te !e ,a# s" a1un4" #o!e#tve/ O$era &u!)& este $retutnden .
0ntotdeauna &a $re1os de#0t #ea a ndvdu!u (o!at/ Doar s$e#a!.t $ot sa!va adun"r!e $ar!a&entare de &"sur!e $rea n#oerente . ne'a(ate de!o# $e e5$eren)"/ E devn atun#
#ondu#"tor te&$orar/ Adunarea nu are n,!uen)" asu$ra !or* dar e au n,!uen)" asu$ra adun"r/
C%ar da#" ,un#)onea(" #u d,#u!t")* adun"r!e $ar!a&entare #onsttue #ea &a 'un" &etod" des#o$ert" $0n" a#u& de $o$oare $entru a se 4uverna . a s#"$a* $e #0t $os'!* de
1u4u! tran!or $ersona!e/ E!e re$re(nt" #u s4uran)" ,or&a dea!" de 4uvernare* #e! $u)n $entru ,!o(o,* 40ndtor* s#rtor* art.t . savan)* 0ntr+un #uv0nt* $entru to) #e #e
#onsttue v0r,u! une #v!(a)/
Adun"r!e $ar!a&entare nu $re(nt" de a!t,e! de#0t dou" $er#o!e seroase- o rs$" o'!4atore de &1!oa#e '"ne.t . restr0n4erea tre$tat" a !'ert")!or ndvdua!e/
Pr&u! $er#o! este o #onse#n)" o'!4atore a $reten)!or . a !$se de $revedere a &u!)&!or e!e#tora!e/
Da#" un &e&'ru a! Par!a&entu!u $ro$une #u&va vreo &"sur" ,avora'!"* 0n a$aren)"* de!or de&o#rat#e* #u& ar , s" se as4ure $ens $entru to) &un# tor* s" se &"reas#"
!e,ur!e &$e4a)!or de #a!e ,erat"* a!e 0nv")"tor!or et#* #e!a!) de$uta)* su4estona) dat ,nd #" se te& de a!e4"tor* nu vor 0ndr"(n s" dea &$resa #" ds$re)ues# nterese!e
#e!or dn ur&" res$n40nd &"sura $ro$us"/ E .tu $rea 'ne totu. #" $rntr+o ast,e! de &"sur" 'u4etu! statu!u va , &u!t 0&$ov"rat . #" vor , ne#esare no &$o(te/ Dar !e este
#u ne$utn)" s" vote(e 0&$otrv"/ Da#" ur&"r!e s$orr #%e!tue!!or s0nt ,oarte 0nde$"rtate . !or nu !e $rodu# $rea &ar ne$!"#er* ur&"r!e unu vot ne4atv ar $utea* d&$o trv"*
s" se v"deas#" !&$ede 0n a#ea ( a$ro$at" 0n #are vor tre'u s" se 0n,").e(e a!e4"tor!or/
A#este $r&e #au(e a #re.ter e5a4erate a #%e!tue!!or se adau4" 0n#" una* nu &a $u)n &$eratv"- o'!4a)a de a a##e$ta toate #%e!tue!!e de nteres str#t !o#a!/ De$utatu!
nu ! se $oate n#de#u& o$une* #"# a#este #%e!tue! re$re(nt" ar". $reten)!e a!e4"tor!or . n# un de$utat nu $oate o')ne #eea #e 0 tre'ue $entru #r#u&s#r$)a sa* de#0t #u
#ond)a s" #ede(e #erer!or de a#e!a. t$ $e #are !e ,a# #o!e4 s"/*+*
A! do!ea $er#o! &en)onat &a sus* restr0n4erea o'!4atore a !'ert")!or de #"tre adun"r!e $ar!a&entare* de. $are &a $u)n evdent* este totu. e5tre& de rea!/ E re(u!tatu!
nenu&"rate!or !e4* 0ntotdeauna restr#tve* a!e #"ror #onse#n)e nu s0nt $rea #!ar v"(ute* dn #au(a s$rtu!u !or s&$!st* de #"tre $ar!a&ente* dar $e #are se #red totu. o'!4ate s"
!e vote(e/
C ' n numrul su in X aprilie 189(! L'.conomiste 1cea o stranie revi<uire a sumei la care se pot riica! ntr-un an! c$eltuielile e interes strict local! mai ales cele e cale 1e rat.Pentru a le"a Lan"aEes &ora cu 3 ***
e locuitori'! coco%at n vr1 e munte! e PuE! s-a votat o cale 1erat care va costa 1( milioane. Pentru a le"a Beaumont &3 (** locuitori' e 6astel-Sara<in! 7 milioane. Pentru a le"a satul >us &(+3 locuitori' e satul
SeiB &1+** locuitori'! 7milioane. Pentru a le"a Praes e tr"uorul >lette &747 locuitori'! X mi lioane etc. 3umai n 189(! au 1ost votate 9* e milioane pentru nite ci 1erate lipsite! la nivel "eneral! e orice interes. Dar
celelalte c$eltuieli! tot in necesit%i electorale! nu snt nici ele mai pu%in nsemnate. Le"ea privin pensiile muncitoreti va costa n curn! anual! minimum 1 X( e milioane! up ministerul e 1inan%e! i minimum
8** e milioane! potrivit acaemicianului LeroE-Beaulieu. 6reterea continu a unor ast1el e c$eltuieli are ca re<ultat o,li"atoriu 1alimentul. /ulte %ri in ;uropa# Portu"alia! Grecia! Spania! 0urcia au i a=uns acoloR
altele o vor p%i n curnR ar nu tre,uie s-i 1ac prea multe "ri=i! cci pu,li cul a acceptat succesiv! 1r s proteste<e prea mult! o reucere e pn- la patru cincimi a sumelor plti,ile e iverse %ri posesorilor e
ac%iuni. Aceste 1alimente in"enioase permit prin urmare ca ,u"etele istruse s se ec$ili,re<e instantaneu. 4<,oaiele! socialismul! luptele economice ne pre"tesc e alt1el i alte e<astre! i n epoca e
e<a"re"are "eneral n care am intrat tre,uie s ne resemnm s trim e a<i pe mine! 1r s ne sinc$isim prea mult e viitor! asupra cruia nu avem nici o putere.
A#est $er#o! tre'ue s" ,e a'so!ut nevta'!* dn &o&ent #e n# An4!a +unde se #onstat"* #u s4uran)"* e5sten)a #e!u &a des"v0r.t t$ de re4& $ar!a&entar . unde a!esu!
r"&0ne #e! &a $u)n de$endent de a!e4"tor + n+a reu.t s"+F evte/ 0ntr+o !u#rare #are nu &a e nou"* Mer'ert 3$en#er ar"ta #" s$orrea !'ert") a$arente tre'ue s" ,e ur&at" de o
d&nuare a !'ert") rea!e/ Revennd !a a#eea. te(" 0n #artea sa 2ndividul mpotriva statului, e! 0. e5$une ast,e! $"rer!e 0n $rvn)a Par!a&entu!u en4!e(-
W0n#e$0nd de atun#* !e4s!a)a s+a des,".urat $re#u& a& ar"tat/ M"sur!e d#+
tatora!e* #e se 0n&u!)eau #u re$e(#une* au avut 0n#ontnuu tendn)a s" re+
strn4a !'ert")!e ndvdua!e* . o ,"#eau 0n dou" &odur- s+au sta'!t
re4!e&ent"r* 0n ,e#are an tot &a nu&eroase* #are &$un #onstr0n4er #et")ea+
nu!u 0n a#e!e (one 0n #are a#te!e sa!e se 'u#urau &a 0nante de o !'ertate to+
ta!" . 0! o'!4" s" 0n,"$tuas#" a#te $e #are &a 0nante $utea sau nu s" !e
0n,"$tuas#"* du$" voe/ In a#e!a. t&$* 0ndatorr $u'!#e dn #e n #e &a
a$"s"toare* !o#a!e &a a!es* +au restr0ns . &a &u!t !'ertatea* d&nundu+ a#ea
$arte dn #0.t4ur $e #are o $utea #%e!tu #u& 0 $!a#e . s$orndu+ pM
este !uat" s$re a , #%e!tut" du$" 'unu! $!a# a! s!u1'a.* + IIIIII
A#east" redu#ere tre$tat" a !'ert")!or are* 0n toate )<n!e/ o ,ora de e./00 ,estare s$e#a!"* $e #are Mer'ert 3$en#er nu a ar"t a!+o- e!a'orarea d# ae+nu&<ra!e &"sur !e4s!atve* toate*
0n 4enera! a/ +[a restr#tv* da#e #a ne#estate !a &"rrea nu&"ru!u* a $uter . a n,!uen)e ,nn#)naaror 1as<ro+na) s" !e a$!#e/ E5st" ast,e! tendn)a #a a#e.ta s" de
F
/&" adev"ra)
st"$n#r a une )"r/ Puterea !or e #u at0t &a &are #u #t* n #adru! $era ar atrta s#%&'"r de 4uvern* #asta ad&nstratv" #e se sustra4e a#estor s#%&'"r P sn4ura #are r"&0ne
deo$otrv" res$onsa'!"* !$st" de nd>dualtau 1m $eren"/ Or* dntre toate t$ur!e de des$ots&* nu e5st" des$ots& &a r"u #a #e! #e se &an,est" su' a#east" ,or&" 0ntret"/
Per&anenta e!a'orare de !e4 . de re4!e&ent"r restr#tve* #are 0n#orsetea(" 0n ,or&a!t") u!traso,st#ate #e!e &a &"runte a#te a!e ve)* are dre$t re(u!tat nevta'!
restr0n4erea tre$tat" a s,ere 0n #are #et")en se $ot &.#a !'er/ 9#t&e a!e !u(e $otrvt #"rea 0n&u!)rea !e4!or 4arantea(" e4a!tatea . !'ertatea* $o$oare!e a##e$t" 0n ,e#are
( restr#) tot &a 4re!e/
ADUNRILE PARLAMENTARE
A##e$t0ndu+!e* 0. vor $r& 0ns" $edea$sa/ O'.nute s" 0ndure or#e 1u4* vor s,0r. #ur0nd $rn a+F #"uta sn4ure . 0. vor $erde or#e s$ontanetate . or#e v4oare/ Nu vor &a
, de#0t n.te u&'re n#onsstente* n.te auto&ate $asve* !$ste de von)"* n#a$a'!e s" se o$un"* ,"r" ,or)"/
C0nd 0ns" o&u! nu &a 4"se.te resurse 0n sne 0nsu.* e o'!4at s" !e #aute 0n a!t" $arte/ Pe &"sur" #e nd,eren)a . ne$utn)a #et")en!or s$ore.te* #re.te o'! 4atoru* . &a &u!t*
ro!u! 4uverne!or/ A#estea tre'ue s" #a$ete nea$"rat s$rtu! de n)atv"* s$rtu! 0ntre$rn("tor . or4an(ator# $e #are $ersoane!e $art#u!are !+au $erdut/ Guverne!e tre'ue s" !e
,a#" $e toate* s" dr1(e . s" a$ere totu!/ 3tatu! devne atun# un du&ne(eu atot$utern#/ E5$eren)a ne 0nva)" 0ns" #" $uterea unor ase&enea dvnt") n a ,ost n#odat" n#
,oarte dura'!"* n# ,oarte 0nse&nat"/
Restr0n4#rea tre$tat"* !a anu&te $o$oare* a tuturor !'ert")!or* 0n $o,da unor 4aran) #are !e dau !u(a #" !e de)n* $are s" nu ,e doar re(u!tatu! ,or&e de 4uvernare* # .* 0n
a#eea. &"sur"* a! 0&'"tr0nr !or/ A#east" restr0n4er# #onsttue unu! dn srn$to&e!e $re&er4"toare a!e a#e!e ,a(e de de#aden)" #"rea n# o #v!(a)e nu a $utut s" se sustra4"
$0n" a#u&/
Da#" 1ude#"& du$" 0nv")"tur!e tre#utu!u . du$" srn$to&e!e #are eru$ de $este tot* &u!te dn #v!(a)!e noastre &oderne au . a1uns 0n eta$a de '"tr0ne)e u!t&"* #are $re#ede
de#aden)a/ Cu& stora arat" #" anu&te evo!u) au deseor a#e!a. #urs* 0nsea&n" #" a#estea s0nt nevta'!e $entru toate $o$oare!e/
Pute& #u u.urn)" nd#a $e s#urt ,a(e!e a#estor evo!u)/ Cu $re(entarea !or su&ar" se va 0n#%ea !u#rarea noastr"/
Da#" arun#"& o $rvre de ansa&'!u asu$ra 0n,!orr . de#aden)e #v!(a)!or #are au $re#edat+o $e a noastr"* #e vede&7
In (or a#estor #v!(a) ("r& o $u!'ere a&or," de oa&en #u o'0r. dverse* adunat" !a 0nt0&$!are 0n ur&a &4ra)!or* a nva(!or* a #u#err!or/ De s0n4e d ,ert* de !&'" .
de #redn)e de ase&enea d,erte* a#e.t oa&en nu au a!t#eva 0n #o&un de#0t !e4ea doar 0n $arte re#unos#ut"* $e #are o &$une o #"$etene* 0n s0nu! a#estor a4!o&er"r #on,u(e se
re4"ses# 0n #e! &a 0na!t 4rad #ara#terst#!e $s%o!o4#e a!e &u!)&!or- #oe(unea de &o&ent* eros&e!e* s!"'#un!e* &$u!sur!e . vo!en)e!e a#estora/ N&# statorn#/ 30nt
n.te 'ar'ar/
A$o* t&$u! 0. s"v<r.e.te !u#rarea/ Identtatea de &edu* 0n#ru#."r!e re$etate* ne#est")!e ve) 0n #o&un a#)onea(" 0n#etu! #u 0n#etu!/ A4!o&erarea de e!e&ente ds$arate
0n#e$e s" se #onto$eas#" . s" ,or&e(e un nea&* ad#" un a4re4at #e $osed" #ara#terst# . sent&ente #o&une* $e #are eredtatea !e va sta'!(a tre$tat/ Mu!)&ea a devent un
$o$or . a#est $o$or va $utea e. dn 'ar'are/
Nu va e. totu. #o&$!et de#0t atun# #0nd* du$" 0nde!un4ate str"dan* du$" !u$te re$etate . du$" #e a !uat+o de nenu&"rate or de !a #a$"t* va do'0nd un dea!/ Natura a#estu
dea! #ontea(" $rea $u)n/ Fe #" este #u!tu! Ro&e* $uterea Atene sau tru&,u! !u A!!a%* e! va , su,#ent s$re a+ 0n(estra $e to) nd v( nea&u!u 0ntru ,or&area une
#o&unun $er,e#te de sent&ente . de 40ndur/
A'a atun# se $oate na.te o #v!(a)e nou"* #u nsttu)!e* #redn)e!e . arte!e sa!e/ C"!"u(t de vsu! s"u* nea&u! va do'0nd tre$tat tot #eea #e+ #on,er" str"!u#re* ,or)" .
&"re)e/ 9a &a , 0n#" o &u!)&e* ,"r" 0ndoa!"* 0n anu&te #easur* dar dn#o!o de #ara#terst#!e &o'!e . s#%&'"toare a!e &u!)&!or se va 4"s a#e! su'strat so!d* su,!etu!
nea&u!u* #are !&tea(" str#t ,!u#tua)!e unu $o$or . #are or0ndue.t# 0nt0&$!<toru!/
Dar* du$" #e .+a e5er#tat a#)unea #reatoare* t&$u! 0. 0n#e$e !u#rarea dstru#tv" #"rea nu se $ot sustra4e n# (e* n# oa&en/ A1uns" !a un anu&t nve! de #o&$!e5tate
. $utere* #v!(a)a 0n#etea(" s" se &a de(vo!te . de 0ndat" #e nu se &a de(vo!t" e #onda&nat" s" de#ad" vert4nos/ Ceasu! '<+tr0ne) 0 va suna #ur0nd/
A#est #eas nevta'! este 0ntotdeauna deter&nat de s!"'rea a#e!u dea! #are d"dea t"re su,!etu!u nea&u!u/ Pe &"sur" #e dea!u! a#esta $"!e.te* toate ed ,#!e re!4oase*
$o!t#e sau so#a!e a! #"ror ns$rator era 0n#e$ s" se da0&e dn te&e!/
O dat" #u ds$ar)a tre$tat" a dea!u!u s"u* nea&u! $e / / @ @ / / 2
0 d"dea #oe(une* untate . ,or)"/ Indvdu! se $oate 0n#" de(vo!ta #a $rraan+!tate . nte!4en)"* dar totodat"* e4os&u! #o!e#tv a! neaanaa este aao#aa# $rntr+un e4os& ndvdua!
e5tre&* $ro!,erant* 0nso)t de o dunn&# a t"re #ara#teru!u . de 0&$u)narea #a$a#t")!or de a#)une/ Ceea #e a4a#aMa O $o$or* o untate* un '!o# s,0r.e.te $rn a deven o
a4!o&erare de ndv( ,r #oe(une* #are 0. $"strea(" art,#a! $entru 0n#" o 'u#at" de vre&e* trad)!e . nsttu)!e/ De('na) de nterese . as$ra) dverse* ne&a.tnd s" se
#ondu#" sn4ur* oa&en #er dn a#est &o&ent s" ,e #"!"u() 0n a#te!e !or #e!e &a &"runte . #er #a statu! s"+. e5er#te n,!uen)a atot#u$rn("toare/
O dat" #u $erderea de,ntv" a ve#%u!u s"u dea!* nea&u! s,0r.e.te $rn a+. $erde . su,!etu!/ Nu &a este de#0t o $u!'ere a&or," de ndv( (o!a) . redevne #eea #e era !a
0n#e$utur!e sa!e- o &u!)&e/ Are toate #ara#terst#!e s#%&'"toare* !$ste de #onssten)" . de vtor a!e a#estea/ Cv!(a)a nu &a are n# o sta'!tate . r"&0ne su$us" 'unu!u
$!a# a! 0nt0&$!"r/ P!e'ea este re4n"* ar 'ar'ar 0nantea("/ Cv!(a)a $oate $"rea 0n#" str"!u#toare* #"# ea 0. &a $"strea(" ,a)ada e5teroar" ,"urt" 0n vre&ur tre#ute/ Dar
este un ed,#u &0n#at de ver&* #are nu se &a s$r1n" $e n&# . #are se va $r"'u. !a $r&u! #utre&ur/
3" trea#" de !a 'ar'are !a #v!(a)e #"!"u(ndu+se du$" un vs* a$o s" de#ad" . s" $ar" de 0ndat" #e vsu! .+a $erdut ,or)a* at" #are este ##!u! ve) unu $o$or/
TABLA DE MATERII
PREFAA/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////B
INTRODUCERE/ + ERA MULIMILOR///////////////////////////////////////////////////////////G
CARTEA LNTLI/ + 3UFLETUL MULIMILOR /////////////////////////////////////////////F^
Ca$to!u! I/ ; Cara#terst# 4enera!e a!e &u!)&!or/ Le4ea unt") !or
&enta!e ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////F^
Ca$to!u! II/ ; 3ent&ente!e . &ora!tatea &u!)&!or /////////////////////////////////FY
=6. + 2mpulsivitatea, mobilitatea i iritabilitatea mulimilor////////////////////FN
=>. & 5ugestibilitatea i credulitatea mulimilor//////////////////////////////////* / ^V
=?. & @xagerare i simplism n sentimentele mulimilor . . . . . . . . . ^f
=A. & 2ntolerana, autoritarismul i conservatorismul mulimilor / / / / ^G
=B. & .oralitatea mulimilor //////////////////////////////////////////////////////////////////^N
Ca$to!u! III/ ; Ide!e* ra)ona&ente!e . &a4na)a &u!)&!or ///////////////////Z^
=6. & 2deile mulimilor////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////Z^
=>. & 1aionamentele mulimilor///////////////////////////////////////////////////////////////ZB
=?. & 2maginaia mulimilor//////////////////////////////////////////////////////////////////////Zf
Ca$to!u! I9/ ; For&a re!4oas" $e #are o au toate #onvn4er!e &u!)&!or ZN
CARTEA A DOUA/ + OPINIILE CI CREDINELE MULIMILOR / XZ
Ca$to!u! I/ + Fa#tor 0nde$"rta) a #redn)e!or . o$n!or &u!)&!or / / XZ
=6. & !eamul/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// XX
=>. & 0radiiile //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// XB
=?. + 0impul //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Xf
=A. + 2nstituiile politice i sociale////////////////////////////////////////////////////////// X G
=B. & 2nstrucia i educaia////////////////////////////////////////////////////////////////////////BV
Ca$to!u! II/ ; Fa#tor &eda) a o$n!or &u!)&!or////////////////////////////////// BG
=6. + 2maginile, cuvintele i formulele//////////////////////////////////////////////////////BG
=>.&2luziile/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////fV
=?. + @xperiena //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////fF
=A. & 1aiunea ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////f^
Ca$to!u! III/ ; Condu#"tor &u!)&!or . &1!oa#e!e !or de #onvn4ere / fB
=6. + Conductorii mulimilor///////////////////////////////////////////////////////////////////fB
=>. + .i#loacele prin care acioneaz conductorii/////////////////////////////////fN
=?. & )restigiul//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////G^
Ca$to!u! I9/ ; L&te!e de vara'!tate a #redn)e!or . o$n!or &u!)&!or GY
=6. + Credinele fixe ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////GY
=>. + Opiniile mobile ale mulimilor/////////////////////////////////////////////////////////YF
CARTEA A TREIA/ + CLA3IFICAREA CI DE3CRIEREA DI9ER3E+
LOR CATEGORII DE MULIMI///////////////////////////////////////////////////////////////Yf
Ca$to!u! I/ ; C!as,#area &u!)&!or/////////////////////////////////////////////////////////////Yf
=6. + .ulimile eterogene ////////////////////////////////////////////////////////////////////////YG
=>. - .ulimile omogene ...............................................................................88
Ca$to!u! II/ ; Mu!)&!e a.a+(s #r&na!e//////////////////////////////////////////////////////NV
Ca$to!u! III/ ; [ura) #ur) #u 1ur//////////////////////////////////////////////////////////////////NZ
Ca$to!u! I9/ ; Mu!)&!e e!e#tora!e //////////////////////////////////////////////////////////////NY
Ca$to!u! 9/ ; Adun"r!e $ar!a&entare////////////////////////////////////////////////////////////FVX
Concluzia lucrrii ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////FFX
Ps%o!o4a &u!)&!or r"&0ne #ea &a #e!e'r" #arte a !u Gustave Le Bon* &are!e $re#ursor a! $s%o!o4e so#a!e de ast"(/
3#rs" a#u& a$roa$e o sut" de an S$r&a ed)e ,ran#e(" a$"rea 0n FYNBAE* #artea a#easta $are s" nu+. , $erdut de!o# a#tua!tatea- or4na!"*
0ndr"(nea)"* #aust#" . 0n)e!ea$t" totodat"* ea se adresea("* 4ra)e st!u!u s"u a##es'!* tuturor #e!or #are vor s" a1un4" !a esen)a &ar!or ,r"&0nt"r
so#a!e dn or#e !o# . e$o#"/
A ,ost tradus" 0n nenu&"rate !&'* $u'!#at" 0n (e# de ed)* #%ar 0n u!t&u! de#enu* . s+a 'u#urat* &ereu* de un &ens su##es de $u'!#/
O,er& $u'!#u!u nostru $r&a tradu#ere ro&<neas#" a a#este #"r)/
I-"7 BC53BDE53D,3E

S-ar putea să vă placă și