Băieţi aproape buni

Roman
de Bogdan Teodorescu
Am stat lângă fereastra aceea patru zile şi patru nopţi. Perdelele erau
trase, la fel şi draperiile. Prin spaţiul dintre colţul draperiei şi tocul
ferestrei puteam vedea afară, exact zona din faţa gardului şi a porţii de la
curte. În casă luminile erau stinse şi doar din dormitorul cu geamurile
complet acoperite de jaluzele licărea televizorul la care se uita aproape
non-stop nevastă-mea. Din când în când venea încet şi-mi povestea în
şoaptă ce se mai întâmplase. Era exact cum trebuia să fie… Fiindcă, de
fapt, de fiecare dată e la fel.
După primele 12 ore, am început să îmi simt genunchii, gleznele şi
şoldurile zvâcnind, durerea pe care am trăit-o în gardă, dar pe atunci eram
mult mai tânăr şi mai puţin confuz. Plus că o gardă dura trei maxim şase
ore, dacă aveai ghinion. Şi nu aşteptai să se întâmple nimic special în
timpul ei. Chiar îţi puteai permite să aţipeşti în picioare, rezemat în puşcă
şi sprijinit de foişorul de care nu aveai voie să te sprijini. Aş putea spune,
dacă aş fi ipocrit, că este senzaţia, la fel de neplăcută, pe care o ai când
stai la coadă. Doar că eu nu mai stătusem de foarte mult timp la o coadă.
M-am mişcat de pe un picior de altul, încercând să alung amorţeala sau
să-mi odihnesc, pe rând, câte un membru… Apoi, mi-am amintit că sunt
la mine acasă şi mi-am tras un scaun. În care, după alte 12 ore am
înţepenit altfel. Pe stradă era linişte… Treceau oameni grăbiţi, paltoane
cenuşii, căciuli mari, rufoase, cu urechile fluturând, şacose de plastic sau
de iută, galoşi, şoşoni şi pantofi care alunecă pe zăpadă. Nimeni nu se uita
înspre casă, nimeni nu era interesat. Nimeni nu avea vreo bănuială…
Patru bărbaţi solizi s-au oprit în faţa porţii. Unul chiar s-a sprijit de gard.
M-am ridicat de pe scaun şi mi-am strecurat faţa aproape de geam să
încerc să aud ce vorbeau. N-am reuşit. În foarte puţin timp am aflat. Sticla
maronie, de jumătate, cu o etichetă alburie şi albastră a început să se
plimbe de la unul la altul. După ce au terminat-o, unul a pus-o frumos
într-o paporniţă şi au plecat liniştiţi de acolo. Au mai fost doi copii de
şcoală care s-au fugărit, şi-au cărat şuturi în fund şi şi-au furat unul altuia
căciulile de lână colorată. Au mai fost şi alte nenumărate persoane
nesemnificative. În faţa casei mele nu s-a întâmplat nimic patru zile şi
patru nopţi.
Chiar dacă din clipa anunţului de la televizor mi-am imaginat echipe
revoluţionar-justiţiare năvălind peste mine în casă să îndeplinească
poruncile dreptăţii populare, nimeni nu m-a căutat, nimeni nu m-a
judecat, nimeni nu m-a condamnat. Eram atât de sigur de iminenţa acestui
deznodământ, încât am vrut să-i văd venind. Întâi, doi sau trei cu ochii
într-o hârtie căutând o adresă. Adresa mea… O identifică şi se apropie
circumspect. Verifică poarta, constată că e închisă şi privesc atent peste
gard să surprindă vreo mişcare, vreo lumină, vreun semn de viaţă. Se mai
învârtesc nehotărâţi, se ridică pe vârfuri sau sar pe loc poate-poate vor
zări ceva. Şeful lor vrea să intre în casă, dar ceilalţi îl conving să vină cu
ajutoare. Pleacă şi se întorc mai mulţi. Discută zgomotos în faţa porţii,
foiesc încă o dată hârtiile să se convingă că adresa e cea bună şi încep să-
mi strige să mă predau şi să merg cu ei la judecată. Să fiu o dată în viaţă
curajos, să vin în faţa poporului şi să răspund pentru faptele mele, să
înţeleg că nu am scăpare şi că timpul a sosit. Nişte alte minute de linişte,
de indecizie, alte apeluri strigate peste gard până când unul dintre ei ia o
piatră din caldarâm şi-o aruncă într-un geam. Sticla pocneşte, zgomotul îi
întărâtă, la fel şi tăcerea venită dinspre vila cenuşie şi deschid poarta cu
lovituri de picior, alţii sar gardul şi intră în casă. Uşile de lemn cedează
sub izbituri, mobila se sparge, o vitrină cade zdrobind sub greutatea sa
animale de porţelan, clopoţei şi ceşcuţe chinezeşti cu boabe de orez în
filigran. Decid să urce la etaj, după ce parterul nu le dăduse nicio
satisfacţie, scările vechi scârţie sub tropăituri, din nou uşi izbite şi gata,
ne aflăm faţă în faţă. Le văd chipurile înnegrite de furie, le aud
înjurăturile şi strigătele, le citesc ferocitatea în ochi şi bucuria identificării
unei victime pe care să o pulverizeze în numele tuturor relelor pe care ei
credeau că le-au îndurat. Bănuiesc deja unde va fi prima lovitură. La
cap… Acolo de unde sângele ţâşneşte imediat. Buimăceala din ochii celui
izbit care cheamă următoarea lovitură şi pe toate celelalte. Una dintre ele
va fi decisivă, genunchii vor ceda şi odată ajuns la podea vor veni tălpile
bocancilor sau cizmelor de cauciuc sau pantofilor, bâtele şi bucăţile de
lemn culese de pe drum sau rupte din scaunele din casă. Aveam desigur
un pistol cu ceva muniţie pentru o eventuală replică, dar mai mult ca sigur
că şi ei umblau înarmaţi. Unuia din grupul înfuriat îi va veni ideea unei
judecăţi. Va ordona să fiu ridicat de jos, să fiu aşezat pe un scaun rămas
întreg şi va începe interogatoriul. Va pune întrebări tâmpite, aprobat de
gaşca din jurul lui şi va aştepta răspunsuri amănunţite. Dacă nu-i vor
conveni va fi sarcastic sau ironic sau violent. Câte un ghiont în coaste sau
o palmă după cap, înjurături şi multe epitete. Mă va întreba dacă nu mi-e
ruşine, dacă eu cred că mai merit să trăiesc, dacă nu mi se plimbă prin
faţa ochilor victimele atâtor ani de opresiune. Probabil că nu va folosi
chiar cuvintele astea. Îmi va vorbi de sus şi, după un pic de suspans, se va
plictisi de mine şi va decide să fiu dus la centru, să fiu arătat la televizor,
să fiu judecat, să fiu condamnat, să fiu pus să trăiesc tot ce au trăit şi ei, să
simt şi eu ce au simţit ei, toţi ceilalţi. Astfel încât înroşit de sânge,
tumefiat şi şchiop să fiu scos din casă în huiduielile trecătorilor, în
scuipăturile vecinilor, târât prin piaţa rotundă, prin zăpadă şi zloată spre
un micorbuz în care să fiu aruncat cu cătuşe la mâini, păzit de un puşti
triumfător care mă priveşte prin cătarea unui AKM şi care ar dori să tragă
acum primul glonţ din viaţa lui. Nu am reuşit niciodată să-mi imaginez
scena judecăţii. Tribunalul, acuzatorii, martorii şi toate elementele
conexe. Mereu m-am oprit la băiatul cu o mitralieră aţintită asupra
restului de fiinţă umană care fusesem şi la mirosul de benzină din hârbul
îngheţat care se zguduia traversând în viteză gropile oraşului. Când am
început să simt durerea întregului corp înţepenit, greaţa dată de
nemâncare şi de nesomn, ameţeala şi mirosul ascuţit al propriei
transpiraţii mi-am dat seama că depăşisem frica. M-am bărbierit, am băut
un ceai cald, m-am îmbrăcat într-un palton gri mai vechi, cel mai vechi pe
care-l aveam, mi-am pus galoşi în picioare şi o bască proletară în cap, mi-
am scos ochelarii şi am ieşit din casă.
Am fost să cumpăr nişte pâine, dar nu de la Alimentara din apropiere ci
de la un magazin aflat la o staţie de troleibuz distanţă. Era atât de
proaspătă încât am mâncat jumătate până să trec strada. Am încercat să
prind vreo privire întrebătoare sau acuzatoare, să văd dacă era cineva
preocupat de mine sau care ştia ceva în legătură cu mine. Trecătorii aveau
alte treburi. Ca venite dintr-un alt film, trei tancuri au trecut prin mijlocul
bulevardului în uralele pietonilor. Unul dintre ofiţerii care stăteau sus,
deasupra turelei, a salutat mulţimea cu pumnul ridicat şi a cules încă un
ropot de aplauze. O bătrânică entuziastă, cu nişte flori amărâte în mână s-
a repezit spre blindate, probabil vroia să le dea unuia dintre militari, a
alunecat pe gheţuşul necurăţat de pe şosea şi a aterizat oarecum în calea
unuia dintre tancuri. Care a evitat-o lejer făcând o voltă pe pavaj, ca un
moment de balet suprarealist şi şi-a continuat drumul huruind. În fiecare
magazin era un aparat de radio deschis la care se auzeau alternativ
colinde şi comunicate. Am văzut de câteva ori grupuri de civili înarmaţi,
cu banderole tricolore pe braţ care uneori opreau pe câte cineva. În mai
puţin de patru zile fusese construită o mitologie a momentului
revoluţionar şi aceasta funcţiona din plin. Pieţele erau pline de brazi de
vânzare şi din maşinile staţionate la stop se auzeau, de asemenea colinde.
Am mers până în centru, am trecut pe lângă ruinele fumegânde ale
Bibliotecii Universitare şi pe lângă baricada de la Inter. Aici era multă
lume, lumânări ardeau în diverse puncte ale Pieţei Universităţii, se
ridicaseră nişte cruci, fuseseră puse flori şi aerul mirosea a tămâie.
Apăruse unul dintre eroii momentului – despre care am aflat ulterior o
sumedenie de poveşti picante, dar triste din perspectiva încrederii cu care
era înconjurat de oamenii aceia - şi mulţimea s-a luat după el aplaudând şi
scandând. Cineva mi-a pus mână pe umăr… Am tresărit şi mi-am
blestemat imprudenţa, dar era un necunoscut mic de statură care încerca,
sprijindu-se de mine, să vadă mai bine. I-am zâmbit şi el a început să
zbiere „Ole, Ole! Ceauşescu nu mai e!”. Imediat cei din jur s-au prins în
cor şi toată lumea cânta şi sărea cu mâinile în sus. Mă simţeam ca o
stâncă prăfuită în mijlocul unei mări fericite… Nu aveam cum să plec
fiindcă, în spatele meu se compactaseră mai multe rânduri de privitori,
aşa încât am început şi eu să ţopăi şi să strig, cu basca într-o mână şi cu
restul de pâine în cealaltă. Un personaj în haină neagră de piele a ţinut un
discurs despre memoria victimelor revoluţiei şi vreo zece preoţi îmbrăcaţi
de ceremonie au spus Tatăl Nostru împreună cu toată asistenţa care se
aşezase în genunchi. Mi-am făcut crucile şi am plecat spre casă printre
şirurile consistente de bucureşteni care se îndreptau spre Piaţa
Universităţii. În dreptul librăriei Scala una dintre vânzătoarele cărora le
duceam periodic flori, bomboane sau parfumuri în schimbul scoaterii de
sub tejghea a cărţilor bune, mi-a zâmbit prin geam. Mă recunoscuse şi
fără ochelari, dar nu ştia cine eram. Un intelectual de vreo 50 de ani cu
ceva mai mulţi bani decât normal... La Piaţa Romană, alţi preoţi şi alt
public rosteau acelaşi Tatăl Nostru în memoria aceloraşi victime.
Circulaţia era blocată, dar nimeni nu era deranjat. De antenele radiourilor
de la Dacii erau legate steguleţe cu gaura în mijloc şi pe stradă, din loc în
loc, erau resturi din cărţile cu coperţi roşii, fundamentale până acum
câteva zile. Şi lângă librăria Scala văzusem un morman carbonizat din
Operele Alese şi o bucată, arsă şi ea, dintr-un carnet de partid. Am intrat
în Cofetăria Minerva să-mi cumpăr un sirop, mersul pe jos mă obosise şi
cântatul, rugatul în gura mare sau strigatul la unison cu mulţi oameni
bucuroşi îmi uscaseră gâtul. Peste drum, în faţa Ambasadei Siriei, mai
mulţi soldaţi se agitau nervoşi în jurul unui tanc. Cât mi-am băut eu
paharul verzui cu miros de chimicale şi gust teoretic de mentă, mai mulţi
civili cu banderolă pe braţ veneau în fugă la şeful de dispozitiv, un
căpitan, şi îi spuneau ceva indicând sursa problemelor lor înspre clădirea
guvernului. Şi a celui vechi şi a celui nou… Vânzătoarea nu a vrut să-mi
ia banii pentru suc şi m-a întrebat dacă n-am poftă şi de nişte gogoşi din
profiterol cu sos de ciocolată deasupra, singurele dulciuri pe care le mai
avea în galantar, tot gratis, fiindcă în fond o dată e primul Crăciun liber.
Pâinea deja o terminasem aşa că i-am multumit şi am plecat cu paharul
de plastic umplut cu gogoşele înspre tanc. Şi de acolo, alături de doi
soldaţi şi vreo zece civili spre pasajul de tramvai de lângă guvern în care
exista o maşină suspectă chiar lângă unul dintre stâlpii de susţinere. Unul
dintre civilii înarmaţi solicita prezenţa tancului la faţa locului, iar
căpitanul îi răspundea iritat, dar stăpânit că el nu-şi poate părăsi
obiectivul fără un ordin de la superiorii militari. Când mă văzuse
culegând ultimele bucăţele de prăjitură îmi zâmbise complice. Primise şi
el o tură. Maşina, o Dacie galbenă, model foarte vechi era într-adevăr
acolo, abandonată lângă stâlp. Şeful grupului de civili le ordonă celor doi
soldaţi cu petliţe negre, de la tancuri, să meargă să vadă dacă nu e o
bombă în maşină. Aceştia au refuzat spunând că ei sunt doar observatori.
După aceea a încercat să-şi convingă doi colegi să se ducă ei, dar nici
aceştia vroiau. Aşa că m-am dus eu. M-au întrebat dacă mă pricep şi le-
am zis că am făcut armata la geniu. În pasaj era pustiu, nu circula nimeni,
ceea ce părea ciudat şi mirosea foarte tare a urină. Am încercat portierele
maşinii, erau încuiate, pe bancheta din spate erau nişte ziare, un corn
început şi probabil nişte scule. De oglindă era atârnată o cruciuliţă, iar pe
volan, fusese lipită o iconiţă. Dacă erau terorişti, nu erau musulmani.
Roata dreapta faţă lipsea, maşina fiind proptită pe două cărămizi. Când să
mă întorc, şeful de echipă îmi strigă să ascult la portbagaj să văd dacă nu
ticăie. Am ascultat. Nu ticăia. Le-am spus că probabil că omul a rămas în
pană, dar au ajuns la concluzia că este un atentator versat şi şi-a scos
roata să ne inducă în eroare. Soluţia era să aruncăm noi maşina în aer. L-
am întrebat dacă nu cumva asta ar dori şi atentatorul. Să arunce maşina în
aer şi odată cu ea pilonul de susţinere al pasajului. Atunci ar trebui să
tractăm maşina. Cum, dacă nu are o roată. O târâm aşa, a venit răspunsul
decis al revoluţionarului. Şi dacă explodează în timpul procedurilor de
transport? Asta e, până aici ne-a fost să fie, bine că l-am văzut pe
Ceauşescu mort. În timpul discuţiei, pe lângă noi a trecut fluierând
destins un bărbat la vreo 40 de ani, îmbrăcat într-o pufoaică albastră
decolorată, cu o căciulă tricotată trasă până pe ochi şi cu o roată în braţe.
L-au oprit, l-au legitimat, i-au ridicat hainele să-i vadă burta, i-au pus
întrebări încuietoare legate de utilizarea strungului, omul susţinea că este
strungar la IMGB, i-au cerut să deschidă portbagajul, i s-au uitat printre
şurubelniţele şi cheile pe care le avea aruncate pe banchetă şi până la
capăt l-au lăsat să-şi schimbe roata. Şeful grupului revoluţionar mi-a
mulţumit pentru curaj şi pentru implicare, m-a întrebat ce meserie am, i-
am spus că predau istoria la Universitate, a perorat pe marginea
momentelor măreţe pe care le trăim şi eu i-am ţinut isonul cu vreo două
citate din clasici, unul în latină ca să dea consistenţă demersului. Mi-a pus
mâna pe umăr şi mi-a şoptit că e bine că nu s-a pierdut ideea apartenenţei
noastre la marele popor roman aşa cum au vrut şi vor încă duşmanii
naţiei. Privindu-i faţa suptă, nebărbierită de multe zile şi ochii roşii de
nesomn mi-am imaginat cum ar fi fost să încap pe mâna lui, să ştie pe
cine are în faţă şi să-şi poată răzbuna întreaga viaţă de ratat pe cineva ca
mine. Un personaj cu ochii goi, netraversaţi de niciun sentiment. Cel care
va apăsa întotdeauna liniştit pe trăgaci, fiindcă nu este nimic în interiorul
lui care să-l oprească. Şi alături de el, alte mii de oameni vor sta pe
margine şi vor aplauda, privind măcelul cu aceiaşi ochi goi şi aceeaşi
satisfacţie criminală izvorâtă din bucuria imaginii unui semen zdrobit.
Armata perfectă, populaţia perfectă, masa de manevră perfectă. Atâta
timp cât tu eşti la cârmă. Dacă, din neatenţie sau ghinion, ajungi în partea
cealaltă, răstignit pe caldarâm, nu ai nicio şansă. În goliciunea lor, în
simplitatea lor, aceşti oameni sunt necruţători. Se întunecase şi pe
ferestrele blocurilor se zăreau sclipind becurile pomilor de Crăciun şi din
când în când venea câte o pală de aer rece încărcată cu miros de sarmale,
cârnaţi şi cărnuri prăjite.
Tot drumul de întoarcere m-am gândit la ce va urma. Populaţia fusese
băgată în case, sângele cursese pe străzi, sacrificiile rituale se
consumaseră, puterea fusese adjudecată. Revoluţia se terminase, civilii cu
banderole pe braţ îşi epuizaseră menirea istorică, acum era din nou nevoie
de cadre.
ΤΥΠΟΙ ΕΝΤΑΞΕΙ… Η ΣΧΕΔΟΝ
Bogdan Teodorescu
Στάθηκα δίπλα σ’ εκείνο το παράθυρο τέσσερις μέρες και τρεις νύχτες. Τράβηξα τα
στόρια και τις κουρτίνες. Ανάμεσα στην άκρη της κουρτίνας και την γωνία του
κουφώματος παραθύρου μπορούσα να δω έξω το χώρο ακριβώς μπροστά από τον
φράχτη και από την αυλόπορτα. Μέσα στο σπίτι τα φώτα ήταν όλα σβηστά και μόνον
από την κρεβατοκάμαρα αν και τα παράθυρα ήταν εντελώς καλυμμένα από τις
περσίδες, φαινόταν να τρεμοπαίζει το αδιάλειπτο φως της τηλεόρασης που κοίταζε η
γυναίκα μου εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Κατά τακτά διαστήματα ερχόταν
αθόρυβα να μου τι άλλο είχε συμβεί. Συνέβαινε ότι ακριβώς είχε προγραμματιστεί να
γίνει… Διότι, στην πραγματικότητα, κάθε φορά γίνεται το ίδιο.
Μετά τις πρώτες 12 ώρες άρχισα να πιάνομαι στα γόνατα, στους αστραγάλους και
στους γοφούς, να νιώθω τον ίδιο πόνο που είχα βιώσει στην σκοπιά, αλλά τότε ήμουν
κατά πολύ νεότερος και σίγουρα λιγότερο συγχυσμένος. Συν το ότι μια σκοπιά
διαρκούσε τρεις ώρες, το πολύ έξι, αν κακόπεφτες. Και δεν περίμενες να συμβεί τίποτα
ιδιαίτερο κατά τη διάρκεια της. Μπορούσες κιόλας να έχεις την πολυτέλεια να
ξεκουραστείς χρησιμοποιώντας ως στήριγμα το όπλο ή ακουμπώντας το πυργίσκο παρά
την απαγόρευση που ίσχυε. Αν ήμουν υποκριτής, θα μπορούσα να πω, ότι αυτό ήταν το
ίδιο δυσάρεστο συναίσθημα μ’ εκείνο που νιώθει κάποιος όταν στέκεται στην ουρά.
Μόνον που είχε περάσει πολύς καιρός από την τελευταία φορά που εγώ είχα σταθεί σε
κάποια ουρά. Στηρίχθηκα στο ένα πόδι και μετά στο άλλο προσπαθώντας να ξεπεράσω
το μούδιασμα και να ξεκουράσω τα πόδια μου το ένα μετά το άλλο... Αλλά ξαφνικά
θυμήθηκα ότι βρισκόμουν σπίτι μου, οπότε τράβηξα μια καρέκλα. Μετά από 12 ώρες
καθισμένος πάνω της αισθάνθηκα να μουδιάζω με τρόπο διαφορετικό. Στο δρόμο έξω
είχε ησυχία... Ο κόσμος περνούσε βιαστικά, φορώντας γκριζωπά παλτά, τεράστια
γούνινα καπέλα, κουρελιασμένα, με αυτιά που ανέμιζαν, με πλαστικές ή πάνινες
τσάντες, γαλότσες, ποδονάρια και παπούτσια που γλιστρούσαν πάνω στο χιόνι. Κανείς
δεν έριχνε μια ματιά προς το σπίτι, κανείς δεν έδειχνε κάποιο ενδιαφέρον. Κανείς δεν
είχε κάποια υποψία... Τέσσερεις στιβαροί άνδρες σταμάτησαν μπροστά στην
αυλόπορτα. Ένας από αυτούς μάλιστα στηρίχτηκε στο φράχτη. Σηκώθηκα από την
καρέκλα και αργά-αργά πλησίασα το πρόσωπό μου κοντά στο παράθυρο
προσπαθώντας να ακούσω τι έλεγαν. Δεν τα κατάφερα. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα
βέβαια το κατάλαβα. Ένα καφέ μπουκάλι μισού λίτρου, με μια ετικέτα λευκού και μπλε
χρώματος, άρχισε να περνά από χέρι σε χέρι. Όταν άδειασε, ένας από αυτούς το έβαλε
όμορφα όμορφα σ’ ένα ψάθινο καλάθι και έφυγαν ήσυχα ήσυχα από εκεί. Λίγο μετά
πέρασαν δύο μαθητές κυνηγώντας και κλωτσώντας ο ένας τον άλλον· μετά άρχισαν να
αρπάζουν ο ένας το πολύχρωμο μάλλινο καπέλο του άλλου. Υπήρχαν και αμέτρητα
άλλα άτομα όχι σημαντικά. Μπροστά από το σπίτι μου δεν συνέβαινε τίποτα, για
τέσσερις μέρες και τέσσερις νύχτες.
Όταν η είδηση ανακοινώθηκε στην τηλεόραση, φαντάστηκα ότι οι επαναστατικές
ομάδες επαγρύπνησης θα ορμούσαν στο σπίτι μου και θα μου επιτίθεντο για να
εκτελέσουν τις εντολές της λαϊκής δικαιοσύνης. Κανείς όμως δεν ήρθε, κανείς δεν με
ανέκρινε, κανείς δεν με καταδίκασε. Ήμουν τόσο σίγουρος γι’ αυτήν την επικείμενη
έκβαση που λες και ήθελα να τους δω να έρχονται. Περίμενα αρχικά, δύο ή τρία άτομα
με τα μάτια καρφωμένα σ’ ένα χαρτί, να ψάχνουν δεξιά και αριστερά κάποια
διεύθυνση. Τη δική μου διεύθυνση... Τους «έβλεπα» να την εντοπίζουν και να
πλησιάζουν επιφυλακτικά. Να ελέγχουν την αυλόπορτα, να διαπιστώνουν ότι είναι
κλειδωμένη και να κοιτούν προσεκτικά το χώρο πάνω από το φράχτη αναζητώντας
κάποια κίνηση, κάποιο φως, κάποιο σημάδι ζωής. Τους έβλεπα να περιφέρονται
αναποφάσιστοι, να ακροβατούν στις μύτες των ποδιών τους προκειμένου να εντοπίσουν
κάτι. Ο αρχηγός τους να θέλει να μπει στο σπίτι αλλά οι άλλοι να τον πείθουν να
περιμένουν ενισχύσεις. Φεύγουν και επιστρέφουν πολύ περισσότεροι. Να συζητούν
δυνατά μπροστά στην αυλόπορτα, να ξεφυλλίζουν ακόμη μια φορά τα χαρτιά τους για
να πειστούν ότι η διεύθυνση ήταν η σωστή και να αρχίζουν να μου φωνάζουν να
παραδοθώ και να πάω μαζί τους για να με δικάσουν. Να μου ζητούν να φανώ γενναίος
μια φορά στη ζωή μου, να βρεθώ ενώπιον του λαού και να απολογηθώ για τις πράξεις
μου, να καταλάβω ότι δεν υπάρχει σωτηρία και ότι ήρθε η ώρα μου. Μετά από κάποια
λεπτά αναποφασιστικότητας, ακολουθούν δυνατές κραυγές πάνω από το φράκτη, μέχρι
που ένας από αυτούς να παίρνει μια πέτρα από το καλντερίμι και να την πετάει σ’ ένα
παράθυρο. Το γυαλί να σπάει, ο θόρυβος να τους δημιουργεί υπερδιέγερση, το ίδιο και
η προερχόμενη από τη γκρι βίλα απόλυτη σιωπή και να ανοίγουν την αυλόπόρτα με
κλωτσιές, κάποιοι να πηδούν το φράχτη και να μπαίνουν στο σπίτι. Οι ξύλινες πόρτες
να υποχωρούν κάτω από τα χτυπήματα, τα έπιπλα να σπάνε, μια βιτρίνα να πέφτει
συνθλίβοντας κάτω από το βάρος της τις μινιατούρες πορσελάνης -ζωάκια,
κουδουνάκια και κινέζικα φλιτζανάκια με διακόσμηση κόκκους ρυζιού σε φιλιγκράν.
Αποφασίζουν να ανέβουν στον πρώτο όροφο αφού στο ισόγειο δεν είχαν βρει αυτό που
αναζητούσαν. Οι παλιές σκάλες τρίζουν κάτω από το ποδοβολητό, βροντοχτυπούν και
πάλι πόρτες και –Να!- βρισκόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο. Βλέπω τα σκοτεινά από
μίσος πρόσωπά τους, ακούω τις βρισιές και τις κραυγές τους, διαβάζω την αγριότητα
στα μάτια τους και την ικανοποίηση έχοντας αναγνωρίσει ένα θύμα που ήθελαν να το
κονιοτοποιήσουν εξ ονόματος όλων των δεινών που πίστευαν ότι είχαν υποστεί.
Μαντεύω ήδη πού θα πέσει το πρώτο χτύπημα… Στο κεφάλι… μια και εκεί το αίμα
αναβλύζει αμέσως. Η ζάλη, ευδιάκριτη στα μάτια του χτυπημένου παροτρύνει το
επόμενο χτύπημα και όλα εκείνα που θα ακολουθήσουν. Ένα από αυτά θα είναι
καθοριστικό, τα γόνατα θα λυγίσουν και όταν βρεθεί στο πάτωμα θα ακολουθήσουν
κλωτσιές από πόδια που θα φορούν αρβύλες ή μπότες από καουτσούκ ή απλά
παπούτσια, ενώ στη συνέχεια θα μπουν στο παιχνίδι τα ρόπαλα και τα κομμάτια ξύλου
που θα είχαν μαζέψει από το δρόμο ή από τις σπασμένες καρέκλες μέσα στο σπίτι.
Φυσικά, είχα ένα όπλο και λίγα πυρομαχικά για μια ενδεχόμενη ανταπάντηση αλλά
ήταν περισσότερο από βέβαιο ότι και αυτοί θα ήταν οπλισμένοι. Σε έναν από την
εξοργισμένη ομάδα θα έρθει η ιδέα να γίνει δίκη. Θα διατάξει να με σηκώσουν από το
πάτωμα, να με βάλλουν σε μια άθικτη καρέκλα και θ’αρχίσει την ανάκριση. Θα κάνει
ανόητες ερωτήσεις με την σύμφωνη γνώμη της συμμορίας γύρω του και θα περιμένει
λεπτομερείς απαντήσεις. Αν δεν θα του αρέσουν θα γίνει σαρκαστικός, ειρωνικός
μπορεί και βίαιος. Θα ακολουθήσουν γρονθοκοπιές στα πλευρά ή καρπαζιές στον
σβέρκο, βρισιές και πλήθος κοσμητικών επιθέτων. Θα με ρωτήσει αν ντρέπομαι, αν
πιστεύω ότι αξίζει να ζήσω, αν περνούν μπροστά από τα μάτια μου εικόνες θυμάτων
από τα τόσα χρόνια καταπίεσης. Πιθανότατα δεν θα χρησιμοποιήσει ακριβώς αυτά τα
λόγια. Θα μου μιλήσει αφ’ υψηλού και μετά από λίγη σασπένς, τελικά θα κουραστεί
και θα αποφασίσει να με στείλει στα κεντρικά, για να με δείξει η τηλεόραση, να με
δικάσουν, να καταδικαστώ, να με αναγκάσουν να ζήσω ό, τι είχαν ζήσει και αυτοί, να
αισθανθώ αυτό που αισθάνθηκαν κι εκείνοι, όλοι οι άλλοι. Έτσι ώστε γεμάτο αίματα,
πρησμένο και κουτσό, να με βγάλουν από το σπίτι διαμέσου των αποδοκιμασιών των
διερχομένων, και των χλευασμών των γειτόνων, και να με σύρουν μέσα από τα χιόνια
και τη λάσπη στην στρογγυλή πλατεία, σε ένα μικρό λεωφορείο στο οποίο θα με ρίξουν
με χειροπέδες στα χέρια, φρουρούμενο από ένα παιδί που θα με κοιτάει θριαμβευτικά
από το στόχαστρο ενός αυτόματου καλάσνικωφ και που ήθελε να ρίξει τώρα την πρώτη
σφαίρα στη ζωή του. Ποτέ δεν κατάφερα να φανταστώ την πορεία της δίκης μου. Το
δικαστήριο, τους κατήγορους, τους μάρτυρες και όλα τα συναφή στοιχεία. Σταματούσα
πάντα στ’ αγόρι με το πολυβόλο που σημάδευε τα απομεινάρια της ανθρώπινης
ύπαρξης μου και στη μυρωδιά της βενζίνης μέσα στην παγωμένη σακαράκα που
τιναζόταν διασχίζοντας με μεγάλη ταχύτητα τους δρόμους της πόλης γεμάτους
λακκούβες.
Όταν άρχισα να αισθάνομαι πόνο σε όλο το δύσκαμπτο σώμα μου, και ναυτία λόγω της
πείνας και της αϋπνίας, και την ζάλη από την ξινή οσμή του δικού μου ιδρώτα
συνειδητοποίησα ότι είχα ξεπεράσει το φόβο μου. Ξυρίστηκα, ήπια ένα ζεστό τσάι,
ντύθηκα μ’ ένα γκρι παλτό κάπως φθαρμένο, το παλαιότερο που είχα, φόρεσα γαλότσες
και μία προλεταριακή τραιάσκα στο κεφάλι, έβγαλα τα γυαλιά μου και βγήκα από το
σπίτι. Πήγα να αγοράσω ψωμί, αλλά όχι από το κοντινό παντοπωλείο, αλλά από ένα
άλλο μαγαζί που βρίσκεται σε απόσταση μίας στάση με το τρόλεϊ. Ήταν τόσο φρέσκο
που έφαγα το μισό πριν καν διασχίσω το δρόμο. Προσπάθησα να διακρίνω κάποιο
ερωτηματικό ή επικριτικό βλέμμα, να αντιληφθώ αν κάποιος έδειχνε κάποιο
ενδιαφέρον για μένα ή υποψιαζόταν κάτι σχετικά με μένα. Οι περαστικοί είχαν άλλες
έννοιες. Λες και προέρχονταν από μια άλλη ταινία, τρία τανκς παρέλαυναν στην μέση
της λεωφόρου ανάμεσα στις ζητωκραυγές των πεζών. Ένας από τους αξιωματικούς που
στεκόταν ψηλά στον πυργίσκο, χαιρέτισε το πλήθος σηκώνοντας τη γροθιά του ψηλά.
Ανταμείφθηκε με άλλον ένα γύρο από βροντερά χειροκροτήματα. Μια ηλικιωμένη
γυναίκα γεμάτη ενθουσιασμό με μερικά μαραμένα λουλούδια στο χέρι, έσπευσε προς τα
τεθωρακισμένα. Ίσως ήθελε να τα δώσει σ’έναν από τους στρατιώτες. Γλίστρησε όμως
στον πάγο που δεν είχε καθαριστεί στο δρόμο και προσγειώθηκε σχεδόν μπροστά σ’ένα
από τα τανκς, το οποίο κατάφερε να την αποφύγει κομψά κάνοντας μια στροφή στο
οδόστρωμα, αποτυπώνοντας μια στιγμή σουρεαλιστικού μπαλέτου πριν συνεχίσει τον
δρόμο του βουίζοντας. Μέσα σε κάθε μαγαζί υπήρχε ένα ανοιχτό ραδιόφωνο που
μετέδινε/εξέπεμπε εναλλάξ κάλαντα και δελτία ειδήσεων. Κατά διαστήματα έβλεπα
ομάδες ένοπλων πολιτών οι οποίοι φορούσαν τρίχρωμα περιβραχιόνια στα μπράτσα,
και σταματούσαν εδώ κι εκεί περαστικούς. Σε ένα από αυτούς τους έλεγχους ζήτησαν
από έναν γεροδεμένο νεαρό ντυμένο στα μαύρα να σηκώσει το πουκάμισό του για να
δούν αν έχει πάνω στην κοιλιακή χώρα του σε τατουάζ το πορτρέτο του Τσαουσέσκου.
Σε λιγότερο από τέσσερις ημέρες είχε κατασκευαστεί μια ολόκληρη μυθολογία του
επαναστατικού προτσές η οποία ήταν σε πλήρη λειτουργία. Οι αγορές ήταν γεμάτες
χριστουγεννιάτικα δέντρα προς πώληση και από τα σταθμευμένα στα φανάρια
αυτοκίνητα ακούγονταν κάλαντα. Πήγα στο κέντρο, περάσα δίπλα από τα ερείπια της
Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης που σιγόκαιγαν ακόμη, και από το οδόφραγμα στο
ξενοδοχείο Ίντερ. Υπήρχε πολύς κόσμος εκεί, όπως και αναμμένα κεριά σε διάφορα
σημεία της Πλατείας Πανεπιστημίου, είχαν φτιάξει και ανυψώσει σταυρούς, είχαν
καταθέσει λουλούδια και ο αέρας μύριζε λιβάνι. Εμφανίστηκε ένας πρόσκαιρος ήρωας
της στιγμής – για τον οποίον έμαθα αργότερα αμέτρητες πικάντικες αλλά δυστυχώς
θλιβερές ιστορίες, σε σχέση με την εμπιστοσύνη με την οποία τον περιέβαλαν όλοι
εκείνοι οι άνθρωποί- και το πλήθος τον ακολούθησε χειροκροτώντας και φωνάζοντας
συνθήματα. Κάποιος έβαλε το χέρι του στον ώμο μου... Ταράχτηκα και καταράστηκα
την απερισκεψία μου, αλλά τελικά ήταν ένας άγνωστος, μετρίου αναστήματος
άνθρωπος, που προσπαθούσε, στηριζόμενος σε μένα, να δει καλύτερα. Του χαμογέλασα
και εκείνος άρχισε να φωνάζει "Ζήτω!Ζήτω! Ο Τσαουσέσκου έφυγε". Αμέσως ο
κόσμος τριγύρω εν είδη χορωδίας άρχισε να τραγουδάει και να χοροπηδάει με τα χέρια
ψηλά. Ένιωσα να είμαι ένας βράχος, γεμάτος σκόνη, μέσα σε μια ευτυχισμένη
θάλασσα... Δεν είχα τρόπο διαφυγής μια και πίσω μου είχαν μαζευτεί αρκετές σειρές
θεατών/παρατηρητών, έτσι άρχισα και εγώ να χοροπηδώ και να φωνάζω, έχοντας το
μπερές στο ένα χέρι και ό, τι απέμεινε από το ψωμί στο άλλο. Ένας τύπος με μαύρο
δερμάτινο μπουφάν μίλησε για τα θύματα της επανάστασης και μια δωδεκαριά ιερείς,
φορώντας τα άμφια τους, απήγγειλαν το Πάτερ Ημών μαζί με όλους τους παρόντες που
εντωμεταξύ είχαν γονατίσει. Έκανα το σταυρό μου και επέστρεψα στο σπίτι μου
περνώντας ανάμεσα από το κατάμεστο πλήθος των κατοίκων του Βουκουρεστίου που
κατευθυνόταν προς την Πλατεία Πανεπιστημίου. Φθάνοντας στο βιβλιοπωλείο Scala
μια από τις πωλήτριες στην οποία έφερνα τακτικά λουλούδια, σοκολατάκια ή άρωμα με
αντάλλαγμα καλά βιβλία που έβγαζε κάτω από τον πάγκο, μου χαμογέλασε μέσα από
την βιτρίνα. Με είχε αναγνωρίσει και χωρίς γυαλιά, αλλά δεν ήξερε ποιος ήμουν.
Αναγνώρισε έναν διανοούμενο 50 ετών, με περισσότερα χρήματα από το κανονικό...
Στην Πλατεία Romana, διαφορετικοί ιερείς και διαφορετικό πλήθος απήγγειλαν το ίδιο
Πάτερ Ημών στη μνήμη των ίδιων θυμάτων. Υπήρχε κυκλοφοριακή συμφόρηση αλλά
κανείς δεν έδειχνε να ενοχλείται. Από τις κεραίες ραδιοφώνων των αυτοκινήτων Dacia
υπήρχαν δεμένες τρύπιες στη μέση μικρές σημαίες και στο δρόμο, εδώ και κει, υπήρχαν
απομεινάρια βιβλίων με κόκκινα εξώφυλλα, θεμελιώδη1 μέχρι πριν από λίγες ημέρες.
Επιπλέον δίπλα στο βιβλιοπωλείο Scala είχα δει ένα απανθρακωμένο σωρό από τα
«Επιλεγμένα Έργα2» και ένα κομμάτι, καμένο και αυτό, από μια κάρτα μέλους του
Κομμουνιστικού Κόμματος. Μπήκα στο ζαχαροπλαστείο Minerva να αγοράσω ένα
χυμό. Το περπάτημα με είχε κουράσει και μου είχαν στεγνώσει το λαιμό το τραγούδι, η
βροντόφωνη προσευχή και η ομόφωνοι αλαλαγμοί τόσων πολλών ευτυχισμένων
1
Τα βιβλία του Τσεαουσέσκου και τα βιβλία του Κόμματος

2
idem
ανθρώπων. Από την άλλη πλευρά του δρόμου μπροστά από την Πρεσβεία της Συρίας,
μερικοί στρατιώτες έτρεχαν πέρα δώθε νευρικοί γύρω από ένα τανκ. Όσο εγώ έπινα το
πρασινωπό νεροζούμι με μυρωδιά χημικών ουσιών και υποτιθέμενη γεύση μέντας,
αρκετοί άμαχοι, με περιβραχιόνιο στο μπράτσο, είχαν έρθει τρέχοντας στον επικεφαλή
της μονάδας, έναν αξιωματικό καπετάνιο, και του έλεγαν κάτι, δείχνοντας την πηγή
των προβλημάτων τους, το κτίριο της κυβέρνησης. Της παλιάς και της νέας... Η
πωλήτρια δεν ήθελε να μου πάρει χρήματά για το χυμό και με ρώτησε αν είχα διάθεση
για ένα προφιτερόλ, το μοναδικό γλυκό που υπήρχε ακόμη στην βιτρίνα, δωρεάν κι
αυτό, πρόσθεσε, γιατί στο κάτω-κάτω μια φορά θα γιόρταζαν τα πρώτα τους ελεύθερα
Χριστούγεννα. Είχα ήδη τελειώσει το ψωμί μου, γι 'αυτό την ευχαρίστησα και έφυγα με
το πλαστικό κύπελλο γεμάτο προφιτερόλ και κατευθύνθηκα προς το τανκς. Και από κει,
μαζί με δύο στρατιώτες και καμιά δεκαριά πολίτες, ακολούθησα την πορεία του τραμ
προς το κτίριο του κοινοβουλίου όπου υπήρχε ένα ύποπτο αυτοκίνητο παρκαρισμένο
δίπλα σε ένα πυλώνα. Ένας από τους ένοπλους πολίτες ζητούσε να παραμείνει εκεί το
τανκς και ο αξιωματικός καπετάνιος του απαντούσε εκνευρισμένος αλλά με
αυτοσυγκράτηση, ότι εκείνος δεν μπορεί να εγκαταλείψει τη θέση του χωρίς εντολή από
τους ανωτέρους του. Όταν με είδε να μαζεύω τα τελευταία κομματάκια γλυκού, μού
χαμογέλασε με συνωμοτικό ύφος. Είχε δώσει και σ’ αυτόν μια ανάλογη δόση. Το
αμάξι, ένα κίτρινο Dacia, πολύ παλιό μοντέλο, ήταν πράγματι εκεί, εγκαταλελειμμένο
δίπλα στον πυλώνα. Ο επικεφαλής της ομάδας πολιτών διέταξε τους δύο στρατιώτες με
μαύρες επωμίδες, τα διακριτικά των τεθωρακισμένων, να ελέγξουν αν υπάρχει βόμβα
στο αυτοκίνητο. Εκείνοι αρνήθηκαν λέγοντας ότι είναι απλά παρατηρητές. Στη συνέχεια
προσπάθησε να πείσει δύο συναδέλφους του να πάνε εκείνοι, αλλά ούτε αυτοί δέχτηκαν.
Κατά συνέπεια προσφέρθηκα εγώ. Με ρώτησαν αν ξέρω από αυτά και τους είπα ότι
είχα υπηρετήσει στο Πεζικό/Όπλο Μηχανικού. Η υπόγεια διάβαση ήταν έρημη, δεν
κυκλοφορούσε κανείς, κάτι που φαινόταν περίεργο και ήταν πολύ έντονη η οσμή από
ούρα. Δοκίμασα να ανοίξω τις πόρτες του αυτοκινήτου, ήταν όμως κλειδωμένες. Στα
πίσω καθίσματα υπήρχαν εφημερίδες, ένα μισοφαγωμένο κρουασάν και κάποια
αντικείμενα που έμοιαζαν με εργαλεία. Στον καθρέφτη κρεμόταν ένας μικρός σταυρός
και στο τιμόνι ήταν κολλημένη μια εικόνα μικρού μεγέθους. Αν ήταν τρομοκράτες, δεν
ήταν σίγουρα μουσουλμάνοι. Ο μπροστινός δεξιός τροχός έλειπε και το αμάξι ήταν
στερεωμένο σε δύο τούβλα. Πριν απομακρυνθώ, ο επικεφαλής της ομάδας μου φώναξε
να ελέγξω εάν στο πορτμπαγκάζ ακουγόταν κάποιο τικ- τακ. Άκουσα με προσοχή. Δεν
ακουγόταν ο παραμικρός θόρυβος. Τους είπα ότι ο ιδιοκτήτης είχε πάθει μάλλον
βλάβη, αλλά εκείνοι κατέληξαν τελικά στο συμπέρασμα ότι ήταν ένας έμπειρος
βομβιστής και είχε βγάλει τον τροχό για να μας παραπλανήσει. Η λύση ήταν να
ανατινάξουμε εμείς στον αέρα το αμάξι. Του είπα ότι ήταν ακριβώς αυτό το οποίο
ήλπιζε και ο βομβιστής. Να ανατιναχθεί στον αέρα το αυτοκίνητο και μαζί με αυτό και
ο πυλώνας της υπόγειας διάβασης. Οπότε για το λόγο αυτό θα έπρεπε να
ρυμουλκήσουμε το αμάξι. Μα πώς; αφού έλειπε ο ένας τροχός. Να το σύρουμε είπε με
αποφασιστικό τρόπο ο επαναστάτης. Και αν εκραγεί κατά τη διάρκεια της διαδικασίας
μεταφοράς; Αυτό ήταν, μέχρι εδώ ήταν γραφτό να ζήσουμε, πάλι καλά που είδαμε τον
Τσαουσέσκου νεκρό. Ενώ μιλούσαμε, πέρασε δίπλα μας σφυρίζοντας χαλαρά ένας
άνδρας καμιά σαρανταριά χρονών, ντυμένος με ένα μπλε ξεθωριασμένο βαρύ μπουφαν,
κι ένα πλεκτό σκούφο τραβηγμένο ως τα μάτια του, με μια ρόδα αγκαλιά. Τον
σταμάτησαν, του ζήτησαν την ταυτότητα του/, του σήκωσαν τα ρούχα για να ελέγξουν
την κοιλιακή του χώρα. Του έκαναν περίπλοκες ερωτήσεις σε σχέσεις με τη χρήση του
τόρνου επειδή ο άνδρας είχε ισχυριστεί ότι ήταν τορναδόρος στο εργοστάσιο IMGB.
Του ζήτησαν να ανοίξει το πορτ-μπαγκάζ, κοίταξαν τα κατσαβίδια και τα κλειδιά που
ήταν πεταμένα στο κάθισμα και στο τέλος τον άφησαν να αλλάξει την ρόδα. Ο
επικεφαλής της επαναστατικής ομάδας με ευχαρίστησε για το θάρρος και τη συμμετοχή
μου, και με ρώτησε ποιο ήταν το επάγγελμα μου. Του είπα ότι δίδασκα ιστορία στο
Πανεπιστήμιο, μίλησε ένθερμα για τις καθοριστικές στιγμές που ζούσαμε και εγώ
απήγγειλα ένα δύο αποσπάσματα από τους κλασικούς, ένα μάλιστα στα Λατινικά, για να
δώσω μεγαλύτερο βάρος στην παρέμβαση μου. Έβαλε το χέρι του στον ώμο μου και
μου ψιθύρισε ότι ήταν πολύ θετικό που δεν έχει χαθεί η ιδέα της ένταξης των
Ρουμάνων3 στο μεγάλο ρωμαϊκό λαό, όπως θα ήθελαν, και εξακολουθούν να θέλουν,
οι εχθροί του έθνους μας. Κοιτάζοντας το λιπόσαρκο, αξύριστο εδώ και αρκετές ημέρες
πρόσωπό του, και τα κατακόκκινα από την αγρύπνια μάτια του, προσπάθησα να
φανταστώ τι θα είχε συμβεί, αν είχα πέσει στα χέρια του, εάν ήξερε ποιον είχε μπροστά
του και εάν είχε την ευκαιρία να ξεσπάσει πάνω σε ένα άτομο σαν και μένα για όλη την
αποτυχημένη ζωή του. Ένα τέτοιο υποκείμενο με άδειο βλέμμα, χωρίς κανένα
συναίσθημα. Ένα από τα παιδιά εκείνα που θα πατήσουν τη σκανδάλη χωρίς
ενδοιασμό, γιατί δεν υπάρχει τίποτα μέσα τους που να τα σταματήσει. Και δίπλα του,
χιλιάδες άλλοι άνθρωποι να καθίζουν στην άκρη και να χειροκροτούν βλέποντας τη
σφαγή με το ίδιο άδειο βλέμμα και την ίδια εγκληματική ικανοποίηση που προκαλεί η

3
Για την προέλευση των ρουμάνων υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Μια είναι εκείνη που λέει ότι είναι
λατινικός λαός …
χαρά όταν βλέπουμε έναν όμοιο μας να συνθλίβεται. Ιδανικός στρατός, ιδανικός λαός,
ιδανική μάζα για χειραγώγηση. Όσο καιρό στο τιμόνι είσαι εσύ. Αν όμως, από λάθος ή
από κακή σου τύχη, βρεθείς στην απέναντι πλευρά, πεσμένος ανάσκελα στην άσφαλτο,
δεν έχεις καμία τύχη. Εξαιτίας της γύμνιας τους, της απλοϊκότητας τους, αυτοί οι
άνθρωποι είναι αμείλικτοι. Είχε σκοτεινιάσει και από τα παράθυρα των πολυκατοικιών
θα μπορούσε κανείς να δει να αναβοσβήνουν τα φώτα στα χριστουγεννιάτικα δέντρα
και που και που ερχόταν μια ριπή κρύου αέρα βουτηγμένη στη μυρωδιά
λάχανοντολμάδων, λουκάνικων και ψητού κρέατος.

Σε όλο το δρόμο της επιστροφής σκεφτόμουν τι θα ακολουθήσει. Ο κόσμος είχε χωθεί

και πάλι μέσα στα σπίτια του, το αίμα είχε κυλήσει στους δρόμους, οι τελετουργικές
θυσίες είχαν γίνει, η εξουσία είχε κατακτηθεί. Η επανάσταση είχε λήξει, οι πολίτες με
τα περιβραχιόνια στο μπράτσο, είχαν εκπληρώσει τον ιστορικό τους ρόλο· τώρα
χρειαζόταν εκ νέου κάποιο επιτελείο.