Sunteți pe pagina 1din 11

Nadhom Alala Tanalul ‘Ilma

‫ان‬ َ َ َ ‫ال ْالع ْل ُم ااْلبس َت ُة َس ُأ انب ُك َع ان َم اج ُم‬


ُ ‫ااْلْل ِّت َن‬
‫وعه ااببي ا‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫اا‬ ‫ا‬ ‫ا‬
( alala tanalul ilma illa bi sittatin, saunbika an majmuiha bi bayani)
Bahasa Jawa: ilingo ndak hasil ilmu anging enem perkoro, bakal tak ceritaake kumpule kanti
pertelo
Artinya: tidak akan menghasilkan ilmu dengan baik kecuali dengan melakukan 6 perkara, nanti
akan saya jelaskan.

‫ان‬ َ َ ‫اصط َب ٌار َوب ُل َغة َو اار َشاد ااس َتاذ َو ُط‬
‫ا ا َ ا ٌ َ ا‬
‫ول زم ا‬
‫ا‬ ٍ ٍ ٍ ‫ا‬ ‫ذگاء و احرص و ا‬
(dukain wahirsin wastibarin wabulghotin, wairsya diustadi watuli zamani)
Bahasa Jawa: rupane limpad lubo sabar ono sangune lan piwulange guru lan sing suwe
mangsane
Artinya: 6 perkara itu yakni pintar, semangat, sabar, punya biaya, ada guru, dan lamanya waktu

ُّ َ َ ْ َ َ ْ َّ َ َ َ َ َ َ ْ َ
‫ين ابالق ِار ان َيقدی‬‫ع ِن ال َم ار اء ْلت اسأ ال َو َس ال ع ان ق ِر اين اه ف اإن الق ِر‬
(anilmar’i latasaa wasal an qarinihi, fainnal qarina bilmuqarani yaqtadi)
Bahasa Jawa: jo takon wong siji takono kancane, kerana saktemene kanca manut kang
ngancani
Artinya: jangan bertanya pada seseorang, namun tanyalah temannya siapa. Karena
sesungguhnya teman sesuai dengan temannya

َ َ َُ ََ َ َ َ ًَ ‫َ ا َ َ َ ِ ََ َ اَُ ُ ا‬
‫شعة َو ٍان كان ذ ااخ ر َي فق َارنه ت اهت ادي‬ ‫ف اإن كان ذ ااشفجنبه‬
(fainkana dza syarrin fajanibhu syuratan, wainkana dza khorin faqarinhu tahtadi)
Bahasa Jawa: yen ono kanca ala lakune ndang dohono, yen ono kanca bagus enggal ndang
kancanana
Artinya: jika ada teman berprilaku buruk, segera jauhi. Jika ada teman berprilaku baik, segera
jadi temannya

ْ ُ ٌ ‫ُا‬ ‫َ ا‬ ‫َ ا‬ َ ْ ْ َّ َ َ َ
‫ت اعل ُم ف اإن ال اعل َم ازي ٌن اِله ال اه َوفض ٌل َوعن َوان الك ِّل ال َم َح اام اد‬
(tallam fainal ilma zainun liahlihi, wafadlun wainwanun likulli mahamidi)
Bahasa Jawa: ngajiha kerana ilmu maesi ahline, lan ngunggulake lan dadi tanda tingkah pinuji
Artinya: mengajilah karena ilmu itu menghiasi ahli ilmu dan menjadikan unggul serta menjadi
tanda tingkah terpuji

َْ ُ ُ ‫َ ُ ا ُ ا َ ً ُ َّ َ ا َ َ ً َ ْ ْ َ ا َ ا‬
‫ور الف َو اائ اد‬
ِ ‫وكن مست افيدا كل يو ٍم ِزيادة ام ن ال اعل ام واسبح ا يف بح‬
(wakun mustafidan kula yaumin ziyadatan, minal ilmi wasbah fi bukhuril fawaidi)
Bahasa Jawa: anaha ngalap faidah saben dina ing tambah, songko ngalap ilmu lan ngelangi
segara ne faidah
Artinya: hendaknya setiap hari selalu bertambah faidah, dengan cara mencari ilmu yang
merupakan lautan faidah

َ ُ َ ‫َ ْ ِّ َ َّ َ َ َ َ ا‬ َ ُ َ ‫َ َ ُّ ٌ َ َّ ْ ا َ َ ا‬
‫اص اِ ٍد‬
ِ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ى‬‫و‬ ‫ف‬ ‫الت‬‫و‬ ‫ي‬ ِ ‫ا‬ ‫ال‬ ‫َل‬ ‫إ‬‫ا‬ ‫د‬ٍ ‫ائ‬
‫ا‬ ‫ق‬ ‫تفقه ف اإن ال افقه أفضل‬
(tafaqah fainnal fiqha afdholu qaidi, ilal birri wattaqwa waa’dalu qasidi)
Bahasa Jawa: ngajio fiqih kerono ngunggulake lan nuduhake maring bagus lan wedi allah luwih
jejeg e
Artinya: mengajilah ilmu fiqih karena hal tersebut mengnggulkan dan dapat menunjukan pada
kebaikan, serta meningkatkan taqwa.
َ َّ
‫يع الشد اائ اد‬ ‫م‬ َ ‫اد إ ََل ُس َن ْال َه ِّدی َه َو ْالح اص ُن ُن َن ِ ِّج م ان‬
‫ج‬
ُّ َ ْ ُ ْ ْ َ َ
‫هوال اعل م اله‬
ِ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫ا‬ ِ ‫ا‬
(huwal ilmul hadi ila sananil huda, huwal khisnu yunji min jamii syadaidi)
Bahasa Jawa: ilmu fiqih kang nuduhake dalan pituduh, hiya benteng kang nyelametake saka
pikuwu
Artinya: ilmu fiqih adalah yang menunjukan pada jalan petunjuk, layaknya sebuah benteng yang
menyelamatkan dari pesakitan

َ َ ‫َّ ا‬ َ ‫َ َ َ ً َ ً ُ َ َ ِّ ً ا َ ا‬
‫ان ام ان اآل اف ع ااي ٍد‬
‫فان ف اقيها و ااحدا متورعا اشدع ل الش يط ا‬
(fainna faqihan wahidan mutawarian, asyadu ala syaitoni min alfi abidi)
Bahasa Jawa : wong alim fiqih siji tur kang ngedohi haram luweh abot timbang ngabid sewu
mungguhi setan
Artinya: satu orang alim yang menjauhi barang haram lebih berat daripada seribu ahli ibadah
menurut setan

‫ََ ا‬
ِ‫اه ٌل َمتن ِّسك ا‬ َ ُ ‫َ َ َ َ ا َ َ ُ ُ َ َ ِّ ٌ َ ُ ا ا‬
‫فسادك ِيع االم متهتك و ااك ِي امنه ج ا‬
(fasadun kabirun alimun mutahatikun, waakbaru minhu jahilun mutanasiku)
Bahasa Jawa : gedene kerusakan wong alim ndak ngelakoni, luwih gede timbang iku wong budu
ngelakoni
Artinya: Kerusakan besar terjadi apa bila orang alim tidak melakukan perkara (yang dia tahu),
lebih besar lagi ketiak orang bodoh yang melakukan perkara (tersebut)

ُ َ َ ٌ َ َ َ َ َ َْ ٌ َ ‫ُ َ ا‬
‫يمة ال َم ان اب ُه َماف اد اين اه َيت َم َّس ك‬ ‫هم اافتنة ا يف ألعال ام رن ع اظ‬
(huma fitnatun alimina adzimatun, liman bihima fi diinihi yatamassaku)
Bahasa Jawa : karone iku agung agunge fitnah dunyo, tumerap wong tetanggan perkoro
agomo
Artinya: keduanya itu adalah paling besarnya fitnah agama, bagi orang yang belajar perkara
agama

ْ َ َ ‫ا‬ ْ َ َ ُ ََ ُ ْ ‫َ َ َا‬
‫اذات َّم عق َل ال َم ار اء ق ال كَل ُمه َوأ ايق َن اب ُح ام اق ال َم ار اء ان كان ُمك ا ِ ًيا‬
(idza tamma aqlul mari qalla kalamuhu, wa ayqin bikhukmil mar i in kana muktsiran)
Bahasa Jawa : nalika sempurna aqali kitik guneme, lan nyatakno kumprunge wong yen akeh
guneme
Artinya: ketika sempurna akal (pengetahuan) maka sedikit berbicara, sedangkan menyatakan
kebodohan ketika banyak omongnya.

َّ ‫وت ْال َم ار ُء م ان َع ِ ا َية‬


‫الر ُج ال‬
ُ ُ َ َ ‫َ ُ ُ ََا‬
‫م‬ ‫ي‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ل‬‫و‬ ‫ه‬ ‫ان‬ ‫س‬‫ل‬ ‫ن‬ َ ‫وت َأ ْل َف َت م ان َع ِ ا َي َة‬
‫م‬
ُ َُ
‫يم‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ِ ‫ا‬
(yamutul fata min atsration min lisanihi, walaysa yamutul mar u min atsratin rajli)
Bahasa Jawa : matine wong sebab kepleset lisane, ora kok matine sebab kepleset sikile.
Artinya: banyak sebab kematian orang karena terpleset lidahnya, bukan karena terpleset kaki

ْ ََ َّ ‫يت ُه م ان فيه َت ارم ب َ ْرأسه َو َع ِ ا َيت ُه ب‬


‫الر ُج ال ات ِا ٌيی عل ال ُم اه ال‬
‫َ َ َِ َ ا‬
‫فع‬
‫ا ا‬ ‫ا ا ا اي ا ا ا‬
(fa atsratuhu min fihi tarmi biraksihi, waatsratuhu birijli tabra alal mahli)
Bahasa Jawa :dini melesete lisan nekaaki balang endas, dene melesete sikil suwe suwe bisa
waras.
Artinya: adapun terpelesetnya lisan bisa mendatangkan lemparan pada kepala, sedangkan
terpelesetnya lisan lama lama bisa sembuh

َ َُّ ‫وت ُه َوَأ او َص ُال ُه َت اح َت‬


ٌ ‫الياب َرم‬
‫يم‬
ُ ُ َ َ‫َ َ ْ ُْ َ َا‬
‫اخوال اعلم خ االدبعدم‬
‫ا ا‬
(akhul ilmi khayyun khalidun ba’da mautihi, waaw shaluhu tahta turabi ramim)
Bahasa Jawa : wong duwe ilmu urep langgeng sakwuse mati, dene adon adone busuk neng isor
bumi
Artinya: orang punya ilmu hidup abadi setelah mati, meskipun jasadnya telah busuk di bumi

َ ُ َ‫ا‬ ُ ِّ َّ ِ ‫َو ُذو ْال َج اهل َم ِّي ٌت َو ُه َو َي ام ِش َع َل‬


‫اليی َيظ ُّن ام ان اِل اح َّب ااء َو ه َو ع اد ُي ٌم‬ ‫ا ي‬ ‫ا‬
(wa dzul jahli maytun wahwa yamsi ala tsaro, yudzonnu minal ahyai wahuwa adimun)
Bahasa Jawa : wong bodo mati hali melaku ning duwur bumi, din nyono wong kang urip
nanging podo wong mati
Artinya: orang bodoh (dianggap) mati meskipun kenyataannya masih berjalan diatas bumi,
disangka oleh para orang hidup bahwa ia telah mati

ُ َ َ ِّ ٌ َ ‫ََ ا‬ َ َ َ َ ُ ْ ْ َ َ ِّ ُ
‫ال ث َبات‬
‫ات ول اك ن ع ِزيز ا يف الرج ا‬
ٍ ‫الكل اإَل سأ ِو الع ل حرك‬
(likuli ila sakwil ula kharakatun, walakin azizun firijali)
Bahasa Jawa : kabih wong maring derajat luhur ubahe ati, tapine kedik poro rajul iku netepi
Artinya: semua orang menginginkan derajat yang luhur, tetapo hanya sedikit orang saja yang
bersungguh sungguh

َ ُّ َ َ َّ َ َ َ َ ‫ُ َ ا َ َ َ َ َّ َ َ ا‬ َ َ ‫َا‬ َ ‫َ ُا‬
‫الردى‬ ‫احب اخي ِار اهم وْلتصحب اْلردى فيدى مع‬‫اذا كنت ا يف ق و ٍم فص ا‬
(idza kunta fi qaumin fashohib khiyarahum, wala tashibil arda fatarda ma’a rida)
Bahasa Jawa : nalika ana siro iku wewaran kaum, mangka ngancanan sira ing bagus e kaum.
lan aja esuk ngancani sira ing wangkan asor, mangka sebab den surga serto kang ashor.
Artinya: apabila kamu bertemu sebuah kaum, maka bertemanlah orang yang bagus pada kaum
tersebut, dan jangan berteman dengan orang yang kurang bagus. Sebab nantinya di surga,
kamu akan diikutkan orang yang tidak bagus

َ َّ ِ ‫ان َن َال ات ام ان َو اال ادي ْال َف اضل َو‬


‫َ ا‬ ‫ََ َا‬ َ ‫َاَ َ ُ ا‬
‫الّش اف‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫س َو اال ٍدی و‬
ِ ‫أقدم است ااذي عل ن ف‬
(uqaddim ustadzi ala nafsil walidi, wain nalani minal walidil fadlu wassyaraf)
Bahasa Jawa : disiake ingsun ing guru, ngareake ing bapa. Senajan olehe ingsun kamulyan saka
bapa
Artinya: Saya mendahulukan guru, dan mengakhirkan orang tua laki. Meskipun saya
mendapatkan kemulyaan dari bapak.

َ َّ َ ‫ُ ْ ا َ ْ ا‬ َ َ َ ُ ُّ َ َ ََ
‫الصد اف‬ ‫الروح َج اوه ٌر َوهذ اام ِرب ال اجس ام وال اجس ام ك‬ ‫وح و‬
ِ
ُّ ‫اك َم َر ُّب‬
‫الر‬ ‫فذ‬
(fadzakka murabbi ruhu waruhi jauharu, wahadza murabbil jismi wal jismu kashadaf)
Bahasa Jawa : dene guru iku kang ngiti ngiti ing nyowo, dene nyowo iku din serupaake kaya
suco. Dene wong tuwo iku kang ngiti ngiti ing rogo, dene rogo iku den serupaaken wadah suco
Artinya: adapun guru iku merupakan orang yang merawat jiwa, yang diserupakan layaknya
suco. Sedangkan orang tua itu merupakan yang merawat raga, yang diumpakan seperti wadah
suco.

َ َّ َ ‫ُ ْ ا َ ْ ا‬ َ َ َ ُ ُّ َ ُّ ُّ َ َ َ َ َ
‫الصد اف‬ ‫الروح َج اوه ٌر َوهذ اام ِرب ال اجس ام وال اجس ام ك‬ ‫وح و‬
ِ ‫فذاك مرب الر‬
(fadzakka murabbi ruhu waruhi jauharu, wahadza murabbil jismi wal jismu kashadaf)
Bahasa Jawa : dene guru iku kang ngiti ngiti ing nyowo, dene nyowo iku din serupaake kaya
suco. Dene wong tuwo iku kang ngiti ngiti ing rogo, dene rogo iku den serupaaken wadah suco
Artinya: adapun guru iku merupakan orang yang merawat jiwa, yang diserupakan layaknya
suco. Sedangkan orang tua itu merupakan yang merawat raga, yang diumpakan seperti wadah
suco.

ُ ََ ً ‫ُ ا‬ َ ِّ ْ َّ َّ ْ ‫ا ا‬
‫اح اق ال َح ق َحق ال ُم َعل ام َوأ او َج َبه احفظا عل ك ِّل ُم اس ال ٍم‬ ‫ِريت‬
(ro aytu ahaqqul haqqi mualimu, waawjabahu hifdzan ala kulli muslimi.)
Bahasa Jawa : aku wis neqadake luwih haq haqi bener, yaiku haq e wangkang nuduhake barang
bener. lan luweh tak tekadke luweh wajib din rekso mungguhe kabih wong islam kepengen biso
Artinya: saya berpendapat dengan sangat sungguh yakni keharusan bagi tiap orang untuk
menunjukan hal yang benar. Dan lebih ditekadkan untuk lebih wajib memahami dijaga oleh
seluruh orang islam yang ingin bisa

َ ْ
‫يم َح ار ٍف َو ااح ٍد ال اف اد اره ٍام‬ ‫َ ا َ َ َ ا ُا َ َا ََ ًَ َا‬
‫القدحق أ ن يهدى اإلي اه كرامة التع ال ا‬
(laqod haqqa ay yuhda ilaihi karamatan, lita’limi kharfi wahidin alfu dirhamin)
Bahasa Jawa : guru wis mesti dihadiahi sewu dirham, mulyaake kerana mulang huruf siji tur
faham
Artinya: seharusnya guru harus diberi hadiah seribu dirham, dengan tujuan memulyakan karena
mengajar satu huruf hingga faham

َّ ُ َّ ْ ُ َ َ ُ ‫َ ُّ َ َ َ ا‬ َ ‫ا َ َ ٌ َ ا‬
‫ال ال اعز َح ََّت ت اذل َه ا‬ ‫آن ت اعزها فلست تن‬
ٍ ‫ه‬
‫آری ل ك آن نش ت ا ي‬
(ara laka an tasytahi an tuizzaha, falastu tanalul izza khatta tudziluha)
Bahasa Jawa : ningali ingsun maring sira kepingin mulya mongko ndak hasil mulya sira yen
durung ino
Artinya: saya melihat mu ingin mulia, maka tidak akan berhasil mulia mu jika belum merasakan
hina

ُّ َ ُُ َ َ َ ‫ْ ُ َا‬ ْ َ
‫اذ َاس َاء اف اع ُل ال َم ار اء َس َاءظنو نه َو َصد ق َم َاي اعتاده ام ان ت َوه َم‬
(idza sa a fi’lul mar i sa a dzununuhu, wa shoddaqo ma yaghtaduhu min tawahhumi)
Bahasa Jawa : nalika ala lakuni wong ala nyonone, lan bener nyonone wong bener pengadatane
Artinya: Apabila buruk kelakuan seseorang maka buruk prasangkanya, apabila benar
prasangkanya maka benar pula kelakukannya.

َ ‫ا‬ ٌ ُ ‫َ َ ُ َ ُ ا َ ا َ ا َ ا َ َ َ ُ ُ َِ ٌ َ َ ِا‬
‫ّشوف َو امث ُل ُمق ِاو ٍم‬ ‫شيف وم‬ِ ‫فمالناس اِلوأحدمن ثَلثه‬
(faman nasu illa wahidun min tsalatatin, syarifun wamasyrufun wamitslu muqawimi)
Bahasa Jawa : ora ono manungso iku wujud perkoro, kejobo sifat siji saking telung perkoro.
suwiji sifat mulya. kapindo, mulyakne.kaping telu ya madani kanca kancani
Artinya: tidak ada sikap manusia itu selain dari tiga hal, pertama mulya, kedua memulyakan,
ketiga sama dengan teman temannya.

َ َّ ْ َّ ْ
‫يه ال َحق َوال َحق ْل ِز ٌم‬ َ َ َّ َ ُ َ ‫َ ا َ َ َ ا ُ َ ا‬ َّ َ َ
‫فاما ال اذي فو ا يف فأ ع ِرف قد ره واتبع اف ا‬
(fammaladzi fauqi faarifu qadrahu, waatbau fihil haqqu walhaqqu lazimun)
Bahasa Jawa : dene wong sakduwurku aku weruh derajate, lan aku manut haq e mergo haq
barang mesti
Artinya: jika saja aku mengerti derajat orang diatasku, dan aku mematuhi perintahnya, maka
bisa dipastikan.

‫َْ ا‬ ‫َ َ َ َ َّ َ ا َّ ْ َ ا‬ َ ‫ا َ ا‬ ‫َ ا‬
‫ف َام االذی امث ا يل ف اإن ز َّل ااوهفا تفضلت اإ ن الفض َل اب الفخ ِر َحاکم‬
(fa ammaladzi mitsli fain zalla auhafa, tafadhholat innal fadhla bil fakhri khakimun)
Bahasa Jawa: dene wong sak podoku lamun wong iku keliru, podo iku wong keluputan marang
aku. Mongko aku weh keno kerahan marang kang salah. Kerono nukerahan ngungguli sifat
bungah
Artinya : dan jika orang-orang di sekitar saya salah, mereka bersalah kepada saya. Itu sebabnya
saya berjuang melawan yang salah. Perasaan bahagia lebih unggul dari sifat kebahagiaan

َ َ ‫ا‬
‫ض َوان ْل َم ْل ائ ٌم‬ ‫ََ ا ُ ا َ ًُ ُ َ َ ا َ ا‬ ُ ‫َ َ ا‬
‫ون فأ حلم د اائبا اصون يه عر ا ي‬
‫فاما الذی د ا ي‬
(fammaladzi duni fakhlamu daiban, ashunu bihi irdhi wainlam laimun)
Bahasa Jawa : dene wong sak ngisorku aku sabar biasa, ngarekso kawirangan, senajan aku den
wodo
Artinya: Adapun orang-orang di bawah saya, saya sabar seperti biasa, menerima rasa malu,
meskipun saya seorang wanita

ُُ َ ُ َ ‫وءف اعله َس َي ْكف‬


َ ُ ََ َ ََ ‫َ ا ْ ُ ا‬
‫يه َو َماهوف ااعله‬
‫يه م ااف ا‬
‫ا ا‬ ‫دع المرءْل ات اجز عل س ا ا ا‬
(dail mar i la tujzi ala su i filihi, sayakfihi ma fihi wa ma huwa failuh)
Bahasa Jawa : tinggalo sira ing wong siji olo lakune tegese ojo males olo kang dilakoni. kerono
bakal den cukupi kelakukan lan sekabehe barang kang den lakuni
Artinya: tinggalkanlan seseorang yang buruk kelakukannya, dalam artian jangan membalas
barang buruk yang dilakukan ia kepadamu. Karena nantinya akan dicukupi lagi seluruh barang
yang diperlakukan

ُ َ َ‫َ َ ا‬ َ َ ‫يس ات ام َن ْال ُخ ا‬


َ ‫ْال‬
‫ات ل َي اال َيا ت َم ار ابَلنف اع َوت اح َس ُب ام ان ع ام َرى‬
‫ّش اان ا‬
(alaysat minal khusroni ina layaliya, tamurru bila nafin wa tuhtasabu min umri.)
Bahasa Jawa : onone kabeh dudu golongane wong tuno, liwate kanti nganggo di itunge umur
kito.
Artinya: adapun semuanya bukan termasuk orang yang tidak tahu, bahwa selama hidup umur
kita dihitung

ً َ
‫س ف َو اائدا‬ ‫َ َ َْ َ َ َ َ ََ َ ا َ ا َ َ ا‬ َ ‫َاَ ُ َ اَا‬
ِ ‫ان ا يف طل اب ألعَل وسافر ف ا يف اِلسف ِارخم‬
‫تغرب ع ِن اِلوط ا‬
(taghorob anil authoni fi tholabil ilmu ula, wasafir fa fil asfari khomsun fawaida.)
Bahasa Jawa : lungo o songko deso perlu ngudi kamulyan, kerono limang perkoro den temu ing
pelungan.
Artinya: berhijrahlah dari desamu untuk memperoleh kemulyaan, karena terdapat lima perkara
yang ditemukan di tempat hijrah

‫اج ٍد‬ َ َ ‫يشة َوع ْلم َو َّاد َ ُ ا‬


َ َ ُ َ ْ َ ‫َ َ ُّ ُ ُ ا‬
‫اب وصحب اة م ا‬
ٍ ٍ ‫تفرج ه م واك اتس اب م اع ٍ ا‬
(tafarruju hammin waktisabu maisyatin wailmun waadabun wa suhbatun majidi)
Bahasa Jawa : siji ilange susah, loro rizqine tambah, kaping telu tambah ilmu nyebabaki
bungah, kaping papat bisa baguse tata krama, kaping lima merkuleh konco kang mulyo
Artinya: satu hilangnya susahdua rizqinya bertambahtiga bertambah ilmu menyebabkan
bahagiaempat, makin bagusnya tata kramalima, mendapatkan teman yang mulya

ً َ َ ُ َ ‫َ ا‬
‫اب شد اائدا‬ ‫ارتك‬ َّ َ ُ ‫ا َ ا َ َ َ ُ ا َ َ َ ا‬ َ َ َ
‫اف و ا‬
ٍ ‫وان اقيل ا يف اِلسف ِارذ ال وغرب ٍة وقطع في‬
(wain qila fil asfari dzulun ghurbatun, waqtun fayafi wartikabun syadaida)
Bahasa Jawa : senajan ana ing lelungan ngeroso ino ngumboro, lan njungkung oro oro lan
ngelakuni sengsoro
Artinya: meskipun ada di tempat hijrah merasa hina dalam pengembaraan, dan sengsara

َُ‫َ َ ا ُ ْ َ َ َ ا‬
َ ‫يل ُه م ان َح َياته ب َدار َه َوان َب ا‬
َ َ ‫ن َو‬
‫اس اد‬
‫اش وح ا‬ٍ ‫ٍ ر‬ ِ ‫اا ا‬ ‫فموت الفت خ ر ا‬
(famautul fata khayrun lahu min khayatihi bidari hawanin bayna wasyin wakhasidi)
Bahasa Jawa : uripe wong enum lueh apik e mateni ing deso kumpul wongkang adu adu lan
wong derengki
Artinya: hidupnya pemuda lebih baik bila digunakan untuk menghilangkan tempat bagi orang
untuk melakukan adu adu dan dengki.
Nadhom Syi'ir Kitab Ngudi Susilo Lengkap

‫الرحيم الرحمن هللا بسم‬


‫النجاءب ركب من خير احمد علي كواكب ماالحت هللا صالة‬
(Shalaatullaahimaalaahat kawaakib ‘alaa Ahmadu khoirimar-rakiban-najaa-ib).

Iki syiir kanggo bocah lanang wadhon = Nebih aken tingkah-laku ingkang awon
(Ini syair untuk anak laki-laki dan perempuan = Menjauhkan tingkah laku yang buruk)

Serta nerangake budi kang prayogo = Kanggo dalan podho mlebu ing suwargo
(Serta menerangkan budi yang baik = Untuk jalan menuju ke surga)

Bocah iku wiwit umur pitung tahun = Kudu ajar thotho keben ora getun
(Anak itu dari umur tujuh tahun = Harus belajar akhlak agar tidak menyesal )

Kudu tresna maring ibune kang ngrumati = Kawit cilik marang bapa kang gemati
(Harus sayang kepada ibunya yang merawatnya = Dari kecil kepada bapak yang penuh
kasih)

Ibu bapa rewangana lamon repot = Ojo koyo wong gembagus ingkang wangkot
(Ibu bapak bantulah apabila sibuk = Jangan seperti orang sok ganteng yang keras
kepala)

Lamun ibu bapa prentah enggal tandang = Ojo bantah ojo senggol ojo mampang
(Apabila ibu bapak perintah cepatlah berangkat = Jangan membantah, jangan
menggampangkan)

Andap asor ing wong tuo najan liyo = Tetepono ojo koyo rojo koyo
(Rendah hati kepada orang tua meskipun orang lain = Tetaplah jangan seperti raja
kaya)

Gunem alus alon lirih ingkang terang = Ojo kasar ojo misuh koyo bujang
(Bicara halus pelan lembut yang jelas = Jangan kasar jangan misuh seperti bujang )

Yen wong tuo lenggah ngisor siro ojo = Pisan lungguh duwur koyo jama jujo
(Apabila orang tua duduk dibawah kamu jangan = Sekali -kali duduk di atas seperti
zaman juja)

Yen wong tuo sare ojo geger guyon = Lamun siro nuju moco kudu alon
(Apabila orang tua tidur jangan rame = Apabila kamu sedang membaca harus pelan )

Lamun siro liwat ono ing ngarepe = Kudu nyuwun amit serto depe depe
(Apabila kamu lewat di depannya = Harus permisi dan menunduk-nunduk)

Lamun ibu bapa duko becik meneng = Ojo melu padon ugo ojo nggreneng
(Apabila ibu bapak marah lebih baik diam = Jangan ikut bicara dan jangan bergumam)

Ngudi Susilo Bab Ambagi Wektu (Bab Membagi Waktu)

Dadi bocah kudu ajar bagi Zaman = Ojo pijer dolan nganti lali mangan
(Jadi anak harus belajar membagi waktu = Jangan pergi bermain sampai lupa makan )

Yen wayahe Sholat ojo tunggu prentah = Enggal tandang cekat ceket ojo wegah
(Jika waktunya sholat jangan menunggu disuruh = Cepatlah bergegas jangan malas )
Wayah ngaji wayah sekolah sinau = Kabeh mau gathek'ake kelawan tuhu
(Waktu ngaji waktu sekolah belajar = Semua itu diperhatikan dengan seksama)

Kenthong subuh enggal tangi nuli adus = Wudhu nuli shalat khusyuk ingkang
bagus
(Bedug subuh cepatlah bangun terus mandi = Wudhu terus shalat khusyuk dengan baik )

Rampung shalat tandang gawe opo wae = Kang prayogo koyo nyaponi umahe
(Selesai shalat bekerja apa saja = Yang baik seperti menyapu rumahnya )

Lamun ora iyo maco-maco Qur’an = Najan namung sitik dadiya wiridan
(Apabila tidak membacalah Al Qur’an = Meskipun hanya sedikit jadikan wiridan )

Budal ngaji awan bengi sekabehe = Toto kromo lan adabe podho wae
(Pergi mengaji siang malam semuanya = Sopan santun dan adabnya sama saja )

Ngudi Susilo Bab Ing Pamulangan (Bab Di Sekolahan)

Lamon arep budhal menyang pamulangan = Thoto-thoto engkang rajin kang


resik-an
(Apabila mau pergi ke sekolahan = Bersiap-siap yang rajin yang bersih)

Nuli pamit ibu bapak kanti salam = Jawab ibu bapak 'alaikumussalam
(Terus pamit ibu bapak dengan salam = Jawab ibu bapak a’laikum salam )

Disangoni akeh sithik kudu trimo = Supoyo ing tembe dadi wong utomo
(Diberi uang saku banyak sedikit diterima = Supaya nanti jadi orang mulia )

Ono pamulangan kudhu tansyah gati = Nompo piwulangan ilmu kang wigathi
(Di sekolahan harus memperhatikan = Menerima pelajaran ilmu yang penting )

Ono kelas ojo ngantuk ojo guyon = Wayah ngaso keno ojo nemen guyon
(Di kelas jangan mengantuk jangan bercanda = Waktu istirahat boleh bercanda jangan
berlebihan)

Karo konco odjo bengis odjo judhes = Mundhak diwadhani konco oera waras
(Dengan teman jangan kejam jangan judes = Biar tak disebut gila oleh te man)

Ngudi Susilo Bab Mulih Saking Pamulangan (Bab Pulang dari Sekolahan)

Bubar saking pamulangan enggal mulih = Ojo mumpar-mampir dolan selak


ngelih
(Selesai dari sekolahan cepatlah pulang = Jangan singgah-singgah bermain keburu
lapar)

Tekan oemah noeli salin sandhangane = Koedoe pernah rajin rapi aturanne
(Sampai rumah terus ganti baju = Harus rajin rapi sesuai aturannya)

Ngudi Susilo Bab Ono Ing Ngomah (Bab Ada di Rumah)

Karo dhulur konco engkang rukun bagus = Ojokoyo kucingbelang rebut tikus
(Sama saudara teman yang rukun baik = Jangan seperti kucing rebutan tikus)

Dadi tuo kudu weruho ing sepuhe = Dadi enom kudu rumongso bocahe
(Jadi tua harus mengerti ke-tua-annya = Jadi muda harus merasa ke-anak-annya)
Lamun bapa alim pangkat sugih joyo = Siro ojo ku malungkung maring wong liyo
(Apabila bapak pintar berpangkat kaya raya = Kamu jangan semena -mena terhadap
orang lain)

Pangkat ghampang minggad sugih keno muleh = Alim iku ghampang uwah
mulah-maleh
(Jabatan mudah lepas kaya boleh hilang = Pintar itu mudah b erubah-rubah)

Arikolo siro madhep ring wong liyo = Kudu ajer ojo mrengut koyo boyo
(Ketika kamu menghadap orang lain = Harus ramah jangan cemberut seperti buaya )

Ngudi Susilo Bab Karo Guru (Bab dengan Guru)

Marang guru kudhu thuhu lan ngabekti = Sekabehhe prentah bagus di turuti
(Terhadap guru harus patuh dan berbakti = Semua perintah baik diikuti )

Piwulange ngertenono kanthi ngudi = Nasihate tetepono ingkang merdi


(Pelajarane pahami dengan sungguh-sungguh = Nasihatnya dikerjakan dengan baik )

Larangane tebihono kanthi yekti = Supaya ing tembe siro dadi mukti
(Larangannya jauhi dengan nyata = Supaya nanti kamu jadi mulia )

Ngudi Susilo Bab Ono Tamu (Bab Ada Tamu)

Tatkalane ibu romo nompo tamu = Ojo biyayak'an tingkah polahamu.


(Ketika ibu bapak menerima tamu = Jangan kurangajar tingkah lakumu)

Ojo nyoewoen dhuwet wedang lan pangaanan = Rewel beqo koyo oratau mangan
(Jangan minta uang air minum dan makanan = Rewel seperti tidak pernah makan )

Lamoen buthuh kudu sabar disik = Nganti tamu mundur dhadi siro bechik
(Apabila butuh harus sabar dulu = Sampai tamu pulang jadi kamu baik )

Ari kolo podo bubarn tamune = Ojo noeli rerebutan turahanne


(Apabila semua pulang tamunya = Jangan eus rebutan sisanya)

Koyo kething rerebutan najis tibho = Ghawe malu lamoen didheleng wong njobo
(Seperti rebutan najis jatuh = Membuat malu jika dilihat orang luar )

Kejobo yen bapak dhawuh he anak’ku = Iku turahe wong alim kyaiku
(Kecuali jika bapak berkata he anakku = Itu sisanya orang pintar kyaiku )

Bagi roto sak dulurmu keben kabeh = Ketularan alim, sugih bondho akeh
(Bagi rata saudaramu supaya semua = Keulaan pintar, kaya harta banyak )

Niat ira nuprih berkahe wong mulyo = Ora niat rebut turahe wong liyo
(Niatmu mendapat berkahnya orang mulia = Tidak niat rebutan sisa orang lain )

Ngudi Susilo Bab Sikap Lan Lagak (Bab Sikap dan Tingkah Laku)

Anak Islam iki mongso kudu awas = Ojo nganthi leno mengko mundak tiwas
(Anak Islam ini zaman harus waspada = Jangan sampai terlena daripada nanti
menyesal)
Luru ilmu iku perlu nanging budi = Adab Islam kudu tansah dipersudi
(Menuntut ilmu itu penting tapi akhlak = Adab Islam harus selalu diutamakan )

Akeh bocah pinter nanging ora bagus = Budhi pekertine sebab do gembagus
(Banyak anak pintar tapi tidak baik = Akhlaknya karena sombong )

Ring wong tuo gak ngergani gak ngajeni = Sajak pinter dewe longko kang
madhani
(Kepada orang tua tak menghargai tak menghormati = Sok pandai sendiri tak ada yang
menyamai)

Jare iku carane pun sak puniko = Ora ngono dudu antelik merdeko
(Katanya itu caranya seperti itu = Tidak begitu bukan merdeka)

Ngagem blangkon serban sarung dadi gujeng = Jare ora kebangsaan ingkang
majeng
(Memakai blangkon sorban sarung jadi tertawa = Katanya tidak bangsa yang maju )

Sawang iku pengeran Dipanogoro = Imam bonjol Tengku Umar kang kuncoro
(Lihatlah itu Pangeran Diponegoro = Imam Bonjol Teuku Umar yang tegas )

Kabeh podho belo bongso lan negoro = Podho ngagem destar pantes yen perwiro
(Semua pada membela bangsa dan Negara = Sama memakai ikat kepala pantas jika
perwira)

Gujeng surban sasat gujeng Imam Bonjol = Sak kancane he anaku ojo tholol
(Tertawa sorban tertawa Imam Bonjol = Teman-temannya he anakku jangan bodoh)

Timbang gundhul opo ora luwih apik bagus = Ngagem tutup sirah koyo raden
bagus
(Daripada tak menutup kepala apa tidak lebih baik = M emakai penutup kepala seperti
raden mas)

Kolo-kolo pamer rambut sak karepmu = Nanging kudu eling papan


sesrawunganmu
(Kadang-kadang riya’ rambut terserah = Tapi harus ingat tempat berkumpulmu )

Kumpul mudho bedo karo mpul Kyai-ne = Nuju sholat gak podho mlancong
nujune
(Kumpul muda beda dengan kumpul Kyainya = Waktu shalat tidak sama bepergian
tujuannya)

Ora nuli mlancong gundhul sholat gundhul = Sowan moro tuwo gundhul nguyuh
gundhul
(Tidak kemudian pergi tak menutup kepala shalat tak menutup kepala = Silaturrahim
mertua tak menutup kepala kencing tak menutup kepala )

Ngudi Susilo Bab Cita-cita Luhur (Bab Cita-cita Mulia)


Anak Islam kudu cita-cita luhur = Keben dunyo akhirate bisa makmur
(Anak Islam harus cita-cita mulia = Biar dunia akhiratnya bisa bahagia)

Cukup ilmu umume lan agamane = Cukup dunyo kanthi bekti pangerane
(Cukup ilmu umumnya dan agamanya = Cukup dunia sampai taat Tuhannya)
Biso mimpin sakdulure lan bangsane = Tumuju ring raharjo lan kamulyane
(Bisa memimpin saudaranya dan bangsanya = Menuju sejahtera dan kemuliaannya)

Iku kabeh ora gampang leksanane = Lamun ora kawit cilik tak-citane
(Itu semua tida mudah melaksanakannya = Apabila tidak dari kecil dicita-citakan)

Cita-cita kudu dikanthi gumregut = Ngudhi ilmu serto pakerti kang p atut
(Cita-cita harus bersemangat = Bersungguh-sungguh ilmu serta akhlak yang pantas)

Kito iki bakal tininggal wong tuwo = Ora keno ora kito mesthi nuwo
(Kita ini akan ditinggal orang tua = Tak boleh tidak kita pasti menua)

Lamun kito podho katekan sejane = Ora liwat sira kabeh pemimpine
(Apabila kita sama kedatanngan waktunya = Tidak lewat kamu semua pemimpinnya)

Negaramu butuh menteri butuh mufti = Butuh kadi, patih, setten lan bupati
(Negaramu butuh menteri butuh ulama’ = Butuh hakim, patih, aparat dan bupati)

Butuh dokter, butuh Mister ingkang pinter = Ilmu agamo kang nuntun laku bener
(Butuh dokter, butuh master yang pintar = Ilmu agama yang menuntun ke jalan yang
benar)

Butuh guru lan Kyai kang linangkung = Melu ngatur negarane ora ketung
(Butuh guru dan kyai yang bijaksana = Ikut mengatur negaranya tidak terhitung)

Iku kabeh sopo maneh kang ngayai = Lamun ora anak kito kang nyaguhi
(Itu semua siapa lagi yang mengerjakan = Kalau tidak anak kita yang menyanggupi)

Kejobo yen sira kabeh ridlo mbuntut = Selawase angon wedus nyekel pecut
(Kecuali jika kamu semua ridha jadi pengekor= Selamanya menggembala kambing
megang cemeti)

Siro ridho nggocik cikar selamine = Kafir ira menthul-menthul lungguhanne


(Kamu ridha menjalankan pedati selamanya = Kafir kamu duduk di kursi goyang)

Ora selo angon wedhus numpak cikar = Asal cita-cita ilmu biso nenggar
(Tidak santai menggembala kambing naik pedati = Asalkan cita-cita ilmu bisa tergapai)

Nabi kito kolo timur pangon mendo = Ing tembene pangon jalmo kang sembodo
(Nabi kita kala masih kecil penggembala kambing = Di masa depan tak bisa ditebak yang
berkharisma)

Abu Bakar Shidiq iku bakul masar = Nanging noto masyarakat ora sasar
(Abu Bakar Shidiq itu pedagang pasar = Namun menata masyarakat tidak kesasar )

Ali Abu Thalib bakul kayu bakar = Nanging tangkas yen dadi paglima besar
(Ali Abu Thalib pedagang kayu bakar = Namun cakap kalau jadi panglima besar)

Wahid Hasyim santri pondok gak sekolah = Dadi menteri karo liyan ora kalah
(Wahid Hasyim santri pondok tidak sekolah = Jadi menteri dengan yang lain tidak kalah)
Kabeh mau gumantung ing sejo luhur = Kanthi ngudi ilmu serto laku jujur
(Semua tadi tergantung pada keinginan mulia = Dengan menuntut ilmu serta prilaku
jujur)

Tekan kene pungkasane syi’ir iki = Larik'ane wolu limo kurang siji
(Sampai sini penutupannya syi’ir ini = Barisannya delapan lima kurang satu)

Mugo-mugo sejo kito sinembadan = Dening Allah ingkang nurunake udan


(Semoga harapan kita dikabulkan = Oleh Allah yang menurunkan hujan)

Pinaringan taufiq sarto hidayah = Dunyo akhirate sehat wal 'afiyah.


(Diberikan taufiq serta hidayah = Dunia akhiratnya sehat wal‘aiyat)

Amin- amin - amin - amin - amin - amin = Falhamdulillahirabbil-'alamin.

S-ar putea să vă placă și