Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Numere Complexe PDF
Numere Complexe PDF
Numere complexe
z = a + bi ⇔ M (a, b) ⇔ OM = {a, b} .
Această bijecŃie permite ca numerele complexe să fie interpretate ca puncte ale planului
de coordonate sau ca raze-vectoare OM (vezi figura).
Axa imaginară
M ( a, b)
r b
ϕ
O a Axa reală
r = r ,
z1 = z 2 ⇔ 1 2 (8)
ϕ1 = ϕ 2 + 2kπ , k ∈ Z ,
z1 ⋅ z 2 = r1 ⋅ r2 (cos(ϕ1 + ϕ 2 ) + i sin(ϕ1 + ϕ 2 )), (9)
= (cos(ϕ1 − ϕ 2 ) + i sin(ϕ1 − ϕ 2 ) ) ,
z1 r1
(10)
z 2 r2
ExerciŃii rezolvate
1. Să se calculeze suma, diferenŃa, produsul şi câtul numerelor complexe z1 şi z 2 .
a) z1 = 2 − 5i , z 2 = 1 − 6i ;
b) z1 = 3 + 4i , z 2 = 3 − 4i ;
c) z1 = −3 + 2i , z 2 = 13 − i .
SoluŃii
Aplicând formulele (1)-(4) avem:
a) z1 + z 2 = (2 − 5i ) + (1 − 6i ) = (2 + 1) + (−5 − 6)i = 3 − 11i ;
z1 − z 2 = (2 − 5i ) − (1 − 6i ) = (2 − 1) + (−5 − (−6))i = 1 + i ;
z1 ⋅ z 2 = (2 − 5i ) ⋅ (1 − 6i ) = (2 ⋅ 1 − (−5)(−6)) + (2 ⋅ (−6) + (−5) ⋅ 1)i = −28 − 17i ;
z1 2 − 5i 2 − 5i 1 + 6i (2 ⋅ 1 − (−5) ⋅ 6) + (2 ⋅ 6 + (−5) ⋅ 1)i 32 + 7i 32 7
= = ⋅ = = = + i.
z 2 1 − 6i 1 − 6i 1 + 6i 12 + 6 2 37 37 37
z1 7 24
b) z1 + z 2 = 6 ; z1 − z 2 = 8i ; z1 ⋅ z 2 = 25 ; = − + i.
z2 25 25
z1 41 23
c) z1+z2 = 10+i; z1-z2 = -16+3i; z1·z2 = -37+29i; =− + i.
z2 170 170
4 − 2i 2 + 5i 2 + 3i 1 − 3i 1+ i
2. Să se calculeze: a) + ; b) − ; c) ;
1+ i 1− i 4 − 2i 2i ( 3 + i )(1 + i 3 )
1+ i 1− i
d) + .
(1 − i ) 2
(1 + i ) 2
SoluŃii
4 − 2i 2 + 5i (4 − 2i)(1 − i) + (2 + 5i)(1 + i ) 2 − 6i − 3 + 7i 1 1
a) + = = = − + i.
1+ i 1− i (1 + i)(1 − i) 2 2 2
2 + 3i 1 − 3i 2i (2 + 3i ) − (4 − 2i )(1 − 3i ) − 6 + 4i + 2 + 14i − 4 + 18i
b) − = = = =
4 − 2i 2i 2i (4 − 2i ) 4 + 8i 4(1 + 2i )
(−4 + 18i )(1 − 2i ) 32 + 26i 8 13
= = = + i.
4(1 + 2i )(1 − 2i ) 4 ⋅5 5 10
Numere complexe 4
1+ i 1 + i (1 + i ) ⋅ i − 1 + i 1 1
c) = = = = − i.
( 3 + i )(1 + i 3 ) 4i 4i ⋅ i −4 4 4
1+ i 1− i (1 + i ) 3 + (1 − i ) 3 2 − 6
d) + = = = −1.
(1 − i ) 2 (1 + i ) 2 [(1 − i )(1 + i )] 2 4
a) i 41 = i 40+1 = i 40 ⋅ i = i;
b) i 62 = i 4⋅15 ⋅ i 2 = 1 ⋅ i 2 = −1;
c) i 79 = i 4⋅19+ 3 = −i;
d) i 84 = i 4⋅21 = 1.
x = 1
x + y = 5, y = 4
⇔ ⇔ .
xy = 4 x = 4
y = 1
Răspuns: x = 1, y = 4 sau x = 4, y = 1 .
5. Să se rezolve în C ecuaŃia:
a) z 2 − (4 + 3i ) z + 1 + 5i = 0;
b) iz 2 + (2 − 2i ) z − 6 + 3i = 0;
c) z 2 + (2 − i ) z − 1 − 7i = 0;
d) (2 − i ) z 2 − (5 + i ) z + 2 + 2i = 0.
SoluŃii
EcuaŃia de gradul al doilea az 2 + bz + c = 0 , unde a, b, c sunt numere complexe are
− b − b 2 − 4ac − b + b 2 − 4ac
rădăcinile z1 = , z2 = , unde b 2 − 4ac = ∆ şi
2a 2a
− b 2 − 4ac = − ∆ sunt rădăcinile pătrate ale numărului complex ∆ = b 2 − 4ac.
În cazul a)
∆ = (4 + 3i ) 2 − 4(1 + 5i ) = 7 + 24i − 4 − 20i = 3 + 4i = (2 + i) 2 , ∆ = 2+i şi
4 + 3i − 2 − i 4 + 3i + 2 + i
z1 = = 1 + i, z 2 = = 3 + 2i. Deci, S = {1 + i, 3 + 2i} .
2 2
În cazul b) ∆ = (4 + 2i) 2 şi z1 = 3i , z 2 = 2 − i . Deci, S = {3i, 2 − i}.
În cazul c) ∆ = (4 + 3i) 2 , z1 = −3 − i, z 2 = 1 + 2i. Deci, S = {− 3 − i, 1 + 2i} .
Numere complexe 6
În cazul d) ∆ = 2i = (1 + i ) 2 , z1 = 0,8 + 0,4i, z 2 = 1 + i. Deci, S = {0,8 + 0,4i; i + 1}.
2 7
a =
a 2 + 4b = −b − 4 2.
a) z1 = − z 2 ⇔ ⇔
b = 2 − a 2
b = − 3
2
7 3
Răspuns: Numerele z1 şi z 2 sunt opuse pentru a = ± , b=− .
2 2
2 5
a 2 + 4b = b + 4 a = 2
b) z1 = z 2 ⇔ 2 ⇔ .
− a + 2 = −b b = 1
2
5 1
Răspuns: Numerele z1 şi z 2 sunt egale pentru a = ± , b= .
2 2
Numere complexe 7
a 2 + 4b = b + 4 a 2 = 1
c) z1 = z 2 ⇔ 2 ⇔ .
a − 2 = −b b = 1
Răspuns: Numerele z1 şi z 2 sânt conjugate pentru a = ±1, b = 1.
3 1 π π
b) z = 3 + i = 2 + i = 2 cos + i sin .
2 2 6 6
r =| z |= (2 − 3 )2
( ) (
+ 12 = 8 − 4 3 = 2 4 − 2 3 = 2 3 − 1 = 2 3 − 1 . ) 2
( )
Găsim arg z conform egalităŃilor (5):
2− 3 6− 2 1 6+ 2
cos ϕ = = , sin ϕ = =
(
2 3 −1 ) 4 (
2 3 −1 ) 4
.
De aici obŃinem ϕ = 75 o . Prin urmare, conform formulei (7) z = 2 3 − 1 cos
5π
(
+ i sin )
5π
.
12 12
z = 2 sin 2 α − i sin 2α = 2 sin α (sin α − i cos α ) 3π
d) , deoarece α ∈ ,2π .
r =| z |= 2 | sin α |= −2 sin α , 2
π π
De aici z = −2 sin α (− sin α + i cos α ) = −2 sin α cos + α + i sin + α .
2 2
33 + 56i 3 + 4i
9. Să se calculeze: a) 80 + 18i ; b) − 1 − 4 3i ; c) ; d) .
− 3 + 4i 5 + 12i
SoluŃii
Fie z 0 şi z1 rădăcinile pătrate ale numărului complex z = a + bi. Dacă b > 0 , atunci
avem:
Numere complexe 8
a+ | z | − a+ | z |
z0 = +i ,
2 2
(13)
a+ | z | − a+ | z |
z1 = − z 0 = − −i .
2 2
Dacă b < 0 , atunci avem:
a+ | z | − a+ | z |
z0 = −i , z1 = − z 0 . (14)
2 2
80 + 82 − 80 + 82
În cazul a) avem z 0 = +i = 81 + i = 9 + i, z1 = −9 − i.
2 2
−1+ 7 1+ 7
În cazul b) avem z 0 = −i = 3 − 2i, z1 = − 3 + 2i.
2 2
33 + 56i (33 + 56i )(−3 − 4i ) 125 − 300i
În cazul c) avem = = = 5 − 12i şi
− 3 + 4i (−3 + 4i )(−3 − 4i ) 25
5 + 13 − 5 + 13
z0 = −i = 3 − 2i, z1 = −3 + 2i .
2 2
10. Să se calculeze: a) 3
− i ; b) 4 1 + i 3 ; c) 3
2 + 11i .
SoluŃii
a) Scriem numărul complex − i = 0 + (−1) ⋅ i în forma trigonometrică. Avem | −i |= 1 şi
π π π
arg( −i ) = − . − i = cos − + i sin − . În conformitate cu formula (12)
De aici
2 2 2
π 2kπ π 2kπ
3
− i = cos − + + i sin − + , unde k = 0, 1, 2.
6 3 6 3
Notând aceste rădăcini prin z k avem:
π π 3 1
z 0 = cos − + i sin − = − i,
6 6 2 2
π 2π π 2π π π
z1 = cos − + + i sin − + = cos + i sin = i,
6 3 6 3 2 2
Numere complexe 9
π 4π π 4π 7π 7π 3 1
z 2 = cos − + + i sin − + = cos + i sin =− − i.
6 3 6 3 6 6 2 2
3 1 3 1
Răspuns: S = − i, i,− − i .
2 2 2 2
1 3 π π
= 2 cos + i sin şi conform formulei
1 + i 3 = 2 + i
b) Analog (12)
2 2 3 3
π 2kπ π 2kπ
4
1 + i 3 = 4 2 cos + + i sin + , unde k = 0, 1, 2, 3.
12 4 12 4
Pentru k = 0 obŃinem
π π π π π π 6+ 2 6− 2
z 0 = 4 2 cos + i sin = 4 2 cos − + i sin − = 4 2 +i =
12 12 4 6 4 6 4 4
2⋅ 2
(( ) ( ))
4
= 3 +1 + i 3 −1 .
4
Pentru k = 1 obŃinem
7π 7π 4 π π π π 2− 6 2+ 6
z1 = 4 2 cos + i sin = 2 cos + + i sin + = 4 2 +i =
12 12 4 3 4 3 4 4
2⋅ 2
(( ) ( ))
4
= 1− 3 + i 1+ 3 .
4
Pentru k = 2 obŃinem
π π π π
z 2 = 4 2 cos + π + i sin + π = 4 2 − cos − i sin = − z 0 .
12 12 12 12
Pentru k = 3 obŃinem
π 3π π 3π 4 7π 7π
z 3 = 4 2 cos + + i sin + = 2 cos π + + i sin π + =
12 2 12 2 12 12
7π 7π
= 4 2 − cos − i sin = − z1.
12 12
Deci cele patru rădăcini de ordinul patru ale numărului complex z = 1 + i 3 sunt
( ( )) ( ( ))
4 4
8 8
± 3 +1+ i 3 −1 , ± 1− 3 + i 1+ 3 .
4 4
Imaginile numerelor z 0 , z1 , z 2 , z 3 sunt punctele M 0 , M 1 , M 2 , M 3 din figura alăturată.
Numere complexe 10
M1
M0
M2 O 4
2 x
M3
4
Ele sunt vârfurile pătratului înscris în cercul de raza 2 şi centrul O. MenŃionăm că
π
m(∠AOM 0 ) = .
12
ObservaŃie. Cele patru rădăcini z 0 , z1 , z 2 , z 3 se pot obŃine şi astfel:
4
1+ i 3 = 1+ i 3 .
3
Conform formulelor (13), 1 + i 3 = ± +i
1
=±
1
( 3 +i. )
2 2 2
Conform aceleaşi formule (13),
1 1 3+2 − 3 + 2 1 ( 3 + 1) 2 ( 3 − 1) 2
( 3 + i) = ± 4 +i =±4 +i =
2 2 2 2
2 4 4
=± 4
1
2 2
( (
3 +1+ i 3 −1 . ))
Conform formulelor (14),
1 1 1 − 3+2 3 + 2 1 ( 3 − 1) 2 ( 3 + 1) 2
− ( 3 + i) = − 3 −i = ± 4 −i =±4 −i =
2 4
2 2 2 2
2 4 4
=±
1
24 2
( (
3 −1− i 1 + 3 . ))
2 11
c) Forma trigonometrică a numărului z = 2 + 11i este z = 125 +i .
125 125
2 11 π
Deci, cos ϕ = , sin ϕ = . De aici rezultă că arg z ∈ 0, .
125 125 2
Deoarece, conform formulei (12), cele trei rădăcini de ordinul trei ale lui z = 2 + 11i se
obŃin din formula
Numere complexe 11
ϕ 2kπ ϕ 2kπ
3
2 + 11i = 3 125 cos + + i sin + , pentru k = 0, 1, 2.
3 3 3 3
ϕ ϕ
trebuie să calculăm cos şi sin având valorile lui cos ϕ şi sin ϕ .
3 3
Folosim formula lui Moivre şi scriem
ϕ ϕ ϕ ϕ
3
cos + i sin = cos 3 ⋅ + i sin 3 ⋅ = cos ϕ + i sin ϕ .
3 3 3 3
Explicităm partea stângă, utilizăm definiŃia egalităŃii a două numere complexe şi obŃinem
sistemul:
3ϕ ϕ 2ϕ
cos 3 − 3 cos 3 sin 3 = cos ϕ
3 cos 2 ϕ sin ϕ − sin 3 ϕ = sin ϕ
3 3 3
ÎmpărŃim ecuaŃia a doua, parte cu parte, la prima şi obŃinem ecuaŃia
ϕ ϕ ϕ
3 cos 2 sin − sin 3
3 3 = 11 .
3
3 ϕ 2ϕ 2 ϕ
cos − 3 cos sin
3 3 3
Aceasta se reduce la o ecuaŃie omogenă de gradul trei care se reduce la ecuaŃia
ϕ ϕ ϕ ϕ 1 ϕ ϕ
2tg 3 − 33tg 2 − 6tg + 11 = 0. Dintre rădăcinile tg = , tg = 8 − 75 şi tg = 8 + 75
3 3 3 3 2 3 3
ϕ 1 ϕ π
ale acestei ecuaŃii doar tg = verifică condiŃia ∈ 0, .
3 2 3 6
ϕ 1 ϕ 2 ϕ 1
Din tg = rezultă cos = şi sin = .
3 2 3 5 3 5
În fine revenim la formula pentru calcularea 3
2 + 11i şi obŃinem:
ϕ ϕ 2 i
z 0 = 5 cos + i sin = 5 + = 2 + i,
3 3 5 5
ϕ 2π ϕ 2π 1 2 3 1 1 1 3 2
z1 = 5 cos + + i sin + = 5 − ⋅ − ⋅ + i − ⋅ + ⋅ =
3 3 3 3 2 5 2 5 2 5 2 5
3 1
= −1 − + i − + 3 ,
2 2
Numere complexe 12
ϕ 4π ϕ 4π
z 2 = 5 cos + + i sin + =
3 3 3 3
1 2 3 1 1 1 3 2 3 1
5 − ⋅ + ⋅ + i − ⋅ − ⋅ = −1 +
− i + 3 .
2 5 2 5 2 5 2 5 2 2
Imaginile numerelor z 0 , z1 , z 2 respectiv punctele M 0 , M 1 , M 2 sunt vârfurile triunghiului
echilateral M 0 M 1 M 2 înscris în cercul de rază 5 şi centru O.
M1
M0
O 5 x
M2
ExerciŃii propuse
1. Fiind dat numărul complex z = 1 + i 3 să se determine:
a) opusul lui; b) inversul lui; c) conjugatul lui; d) Re z ; e) Im z ; f) | z | ; g) arg z .