Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Izvoarele Istoriei Romanilor - Volumul 11 - Cronica Pictata de La Viena
Izvoarele Istoriei Romanilor - Volumul 11 - Cronica Pictata de La Viena
POPA-LISSEANU
www.dacoromanica.ro
FONTES
HISTORIAE DACO - ROMANORUM
FASCICULUS XI
CHRONICON PICTUM
VINDOBONENSE
ED1DIT
G. POPA-LISSEANU
BUCURERTI
TIPOGRAFIA (BUCOVINA, I. E. TOROUTIU
1937
www.dacoromanica.ro
IZVOARELE
ISTORIEI ROMANILOR
VOLUMUL XI
G. POPA=LISSEANU
BUCURESTI
TIPOGRAFIA (BUCOVINA, I. E. TOROUTIU
1937
www.dacoromanica.ro
Amico dilecto
Georgio Cioriceanu
Rerum historicarum aman tissimo
d. d. d.
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
PREF AT .4
Deli, publicad aceasta colecfie de lzvoare ale Istoriei
Romanilor, seo pul nostru nu este de a rezolva, noi inline, marile problerae istorioe, mai ales cele din epoca atat de intune-
caul a edului mediu, ci mai mult de a procura altora materialul necesar pentru rezolvirea lor, totui nu ne p'utem refinea,
cel putin, de a semnala aceste probleme, dandu-ne, in acela.li
timp, i parerea noastra personala. Aceastrt prere care ar
www.dacoromanica.ro
VIII
Am publicat textele in intregirne, in original yi in traducere, fiinddi am pornit dela ideea ca, pe de o parte, o oper,
fie ea literar fie ea tiirLtificti, nttPoate set fie apreciata deceit
stramolul rneu i gratie sapeinulai mea, imparatul din Constantinopol, nimeni nu poate s o smulgii din mainile
Acel stramo al hti Menumorut, dela care Attila a cucerit fora,
nu poate fi decett impratul roman. Un alt exemplu. In cronica lui Nestor, vorbindu-se despre reizboade dintre Ruji si
Cumani, ni se aminteve inteun pasagiu care, in aparengi,
n'are de a face cu istoria noastra nationala, despre princi pele
Asen sau Osen. Ei bine, numele acestui princi pe este, in aeela,si
www.dacoromanica.ro
AVANT PROPOS.
Vers la fin du IX-me s icle, les Hongrois, d'origine turcomongole, entrainant aprs eux toute une cohue de Finnois, de
Slaves ou d'autres fractions de peuples barbares qu'ils avaient
rammasss en cours de route vers l'Europe Centrale, plantrent
leurs tentes dans le Nord de la plaine de la Tissa; plus tard,
ils iront s'tablir dans la Pannonie de l'Est. Pendant plus de
trois cents ans, ils s'efforceront d'tendre leur dommination sur
les pays voisins, habits par de peuples cliffrents, mais principalement par les Roumains, descendants des Thraces romaniss et par les mlanges de Slaves et de restes des Huns et
des Avars, maitres ephmres du dbut du Moyen-Age d'une
bonne partie de l'Europe Centrale.
Les Roumains de la plaine de la Tissa et de la Transyl-
Au dbut du XII-me sicle, en 1211, le roi Andr II conce.,da aux Chevaliers Teutoniques la Tsara de Borsa ou Barsa
du Sud-Est de la Transylvanie, A la condition que ceux-ci dfendissent les possessions hongroises contre les incursions des
Coumans nomadisants du Sud-Est et de l'Est des Carpates. Cependant, ces moines-soldats, qui s'taient donns pour mission
de convertir au christianisme les Barbares par la parole, mais
surtout par l'pe, manifestrent quelque temps aprs des vel-
lits d'y fonder un Etat A eux et d'en tendre les limitessur le versant Sud des Carpates Mridionales. A cette nouvelle, le roi hongrois ordona le bannissement de ses Etats des
Chevaliers Teutoniques et rvoqua la donation qu'il avait faite
XL
Il est galement ajouter que l'ancien terme germanique de Woloh, Wloch, Wloh, etc., qui dsignait les populations
d'origine romaine, tait devenu Vlah, Valah, Valaque dans la
langue des Slaves qui le leur avaient emprunt, et qu'ils appliqurent leur tour aux Thraces romaniss, puis leurs descedants, les Roumains. Avec l'extension des Slaves dans les
pays carpatiques et la Pninsule Thrace, ce terme devint d'em-
ploi courant; il se substitua progressivement aux &nominations rgionales de Daces, Gtes, Moesiens, Thraces, Bessi, etc.
La chancellerie et les chroniqueurs byzantins l'adoptrent, euxaussi, 5. partir du dbut du X-me sicle; cent ou deux cents ans:
XII
Pressentant une grande attaque innopine contre eux entreprise par les Tartares ou Tatares, Mongols, la majorit des.
Coumans nomades, en voie d'tre convertis au christianisme.
par des rnissionaires catholiques, abandonnent en hte la
Montnie de l'Est et la Moldo-Bessarabie mridionale o ils.
avaient longtemps vcu, et chargent leurs femmes, enfants, infirmes et le peu de biens meubles qu'ils possedaient sur leurs.
chariots ruclimentaires tout en bois, couverts de peaux et entrainns par plusieurs paires de boeufs; et amenant avec eux
leurs esclaves, prisonniers de guerre, leurs troupeaux de btes
cornes et leurs haras de chevaux, ils gagnrent sous la conduite de leur chef Coutan /a plaine de la Tissa, en 1239; ils.
s'y mirent sous la protection des Hongrois.
Les Tartares, qui avaient pralablement ravage la Russie.
XIV
droit des pay's dlaisss par les Coumans de Coutan, mais qui
n'avaient pas t occups effectivement par les Tartares; namoins il n'eut pas le courage et la force ncssaires de passer
les Carpates et de s'en saisir. Mais craignant le retour offensif
des Tartares qui s'taient empars de presque toutes les steppes eurasiatiques, des embouchures du Danube jusque dans
l'Asie occidentale, ce roi agit i l'instar de son pre Andr II,
qui avait concd le pays de Barsa aux Chevaliers Teutoniques;
il fit donation, en 1247, du Pays de Sverin, en entendant par
la toute l'Oltnie y compris le Banat de Sverin proprement
(lit, aux Chevaliers Hospitaliers ou Johanites, A la condition
.que ceux-ci dfendissent la Hongrie contre les attaques des
Barbares venant du Sud-Est; il leur permit galement de repporter, s'ils pouvaient le faire, bien entendu, leurs possessions
a l'Est de l'Olt, dans la Cara-Coumanie, c'est--dire dans l'ancien pays assujeti aux Coumans et d'y diffuser la foi catholique.
XV
Jean et de Farcas. Ce fut aprs l'incursion de 1261 des Roumains et des Bulgares du Sud du Danube dans l'Oltnie, mais
d'o ils furent obligs de se retirer en 1263. Puis se sentant
assez fort, ce vovode tendit son pouvoir sur toute l'Oltnie,
l'exception du Banat de Sverin, et refusa de payer le tribut
annuel, marque de vassalit, au roi hongrois, incapable de le
-secourir contre les Tartares et les Coumans.
Ce refus provoca l'expdition militaire de 1270 que Bla
IV organisa contre lui. Lithovol trouva sa mort dans cette renrontre avec les Hongrois; son frre, Barbat, qui combattait aux
ctes de lui, fut pris et amen en captivit Visegrade, rsidence royale, le pays de Hatseg lui fut enlev et annexs A la
Hongrie, ou plus exactement, au vovodat de Transylvanie. Re-
lAch contre une forte ranyon, Barbat revint prendre la conduite de l'Oltnie o lul succda peu aprs son fils Tihomir
Bessarab. Ce nom de Bessarab tait alors trs frquent parmis
les Roumains; on le retrouvait aussi dans la toponymie des
pays carpatiques et du Nord de la Pninsule Thrace.
Soit pour mieux rsister aux attaques des Tartares, soit
par suite d'une alliance matrimoniale, l'Oltnie et le vovodat
de Sneslav fusionnrent en un seul Etat national sous la conduite de Tihomir Bessarab. L'ambiance politique extrieure en
tait favorable, d'autant plus que la dynastie arpadienne, qui
avait dirig les destines de la Hongrie pendant plus de 300
ans et qui aurait pu s'opposer cette union, touchait sa fin.
XVI
Les Byzantins appelrent ce nouvel Etat Ungro- ou Ougro-Vlahie", probablement en raison de sa proximit de la
Hongrie ou bien de sa vassalit par raport A la cour de Bude;
les Hongrois Transalpina", pour ne pas le confondre avecia
Transylvanie, les Slaves, en particulier les Serbes et les Bulgares, Vlascaia-Zeinli" ou Valachie", et les Roumains
Tsara Romaneasca", pays roumain, ou Montnie", pays de
montagnards,
La lgende veut que la fondation de cette principaut soit dOe
aux immigrants du Nord des Carpates, de la Transylvanie, notamment
du pays de Pagaras, arros par l'Olt moyen. Cette lgende d'ailleurs
fantaisiste, s'est forme plusieurs centaines d'annes plus tard par suite
d'une confusion des multiples rminiscences historiques, telles que les
immigrations, quoique intrmittentes et durant depuis une date inunmoriale, des Roumains de la Transylvanie au Sud des Carpates, les tentatives des Chevaliers Teutoniques de ce saisir de la ci-devant Couma-
succda A son pre Tihomir Bessarab, relva vite l'importance politique et conomique de ce nouvel Etat; il aboutit pendant son long rgne, (1310-1352), A lui donner les frontires
qu'il garda durant plus de 500 ans, jusqu'A son union avec la
Moldavie, (1859), pour former la Roumanie moderne. 11 fit entrer dans ses possessions le pays de Lovist, mais le Banat de
XVII
elles ne furent repeuples que petit petit, par le retour des anciens
VI,
www.dacoromanica.ro
XVIII
XIX
de ces montagnes, il chappa A la mort comme par miraele; il gagna vite sa rsidance de Visegrade; par contre, son
arme fut littralement anantie, laissant entre .les mians des
vainqueurs un riche et norme buttin. L'auteur ou les auteurs
du Chronicon Pictum Vindobonense", contemporains de Charles Robert, considrent cette dfaite comme un vrai chiltiment
appliqu par la Providence A l'orgueuilleux peuple hongrois et
A son roi tmraire.
Apr& plus de 300 ans de pressions contre les Roumains,
Ils furent ainsi ammens renoncer au rle de dfenseurs du christianisme, de bouclier du catholocisme contre les
_Barbares payens. Ce rle chouera relement plusieures reprises aux princes de la Tsara Romaneasca et de la Moldavie,
www.dacoromanica.ro
)pC
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
Istoricul manuscrisului. Cronica *tat:4 dela Viena
Chronicon pictum Vindobonense
se ggsete pe un pergaanent ce se pgstreazg in Bibliotena, fosa imperialg, dela Viena,
Cod. Vindob. Lat- No. 405.
Manuscrisul dateazg, dupg cum ni se spune chiar la inceputul Prologului la aceastg cronicii, din anul 1358, deci din
timpul domniei regelui Ludovic ce! Mare, fiul lui Carol -Robert de Anjou. El nu are un sfirit, ci se intrerupe brusc, cu
rongrii sale ca rege al Ungariei. A doua editie se datorete lui Matei Florian (M. Florianus) care a publicat-o in
anul 1883 in colectia sa istoriae Hungaricae Fontes doinestici, vol. II. In timpul din urm, a tipgrit la Seghedin,
.anul 1931, excerpte din aceasti cronica Ladislau Iuhsz, subt
www.dacoromanica.ro
XXII
De oarece aceasti cronic pictati di o mai mare desvoltare decit celelalte cronici vechi evenimentelor istorice i de
oarece ea prezinti faptele, in afari de .sensibilizarea lor prin
ilustratiuni artistice, intr'un stil mai vioiu i uneori cu pronunliate accente epice i dramatice, a fost utilizati. de mai
toti cronicarii i scriitorii unguri de mai drziu. In special ea
Primele dourneci si sapte de file ale manuscrisului sum reprodusesi de A magyar honfoglakii healed, din 1900.
www.dacoromanica.ro
Dupg cum
se poate vedea din facsiznilul ce dan qrs editia noastr, manuscrisul are pe fiecare paging &trig coloane i este itnpodobit cu un chenar pe toste paginile i chiar intre coloane.
Sunt in total 146 file de pergaanent i fiecare fill este indaeg nu de un tablou, cel putin de o iniial pictatg.
Sunt vr'o stag cincizeci de tablouri, in afarii de initiale.
Chronicon pictum este considerat ca unul dintre cele mai
pretioase monumente de artg din secolul al XIV. Tablourile
sunt in mniatur i fiind destinate pentru curtea. unui mare
rege, ele sunt demne de un mare rege.
Ca fond, cronica pictati este o lucrare de compilatie 1
are leggturi de filiatiune cu c,elelalte cronici mai ve,chi sau
contirnporane. De asemenea, ea a servit de material pentru
alte cronici ulterioare. Dupg cum a dovedit-o istoricul Valentin H6man, cronica pictatg face paste din familia de cronici
nazi au avut ca izvor principal Gesta Hungarorum din 1282
Dupi Toldy, Marci Chronica, p. 7, pergamentul ar fi fost pietat din
ordinul regelui Ludovic, cu prilejul cisiitoriei fiicei acestuia, Maria, cu prin.
www.dacoromanica.ro
XXIV
1285 i dupi care s'a orientat i Simon din Keza, In cronica sa 5).
giu din Cronica lui Nestor, fira ea o eronici sa fi avut cunotinta de existenta celeilalte 9) - Tot astfel, expeditiile
rizboinice ale regelui $tefan lila Sudul Dunarii i in Moravia, ne aunt atestate de istoricii bizantini ") i de scriitorii
cebi"), fara ca sa se poata constata o legatura intre aceste izCat privete razboiul regelui Carol Robert
voare istorice.
impotriva lui Basarab, farptul ne este confirmat prin veo treispreze,ce documente din aceeni epoca. Seriitorul Marczali ne
citeaza o sumedenie de cazuri In eari faptele istorice din cronica pictata ne sunt adeverite de documente interne ungureti
sau de izvoare externe contimporane ").
lar daca despre cronica lui Anonymus se poate apune ca.
ea are mai mult earacterul gestelor medievale, fiind inspirati
1-16man Blint, A szent Idisz16-frori Gesta Hungarorum, p. 109.
Marczali, op. cit. p. 68 se exprimi: 4Die EigentGiimlicbkeit der Bilder-
chronik ist, dass sie den historischen Inhalt der andern Chroniken in ganzem
Umfange darbietet, aber mjt einer grossen Menge poetisch gefiirbter Traditionen gemengts.
Fejr, Codex Dipl. Hung. II, p. 85.
Fejr, Codix Dipl. Hung. II, p. 94.
izo. 1st. Rom. VII, Cronica lid Nestor, p. 185.
Nicetas Choniate.s, Hist. I, p. 24 ed. Bonn.
Mon. Germ. Hist. Script. IX, p. 122.
Marczalj, op. cit., p. 70 sq.
www.dacoromanica.ro
XXV
de poeinele i legendele lui Dares Phrygins, de Gesta Alexandri, de Exordia Scythica i de traditiile locale, despre cronica
pictati nu se poate spurne acelai lucru. 5i daca despre cronica lrui Anonymus se poate sustinea, pink' la un punct oarecare, eh' ea, fiiml o lucrare mai mutt literari, i-a putut ingadui libertatea de a nu tinea seama in totdeauna de inlantuirea logica a evenimentelor i de cronologia riguroasa a intamplarilor, cronica pictata urmarete faptele cum s'au succedat in timp i ne prezinta evenimentele ca efecte ale unor
cauze determinante, fie aceste cauze de natura psichologica,
fie de natura politico-social.
Se intelege dela sine c i autorul cronicei pictate este
influentat lin aprecierile sale de mediul in care traiete i de
gustul literar al epocei in care scrie. De aceea, este firesc lucru
ca el sa nu fie lipsit cu totul de partinire. i astfel, regi cari
ar trebui defaimati pentru faptele lor, sunt liudati de cronicar i chiar ridicati in slava, in vreme ce, pe de alta parte,
regi glorioi sunt lasati in umbra scrisului. In timp ce pentru
regii Bela II i Geysa II nu are decat 'cuvinte de laudi cari
merg uneori pana la expresii ditirambice, dei ni se spune ca
Bela II a ucis la Arad mielete aizeci i opt de capetenii de
ale /Aril, pe Coloman pe care 11 cunoatem din alte parti ca
pe un reg,e destoinic i invatat, <<K5nyves-carturarul, cronica
www.dacoromanica.ro
XXVI
numai atributele sale de viteaz inplept. Intru cat canonizarea acestui rege se gtie ca s'a fama numai in anul 1192,
urmeazi ca izvorul ce 1-a avut inaintea ochilor autorul cronicei pictate, a fost dinteo epoca mai dinainte de acest an.
Altfel ar fi trebuit ca ac,est izvor s'a fi amintit subt o formi
oarecare de canonizarea regelui.
De asemenea, din imprejurarea criIn cronica pictati nu
se vorbegte prea mult despre marea invazie a Ttarilor din
anul 1241, e de presupus_ca izvorul cronicei sale a fost scris
mai inainte de aceasta data.
Cronica pictati a fost compusi, foarte probabil, pentru
ciutea regala a regelui Ludovic ce! Mare. Daca insa a fost
misa chiar la curte sau aiurea, nu se poate afirma cu precisiune. E de presupus ca ea fost soris in manastirea dela D5melis, din judelul Strigoniu, min'istire fundata de duoele Almus, tatal lui Bela
Filiafiunea dintre Chronicon pictum i cite cronici.
Nu este greu de dovedit c aceasta cronicil este o lucrare de
mai ales pentru epocile primitive, dupii alte cronici m.ai vechi i cfii a servit, la randul &jiu, ca izvor de compilalie pentru alte cronici de mai apoi. Dam cateva exemple
14)
Keza.
moranutriendis
www.dacoromanica.ro
XXVII
Et post bee inter meridiem. pl
Dub. Keza.
rantem
Dub.
Medortun
Dariorum
ex
Gothorum,
Bud. ti Keza.
censu eterno.
www.dacoromanica.ro
XXVIII
18. Vicit amor filialis in Andrea
rege iustitiam-
maculum elegerunt.
1076).
pacem fecerunt et crux Domini fulgure pescussa est (a. 1081). An. Po).
Colomanus rex coronatur et fratet
eius Almus diadema induitur. Art. Poj.
a. 1098.
p. 70.
Vezi traducerea p. 126.
www.dacoromanica.ro
XXIX
infesti fuerant isi huni ocoidentali nationi. Isti etenim Zeculi hunorum sunt residui, usque ad aliorum hungarorum reditum in
campo prefato commorantea. Duni ergo hungaros iterato in Pannaniam redire cognouissent in Rutheniam eis occurrerunt conqueatrantes
simul Pannonie regionem. Qua q-uidean conquestrata in eadem sorteremanserunt, ut Lunen hungaai voluerunt, non in plano Pannonie, sed
cuan Vlachis in montibus confinii sortem habuerunt. linde Vlachia
commixti litteris ipsorum uti perhibentur. Isti namque Zeculi Chaban in 'Grecia penase putauerunt. Unde vulgus adhuc loquitur lin communi: Tune redire debeas, quando Csaba de Grecia reuertitur... Post-
quam autem. filii Atyle in prelio Crumhelt cum gente Scytica fere
quasi deperissent, Pannonia extitit decem annis sine rege, Sclavia
tantum3nodo gecis, vlachis, teutonicis aduenis messianis reananentibus in eadean, qui uiuente Atyla populari seruitio sibi seruiebant 2)
(Cap. X).
...Exinde montes deseendunt per tres menses et deueniunt in
confinium regni Hungarie, scilicet in Erdelw inuitis gentibua memoratis (Bessis. Albis Cumanis, Ruthenia). Ibique terreis castris septem
preparatis pro uxoribus et rebus suis conseruandis, aliquamdiu permanserunt. Quapropter teutonici partem illam ab illo die Simburg,,
id est septem castra vocauerunt 21) (Cap. XI).
Fuerat auto= ex istis capitaneas dicior et potentior Airpad,
filing Minus, filii Eleud, filii Ugeg. Huius auten pater Ahnus in patria Erdelw occisus est, non enim potuit in Pannoniam introire.
Erdelw igitutr quieuerunt et pecora sua recreauerunt. Audientes
autem terre utilitatem de habitatoribus, quod optimus fluuius asset
Danubius22) (cap. XIII).
Tertius vero capitaneus Gyula fuit, unde Gyula filius Ladizlai derivatur. Eratque iste Gyula dux magnus et potens qui ciuitatean magnam in Erdelw in uenatione sua inuenerat, que iam pridean a romanis constructa fuerat. Habebatque filiam nomine Sarolt
puleherrimam, d cuius pulchaitudine prouinciales duces diutius
loquebantur. Quam Geysa dux consilio et auxilio Beliud, qui terram
Kulam possiderat, traduxit in uxorean legittimam. Isti Beliud Kuhn
dedit filiaan sum, ut contra fratrem suum Kean debel/aret. Et post
obitum suu.m terram suam idem Kulan Beliud hereditauit. Tandem
Vezi traducorea p. 131.
Vezi traducerea p. 133.
Vezi traducerea p. 134.
www.dacoromanica.ro
cum Gyula hungaris in Pannonia habitantibus infeetus esset et multipliciter aggravatus, per sanctum Stephanu.m regela in Pannoniam
-est deductus. Non tamen iste Gyula capitaneus, sed ab illo tertius 29.
(Cap. XV).
Porro beatus Stophanus postquam regie celsitudinis contrarian diuinitus est adeptus, famosuan et lacrosum helium gessit contra auunculum suum nomine Gyulam, qui tune temporis tocino
ultra siluam regni gubemacula possidebat. Armo itaque domini Mo.
beatus rex Stephanus cepit Gyulam ducal' cum uxore et duobus
reditauit illas partes Transiluanas et ideo uulgariter dici solet Erdeelw Zoltan. Erat enim ille antiquissianu,s, qui vixerat usque tempora sancti regla, et ideo uoluit ipsumesse super gentes opulentas')
(Cap. XXXVIII).
Post hec autean pagani Cwii a superiori parte porte Meses rupias indaginibus irruperunt in Hungarian' totam.que prouinciam Nyr usque
-ciuitatem Byhor erudeliter depredantes, infinitam multitudinem uirortum ac mulierum ceterorumqu.e animalium seem"' trahentes, per
ainnem Lapus et fluenta Zomus inopinabiliter transeuntesremeabant
Rex igitur Salomon et dux Geysa cum fratre suo Ladizlao collecto
exercitu festinantissime accelerauerunt per portam Meses transeun tes priusquam Cuni montes transcende.rent in urbem Doblika,
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
XXXII
intrat in /ara pe la Unge unde au stat ruai multi vreme in redup Ung au 0 primit, in izvoagiunea paduroasa de acolo,
de uncle s'au indreptat
rele occidentale, numirea de Unguri
spre apus gi miazazi. In Ardeal ei au venit tarziu, dupa lutemeierea regalitfitii unguregti. Dar cihar gi ca Secui numai, ei
n'au putut s se mentina, ca rmagile ale Hunilor, in Transilvania, caci ar fi fost asirnilati de autohtoni, dupa cuin au fost
asiinilai gi Slavii. De altfel, Secuii, cari se intalnesc mai intai
In Ungaria de Nord gi de Vest, au fost coloniza/i tarziu in _A.r-
deal ").
Nurnirea de septem castra este o traducere a lui Siebenbiirgene care, la randul sau, e o traducere populara a lui Cibinium"). Regiunea paduroasa de la Ung a dat, desigur, prilejul la confuzia dintre ung. erd5, padure i Erd5-elve, dincolo
de pidure, adica Ultra-silvania gi, mai tarziu, Transilvania.
www.dacoromanica.ro
XXXIII
familie "),
nume de care este a se apropia nuDaca acest Gyula
mele ducelui Rominilor Gelou al lui Anonymus i Alba-Julae
sau Alba Transilvana a eronicei pietate
este Ungur ori Peceneg sau Cuman "), asupra acestei problem.e ramane a se pro-
Intre triburile primitive unguretd, Mkhael de Fertlinandy socotete ca, inainte de a se fi stabilit de catre dinastia
fui Arpad unitatea nationala, aia fost trei triburi mai de cApetenie i anume cel al lui Gyula care conducea partea de rsirit
a tarii, cel al lui Horca ce conducea regiunile dinspre apus i
Parphyrogenitus, De adm. iznp. 37, ad. Bonn p. 166: T a.ip.cc TOO
KetTW rka TrXriatetZe. rf
Toupda.
www.dacoromanica.ro
XXXIV
Aceasta a e facut pe null sii creazi cif mama /ui stefan cel Slut
ar fi fost de origine roniani, cazul nefiind izolat in istoria Ungurilor.
www.dacoromanica.ro
nos ") 1 Zowaras ") cari reprodwe o infornutie a lui Skylitzes, citati i de Sincai in cronica ea"). Ei ne spun a principii
Turcilor (adeca ai Ungurilor) Bolosudes (Bulehu) i Gylas au
pIecat la Constantinopol la anul 947, unde au fost primiti cu
www.dacoromanica.ro
XXXVI
ecumenic dela Nicea, din 325, a lui Teofil din Gotia totii
propriu zii s'au incretinat dupa 348, data hirotonirei lui
Ulfila; deci Teofil reprezenta pe celelalte populatiuni din Tara
ce pe vremea aceasta se nutmea Gotia. Nu mai vorbim de celelalte episcopate din Dacia, de mai trziu, i nici de episcopatul din Arge, din 680, pentru existenta carora dovezile sunt
www.dacoromanica.ro
XXXVII
nicie tot timpul, atat subt regii din dinastia lui Arpad g a
celor din casa de Anjou, cat i sub regii 1 principii de mai
tarziu. Cu toata aceasta persecutie, din documentele vremii rezultac ortodoxismul nu numai s'a mentinut printre Roman' i,
dar chiar a facut cuceriri printre colonigtii unguri i germani.
In aceasta privinta este caracteristica scrisoarea papei Grigore
al IX catra regele Bela, din 14 Noembrie 1234, scrisoare prin
www.dacoromanica.ro
XXXVIII
www.dacoromanica.ro
XXXIX
www.dacoromanica.ro
XL
mite conditiuni, toata tara Severinului, peste care se gasea carmuitor un ban, apoi cnezatele lui Farcas ") gi al lui loan panii
in afara
probabil judetele Vakea gi Romanati
la Olt
Din documentele vremii mai aflf'm c diva moartea regelui Bela IV gi a fiului acestuia 5tefan, subt minoratul lui
Ladislau IV, Litovoi pune mana pe unele tinuturi ale Banatului unguresc dela Severin gi refuzi si mai plateasca tribut
regelui. Faptul acesta determina pe Unguri s porneasca la
anul 1279 cu razboiu impotriva lui Litovoi. Acesta este insa
batut i moare in lupta, iar fratele salt Barbat este prins gi nu
poate s scape cleat platind Ungurilor, ea pret de rscumpa-
www.dacoromanica.ro
XLI
.mfin 61).
www.dacoromanica.ro
XLII
www.dacoromanica.ro
Basarab, vezi Hurmuzaki, Doc. I, No. 493, 494, 495, 503 i 504.
Hurrnuzaki, Doc. I,
624.
www.dacoromanica.ro
XLIV
lui Tatamir, vice-cancelarul sau, ca recompensa pentru serviciile aduse in Tara Romneasca, venindu-i in ajutor, din
portmca voevodului Ardealului Toma, i ajungand recte sub
castro Argias. Acest Tatamir de abia a scapat din lupt, Era
ra.'ni grave, vix evasit, sine gravi vulneris susceptione, dar
pierzfindu-i ochiul drept ").
La anul 1335, Carol Robert, intr'o diploma data lui
Nicolae, fiul lui Radoslav, descrie el insui lupta cu Basarab.
Dm in nota traducerea acestui important document ").
Hurrauzaki, Doc. I, p. 628. Cf. si I, 2, p. 14, o diploma a lui Ludovic din 1351.
Hurnzuzaki, Doc. I, p. 632.
Hurmuzaki, Doc. I, p. 635.
Hurmuzaki, Doc. I, p. 633.
Hurmuzaki, Doc. I, p. 638.
www.dacoromanica.ro
XLV
Daca textul acestui document comparim eu textul cronicei pictate, suntern izbiti nu man de identitatea cuprinsului
lor, ci 1 de identitatea, pe alocurea, a acelorni expresii. Ac,easta constatare ne silete si iajungem, impreuni cu d. Motogna,
la presupunerea ci diploma regala a servit de izvor de informatii autorului eronicei pictate.
www.dacoromanica.ro
XLVI
crt a intreprins aceasta dupi un sfat bine chibzuit, habito con.silio prematuro.
lancea sa cea ascutiti se arunici din nou In linia celor ce niviliseri asupra
tina la capul nostru, de asupra cruirt sburau palosele a cinci viteji ostasi valahi carri se gribeau inainte de toate si ne reteze tapul nostru de rege. Dar
prin agerhnea sa fulgeritoare pe Mil i-a rilpus, asternindu-i la piimint
de suflare. Acolo insusi viteazul soldat Nicolae
primit din fati sase rni
la cap si la umeri destul de grele si a lisat pe loeul luptei vr'o dounzeci i cinci
de nobili dintre ai siii. Si astfel cu ajutorul lui Dtunnezeu se potoli ardoarea
durumilor si se pum sparge laturea dreapti a zidului de dusmani i luindu-o
la picior prin spirtttra ficuti, din bitilia venia t'ira de veste.
Cu voia Celui
prea Inalt tare pe toste de mai inainte le orindueste silili la fugi de dusuumi
urmiriti din acel loe, aflarm prilejul mfintuirii i luarim drumul spre casi.
Dat la 13 Decemvrie 1335.
www.dacoromanica.ro
XLVII
posesiumile, ori fiindca regele voia s dea Banatul Severinului devotatului &Au Dionisie, iar donmia schismaticului Basarab lui Toma, voivodul Ardealului, inlocuitorul tradatorului
Ladislau din Deva? Chestiunea ramne deocamdat nedeslegatii, izvoarele contrazicandui-se intre ele.
In ce privete pe Dionisie, acesta, dupi aratarea cronicei
este fiul lui Nicolae, nepotul lui Ioancha, adeca, poate, al lui
www.dacoromanica.ro
XLVIII
Ionifi, a imparatului romano-bulgar, era o cumanj i se citeazi o sumedenie de fete cumane mgritate cu principi eu.ropeni 82).
Nu ne putem opri totusi, in acest loc, de a face o apropiere intre diferitele nume ale domnilor romani, nume ce le
intalnim in prag,u1 istoriei noastre na/ionale. Sunt cele trei
mime de Asan, de Gelu i de Basarabg. Toate trei sunt, intocmai ca i. numele de Keanus (chan), nume de origine turco.
tatarrg si par a fi fost, la inceput, nume generice, designand pe
www.dacoromanica.ro
putin latineasca, pare a fi un nume strain, de origine turcotatari, al domnului roman la venirea Ungurilor in Pannonia,.
Numele se explici prin faptul, credem noi, ca Romanii, in
timpul cuceririlor lui Tuhutum, fiind organizati in principat,
eran conduti de nu domn roman ce purta un nume strain gi
prin faptul ea, la un moment dat, puterea armati a /aril o
representau Cumanii.
c) Numele de Basaraba este format din doui parti, din
Basar, cuvant asupra etirnologiei canna filologii inqa nu au
cazut de acord gi din aba sau apa care in limba turca insemneazi tata. C ac,est nume romanesc este de origine cumani
pegenegi, resulta din mentionarea atator numiri cumane,
de aceeagi factura., ce intillnirn atfit In Cronica lui Nestor "):
Urusoba, Altunopa, Arslanopa, Kitanopa etc., cat gi in Cronica
Notarului anonim "): Tonnsoba.
Toate aceste trei nume Asan, Gem i Basaraba, dei sunt
de origine strainia, ne designeazi trei familii de cluci romini,
prianul in Peninsula Balcanilor, al doilea in Ardeal gi al trei-
Desi, ca name, ceste trei familii aunt de origine striin, ele sunt
tot alit de ronninesti precum
sunt familiile Cantaruzino, Ghica, Brithum, et".
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
TEXTUL LATIN
www.dacoromanica.ro
Per me reges regnant ait dominus deus per sapientem. Salomonean prouerbiormn VIII-o capitulo. Gloriosus dens in sanctis suis,
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
Sibies. Qui tamen primo uocati aunt Phutei. Uncle ibidem est
flunius, qui usque nunc Phut dicitur. Et Chanaan, a quo dicti sunt
Chananei, quorum terra postea fiiiis Israel data est. Filii autem
-Chus: Saba, a quo dicti sunt Sabei; Euila, a quo descenderunt gentiles; et Sabatha, a quo Sabateni. Porro Chus genuit Nemproth. Iste
luit qui induxit posteritatem Noe ad faciendam ciuitatem et turrim,
-contra dominum, de qua dicitur Genesis XI-o capitulo. Ideo dicitur:
Ipse eepit ease potens in terra; quia per potentiam alios sibi. oubtaittebat, et nolentes ad opus predictuan compellebat. Ideo sequi-
4--Ex quilma apperet omnibus dictum illorum esee uea-um, qui dicunt,
quod Hunor et Magor patres Hungarorum, fuerint filii Nemproth,,
qui fuit filius Cus, qui fuit Cam.; qui fuit a Noe maledictue; tuan
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
7--.
tendere racionem cultu diuino I) per medium lex Scytica sance.iebat,
aut ire in desperatas causas, uel in cormanunium seruicium inmisericorditer tradebatur. Vicia itaque et huiusmodi excessus, unuon hu.
num ab aliis fecerunt separari. Alias autem cum unus pater et una
muter hunos omnes generans procreauerit, quomodo unus nobilis et
alter ignobilis esse diceretur, nisi uictus per hos castle criminis ha.
heretur? Tune omnes capitanei simul uno animo unoque consilio
egressi de Scythia intrantes tand.em Bissos et cumanos albos deinde
ensdalos ruthenos, terraonq-ue nigrorum cum.anorum intrauere.
Abinde egress& usque ad Tysciam peruenerunt, qua quidem regione
circumspecta, concorditer placuit omni cetui ulterius non incedere
cum uxoribub et armentis. Cum uxoribus enian et bigis, et suis tha.
bernaculis de natali solo descenderant. Cumque eo tempore Panne.
niam Pamphyliam, Frygiam Macedoniam et Dalmatiam tetrarcha
Macrinns natione longobardus de Sabaria oriundus gubenoaret ar.
mis 2) bellicis informatus, aud,qo quod huni super Tysciam rese.
dissent, et de die in diem deuastarent regnum eius, cum alumpnis
sui regni ipsos aggredi fonnidans, ad romanos nuncios anos deadn
nauit, petens sibi auxilium commodari contra hunos. Ex gratia ete.
nim roonanorum im.peratoris memoratis imperabat. Romani uero co
tempare Detricum de Verona natione alamanum uoluntarie super
se regem prefecerant. Quem petentes ut Macrino suhsidium importaret, illo autem animo gratanti annuente, egressus est cum exercitu
italic germa.nico ac aliis mixtis gentibus partis occidentis. Peruenit
tandem in Zazholm ubi ipsi longobardi ad ciuitatem Potencianam
conuenerant, ut tractarent cum Macrino consilium utruon hunos
eornm thabernaculis in suo descensu transmeando Danubium, uel
in alio loco competenti inuadere oporteret. In istis itaque consiliis
et tractatibus De(9)trico Macrinoque residentibus, huni super utres
noctis in silentio in Sicambria Danubium transeuntes, Macrini et
Detrici exercitmn, queen ciuitas Poterciana capere non poterat
www.dacoromanica.ro
rurt. Contra quos Detricus cum Macro in Cesumaur dicitur occutrrisse et a mane usque ad nonam preliantes roman/ ount deuicti.
einsdem monarchiali.
(10)Anno ab incarnatione domini quadringentesimo primo,,ab ingresou uero hungarorum in Pannoniam anno XXVIII-o hungari sine
huni concordi uoluntate Atylam filium Bendekuz consuetudine romanorum super se regent prefecerant, qui primo unus de capitaneis
habebatur, et Ipso Budam fratrem suum de flumine TI-sce usq-ue Don
principem constituit ac rectorem, uocarique se faciens regem hungarorum metusm orbis flagellum. dei. Atyla dei gratia filius Bendekus, nepos magni Magor, nutritus in Engadi rex hunorum medortun
gottorum danorum metus orbis terre et flagellum dei. Erat enim rex
Toldy: triginta.
Toldy completeazi: stratum ubi statua.
www.dacoromanica.ro
At%la colore teter, oculis furiosus, elatus incessu, pectore late, bar.
bam prolixam deferebat, uenereus etiam erat ultra modum. In archa
sua es tenere contempnebat, audacie quidean temperate. Astutissimus in preliis ac sollicitus, fortitudinis competentis quo corpore habebatur. In uoluntate magnanimus, arnxis politis mundis thaberna-
rebatur. In huluamodi Igitur et aliis seauli pompis Atyla rex hunorum erat gloriosus. Expeditio uero sua preter extraneas nationes
decies centenis milibus uirorum armatorum replebatur, ita quidem,
ut si unurn Scyticum decedere contigisset, statian pro ipso alter ponebatur. Arma quidem gentis eius ex cono maxime et metallis uariis
diuersimode fuerunt laborata, arena habens et lanceas acutissimas
pariter, ac cultros accinctos in &more. Galnerium 2) quoque regis
Atyle. quod in cam scut gestare consueuerat, similitudinem austuris
in capite habebat cum corona. Quod signuni hungari dum se regerent per communitatem, usque tempora ducis Geyche filii Toxtin,
in exercitu semper communium gestauere.
www.dacoromanica.ro
10
V. Continuatio Hystorie.
Postquam autem commies prelio in Cezumaur redissent huni
cuan uictoria ad ma thabemacula, diebus paucis ultra Tisciam cum
uxoribus permanserunt, et hoc facto rex Atyla ad unum diem sollempnem curiam fecit congrregari. In quern Detrieus de Verona cu.m
principihus Germanie ae,cedens, umnem omaginean 1) et reuerentiam
regi Atyle fecisse perhibetur. Suggessit itaque regi ad partes occidentales peisonaliter accedere, ubi magnum honorem possit adipied. Cuius qu:de.m amplectens consilium, exercitu statim proclamato, egressus de Siccambria primo illiricos dicitur inuasisse, deinde
Constancie regnu.m pertransiuit, cui Sigismundus rex occurrit circa
Baglearn cuan exereitu magno. Quern cum gente tota conterens, suo
dominio eubiugauit. A loco autem illo egressus iuxta Renum Argentin am ciuitatem obeedit, quem quidem eiuitatem romanorum nullus
www.dacoromanica.ro
11
nam, in qua per clues cum summa laude est receptus. Abinde se
tremouens abiit contra Remensem ciuitatem, scilicet capitalem urbema gallieorum, que ei cum pergeret Cathalauniam, resieterat uehe.
menter, quam occupans sine mora omnes quos ibi reperit igne ac
www.dacoromanica.ro
12
eain uocant, id est urbs Atyle, hungari uaro interdicturn non curantes adhuc eam Ovbudam usque hodie uocant et appellant. Hys
ita que sic peractis quinque annis Siccambaie requieuit speculatoribus
suis pee mundi quatuor partes destinartis, siue distributis. Specula-torum quideini prima societas de Siocambria ordinatian in quantum
unius clamor potuiseet ad alium exaudiri die ac nocte Coloide 'Gerrnanie ciuitate stare consueuerat; altera pars usque Lituam. Tertia
in littore Don fluuii idest Etul; sed quarts statio Yadrie Dalmatie
ciuitate consistebat. Quorum q-uidem clamare et uoce quid Atyla
ageret, uel quali exercitationi esset deditas, mini& quatuor partes
,scire potuissent.
VL Fugat nationes.
www.dacoromanica.ro
13
QUOS cum per nuncios a ciuibus repetisset,(15)illosque tradere recusassent, expugnare cepit diuerais machinis ciuitatem, quatn cuiti capere
Indus pallacy in quo habebat nidmn sumn (esedisse. Acceptoquein rostro pullo uno in maris arundiines illu.m deportauit. Reuersa
iterato, et abso pullos autos simul cum nido transportauit. Quo uiso
rex Atyla suos milites ad se uoca.ns dicit eis: Cernite socy, quod ista
Veneti quidam 2) mutt Troiani, ut Cronica canit ueteroruun;post excidium tamen Troje Aquilegie permanserunt, quam fundasseperhibentur. Veneti quidem non accipiunt originem de Sabaria, ut
quidam opinantur. Nefm Sabarie latini (16) longobardi uidelicet inhabi..
tabant, el erat ibi scola generalis tam ipsis longobardis quam aliis.
gentibus orbis terre, poetarum multis philosophoram dogmatibus
luculenter illustrata, et uarys ydolorum erroribus mancipata, quam
quidam rex gottorum Arcellauus primo uolens capere, diu obsessam
non potuit. Demum mettle orbis expugnauit. Cuius nempe incole
per hunos expulsi nunc habitant Papye in Ytaray iuxta flumem
Ticini.
Toldy adaugi notat.
Toldy: quidern.
www.dacoromanica.ro
14
www.dacoromanica.ro
15
www.dacoromanica.ro
16
aquam puram bibere potuissent. Istud est illud prelium, quod huni
Crumheld prelium uocant usque in diem iatum. In istis itaque preliis
semper Chaba et huni uictoriam habuerunt. Postmodum uero Detricus de Verona per tradimentum Chabam feeit superari. Deuicerat
enim primitus Chala fratrem suum, sed tandem in uliiimo est deuictus, ut uix XV milia ex parte Chabe remanerent, aliis hunis et
Atyle totaliter deletis et occisis. Macau itaque Atila tahn fili sui,
quam Huni inter se aunt necati. Deuietus.itaque Ciaba et germani
filii Atile regis, qui ei assisterant ex aduerso, numero sexaginta,
kuz aui sui, quern sanum, sed nimia decrepitum dicitur itmenisse.
Ex jata quidem uxore sua genuit Edemen et Ed. Hic igitur Chaba
suo amonitu redire fecit Scyticos iterum. in Pannoniam. Remanserant autein ex hunis uirorum tria milia, qui per fuge interfugium.
erepti de prelio Crum.heldino in camp= Chigla mezei se colligere
procurarunt. Qui cum timerent occidentis nationes ne eos inuaderent
ex obrupto, ad Erdeelew 1) intrauerunt, non se hu.ngaros, sed Zekul
alio nomine uocauerunt In uita quidem Atyle infesti fuerant ipsi
hturi occidentali nationi. Isti eternim Zekuli hunorum sunt residui,
usque ad aliorum hungaroruni reditum in campo prefato commorantes. Pum ergo hungaros iterato in Pannoniam redire cognouissent in Rutheniam eis occurrerunt conquestrantes simul Pannonie
regionem. Qua quidem conquestrata in eadem sorte remanserunt,
ut tamen himgari uoluerunt, non in plano Pannauie, sed cum Viachis in montibus confinii sortem habuerunt. Unde Viachis commixti
litteris ipsorinn uti perhibentur. Isti namque Zekuli Chabam in Grecia penase putauerunt. Unde wlgus ad.hue loquitur in communi:
Tune redire debeas, quando Chaba de Grecia reuertitur. late igitur
Chaba Mitre Atyle est legittim.us, ex filia Honorii imperatoris grecon= genitus, cui Edeanen et Ed filii sui aunt uocati. Edemen au1) Toldy: Erdeelw.
www.dacoromanica.ro
17
quam autem (ilii Atyle in prelio Crumhelt cum gente Scytica fere
quasi deperissent, Pannonia extitit decem annis sine trege, ScIan's
tantummodo grecis vlachis teutonicis achtenis messianis 1) remanentibus in eadem, qui uiuente Atyla populari seruitio sibi seruiebant.
Surrexit post hec quidam. Zuatapolug nomine Moroti filius in PoIonia qui Bracta subiugando, bulgaris inessianioque imperabat, incipiens similiter in Pannonia dominan i post hunorum extermiuium.
Huno quidam hungari de Erdelw et de fluuio Hung, uariis xnuneribus
allectum, et nunciio explorantes, considerata Mitts militia immu.nita, ipsum Zuatapolug inruptione subita in quodant oppido circa
pontem. Bani iuxta Tatam, cuius oppidi adhuc apparet interruptio,
cuan tota militia peremerunt, et sic populis Pannonie tmemoratis,
quos Moroti filius dilatando adauxerat, inceperunt dominan. Tra.
dunt quid= quod hungari Morot non Zuatapolug in secundo eornm
reditu in Pannonia reperissent principantem; hoc idcirco ewe habet,
quia Moroth pater eius nomine maior erat, sed confectus senio
repausabat in castro quod Besprem nominatur. Audito infortunio
quod filio accidexat, morte subita ob dolor.= finiuit uitam. suam.
Filius uero in dominando nouus erat.Huni autern applieuerunt fluuio
Tyscie et de Tyscia egreasi quinto axmo. A prelio Kezumaur uoque
regnum Atile annus fluxit untas. Regnauit autem Atyla annio quadraginta qaatuor; ducatum tenuit quinque annis; uixit autem centum
uiginti quatuor annis. Mortuus est autem post ingressum hungarorum in Pannoniam anno LXX-o II-o, ab incarnatione autem domini
anno quadringentesimo XL-o V-o tempore imperatoris Marciani secttndi, et pape Gelasii primi. Nocte autem illa, qua Atyla mortuus
est n Siccambria, uidit Marcianus imperator in somnis arcurn Atyle
fractum, ex hoc intelligens, ipsum ease mortuum; qui tune Constantin op olim mor abatur.
www.dacoromanica.ro
18
et aduersis eorundem.
De gestis1) igitur Hunorum natalibus preliis felicibus et sinistris, quociensque eorum loca inmutauerunt, videndum nunc est,
quo temp ore in Pannonian' redierunt iterato, quique redeuntiunt
fuerunt capitanei, quantusque numerus armatorum in exercitu, apponere in presenti opusculo dignum duxi.
AT11110 ab incarnatione domini sexcentesimo LXX-o VII-o a morte
vero Atyle regio hmigararum anno centesimo quarto temp ore Constantini imperatoris terai et Zacharie pape, Oicut scribitur in eronica roma-
qui fuit Bendekus qui. fuit Turda qui fuit Seemen qui fuit Ethei
qui fuit Opus qui fuit Kadicha qui fuit Berend
fuit Zulta qui
fuit Buklu qui fuit Bolug qui fuit Zambur qui fuit Zamur qui fuit
Leel qui fuit Leuente qui fait Kulche qui fuit 0-mpud qui fuit
Miske qui fuit Mike qui fuit Beztur qui fuit Budli qui fuit Chanad
qui fuit Buken qui fuit Bondofard qui fuit Farkas qui fuit Othm.ar
qui fuit Kadar qui fuit Beier qui fuit Kear qui fuit Keue qui fuit
Keled qui fuit Dama qui fuit Boy qui fuit Hunor qui fuit Nemproth qui fuit Thana qui fuit Iaphet qui fuit Noe. Almus genuit
Arpad, Arpad genuit Zoltan, Zoltan genuit Toxun.
Anno igitur ab incarnatione damini sexcentesim.o, vel sexingentesimo septuagesimo septimo a morte vero Atyle regis amio cen-
www.dacoromanica.ro
Cumque in eisdem castris permanerent, irruptionem circum,quaque acentium. dominortun formidantes, deliberato communi
consilio, septem capitanees inter se prefecerunt et in septem exercitus aunt diuisi, ita ut unusquisque exercitus unum haberet capitaneum, sine centurionibus et decanis consueto modo positiuis. Unus
namque exercitus habebat tria mina uia-orum armatorum sine centum uiris. Ex centam itaque tribubus et octo, in secundo egressu
de Scytia de qualibet tribu duo milia niroruan armatorum aunt egreasi,
familiarium numero non apposito.
Alm.us, filii Eleud filii Vgeg. Huius autem pater Almus in patria
Erdelw occisue est, non enim potuit in Pannoniam introine In Erdelw igitur quieuerunt, et pecora sua recreauerunt. Audientes autem
terre utilitatem de habitatoribus, quod optimus fluuius esset Dana.
www.dacoromanica.ro
20
autem in pratum proliciant, sellam vero deauratam in aq-uam Danubii abiciant. Cui nuncius: Et aide domine quid dampni habebunt? Si equum interficis, canibus suis victuaTia dabis; si frenum
in herbam proicies 1) homilies sui qui fenum falcant aurum freni
inueniunt Si vero sellam in Danubiurn abicis piscatores illius auru.m
selle super litus expanunt, atq-ue domum reportabunt. Si ergo terrain
herbam et aquam habent, totum habent Dux ergo bys auditis exer-
citum cito congregauit timens Vngaros et auxilium ab amicis impetrauit etomnibus coadu (25 )natis eis obuiam uenit. liii autem inter_
dum prope Danubium peruenerunt et in campo pulcherrimo summo
diluculo pugnann inierunt Fuit autean auxilium domini cum hu.ngaris, a quorum facie dux eepe clictus se in fugam conuertit Persecuti auntque eum hungari usque Danubium et ibi pre timore in
1) Toldy: proicis.
www.dacoromanica.ro
21
www.dacoromanica.ro
22
noniam est deductus. Non tamen iste Gyula2) capitaneus, sed ab.
illo tertius.
Quarti siquidem cap itanei vocabulum fuerat Cund, cuius filius Kusyd et Cupan, qui prope Nycr fixere sua castra, ibique post
baptismum monasterium fundauere.
XVII., Quintus capitaneus.
Sextus capitaneus Werbulchu nomen habuit, qui circa Balatun sua thabernacula fixisse probatur.
VII-us capitaneus.
diuisi forent in tres partes, due sine honore, una cum honore in
Hungarian' deecendebat. Quam dux Saxonie apud Ysnacum Thu1) Toldy: preste tot are Gywla.
2) scilicet.
www.dacoromanica.ro
23
www.dacoromanica.ro
24
Ascendit quoque de Bauaria Vecellinus uidelicet de Wazunburg. Qui cum sancto Stephan.o in Symigio Cupan ducem interfecit.
Capitaneus enim exercitus extitit illo die. Ex istis Jako nascitur prin.
cipium et origo.
25
Merse aute.m et Gregorii generatio de Francia est, ex consanguinitate Guilerini dicti Comes.
Kyquini quidem. et Renaldi ocrigo est de Yepania, cum regina
Margaretha coniuge Bele regia filii Zaar Ladizlai,Pannoniam adeun-tes. Hic enira Bela primo uxorem de Polonia babuit.
www.dacoromanica.ro
-26
XXVI. Generatio Hermani de Akarnania.
De geneentione guidon]. Buzad est dicendum. Huius enim generatio per cregem Stephanum Minna. secundi Bele in Hungariam adducitur jfl adiutoratm regia mennorati. Ex comitibus enim Orlamundi
sunt. Primus enim qui uenit Hadoch est uocatus, cuius filius
rauerunt contra istum regean, quos per Hoholdum et suain militiam dicitur contriuisse.
De generatione Keleed.
Symonis vero et fratris eius Michaelis generatio qnidem. Mortundorf nominatur; temparibus Andree regia fui Bele tertii descendit de L3pania. Castra quidem multa habet in Ispania illa generatio,
ex quibus unu.m quod melius est Boyoth 1). Huius quidean. Symonis
anus dum cum rege Aragonum manis pluribus contendisset, tandem
1) Told), adaugi: vocatur.
www.dacoromanica.ro
27
28
iegtinum; propter quod psum retrocedere oportebat. Inter hec bungari immobiliter annis tribus ad wallas partes perrexea-unt.
XXXII. Hungari deuastant Bulgariam.
cerunt, per Forum Julii usque in raarchiam Longobardie intrauerunt, ubi ciuitatean Paduaan :gne ac gladio consurnpserunt. Ex him
intrantes Lombardiam Linthar Vercelline ciuitatis episcopum imperatoris Caroli consiliarium fidissimum occidentes, ex ipsius ecclesia
thesaurum maxiimun rapuerunt, totamque pene Longobardiam spo-
www.dacoromanica.ro
29
Toldy: Wultha.
Manuscrisul defectat; la Turocz Senonensium populos exterminantes.
www.dacoromanica.ro
30
www.dacoromanica.ro
31
quidem genuit fijos, sed inter alios habuit unum filium nomine
Emericum deo antabilem et hominibus honorabilem, cuius memoria
in benedictione est. Hic autem per inscrutabile diuini cowed iudi-
in dei seruitio sanctus confessor Christi Emericus dux fuerit scrihere supeiseclimus. Quisquis enim hoc scire voluerit, ex legenda
eiusdem beatisaimi confessoris plenaan sanctissian.e eonuersationis
eius noticiam habere poterit. Nos ea potius, que ab aliis scriptoribus
pretermissa stint breuiter ac sumanatim scribere intendimus.
www.dacoromanica.ro
32
ram et sclauorumf que gentes loca naturali situ munitissigna inhabitant Uncle edam anultis 1aboribus et bellicis sudoribus predictum
ducem uix ta lem deuicit et occidit, et inestimabilem eopiam thezaurorucm et precipue in auro et gemmis ac pretiosis lapidibus rime-
pit, et locauit ibi unum proauum suu.m nomine Zoltan, qui postea
hereditauit illas partes transiluanas et ideo uulgariter sic diei solet:
Erdeelui1) Zoltan. Erat enim ille antiquissionus, qui uixerat usque
tempora sancti regis, et ideo uoluit ipsum esse super gentes opulentas. Ex hac itaque gaza multiplici sanctus rex Stephanus
rimum locupletatus, Albensem basilicam, quam ipse fundauerat a-ureis altaribus, crueibus quoque et calicibus indumentis etiam pon (43)-
tificalibus contextis auro purissimo et lapidibus preciosfssimis copiauit et ditauit. Vasa quoque ministratoria et cetera utensilia eidem
basilice necessaria: neenon et aliis ecelesiis dei regali &await lar1) Toldy: Erdeelui.
www.dacoromanica.ro
1.,
'''''':
..._._...
*al
afar;
/mow
t
lb= urnp/OallU mC no
mine ettani oufwara Oar
wautt zuwjnsmr-tmanas
riit uuwcthfol.
Con
et
ttamm queortte$ too,
natnturt affi mum'
ma Mil1tant:14 thv era;
M1lsiti(1atc2dn41n1licro rut() '
.,1144)
trx rttplyanti$iplutrinft lo
j
Facsimil necolorat. Chron. pict. Wind. Fila 41.
www.dacoromanica.ro
33
gitate. Inter cetera uero dedit eidem Albensi ecclesie quedam donarla
sempiterne memorie digna, duo scilicet racionaba, quorum utrumque habebat oram contextatm septuaginta quatuor marcis ami purissimi et lapidibus preciosis, que beatus Benedictus sancte romane
ecclesie pontifex, ad preces sancti Stephani regis tante auctoritatis
priuilegio insigniuit, ut quicunque in celebrando missam eis uteretur, legitime posset regem inungere, coronare et gladio accingere.
Et quia pecunia illius gyule fait male acquisita, ideo pea ecclesia
frequenter est passe incendium. In cede= autem e,cclesia, ipsum
auunculum =um cum tota familia sua absque velle compulit baptizari, sed postea honorifice tenuit sicut patrem. Regina uero Keisla,
uxor sancti regis dictam ecclesiam aureis crucibus, fusoxiis tabulis,
calicibus gemmis et ornamentis ultra modum ditauit.
XXXIX. De edificatione templi per sanctum Stephanum regem
in Veten i Buda pro canonicis.
Deinde sanctus rex uenit in ciuitatem que Vetus Buda uocatur,
una cum filio suo sancto Emerico et regina. Et cum ibi non inuenisset aliquod plum opus in Christ, in quo poskt laudan i creator
statim sanctiesimus rex de thezauro predicti Kean ducis
bulgarorum et sclauorum, quem occiderat, cepit in medio ciuitatie
edificare grande cenobium in honore apostolorum Pe(43)tri et Pauli,
ditando illud multispredlis et =nib libertate romane ecclesie fulciendo, in memoriam et honorem curie ram.ane, quain corporaliter
uisitarat. Dum igitur edificaretur, magistri /apicide de Grecia ducti
erant et sanctissimus rex cum regina racione deuocionis ibidem de-
www.dacoromanica.ro
34
aut uille recedebat, nisi prius uidisset renouari. Quo experto regina
Keisla (hum ad aliquas ecclesias in Hungaria deuenisset, onuses apparatus in domo domini existentes sibi presentari faciebat, et renouanda tam in sindone quam in bysso omni auno renouabat. Filius
autem ipsorum beatus Emericus proprias uestes purpureas ante altare deponebat, pro altaribus induendis, sicut patet in ecelesiis regalibus usque modo. Pater uero sanctisimus bursam aureasn in lu.m-
35
planctu magno ualde. Tanta uero doloris acerhitate salaam rex Stephanus exacerbatus, in gragiissimam incidit infirmitatom, et post multos dies vix qualemcunq-ue uite reparacionem recepit, sed pristine sa.
.nitati nunquaan plene potuit restitui. Nain et pedmn doloribus urgebatur, et tristicia ac gemitibus afficiebatur, presertim proptcrea, quia
nullus uidebatur de consanguineis suis ydoneus ad hoc, ut eo mor-
www.dacoromanica.ro
36
Amen. Confestim quoque totius cythara Hungarie uersa est in luctum, et Innis populus regni tam nobiles quam ignobiles, sianul in
unum diues et pauper planxerunt super mortem sanctissimi regis,
piissimi patris pupillorum lacrianis uberrimis et ululatibus plurimis.
Juuenes et uirgines pre tristitia et merore scalidis induti per triennium choream non d-uxerunt, et come genus musicorum
d.ulcisona siluerunt. Planxeruntque eum plactu cordis fidissimi eratque planctus magnus et inconsolabilis. At regina Keysla cum Buda
satell'te scelerum, Petruan Alamanum vel pocius Venetum fratrem
regine regem preficere statuerunt. Hoc intendentes, ut regina Keysla.
www.dacoromanica.ro
37
.eorarium sancti regia Stephani, et eum super se regent constituerunt. Aba uero cangregato hungarorum exercitu, contra Petrum regem proceesit preliaturu.s. Petrus autem uidens se hungarorum auxilio destitutum, uehementer expauescens transfugit in Bauariam Her.
38
Sequenti anno Aba rex missis legatis ad Cesarean, que padsaunt querebat, promittens captiuorum dimissionem, pies habebat.
Eorum autem quos reddere non poterat, condignam compensacionem. Cesar uero noluit conponere, denec in Bauariam ueniret, ut
qui per hangares irtiuste lesi fuerant, composicioni pacis interessent. Venit ergo Cesar ad termines Hungarie, et in crastinum expugnare disposuit obstacula, quibus hungari fluuium Rabcha con-
www.dacoromanica.ro
39
competentem terminum figeret, in q110 omnes captiuos remitteret,
et donaria insuper ei donaret. Cesar tape allectus muneribus, et
aliis gra-uioribus negotiis prepeditus (51) rediit Bizancium quod est
oppidam Burgundie. Ex hinc itaque rex Aba securitate accepts factua
est.insolens, et cepit crudeliter seuire in ungaros. Arbitrabatur enim,
ut Dennis communia essent dominis cu.m semis, sed et iusiuranclum
www.dacoromanica.ro
40
igitur prelio inter utrumque diu et acriter pugnatum est, sed tandem Cesar diuino fretus auxilio feliceon obtinuit uictoriam. Aba uero
uulnerum resanata. Tandem sepelierunt corpus in proprio monasterio in Sarus. Cesar autem reuersus ad castra ante sacrosauctum lignum salutifere crucis se humiliter ac deuote prostrauit, discalceatus
pedes, cilicio ad carmm indutus, una cum omni populo euo anise.
ricordiam dei glorificauit, quod ipsum illo die liberauit de manibus
hung,arorum. Ex teutonicis illo die in loco ipso infinita corruit multitudo. Itaque idem locus usque hodie Fer(53)1orum payer, in lingua
eorum, in ling-ua autean nostra Westnempti nominatur. Ob fetorem
namque mortu.orum per duos menses homo non poterat bono modo
per partes Alas pertransire, sagittarii enim occiderant eos. Interea
hurgan congregati supplices uenertmt ad Cesaren, ueniani et misericordiam implorantes. Quos Cesar placido uultu et benigne suscipiens, quod rogabant concessit Indeque cum omni multitudine sua
Albam uenit que teutonice Veyzinburg dieitur, que est principalis
sedes regni Hungarie. Ibi ergo Cesar imperiali honore et latissimo
preparatu ab ungaris honoratus, Petruan regem regali corone ple2) Toldy: scrobe.
www.dacoromanica.ro
41
pensionem; si uaro polonus, tantummodo dampna fleret. Cum igitur Misca dux et filii eius horrerent duellum assuraere impositum,,
Bela seipsum per uerbum interpretis in medium introducens, sic
clicebat: Si uobis polonis et domino duci placet, quamuis sim nohilior quam paganus ille, tamen pugnabo pro regni uestri conunodo
.et honore ducis. Placuit itaque tam pomorano et polonis. Cumque
armati cuni lancea se uinxissent, tam uiriliter pomoranu.m fertur
Bela de suo dextrario detrusisse, ut de loco suo se mouere ncn potuit, et gladio perfossu.m proStrauit. Confessusque est ipse dux pomoranus se culpabilem. Quo uiso pomorani duci Polonie humiliter
subditi solitum tributum sine contradiceione persoluerunt. Dux uero
inde reuertens cum uictoria per Belam aquisita, audaciasn et potentiam ualoris in Bela duce collaudans, cum toto censu pomoranico
ei tradidit filiani suam in uxorem, et uniuersa que sibi necessaria
fuerrant oufficienter et copiose ministran i precepit, et eum in omnibus honoratu.m in ducatu suo tenuit, ac bona quantitate de terra
eundern hereditare non amisit.
www.dacoromanica.ro
42
progeniti erant, intemeratam fidelitatem seruabant, et eis per nuncios bona que habere poterant mittendo, fideliter seruiebant. Erant
autem isti magnates Visca Bua et Buhna, et alii eorundem cognati
qui semper cum suspiriis et gemitibus expectabant opportunuin
tempus, quando Andxeam Belam et Leuentam possent reducere
Hungariam, et regnum generi santi Stephani regis qui eos dilexerat
et exaltauerat, omnibus uiribus suis restituere laborabant. Petrus
uero rex per potestateim aegis teutonicorum elatus, non iam regnabat
sed potius tyrannidie sue crudelitate Hungariam deprimendo flagellabat. Quibusdaim autem. perfidis Buda scilicet et Denecher suggerentibus, audiuit Petrus, quod predicti nobiles Hungarie scilicet
Visca Bua et Bulina et eorum. cognati cogitabant, qualiter regnum
regio semini possent restituere, et Andream Belam atque Leuentam
contra Petrum regem in regnu.m reducere. Petrus uero rex uehementi
furore succensus fecit eos com.prehendi in eculeo suspensos interfici, q-uosdam z.utem effosis oculis tormeLtari. Et totam Hungariam
tam magnis afflixit angustiis, ut magis eligerent mori, quam ita miserabiliter niuere, Tunc nobiles Hungarie uidentes mala gentis sue,
in Chanad in unum conuenerunt consilioque habito tocius Hungarie
nuncios miserunt sollempnes in Rusciarn. ad Andream et Ltuentam,
dicentes eis: quod tota Hungaria eos fideliter expectarent, et uniuersu.m cregnuan eis, sicut regali semini libenter obsequeretur, tantum-
www.dacoromanica.ro
43
Petrum regem pro Endre et Leuente. Primus autem inter hungaros nomine Vatha de castro Belus dedicauit se deancmiis radens caput
suum et cinenos d'imittens sibi per tres partes ritu paganorum. Cuius
filius nomine Janus, multo postmodum tempore ritum patris sequendo congregauit ad se multos magos et phitonissas, et antspices,
per quorum incautaciones ualde graeiosus erat apud dominos. De
multis autem deabus suis una noanine Rasdi capta fuit a ehristianissimo rege Bela, et tamdiu in carcere fuit reclusa, donee recomederet pedes proprios, ibidemque moreretur. Est autem seriptum in
antiquis Finis de gestis hungarorum, quod corn-lino prohibitum erat
christianis uxorem ducere de consanguineis Vatha et Janus, qui sicut
Dathan et Abyron in ueteri lege sedicionem mouerunt contra dominnm, sic et isti tempore gracie ungaricum populum a fide Christi
auerterunt. Tune itaque detestabili et execrabili amonicione illius
Vathe manes populi libauerunt se demoniis et ceperunt comedere
equinas pulpas, et omnino pesaimas facere culpas. Tam quippe de.
ricos quam laicos catholice fidei seruatores interfecerunt et Tian],
plures ecclesias dei clestruxerunt. Deinde contra Petrum regem rebellantes uniuersos teutonicos et latinos qui in officiis diuersis prefccti per Hungariam sparsi fuerant, turpi neci tradiderunt. Mittentesqu.e in Petri castra in equis u,elocissimis nocte tres precones (57) qui
www.dacoromanica.ro
44
bium in Sytiaten 1) Albam cupiens introire. Hungari autem pre-scientes eius uelle preuenerunt occupantes campanilia et turres
tatis, et seratis ianuis illum. exclusexunt. Inter hec autem Endre et
Leuente cum eadem multitudine procedentes per mediu.m Hungarie
appropinqu.auerunt ad portum qui uulgo dicitur Pesth. Quo audito
-Gerardus Bostricns 2) Buldi et Benetha episcopi et Zonunc comes de
.cluitate Alba egressi aunt obuiam Endre et Leuente ducibus, ut eos
honorif ice susciperent. Cumque festinanter predicti episcopi ad locum uenissent qui dicitur Gyod, ibi in ecclesia sancta Sabine priusquam ad dominos irent missam audire uoluerunt. Beatus itaque Ge-
submerserunt.
www.dacoromanica.ro
45
in pectore lancea pexcussus, ac deinde super unum lapidem contriuerunt cerebrum eius, sicque gloriosus martir Christi ab erumpnis
mundi huius ad eternam beatitudinem trartsiit. Danubius sepe redundans super molem lapidis, in qua contritum eat caput sancti
Gerardi, non potuit sanguinem diluere per septem annos, donee recoligatus est a sacerdotibus. Et lapis ille nunc est Chanadini in auperficie sui altaris. Nunc in eodem loco ubi contritum est caput
eius, in honorem beati Gerardi pnartiris e3cclesia sub monte apparet
fabricata. Hic siquidem Gerarens monachus de Rosado nacione
Wenetensis, qui in Pannoniam ueniens primus in Beel uitam ducens
heremiticam, tandem in Chanadiensem cathedram in episcopum est
translatus. Buldi quoque episcopus lapidibua obrutus transiit ad
gloriam. Beztricus autem et Beneta cu.m transissent Danubium nauigio ad Endine et Leuente, heretici qui in ulteriore litore erant
Veztricum episcopum uulnerauerunt, qui tertia die postmodum mortuus est. Endine autem dux interim. superueniens Benetam episoopum
46
dunt quid= latos tres fratres filios fuisse Vazul dude ex quadam puella de genere Tatun, et non de uecro thoro ortos ease,
et ob hanc coniunccionem illos de Tatun nobilitatem aiccepisse. Fab
sum pro certo est, et pessime enarratum. Absque hoc namque stint
nobiles; quia isti filii aunt calui Ladizlai, qui uxorem de Ruthenia
Bela adlinitus, cum omni familia sua uenit ad regem. Quem rex
uidens gauisus est gaudio magno ualde, quia fraterno fulcitus est
robore. Post hec autem rex et frater eius Bela habito consilio
sertmt regnum in tres partes, quarum due in proprietatem cregie
www.dacoromanica.ro
47
maiestatis seu potestatis manserunt, tertia uero pars in proprietatam ducis est collat.% Hec igitur prima regni huius diuisio seminarium fuit discordie et guerrarum inter duces et reges Hungarie.
Eo tempore rex Andreas iuxta lacum Balatun camstruxit monasterium in honore sancti Aniani, in loco qui dicitur Tyhon. Duxit alp
tem sibi uxorem filian ducis Ruthenorum, de qua genuit Salomonem et Dauid. De concubina autem quam habuit de uilla Moroth
genuit Georgium. Porro dux Bela in Polonia genuit liberos Geysam
et Ladizlaum. In Hungaria autem genuit Lampertum et filias. Viuebantque rex et dux in imagna pacis tranquillitate.
L. De rege Theutonicorum.
www.dacoromanica.ro
48
pellunt; nam inimici nostri imperiuni nostrum hostiliter occupartmt. Ergo age festina, et destructis nauibus quam cicius poteris
nobis Ratispone occurras. Nec enim tibi tutum est amplias in Hungaria commorarri. Bys itaque c,ognitis Gebarth episcopus festinanter
fugit in Teutonia.m. Cesar igitux spe sustentationis quam a nauibus
expectabat fru.stratus, ad mortem incepit egeme, similiter et uniuersus exercitus eius cuan equis et subuectoribus miserabiliter fame periclitabantur. Insuper etiam hungari et bisseni sin(63) galls noctibus
Hie autean omnia fideliter seruaturum iusiurandi religione interposita confirmabat. Rex itaque Andreas et dux Bela magia amatores
pacis quam discordie seminatores esee uolentes, pacem cum Cesare'
composuerunt. Cesar autem, in propria persona sua iureiurando con-
49
rent. Ex hoc autem euentu locus ille uncle teutonici tam turpiter
dedecorati abiectis clipeis fugecrunt usque hodie Werteahege nuncupatur.
LL De coronacione Salomonis patre silo Andrea rege adituc uinente.
inxta fluuium Morua celebratis, et federibus pacia firmiter roboratis Cesar et rex cum gaudio runt reuersi. At rex Andreas post hoc
cito incidit in paralisim et ta.m nivali quam estivali tempore super
traham ferebatur. Post mortenn itaque santi cregis Stephani transancti aunt anni undecim, menses quatuor, uscrue ad annum primum
imperii Andree regia Interea uero Petrus teutonicus uel uerius
Venetus primo et secundo regrtauit annis quinque et dimidio. Aba
uero regnauit annis tribus. Quia uero carn.alis amor et consanguinitatis affectio solet impedire ueritatern, uicit amor filialis in Andrea rege iusticiaan, et rapto federe sue promxissionis, quod in reg.
bus esse non deberet, filium su.um Saloanonem infantulum adlurc
quinque annorum super totam Hungariam armo imperii sui duodecimo confectus aenio in regain fecit inungi et coronan. Simulabat enim quod pro perdicione regni hoc fateret, quia imperator
Miami suam filio suo Salomoni non dediaset si non eum coronaret.
Cum autem in coronacione Salomonis caneret: Esto dominus fratram tuorum; et hoc per interpretem Bele duci innotuisset, quod
Salomon infantulus sibi dominus constitueretur, grauiter est indig-.
natus. Dicunt alii quod(65)Bela duce et finis erius Geycha scilicet et
Ladizlao cunctisque regni optimatibus con.sencientibus Salomon,
www.dacoromanica.ro
50
unctus esset in regem, postmoduan semainatoribus discordie instigantibus odium ortum est inter eos. SueutTatores enim, quales nostris
temporibus conplacent, precipue suggerebant regi, non pose regnare
Salomonem, nisi fratre suo Bela extinct. Ab alia uero parte duci
Bele persuadebant, (plod tempus opportunum esset regnum acquirere,
dum Salomon puerulus esset, et pater eius senio confectus ac ualetudinarius. Venerunt itaque Tex et dux in Varkun. Rex autem cognoscebat, quod filius suus abscrue uoluntate ducis post obitum suum
regnare non posset. Vocauit ad consilium suum duos fideles suos,
cum quibus consilium iniit dicens: Vol attemptare ducem et duobus interrogare; si uult habere cornam uel ducattun. Fecitque rex
www.dacoromanica.ro
51
terea dux Bela omnem iniuriam, quam ei frater suus rex Andreas
intulerat notificauit socero suo duci Polonie. Dux autem Polonio
auxiliatus est ei fideliter et efficaciter. Dux itaque Bela tribus agminibus soceri sui munitus reuersus est in Hungariam. Rex autem Antireas prenosoens eum cum exercitu intrasse in Hungariam, ab imperatore teutonicorum duos duces, uidelicet Villelmum et Poth in
auxi.lium suma fecit adduci. Ducera quoque Boheanorum, qui oonsan-
guinitate eidem attinebat, mercede conduxit, et confidebat in multitudine conductorum. Hungaros autean non anultos habebat, quampluriani mina Saloanonem filium suum secuti fuerans, et ex his qui
in regno remanserant, plurimi ad ducem Belam confluxerant. Nunciatum est autena Bele duci, quod rex Andreas maximam haberet
multitudinem couductorum, elegitque magia mori in bello, quani
sine pugna ab exercitu regis declinare. Tune intrepidus con&tatum
duxit exercitum super Andream regem versus Tysciam. "Villelmus
uero et Poth duces theutonicoruan furore concitati cuin agminibus
suis festinanter Tysciam transierunt, et commisso prel'o ab utraque
parte fortiter est pugnatum. Sed adiuuante deo dux Bela uictoriam
obtinuit, fere omnibus teutonicis ibidem interfectis, et du,cibus
rum comprehensis. Porro hungari qui erant apud regem Andream,
uidentes uictoriam fecisse ducem Belson, dimisso rage Andrea uersi
sunt ad du.cem. Belam. Rex autem Andreas fugit uersus Teutoniam,
sed euadere non potuit, captus est enim ad portas Muslim, et rtegligenter detentus i1u silua Bacon ad crucem suam 1) que dicitur Sc;rc
naortuus est. Sepultus est autem in monasterio sancti Aniani confet
Boris, gm:0 idem rex constnntit in Tihon iuxta lacum. Balaton. Sed
et dux Bohemorum captus est, et sine scitu ducis Bele exoculatue,
Ville1(67)mus uero et Poth duces adducti sunt ad Maim ducem, qui
eos liberos abire permisit.
L11. Dux Bela feliciter coronatur in regem.
www.dacoromanica.ro
52
nia fora die Sabbati constituit pro uendendo et emend, bisancinosque misit currere per districtum regni sui. Argenteos eciam denarios ut supra scriptum est cudere fecit, quoruni quadraginta hieancius census erat. Unde et nunc den.arii numero quadraginta aurum appellantur, non quod sint aurei, sed quod tot denarii hiflancium ualere illo tempore uidebantur. Omnibus en'm diebus u!tei
sue in tota Htmgaria non est mutata moneta.
www.dacoromanica.ro
- 53
petiuit inducias die.rum trium ad deliberandum super negocio. Interim uero prepositi plebis in eminenti suggestu residentes predicabant nephanda carmina contra fidem. Plebs autem tots congratulanter affirmabat; fiat. Cuan autem tercia die responsum expectarent, milites armati ex precepto regia irruernnt super eos, aliquos
ex eis obtruncauerunt, prepositosque eoruin ab altis precipitando
contriuerunt, reliquos autean ligatos duna uerheribui flagellauerunt,
-et sic occidendo, ligando, flagellando sedicionem eorum milites uix
edomauerunt. Postquam enim sanctus rex Stephanus conuertit Hungariam ad Christum, bis ad paganizmum uersa est. Semel tempore
regis Hendree; secundo tempore regia Bele, sicut panne scriptum est.
www.dacoromanica.ro
54
neratus prospere rediit ad propria. Statim autem ut imperator diecessit, Geysa Mine quo se caute contulerat, in Hungariam accessit.
Rex autem Salomon, tamquam nouus et necdum in regno roboratus,
timens ne forte Geysa cuin exercitu polonico super eum irrueret,
paulisper retrocesait cum suis, et in castro Musun munitlissimo
tutu statione resedit. Porro episcopi et alu uiii religiosi instanter
satagebant inter eos pacein eoanponecre. Maxime (70) autem Desiderius
mitigauit animam Geyse ducis, ut Salomoni quamuis iuniori regnum cum pace redderet, et ipse ducatum quem pater eius habuerat
pacifice teneret. Cuius salubribus persuasionibits Geysa deposito
rancore paruit. In festo autem sanctorum Fabiani et Sebastiani mar'drum rex Salomon et 'Geysa dux coram Hungaria in Geur pacem
firmauerunt. Deinde festum Dominice resurreccionis ambo simul
cunt plena curia Quinqueeeclesiis celebrauerunt.Ibi rex Salocmon ipso
die Pasce assistentibus regni proceribus per manus Geyse ducis ho-
norabiliter est coronatus, et in regiam beati Petri principia apostoloru.m basilicam ad audiendam missam gloriose deductus. Uniuersa
ergo congregatio hungarorum uidentes pacem regis et ducis et mutara inter eos dileccio-nem, laudauerunt deum pacis amatorran et
facta est leticia magna in populo. Nocte autem secuta prognostfeu.m
future diecordie et turbacionis prouenit. Totam enim ecclesiam illam
et omnia pallada ceteraque edificia et appe.ndencia repentina
ma corripuit, et uniuersa, uastante incendio corruerunt. Accepit autem omnes timor pre nimia c,oncussione flarnmarum stridenciurn, et
terribili furore campanarum ex turribus ruencium; nec sciebat quisquam quo se diuertezet. Rex et dux uehementi stupore attoniti, et
suspicione mali doli perterriti, quantocius in diuersa se transtule-runt. Mane autem facto, per fideles nuncios et in ueritate rerum
cognouertrat, quia nichil mali ex utraque parte perniciosa fraude
fuerat excogitatuan, sed forte inopinatuln euenerat incendium. Rex
et dux cum bona pace iterum conueniunt.
Misit ita que rex Zolomerus Dalmacie, qui sotrorius Geyse erat,.
nuncios ad regent Salommiem et ducem Geysam, et rogauit eos ut
propria persona eoruini contra aduenarios silos scilicet Carantanos
ipsum adiuuarent, qui tunc marchiam. Dalmacie occupauerant. Rex
igitur et dux collecto exercitu iuerunt in Dahn.aciam et ablatom sibi
restituerunt integre. Regi ducique dona regalia ac preciosa
auru.m et argentran multran(71)donauit In reuersione autem. eoru.m
Atha palatinus rogauit regent et ducem, ut in conatructione mo-www.dacoromanica.ro
55
inter regem et ducem circiter annos tredecm.. Interim autem Bohemi superbia inflati irruperunt uersus urbem Trenchen, et magnam predam hominu.m et ceterorum animalium rapiemes abduxerunt. Rex autem et dux pro magna injuria hoc reputantes, cum suis
exercitibus Boherniam. inuaserunt. Et Bohemia ad conflictum uenire
non audentibus, hungari fe.re totam Boherniam igne ac gladio uasta-
remeabant. Rex igitur Salomon et dux Geysa cu.m fratre suo Ladizlao collecto exercitu festinantissime accelerauerunt per portam
Meses transeuntes, prius quarn Cuni montes transcenderent in urbem Dobuka, pene per totam septimanam ibi aduentum paganorum expectarunt Quidam autem de speculatoribus nomine Fantiska,
qui erat de Nouo castro, certificauit regem et duces in quinta feria,
quod exercitus Cunorum appropinquaret. Rex autem et duces cum
exercitu equitauerunt illuc usque properantes, et in nocte lila dewww.dacoromanica.ro
56
ria, omnes eucharistie communione se ipsos muniuerunt, et ordinatis agminibus suis ad confligendiun contra paganos perrexerunt.
Quod cum uidisset princeps milicie paganorum nomine Osul, qui
fuit seruiens Gyule ducis Cunorum, sicut erat plurimum inflatus
superbia, ac nimium de se presumens, inquit Buis, uadant iuuenes
super inhermes hungaros, et cu.m eis ludi simile helium committant.
Nullos enim credebat esse, qui cum eis congredi auderent. Procedentes autem pagani contra hungaros, uiderunt terribilia eorum agmina, et prepropere renunciauerunt Osul prineipi suo. Qui coadu.natoconducto exemcitu Cunoru.m,festinanter collegit se in supercilium
montis altissimi, putans hoc sibi fieri pro maximo tutamento. Est
enim ascensus gra(73)uissimus montis illius, qui ab in.colis uocatur
Kyrieleys. Congregatus est mama uniuersus exercitus hungaroru.m ad
radiciem montis eiusdean. Milites enim. regis Salomonis omnes pariter
gestabant uexilla sua facta de sy-ndone. Pagani autem in cacumine
montis jam collocati fuerant, ex quibus forciores et audaciores sagittarii descenderunt in medimn deuexi montis, ut hungarros ab ascenan montis procul arcerent. Ceperunt itaque tempestuosis ymbribus densissimarinn sagittarum in turmas legionum regis et du.cis deseuire. Quidam autem incliti milites hungarorum irruerunt super
illos sagittarios et quamplures ex eis in latere eiusdem mantis occiderunt, et ualde pauci equos suos arcubus suis uerberando urgentes,
uix ad socios suos ascendere potuerunt. Rex autem Salomon acerrime animositatis audacia fremebundus, per grauissimum ascensum
cum agrnine suo, quasi reptando ad paganos ascendit, qui super
emu densissimos sagittarum ymbres effundebant. Dux autem. Geysa
sicut erat semper prouidus, per leuiorem ascensum ascendens, sagittis jail-nit super Curios. Cuius frater Ladizlaus quatuor ex fortissimis paganorum primo impetu interfecit, et a quinto eorum sagitta grauiter est uulneratus, eodem mox ibidem interfecto. Postmodum diuina miseracione a uulnere illo cito est sanatus. Pagani
ergo atrocissima mortis illacione ab hungaris coartati, miserabiliter
fufiebant. Quos hungari celerius persequentes acutissimos gladios
suos et sitibundos in sanguinibus Cunoru.m in.ebriauerunt. Capita
quippe Cumanorum I) nouiter rasa tamquam cucurbitas ad maturitatem nondum bene perductas gladiorum ictibus disciderunt.
Vidit denique beatissimus Laclizlaus dux unum paganortun qui
1) Toldy: Cunorum.
www.dacoromanica.ro
57
iecit. Sed illa filia episcopi non fuit. Rex igitur et gloriosi duces
fere omnibus paganis interfectis, et omnibus christianns a eaptiuitate
liberatis, una cum felici ermbola totius Hungazie cum triumph uic-
www.dacoromanica.ro
58
www.dacoromanica.ro
59sederunt itaque eiuitatem duoims mensibus, infra quos sepius congressi sunt cum sarracenis de ciuitate egredientibus, et ex eis
occiderunt, alios autem. fugauecrunt. Post hoc tres sarraceni fostissioni
www.dacoromanica.ro
60
et captiuos seu afflictos misericordie uisceribus refouentem. Ad mamus autem regio Salomonis pauci uenerunt, quia nouerant ipsum esse
austerum et pemimis consiliis Vyd comitis in omnibus ascultantean.
www.dacoromanica.ro
61
ficiscerentur. Rex enim dolose intendebat eos perdere, ut si ambosimprouisos capexe posset, de cetero securus fuisset. Duces autem
insidias regis percipientes, sibi caute consuluerunt. Ladizlaus cuan medietate exercitus in partibus Nyr rem.ansit, Geysa uero cum rege pro-
fectus est, nee ausi sunt quicqua.m molestie ei inferre, quia Ladizlawn in manu ualida fratris uhorem fare non dulatabant.
fecit similitex custodiri. Rex autem de nula Meger iuit uersus fluliken Rabeha in oceursum trivan ducuan theutonicorum epos in auxi_
lium sibi contra ducem Geysam expectabat.
Quia uero dux nec fratremi suu.m presentem habebat, nee ami-corum auxilium, misit Vyd et Emei ad regem, data treuga a festo
sancti Martini, usque ad festum sancti Georgii. Quo audito rex
misst Vatham et episcopum Waradiensem. Porro eo tetmpore rex
Natele celebrauit in loco qui dicitur geminum. castellum. Deinde
uenit in Zalarm ubi Marehrat dux theutonicoram. et Vyd instigauerunt regem, ut duce= debellaret. Sug(80)gerebat enimVid regi hoc
et huiuscemodi: Ecce nunc facile potes et indubitanter ducem deuincere, quia destitutus est Toni auxilio, et si distuleris eum. aggredi usque ad datas inducias, erit spes euadendi. Cumque rex Salomon uenisset ad Zugzard et castra metatus esset super locum
Kestelci, uenit audire uespexas in monasterio sancti Saluatoris. Post
uesperas in monasterio Vyd et alu consuluerant regi dicentes: Do1) Toldy : condieto.
www.dacoromanica.ro
62
Rex =term hoc audit proraisit se eogitaturum usque ad matutinas. Et placuit consilium ante oculos eius. Abbas autem eiusdem
loci, nomine Wille.rmus latirms, qui erat in absconso loco clausus,
quasi detnn precans in monasterio, audiuit consilium qu.ando fac.
63
www.dacoromanica.ro
64
dum fulminis ictu lancee rupta lorica Petrum per medium cor
transfixit. In eodem autem bello taciturn stragem crebris ictibus,
gladii sui fecit Opus, qu.od pre nimia reciprocacione ictuum dextra
eius obriguerat, et capulo gladii sui adheserat. Rex autem Salomon
et anaxime theutonici mirabantur de potencia et audacia Opus in
prelio.
et in quarta feria descendit in Racus 1) Sed et duces 'Geysa Ladizlaus, et Ottho ac taus exercitus lumgaroruan, qui erat cuan eis,.
deacenderunt circa Vaciam. Fuit autem ibi magna silua, et nemo
loco ubi modo est capella lapidea beati Petri apostoli, tractantes,
qualiter sint pugnaturi. Et dum ibi starent clara die uidit beatus
Ladizlaus visionem de celo, et ait ad Geysazm ducem fratrem MUM
1) Toldy:
www.dacoromanica.ro
65 -Vidisti aliquid? Qui respondit: nichil Tune beatus Lackzlaus subiunxit: Duni staremus hic in consilio, ecce angelus dom.ini descendit
de celo, pox-tans coronam. auream (84)in nvnu sua, et impressit capiti
abenas. Cumque tetigisset ueprem lancea, quedam hermellina albissima mirurm in modum lancee eius 'iaisedit, et super ipsam
currendo in simian eius usque deuenit. Cuan autem commie:man esset
www.dacoromanica.ro
66
67
www.dacoromanica.ro
68
ibi starent iuxta Vaciam, ubi nunc est ecclesia beati Petri apostoli,
apparuit eis ceruushabens cornua plena aidentibus candelis,cepitque,
fugere coram eis versus siluara, et in loco ubi nunc est monasterium
fixit pedes suos. Quem cum cmaites sagittarent, proieeit se in Da!nu
biusn, et eum ultra non uiderunt. Quo uiso beatus Ladizlaus ait:
Vere non ceruus, sed angelus dei orat. Et dixit Geysa rex: Dic
dilecte frater, quid fieri uolunt omnes candele ardentes uise in cot._
nibus ecru: Respondit beatus Ladizlaus non sunt cornua sed ale
non surd candele ardentes, sed penne fulgentes (88) pedes uero fixit,
pecunia in auxilium asciuit. Cumque obuiam ageret Bissenis, mar-chgo uidens horribiles aspectu et tenribiles, tirnuit Presertim quia
subiit in mentem sibi quam miseaubiliter perierant per Hungaroa
Willermus et Poth et Marcard duces. Dixitque regi simulatorie:
q-uod in quadragesimali tempore helium non committerent.
Sed si rex uellet confligeret, et si Bisseni preualerrent, time ipse indubitanter auxiliaretur. Et sic ascendit cum su.o exercitu in znontem
Bachy, et inde prospiciebat conflictus preliancium. Cum autem
uencissent ad conflictum, Bisseni fugierunt a facie Salomonis, sieut
fluit cera a facie ignis, et multis ex eis intefectis, alios in stag:no.
Ferteu submersis, pauci oran Zultan fugiendo euaserunt. Victis ita que
Bissenis, marchio pecuniam petiuit a Salomone, cui ille nichil dedit
Ipse autem minabatur ei, quod eum ante imperatorem accusaret,
1) Toldy adaugi: Marie.
www.dacoromanica.ro
69
fratres cum rebus et familia Stiriain introiuit, et in claustro Agmund matre et uxore derelictis u Musun est reuersus, uolens col.
lecto exercitu inuadere fratres suos. Cumque de die in diem Salomon deficeret, sed illorum processus reciperet felicia incrementa,
confusus ad Cesarean direxit gressus suos, ut ei auxilium tribueret in
Thingariam. reuertendi. Et Beet pecuniam dedisset affluenter pro
mflitibus solidandis, theutonici tamen et latini cum ipso ob metum non uenexunt hungamorum. Rex autem Salomon conquerebatur
Cesan i de amissione regni dicens: quod de regno suo niolenter esset
expulsus, et non tanturn sibi sed magia im.perio Cesaris hec injuria
esset illata. Et dicebat in tanto: tuo quippe Hungaria, tuum regnum
. 70
tem intendens laudare hungaros, inpremeditate respondit: Multi
sunt inquiens, etiam built meliores. Cui imperator: Si ita est, talibus militibus repugnantibus non recuperabis regnum. Rex autem
Geysa audiens imperatorem pernenisse Vaciarn prudenti usus
consilio, iussit attemptare et demulcere patriarcham aquilegiensem,
cuius consiliis imperator plurimum ascultabat, sim,u1 etiam omnes
duces theutonicarum pramittens eis multam peeuniam si imperatorem reuerti facerent. Patriarcha igitur et duces muneribus illecti,
et aun i amore capti, satagebant uariis figm.entis inducere imperatorem ut reuerteretur. Patriarcha enian finxit se uidisse sompnium,,
cuius coniectura manifestissime totum exercitum imperatoris diuina
ulcione periturum, nisi quamcitius reuerteretur. Sed et d.uces
xerunt signiliter se diuinitus attonitos1). Conquerebanturque imperatori nescio quid opinan i
iimninere, si non cito reuerterentur. Sequenti uero nocte duces theutonicoru.m instruxerunt quosdarn astutos milites suos, ut ipsfi uociferando, et clipeos suos alterna_
tim percuciendo seclicioneni ortam in exercitu simularent. Quod cum
fecissent milites, magnus horror irruit super imperatarem et uniuersum exercitum excogitate fraudis et simulationis insciu.m. Factus
est itacpie tota nocte illa tumuhus magnus in castris. Mane autenr
facto conuocauit imperator patriarcham et duces in consilium, ut
deliberarent quidnam (91) esset agendum. Patriareha ergo et duces
pecunia corrupti modis omnibus consuluerunt ei ut reuerteretur.
Cesar a-utem ingenias deceptus, simulans se Salomoni in posterum
amciliatm-unn, destructis nauibus in Theutoniam est reuersus.
LXL Fugit Salomon.
www.dacoromanica.ro
71
deliniuit et ad bonum pacis inclinauit. Celebrataque mima, omnibus rite peractis, precepit rex ut omnes egrederentur preter episcopos et abbates. Tune rex cuni lacrimis prostratus est archiepiscopo
et aliis ecclesiasticis personis esu prelatis, dicebat se peccasse, qui
(93) Audita uero morte regis Magni caamenit uniuersa multitudo nobilium Himgarie ad fratrem elms Ladizlaum, et eurn comwww.dacoromanica.ro
72
www.dacoromanica.ro
73
uiter uindicauit et Croatiam atque Dalmatiain integraliter sibi restituit. Quarn postea a predicta regina saw subdidit dominio. Quod tamen rex non fecit propter cupiditatom, sed quia secundum regalem
iusticiam sibi competebat hereditas. Quonia.m gulden" rex Zolome-
ipse clue,atum sibi elegisset Et quamuis Saloanon in carcere fuisset, Ladizlaus multo magia ei condolebat. Sed postmodum Salomon rex dimissus de carcere, in eleuacione oorporis sancti
gis Stephani, et bead Emerici Confessaris .astitit regi paucis die.
'bus, et tandem fugiens adiit duce= Cunorum qui uocabatur
Kutesk. Cui iurauit quod Transiluanam prouinciam proprietario
sibi traderet, et filiam eius in uxorem accipexet, si ille in auxilium
eius super Ladizlaum ueniret Dux autem Kutesk inani ape sedu.ctus,
cu.m magna multitucline Cunorum inuadens Hungariam, deuenit usclue in prouinciam castrorum. Vng et Borsua. Quo audito, rex Ladizlaus irruit super eco et contriti sunt a facie eius, cecideruntque
in ore gladii multa milia Cunoru.m. Rex autem Salomon cum Kateak sicut anates auulsis pannis ab unguibus austuris fugientes euawww.dacoromanica.ro
74
75
siluanum. regnum depredauit et predam secum ducebat. Qui depopulate terra tranailuana transiens uenit jIL Byhor, et circa flumen Umsoer aliquantis diebus permoratus est. Deinde transiens
Tyscia.m in Thocoyd, exercittun MUM in tria agmina diuisit; duo
agmina uersus sabuluan uastare proposuit, unum uero circa Tysciam.
debellare ilimisit. Debellantes uero et predantes uenerunt in locum,
qui dicitur Bechey, cum multitudine predarum et ad propria redire statuerunt. Qui dicebant: Venianus debellando, nunc reuertamur
autem cum suis omnibus pro tanta uictoria gratias egit wmaipoteuti deo, qui eripuit eos de manibus hostium suorum, nominauitque fluuiann Paganti, propter paganos usque in presentem diem.
Hoc audientes Curti de seruiente illo q-ui euaserat ualde contristati
stud, qui etiam coniurantes promiserunt se in (98)iuriam Kopulch uindicaturos. Miseruntque ad regem nuncios et captiuos dimittere pre-
ceperunt uerbis superbis et contumeliosis, regem deriserunt, et etatuerunt diem in Hamgariam intrandi. Cumque rex audisset subrisit,
et diem quam in Hungariam uenire prop osuerant. Rex prius obuiam,
1) Toldy: Kwl.
www.dacoromanica.ro
76
uniuersis regi reddiderunt, et pacean ad uoluntatean regis ordin.auerunt, seu composuerunt Art inde transiuit in Bohemiaan, et =altos
captiuos de Bohemia duxertmt impune in Hungariam. Et sic rex
uictoriasissimus ad propria rediit cum gauclio.
LXIV. De construccione Waradensis ecclesie et de morte regis
Ladizlai.
Post hec in parochia castri Bihor inter flumen Keres in uenaclone sua inuenit locum, ubi angelica amonitu proposuit constituere
monasteaium in honore Virginia Marie, quern locum Varad nomi.
www.dacoromanica.ro
77
centiatus est: tristabaturque tota Hungaria propter eum. Sed ipsequod inceperat, nullo modo dianittebat Misitque nuncium ad Corardum ducem Bohemorum. filium. Othonis, et petlit ab illo ac
precepit, ut securn ultra mare ire pro iniuria Iesu Christi prepararet. 11le auteam libenti animo se promisit. Interim cognatus Corrardi ducis nomine Sentapolug, noctis silencio Pragam ueniens, ipsam ciuitatem cepit. M,ame facto ab episcopo pragensi in solio ducali sedit, et a quibusdam honorifice susceptus est C.orrardus autent
ad gloriosum regem auunculuan suum uenit, et que ei acaiderant
narrauit et regem in auxiliu.m sibi uenire in propria persona rogauit Rex autem concedems ei ita, quad de seruieio dei dux non
remaneret. Et quia consanguinitatis uinculo illi iungebatur, etiam
memor sue ae,cionis1) duele patris eius, qui sibi in auxilium contra
Salom.onean uenerat, promisit se in propria persona eum. adiuturum. Habebatque rex secum fratres suos filos Geyee regis Colamanum. et Alinum. Pronosticatusque ita erat rex de Colamano, quia
fusor sanguinis fie.ret. Voluit enim Agriensem episcopum emu. facere. Audiens eadem noete sece.ssit in Poloniam, audiens quad pater.
eius et auus(101)Polonie honarifice suscepti eseent. Secuti sunt eum
www.dacoromanica.ro
78
Bohemoru.m, grauis infirmitas eu.m inuasit. Conuocatisque principibus suis ad Coloonanum nuncios inisit, scilicet Marcelluni prepo-
www.dacoromanica.ro
79
iret, quidam iniqui dyabolico freti cough ceperunt inter eos accusare. Dicebant enim. duci: Domine dux! rex insidiatu.r tibi et capare uult te. Deinde regi dicebant: Dux tibi posuit insidias, et si non
custodieris te, scias procul dubio te imoriturum. Hoc autean audientes ambo iuuenes et lasciui congregauecrunt exercitum. Rex autean cu.m
www.dacoromanica.ro
80
runt Kuni rapuerunt Tanta strages ibi fuit, quo cl raro hungari in
tanta strage fuerunt. Qui autem ex hurngaris in siluis eu.aserant, pre
necessitate famis soleas calceamentoruni euorum aesando icomedebant.
Quid plura? Tanta tune pericula facta sunt, que dici non possunt.
Rex autem de prima uxore sua genuit Ladizlaum et Stephanum
lump domini MCI. Cumque rex esset in Dahnacia, in ciuitate Zadur,
et cogitaret ciuitatem succendere pre duritia gentis illius, dormierat
in pallacio suo, quod ibi edificauerat; et ecce sanctus Zadriensis
episcopus uenit ad eum harrido uultu, quem per capillos capiens
traxit, et cum uirgis laureis ualde uerberauit. Qu.em cum dimisisset,
et excitatus fuisset, illtun non uidit, sed dolorem sentiebat, et ictus
uirgarum super corpus suurn aspiciebat. Quapropter a molestacione
eiuitatis patienter cessauit Deinde rex uolebat ire in Rusciam. Anno
domini M-o C-o VI-o reuersus est dux Alm.us de Patauia qui propter regis timarem illue fugierat Quem rex ouscepit ad pacem.
Deinde fugit in Poloniam et accersito Polonorum et hungararum
consilio et auxilio reuersus est in Hungariam, et cepit Nouu.m
castrum, et intrauit illud. Rex autem hoc audit obsedit castrum.
Cumque in crastinum pugnare uellet, ecce dux subito equuna asmaidens portas castri exiens citiagirme equitauit solus ad castrum
regis. Et cum ad tentorium regis uenisset, statim de equo deseendens, et ad pedes regia ue.nit, et in are omnium se culpabilem proclamauit. Rex autem nichil tale scientibus duci indulsit. Nam et
indignationem suam ab hungaris qui in castro erant, per intercessione.m ducis amouit (105) Deinde dux Iherosolimam proctus est, et
cum prosperitate rediens, rex eum suscepit ad pacem. Delectabatur
autem dux in uenacionibus, et assiduus erat in eis, et d.abat ei rex
amnia ad uenandum necessaria.
www.dacoromanica.ro
81
tim absentauit se ab illis et fugit iteamn. ad Patauos, regia teutonicorum auxilium imploraturus. Armo domini 1V1-o C-o XII-o N. filius
regia Colomani mortuus est et rex secundam duxit uxorean de Ruscia, quam in adulterio deprehensam peccantern, nec uiolenta temeritate &link& Sciebat enim quia seriptum est: Deus quos conimixit
homo non separet. Scilicet sine lege et absque racione. Ideo non
ipse ab ea se separauit, sed lex ab ea eum separauit, quarn reatus
accusauit, culpa dampnauit, maleficium. coartauit. Remisit ergo
eam lex in terrain su.am. Que in 2) ex adulterio genuit filiam nomine Borith, Borith often). genuit Calamanum 3).
cum rege haberet et inter eos pacem formaret Et quod factual est.
Toldy: confictione.
Toldy: in et ex.
Toldy: Colomanum.
6
www.dacoromanica.ro
82
Rex autem imperatori plurima dona misit et sic honorifice repatriauit. Post hoc rex reduxit ducem Almum ad pacem. Confirmata
autem pace, tandem rex cepit ducem et filium eius Belam infantulum, et obcecauit eos. Sed et Belam infantulum preceperat castrare.
Sed obcecator amens deu.m et regni sterilitatem, castrauit catulum,
83
rxes(108)eius qui sequebantur ipsu nn, deuorauerunt carnes eius
et oses.
Iste Colomanus sicut quidam dicunt, fuit episcopus Waradiensis, sed quia fratres quos habebat, morte sunt preuenti, ideo summo
pontifice cum co dispensante regnare compellitur. Qui ab hungaris
Cunues Calman appellatur. Eo quod libros habebat, in quibus
horas can onicas, ut episcopus persoluebat. late Dalmatie regnunn
occiso suo rege Petro nominato in montibus Petergozdia Hungarie
adiumdt. TGaleas quoque Venetorum et naues solidans, et allocans
www.dacoromanica.ro
84
modum illis Solt laudauexat. Et aliuin nuncium misit ad regem dicens: Mittat rex sagittarios circa castra duels, ne cito ad castra sua
equitare preualeant. Rex autem ut fuit impetuosus, fecit sicut Solt
dixerat, sine suorum consilio. Bohemi uidentes sagittarios uenire,
sine dubio sciuerunt, ueritatem ease quod audierant Qui impetum
super sagittarios fecerunt Bisseni atque Syculi uiiissimi usque ad
castram regia, absque numere fugierunt. Rex autem hoc audiens
CUM paucis celeriter equitauit uersus Hungariam, quia sui absque
armis uenerant, et qui arma habebant, armare se non poterant, quia
magno. Sed ualde doluit, quia Sok in eodem prelio mortuus non
fuit, qui tanta mala mendaciis 4) simulabat.
Rex autem Stephanus legittimaan nolebt ducere ux (110) orem, sed
diluculo quod predictus dux Bezen ambulabat circa castrum preuidendo loca expugnandi municiones. Obsessi uero exiuerant de
castro causa uisitandi hungaros. Cumque dux uidisset illos, impetum. fecit super illos, qui uiriliter pugnantes, ducem usque ad morIntre comes pi longe este in manuscrfs o lac.uni.
Toldy citegite: descenderat, studisset, armauit, in loc de pluralul descenderant etc.
Toldy: fecerunt.
Toldp adaugi: suis.
Rhutenonum in loe de teutonicorum.
www.dacoromanica.ro
85
fines polonicos missis exercitibus deuastauit. Deinde misit exerci-turn, solummodo falangos 1) aulicorum suorum, partes Bulgarie et
'Seruie deuastatum.
Interea inuperatrix contantinopolitana filia regis Ladizlai nomine Pyrisk nunciauit regi Stephano 2) dicens: regem Hungaxie esse
hominem suum 3) quern etiam contradicentem imperator castigauit.
Cum autem hoc audisset rex, pro nimia reputauit iniuria, et collecto
exercitu in impetu &pietas sui inuasit partes 'Grecie, atq-ue alias
ciuitates Grecie igne et gladio deuastauit, et cecidit timor super
omnes ciuitates prouincie Mims. Timebantque omnes reges Stephanum regem, tamquam ictum fulminis u,nde infantes uagientes comminatione rtominis regia Stephani quiescere compellebantur. Habebatque rex secuin septingentos milites Francos, cum. quibus Bulgariam deuastabat, et per eorum ingenia muros castrorum Grecie
flestruebat. Ea de causa quod imperator ad conflictu.m non ueniebat
ad ipsum, misit rex nunciwn ad imrperatorem Grecorum, et uituperauit eum dicens: Quod non eseet dignus uocari imperator neque
Toldy: phalanges.
Toldy adaogrt: Imperator Mauritius, maritus eius improperasset regi
Stephano, dicens.
3 Toldy: saeuum.
www.dacoromanica.ro
86
rex, sed anus et vetula, quia sicut vetula semper est in ocio. Quo.
audito respondit imperator dicena: Indubitanter credat rex quod
sua in presenti anus I) simul cuan umbilico uirilia incidam. Ea de
causa misit imperator exercitum inge,ntem in Hungariam. Venientesque transiuerunt in Ilungariam in Haram, et hungari aliquod
impedimentum facere non poterant. Quia greci per ingenia inflarnmabant ignes sulplunzos in naues hungarorum et eas in ipsis aquis
incendebant. Misit itaque rex onme robur regni sui contra grecos,
quilma prefecit Setephel. Qui uenientea pugnauerunt CUM grecis ul-
tantum mixtus fuerat, quod omnino sanguis ease putabatur lacebantque loricati homines in fluuio tamquam tru,nci, super quos fugientes(112)et perseq-uentes transiebant riuuluan quasi super pontem.
Mactabantur autem Hungari tamquam boues, nec erat qui redimeret eos de manibus grecorum. Ciz uero Comes et alii boni milites
tibi occubuerunt. Post hec imperator et rex per fideles nuncios conuenerunt ad colloquenchun nauigantes in insulam que ciuitati Borot-kb 2) proxima est. Ibi uero inter principes suos dju excusantes
et incusantes, tandem pace roborata redierunt ad propria.
Rex itaque Stephanus multa mala faciebat que non debebat in
impetu animi sui. Dominam Christianam combussit, et super homines cocturas cum stercore equino faciebat fieri. Cereos magic'sardentes in fundamentum hominis atillare faciebat. Dux Almus seueritate regis Stephani minoris, seu mediaan capitis diminueionem
passus fuerat. Quamuis fuitzet obcccatus, tarn.en mortem timens de
rege Stephano, fugierat in Grecia. Qui ab imperatore honorificesuseeptus erat, im,posuit sibi nomen Grastan.tinus; qui et ibi LIM
pridean edificauerat ciuitatem Contantinaan in Machedonia et multi
hungari atrocitate regis Stephani fugierant ad ipsum. Quo mortuo
corpus eius preceptu regis Fulbertus episcopus reportauit, et in
Albensi ecelesia sepeliuit. Bela uero filius eius in Hungaria occulte
tenebatur a principibus propter furorem regis. Qui manes mito
cousin regi manifestauerunt, quena post excecationem mortumn
credebat. Quena cuan rex ueraciter sduisset niuere a Paulo episcopo
et Othanaro comite, quorum conscientia retentus erat, gauisus est
Toldy: anno.
Toldy: Boroneh.
www.dacoromanica.ro
87
Toldy: permissionibus.
Anima.
www.dacoromanica.ro
88
LXIX. Vic Bela cecus filius Almi ducis ceci in regem legitime
coranatur.
(114) Regnauit auto= post eum. Bela cecus, filius du.cis Ahni ceci,
omnenique numerum maloram deuitans, honorarii operu.m exercitationi huaniliter adherebat. Nec posuit carnean brachii mi in adiuto-
www.dacoromanica.ro
89
regis. Infide1es autean et contradictores musitabant incerta, et titubantes in duas partes claudicantes'). Rex autem et consiliarii
eius, quantum in ipsis erat segregauerunt hedos ab ag,nis. et firmiter
runt. Moynohh de genere Acus, et alios ibidean occiderunt. Residui uero ex traditoaibus secesserunt in panes, et collectis uiribus suis uolebant regem. inuadere. Fideles autem occurreru.nt
eis. Erat autern caput traditorum Tyodor de genere Symad,
et Folcus, et Tytus et perecipuus Sampson. Laudauit autean
Sampson, qui erat pater comitum Thomas et Tarda, quod
iret in conuentuin regis et ipsum coram muhis uituperaret. Quo
audito omnes laudauerunt. Et ipse Barich inani spe seductus, grates ei magnas retulit, et q-uod inceperat, hoc adimplere flan simulauit, putans enim de uituperacione regis regnum habere. Rex autem descenderat prope fluuium Seo, et cum sederet in papilione
sua cum suis principibus et militibus, ecc.e Sampson intrauit et
regi dixit: Quid facia uiliseiane canis cum, cregno? Utilius est (116) do-
www.dacoromanica.ro
90
rutenorum et polonorum castra metatus est prope ad regem. Proceres autem regni Hungarie miserunt ad ducem rutenortun et polonorum, qui pro Boricho uenerant dicentes: Non deeet nos contra iusticiasn querere regnum homini adulterino. Nos enian scimus
quod de iure regnum habene debeat Bela, et ipse repat cum consensu
totius regni. Hys auditis duces Ruscie et Polonie destiterunt autplius
adiuuare Borichom, et reuersi stmt sing-uli in suas prouincias. Borich autem cum multitudine populorum uenit pugnare contra regem.
regis petebant, habebant Et post ebrietatem rex recipere non potarot. Poch et Saul uiros religiosos in ebrietate sua tradidit in mantis inimiconun suorum, qui absque causa interfeeti aunt. Regnauit
igitur ipse Bela mewl annis nouem, mensibus XI diebus XII. Migrauit autem ad dominum anno domini MCXLI-o. Idus Februarii
feria quinta. Cuius corpus Albe quiescit.
www.dacoromanica.ro
91
comitis ceperat. Quod hungari non pro modica habuerunt penuriaSed rex adolescene ea non silenter quieuit. Duxit enim rex exercitvm contra furorean teutonicocrum insultancium, et Hengarie(118)
confinia deuastanciiun. Quamuis enim Cesar in propria persona non
uenPrat supex regem, uniuersum fere robur regni Teutonicoram ad
extirpandam. Hungariam commouerat. Herricus autein quidam. dux
Austrie, principalis aduersarius regis, omnes bellatores de Saxonia
et de Bauaria seciun adduxerat. Erat enim tutor pupilli ducis Herrici Leonis, cui Saxonia et Bauaria hereditario competebant. Congregati sunt itaque teutonici in multitudine fortitudinis sue confidentes, et sicut gygantes steterunt contra hungaros. Rex autein cum
uniuerso exereitu suo posuit spem suam in deo, et ordinatis agminibus cepit ire contra hostes ems. Sed et sacerdotes et leuite cunctiqueclerici qui aderant in spiritu contribulato et corde contrito implorebent adiutorium doanini nostri lesa Christi, et presidia sanctorum angelorum et maxime inuocabant clemenciam dei genetricis uirginis
Marie, cuius patrocinio beatus rex Stephanus Hungariam specialiter commendauit. Rex autem accinctus est gladio et gloria domini
apparuit super eum, confortatumque est illico cor efus thuinitus,
92
magnam stragem fecit in illis. Sed electi milites regis impetum fecerunt in hostes: grauatum eat prelium contra teutonicos, et fora-
www.dacoromanica.ro
93
cumque hoc rex Fran.corum audisset, dixit: Nou.erit rex, quod do.
mus regia quasi ecclesia, pedes eius quasi altare, et quomodo possum rreddere uinctum eutn, qui ad domu.m regalem q-uasi ad ecclesiam, et ad pedes regis quasi ad altare se prostrauit? Cui nuncius
ait: Quoniam magistri nostri sic interpretantur ut adulterinam progeniem eccesia non communicat. Borich autean uidens sibi mortem
imminere, ea nocte rapuit unum dextrarium. regis Lodouici, et aufugit. Quidam auteln de agazonibus occurrens ei uoluit eum tenere,
quern Borich cum gladio percuciens, a uertice usque ad medium
pectus eius descidit, et ipse manus sequ.entis euasit.
Post hec autem rex Geycha dedit ducales expensas fratribus
suit; Ladislao et St.ephano, duxitque exercitum in Rusciam super Lodomeriu.m ducem ut uindicaret iniuriarn soceri sui Minosloy, pro,
quo etiam iam pridem miserat exercitum, qui male tractatus fuerat a Rutenis et Cunis. Regnauit autem annis uiginti., mensibus tribus, diebus XV. Migrauit autem ad dominum anno domini MCLX.1-a
www.dacoromanica.ro
94
Postea regnauit Bela frater eius, qui fures et latrcmes persetutus est, et peticionibus loqui traxit originem ut romana habet
curia et imperil. Qui coronatus est in diebus Ianuarii feria prima.
Reenauit autem annis XXIII. manse uno diebus )aX. Obclormiuit
autem in domino anno eiusdem 1VICXC Kal. May feria tercia. Cuius
-corpus Albe quiescit.
Emericus coronatur.
(123) Cui succeesit Emerieus filius eius et regnauit annis
.mensibus VII diebus VI. Huius uxorr Constantia filia regia Arragonie,
Cesan Frederico per e,cmsilium apostolici copulatur. Migrauit autem
www.dacoromanica.ro
95
guine miserabiliter orucntauit, et diro numere sauciatam armo domini MCCXII interfecit. Cuius corpus in monasterio griseorum monachorum de PeBs tumulatur. Pro cuius nece uox flebilis insonuit
in tota Parmonia, et in omni genere Bank bani execrabilis et horlenda est sanguinis effusio subsecuta.
LXXVIII. Andreas uadit Ilterosolyntam.
Post hec Andreas terragn sanctam uisitauit ad mandatum domini pape. Quod mandatum acceperat dum esset adhuc dux, sicut
habetur extra de uoto et uoti redemptione: Licet uniuersis. Quia
ipse compleuit et redemit uotum patris. Et ibi in terra sancta super exercitum Christianorum contra Soldanum Babilonie capitaneus et dux preficitur, et mox uictor efficitur gloriosus. Mansit autem tribus mensibus. Regali denique thezauro exposit diuersorum
sanctorum per ipsum reliquie comparantur: capuz uidalicet protomartyris Stephani, et caput beate Margarete uirginis et martytris,
(125), dextera beati Thome apostoli, et sancti Bartholomei; itean de
uirga Aaron, et una de sex idriis illis in quibus Christus mutauit
&quartz in uinum, et &lie multe, quas potuit congregare. Reuersusque
Rex Bela post eum filius eius coronatus est pridie Idus Octobris feria prima qua cantatur: Da pacem domine! in cathedrali
ecclesia beati Petri Albe, quam ipse consecrari fecit, Colomano duce
ratee eiusdem ensem regalem ad latus ipsius honorfico tenente,
www.dacoromanica.ro
96
Cl)
Carol Robeft.
t101-
www.dacoromanica.ro
97
et aliarum plurium nationum suauescit. Cuius corpus Philitmus archiepiscopus Strigoniensis de ecclesia imemorata auferri exhumando
fecerat contra jura, et in sua ecclesia cathedrali indebite tumulari.
Super quo facto coram supremo pontifice causa diutius uentillata,
Fratres minores cum honore maxim. rehabere ex integro meruerunt,
et coram wirginis ara gloriosius condiderunt, uhi hi pulchri uersus
continentur:
expugnauit, et bulgaros superauit, regem eonun sibi compulit deBemire. Regnauit autem duobus minis et mortuus est in mono tertio
regni sui in Magna insula, et sepultus est in ecclesia beate Virginia in insula Budensi, in loco Beginarum.
LXXXIV. Ladizlaus filias Steplutni coronatur in regent.
Cui successit Ladizlaus filius eius, et coronatus est eodem anno,
quo mortuus est pater eius, uidelicet arum domini MCCLXXIH-o.
Qui impeautore adiuuante circa Morauiam occidit regem Othocaruan
www.dacoromanica.ro
98
ciem paganorum et qui in arcubus spesabant et sagitta, propter ym.brium densitate.m, inkta propheticum facti aunt ut stercus terre. Et
sic rex Ladizlaus uictoriam obtinuit diuino fretus auxilio. Tandem
postea panel de ipais Cumanis qui eu.aserant ad Tartaros fugientes
quorum instinctu Tartari armo domini MCCLXXXV-o secunda vice
Post hec in breui ipse rex anno domini MCCXC-o feria se.
cunda proxima ante festuan sancle Margarethe uirginis et martyris
prope castrum Kereszeg ab ipsis commis quibus adhesemat est mi..
serabiliter interfectus. Tempore enim istius regis Ladizlai cepit
Hungaria a sua snagnifica gloria reflecti, ut cams flebiles et euentus
inferius ostendent. Ceperunt namque in ea (in)testina bella ard(130)surgere, ciuitates confringi, uille per combustiones ad nichilum redigi, pax et concordia penitus conculcan, divites deficere, et nobilea
rusticari pre inopia paupertatis. filo tempore biga, scilicet duarum
zotarum uehiculum a regni incolis, currus regis Ladizlai ducebatur,
quia prop ter continua spolia animalia uehicula trahentia defecerani
www.dacoromanica.ro
99
Post cuius regis mortem eodem anno XVIII-o die Andreas dux
www.dacoromanica.ro
100
Andreas auxilio et consilio auunculoruan suorum, qui erant infinitarum diuiciarum, uiuente adhuc rege Ladizlao in Hungariam subintrauit, eo quod asset dux, qui deberet babeare portionem in rep-to
regis Andree, titulo aui oui. Cum autem rex Laclizlaus fuisset occisus, a baronibus regni Andreas dux feliciter coronatur. Qui anno
secundo regni sui cum exercitu maxiano Austriam debellauit. In
cuius imperio quidam nobles regni Johannes scilicet et Herricua
banus filii Herrici ac Ugrinus filius Pouch de Vylac allique quamplures in preiudiciu.m regia Andree a papa Bonifacio
regem
petierunt
LXXXIX. Rex Karolus adhucl) existens, in. Hungariarn2) de Neapoli:
Quorum instaatiam papa admittens, quendam puerum XI annorum. nomine Karolum. anno(132)domini MCCXCIX-o uiuente adhuc Andrea rege in Hungariam destinauit. Cuius Karoli generado et
origo tali modo habetur. Rex Stepbanus quintus filius Bele guard
regia Hungarie inter alias filias habuit unam nomine Mariam uocatam, quam Karulo chard filio Karuli magni, qui ex donacione
ecclesie fuit rex Sycilie, tradiderat in uxorem. Qui rex Carobs
claudus ex lila filia Stephani regia genuit Carolum Martellusm nomine. Carolina ue.ro Martellus ex filia imperatoris Rodolphi Clernentia nomine genuit filium, quecm primo in terra sua uocauerunt
Carobertum, quasi Caroluan Robertmn. In Hungaria autem. ablato.
Roberto, ipsum Hungari Carolum uocauerunt. Ut autem late Carolua
regnare ualeret, et contra Andream regent potestatem accipere, papa
www.dacoromanica.ro
101
Boznensi, et Iacobo episcopo Scepsensi, cui usque uitam fuerat concessus episcopatus, in mense Iulio uersus Bohemiam processerunt
ad regern Vencezlaum, ut regni ausciperet gubernacula bungarorum,
nomine tantimt, sed non re uel effectu regie maiestatis, seu potestatis. Tune Tex Vencezlaus pater Ladizlai nouiter coronati,
dens et considerans palliates uersucias hungarorum anno domini
MCCCIII-o cum multitudine exercitus Pannoniam est ingressus, et
www.dacoromanica.ro
102
iuxta Danubivan circa Pesth aliquantulum residene, Ladizlaum filium suum cum corona regni accipiens et Laclizlaum filium Vernerii rectorem seu iudicem budensem, in suum regnum in. pace reu e.rtitur.
Eodem tempore Frater Nicolaus de Ordine Predicatorum episcopus Hostlensis Cardinals, apostolice sedis auctoritate suffultus,
in Hungariaan pro Carulo adueuit. Qui Bude residendo diebus aliquot, uidens se nichil posse proficere, reuersus est in curiam et ibi
mortuo Bonifacio VIII in summum pontificem eligitur et creatur
et Benedictus appellatur. In suo autem receseu dues ciuitatis bu.
densis pro quodam casu in interdicto reliquerat. Interdictum quippe
religiosis et plebanis stricte seruantibus, surrexerunt pseudo-sacerdotes et perfidi, qui manifeste diuina populo celebrabant, et sacramenta ecclesiastica ministrabant publice interdictis. Insuper malum
malo cumulantes perniciosius, conuocato populo, accensis lucernis
summu.m pontificem Christi uicarium, archiepiscopos et episcopos
uniuersos regni Hungarie, ac uiros religiosos communiter excommunicatos altis uocibus promulgabant. Hoc factum est castrum budense quodam dicto Petunmano regente, quem Ladizlao captivato
rex prefecerat Vencezlaus.
www.dacoromanica.ro
103
Nec hoc pretermittendum est, quod cuna sacra corona per dictum Otthonem ducem ad Hurtgariam portaretur, propter timorem
hostium fecit illfun includi per artem tornatoriam in flasccmem.
Cum autem equitaret cum suis sub noctis silencio in strata publica,
in qua plurimi uiatores transibant, casu de sella corrigiis, ubi erat
fiasco ille ligatus, quasi uas uinaritun, nullo uidente cecidit resolutus. Postrmodum uero luce clarescente, dum uidissent non esse
thezaurum illum preciosum, quo citius potuerunt, timore percussi,
retro celeriter cucurrerunt. Quant coronam inter multos transeuntes
in terra iacentem in medio publice strate inuentam a nemine repererunt. Forsitan ceciderat(136)in prima uigilia 'togas, reinuenta est
autem sequenti die circa tempus non du.bium uespertinum. Mirum
ce.rte et miraculuan non tacendum! Quid enim. per hoc quod
corona cecidit intelligo, nisi quia dux ille usque uitam imam portare
non potuit hanc coronam, sed amisit de capite coronaan ipsam pa-
riter et honorem. Quid est quod a nullo inuenta, sed ab psis qui
portabant9 niEi quod ne Pannonia data sibi corona ab angel
privaretur. Quo facto ini eisdem eu.entibus Ladizlaus filius Wer.
nerli de captiuitate regis Vencezlai anno fere tercio liberatur,
et cum. Iohanne filio Chaak castrum budense per portam que est
iuxta synagogain iudeorum feria quinta post festum beate Petro.
nelle uirginis noctis in silencio subintrauit et. quosdam ciues budenses suos aduersarios et proditores inuasit subito et destruxit.
Peturrnanus autean iudex ciuitatis nudus fugiens, uix euasit. Duos
enian ex ipsis ciuibus, scilicet Martunharman1) et magistrum. Marti.
www.dacoromanica.ro
104
XCVI. Pugna regis Karoli prope Cassam cum suis contra Matheum
et Mips Chnodei.
(138)Anno domini MCCCXII-o cum rex Carolus regale castrum
Sarus uocatuan a Decmetrio filio Nicolai ex mandato Mathei potentissimi principia posse.ssum suis uiribus obsideret, idem Mathew;
ret prepotenter. Principea autem exercitus Demetrhun supra dictum. et Abam dictum pulchruan siue magnum constituit. Quorum
aduentum rex audiens, putauit se non posae resistere, in Sepea se
recepit. Cui Scepaenses equitea waiter et pedestres fideliter concesserunt, cuna quibus rex hostes suos audacius est aggresaus.
Qui interdum ciuitatem Caasa uocatam expugnare ceperunt, pro
www.dacoromanica.ro
voevodul 8asarab.
Anul 1330.
www.dacoromanica.ro
105
morte Oan.odei Palatini, quern in Cassa cassenses theutonici uel potius Saxones peremerant innocentem. Quilma cum exploratores conclamarent regia aduentum, dirnissa ciuitate intrepidi obuiam regio
exercitui processerunt. Et ad locu.m pugnandi magia aptiorem rex
et ipsi piorimum festinabant, quern locum ipbi primitus occuparunt.
Rex interim in quadam valle circa Hamad cum exercitu coageo4one
sacramentali premiosa, et absolutione accepta, susceptoque domini
tis iaculo uulnerati prepropere ceciderunt, et alii quamplurimi letaliter sauciati ibidem et alibi mortis debita persoluerunt; et licet
ex parte aegis plures ceciderunt, tamen rex uictoriam obtinuit gloriose. Quod factum a deo ease credianus et fatemur.
XCVII. Obitus domine Marie prime uxoris regis Karoli.
Anno domini MCCCXV-o domina Maria prima consors domini
regia naoione polona filia ducis Kasmerii tercio die post festuan
beate Lude uirginis et rnartyris in Themeswar uite cursum feliciter
terminauit, et in Alba regali in ecclesia beate uirginis terre gremio
vommendatur. Anno doanini MCCCXVIII-o accepit rex dominam
Beatricem filiam regia romanorm.m sororem regia bohemorum de
terra Luchumburgensi, que in reuolucione eiusdern amyl obdormiuit
www.dacoromanica.ro
106
(141) Anno damini MCCCXXVI.o III-o Nonas Marta natus est eidem
regi filins, quena nomine huius sancti confessoris consanguinei. sui
Lays pre gaudio appellauit. Anno domini MCCCXXVII feria quarta
www.dacoromanica.ro
107
Armo domini MCCCXXIIC mortuus est Ladizlaus filius eiusCum, autem hysdem teanporibus regnum. Hungarie pacis optate
tranquillitate gauderet et securum esset ab hostibus circumquaque,
pacis em.ulus et inuidie seminator dy-abolus misit in cor cuiusdam
militia nomine Feliciani de genere Zaah, inueterato dierulm, et canicie iam respersum ut dominum suum regem Karolum, et dooninam Elyzabeth reginam, et duos filios eius Lays et Andream occideret gladio uno die. Qui Felicianus per Matheum de Trinchinio quon.
dam. palatinuim fuerat exaltatus.(142)Tandem relict Matheo uenerat ad regem. Quem rex regio fauore diligens, securo ingressu, regis
ianua absque obice aibi patebat. Porro cuan rex una cum regina
et filiis suis prefatis anno domini MCCCXXX.o XV-o Ka. May- feria quarta post octauas Pasee in suburbio castri Wyssegrad in domo
sua pranderet, ante regis anensam claim subintrando idem Felicianna
astitit, et euaginato acutissimo gladio, uehementissimo ianpetu more
canis rabidi irunisericorditer regem reginam filiosque uoluit iugulare. Sed misericordia misericordia dei prohibente, quod .uoluit non
www.dacoromanica.ro
108
111114 qui multos ehristicolas membris eius feraliter mutilando priuauerat, ipse membris omnibus iusto dei iudicio privaretur; et qui
fuerat tortor pauperum indefessus (143)a conununi morte hominum
www.dacoromanica.ro
109
gregasset, non tamen totuin su.um posse, quia ad confinia regni sui
in diuersas expediciones contra aduersarios eiusdem regni, quam
plurimos destinauerat pugnatores. Ipse uero per Zeurim in manse
regi sic mandauit nuncios per honestos: Quia vos domine mi rex
laborastis in conuocacione exercitus, laborern uestrum recoanpensabo VII milibus marcarum. argenti. Ipsam etiam Zeurim cuan mkt
atinenciis que nunc habetis pre manibus per potentiam, pacifice
uobis tradam. Insuper censum quo teneor uestre corone, fiddlier
persolui faciaan omni anno. Et nichilominus unum ex filiis meis
uestre curie ad seruiendum deputabo, cum meis pecuniis et expensis,
tantuanmodo reuertimini in pace uestra et personaruni perizulis pre-
www.dacoromanica.ro
110
per (145)uestras literas remandare. Tune rex uerbrmr superbie et camzninacionis superius propositum. iterauit. Relict consilio saniori,
protinus ultra pugnaturus processit. Et cuan sibi et suis in terra incognita et inter alpes et montes sciluarum uictualia inuenire nequirent, famis inedia ipse rex milites et equi sui laborare protinus ce-
uie, que nec uia dici potest, sed quasi nauis stricta, ubi propter
pressuram cadebant dextrarii fortissimi cum militibus circumquaque. Quia nee ad ripas utriusque lateris uie propter precipitium
asvendere poterant contra Vlachos, nee ultra procedere, nec fuge
locum habebant propter indagines ibi (actas; sed erant omnino
Biota, pisees in gurgustio, uel in rethe comprehensi. Cadebant iuuenes
www.dacoromanica.ro
111
www.dacoromanica.ro
112
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
114
pimantului. Lui Stuni i-a cilzut la sorti Asia, lui Carn. Africa, lar
lui Iaphet Europa. Cad, dupi cum apune Iosephus, fiii lui Iaphet
au luat in stipanire regiunea nordicrt, dela muntii Taurus i Amanus din Sycilia (Scitia) gi Siria pang la fluviul Tanais, care este
www.dacoromanica.ro
115
apoi Maday, dup. care &au numit Mezii; Iauan, dupa care se
chiamil Grecii; de aceea pe ebreefte Grecia se numegte pana in
ziva de astazi Iauan; i Tubal, din care se pogoacra Spaniolii;
Mesoch, din care se trag Capadocienii; de aceea la ei, pana In ziva
de astazi, se gasegte cetatea Mazecab; i Tyras, dup. care &au nu-
mit Tracii. Apoi fiii lui Gomer: Assenech, din care se trag Troianii; fiii lui lauan Elyza, dup. care &au numit mai intai Elyseii,
apoi Eolizii; i Tarsis, din care au descins Cylicii. De aceea i cetatea lor anetropola s"a numit Tharsus. Ad s'a niscut apostolul Paul,
dupa cum se vede in Faptele Apostolilor, in capitolul al douazeci
www.dacoromanica.ro
116
www.dacoromanica.ro
117
lor. Aci insi dispirind cu totul din ochii lar, dei au ciutat o mai
-multi vreme, n'au putut-o giisi nici de cum. In cele din urmi, Arai-Lind amintitele regiuni biltoase, au observat ea- acestea aunt potevite
tineri, cele doui fete ale lui Dule, geful Alanilor, d'n cari pe una
a luat-o de Belie Hunor gi pe a doua Magor. Din aceste femei i-au
tras originea toti Hunii i Ungurii. Locuind mai multa vreme in
zegitmea biltoasi Meotyda, au *us ca si se sporeasci intr'un pop or
puternic 1 ca acea regiune si u9i mai pool' niel cuprinde nici
Deci trimitind de aci spioni In Sell:la, dupl.' ce au cercetat cu
www.dacoromanica.ro
118
fluviul Ethul, adecit Dcmul. In adevar pop oarele ce trIesc acolo sunt
dup aoestea intre miazzi gi cursul fluviului Don se afl un degert de neptruns, unde, din cauza intemperiilor clima din acea
zona, sunt gerpi de diferite feltui, broagte eat purceii, basirscus
mai multe aniznale otrvitoare; tigri i inorogi se produc ad. Marele fluviu Don izvoragte din Scitia, de Unguri se numegte Etul gi,
dupace strabate ad i znuntii cei plini de zvad ce inconjoara Sciigi schionlia numele gi se chiam Don. ranga el spre Sud incepe
poporul Kytanilor gi al Alanilor gi in sfrgit prin trei guri se vars
in marea Rotunda 3). Si un al d'once fluviu, cu numele de Togata 4), foarte mare, izvorate din /Jarra Scitilor. Acesta curge prin
pduri pustii gi strbtand balsa gi muntii plini de zapacla, pe undesoarele nu lucegte niciodata, intr in cele din urma in Ireania i se
indreapt spre marea Nordului. Lungimea Saliei se gpune ca s'ar
intinde trei sute gaizeci de stadii, lar lkimea de una su.t.11.- nona zeci.
www.dacoromanica.ro
119
totugi, in unele pirti se zice el este destul de plcuti 1) Incintitoare p,rin dumbrivile, pidurile gi livezile sale, ea este bogati
pljni de rtot felul de animale. Spre xisirit au vecini pe Pecenegi
gi pe Cumanii cei Albi. Din spre marea Nordului care
neote spre apus pina la Susdaba. 2) este o pustietate plini de piduri, de nepitruns de piciorul omenese gi care se apune ci se intinde
intr'un mare spatiu, pe unde ceata st necontenit timp de doui luni
i pe mide soarele nu se zirete in aceste lumi deeit in lunile Iulie,
Iunie i August i numai in &tlea ceasuri din zi, cit este dela gase
pina la noui. Ja munii amintitei pustietia se gisete criatal, grifonii igi fac cuiburi, iar pAsArile legista& cati pe ungurete se numese kerecset se tie
clocesc aci puii-lor.
www.dacoromanica.ro
120
lo inarmat sau aa precum este, spre a auzi porunca i povata (omunitatii. Deci oricare va fi &Meat aceast5 porunci, neputand
prezinte un motiv, legea ecitic Il sanctionear5, tindu-1 in doui
cu cutitul, sau este aruncat in procese infamante sau Mfg nici o
mil facut sclav al comunitatii 1). Deci abaten i gi excese de acest
f el au facut ca un Hun sa se diferentieze de alt Hun. De altfel, pe
catil vrerne un tat gi o imarail au dat nagtere prin procreare la toti
Hunii, cum s'ar putea apune crt unul este nobil gi altul nenobil, dacil
In existenta lor nu s'ar fi produs intamplari nelegiuite? Deci, atunci
toate dipeteniile cu un singur gand gi cu un singur suflet iegina din
Scitia au intrat la Peceneg,i gi la Cumanii cei Albi apoi la Susdali
gi Ruteni gi in Tara Cum.anilor Negri. Iegind apoi de ad au ajuns
la Tisa gi du.p5ce au cercetat dejar imprejur reeunea, intreaga
ceat5 a gaga cu cale in unanimitate s .6 nu mearg5 mai departe cu
sotiilelor, cu carelf loe gi cu corturfie lor. i deoarece pe vremea
aceea stapanea Pamfilia, Frigia, Macedonia gi Dalmatia tetrarchul
Macrinus, lorgobard de natiune gi din Sabaria de origine, fiind prev5zut cu arme de r5zboin, dupi ce a aflat cii Hunii s'au agezat deasupra Tisei gi c5 zi de za ii devasteazg tara, temandu-se si-i ataco
numai cu fiii 01.11 sale, gi-a trianis delegati la Romani, cerand ca
sii i se trimeag ajutor impotriva Hunilor, ciidi el domnea peste cei
anintili numai din gratiia impratului Romartilor. Romanii
In acest
aleser5 de rege peste ei, din bun5voia ion, pe Detricue din Verona, de natiune german. Gerandu-i-se Ica ea' dea ajutor lui
www.dacoromanica.ro
121
www.dacoromanica.ro
122
lu anul patru sute unu dela intruparea Domnului, lar dela intrama Ungurilotr in Pannonia in anul al 28-lea, Ungurii sau Ilunii,
in.tr'o vain unanim, igi aleser peste ei, dup obiceiul Romani_
lor, rege, pe Atyla, fiul lui Bondekuz, care la inceput era socotit ca
unui dintre cpitani. Acesta a pus pe fratele su Buda 1), duce e
conductor, dela flu.viul Tisa pan.. la Don, dispunina ca el insugi
sil fie numit regele Ungurilor, ganaza lumii, bc1u1 lui Dumnezeu:
Atyla, din gratia lui Duinnezeu, flul lui Bendekuz, nepotul maro.
lui Magor, crescut in Engadi, regele Hunilor, Mezilor, Cyaraor, Danilor, groaza globului prnantesc ri biciul lui Dumnezeu.
Regele Atyla era de coloare negrisioasi cu ochii fiorogi, cu pa-
www.dacoromanica.ro
123
www.dacoromanica.ro
124
la p.mnt Luxovium, Bizancia% Chalon, Masticon, Ligon, Burgundia i Lugdunum. Si de ad plecand dealungul fluviului Ron a
ajuns la Catalauni, unde impartindu_gi ogtirea, a treia parte din
arm.ata ea, impreuna cu generall &tine, a trimis-o impotriva prea
puternicului sultan Mirramommona. Afland despre aceasta aultanul
patriciu al Romanilor, cu numele de Aetius. Si pe cand se pregateau sl dea atacul asupra lui Atyl acesta oerind un arrnistitiu
adune axmata ce fusese trianiaa impotriva aultanului
pentra ca
a-efuzandu.i-se aceasta, s'a dat lupta intre ambele ara-nate de dimineata gi pana noaptea in campia ce se nuanegte Belwinde3). Intre cele
doui animate era un parau curgator, aga de mic, c clack' cineva ar fi
dintre toate batallile din aceasta lume cari s'au dat veodata intr'o
singui zi i iattr'o singura localitate. In adevar, in aceasta ciocnire a rmas mort pe loe cel artai, mare rege al Gotilor, cu numele
Aldaricus. amd ceilali regi au aflat despEne moartea acestuia, ei cari
scapasetia aulcautat prin fuga sa se ascund. Deci, in acea zi, s'a ridicat curajul Hunilor gi al regelui Atyla, i groaza a cuprins intreg
pam(intul gi, la auzul acestora, cele anal multe Taxi se supusera cu
bani i cu tribut. lar a treia parte a armatei regelui Atyla, care n'a
putut s ja parte in aceasta batalie, temandu-se de Atyla, din cauza
www.dacoromanica.ro
125
cari pe limba lor se numeau Spani. Dupi numele acestora 3i-a primit numele toat Spania. Rmnnd Atyla numai citeva zile
locul luptei, s'a retras in sfir3it vietaelos i a venit in cetatea Tolosa,
In care cetitenii 1-au primit cu mari onorari. Pornind apoi de aci a
plecat in contra cetii Reims, adeci ceutea capital a Gotilor care,
atunci cind el a plecat spre Catalaunia, Ii se opuse cu strgnicie
gi pe care acum ocupind-o fir zbavi pe toti 6.0. a gsit aci i-a
distrus prin foc i sabie. Prefiknd in ruine In chipul acesta toati
Frana i Flandria, a ajuns la Colonia unde slbtecia Muffler a
ucia cu cruzime pe Sfinta Ursula, fiica regelui Bractanilor, impreuni cu unsprezece mii de fete. Trecind ad, la Colonia, peste
Rin, a intrat in Turingia, In cetatea Yanac 2), unde, dup ce a tinut
o adunare solemn, gi-a trimis anmata impotriva Dadlor 2), NormaPrutenilor, pe cari dupl ce i-a
Frisonilor, Litvanilor
vina, La fcut supugii srti. Plecnd de aci, dupii ce a tinut adunarea, a intrat in cetatea Siccambria, din Pannonia, uncle a ucis cu
'mina sa prop,rie pe fratele su Buda gi i-a aruncat corpul in Dunare, fiinde, pe cnd Atyla zbovea in apus, ad Buda tfrecuse
airmuirea sa peste hotarele gtabilite intne el insugi i fratele &Au
Atyla. Cgc.i pusese ca Siccambr'a &A se numease dup numele bu
Buda Wara. i, cu toate c regele Atyla intezzisese Hunilor i altor
popoare ca aceast cetate s nu se m,ai nu.meascI Budavar, ci cetatea lui Atyla, Teutonicii, temndu-se de interdictie, au numit-o Eccylburg 2), adeck- cetatea lui Atyla, Ungurii ins nefnnd seama deinterzicere o numesc i o chiam ping in ziva de astzi O-Buda.
vatorii ski in cele patru colturi ale Junta In adevr, prima grup
de observatori a fost agezat la Siocambria, hie& strigtul unuia s
poat fi auzit ziva i noaptea pin la cetatea Colonia din 'Germania; a doua parte pina in Lituania; a treia pana pe malurile
fluviului Don, adee5 Etul; iax a patra statiune a agezat-o in cetateaYadra din Dalmatia. La vocea gi etrigtul acestora cele patru prti.
ale lumii ar f putut s tie ce face Atyla, san Cu ce ocupatie se
indeletnicete.
www.dacoromanica.ro
126
convocat soldatii gi
www.dacoromanica.ro
127
fiel a cenit cate o gea dela fie care din cei un milion de soldati
fgeand din gei Janga zidul inconjurrtor o gralmada enormg, a poruincit sg se dea foc geilor; de flacgra gi cald-urra acestora zidul
diramat
in uring fortar. eapa din Forum Julii. De aci intrand in Marca Lonpbardiei a supus puterii sale Teruisium, Padova, Verona, Brixa,
Cremona, Mantua, Perganum, Mediolanuan, Alexandria gi Ferraaia
alte mai multe arage din aceeagi regitme. Dupg aceaeta venind la
Ravenna, arhiepiscopul Arianilor care l'acuse si se ridice ehiar in
1) Papya=Pavia.
www.dacoromanica.ro
128
ni ce i s'a aratat. Caci cand regele i-a edicat ochii mai sus a vazut
deasupra capului eau un om atarnand in aer, avand in mana o sabie
care 11 ameninta oarecum sa-i tale capul i sarajnind din dinti. Deci
aproband cererile Romanilor, dupa ce a concediat pe papa, regele
s'a intors la Ravenna, unde a pus ea plinza pe arhiepiscopul Arian,
impreuna cu aderentii sai, ascultand in aceasta de sfatul Papii.
dupi ce a ce.rut dela el gi dela c,omplicii aigaizeci de (mil de marci
de aur, La tiliat capul, i cii toata imultimea armatei sale s'a intors
in Panonnia. i astfel intinzanduli impecriul sau in lung gi in lat,
in miaz' zi, apus, miaza noapte i rasarit, ii puse in minte sa treaca
marea, pentru ca ea subjuge Egiptul, Asiria gi Africa.
X. asiltoria regelui
Atunci i s'a adus inteuna din rile ca mireasa fiica regelui Braetanilor eu numele Mikolch 1), de o trummaete suprackmeneaseli, pe
care se apune ca aga de mult a iubit-o, ca a intrecut once masura,
1) Mikolch, Micolt, la Simon de Keza, Ildico, la Jordanes.
www.dacoromanica.ro
129
dormea cu fata in sus, sangek i-a intrat pe gur in gat, mide, inchegandu-se, i.a iMpiedicat respiratia i a ucis pe Atyla. lar
kolch, sculandu-se din sonm gi atingand cu o migcare repede pe barbatul ei gi el neputandu-se migca, a vazut ca trupul i este rece gi
fiii tatalui lor va avea sA domneasca. Dar, prin viclenia lui Detricus gi a altor principi gerananil ,pe cari Atyla in timpul domniei sale i avea de gatul san, comunitatea uniti a Hunilar s'a I'mpartit In doug cete, Aga ea, mil se sileau sa-'i aleaga de rege, dupg
Atyla, pe Csaba, fiul regelui, nascut eu fiica iMparatului Grecilor,
Honorius, alii insa pe Aladariu, nascut cu o principesa geranana,
anume cu domnita Crumheldina 1). Partea cea mai sanatoasil a Hu.
nilor algturandu.se pe linga C.saba, lar Detrieus gi nat.iile straine
impreuna cu puinii Huni pe langa Aladariu, incepura annandoi
doinneasek deodata. i in vrem.e ce fiecare ci'uta ea se alipease de
unid din lei, prin gicretenia lui Detrieus, care pe acea vreme la Siccam-
bri era de partea lui Aladariu, intre amandoi regli s'a iscat un razboiu atat de cumplit cg, timp de cincisprezece zile neintrerupte,
ar de mult au inundat de singe german Dungrea ciA, daca Negntii
de rugine n'ar ascunde mace1u1 ce li s'a facut de Huni In zaele
annintite, de sigur ar trebui sA marturiseasca ca dela Siccambria
pang' la Potentiana, niel oamenii niel anianalele spureate n'au pntut
sA bea apg curatg din Dungre
Aceasta este faimoasa batglie pe care Hunii o numesc batalia
Crumheld pang in ziva de astgzi. In aceste lupte C.saba i Hunii
totdeauna au avut victoria; in urmg insa Detricus, din Verona a
rcut, prin tradare, ca Csaba ea fie biruit. Caci, la inceput, Csaba
1) Poligamia era permisi la Seftr i la prima Unguri panala Ineretinarea
lor, cind s'a introdus dreptul de primogenitur.
9
www.dacoromanica.ro
130
invinsese pe fratele siu, dar in cele din urrai a fost el invins, age
el de abia i-au mai rimas lui Csaba cincisprezece mil de oameni,
ceilaii Huni gi fiii lui Atyla fiind cu totul sau distruga sau
Deci, dupg moartea lui Atyla, atat fiii sii, leat i Hunii, eau
(Estrus intre sine. Fiind deci invins Csaba i fratii sii in numir de
aizeci, fiii regelui A.tyla cari il eprijiniseri, se apune ci au pleovt
Cu cincisprezece mii de Huni la unchiul aiu, Honorius. i cu toate
c Honorius, impiratul Grecilor, ar fi voit 85 1 ting locuitor al Greciei, el, nevoind ei rinnaie, s'a indreptat spre locaurile pirinteti,
anume spre Scitia, cu gndul ai rimaie ad. Ceaba lush' a stat
Grecia, impreuni cu Honorius treisprezeci ani, e a ficut drumul
spre Scitia tianp de un an intreg, din cauza primejdiilor cilitoriei
i greutitilor trecerii peste ape. lar dupi ce a ajuns In Scitia 1
anume in locaul pgrintesc, nu i-a luat satie din Scitia ci a luat
una dela Coroamenia, dupi sfatul lui Bendekuz, bunicul sin, pe care
se apune ci l'a &it sinitos, dar foarte decrepit. Din aceasti solie
a sa a niscut pe Edemen gi Ed. Deci, acest Csaba, prin indenuml
sin, a ficut ca Scitii si se intoarci din nou in Pannonia. Mai rimiseseri insi dintre Huni trei anii de birbaii, cari scipand cu fuga
din lupta Crumhelr1in5, s'au steins in campia dela Caigla 1). Ei
fiindci se teaneau de popoarele din apus si nu dea buzna peste el
firi veste, au karat In Ardeal 1 s'au numit ad nu Unguri, ci Zekul 2), cu alt mule In adevir, in timpul vieti1 lui Atyla, Hunii
ingigi fuseserg duganani ai popoarelor din Occident Zelculii InsA aunt
rimigite ale Hunilor rimannd in campia atmintiti pang la intoarcerea celorlalti Unguri. Gaud deci au aflat cA Ungurii se intone pentru a doua ark' lu Panonnia, le-au ieit inainte In Rutenia, cucerind
www.dacoromanica.ro
131
printeo moarte subita. Iar fiul su era nou in dorrmie. Hunii insi
se arzara langa fluviul Tisa i de la Tisa au plecat dupi cinci
ani. Dala lupta dala Kezumaur pana la donmia lui Atyla a trecut
un an. Atyla Irma a doannit patruzeci i patru de ani, ducatul sau
-a tinut cinci ani; a trait hag o anti dougzeci j cinci de ani. A murit
ins dupa intrwrea Ung-u.rilor in Pannonia in anul al LXXII-lea,
lar dela intruparea domnului in tanul 445 in timpul imparatului
Marcian al II-lea i al papei Gelasius L lar n noaptea aceea, In
-care Atyla a murit in Siccambria, imparatul Marcian a vrtzut In vie
www.dacoromanica.ro
132
arcul lui Atyla frnt, intelegind din aceasta elk' el insusi a smuritEl stetea atunci la Constantinopol.
Saritul primei cronici a Ungurilor.
owl din Scitia in chipul urn-Ikon Eleud, fiul lui Ugeg, a nacut
In Scitia cu fata Eunodbilia, un fiu care s'a nuanit Almus, dup
faptul c mamei sale i s'a artat in vis o pasae, venind la ea subt
chipul unui vultur, pe cnd era iniacinat5; ca din pantecele ei a
iesit un rau, dar care nu s'a sporit in tara ei, si de aceea Ii s'a proo-rocit ea din coapsa ei se vor naste regi gloriogi. Si fiindc5 in limba
noastil somn se zice ann, i fiindea nasterea lui s'a proorocit
printeun vis, de aceea el sla nuimit Ahnus. Acesta a fost fiul lui E.
da, acesta al lui Scemen, acesta al lui Ethei, acesta al lui Opus,
acesta al lui Kadicha, acesta al lui Berend, acesta al lui Zuha, acesta
acesta al lui Beztur, acesta al lui Budli, acesta al lui Charlad, acesta al lui Buken, acesta a I lui Bondofard, acesta al lui Farkas,
acesta al lui Othmar, acesta al lui Kadar, acesta al lui Beier, acesta
al lui Kear, aceata al lui Keve, acesta al lui Keled, acesta al lui
Dama, acesta al lui Bor, acesta al lui Hunor, acesta al lui Nemproth, acesta al lui Thana, acesta al lui Iaphet, acesta al lui Noe..
www.dacoromanica.ro
133
Almus a dat nagtere lui Arpad. Arpad a dat nagtere lui Zoltan,
Zoltan a dat nagtere lui Toxun.
Deci In anul dela intruparea domnului gase sute sau gapte sute
gaptezeci i apte, dela moartea lui Atyla In anul al sute1ea, aga
deobtie Maghiarii sau Huna, lar latinegbe Ungurii, au
numitii
aci n'au putut si rimie din pricina acelor vulturi, fiindc rulturii
se scobarau din copaci ca mugtele gi le consuman devorindu-le vitele lor i caii; cki voia Dumnezeu ca s descalece mai curind
Ungaria. In ummi, scoborirri muntii timp de trei luni i ajung la
hotarele trii Ungariei, adeci in Ardeal, firl invoirea popoarelor
aminnite i aci pregitind gapte fortirrete de lemn pentru soliile lor
pentru conserva:vea lucrurilor lo; au rimas ami eitva timp; de
aceea Teutonii au numit din acea zi acea parte %aun, adeca apte
fortirete 2).
Dar intre acegti comandanti cel mai bogat gi cel mai puternic
a fost Arpad, fiul lui Almus, fiul lui E1eud, fiul lui Ugeg. Tafia siu
www.dacoromanica.ro
134
Almus, a fost ucie in tara Axdealului1), deci n'a putut tara in Pannonio. RIminand in Ardeal si se recreieze, gi-au refcut tunmele.
Aci, aflnd dela locuitori despre su.perioritatea pgmntului gi
Dungrea ar fi fluviul cel mai bun i ca un pgm.n' t maie bun nu s'ar
ggsi in toatg lumea ca in acele regiuni ale Pannoniei, dupg
ce au tinut impreung o consfAtuire, au trimis un arainie, gi anume
pe Kusid, fiul lui Kund, ca eg meargg gi si observe tara In intregime gi 8 la informatii asupra locuitorilor ping'nteni. i dupg ce
Kusid a venit In mijloeul Ungariei e s'a scoborit in tinutul Dungrii, a gsit localitatea incntgtoare, i tara din toate pgrtile liuda
gi roditoare, iar fluviul bun i din toate prtile plin de livezi gi Lau
plcut mult. In unmg a venit la ducele pravinciei, care domnea dupg
e i-a
Al;la, Zuatapolug, cu numele, 1-a salutat impreung cu
artat mutivul pentru care a venit. Auzind deepre acesta Zuatapa:ug.,
s'a bucurat mult, cgci credea cg sunt nigte trrani ce au venit ca
sg-i cultive pgminturile; de aceea a concediat pe crainie "incircandu-1 cu darucri. Kusid insg umplnd o datmlgeang cu wpg de Du-
www.dacoromanica.ro
135
putin pamant. Deci crainicul a cerut dela duce Oman; iarbi i apa.
Ducele Lisa zarnbind zise: SI ia eat vor pergru acest dar. Si astfel
www.dacoromanica.ro
136
Al treilea coman.dant.
Al patrulea comandant.
lar al cincilea a fost numit Leel care a gonit din prtile Golgotei pe liessiani, adecii pe Boemi vi se spune eh' au avut mai
mula vrc.me tabra ad. Din acesta ivi trage originea eau strmoii
neamul lui Zuard.
www.dacoromanica.ro
a venit neamul lui Akus, al lui Bor si al lui Aba si al altor nobili
Unguri, calla vreme acestia nu sunt a:CAW, ci au desains din Scitia?
vii acasi si n'au preferat si moar impreuni cu tovarisii lor, coCei apte Unguri=Hetuanoger.
Bier, un (luviu in Suevia.
Saar sau Saytah, afluent al Mosellei. Nu e vorba aci de Leytha. Cf.
Podbradczky, Chr. Bud. p. 45.
www.dacoromanica.ro
138
www.dacoromanica.ro
139
dupA el numele de Tata. CA'ci, fiincicA sfantul rege Stefan din con-
nunnit Tata, ea
sideralie pentru el nu i-a promunat numele,
pierdut numele de Deodatus gi a ramas nuniele de Tata.1)De aceea
In unnil a venit din Genmania Volphgerus impreung cu fratele su Hedric, de origine din comitii. Heinburg, i eu trei sute
de pedestragi iinbrAcati in platoge. Ducele Geycha, pentru desea%
lecarea sa de totdeauna i-a dat muntele Kyseen i insula Dunaril
de ranga' Jaurinum, unde facanduli o fortAreat de lemn, a construit
pe acelagi munte gi o imaniistire. Ad i a gl fost fnmormntat. Din acefftia se trage neamul lui Hedric.
www.dacoromanica.ro
140
Iar neamul lui Poth se trage de la impratul Conrad de Al'Limburg. Poth a venlift in Pannonia, in timpurile rregelui Solomon,
fiul regelui Andrei. Acest Poth s'a numit Ernest. Fla indoiall
ficea pe crainicul Intre Impratul Conel s'a numit Poth,
rad i regii Andrei ti Solomon. Ciei Poth din lisnba gennani se
traduce in latinette prin anuntiusy.
Iar neasn.ul lui Muse i Gregoriu este din Franta, din familia
lui Guilelm nu.mit Comes.
www.dacoromanica.ro
141 ---
Familia fiilor lui Keled, Stefan, Ladislau i Grigorie, igi tragobaria din provincia Meissen. Caci Stefan a fost fiul surorii marchi_
lar neamul lui Syanon i al fratelui su Michael se numegtede Martindorf; in timpul regelui An.drei, fiul lui Bela HI, a descins
din Spania. Neamul acesta are in Spania multe fortarete, dintre cari
una mai inseannata, numiti Bogoth. Bunictil acestui Symon, avand"
de mai multi ani sfada cu regele Aragoniei, a foot in cele din urna
www.dacoromanica.ro
142
www.dacoromanica.ro
143
dis-
toriagi in Pannonia cu foarte mari prIzi. Dupi aceasta, odihnindu-se zece ani, in anul al unsprezeailea, distrugnd Saxonia,
Turingia, Suevia 1 pe Francii orientali, adec
Burgunzi pe cind
se gseau la marginea Bavariei, dincolo de fortreata Ahab, de dincoace de Dunre, o Eurinati de Germani, pe neagteptate, le czu in
spate cnd se intorceau inclreati de pirzi. Ungurii puserg pe acegtia pe o fug niinoas, amarind multi dintre soldatii lor. In
aceasti ciocnire dintre Unguri pierir trei anii de brbati; oei cari
insi sopai, intareindu-se acas la ei, timp de gaisprezeoe ani, riianaser in Ungaria in nemigcare.
XXXIII. Moartea cornandarilor Lee i Bnkhu.
www.dacoromanica.ro
144
ce
www.dacoromanica.ro
145
www.dacoromanica.ro
10
146
tributul pentru care se dase spectacolul i se ficuse lupta, imparatul Greener, razand de pretentia tributului, Ungurii au plecat
dela aseditil cetaitii, dar au devastat toata Grecia, luand din ea aur,
pietre 8cumpe gi nenninarate vite i aa s'au intors acag. i astfel
comunitatea Ungurilor subt camandantii sAi, subt ducii sai, se apune
el au facut aceste ispravi gi ahe ispravi de acest fel, pana in timpurile ducelui Toxun.
XXXV. Nas.terea lui ,*fan cel Slant, primul rege al Ungurilor.
dupa cum sta seria in Legenda fericitului rege Stefan. lar regele
Stefan a avut mai multi fil gi intre ei a avut un fiu cu numele de
F.aneric, iubit de Durnnezeu gi pretuit de oameni, a clrui pornemire a ramas binecuvantata. Acesta insa a fost rapit din lumea aceasta, pentru ca rautatea sA nu-1 intunece mintea i pentru ca
deartaciimea sa nu-i amageasca sufletul, dupa cum sta. scris in
Cartea intelepciunii cu privire la mortile premature. lar noi, pentru
ca cele faptuite 13.5. nu le mai trataz' n, i cele scoase data' la iveala
www.dacoromanica.ro
147
tlespre purtarea plin de cucernicie a acestuia din Legenda ace3uiagi prea fericit cregtin. Noi eautIrn ad i 85, descriem pe scurt
In rezumat mai ales cele ce alti scriitori au trecut cu vederea.
XXX VI. Lupta sfintului rege Stefau impotriva ducelui Cupan.
lar sfintul rege Stefa,n, inel din tineretea sa, a purtat un rilzboiu glorios invpottiva viteazului gi puternicului duce Cupan. Capan
era fiul lui Zyrind1) ciel Pleguv care, ine pie cnd era in vieat
ducele Geycha, tatil regelui Stefan cel Sfant, conducea un ducat.
Dupi moartea ducelui Geycha Ing, Cupan a voit s. ja in casilrorie
In Ardeal, corpul ciopirtit al lui Kupan a fost expus pentru privelistea tuturora la Alba Tulla. Chr. Bud. p. 64.
www.dacoromanica.ro
148
tirit s dea pe vede g de drept pentru mnstirea slutului Martin I) a zecea parte din eopii, din fructe i din vite. lar Vencellinus arnintit mai sus a dat untere lui Radi, Radi tila a dat natere lui Misca, iar Misca a dat natere lui Cupani,i lui Martin.
Lupta regelui Stefan cel Sfant imtpotriva lui Gyula durele
Transilvaniei.
folositor
www.dacoromanica.ro
149
tire venicil, anume doui odajdii 1), dintre cari amindoui aveau
marg-inea brodat5 cu aptezeci i patru de rnarci de cel mai eurat
aur i pietre nestimate pe cari prea feriditul Benedict 2) pontificele Sfintei biseriei romane, la crugImintea sfantului rege Stefan,
-i co podoabe.
..7t XXIX. Zidirea de catre regele Stefan cel Sfcint in Buda Veche
a unui templu pentru cananici.
ad n'a gNsit nici o lucrare inchluati lui Christos, in care sil pool
sa' fie liudat Creatorul tuturora, a inceput numai decat prea sfantul
rege sA zideasert in mijlocul cetiitii o m.are Ttedra161) din tesaurul luat
3) Benedict a/ VIII.
3) Caenobizun, bisericrt, catedrall.
www.dacoromanica.ro
150
de astki. Iar prea santa' sin tat purta la brfiu o pungil de aur
pilla de denari de argint curat i end vedea cate un srac, se a
propia de el 0-1 miluia cu in'ainile sale proprii. De aceea, mina
dreaptl este mina cea cu mil, in fata ochilor Ungnrilor, pn
In 2iiia de astzi.
XL. Digresiune.
In anul doan.nului 1022, in mai multe localititi au fost menda multe i mari gi un colosal cutremur de pmnt a fost la 12Mai intr'o joi dup6 M'atarea domnului, la ora 10. i la 23 Iulie
s'au Ana doi son.
www.dacoromanica.ro
151 --
dedea numai slujbei lui Dumnezeu i deslegat de once griji exterioare, sa se consacre unei vieti contemplative gi une'. paci
gi a dispus sa dea coroana maiest4ii regegti fiului sau. ducelui E.
aneric, un tan'Ar inzestrat de Duannezeu cu cele mai divine mora-
vmti. Cacti era ferkitul Emeric fin prima floare a tineretii, prin
walla cereasca, mai peresus decal firea comuna a oam.enilor, inanmat
ia
www.dacoromanica.ro
152
153
unei sotii sau de fecioria unei fete sau a unei surori din cauza
obrizniciei curtenilor regelui cari le violau nerpedepstiti Gfipetenine Ungurilor vizand atunci nenorocirile ce se fceau poporului
impotriva lui Dumnezeu, au tinut sfat i. au rugat pe rege ..i indeann.e oamenii, e inceteze cu purtare. low atat de tic'aloasi. Regele insi plin de o ingSanfare nemai pomeniti gri-a dat pe fa g balele
desgustiitoare ale blestem.atului BU venin preconeeput, zicand: tCkiti
putea gsi atunci in /aril cineva din neamul regilor, care si fie
in stare si la cirm.a domniei
liberreze de tirania lui Petra.
Si, fiincle un astfel de om n'au putut s giseascil, aleser.1 dintre
ei inii pe un oarecare catlike, munit Aba, unma diniteo sori a
regelui Stefan ce.! Stint 0-1 acar:.1 peste ei rege. lar Aba, dupil
ce i-a atrans o armati de Ungu.ri, a pornit ai se lupte impotriva
regeluir Petra. Regele Petra insi &and s'a vizut prisit de ajuturul
Ungarilor, spexiindu-se grozav, a fugit in Bavaria, avand si implore
154
din mainile Ungurilor, aoegtia omoriral tindu-1 in bucati pe barbosul de Buda, pricinuitorul tuturor iarimelor, la sfatul taruia
Petru aduse atatea nenorociri Ungariei tit scoaser ochii celor doi
fii ai lui; pe Sebus big. care orhise pe VazuL, dup ce i-au frant
onainile i picioarele, I-au ucis; iar pe unii batandu-i cu pietre
ti pe altii lovindu-i cu mangarte de fern), i-au amoral Aba ma' fiind
inallat la puterea regala, a fost consacrat ca crege: ti toate atez5.mintele i toate dajdiile pe cari le stabilise regele Petra, dupa' obi-
cu o multime renumIrati
de prizonieri. Duprt aceasta a trimis sold* (viteji in (Cairintia
cari au lust foarte multi prizonieri ti s'au intors apoi in Ungana. Gothfridus insa marchizul Austritli, dand un atac impotriva
ion langa Petovia, se apune ca le-au luat multe prazi; caci pe atimci
Austria nu aves duci, ci marchizi. In acest titmp, imparatul sarbatorea
Pattile domnului. in Colonia ti a cerut sfatul dela principii sai cum ar
1) Manganium, bellica =china, tormentum Du Cange Glos, eub voce.
www.dacoromanica.ro
155
partea Unguirilor, sa ja parte la incheierea pacii. De aceea, imparatul a venit la fruntariile Ungariei i a poruncit ea pentru a
doua zi ai cucereasca baricadele, cu. cari Ungurii inchisesera fluviut
www.dacoromanica.ro
156
ungureasaa.-, i
prinpa1ii att.gtori ai
www.dacoromanica.ro
157
tr'un vad lesnicios. Regele Aba hug a-a iegit inainte la Menfew1)
de vietorie, fuindc
foarte sigur
.
ostai, fiind
unii Bavari Ii ficuserg eunos-
mingstirc din Sarus. Impiratul insi s'a intone in tabirg, a ingentmchiat la pmint cu eanerenie i cucernicie inaintea lenumlui
stint al crucii atraoare de mintuire i desaltindu-i pileioarele
i imbracindu-se cu o haing de panza groasg, a prea mgrit impreurtri cu intregul ortu popor indurarea lui Dumnezeu, fandcg in
acea zi i-a scgpat din nain.ile Ungurilor. Dintre Tentoni a eizut
In acea zi i in acel loe o nenumgrafi mulIime. De aceea acel loe,
pina in ziva de asrAzi in alpha lor se numete Ferloruln. Payee),
www.dacoromanica.ro
158
lar in anul uringtor, impgratul s'a Zators din nou In Ungana. Atunci regele Petra i-a predat, in anijlocul unei ceremonii
solemne i in fata Ungurilor i a Teutonicilor, regatul Ungariei
impreung eu o lande auritg. i dupg ce impgratul a fost blearcat de rege cu multe i mari daruri, s'a intors acasg plin de glorie.
In vremea aceasta, Andrei, Bela *1 Levanta, earl fugiserg in Boemia, au trecut de ad, din cauza lipsurilor i a agradei, In PoIonia, unde au foet prisni bine e cu onoruri de d.ucele Poloniei, Miscal). In acela1 timp "1118a Pomeranii au refuzat
mai plateasca tributul anual 2) dueelui Poloniei de care depindeau.
la invoialg ea d.ucii ldr sg se lupte inteun d.uel i dac. Pomeranul ar cgdea invins sg plteascg tributul datorat, dacg insa ar
cgdea Polonul, sa regrete munai pagaba suferitg. Dar fiindcg
ducele Misca i fili si aveau groazg de duelut ce li se impunea,
Bela Wild introdus intre ei, printeun talmaeiu grai. astfel: Daca
vol, Polonii i ducele, stapinul vostru, gsii cu cale, atunci en,
dei aunt de neam mai nobil decal acel p6gan, mA voiu lupta
totui pentru folosul tgrii voastre i pentru onoarea ducalg.
.Aceastg propunere au grisit-o bung atit ducele pomeran can gi
Polonii. i, dupice, inarmati cu lAnche, s'au inci'ns la luptg,
Misca, Micislav al II-a.
dinnua pensio, aroma praestatio, tribut
www.dacoromanica.ro
159
acacia- in'eireat cu
bunicului sin. Dar lui Andrei 1 lui Laventa n.0 le-au plicut g
stea la &leek Poloniei impreung. Cu Bela, oarecum ca o povar12)
pentru el i, din pricina titluri1ocr 1or2),, n'au gisit de cuviint.i
sa mai rimiie la curtea ducelui. Dupg ce i-au luat rgmas bun
dela duce, fratele lor Bela ringnind pe loe, s'au dus la regale
din Lodomeria, care ing nu La primit. Neavind unde sl1i piece
calm], de ad s'au indreptat spre Cumani. Vizindu-i Inal Cumanii
persoane distinse, au crezut el au venit al fael spionaj in tara lor
gi dada nu i-ar fi recunoscut un prizonier ung-ur, i-ar fi omorit.
Dar, astfel, i-au tinut In =Ili catva timp la ei. De aci au ple,cat
apoi in Rusia. In vretmea aeeasta, ativa dintre magnatii ungori,
deplingand mizeaia trii lor i in dorinta de a salpa de tirania lui
Petru, mai pgidrau pentru Andrei, Bela i Leventa, odrasle din
singele regelui stefan cel Sant, o fidelitate neintinati. i lo tri-
www.dacoromanica.ro
160
regegti gi
gi
nebula', a dat
si-i omoare, spanzurandud flat furci, iar pe
furiei.
ordin
aresteze
ceildlti i chinuiasca scotandu-le ochii. i intreaga tari ungureasca a lovit-o de atatea nenorociri c oamonii voiau mai de graba
moara dealt s traiasol inteo mizerie atat de mare. Atunti nobilii maghiari, viizand nenorocirea poporului lor, s'au adunat la
Cenad gi dupA ce au linut sfat au trisnis, pentru fntreaga tari,
cureni oficiali in Rusia la Andrei gi Leventa spunandu.-le cA toafa
Ungaria fi agteapta cu credintA gi cA li se supune bucuros ea unor
cockade regegti, numai sA descalioe In Ungaria i si o scape de
furia Nemtilor. i au jurat cA indata ce vow intra in Ungaria, toti
Ungurii, in tmanimitate, vow alerga la ei gi li se vor supune dom-
niei lor. Andrei gi Leventa hag, temandu-se de vr'o cursa preflcuti, au trimis inteasouns iscoade in Ungaria. Iar cand au veat
Ja Novu.m Castrum1), pe care 11 construise regele Aba, jata ca
intreaga multime de Maghiari a alergat u grrunada fnaintea lor
gi cupringi de un instinct dracesc cerura. cu incapatanare dela
Andrei gi Leventa ea le permitA ea poporul Intreg BA traiasca dupi
ritul pagan, art ucida pe episcopi gi pe elerici, as dIrame bisericile, s lepede legea cregtina gi sa se inchine la idoli. Ei le-au
ingiduit sA faca dupl.( dorinta inianii lor, sa mearga i sA piara
dupa ritul stramogilor lor, cAci altfel nu aveau sa lupte pentru
Andrei gi Leventa Impotriva regelui Petru. i cel dintai dintre Unguri, unul cu numele Vatha, din fortareata Belus 2), s'a dedicat diavolilor, razandu-gi capul gi lasandu-gi dupa moda pagnilor, trei
Aba
www.dacoromanica.ro
gi
161
www.dacoromanica.ro
162
nuc, iegira din cetatea Alba intru intampinarea ducilor Andrei gi Le.
prixneaseg cu toate on.arurile. Dupce insg aanintipi
venta ca
.pie a celara liturghia, ca exortatiune le spuse, zicand uringtoarele: Fratii raei, i coepiscopii mei ga voi tcai ceilaii credinciogi,
cari sunte0 de faya! Sa gtiti c. n.oi asfazi vom ajunge,
bucutie eterna, cu coroana de martiri, la domunl nostru Iisus
ariete" Caci va adue la cunagfing taina damnului ce mi s'a ara.tat in aceattg noapte. Am vazut anume pe domnul noitru lisus
Chrlstos gezand la sanul perea sfintei sale mame, pururea fecioaxei
Maria gi cbemandu-ne la sine ne-a impArtagit chiar cu mana sa impar.
tagania trupului i a sane/t sIu; lar episcopului Beneta, cand s'a
apropiat de el, Quietos i-a retras cuminicatura. De aceea numai el
astit'z' i va fi lipsit de tovIrgia mucenicielinoastre.Iar dupa aceasta
lar, fericitul episcop Gerardus facea neincetat semnul crucii asupra celar ce erau lapidaL Aceia irisa vgz'nd aceasta, ca mai mulfg
www.dacoromanica.ro
163
-de zile, pan ce a fost ters de preoti. Iar bolovanul acela se glsete scum la Cenad la suprafata altanilui. In locul in care fusese
sdrobit eapul s5u, se inalt5 astizi subt un deal o biseric5 in cinstea
fericitului Gerardus. Acest Gerardus a fost un calugr din Rosacium,
de natiune Venetian 1). El, verund in Pannonia, a dus la inceput
vieatA de eremit in Beel, in urm.5 ins5 a fost transferat ca episcop
in catedrala dela Cenad. Doe asernenea si episcopul Buldi, Maid
lapidat cu pietre, a trecut la gloria eteru5. Beztricus ins. i Be.
de clerici i de laici au suferit in aceeni zi martixiul pentru cre(linta lui Chnistos, c5 num5rul lor 11 cunoate numai Dumnezeu
i
XLVIII. Moartea regelui Petru.
www.dacoromanica.ro
164
de marea sa supararef La sfargit in scurt timp viea/a. A fost ingropat la Cinci Biserici pe care el insuti o fundase in cinstea fericitului apostol Petru, In anol a/ treilea a/ donutiei sale de a doua
oda'.
www.dacoromanica.ro
165
trei fruti. Regele acesta insa a fost numit Andrei ce! Alb i Cat olitul i. timp de trei ani a fcut prin armele sale taibutari Ungurilor
pe Poloni, Boemi i. AuStriaci. Dar acest rege Andrei fiind lipsit de
fratele sOu 2) a trinas in Polonia dupa cellalt frate al sin, dupl
nand sfat, au impartit tara in trei parti dintre eari dou au ramas
in proprietatea sau puterea Maiestatii regale, iarr a treia parte a fost
incredinKta in proprietatea ducelui. Dar, aceasta prima impartire
a tara a fost pepiniera discordiei i a razboaiekr dintre duci i regii
Ungariei 3). In acel timp regele Andrei a construit langa lacul Balaton o manastire in onoarea sfantului Anian, in local ce se nurnete
Tyhon 4) lar ca sotie a lu.at pe Rica ducelui Rutenilor, cu care a dat
nagere lui Solomon i David. Dintr'o concubina higa, pe care a avut-o din satul Moroth, a "asma pe Ge,orge. Mai departe ducele Bela
a nascut in Polonia pe fiii sAi Geysa i. Ladislau, in Ungaria hiel a
-niscut pe Lampertus i fete. i tria regele i d.u.cele inteo compleetii
linite i pace.
L. Regele Teutonilor.
Impirtirea teritoriului 4rii pentru o mai bun administrare era get'eran' in acele vremuri.
Tyllon. In actul de danie al acestei miuulstiri se constatil mai mili"
numiri d locaIiti aviad un caracter romimesc. Cf. Fejr. Cor/. Dipl. I. p. 388,
www.dacoromanica.ro
166
presurarea Pojoamlui. Atun.ci Ungm-ii cari se gseau in fortareata aflara un om foarte priceput la inotat, cu numele Zothmund, pe care-
www.dacoromanica.ro
167
pad durabile. C.aci zicea cA clack' regele Andrei Ii ofera un drum sigur
168
Dupa ce insg impgratul Hernie a fugit aga de rugin.os din Ungana in tara sa, regele Andrei i-a trimis o solie gi i-a cerut ca 814
dea pe Rica sa Sofia in cgsgtorie pentru fiul sgu Solomon, dupg cum
finut cuvintul cu credinta, dupg cuan
promiw,se. Impratul
ficandu-se pain jurgmn' t i celebrandu-se astfel casatoria regal
fluviul Morva, i intirindu-se deci prin aceasta i Imai puternic tratatul de pace, impgratul gi regele s'au intors veseli acasg. Dar regele
paralizat i at& in tianp de iarng
Andrei, curind dupa aceasta,
cat i in timp de varg trebuia si fie purtat pe un fotoliu. Deci dupg
moartea regelui Stefan cel dint au trecut unsprezeee ani gi patru
luni p'ang la mull intai al domniei regelui Andrei. lar In timpul acesta Petra Teutonieul sau mai bine zis Venetul in prima gi a doua ea
domnie a stilpanit einci aal gi jam:a-taw. Iar Aba a domnit trei ani.
Fiindcg insg. dragostea fiilial gi inbirrea de oei de acelagi singe de
obiceiu lanipiedicA adevgrul, la regele Andrei iubirea de fiu a biruit
dreptatea rupind invoiala fggiiduintei sale, eeeace n'ar trebui si
se intimple la nigte regi, pe fiul eau Solomon, un baietag numai de
cinci ani, Andrei istorvit de batrinete a cgutat eg-1 unga de rege
eg.1 incoroneze peste intreaga Ungarie, in anul al doieprezecilea al
domniei sale. Pe fata, spune,a ca face aeeasta pentru pacea regatului,
fiindea imparatal nu i-ar fi dat pe fiica ea pentru fiul eau, daca nu
1-ar incerona. Pe cnd hasi se cinta la incaronarea lui Solomon:
sr'fil domn peste fratii ill.; gi carol printenn interpret s'a ficut aceasta cunoscut ducelui Bela, ci anume copilagal Solomon a fost
agezat domn peste el, s'a supgrat foarte tare. Altii spun ca a fost
uns de rege cu asentianentul ducelui Bela gi al filler acestuia, aflame
Geycha i Ladislau gi al tuturor nobililor titrij, dar cg, in urma la
1) Werteshege, Cf. Anonymus, p. 62, Vertes, o pidure mare in Pannonia
astfel propter elipeos Theotonicorum inibi dimissos.
www.dacoromanica.ro
169
nu .atat din vr'o dorin/a, ci mai rnult pentru pacea frii, pace care
m.ai datuazi a foot incheiata cu ionpratul. Dar tu ai voinla
daca vreai regatul, .prirneste coroarta, daca ducatul, primeste sabia;
din acestea una sri o dai fiului meu, dar coroana pe d.reptate este a
ta. Numai detat ducele eki-a adus aminte de vorbele comitelui Nicolae
zise: Sri alba coroana fiul tau care este uns si mie daimi ducatub.
www.dacoromanica.ro
170
niel, toate neajunsurile ce-i facuse &eel sau, regele Andrei. Ducele Poloniei atunci l-a ajutart ea bunt creding i. efectiv. i astfel ducele Bela s'a intors in Ungaria intr.rit cu trei armate de ale
socrului sau. Regele Andrei inia, ca'nd a aflat c el a intrat cu armata in Ungaria, a flout s i se dea din partea imparatului Teutonipe Poth1). 5i pe
lor in ajutor doi duci i. anume pe Villelm
ducele Boemilow, care era ruda cu. el, La angajat pe plata, i avea
acum incredere in multimea calor angajati. Unguri insa TUL aveau prea
multi ostai, eid foarte multi din acetia insotisera pe fird lui Solomon i dintre aceia cari rmsesera in Tara, raul,a fugir la ducele
Bela. Atunci ducele Bela, dei ti ea vestit, ei regele Andrei are o
foarte matte mare msultime de mercenan, totui a voit mai de
In tuna Ungurii cari erau pe lfinga re,,oele Andrei, vazind ca ducele Bela a dobandit victoria, parasind pe regele Andrei, se dusera
ii ei la du.cele Bela. Regele Andrei insa fugi in Teutonia, dar n'a
putut ei scape, caci a fost prins la poarta Musuu i fiind fAu tratat in
padurea Bocon a murit la erucea2) ce se numete Scirc. A fost inmormintat In mfinastirea sffintului duhovnic Anian, minastire pe
care acelai rege a construit-o in Tihon langa lacul Balaton. A
fost prins i ducele Boemilor 1 orbit, dar fara frea ducelui Bela.
lar generalii Villelm i Poth au fost adui /a ducele Bela, care /e-a
permis s place de acolo liberi.
Ferkita incoranare de rege a lui Bela.
Deci ducele Bela, cunoscut i sub numele de Benyn a), dupa
victoria sa, a intrat trimnfator in cetatea Alba i ad, dupi ce a
Path, die Ernistus Both de Lehyn.
La cracea, ad cnicemb dupil alai, la curtea, ad curtera,
Benyn, diminutivul lui Bela, cara In acelatii timp pare format din
Adilbertus.
www.dacoromanica.ro
171
g se intoaroi de bunIvoe acasI i 6'1 se bucure in pace de bunurile lor. De aceea foarte multi ingi Ii s'au prefa'cut in adepti credinoiogi.
rleni.
www.dacoromanica.ro
172
mart la raul Kynisua pentru oare cari nevoi ale iiiigi ad gi-a dat
saletul. i a fost inmortnintat in sfanfa matiNstire a Mantuitorului, mangstirre pe care el inswi o construise in localitatea ce se nu.
mete Zugzarrd4).Acest Bela era pleuv5), de o coloare castanie
de aceea manNstirea s'a numit dupii chipul sin, Zugzard.
www.dacoromanica.ro
173
www.dacoromanica.ro
174
Iar regele Zolomer din Dalmatia, care era cumnat cu Geyea, a trimis arainici la regele Solomon i la ducele Geysa i La rugat
s--1 ajute in persoang impotriva dumanilor ei i anume in contra
Carantanilor, cari pe atu.nci ocapasera marca Dalrniailei. Deci regele i ducele, dupX ce i-au steins oastea, au plecat in Dalmatia i
aruit dai-au restabilit toate ce i se luase. lar regelui i ducelui
inri regale de mare pret, mult aur i argint. La intoarcerea lor insi
palatinul Atha a rugat pe rege i pe duci ca sa ja parte la construi-
www.dacoromanica.ro
175
multe fete. i intre rege i duce a fost pace si liniste timp cain de
treisprezece am. Intr'aceea ins Boeraii plini de ingamfare nvilira
www.dacoromanica.ro
176
de ingimfare gi avand o prea buni idee despre valoarea ea, zise oamenilor si s5 se repeadi asupra Ungurilor cari sunt neinarenati gi s dea
lupta ce are el fie o kilrile pentru ei. Deci inaintind pignil impotriva lingurilor, vzur grozavele trupe ale acestora i, vestiri numai decit pe rful lor Osul. Acesta adunindu.gi armata de mercenari
a Cumanilorl), s'au string in grabi pe spranceana unui munte f(xarte
socotind ci aoesta are si-i fie de cea tinai mare siguraufi. aci
este foarte greu urcuul acelui munte, care de locuitori se munete
Kyrieleys2). intreaga &Aire a Unguttilor msi s'a strans la poalele
ace,lui numte. i tori soldatii regelui purtau la fel drapelele acute
din pinzi de in. P5.g&nii !psi se strinseser5 in virful muntelui; dintre ei arena cei mai viteli gi mai indr5zneti se scoboriscri in mijlocul coastei muntelui pentru ca si indepirteze pe Unguri de la urcarea pe munte. Incepuri deci si loveasc5 cu ploaia de sigeti cetele
legiunilor regeldi gi ale ducelui. Unii ns dintre soldatii mai distingi ai Ungurilor nivlir5 asupra acelor arcai gi pe foarte multi
din ei
ucis pe coasta aceluini munte i numai foarte putini, in
zorul lor, bitindu-i caii cu ercurile, au putut 81 se urce la tovariii
lor. Regele Solomon ins5, inferbantat In curajul unc intreceri kidirjite, s'a meat pe un euig foarte anevO'oss 1mpreuni cu ceata sa,
tarindu-seoarecmn spa-e
cari vrsau asupri-i o ploaie foarte
deasi de sgeti. Iar ducele Geyea cum era un orn totdeauna prev5zitor, urcandu-se pe un sui mai lesnicios, a atacat Cu sagetile pe
Cumani. Fratele eiu Ladl'sJan la primul atac a doborit pe patru din
cei enai viteji p'igarti gi de al aincilea dintre ei a fost grav ainit en
o sigeati, dugartanul fand UCla indati in acelni loc. In urm:, din indurarrea lui Dumnezeu, s'a vindecat curand de acea rani. Deci piginii strimtorati. de Unguri printr'o grozavi lovitur5 a montii, in-
cuviintul dela Kyrie eleison, (mod iam ilia aetne in loco Krls ad montis
radicem sito, mantes meridiano ac vespertino tempore ad pulsum campanarum
Kyrie eleison intonare soliti fuerint. La Krls s'a fundat in urm5 o manistire
benedictinii.
www.dacoromanica.ro
177
www.dacoromanica.ro
178
179
iegeau din cetate gi pe unii din ei i-au omodit, lar pe altli i-au pus
pe fuga. In unmil trel Saracen% foarte viieji iindrazoietyi iegirli din
.cetate, cauzindu-le Ungurilor rani prin
sagetile lar.
Atunci Solo:mon, maginistul regelui, a trazdt cu o lovituri de balist
pe unul dintre ei, al ciaerui cadavru Ungurii se cz' neau sa-1 rapeasca,
cetatii. Soldatii de pe zidurik cettii aruncau pietrii gi 844, totugi Obus s'a intors neatins. In vremea acemita George gi Bors imbarbatau pe Ung-urii cari tocmai rapira cadavrul Saracenului i-1 aruncari intieur: maidan cu gunoaie. Intr'a trela lunil de asediu ipsa,
o fata ungurroalci ce fusese adus ad in captivitate, inteo joi, ddu
www.dacoromanica.ro
180
Frank i. a lui Radoan, finl /ni. Bugar, i al lui Ilia din famiria lui
Vyd, Il impartir in plum pirti. Si a dat principeld a patra parte,
lar din celelalte trei prati una gri o alba toyi goldatii a doua Vyd, lar
a treia Ilia. De aceea principele s'a simtit foarte ofensat
LVIL Vrajba dintre rege i principi.
Intr'aceea runpiiratul Grecilow, afland despre nirinimia sufleteasc a principelui Geysa, a trimis la el crainici ca 81 incheie o pace
gi o prietenie trainic. Principeie Znia. Ii trianise inapoi pe tati prizonierii gi pe torti cati se refugiaser din fortreat la el. Iar la regele Solomon impratul n'a itrimis pe nimeni dintre Greci. De aceea
regele Soloanon eu atat mai rnult a cazut in ghiarele invidiei fata de
principele Geysa. Nu numai ata, dar c,omitele Vyd staruia cu indarjire pe Miga rege ca sA goneasci pe principele Geysa gi ca ar
putea ugor
revendice pentru sine ducatuI principetui. Si aeeasta
www.dacoromanica.ro
181
.cheind intre ei un tratat, s'au intors Geysa la ducatul sau, lar regele
venit la Alba. Durpa aceasta regele a trimis la ducele 'Geysa pe Vyd,
Ilestemat de Dumnezeu gd pe blandul Erney, pe cari Geysa de teaima
www.dacoromanica.ro
182
sarbatorit Craaiunul ln localitatea ce se numegte Geminum Castellum1). De aci a venit la Zala, unde Marchrat, ducele Teutonilor,
gi Vyd staruira pe lfinga rege ca ea porneasca lupta iimpotriva duce-
www.dacoromanica.ro
183
glau 1-a trimis ins in Boemia, fiindca chiar atunci se intorsese din
Rusia fr de ajutor, ea 65 croage pe regele Otton, duceleBoemilor,
sl-i dea un sprijin, gisindu-se in strmtorare. lar in dilmineata, p5n5
c5nd regele hotArise si se gandeasc5, dupI ce a venit la slujba utreniei,
acelai abate s'a ascuns in mingstire ca s auda' conefituirea, fiindeii
184
www.dacoromanica.ro
185
www.dacoromanica.ro
186
doug armate i In dimineata unei joi vaira sA dea lupta, dar intunecimea deas a unei cete oe veni peste ei pe neateptate i-a impiedicat. Dar, in noaptea viitoare, tin.Ltd in maini franele cailar,
ateptau rasaritul soarrelui. Vineri inga, In zori. zilei, regele dupi
ce i-a oranduit trapa, s'a suit talare pe creasta muntelui Monorod
i a dat ordin oamenilor cu bagajele, ca s ra.'mlie pe coasta acelui
m.unte, peniru ca Camananli vazand cetele lae de alareti, iar nu bar
www.dacoromanica.ro
187
Boemieni. lar ducele Laclialau igi schianbase stindardele cu drapelele duc.elui Geysa, cu inten0a ca Solomon s atace mai vehement
acea trup, in care se purtau standardele lui Geysa, socotind
este trupa acestuia pe care mai inainte o invinsese. Ducele Ladislau.
lar ducii Geysa i Ladislau, cu voia cereasc ridicati sufletegtede victoria lor triumfal, au "malgat deasupra cadavrelor celor :morti
osanale lui Dunmezeu. Apoi ducele Ladislau, cuan era el totdeauna
de o deosebit cucemicie, v.z.a.'nd attea mii de morti,
cei
www.dacoromanica.ro
188
www.dacoromanica.ro
189
punse ei nu aunt
190
sidupcealuisatpenuunasaipesoiasamn mingstirea
dela
Agmund 1), el s'a Tutors la Musim, cu gindul ca eui.i string'1 o arcu care el atace pe fratii sgi. Dar fiindci din zi in zi Solomcm
scidea, in vreme ce eeilalti propiseau si sporeau mereu, pierdut i-a
indreptat pasii cgtre impgrat cu cererea de ajuter spre a se intoarce
in Ungaria. i desi i-a dat bani destui impg.ratului pentru plata sol-
datilor, totusi Neniii i Latinii de teama Ungurilor nu 1-au spriAtunci regele Solomon a incerput si se plngi impiratidui
pentru pierderea regatului spunindu-i: cui a fost scos din tara sa
prin fortg i cr prin aceasta i-a adus ingulti nu numai siesi, dar mai
ales puterii impgritesti. Si-i apunen inteuna: c.ccg e Ungaria ta, cl
tara ta, in care m'ai asezat ea rage: ci in timpul doninFei mele
se dideau maiesttii tale toate Immurile /Aril impreung ou un tribut
anual i ti-e ti se alujea dupg pocruncile tale. Acum insi toate ti se
Ferteu Nensiedlersee, intre Sopron gi Meson.
Agnuuul, lng fluviul Anasus, ministire ziditi in an. 1073.
www.dacoromanica.ro
191
www.dacoromanica.ro
192
www.dacoromanica.ro
193
www.dacoromanica.ro
194
www.dacoromanica.ro
195
Lu adevkr i-ar fi redat cu totul regatul, si el s'ar fi multumit cu ducatul. i tocmai fiindck Solomon se gksea in inchisoare, Ladislau
compktimea cu atat mai milk Dar, in urrai, regale Solomon a fost
r.beant din inchisoare la ziva zididrii corpului sfntului rege Stefan
ji al fericitului confesor Emeric i a stat citeva zile pe lfingl rage si
apoi, fugind, s'a dus la cheek Comuanilor, cave se numea Kutesk.
Acestuia So/omon i-a figaduit prin jurmnt
va da in deplink
-propriatate 1) provincia Transilvank i ci-i va da si pe Rica sa de
sotie, dack-i va veni inteajutor impottiva lui Ladislau.. lar ducele
Kutesk, atrae de aceastil sperang diart, a invad.at Ungaria cu o mare
inultim.e de Qunani si a ajuns pin. in provincia forrtiretelor Ung 2)
Borsova 3). Aflnd despre aceasta regele Laklislau, a rakvklit asupra
lor si multi au fost sdrobiti in faaa sa si au c.z' ut multe mii de Cuinani de ascutisul sabiei sale. lar regale Solomon impreuni cu Kutesk
Proprietario, ea posesiune legtimA, jure domirti.
Ting, sai Ungvir.
Borsova, nu departe de Muncaci.
www.dacoromanica.ro
stralucita. A dispus insa si se ridiee pe acelai loc o biserici i cinstea prea puternicului Dumnezeu pentru pomenirea victoriei ce au
dobandit Cu ajutorul doinnului.
In uran regele Solomon impreuna Cu talharii de Cumani anz
invadat Bulgaria gi hotarele 'Greciei, mide ns au fost batuti cumplit de armata imparatului grec i num.ai putini au mai scapat din.
ei. Caci, cand au vazut Culmanii marea multime de soldati imbracati
in plator, s'au inspaimantat grozav .1 au inceput s fugi, ca s treaca,
DuUarea inainte de a fi impresurati de duganani. i cei ce n'aveau
plator, fiind mai wari, au apucat-o inainte. Solomon !nil cu oamenii
sii i cu ceiJal soldati imbracagi in plator, fiind impiedicati de
gneutatea armelor, urinau la distanti pe tovarkiii lor. Era timp.
de iarna ningea din greu i zapada le umplea oehii 1 din cauza
vazi tovaragni cari apucasera inainzapezii celei dese nu puteau
te. i, ratacind erau purtati prin nite locuri de,serte, lar dugmanii
urmareau de aproape. Cand au ajuns insa la o fortareata degarta i
parasita, intraaa in ea i au mamas acolo o zi i o noapte intreaga.
Dumanii big impresuraza fortreata din toate partile. Dar cei
diai vzndu-se in primejdie de a muri de foame, au preferat mal
bine s annara luptaa' id deck sa piar de foame. Deci in zarii zilei
iegir impotriva duananilor i cazura impreuna Cu omoritorii lori tot atatia erau omoriti pe eati ei omorau. Rege/e Solomon insa deabia a putut s scape cu fuga impreun cu ekiva inii a trecm Dunarea cu uflurinta, fiindea era inghetati. Si dupa ce au ajuns ititeo
padure mare, a spus oarnenilor si ca sa se repauzew putin spre
se odihni caii.Iar el, punand jos scutul, s'a prefacut ea se va intoarce numai de cat i a intrat in intunericul padurii; i fara si binuiasea ceva oamenii i, s'a indepartat de ei i n'a mai aparut mai
mult. Cad, infrant de atatea impotriviri ale soartei, fiind acum
vins de un spirit mantuitor care dupa atatea inenorociri nu s'a facut
mai rail 1 nemai opunadu-se, dupa judecata sa proprie, adevarului'
prea inalt al lui Dumnezeu, ci siurfand mana lui Dtunnezeu
care cuprinde toate cu mila sa, a plans amintinduli de cele
plate, i pe cat se poate crede, dupa dreapta socoteali omeneasea,.
s'a &Alt de pacatele sale, calcanduli pe inuna i poc,aindu-se. In adevar este o fericita neceaitate care te impinge spre 4mai bine; cad
www.dacoromanica.ro
197
vanand. Aveau deci cu ei atata pradi cat n'a avut niciodati un alt
popor. Duceau in captivitate cu sine chiar oii i copii de nobili.
Regele Ladislau insi era ou ai si In Slavonia. Cand, la revenirea sa,
ii s'au adus toate acestea la cunogtinti, s'a intors cat a putut mai
In grabi i cilri, impreuni cu oamenii si, s'au luat repede dupi
ei. i i-a ajuns lang5 raul Titrni. Cumanii insi crezandu-se cu totul
liberi, erau mai mult vanitori decat luptitori. Iar Ladislau spunea
soldaTilor sii: eVreau mai bine si mor impreuni cu voi decat si viz
in robie soiile gi copiii vogtri. i spunand aceasta avea lacrimi in
echi gi, el cel dint5i, cu steagul rogiu in maini, a atacat tabra Cumanikr. 5i Dumnezeu a sdrobit pe Cumani in fata Ungurilor. Cici re.
gele Ladislau striga soldatilor
Si nu omorlin pe acegti oameni,
ci si-i prindem i daci se vor fi convertit la legea noastri, 85
mini in vieat. Kopulci ins5 i fruntagli an murit, gi alii foa. rte
multi au fost Meugi prisonieri gi nimenea din ei n'a sc5pat in afari
de un servitor cu nu.mele de Escembu. lar regele impreuni cu toti ai
Apnund vezi nota de mai sus p. 190.
Umsoer, Ornses-r, un Orin in Biharia, cf. Anonym's, p. 43.
Thocoyd, Tokay.
www.dacoromanica.ro
198
si pentru o biruint atat de znare a muls:Inmit atotputertnicului Dumnezeu, care 1,-a snruls din cniinile dumanilor i a numit acel fluviu
Paganti, din cauza piginilor, num,e ce se pistreazi pn in ziva de asCand Cumanii au aflat despre aceasta dela servitorul care
seipase, s'au mihnit grozav i au figiduit prin jurimint ea' vor 7:61.-buna moartea lui Kopuici. *i au trimis regelui crainici i au cenit
prin vocrbe pline de ingimfare i de insulte Ea li se libereze
www.dacoromanica.ro
199
i astfel regele
gari pe glariosul rege si le fie lor conducitor i cinnuitor in armata lui Danos Cbrigtos. Regele InsA, cand a anzit aceasta, tareanult
www.dacoromanica.ro
200
pelui Almus. In timpul lui Colman, s'a intImplat mai multe nenorooiri, dupO eum se va afila mai jos. Cid el era ur5t ca figura',
dar viclean gi docil, sbarlit, piros, miop, ghebos, schiop
cnd mai susrumritii peregrini ai lui Iisus Christos au aflat
despre moacrtea gloriosului rege Ladislau, s'au int.ristat grozav gi au
krimis apoi crainici la regele Colon:nao' gi dupi cum au rugat pe glo-
www.dacoromanica.ro
201
riosul Ladislau, au cerut tot astfel gi de la el, nocotindu-1 a fi de aceeagi cucernicie ca unul care era de acelagi singe. Regele Colaman
ing, auzind aceasta, nu numai ci nu le-a figid.uit si meargi cu ei,
dar nu le-a incuviintat de loe ca s treaci prin Ora sa.
trimis
lug armata iimpotriva lor, ca g nu le permiti s intre in regatul
socotindu-i ca tirani, iar nu ca peregrini. Ei ing punanduli nfidejdea in Dumnezeu gi increzandu-se in aneia cairi purtau semnul lui
Iisus Christos, intrar cu curaj in Ungaria, omorind pe multi dintre
Unguri. Auzind aceasta regele gi-a arias armata lingi Timi i, simulind pace, i-a lisat st treaci. i cand au ajuna la Zemlin gi ei erezindu-se in pace, gi-au ridicat o tabiri. Ocupari Ins fortireao Zeal-
www.dacoromanica.ro
202
www.dacoromanica.ro
203
(loninului 1106 ducele Almus s'a intors din Paclua, unde fugise de
teama regelui. Rege/e 1-a prianit in pace, in una a fugit in Polonia
i cerind sfatul i ajutarul Polonilar i al Ungurilor, s'a inta:s in
Ungaria i a cuprins Novum Castruin 1) i a intrat in el. Auzind aceasta regele, a asediat fortireata. Dar end a dona zi, voia s dea lupta,
iati cli deodat5 ducele inealeci pe un cal 1 ieind pe poarta fortiresii
a plecat singur spre tabira regelui. i cM'icl a ajuns la cortul regelui,
a descilecat repede i a cizut la picioarele lui i in fata tuturora s'a
declarat vinovat. Regele insi l-a iertat f5ri tirea celorlalti cici, la
interventia ducelui, reg-ele i-a pirsit supirarea fati ch. Ungurii ce
eauu in fortireati2). In urna, ducele a plecat la Ierusalim i intorcindu-se cu isbindi, regele 1-a primit in pace. Ducele se indeletnicea
bucuros cu vinitoarea i adeseori 1i petrecea vremea cu vtmatul,
regele Ii &idea toate cele necesare pentru aceasti plicere.
www.dacoromanica.ro
204
www.dacoromanica.ro
205
cIrora orbise pe duce i pe fiul lui de abia iegit din sinul mamei
sale. i a trimis dintre ei pe unul cu numele de Benedict, fiul lui
Both, s aresteze pe duce ca nu cumva, murind din intimplare regele,
si-i urmeze n domnie. Regele ins la moartea sa, a dat povat fiului
su i fruntagilor rii, ca dup moartea sa s rizbune impotriva
Rulor nedreptatea ce ei i-au Moat. lair, dup ce a plecat Benedict,
durerea proprie.
ducele gedea inaintea minstirii,
Auzind "nisc nite cliliireti se apropie in grab, presimtasnd in sufletul sat/ 6-1 ameninti. o primejdie, a pus sA fie dus in minstire
gi tinea cu rminile altarul sfintei fecioare Margareta, ca doar din
smulg
respect pentru Dtunnezeu i sfinii lui, sA nu indrizneasci
de acolo. Benedict ins, numit astfel prin antifraz, s'a repezit
miinile-i nelegiuite asupra lui gi dei tinea cu mainile altarul., I-a
emu's cu forta. 5i pe and, i aa, Cituta e-1 amulg, mina ducelui
dia, dar fiindca fratii eZai pe eari Ii avea au murit de vreme, marele
pontifice dindu-i deslegare, a fost impins spre domnie. De Unguri
a fast nutmit Cunves Calman 1), fiinde avea cirti din cari, in orele
canonice 2) cetea intoctmai ca un episcop. Tot el, dup ce regele, numit Petru, a fog agasinat in muntii Petergozdia 2 , a adugat la Un.
gana regatul Dalmatiei. i tot el, inchiriind galerele corbiile Venetienilor 1 alocindu-le o mame stung de bani, a trgunis in Apulia
o numeroasi armat. Acetia, dup ce au devastat Apulia, au rimas
in ea, timp de trei luni. Dup ce insi. au cucerit Monopolis i Brundisimn, le-au lisat in seama Venetienilor spre folosul regelui Coloman; in urrni eau intors i ei de aci in Ungarria. Aoeste cetti dup
gonirea Venetienilor, in mina trimiterii de soldati din Pisa de citrit
imprat, au fost recucerite. El a domnit doui zeci i cinci de ani,
gase luni e cinci zile; iar in anul docmnului 1114, la 3 Februar'e
tic) marrti, a pirisit aceast lmne. Corpul din se odihnege la Alba.
Cunves Catnual, Coloman dirturarul, ung. knyv, carte.
Florae canonicae, slujbele divine ce se fac In biserici.
Petergozdia, muntele lui Petru, Petersberg. Cf. Simon de Keza,
p. 54.
www.dacoromanica.ro
206
www.dacoromanica.ro
207
o gtafetl.', i i-a comunicat 'victoria ea, pe care i-o diidu-se Domnul.
fiind suplrati din cauza pustiirii tcrii gi a lipsei de mogtenitori ai regelui, i-au adus de sotie o doamn nobil, fiica regelui
Robert Viscardus din Apulia. In vreanea aceasta sosi la rege ducele
Teutonilor1), ea numele de Bezen, i Ii s'a plans ci fratele situ 1-a
ajute perscmal.
a/ungat din domnie i se magi de indurarea sa, ca
Regele Stefan mns, voind s rizbune plitania tatlui salt, a
www.dacoromanica.ro
208
muStre spunindu-i: ca nu
a trimic la implrat un crainic care
este vrednie al fie nuanit imprat i niel rege, ci o baba* bitrrintl,
fiindci st anereu la o parte, ea o babb. Auzind aceasta, impratul
i-a rtispuns: aSI tie cigar regele c chiar in acest an baba are si-i
taie brbtia cu burle cu tot. De aceea impratul a trimis o mare
armatil in Ungaria. Dupl. ce au sosit in Ungar'ia, la Harain, Ungurii
n'au putut s-i opuie nici o piedie, fiinda Grecili. prin iscusinta
lor aruneau sulfur aprins asupra navelor ungureti i le incendiau
chiar n mijlocul apei. Atunci regele ti-a trianis toate fontele !Aril
impotriva Grecilor, punind in fruntea lor pe generalul Setephel.
Dup ce au sosit acestea, ea dat lupta cu Grecii dincolo) de riul
Karaso in spre Boron. lar mina domnului a (ost cu Grecii i Ungurii n'au putut &a' le resiste. Si astfel rareori s'a intAmplat un dezastru mai mare de eat cel ce a fost aci. CAol piriul ICarasu aa de
mult s'a tunestecat Cu singe de om, ca. se credea ci este cu totul de
singe. nceau in fluviu oameni iznbricati In platose, intocmab ca
ce.tunir' eau,
mceariti. Ungurii ca 1
Si erau.
cei
www.dacoromanica.ro
209
cu voia lui Dunmezeu, lui Joan i-a tiiat carpul, lar pe contitele
Bors l-a gonit Cu rugine -dela eurtea sa in Grecia gi a hotitrit ca
nimenea dintre urmagii lui sa gm mail fie socotit deem de a mai
infra vreodati la curtea regalA. i fiindc regele tinca mult la amen
cii cine are sii-i urnteze la tren, nobilii il indemnau si aleagi pe
Bela.
1) Tolna, din jud. Taint*. vechia Alta Ripo.
www.dacoromanica.ro
14
210
Dupl el tug a ocupat domnia Bela cel Orb, fiul ducelui Bela
cel Orb. Evitand numrul nenorocirilocr din trecut, el s'a indeletnicit,
in amerenia sa, cu peractica operilor celor bune.
luat ca ajutor nu bratul srtu de carne muritoare, i nici nu gi-a pus ndejdea
oameni, ci a alergat la ajutotrul Celui prea inalt i s'a pus subt pavriza lui Dumnezeu, care in mila sa cea mare l-a secs afatr din aleicie
gi 1-a agezat in sanul &Liu. i aStfel domnia a fost dati in mainile sale
gi pe dugmanii ski Dumnezeu i-a lsat de batjocurri pan in ziva de
astrui. El a dat nagtere al patru fii gi anume /ui Geysa, Ladislau,
www.dacoromanica.ro
211
tenit agitati in nedreptatea loe, (iii netrebnicului Leviatan au in-vitat prin nisje stafete pe baetardul Borich ei vie in tarn i au ajutorul lar si-i revendice domnia, socotindu-11 en este (iul lui Coloman.
Atunci Borich, dupnce a dobndit ajutarul Rutenilor i al Polonilor,
venit la hotarul Ungariei, direct in localitatea ce se numete Seo.
Regele insn strngandu-i armata, porni impotriva lui. $i foarte multi
&rare nobili trecurn de partea lui Borich. Fruntaki unguri ins5 au
lost convocati la o convorbire eu regele. i i-a intrebat regele daci tiu
Borich este un bastard sau este fiul iregelui CoIonian? Cei credincoi regelui rispunsern cn tiu eigur crt Borich este un bastard i
ci nu este nici decum vrednic de coroana regain. Cei necredincio'
insn i protivnicii incepurn sn m.urmure cn nu tiu sigur i oviind se
despArtirn In douil partide. Regele inert i consilierii sii, intrucit le-a
www.dacoromanica.ro
212 -rand 11 Lira de lingi rege, fratele siu vitreg I-a lovit cu un walla la
cap att de ran c.ii i-a ieit oreerul prin spirturi. Si tot acolo i-au tiiat
eapul i fiului acestuia, lui Nieolae, gi nu omoait tot aci i pe Moy-
'with din neamul lui Acus gi pe altii. Cei earl insi dintre triatori
au scipat, s'au dus in diferite pirti i, strngndu-i fortele, voiau si
dea un atac asupra regelui. Cei credincioi insi le-au tinut piept. Capul triditorilor era Teodar din neamul Symad gi Folcue ii Tytus gi
mai ales Sampson. Si a indemnat pe Sampson c.are era tatil contitifor
fiindci cei din. cercul regelui veniseri la consiliu pe jos: dar totuti
a fost o mare turburare. Cand insi a auzit aceasta servitorul com'telui,
a grit pe un cal fief' gea gi s'a luat cu lancea dupil el pang la Seo.
Dar Teodor i ceilalti tovarigi ai ciii velan si se urce intr'o coirabiesii treaci de grabi, dar inci n'au izbutit s o faci. Sampson ins
ffnd crilare, a cizut In api gi urmiritorul stt I-a stripuns cu lancea
fluviu. Cici Sampson avea subt tunic"' o cuirasi i, din cauza gireu-
tiiii
n'a putut sii inoate. Intiacea Borich cu o mare mulnve deRuteni gi de Poloni gi-a aezat tabira In apropierea regelui. Frantaii Viet; unguregti trimiseri atunei la ducele Rutenilor gi la al Polonilor earl veniseril In ajntorul lui Borich ca ri le spuni: Nu se calk
213
in lupta toate fortele lui Borich i Cu sabia in mana 1-a pus pe fuga,
mare rugine. Dar tanarul rege nu putea privi aceasta Cu indiferenta. De aceea regele a parnit cu armata Ampotriva furiei Teutonilor cari au atacat gi au pustiit hotareie Ungariei. Dei n'a venit
personal imparatul impotriva regelui, totugi titnise toalte fortele irnperiului german spre a distruge Ungaria. Henric 'lull un principe
-oare care din Austria, principalul adversar al cregelui, ad.usese cu sine
pe toti soldattii din Saxonia gi din Bavaria; cad el era tutorul mimorului duce Henric Leon, c,ar. uia Ii revenea ca mogtentre Saxonia
-i. Bavaria. Se stranseseal deci Nemtii inerezatori in forteie lor gi
steteau ca nigte uriai in fata Ungurilor. Regele insa cu intreaga sa
armat gi-a pus toata nfidejdea in Ihunnezeu gi dupa ee i-au ranwww.dacoromanica.ro
214
acum la rizboiu, ca totul ahul, plin de vioiciune. Si cind ea apropiat bine, Guncel, o pereoan de incredere tare cunogtea te-meinic
dezastru printre ei. Dar gi soldatii alegi ai regelui diduri nivali asupra dulmanilor. Atunci lupta s'a intettit asupra Nerntilon, a c'znIr
putere a slibit &Izar de aseutigul sbiei mai mult de gapte mii
lar cei riartagi o luara la fug. Si astfel Dumnezeu a scipat
pe linguri in aceasta zi din ghiarele diavolilor furiogi i aruzi. 51
pnAi inteatita a (ost sdrobiti puterea Germanilor cA niel mi.oarfin-. aullar unguri cari locuiau la fruntariile trii nu le-au mai pricinuit
viun rAu i nu k-au mai fcut oca mai mici pagulai. Regele
I) Pecenegii cei netrebnici i Secuii cei tidJoi. vezi nota p. 206.
www.dacoromanica.ro
215
intre ei o atare prietenie i d.ragoste a fast condus chiar de regele r,eycha inearcat de multe daruri i onoruri i, Cu toata supararea pricinuita in Tara, a patruns pen teritoriul Ungaa-iei cu intreaga
sa armati in Grecia. In urma Ins regele Geycha, dupa denurgul ce
i-a facia un soldat oarecare eu nurnele Gurk, a aflat ca Borich, bastardul regelui Coloman ar fi in tovaratia regelui Prat:gel ti a trimis
la el spunandu-i: 4Nu se cade ca un can de treabi s rasplateasca bi-
sfatul unor unguri, pentru ca, daca ar putea ci intre in tara, atunei
ar fi considerat de multi inti ca donmitor i plrasind pe rage s'ar
multi cu el. Borich ine5 cand a aflat de reelamatiune, s'a aruncat indata la picioarele regelui ferancez, ru.ganduise de iertare, sad scape
cu vieata
permita ca neatins ci mearga cu el afara din tarii.
Cand regele Geyeha a auzit ca Borich se gasette chiar pe langa regele
francez, 1-a rugat ca in temeiul prieteniei Ion sa-i trimeata pe Borich
legat. Cand a aflat deepre aceasta regele Franeilor, i-a spus: 41,1u ttie
www.dacoromanica.ro
216
Iar, dupa acerea, regele Geycha a facut pentru fratii sai Ladislau i Stefan cheltueli princiare i. i-a pornit armata in Rusia impotriva ducelui Lodonntriu, pentruca si razbune pe socrul sau Mi-
cand aru pierit multi noMi unguri. In urma a fost gonit din
donmie. A murit 1n fortareata Zemlin 2) in anul domnului 1173, la
3 Aprilie, intr'o joi. Corpul sin se odihnelte la Alba, lar in acelagi
an a adormit In dommu/ regele 5tefan, fiul lui Geysa, in anal domnului 1173 in ziva de 4 Mai, inteo cluanineca. Corpul sau este ingropat la Strigoniu.
Durnineca Exsurge sau Sexagesima. 5 Febr. a. 1162.
www.dacoromanica.ro
217
1ioigi pe tiahari gi a introdus moda, d.upg obiceiul Curyii roimane gi a imperiului manan, de a 824 vorbi prin petitinni scrise. A
fost incoronat la 13 Ianuarie, intr'o d.umineeri. A donuat insfi dora
zeci i trei de ani, o lun i nougsprezoce zile. A adocrmit in domnul
In acelagi an 1190, la 1 Mai, intr'o anarti. Corpul su se oda-Ingle la
Alba.
milritat in urm, la sfatul marelui Pontifice, dupg impgratul Frederic. A adormit in doonnul in anul 1200, la 30 Novembri-, intr'o
marti. Corpul sgu 9e odihnegte In biserica dela Agria.
LXXV1. Incoronarea lui Ladislau al II-a.
www.dacoromanica.ro
218
00:pinker. Aceasti oerere o primise, pe end era Inca numai principe, dupg cum se vede seria, in afarg de fggduiala i de aducerea
la indeplinire a figgduielii: neem cunoecut tuturora2)... El a implink i s'a aohitat de figgduiala tatglui sgu. Iar in ;ara stinta a
feat pus generalisim peste intreaga annat a cretinilor impotriva
sultanului din Babilon i a ieit in cnrnd invinggtor, plin de glorie. A egmas aol trei luni. In urmg, din tezaurul s:u regal a cumprat relicviile multor sfinli: i anume capul mare1ui mucenie tefan,
capul sfintei fecioare mucenice Marrgarreta, mna sfintului apostol
celarul reginei, a pus sg-i jas inainte teli prelaii bisericii. lar astz' i acele relicvii sfinte le au in epecial acele biserici, a caros prelali
au ieit in calea regelui, la intearcerea sa. Dupg trrecere de nou'l ani
insg, tregele a mgritat pe nobila sa fihc Elisabeta cu un nobil bgrbat,
Calugiri suri, adic imbricati in haine cenusii, mai inainte fiind imbriicait in haine negre. Ei eran ciilugrli Cisternensf.
Pelis. Este abatia din comitatul Pelys, de ling Strigoniu.
Farem runosaut tuturora. Textul era: Licet universis liberuns sit arbitriunt in vovendo, nec necessitas in votis locum habeat, sed vol untas etc.
www.dacoromanica.ro
219
Titarii invadari regatul Ungariei cu 500.000 de solda ti Liarmall. Impotriva lar regele Bela luptind lngi rid Saio este biruit
inteo btalie in care este distrusil intreaga ogtire a regatului Ungariei. lar insui regele Bela luind fuga pna la m.are, Titarii il urmarese eu invea-unare ping aci. Tatarii rilmaseri in regatul Ungariei
trei ani. i fiindca in acest tinup Ungurii n'au putut sti samene, de
aoeea dupi plecarea rtarilor cu omit mai mul6i oameni au pierit
de foame &writ au fost aceia cari au fost dugi in robie i cari au pierit
de sabie2). DupA aceea regele Bela s'a intons ctn regiimile maritime
www.dacoromanica.ro
220
Biciuirea poporului.
www.dacoromanica.ro
221
sute gapte zeci, fiul stiu stefan, peste toati Ungaria, el care a britut
vitejege gi a pus pe fugii lng fluviul Rabuta pe Othocar, regele Boe-
milor, care vense cu putee in Ungaria cu Boemii, Austriacii, Brantburgenzii gi cu neamuri amestecate. Pe laingii aceea, a cucerit Vidinul o cetate a Bulgarilor gi a biruit pe Bulgari gi a siLit pe cregele lor
fie supus. A datnnit ins dei ani a murit in anul al treilea al
domniei sale, in Insula cea Mare gi a fost ingropat in biserica fericitei Fecioare, la Buda, in local Beginelor.
LXXXIV. Incoronarea de rege a lui Ladislau, fiul lui te fan.
222
pe cari le-a avut de concubine 1). De dragostea acestora, mima regelui Cu drept cuvant s'a stricat i a ajuns si fie urfit i de baronii
de nobilii din regat.
LXXXVI. Sosirea delegatului Firmanus.
Mai mult decit atat, impotriva regelui care triia mai mutt ca
un oilman docat ca un catolic, sosi delegatu1 scaunului apostolic Filip
Dup aceasta, in scurei vreme, insui regele a fost asasinat mielete in anul donmului 12190, 'in ziva de luni in.ainte de srbtoarea
ofintei fecioare i mucenice Margareta, in fortrureata Kereszeg2), chiar
de Cumani, pe cari el ii mbrtiase. lar in timpul acestui. rege Ladislau Ungaria a inceput s decadl din gloria ei cea strlucit, cum
vor dovedi-o mai jos intarnplirile i evenimentele denial& de plns.
Crtei an inceput ea se ivease r'zboaie interne, s se nimiceasei orare,
sti se redac la nimic satele prin incendi, pacea i .unirea s.' fie cu
totul ciacate n picioare, bogatii s srceasc5, nobilii s' se rustifice,
din cauza srciei. In vremea aceasta, trasura regelui Larliglau era
numit teleag, adeci vehicul cu dou roate, de &Ina locuitorii
fiindca din eauza muhor prdciuni animalele de tractiune lipseau
In lair i oame,nii, intormai ca dobitoacele, injugarti la telegi, indeplineau rolul de animale.
www.dacoromanica.ro
223
un fiu, pe care 1-a numit Andrei, dupi munele tatilui siu. Acest
And.rei cu ajutorul gi sfatul unchilor ai cari aveau bogartii enorme
a intrat in Ungaria, pe cind tr5ia inca regele Ladislau, subt cuvintul
el era principe gi care trebuia si alba o portiune din regatul regelui
Andrei, in baza titlului dela bunicul siu. Cind insi a fost ucis regele Ladialau, ducele Andrei avu ferieirea si fie incoronat de baronii
tarii. Acesta, 1n anul al doilea al doanniei sale, s'a luptat in Austria
in fruntea unei armate foarte mari. Suht donmia acestuia nigte no-
www.dacoromanica.ro
224
bih ai
in casatorie lui Carol cel Schiop, tiul lui Carol ce! Mare, care din
drnicia bisericii a fost rege in $eilia. Acest rege Carol ce! Schiop a
avut cu aoeastafiic a regelui 5tefan pe Carol numit Martell. Iar Carol Martell a dat nagtere, eu fiica imparatului Rudolf, numit Clementia, unui
care in tara aa s'a numit Carobert, adiea Carol
Robert. In Ungaria insi pierzandu-gi numele de Robert, s'a nuanit
de Unguri numai Carol. Pentru ca Melias poata domni acest Carol
i s aib putere in contra regelui Andrei, numitul papa a trimis pe
until i pe altul dintre oamenii ski impotriva regelui Andrei gi pentru Carol.
Ace.gtia insa neputnd face nimic, se intoarsera indart acasil.
c,ei mai puternici fruntai din tari, 1 alti nobili mai multi, se ali.
piri de copilul Carol i-/ socoteau rege i Cu vorba i eu fapta. Dominic "nag, rui luitefan, nuanit Pores, odinioarii magistrul tezaurului regelui Andre?), Dumitru, (iul lui Nicolae, Henric, fiul lui Hen.
blirbati de o mare influentli, imprenni ca Ioan, arhiepiscopul din
Castruus Novum, Momia Pestiensis.
www.dacoromanica.ro
225
www.dacoromanica.ro
226
www.dacoromanica.ro
227
tara Ardealului impreunil cu Beke, fiul lui Toma. Aci mns voevodul
Ladislaul) a pus mana pe el i 1-a tinut inchis in fortireata sa ,mai
Nu trebuie si trecena neamintit faptul ca pe cand danta coioanfi era purtati de acest duce Ottho pi-in Ungaria, de teanta
-dugmanilor, el a facut ca sa fie inchisa de un megter etrungar
intr'o ladif.12). $i pe cand mergea calare, impreuna cu oamenii s5i,
www.dacoromanica.ro
228
Pe cind deci copilul Carol se gisea in Ungaria, Uri mine:acres coroanei regale, a soak in Pannonia in anul domnului 1308 Fratele Gentilis din ministirea muntelui Sfintului Martin, preot Cardinal din ordinul Fraillor Minorii, avind deplina autoritate a su-
Illovi cu o exccnnunicare
deninea fie& drept
coroana regatului, pe care o primise de la principele Chtho, cind.
1-a prins in captivitate i fiindci pe fiica sa, acelagi Ladislau o di-dime ca solie fiului lui 'tef an, regele Serbie, ce era schismatic 1).
De aceea eind nobilii amintiti au vizut trupuirile monitor ziendafacril din cimitire, turbura0. in sitfletele lor arnirtte, adunindu.-sein anul damnului 1309 in cmpul Racog de lingi Peeta, au primit
unanim de rege pe adesari amintitul Carol gi gribindu-tm spre
Alba intr'o joi dup ziva Sfintului rege Stefan, I-au inearonat veBelt gi solermi cu dints coroani restituiti de voevodul Ladis-
www.dacoromanica.ro
229
Dumitru, fisul lui Nicolae, i Aba, precun gi coi dei fii ai lui
Omodeu, fiind rh'ni41 de sageata morii, i a1ii, foarte multi, lowww.dacoromanica.ro
-- 230
viti mortal a-au dat sufletul aici gi pe aiurea. i, cu toate cidliii
partea regelui au cz' ut foarte multi, totugi regale a cagtigat
victorie str1uct. Ceea ce credem i mirturisim ei s'a ficut din
voia lui D-umnezeu.
www.dacoromanica.ro
1,3 7 Martie.
www.dacoromanica.ro
232
eel doi fii ai s.i amintiti mai sus, in anal donmului 1330, la
cincisprezec,e inainte de calendele lui Maiu, miercuri, in ziu a
patra dup Pagti, acest Felidian, intrnd pe ascuns, s'a oprit inaintea
mesei re.gelui i acotind din teacl o spad ascutitil, repezindu.se cu
fink, intocmai ca un dine turbat, a voit s omoare znigelcgte
rege, pe reginii gi pe fiii lor. Mila lui Duanneze i eel induritor im-
n cu cajun. 5i fiica sa, cu numele de Clara o fag foarte frumoasI a foist scoasi afari din palatal regal gi tainda-i in chip oribil, impreu.n cu nasal, buzele, gi lsindu-i si i se vaz5 numai
ii s'a ciungirit dela amndourt minile opt degete i i s'a lint
www.dacoromanica.ro
na-
233
www.dacoromanica.ro
234
va anua un
drum drept; i astfel regele se intoreea in siguranti punand temein pe credinta perfidi a schismaticului.
RPgele a ajuns pe o cale oarecare Cu toati oastea sa, dar calea
aceasta era cotiti i inchisi de amandoui pinile de ripe foarte
inalte de jur imprejur i pe unde aceastil cale era mai largri acolo
Vlahi In mai multe locuri o intiriseri imprejut cu pnisci. lar
1) Baro, onis. Cuvrmtul apare mai intai pe la efirOlul sec. XII ;ti insemneazii otn liber i om viteaz, care merge pe cheltuiala sa Is ralzboin. Cf. Bartal, Gloss, sub voce.
www.dacoromanica.ro
235
www.dacoromanica.ro
236
en, att rniti &it tki neatini i au pus m:nia pe foart.1 multe arme
i haine de pret ale tutunor eelor
uti ti bani in aur gi argint gi
vase pretioase i briuri de sabie i multe pungi cu grotite late 1) i
multi oai eu ele gi cat frine ce toate le-au luat i le-au due lui B a..
caz.
zarad Voevod.
de piatii, magistrul Danciu cu fiul sau Ladislau ti. alt.i ostagi cari
erau In serviciul personal al regelui 1 magistrul Martin, fiul lui
Berend, cari primeau asupra lor toate loviturile de sabie i de sigeti,
rumai s'i scape vieata regelui de lovitura mortii.
Cideau i imprejurul oastei, din bate pIrtile gi din multimea
clineaeci a Vlahilor, ca mugtele catri au pierdut dulceata untului
intmplat i lar, ca nu cumva al se sumeteascii de multimea victoriilor sau, col putin, sii fie pedepsiti pentru inglmfarea lor de mai
Inainte, pentru ca el cunoascrt gi ett umilinta gi al inteleagi 612)
de mila iubirii dumnezeeti se fac cu at:it mai vrednici, era eat rah&
www.dacoromanica.ro
INDI CE
Aaron 95.
Aba 17, 22, 37, 38, 39, 40, 43, 49,
104, 105.
Abah 28.
Abyron 43.
Accio 92.
Achilles 82.
Adalbertus 24.
Adriaticum mare 12.
Africa 2, 14, 15.
Agria, Agriensis 77, 87, 94, 101.
Agmund 69, 75.
Akus 22, 76, 89.
Aladarius 15, 105.
Aldaricus 11.
Alamania, Alemania, Alamanicus
7, 14, 15, 24, 26, 28, 36, 90, 94.
Alani 4, 5.
Alba, diferite, Albensis, 21, 32, 33,
35, 40, 44, 45, 46, 51, 52, 53, 57,
67, 73, 83, 86, 90, 93, 94, 95, 101,
102, 104, 105, 106, 111.
Alexandria 14.
Anglia 77.
Anianus 47, 51.
Anna 101.
Antiochia 79.
Anthonius 101, 102.
Apulia 12, 14, 24, 25, 83, 84, 98.
Aquilegia 12, 13, 14, 27.
Aquisgranensis 29.
Arabia 20
Arad 88.
Arragones, Aragones, Aragonia
27, 94, 99.
Arcellauus 13.
Argentina 10, 29.
Armeni 27.
Arnoldus 26.
Arpad 18, 19, 20, 21
Assenech 3.
Assirii 15.
Asya 2, 5.
Atha 54.
Atyla, Atila 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14,
15, 16, 17, 18, 19.
Augusta 27, 28.
Austria, Australes 8, 38, 39, 45, 46,
91, 96, 97, 100.
Alpra 96.
Alprozuri 5.
Alpes 18.
Altinburg 25.
Amanus 2.
Amorrei 21.
Andreas, Endre, diferiti 21, 25, 26,
27, 35, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50,
51, 55, 90, 94, 95, 99, 100, 101,
106, 111.
www.dacoromanica.ro
92, 93.
Beatrice 105.
Bechei, Bechey 75, 108.
Beel 45.
Beginae 97.
Beke 102.
Bela, Beela, diferiti 21, 25, 26, 35,
41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51,
53, 82, 86, 87, 88, 90, 91, 94, 95,
96, 97, 99, 100, 101, 106.
Beliud 21.
Beier 18.
Belus 43.
Bendekuz 6, 8, 16, 18.
Benedictus 33, 82, 95, 102.
Beneta 44, 45.
Dereg 105.
Bereka 4.
Berend 18, 110.
Bertramus 27.
Besprem 17.
Bessi 6, 18, 27.
Beuscite 11.
Bewinde 10.
Bezen 84.
Beztricus si Vestricus 45.
Beztur 18.
Bihor i Byhor 55, 61, 65, 75, 76.
Bisseri 57, 58, 68, 69, 84, 91.
Bissi 7.
Bizancia 10.
Bizancium 39.
Bobuth 39, 67.
Bodohot 47.
Bodrog 77.
Bodus 73.
Boheni, Bohemia, Bohemicus 22.
27, 35, 37, 39, 41, 46, 51, 55, 62,
64, 65, 66, 67, 76, 77, 78, 83, 84,
96, 97, 100, 101, 105.
8, 11,
Budli 18.
Budavara 12.
Bugar 60.
Buhna 42.
Buken 18.
Bulchu 18, 28.
Buldi 44, 45.
Calabria 14.
Calman 83.
Cam 2, 3, 4.
Campania 25, 27.
Capadoces 3.
Caputstria 12.
www.dacoromanica.ro
Carniolia 27.
Carolus, Carulus, Karolus 28, 101,
102, 104.
Carobertus 100.
Caserta 25.
Cassa 104, 105.
Cathalaunia, Cathalauni 11, 12.
Cato 14.
Catona 14
Cecilia 90.
Celestinus 6.
Cesumaur, Cezumaur 8, 10.
Chaba 15, 16, 17, 18.
Chaak, Chak 21, 26, 103.
Chakvara 21.
Chalon 10.
Cund 22.
57,
Dama 18.
Daniel 96.
Dani 8.
Danubius 7, 11, 15, 19, 20, 21, 24,
Cosma 85.
Cothoid 63.
Cracovia 90.
Cremona 14.
Croatia 72, 73.
Eberhardus 27.
Eccylburg 12.
Ed 16, 17, 18.
Edemen 16.
Ciz 86.
Clara 108.
Clemeus 104.,
Clementia 100.
Colocensis 101.
Colomanus, diferiti 25, 55, 75, 77,
78, 81, 83, 84, 88, 92, 94, 95, 99.
Colonia 11, 12, 38.
Comes 25.
Concordia 14.
Constancia 10, 94.
Constantina 86.
Constantinus 18, 86.
Constantmopolis 17, 30.
Copulch 75.
Corardus, Corrardus 25, 27, 28, 77,
92.
www.dacoromanica.ro
240
Ega 95.
Egyptus, Egiptii 3, 15.
Eggrus 95.
Egiruch 35.
Ekhardus 29.
Elena 88.
Eleud 18, 19.
Elysei 3.
Elyza 3.
Elyzabeth 94, 95, 106, 107.
Emericus, Ermericus
Francio 2, 3.
Frank 60.
Fredericus 25, 94, 96.
Frigia, Frygia 7, 12,
Frisones 11.
Fulbertus 86.
Gaab 90.
Gabriel 92.
Gadira 2.
Galathe 2.
5.
30, 31, 32, 42, 47, 49, 53, 54, 55, 56,
Godin 101.
Golgata 22.
Comer 2, 3.
Goron 24.
Gothfridus 27, 38.
Fabianus 54.
Fantiska 55.
Farkas 18.
Felicianus 107, 108.
Ferraria 14.
Gotti 8, 1L
Gozzilo 38.
Grak 79.
Greci, Grecia 3, 15, 16, 17, 27, 30,
33, 57, 58, 59, 60, 74, 85, 86, 87,
92, 96.
Folcus 89.
Guilermus 25.
Guncel 91.
Gurk, Gurke 92, 105.
Gwth 25.
Gyod 44.
Gyula 21, 22, 31, 32, 33, 56, 107
Francigene 2.
Francio 2, 3.
Haab 101.
Hadoch, Hodold 26.
www.dacoromanica.ro
Herfold 26.
Hermanus 26.
Hernistus 25.
Hernuh 69.
Hismaelita 27.
Hoholt, Hohold 26.
Honorius 15, 16.
Hood 97.
Hostiensis 102.
Hung 17.
Hungaria i Hungari de mai mul-
te ori.
18.
Hunor 4, 5, 18.
Hunt 31, 24.
Hyspania 3.
Hyster 3.
lacobus, diferiti, 55, 99, 101, 105.
Taco 82.
ladra 12.
Jako 24.
Ian 58.
lancha 109.
Ianus 43, 84.
Japhet 2, 3, 4, 18.
Iauan 3.
Iaurimum, Iauriensis 24, 31, 40.
Jeronimus 2, 3, 4.
Igfan 62.
Iherosolima, Ierosolima 79, 80.
95.
Israel 3, 72.
Istria 75.
7,
14, 27,
28.
luanca 63.
ludas 63.
Iudei 103.
luan, Iwan 87.
Atla 80.
Julianus 90.
Julius 101.
Juriani 5.
Kadar 6, 18.
Kadicha 6, 8, 15, 38.
Karasu 86.
Karinthia 33.
Karolus, Carolus, Karulus 98, 100,
Iosephus 2.
losua 97.
Irchania 5.
www.dacoromanica.ro
107, 111.
Maiorica 27.
Mandula 98.
Mangali, Bilangalla 5, 96.
Mantua 14.
Marcellus 78.
Marchart 61, 66.
Marcianus 17.
Marcus, Mark 77, 82.
Margaretha, diferite .25, 52, 95, 98.
Maria Magdalena 90.
Maria diferite 96, 100, 105, 106.
Marcocl 68.
Marinus 11.
Marrochia 10.
Martellus 100.
Meotyda 4,
Meger 61.
Menfeu 40.
Merania 27.
Mersa 25.
5.
Meses 5-5.
Lorandus 97.
Lotoringienses 29.
Luchumburg 105.
Lucia 105.
Lugdunum 10.
Lipuensis, Lippua 106.
Luxorium 10.
Lytuani 1/.
Mesoch 3.
Messiani 17, 22.
Metensis 29.
Meysie, Meysnensis 26.
Mezarin 3.
Michael 26, 27, 30, 105, 111.
Mike, Myke 18.
Mikolch 15.
Minorica 27.
Minosloy 93.
13, 14.
www.dacoromanica.ro
Morua 49.
Morot, Moroth 17, 47.
Papya 13.
Parentia 12.
Mortundorf 26.
Paris 2, 3.
Parisani 83.
Moysi 21.
Moynolth 89.
Myksa 90.
Murthmtir 45.
Musun 45, 51, 54, 66, 67, 68, 69.
Nandorfejervar 57.
Neapolis 100.
Nemproth 3, 4, 18.
Nicota 59.
Nicolaus, diferiti 48, 50, 89, 101,
102, 104, 105, 107, 109, 111.
Normani 11.
Nova civitas 96.
Novum castrum 43, 55.
Nurumburg 26.
Nyr 22, 55, 61.
Nys 60, 61.
105, 111.
Obus 59.
0(v)buda 12.
Oldamir 97.
Oliverus 25.
Omodeus 100, 104, 105.
Ompud 18.
Opour 30.
Opus 18, 55, 63, 64, 66, 69
Orlamundus 83.
Orsova 83.
Osul 56.
Ottho, Otto, 62, 63, 64, 67, 77, 89,
102, 103, 104.
Potentiana 7, 15.
Poth 25, 51, 68.
Potokensis 107.
Pyrisk 85.
16,
www.dacoromanica.ro
90.
16,
Ei.
Saar 23.
Saba, Sabei 3.
Sabaria 7, 13.
Sabatha, Sabateni 3.
Sabina 44.
Sacana 3.
Salomon, diferiti 1, 2, 25, 47, 48,
49, 50, 51, 52, 53, 54, .5, 56, 59,
60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68,
69, 70, 71, 72, 73, 74, 77, 84.
Salona 12.
Salvator 61.
Samberg 26.
Sambuk 25.
Samson 84.
Saraceni, Sarraceni 27, 59.
Sardona 12.
Sarolt 21, 31.
Sarus 40, 104, 111.
Sampson 89.
Saul 87, 90.
Saxonia, Saxones 22, 27, 28, 91.
Scenia 12.
Sibies 3.
Sibilia 10.
Sibinicum 15.
Sicambria, Siccambria 3, 7, 10, 11,
12, 17.
Siccan 3.
Siculi 91.
Sigilbertus 4.
Sigismundus 10, 36.
Sophia 48, 49, 87.
Simad 89.
Sim5i-arg 19.
www.dacoromanica.ro
245
'ryscia, Tiscia 7,
Talna 87.
Tanay 2.
Tarnukwolg 7.
Tarsia 3, 5.
Tartari 96, 98, 105.
Tata 17, 24.
Tatar 87.
Tatun 46.
Taurus, Taurinus 2, 29.
Terralaboris 14.
Terrestrina 12.
Tervisium 14.
Teutonia, Theutonia, Theutonicus
12, 15, 17, 19, 24, 28, 36, 37, 47,
49, 51, 61, 64, 66, 68, 69, 70, 76,
Thana 18.
Thanay 4.
Tharsus, Tarsus 3.
Themesvar 105.
Thogata 5.
Tholosanus 11.
Thomas, diferiti, 89, 95, 97,
103, 105, 109.
Thocoyd 75.
Thoroyd 64.
TIcinus 13.
Wag 69.
Valens 6.
Varad, Waradini, Waradiensis, 57,
61, 76, 78, 83, 87, 101, 105.
Varkun, Warkun, 50, 79.
Vata, Vatha 43, 44, 55, 61, 82.
Vazul 30, 34, 35, 37, 46.
Wazunburg 24.
Vecellinus 24, 63.
Wele, Wela, 6, 8, 15.
Vencellinus, Vencillinus 31, 32.
Venceslaus 100, 101, 102, 103, 112.
Venecia, Venetia, Venetus, Venetensis 13, 36, 45, 49, 83, 99.
Werbulchu 22.
Vercellinus 28.
Vernerius 102, 103.
Verona 7, 10, 14, 16.
Werteshege 49.
Vesprimiensis, Wesprimiensis 31,
www.dacoromanica.ro
Vienna 8.
Vylac 100.
Villelmus, Willermus, Wyllermus,
38, 51, 62, 68, 77.
Voytech 47.
Vises 37, 42.
Viscardus 84.
Vyssegrad 73, 106, 107, 112.
Vitalis 90.
Vitus 105.
Vlachi, 12, 16, 17, 109, 110,
111, 112.
Volphgerus 24.
Vasos 90.
Voylach 47.
Wlta 29.
Vratizlaus 27.
Vros 47.
Vrosa 82.
Zadriensis 80.
Zadur 80.
Zala 47, 61.
Zalankemen 57.
Zambur 18.
Zamur 18, 45.
Zava 57, 58.
Zazholm 7.
Zekul 16.
Zelice 47.
Zelyz 55.
Zemein 6.
Zemlen 94.
Zemlin 78.
Zetuim 109.
Zigetfeu 66.
Zimgota 65.
Zoard 14.
Zoboleh, Zoboley 21.
Zolio 109.
Zacharia 18.
www.dacoromanica.ro
CUPEINSUL
Prefati
Pag.
www.
Avant-Propos
introducerea
I. Istoricul manuscrisule,
Descrierea i caracterizarea cronicei pictate
Filiatiunea dintre Chronicon picturn i alte
---
cronici
Romftnii in cronica pictat
IX
XXI
XXI
XXIII
XXVI
XXVIII
XLIX
Concluzii
Textul latin
Traducerea
Cronica pictatA dela Viena
Prologul Cronicei Ungurilor
I. Prima origine a Ungurikir dupA si Anta Scrip4
tura
113
113
114
117
119
122
123
126
126
127
127
123
132
133
248
Pag.
133
136
136
136
136
137
137
133
139
139
139
...
.
140
140
141
141
141
141
rege al Ungurilor
146
142
142
143
143
145
www.dacoromanica.ro
150
249
Pat
152
153
158
155.
158.
159
163
161
16S
168
170
173
171
175
177
180.
181
189,
19
192
193
198.
199
200
203
204
206
250
P.
210
213
215
216
216
217
217
217
217
218
219
219
219
220
220
221.
221
222
229
222
224
224
225
223
226
227
228
251
237
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro