ALBERT EINSTEIN

TEORIA RELATIVITII PE NELESUL

TUTUROR
CUPRINS:
Cuvnt nainte. 5
Partea nti DESPRE TEORIA SPECIAL A RELATIVITII
1. Cn!inutu" #i$i% a" &r&$i!ii"r 'e(etri%e. )
*. Si+te(u" ,e %r,nate. 1*
-. S&a!iu" .i ti(&u" n (e%ani%a %"a+i%/. 15
0. Si+te(u" ,e %r,nate 'a"i"ean. 11
5. Prin%i&iu" re"ativit/!ii 2n +en+ re+trn+3. 14
5. Tere(a %(&unerii vite$e"r n (e%ani%a %"a+i%/. *1
1. In%(&ati6i"itatea a&arent/ a "e'ii &r&a'/rii "u(inii %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii. **
4. N!iunea ,e ti(& n #i$i%/. *5
). Re"ativitatea +i(u"taneit/!ii. *)
17. De+&re re"ativitatea %n%e&tu"ui ,e ,i+tan!/ +&a!ia"/. -*
11. Tran+#r(area Lrent$. --
1*. C(&rta(entu" ri'"e"r .i %ea+rni%e"r n (i.%are. -4
1-. Tere(a ,e %(&unere a vite$e"r. E8&erien!a "ui 9i$eau. 07
10. Va"area euri+ti%/ a teriei re"ativit/!ii. 00
15. Re$u"tate"e 'enera"e a"e teriei. 05
15. Teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii .i e8&erien!a. 57
11. S&a!iu" %va,ri,i(en+ina" a" "ui :in;<+;i. 55
Partea a ,ua DESPRE TEORIA =ENERAL A RELATIVITII
14. Prin%i&iu" +&e%ia" .i %e" 'enera" a" re"ativit/!ii. 51
1). C(&u" 'ravita!ina". 50
*7. I,entitatea (a+e"r 'rea .i iner!ia"/ %a ar'u(ent &entru &+tu"atu" 'enera" a"
re"ativit/!ii. 51
*1. >n %e (/+ur/ #un,a(ente"e (e%ani%ii %"a+i%e .i a"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii +unt
ne+ati+#/%/tare? 1*
**. Une"e %n+e%in!e a"e &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii. 10
*-. C(&rta(entu" %ea+rni%e"r .i eta"ane"r ,e "un'i(e ntr@un +i+te( ,e re#erin!/ n
(i.%are ,e rta!ie. 14
*0. Cntinuu" eu%"i,ian .i neeu%"i,ian. 4*
*5. Cr,nate 'au++iene. 45
*5. Cntinuu" +&a!i@te(&ra" a" teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii A %ntinuu eu%"i,ian. )7
*1. Cntinuu" +&a!i@te(&ra" a" teriei 'enera"e a re"ativit/!ii nu e+te un %ntinuu
eu%"i,ian. )*
*4. 9r(u"area e8a%t/ a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii. )5
*). S"u!ia &r6"e(ei 'ravita!iei &e 6a$a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii. )4
Cn+i,era!ii a+u&ra univer+u"ui %a ntre'.17-
-7. Di#i%u"t/!i"e %+("'i%e a"e teriei ne<tniene.17-
-1. P+i6i"itatea unui univer+ #init .i ttu.i ne"i(itat.175
-*. Stru%tura +&a!iu"ui %n#r( teriei 'enera"e a re"ativit/!ii.117
CUVBNT >NAINTE.
S%&u" a%e+tei (i%i %/r!i e+te ,e a n"e+ni n!e"e'erea %t (ai e8a%t/ a teriei re"ativit/!ii
&entru %ei %are +e intere+ea$/ ,in &er+&e%tiv/ 'enera"@+tiin!i#i%/C #i"+#i%/C ,e terieC ,ar nu
+t/&ne+% a&aratu" (ate(ati% a" #i$i%ii tereti%e. D Le%tura ei &re+u&une anu(e (aturitate ,e
'n,ire .iC n %iu,a nu(/ru"ui (i% ,e &a'iniC &retin,e ,in &artea %ititru"ui (u"t/ r/6,are .i
vin!/. Autru" .i@a ,at tat/ +i"in!a +/ &re$inte i,ei"e #un,a(enta"e %t (ai %"ar .i +i(&"u %u
&utin!/C n r,inea .i n %ne8iunea n %are au a&/rut. In intere+u" %"arit/!ii e8&unerii (@a( v/$ut
nevit +/ (/ re&et a,e+eaC #/r/ a (ai !ine %nt
D 9un,a(ente"e (ate(ati%e a"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii &t #i '/+ite n "u%r/ri"e
ri'ina"e a"e "ui E. A. Lrent$C A. Ein+teinC E. :in;<+;i a&/rute n e,itura F. =. Teu6ner n
%"e%!ia ,e (n'ra#ii 9rt+%Gritte aer :atGe(ati+%Gen Hi++en+%Ga#ten %u tit"u" Da+
Re"ativitat+&rin$i&C &re%u( .i n %artea ,etai"at/ a "ui :. Laue Da+ Re"ativitat+&rin$i& 2e,itat/ ,e
9r. Vie<e' I SGnC Fraun+%G<ei'3. Teria 'enera"/ a re"ativit/!ii &re%u( .i in+tru(ente"e
(ate(ati%e aJut/tare a"e teriei invarian!i"r +unt tratate n 6r.ura autru"ui Die =run,"a'en
,er a""'e(einen Re"ativitat+tGerie 2KG. A(6r. FartGC 1)153L a%ea+t/ 6r.ur/ &re+u&une
%una.tere a&r#un,at/ a teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii.
De e"e'anta e8&uneriiC n a%ea+t/ &rivin!/ a( !inut +ea(a ,e +#atu" tereti%ianu"ui ,e
'eniu L. F"t$(annC %are +&unea %/ e"e'an!a tre6uie "/+at/ n +ea(a %ritri"r .i a %i$(ari"r.
Nu %re, %/ a( a+%un+ %ititri"r ,i#i%u"t/!i"e %e !in ,e natura intern/ a &r6"e(ei. Di(&triv/C n
(, inten!inat a( vitre'it 6a$e"e #i$i%e e(&iri%e a"e terieiC &entru %a %ititru" neini!iat n #i$i%/
+/ nu #ie (&ie,i%at +/ va,/ &/,urea ,in %au$a %&a%i"r. 9ie %a a%ea+t/ (i%/ "u%rare +/ a,u%/ %t
(ai (u"tr a(eni %teva re &"/%ute ,e "e%tur/ +ti(u"atareM
De%e(6rieC 1)15
A"6ert Ein+tein.
C(&"etare "a e,i!ia a treia.
>n a%e+t an 21)143 a a&/rut "a e,itura S&rin'er un e8%e"ent (anua" ,etai"at a+u&ra teriei
'enera"e a re"ativit/!ii &e %are E. HeN" 1@a e,itat +u6 tit"u" Rau(C OeitC :aterieL " re%(an,/(
%u %/",ur/ (ate(ati%ieni"r .i #i$i%ieni"r.
Partea nti.
DESPRE TEORIA SPECIAL A RELATIVITII
P1. Cn!inutu" #i$i% a" &r&$i!ii"r 'e(etri%e.
Nu n%a&e ni%i n,ia"/C iu6ite %ititrC %/C n tinere!eC ai %un+%ut #a"ni%u" e,i#i%iu a"
'e(etriei eu%"i,ieneC iar a(intirea a%e+tei (/re!e %n+tru%!iiC &e a"e %/rei tre&te na"te ai #+t
&urtat n nenu(/rate re ,e +tu,iu ,e &r#e+ri %n.tiin%i.iC !i in+&ir/ (ai (u"t re+&e%t ,e%t
&"/%ereL %u +i'uran!/ %/ a%ea+t/ e8&erien!/ ,in tre%ut te #a%e +/ &rive.ti %u ,i+&re! &e ri%ine ar
n,r/$ni +/ ,e%"are %a nea,ev/rat/ %Giar .i %ea (ai nen+e(nat/ &r&$i!ie a a%e+tei .tiin!e. Dar
a%e+t +enti(ent ,e (n,r/ %ertitu,ine te va &/r/+i ,e n,at/ %e vei #i ntre6at: QCe n!e"e'i &rin
a#ir(a!ia %/ a%e+te &r&$i!ii +unt a,ev/rate?R Iat/ ntre6are "a %are vre:. S/ ne &ri( &u!in.
=e(etria &rne.te ,e "a anu(ite n!iuni #un,a(enta"eC %u( +unt &un%tu"C ,rea&taC
&"anu"C &e %are +unte( %a&a6i"i +/ "e %re"/( %u re&re$ent/ri %"areC .i ,e "a anu(ite &r&$i!ii
+i(&"e 2a8i(e3C &e %are +unte( n%"ina!i +/ "e a%%e&t/( %a Qa,ev/rateR &e 6a$a a%e+tr
re&re$ent/ri. Tate %e"e"a"te &r&$i!ii vr #i nte(eiateC a,i%/ ,e(n+trate &e 6a$a unei (et,e
"'i%eC a %/rei Ju+ti#i%are +unte( ,eter(ina!i +@ re%una.te(C &rnin, ,e "a a%e+te a8i(e. O
&r&$i!ie e+te %re%t/C re+&e%tiv Qa,ev/rat/RC ,a%/ &ate #i ,e,u+/ ,in a8i(e n (aniera
re%un+%ut/. Pr6"e(a Qa,ev/ru"uiR unr &r&$i!ii 'e(etri%e in,ivi,ua"e %n,u%e a+t#e" na&i
"a &r6"e(a Qa,ev/ru"uiR a8i(e"r. Se .tie n+/ ,e (u"t/ vre(e %/ a%ea+t/ u"ti(/ &r6"e(/ nu
e+te ,ar nere$"va6i"/ &rin (et,e"e 'e(etrieiL ea e+teC n 'enera"C #/r/ +en+. Nu ne &ute(
ntre6a ,a%/ e+te a,ev/rat %/ &rin ,u/ &un%te &ate tre%e nu(ai +in'ur/ ,rea&t/. Pute( ,ar
+&une %/ 'e(etria eu%"i,ian/ +e %u&/ %u #i'uri &e %are ea "e nu(e.te Q,re&teR .i %/rra "e
atri6uie &r&rietatea ,e a #i ,eter(inate n ntre'i(e &rin ,u/ &un%te %e "e a&ar!in. Cn%e&tu" ,e
Qa,ev/rR nu +e &trive.te enun!uri"r 'e(etriei &ureC ,eare%e &rin %uvntu" Qa,ev/ratR
,e+e(n/( n u"ti(/ in+tan!/ %re+&n,en!a %u 6ie%te"e rea"e. =e(etria n+/ nu +e %u&/ %u
re"a!ia ,intre %n%e&te"e ei .i 6ie%te"e e8&erien!eiC %i ,ar %u %re"a!ii"e "'i%e re%i&r%e a"e
a%e+tr %n%e&te.
E+te u.r n+/ ,e e8&"i%at ,e %e ne +i(!i( ttu.i 6"i'a!i +/ +&une( %/ &r&$i!ii"e
'e(etriei +unt Qa,ev/rateR. Cn%e&te"r 'e(etri%e "e %re+&un, (ai (u"t +au (ai &u!in e8a%t
6ie%te ,in natur/C a%ea+ta ,in ur(/ re&re$entn, +in'ura %au$/ a 'ener/rii "r. In n%er%area ,e a
%n#eri e,i#i%iu"ui ei %t (ai (are %e$iune "'i%/C 'e(etria +e n,e&/rtea$/ ,e a%ea+t/
ri'ine. O6i.nuin!aC ,e e8e(&"uC ,e a ,e#ini ,rea&t/ &rin ,u/ &un%te (ar%ate &e un +in'ur %r&
&ra%ti% ri'i, e+te &r#un, nr/,/%inat/ n #e"u" n+tru ,e a 'n,i. La #e"C +unte( 6i.nui!i +/
%n+i,er/( %/ trei &un%te +e a#"/ &e "inie ,rea&t/ ,a%/ &ute( #a%e +/ trea%/ ra$/ vi$ua"/ &rin
a%e+te trei &un%te a"e'n, n (, %nvena6i" &un%tu" ,e vi$are.
Da%/C ur(n, (,u" n+tru 6i.nuit ,e a 'n,iC a,/u'/( &r&$i!ii"r 'e(etriei
eu%"i,iene +in'ur/ &r&$i!ie %are a#ir(/ %/ "a ,u/ &un%te a"e unui %r& &ra%ti% ri'i,
%re+&un,e ntt,eauna a%eea.i ,i+tan!/ 2(/+urat/ n "inie ,rea&t/3C in,i#erent ,e (,i#i%/ri"e
a,u+e &$i!iei %r&u"uiC atun%i &r&$i!ii"e 'e(etriei eu%"i,iene ,evin &r&$i!ii %e +e ra&rtea$/
"a ,iver+e &$i!ii re"ative &e %are "e &t %u&a %r&uri"e &ra%ti% ri'i,e. D =e(etria a+t#e"
%(&"etat/ &ate #i %n+i,erat/ ra(ur/ a #i$i%ii. A%u( ave( n,re&t/!irea +/ ne ntre6/( a+u&ra
Qa,ev/ru"uiR &r&$i!ii"r 'e(etri%e a+t#e" inter&reta6i"eC ,eare%e ne &ute( ntre6a ,a%/ e"e
%re+&un, a%e"r "u%ruri rea"e &e %are "e@a( &u+ n %re+&n,en!/ %u %n%e&te"e 'e(etri%e.
Ceva (ai &u!in &re%i+ a( &utea +&une %/ &rin Qa,ev/ru"R unei &r&$i!ii 'e(etri%e n!e"e'e(
#a&tu" %/ ea %n,u%e "a %n+tru%!ie &+i6i"/ %u ri'"a .i %(&a+u".
D Prin a%ea+ta i +e &une n %re+&n,en!/ "iniei ,re&te un 6ie%t natura". Trei &un%te a"e
unui %r& ri'i, AC FC C +e a#"/ &e "inie ,rea&t/ atun%i %n,C ,ate #iin, &un%te"e A .i CC &un%tu"
F e+te a+t#e" a"e+C n%t +u(a ,i+tan!e"r AF .i FC +/ #ie %ea (ai (i%/ %u &utin!/. A%ea+t/
in,i%a!ie in%(&"et/ &ate #i ai%i %n+i,erat/ %a +u#i%ient/.
Cnvin'erea a+u&ra Qa,ev/ru"uiR &r&$i!ii"r 'e(etri%e n a%e+t +en+ +e nte(eia$/ n
(, natura" e8%"u+iv &e e8&erien!/ re"ativ i(&er#e%t/. V( &re+u&une &entru n%e&ut a,ev/ru"
&r&$i!ii"r 'e(etriei &entru %a a&iC n u"ti(a &a#te a %n+i,era!ii"r na+tre 2&rivin, teria
'enera"/ a re"ativit/!ii3C +/ ve,e( %/ a%e+te a,ev/ruri nu +unt a6+"ute .i +/ "e &re%i$/( "i(ite"e.
P*. Si+te(u" ,e %r,nate.
Pe 6a$a inter&ret/rii #i$i%e a ,i+tantei &e %are a( in,i%atC +unte( n (/+ur/ +/ +ta6i"i(
&rin (/+ur/tri ,i+tan!a ,intre ,u/ &un%te a"e unui %r& ri'i,. Pentru a%ea+ta ave( nevie ,e
"inie 2un eta"n ,e (/+ur/ S3 ,eter(inat/ ,at/ &entru tt,eaunaC %are va #i #"+it/ %a unitate ,e
(/+ur/. Da%/ +e ,au ,u/ &un%te A .i F a"e unui %r& ri'i,C atun%i "inia ,rea&t/ %are "e une.te +e
&ate %n+trui ,u&/ "e'i"e 'e(etrieiL a&iC &e a%ea+t/ "inie ,e "e'/tur/ &ute( +u&ra&une "inia S
&rnin, ,in A ,e attea ri &n/ %n, +e aJun'e n F. Nu(/ru" re&et/ri"r a%e+tei +u&ra&uneri va
re&re$enta (/+ura ,re&tei AF. Pe a%e+t &rin%i&iu +e 6a$ea$/ ri%e (/+urare a "un'i(ii.D
Ori%e ,e+%riere +&a!ia"/ a &$i!iei unui #en(en +au 6ie%t +e 6a$ea$/ &e #a&tu" %/ +e
in,i%/ un
D A%ea+ta &re+u&une %/ (/+urarea ,/ un nu(/r ntre'. De a%ea+t/ ,i#i%u"tate ne e"i6er/(
&rin uti"i$area unr eta"ane #ra%!inare a %/rr intr,u%ere nu &retin,e (et,/ &rin%i&ia" nua.
Pun%t a" unui %r& ri'i, 2+i+te( ,e re#erin!/3 %u %are a%e" #en(en %in%i,e. A%e+t "u%ru
e+te va"a6i" nu ,ar &entru ,e+%rierea .tiin!i#i%/C %i .i &entru via!a %ti,ian/. A+t#e"C ,a%/ v(
ana"i$a ur(/tarea in,i%a!ie &rivin, "%u" Q"a Fer"inC n &ia!a Pt+,a(RC v( 6!ine ur(/tarea
+e(ni#i%a!ie: %r&u" ri'i, e+te +"u" "a %are +e re#er/ in,i%a!ia &rivin, "%u"L &e e" e (ar%at un
&un%t &urtn, un nu(eC QPia!a Pt+,a( ,in Fer"inRC %u %are %in%i,e +&a!ia" #en(enu".D
A%e+t (, e"e(entar ,e a in,i%a un "% nu &ate +ervi ,e%t &entru &un%te"e ,e &e
+u&ra#a!a %r&uri"r ri'i,eC #iin, "e'at ,e e8i+ten!a unr &un%te a"e a%e+tei +u&ra#e!e %e &t #i
,i+tin+e re%i&r%. S/ ve,e( %u( +e e"i6erea$/ +&iritu" u(an ,e a%e+te ,u/ "i(it/riC #/r/ %a e+en!a
in,i%/rii "%u"ui +/ +e (,i#i%e. De e8e(&"uC +/ &re+u&une( %/ ,ea+u&ra Pie!ei Pt+,a( &"ute.te
un nrL "%u" a%e+tuia &ate #i +ta6i"itC n ra&rt %u +u&ra#a!a P/(ntu"uiC ri,i%n, n &ia!/
&r/Jin/ %are +/ aJun'/ &n/ "a nr. Lun'i(ea &r/JiniiC (/+urat/ %u eta"nu"C (&reun/ %u
in,i%area "%u"ui &i%iru"ui a%e+tei &r/Jini va re&re$enta in,i%a!ie %(&"et/ a &$i!iei. Ve,e(
,in a%e+t e8e(&"u %u( a #+t &er#e%!inat/ n!iunea ,e &$i!ie:
D O %er%etare (ai a,n%/ a %eea %e n!e"e'e( ni ai%i &rin %in%i,en!/ +&a!ia"/ nu e
ne%e+ar/C ,eare%e a%ea+t/ n!iune e+te +u#i%ient ,e %"ar/C n%tC n %a$uri rea"e &arti%u"areC nu ar
&utea +/ a&ar/ ,i#eren!e ,e &inie ,a%/ a%ea+t/ %in%i,en!/ are "% +au nu.
A3 +e &re"un'e.te %r&u" ri'i,C "a %are +e ra&rtea$/ in,i%a!ia ,e &$i!ie a 6ie%tu"uiC n a.a
#e" n%t 6ie%tu" %e ur(ea$/ a #i "%a"i$at " nt"ne.te ntr@un &un%t ,eter(inatL 63 +e #"+e.teC
&entru +ta6i"irea "%u"uiC nu(/ru" n "%u" nu(e"r &un%te"r ,e re&er 2ai%iC "un'i(ea &r/Jinii
(/+urate %u eta"nu"3L %3 +e vr6e.te ,e n/"!i(ea nru"ui %Giar .i atun%i %n, nu e8i+t/ &r/Jin/
%are +/@1 &at/ atin'e. In %a$u" n+truC +e va eva"ua "un'i(ea a%e+tei &r/Jini %are ar tre6ui
%n#e%!inat/ &entru a atin'e nru"C &rin 6+erva!ii &ti%e a+u&ra nru"ui ,in ,i#erite &$i!ii ,e &e
+"C !inn, +ea(a ,e &r&riet/!i"e &r&a'/rii "u(inii.
Din a%ea+t/ e8a(inare re$u"t/ %/C n ,e+%rierea &$i!iei "%u"uiC ar #i avantaJ+ ,a%/ a(
reu.i %aC &rin #"+irea nu(ere"r in,i%iC +/ ,eveni( in,e&en,en!i ,e e8i+ten!a &un%te"r ,e re&er
,tate %u nu(e &e un %r& ri'i,C %e +erve.te %a +i+te( ,e re#erin!/. A%e+t 6ie%tiv " rea"i$ea$/
#i$i%a n (/+urarea &rin #"+irea +i+te(u"ui ,e %r,nate %arte$ian.
A%e+ta %n+t/ ,in trei &"anuri ri'i,e &er&en,i%u"are ,u/ %te ,u/ .i "e'ate ,e un %r&
ri'i,. L%u" unui eveni(ent are%are n ra&rt %u +i+te(u" ,e %r,nate va #i 2n (, e+en!ia"3
,e+%ri+ &rin in,i%area "un'i(ii a trei &er&en,i%u"are +au %r,nate 28C NC $3 2ve$i #i'. *C &. -53
%are &t #i ,u+e n a%e+t &un%t &e %e"e trei &"anuri %n+i,erate. Lun'i(i"e a%e+tr trei
&er&en,i%u"are &t #i ,eter(inate &rin (anevrarea "iniei eta"n ri'i,e %n#r( "e'i"r .i
(et,e"r 'e(etriei eu%"i,iene.
>n a&"i%a!iiC nu +e rea"i$ea$/ n 'enera" %e"e trei &"anuri ri'i,e %e %n+tituie +i+te(u" ,e
%r,nateL %r,nate"e nu +e (/+ar/ ni%i e"e %u aJutru" eta"nu"ui ri'i,C %i +e ,eter(in/
in,ire%t. Sen+u" #i$i% a" in,i%a!iei ,e &$i!ie nu va tre6ui ntt,eauna %/utat n ,ire%!ia
e8&"i%a!ii"r ,e (ai +u+C ,a%/ vre( %a re$u"tate"e #i$i%ii .i a+trn(iei +/ nu ,evin/ 6+%ure.D
Din %e"e ,e (ai +u+ re$u"t/ ,e%i ur(/tare"e: ri%e ,e+%riere +&a!ia"/ a #en(ene"r +e
#"+e.te ,e un %r& ri'i, "a %are +e vr ra&rta +&a!ia" #en(ene"eL a%ea+t/ ra&rtare &re+u&une
va"a6i"itatea "e'i"r 'e(etriei eu%"i,iene &entru Q"inii"e ,re&teRC Q"inia ,rea&t/R #iin,
re&re$entat/ #i$i% &rin ,u/ &un%te (ar%ate &e un %r& ri'i,.
P-. S&a!iu" .i ti(&u" n (e%ani%a %"a+i%/.
Da%/ #r(u"/( 6ie%tivu" (e%ani%ii A #/r/ e8&"i%a!ii &re"i(inare .i %n+i,era!ii
%(&"i%ate A a+t#e": Q(e%ani%a tre6uie +/ ,e+%rie +%Gi(6/ri"e ,e &$i!ie a"e %r&uri"r n +&a!iu n
#un%!ie ,e ti(&RC atun%i v( %(ite +erie ,e &/%ate ,e (arte (&triva +&iritu"ui +#nt a"
%"arit/!iiL a%e+te &/%ate vr #i i(e,iat +%a+e "a ivea"/.
E+te ne%"ar %e tre6uie +/ +e n!e"ea'/ ai%i &rin Q"%R .i Q+&a!iuR. S/ "u/( un e8e(&"u. De
"a #erea+tra unui va'n ,e tren n (i.%are uni#r(/ "a+ +/
D O &er#e%!inare .i tran+#r(are a a%e+tei %n%e&!ii va #i ne%e+ar/ ,ar &entru teria
'enera"/ a re"ativit/!iiC %are va #i tratat/ n a ,ua &arte a "u%r/rii.
Ca,/ &iatr/ &e tera+a(ent #/r/ a@i ,a un i(&u"+. 9/%n, a6+tra%!ie ,e re$i+tenta aeru"uiC
vi ve,ea &iatra %/$n, n "inie ,rea&t/. Un &ietn %areC ,e &e &te%/ "atera"/C ve,e #a&ta (ea
urt/C 6+erv/ %/ &iatra %a,e &e &/(nt ,e+%riin, &ara6"/. Ne ntre6/(: Q"%uri"eR &e %are
&iatra "e +tr/6ate +e a#"/ Qn rea"itateR &e ,rea&t/ +au &e &ara6"/? Ce n+ea(n/ ai%i (i.%area
Qn +&a!iuR? Du&/ re(ar%i"e ,in P*C r/+&un+u" va #i ,e "a +ine n!e"e+. :ai nti +/ "/+/( %u ttu"
"a &arte e8&re+ia va'/ Q+&a!iuRC &rin %areC +/ re%una.te( +in%erC nu &ute( +/ 'n,i( ni(i%
&re%i+L v( n"%ui &rin Q(i.%are n ra&rt %u un %r& ,e re#erin!/ &ra%ti% ri'i,R. L%uri"e n
ra&rt %u un %r& ,e re#erin!/ 2va'nu" +au +"u"3 au #+t ,eJa ,e#inite a(/nun!it n &ara'ra#e"e
anteriare. Da%/ &entru Q%r& ,e re#erin!/R v( intr,u%e %n%e&tu" uti" &entru ,e+%rierea
(ate(ati%/ Q+i+te( ,e %r,nateRC v( &utea +&une: &iatra ,e+%rie n ra&rt %u +i+te(u" ,e
re#erin!/ "e'at ,e va'n ,rea&t/C iar n ra&rt %u %e" "e'at ,e +" &ara6"/. Din a%e+t e8e(&"u
+e ve,e %"ar %/ nu &ute( vr6i ,e traie%trieD n +ineC %i nu(ai ,e traie%tria re"ativ/ "a un +i+te(
,e re#erin!/.
O ,e+%riere %(&"et/ a (i.%/rii nu e+te ,at/ &n/ nu +e in,i%/ (,u" n %are %r&u" .i
(,i#i%/ "%u" n #un%!ie ,e ti(&. Cu a"te %uvinteC &entru #ie%are &un%t a" traie%triei tre6uie +/ +e
in,i%e ((entu" te(&ra" n %are %r&u" +e a#"/ a%".
D Se nu(e.te a+t#e" %ur6a ,e@a "un'u" %/reia +e ,e+#/.ar/ (i.%area %r&u"ui %n+i,erat.
A%e+te in,i%a!ii tre6uie %(&"etate %u a+e(enea ,e#ini!ie a ti(&u"uiC n%t a%e+te va"ri
,e ti(& +/ &at/ #i %n+i,erateC ,atrit/ a%e+tei ,e#ini!iiC %a (/ri(i &rin%i&ia" 6+erva6i"e
2re$u"tate a"e (/+ur/tri"r3. Ne &ute( %n#r(a a%e+tei@e8i'en!e &entru e8e(&"u" n+truC n
%a,ru" (e%ani%ii %"a+i%eC n #e"u" ur(/tr. Ne i(a'in/( ,u/ %ea+rni%e a6+"ut i,enti%eL &e unu"
,intre e"e " va 6+erva (u" ,e "a #erea+tra trenu"uiC iar &e a"tu" (u" ,e &e ,ru(u" "atera".
9ie%are ,intre %ei ,iC atun%i %n, %ea+rni%u" +/u in,i%/ anu(it/ r/C va ,eter(ina &$i!ia
&ietrei n ra&rt %u +i+te(u" +/u ,e re#erin!/. V( renun!a ai%i "a "uarea n %n+i,erare a
ine8a%tit/!ii %are a&are ,atrit/ %ara%teru"ui #init a" vite$ei ,e &r&a'are a "u(inii. De+&re a%ea+ta
.i ,e+&re a ,ua ,i#i%u"tate A %are va tre6ui 6iruit/ ai%i A v( vr6i (ai ,eta"iat (ai tr$iu.
P0. Si+te(u" ,e %r,nate 'a"i"ean.
Prin%i&iu" (e%ani%ii 'a"i"e@ne<tnieneC %un+%ut +u6 ,enu(irea ,e "e'ea iner!ieiC +&une:
un %r& +u#i%ient ,e n,e&/rtat ,e a"te %r&uri .i (en!ine +tarea ,e re&au+ +au ,e (i.%are
uni#r(@re%ti"inie. A%ea+t/ &r&$i!ie nu +&une %eva ,ar ,e+&re (i.%area %r&uri"rC %i .i ,e+&re
+i+te(e"e ,e %r,nate a %/rr uti"i$are e+te a,(i+/ n ,e+%rierea (e%ani%/. Cr&uri"e %are +e
+u&unC ,e+i'urC %u un 'ra, na"t ,e a&r8i(areC "e'ii iner!iei +unt +te"e"e #i8e 6+erva6i"e. DarC n
ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate "e'at ri'i, ,e P/(ntC +tea #i8/ ,e+%rie n %ur+u" unei $i"e
2a+trn(i%e3 un %er% ,e ra$/ e8tre( ,e (areC n %ntra,i%!ie %u &rin%i&iu" iner!iei. Pentru a &utea
(en!ine a%e+t &rin%i&iu va tre6ui +/ ra&rt/( (i.%area nu(ai "a +i+te(e ,e %r,nate #a!/ ,e
%are +te"e"e #i8e nu +e (i.%/ n %er%. Si+te(u" ,e %r,nateC a %/rui +tare ,e (i.%are e+te ,e a.a
natur/ n%t n ra&rt %u e" e+te va"a6i"/ "e'ea iner!ieiC " v( nu(i Q+i+te( ,e %r,nate
'a"i"eanR. Nu(ai &entru un +i+te( ,e %r,nate 'a"i"ean +unt va"a6i"e "e'i"e (e%ani%ii 'a"i"e@
ne<tniene.
P5. Prin%i&iu" re"ativit/!ii 2n +en+ re+trn+3
Reveni(C &entru intuire (ai 6un/ a "u%ruri"rC "a e8e(&"u" %u va'nu" ,e tren %are +e
(i.%/ %u vite$/ uni#r(/. :i.%area +a v( nu(i tran+"a!ie uni#r(/ 2Quni#r(/R ,eare%e
vite$a .i ,ire%!ia +a +unt %n+tanteL Qtran+"a!ieR ,eare%e va'nu" .i (,i#i%/ "%u" n ra&rt %u
tera+a(entu" %/ii #erateC #/r/ a #a%e vre (i.%are ,e rta!ie3. S/ &re+u&une( %/ un %r6 $6ar/ n
"inie ,rea&t/ .i n (, uni#r( n ra&rt %u un 6+ervatr +ituat &e +". Din &un%tu" ,e ve,ere a"
unui 6+ervatr ,in trenu" a#"at n (i.%areC $6ru" "ui va re&re$enta (i.%are %u a"t/ vite$/ .i
a"t/ ,ire%!ie: ,ar e+te tt (i.%are re%ti"inie .i uni#r(/. E8&ri(at n (, a6+tra%t: ,a%/ (a+/
( +e (i.%/ uni#r( .i re%ti"iniu n ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate SC atun%i ea +e va (i.%a
re%ti"iniu .i uni#r( .i n ra&rt %u a" ,i"ea +i+te( ,e %r,nate STC atun%i %n, a%e+ta ,in ur(/
are (i.%are ,e tran+"a!ie uni#r(/ #a!/ ,e S. De ai%i ,e%ur'eC avn, n ve,ere %e"e +&u+e .i n
&ara'ra#e"e anteriareC %/:
Da%/ S e+te un +i+te( ,e %r,nate 'a"i"eanC atun%i ri%are a"t +i+te( ,e %r,nate ST
va #i unu" 'a"i"ean ,a%/ e" +e a#"/ #at/ ,e S ntr@ +tare ,e (i.%are ,e tran+"a!ie uni#r(/C n ra&rt
%u ST "e'i"e (e%ani%ii 'a"i"e@ne<tniene +unt "a #e" ,e va"a6i"e %a .i n ra&rt %u S.
V( #a%e un &a+ (ai ,e&arte n 'enera"i$are: ,a%/ ST re&re$int/ un +i+te( ,e %r,nate
n (i.%are uni#r(/ .i #/r/ rta!ii n ra&rt %u SC atun%i #en(ene"e natura"e +e vr &etre%e n
ra&rt %u ST ,u&/ a%e"ea.i "e'i 'enera"e %a .i n ra&rt %u S. A%e+t enun! " v( nu(i QPrin%i&iu"
re"ativit/!iiR 2n +en+ re+trn+3.
Atta vre(e %t ,(ina %nvin'erea %/ ri%e #en(en a" naturii &ate #i re&re$entat %u
aJutru" (e%ani%ii %"a+i%eC nu +e &utea &une "a n,ia"/ va"i,itatea a%e+tui &rin%i&iu a" re"ativit/!ii.
Cu ni"e ,e$v"t/ri a"e e"e%tr,ina(i%ii .i &ti%ii a ,evenit ,in %e n %e (ai evi,ent %/ (e%ani%a
%"a+i%/ nu e+te +u#i%ient/ %a 6a$/ a tuturr ,e+%rieri"r #i$i%e a"e #en(ene"r natura"e. Atun%i +@a
&u+ +u6 +e(nu" ntre6/rii va"i,itatea &rin%i&iu"ui re"ativit/!iiC ne#iin, e8%"u+/ &+i6i"itatea %a
r/+&un+u" +/ #ie unu" ne'ativ.
Ori%u(C e8i+t/ ,u/ #a&te 'enera"e %are &"e,ea$/ ,in %a&u" "%u"ui n #avarea va"i,it/!ii
&rin%i&iu"ui re"ativit/!ii. Da%/ (e%ani%a %"a+i%/ nu #er/ 6a$/ +u#i%ient/ &entru e8&"i%area
tereti%/ a tuturr #en(ene"r #i$i%eC tre6uie ttu.i +/@i re%una.te( un %n!inut ,e a,ev/r #arte
i(&rtantC ,eare%e ea ,e+%rie %u &re%i$ie ui(itare (i.%/ri"e rea"e a"e %r&uri"r %ere.ti. De
a%eeaC .i n ,(eniu" (e%ani%ii &rin%i&iu" re"ativit/!ii tre6uie +/ #ie va"a6i" %u (are e8a%titate.
9a&tu" %a un &rin%i&iu %u un 'ra, att ,e na"t ,e 'enera"itateC %are e+te va"i, %u a+e(enea
e8a%titate ntr@un ,(eniu ,e #en(eneC +/ #i e.uat n a"t ,(eniu ,e #en(ene e+te a &riri &u!in
&r6a6i".
A" ,i"ea ar'u(entC a+u&ra %/ruia v( reveni (ai tr$iuC e+te ur(/tru". Da%/ &rin%i&iu"
re"ativit/!ii 2n +en+ re+trn+3 n@ar #i va"i,C atun%i +i+te(e"e ,e %r,nate 'a"i"eene SC STC SR et%.C
%are +e (i.%/ unu" #a!/ ,e a"tu" uni#r(C n@ar (ai #i e%Giva"ente &entru ,e+%rierea #en(ene"r
natura"e. Ar tre6ui atun%i +/ a,(ite( %/ "e'i"e naturii +e &re$int/ +u6 #r(/ ,e+e6it ,e +i(&"/
.i natura"/ ,a%/ v( a"e'e %a +i+te( ,e re#erin!/ unu" ,intre tate a%e+tea 2S73 a#"at ntr@ +tare
,eter(inat/ ,e (i.%are. Pe a%e+ta " v( %n+i,eraC &e 6un/ ,re&tate 2,in %au$a avantaJe"r +a"e
&entru ,e+%rierea #en(ene"r natura"e3 %a Qa6+"ut i(6i"RC %e"e"a"te +i+te(e 'a"i"eene S #iin,
n+/ Qn (i.%areR. Da%/C ,e e8e(&"uC tera+a(entu" %/ii #erate ar re&re$enta +i+te(u" S7C atun%i
va'nu" n+tru ,e tren ar #i un +i+te( S n ra&rt %u %are ar tre6ui +/ #ie va"a6i"e "e'i (ai &u!in
+i(&"e ,e%t %e"e ,e#inite n ra&rt %u S7. A%ea+t/ +i(&"itate re,u+/ ar tre6ui &u+/ &e +ea(a
#a&tu"ui %/ va'nu" S +e a#"/ n (i.%are n ra&rt %u S7 2n (, Qrea"R3C n a%e+te "e'i 'enera"e
a"e naturii #r(u"ate n ra&rt %u SC (/ri(ea .i ,ire%!ia vite$ei ,e (i.%are a va'nu"ui tre6uie +/
Ja%e un r". Ne v( a.te&taC ,e e8e(&"uC %a n/"!i(ea tnu"ui unui tu6 ,e r'/ +/ #ie ,i#erit/
,u&/ %u( a8a a%e+tui tu6 va #i &ara"e"/ +au &er&en,i%u"ar/ &e ,ire%!ia ,e (i.%are a trenu"ui. Dar
P/(ntu"C a#"at n (i.%are n ra&rt %u Sare"eC e+te %(&ara6i" %u un va'n %are +e ,e&"a+ea$/
%u vite$/ ,e -7 ;(U+. Ar tre6ui ,e%i +/ ne a.te&t/(C ,a%/ a,(ite( neva"i,itatea &rin%i&iu"ui
re"ativit/!iiC %a ,ire%!ia ,in #ie%are ((ent a (i.%/rii P/(ntu"ui +/ intervin/ n "e'i"e naturiiC %u
a"te %uvinte %a +i+te(e"e #i$i%e +/ ,e&in,/ n %(&rta(entu" "r ,e rientarea +&a!ia"/ n ra&rt
%u P/(ntu". DarC ,at #iin, %/ ,ire%!ia vite$ei (i.%/rii ,e rta!ie a P/(ntu"ui +e +%Gi(6/
%n+tant n %ur+u" anu"uiC a%e+ta nu &ate #i %n+i,erat i(6i" n ra&rt %u +i+te(u" i&teti% S7
ni%i un ((ent &e &ar%ur+u" unui an ntre'. DarC %u tate +tr/,anii"eC nu +@a &utut 6+erva
ni%i,at/ a+e(enea ani$tr&ie #i$i%/ a +&a!iu"uiC a,i%/ nee%Giva"en!/ #i$i%/ a ,i#erite"r
,ire%!ii. A%e+ta e+te un ar'u(ent #arte &uterni% n #avarea &rin%i&iu"ui re"ativit/!ii.
P5. Tere(a %(&unerii vite$e"r n (e%ani%a %"a+i%/.
S/ &re+u&une( iar/.i %/ a%e"a.i tren +e ,e&"a+ea$/ %u vite$a %n+tant/ V. >ntr@un va'nC
un ( +e ,e&"a+ea$/ n +en+u" "un'i(ii va'nu"ui .i anu(e n a%eea.i ,ire%!ie a (i.%/rii trenu"uiC
%u vite$a <. Ct ,e re&e,eC a,i%/ %u %e vite$/ H naintea$/ (u" n ra&rt %u tera+a(entu"?
Sin'uru" r/+&un+ &+i6i" &are a ,e%ur'e ,in 6+erva!ia ur(/tare:
Da%/ (u" ar r/(ne i(6i" ti(& ,e +e%un,/C n a%e+t ti(& e" +@ar ,e&"a+a n ra&rt %u
tera+a(entu" %u "un'i(e v e'a"/ %u vite$a trenu"ui. DarC n rea"itateC ,in %au$a (i.%/rii "ui
&r&riiC e" &ar%ur'e n &"u+ n a%ea+t/ +e%un,/ n ra&rt %u va'nu" +iC %a ur(areC .i n ra&rt %u
tera+a(entu"C "un'i(e < e'a"/ %u vite$a ,e&"a+/rii +a"e. In tta"C e" &ar%ur'e ,e%i n a%ea+t/
+e%un,/C n ra&rt %u tera+a(entu"C "un'i(e H V v W <.
V( ve,ea (ai tr$iu %/ a%e+t ra!ina(entC %are n (e%ani%a %"a+i%/ +e nu(e.te Qtere(a
,e %(&unere a vite$e"rRC nu e+te ri'ur+ .iC %a ur(areC a%ea+t/ "e'e nu e+te veri#i%at/ n
rea"itate. Pentru ((ent v( a%%e&ta n+/ %re%titu,inea ei.
P1. In%(&ati6i"itatea a&arent/ a "e'ii &r&a'/rii "u(inii %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii.
Nu e8i+t/ "e'e a #i$i%ii (ai +i(&"/ ,e%t a%eea ,u&/ %are +e &r&a'/ "u(ina n +&a!iu"
vi,. Ori%e e"ev .tieC +au %re, %/ .tieC %/ a%ea+t/ &r&a'are +e &r,u%e re%ti"iniu .i %u vite$/ % V
-77777 ;(U+. In ri%e %a$C ni .ti( n (, %ert %/ a%ea+t/ vite$/ e+te a%eea.i &entru tate
%u"ri"e. Da%/ n@ar #i a+t#e"C atun%i (ini(u" +tr/"u%irii unei +te"e #i8e n ((entu" e%"i&+/rii +a"e
,e %/tre unu" ,in +ate"i!ii ei nu +@ar (ai 6+erva +i(u"tan &entru tate %u"ri"e. Printr@un
ra!ina(ent a+e(/n/tr &rivin, 6+ervarea +te"e"r ,u6"eC a+trn(u" "an,e$ De Sitter a &utut
+/ arate .i %/ vite$a ,e &r&a'are a "u(inii@nu &ate +/ ,e&in,/ ,e vite$a ,e ,e&"a+are a +ur+ei
"u(ina+e. Pare a+t#e" i(&r6a6i" %a a%ea+t/ vite$/ ,e &r&a'are +/ ,e&in,/ ,e ,ire%!ia ei Qn
+&a!iuR.
Pe +%urtC +/ a,(ite( %/ e"evu" n+tru a avut 6une te(eiuri +/ %rea,/ n "e'ea +i(&"/ a
vite$ei %n+tante % a "u(inii 2n vi,3. Cine .i@ar #i n%Gi&uit %/ a%ea+t/ "e'e +i(&"/ a %reat (ari"r
#i$i%ieni %e"e (ai (ari ,i#i%u"t/!i &+i6i"e? A%e+te ,i#i%u"t/!i +e e8&ri(/ a+t#e":
Tre6uieC 6inen!e"e+C +/ +tu,ie( &r&a'area "u(iniiC %a ri%e a"t/ (i.%areC n ra&rt %u un
+i+te( ri'i, ,e re#erin!/ 2+i+te( ,e %r,nate3. S/ a"e'e( n a%ea+t/ %a"itate ,in nu
tera+a(entu" n+truC &e %are@1 %n+i,er/( &"a+at ntr@un vi, &er#e%t. O ra$/ ,e "u(in/ tri(i+/ ,e@
a "un'u" %/ii #erate +e va &r&a'a n ra&rt %u tera+a(entu" %u vite$a %. S/ ne i(a'in/( %/ a%e"a.i
tren +e (i.%/ %u vite$a v n a%e"a.i +en+ %u %e" a" &r&a'/rii "u(iniiC ,arC evi,entC (u"t (ai n%et.
Care e+te vite$a ,e &r&a'are a ra$ei "u(ina+e n ra&rt %u va'nu" trenu"ui? Ra!ina(entu" ,in
&ara'ra#u" &re%e,ent +e a&"i%/ .i ai%i n (, evi,entL %/%i (u" %are +e ,e&"a+ea$/ n va'n &ate
Ju%a r"u" ra$ei ,e "u(in/L va #i ,e%i +u#i%ient +/ %n+i,er/(C n "%u" vite$ei < a ,e&"a+/rii
(u"ui n ra&rt %u tera+a(entu"C vite$a ,e &r&a'are a "u(inii #a!/ ,e a%e+taL < e+te a+t#e" vite$a
%/utat/ a "u(inii #a!/ ,e va'nC &entru %are e va"a6i"/ re"a!ia:
H@C@V.
Vite$a &r&a'/rii ra$ei ,e "u(in/ n ra&rt %u va'nu" +e ,ve,e.te a+t#e" a #i (ai (i%/
,e%t %.
A%e+t re$u"tat +e a#"/ n+/ n %ntra,i%!ie %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii #r(u"at n P5. Le'ea
&r&a'/rii "u(inii n vi, tre6uieC ,u&/ &rin%i&iu" re"ativit/!iiC %a ri%e a"t/ "e'e 'enera"/ a naturiiC
+/ #ie va"a6i"/ &entru va'nu" ,e tren "uat ,re&t +i+te( ,e re#erin!/ "a #e" %a .i &entru tera+a(entu"
%/ii #erateC %n+i,erat %a +i+te( ,e re#erin!/. A%e+t "u%ru +e ,ve,e.te n+/C &trivit %n+i,era!ii"r
,e (ai +u+C i(&+i6i". Da%/ ri%e ra$/ ,e "u(in/ +e &r&a'/ n ra&rt %u +"u" %u vite$a %C atun%i
t%(ai ,in a%ea+t/ %au$/ &are %/ vite$a ,e &r&a'are a "u(inii n ra&rt %u va'nu" va tre6ui +/
#ie ,i#erit/ A #a&t %e %ntra$i%e &rin%i&iu" re"ativit/!ii.
Se &are ,e%i %/ nu &ute( +%/&a ,in ,i"e(a ur(/tare: #ie renun!/( "a &rin%i&iu"
re"ativit/!iiC #ie renun!/( "a "e'ea +i(&"/ ,e &r&a'are a "u(inii n vi,. Cu +i'uran!/C %ititru"
%are a ur(/rit %u aten!ie %e"e +&u+e (ai +u+ +e va a.te&ta +/ #ie &/+trat &rin%i&iu" re"ativit/!iiC %are
+e i(&une +&iritu"ui &rin natura"e!e .i +i(&"itateC .i %a "e'ea &r&a'/rii "u(inii n vi, +/ #ie
n"%uit/ &rintr@una (ai %(&"i%at/C %(&ati6i"/ %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii. De$v"tarea #i$i%ii
tereti%e a ar/tat n+/ %/ a%e+t ,ru( nu &ate #i ur(at. Cer%et/ri"e tereti%e ,e i(&rtan!/
#un,a(enta"/ a"e "ui E. A. Lrent$ a+u&ra &r%e+e"r e"e%tr,ina(i%e .i &ti%e %e +e &r,u% n
%r&uri"e a#"ate n (i.%are au ar/tat %/ e8&erien!e"e ,in a%e+t ,(eniu %n,u% n (, 6"i'atriu
"a terie a #en(ene"r e"e%tr(a'neti%e %are are ,re&t %n+e%in!/ inevita6i"/ "e'ea %n+tan!ei
vite$ei "u(inii n vi,. De a%eeaC tereti%ienii (ar%an!i au #+t n%"ina!i (ai ,e'ra6/ +/ re+&in'/
&rin%i&iu" re"ativit/!iiC ,e.i nu +@a '/+it ni%i,at/ un #a&t e8&eri(enta" %are +/ #i %ntra$i+ a%e+t
&rin%i&iu.
Ai%i a intervenit teria re"ativit/!ii. Printr@ ana"i$/ a %n%e&te"r ,e ti(& .i +&a!iu +@a
,ve,it %/C n rea"itateC nu e8i+t/ vre in%(&ati6i"itate ntre &rin%i&iu" re"ativit/!ii .i "e'ea ,e
&r&a'are a "u(iniiC %/ +e aJun'e "a terie "'i% ire&r.a6i"/ (ai %urn, &rin (en!inerea
+i(u"tan/ a a%e+tr ,u/ "e'i. A%ea+t/ terie &e %are nu(i(C +&re a ,e+e6i ,e e8tin,erea ei
,e+&re %are v( vr6i (ai tr$iuC Qteria +&e%ia"/ a re"ativit/!iiTVa #i e8&u+/ n %ntinuare n
i,ei"e ei #un,a(enta"e.
P4. N!iunea ,e ti(& n #i$i%/.
S/ &re+u&une( %/ un #u"'er a %/$ut a+u&ra "iniei #erate n ,u/ "%uri A .i F a#"ate "a
(are ,i+tan!/ unu" ,e a"tu"L ,a%/ v( a,/u'a "a a%ea+ta #a&tu" %/ %e"e ,u/ #u"'ere +@au &r,u+
+i(u"tan .i ne v( ntre6aC +ti(ate %ititrC ,a%/ a%e+t enun! are vreun +en+C ,e+i'ur (i vei
r/+&un,e a#ir(ativ. Da%/ vi in+i+ta +/@(i e8&"i%i (ai e8a%t +en+u" a%e+tui enun!C vei 6+ervaC
,u&/ are%are re#"e%!ieC %/ r/+&un+u" "a a%ea+t/ ntre6are nu e+te att ,e +i(&"u %u( &are "a
&ri(a ve,ere.
Du&/ un ti(& +@ar &utea +/@!i vin/ n (inte ur(/tru" r/+&un+: QSe(ni#i%a!ia enun!u"ui
e+te n +ine %"ar/ .i nu ne%e+it/ e8&"i%a!ie +u&"i(entar/L (i@ar tre6ui ttu.i un ((ent ,e
re#"e%!ie ,a%/ a. avea +ar%ina ,e a %n+tata e8&eri(enta" ,a%/C n %a$uri %n%reteC %e"e ,u/
eveni(ente +unt +i(u"tane +au nu.R Cu a%e+t r/+&un+ nu &t #i ,e a%r, ,in ur(/tare"e (tive.
S/ a,(ite( %/ un (eter"' ar #i ,e+%&erit &rin ra!ina(ente +u6ti"e %/ n "%uri"e A .i F
#u"'ere"e %a, ntt,eauna +i(u"tanL +e i(&une ttu.i +/ veri#i%/( ,a%/ a%e+t re$u"tat tereti% e+te
%n#r( +au nu %u rea"itatea. A%ea+t/ %n,i!ie e+te a%eea.i &entru tate enun!uri"e #i$i%e n %are
%n%e&tu" ,e Q+i(u"taneitateR Ja%/ vreun r". Cn%e&tu" e8i+t/ &entru #i$i%ian nu(ai atun%i %n,
e8i+t/ &+i6i"itatea ,e a ,eter(ina n %a$uri"e %n%rete ,a%/ e" %re+&un,e +au nu. E+te a.a,ar
nevie ,e a+e(enea ,e#ini!ie a +i(u"taneit/!ii %are +/ ne #ere (et,a ,e a ,e%i,e e8&eri(enta"
n %a$uri"e ,e (ai +u+ ,a%/ %e"e ,u/ #u"'ere au #+t +i(u"tane +au nu. Atta vre(e %t
a+e(enea %n,i!ie nu e+te n,e&"init/C %a #i$i%ian 2"u%ru" e va"a6i" .i &entru un ne#i$i%ianM3 (/
n.e" atun%i %n, %re, %/ vi &utea ,a vreun +en+ +i(u"taneit/!iiC 2nainte ,e a %iti (ai ,e&arteC
,ra'/ %ititru"eC tre6uie +/ #ii %nvin+ ,e a+ta.3 (i vei &r&uneC ,u&/ un ti(& ,e 'n,ireC
ur(/tarea (,a"itate ,e a %n+tata +i(u"taneitatea a ,u/ eveni(ente: "inia %e une.te %e"e ,u/
"%uri A .i F va #i (/+urat/ ,e@a "un'u" %/ii #erate .i va #i in+ta"at "a (iJ"% 2:3 un 6+ervatr
,tat %u un a&arat 2,e e8e(&"uC %u '"in,/ n%"inat/ "a )7X3 %are +/@i &er(it/ +/ 6+erve
+i(u"tan %e"e ,u/ &un%te A .i F. Da%/ 6+ervatru" &er%e&e %e"e ,u/ #u"'ere n a%e"a.i ti(&C
e"e vr #i +i(u"tane.
Sunt #arte (u"!u(it ,e a%e+t &r%e,eu .i ttu.i nu %n+i,er &r6"e(a &e ,e&"in "/(urit/C
,eare%e (/ v/, +i"it +/ a,u% ur(/tarea 6ie%!ie: QDe#ini!ia ta ar #i ne%n,i!inat %re%t/ ,a%/
a. .ti ,eJa %/ "u(inaC %are@i (iJ"%e.te 6+ervatru"ui n : &er%e&erea #u"'eru"uiC +e &r&a'/ %u
a%eea.i vite$/ &e ,i+tan!a A @R: %a .i &e ,i+tan!a F @Y :. O veri#i%are a a%e+tei a#ir(a!ii
&re+u&une n+/ %/ ni ,i+&une( ,eJa ,e un (iJ"% ,e a (/+ura ti(&u". Se &are ,e%i %/ ne (i.%/(
ntr@un %er% vi%i+.R
Du&/ %e vei (ai re#"e%taC (i vei arun%aC &e 6un/ ,re&tateC &rivire ,i+&re!uitare .i vei
,e%"ara: QCn+i,er %/ ,e#ini!ia (ea e+te ttu.i %re%t/C ,eare%e n rea"itate ea nu &re+u&une
ni(i% ,e+&re "u(in/. O +in'ur/ %n,i!ie tre6uie &u+/ ,e#ini!iei +i(u"taneit/!iiC .i anu(e +/
#urni$e$eC n #ie%are %a$ rea"C un &r%e,eu e(&iri% &entru a ,e%i,e ,a%/ n!iunea ,e#init/
%re+&un,e +au nu. E+te in,i+%uta6i" %/ ,e#ini!ia (ea #a%e a%e+t "u%ru. 9a&tu" %/ "u(ina are
nevie ,e a%e"a.i ti(& &entru a &ar%ur'e ,ru(u" A @Y : .i ,ru(u" F @Y : nu re&re$int/ n
rea"itate &re+u&$i!ie +au i&te$/ a+u&ra naturii #i$i%e a "u(iniiC %i %nven!ieC &e %are +unt
"i6er +@ a,&t &entru a aJun'e "a ,e#ini!ie a +i(u"taneit/!ii.R
E+te %"ar %/ a%ea+t/ ,e#ini!ie &ate #i #"+it/ &entru a ,a +en+ e8a%t enun!u"ui
+i(u"taneit/!ii nu ,ar &entru ,u/ eveni(enteC %i &entru un nu(/r are%are ,e eveni(enteC
in,i#erent ,e "%u" &e %are@1 %u&/ e"e n ra&rt %u +i+te(u" ,e re#erin!/ 2ai%i tera+a(entu" %/ii
#erate3. D Prin a%ea+ta aJun'e( .i "a ,e#ini!ie a Qti(&u"uiR n #i$i%/. S/ ne i(a'in/( trei
%ea+rni%e i,enti%e n &un%te"e AC F .i C a"e ,ru(u"ui 2+i+te(u" ,e %r,nate3C re'"ate a+t#e"
n%t &$i!ii"e %re+&un$/tare a"e "i(6i"r "r +/ #ie i,enti%e 2n +en+u" ,e (ai +u+3. Atun%i &rin
Qti(&u"R unui #en(en +e va n!e"e'e in,i%a!ia ,e ti(& 2&$i!ia "i(6ii a%e"ui %ea+rni% %are +e
a#"/ n i(e,iata a&r&iere n +&a!iu3 a #en(enu"uiC n #e"u" a%e+taC ri%/rui eveni(ent i +e va
&une n %re+&n,en!/ va"are te(&ra"/C %are &ate #i n &rin%i&iu 6+ervat/.
A%ea+t/ %nven!ie %n!ine n%/ i&te$/ #i$i%/C ,e a %/rei va"a6i"itate nu ne &ute( n,i
atta vre(e %t nu e8i+t/ te(eiuri %ntrare 6!inute e(&iri%. Se a,(ite %/ tate a%e+te %ea+rni%e
(er' Q"a #e" ,e re&e,eRC atun%i %n, +unt i,enti% %n+truiteC ntr@ #r(u"are e8a%t/: ,a%/ ,u/
%ea+rni%e i(6i"e &"a+ate n ,u/ &un%te ,i#erite a"e +i+te(u"ui ,e re#erin!/ +unt re'"ate a+t#e"
n%t a%e"e "r +/ (ar%Ge$e +i(u"tan 2n +en+u" anterir3 a%eea.i r/C atun%i tre%erea "r &rin tate
&$i!ii"e
D V( a,(ite n &"u+ %/C ,a%/ trei #en(ene AC FC C +e &etre% n "%uri ,i#eriteC ,a%/ A
e+te +i(u"tan %u F .i F e+te +i(u"tan %u C 2+i(u"tan n +en+u" ,e#ini!iei ,e (ai +u+3C %riteriu"
+i(u"taneit/!ii e va"a6i" .i &entru &ere%Gea ,e #en(ene AC. A%ea+t/ +u&$i!ie e+te i&te$/
#i$i%/ a+u&ra "e'ii ,e &r&a'are a "u(iniiL ea tre6uie +ati+#/%ut/ ne%n,i!inat ,a%/ vre( +/ &at/
#i &/+trat/ "e'ea %n+tantei vite$ei "u(inii n vi,.
Cre+&un$/tare va #i %n+tant +i(u"tan/ 2n +en+u" ,e#ini!iei ,e (ai +u+3.
P). Re"ativitatea +i(u"taneit/!ii.
Pn/ a%u( a( ra&rtat %n+i,era!ii"e na+tre "a un +i+te( ,e re#erin!/ ,eter(inatC &e %are
1@a( ,e+e(nat &rin Qtera+a(entu" %/ii #erateR. S/ &re+u&une( a%u( %/ un tren e8tre( ,e "un' +e
,e&"a+ea$/ &e "inia #erat/ %u vite$a %n+tant/ v n ,ire%!ia in,i%at/ n #i'. 1. Oa(enii %are vr
%/"/tri n a%e+t tren vr #"+i trenu" n (, avantaJ+ %a +i+te( ,e re#erin!/ ri'i, 2+i+te( ,e
%r,nate3L ei vr ra&rta ri%e eveni(ent "a tren. Ori%e eveni(ent %e +e &r,u%e ntr@un &un%t
a" "iniei #erate +e va &r,u%e ,e a+e(enea .i ntr@un &un%t ,eter(inat a" trenu"ui. CGiar .i ,e#ini!ia
+i(u"taneit/!ii &ate #i ,at/ n ra&rt %u trenu" e8a%t "a #e" %a .i n ra&rt %u tera+a(entu". Se &une
n+/ n (, natura" ur(/tarea ntre6are:
Du/ eveni(ente 2,e e8e(&"uC %e"e ,u/ #u"'ere A .i F3C %are +unt +i(u"tane n ra&rt %u
tera+a(entu"C +unt +i(u"tane .i n ra&rt %u trenu"? V( ar/ta ,e n,at/ %/ r/+&un+u" "a a%ea+ta
tre6uie +/ #ie ne'ativ.
Atun%i %n, +&une( %/ #u"'ere"e A .i F +unt +i(u"tane n ra&rt %u tera+a(entu"C a%ea+ta
vrea +/ n+e(ne: ra$e"e ,e "u(in/ %e &rne+% ,in A .i F +e vr nt"ni n &un%tu" (e,ian : a"
+e'(entu"ui AF. Eveni(ente"r A .i F "e vr %re+&un,e n+/ "%uri"e A .i F n tren. 9ie :T
&un%tu" (e,ian a" "un'i(ii AF a trenu"ui a#"at n (i.%are. A%e+t &un%t :T %in%i,e n ((entu"
#u"'eru"ui 2%n+i,erat ,in &un%tu" ,e ve,ere a" tera+a(entu"ui3 %u &un%tu" :C ,ar +e (i.%/ +&re
,rea&ta 2n #i'. 13 %u vite$a v a trenu"ui. Da%/ un 6+ervatr a#"at n tren n &un%tu" :T nu ar
&+e,a a%ea+t/ vite$/C e" ar r/(ne (ereu n :C .i atun%i ra$e"e ,e "u(in/ %e &"ea%/ ,e "a
#u"'ere"e ,in A .i F 1@ar atin'e n (, +i(u"tanC a,i%/ +@ar inter+e%ta e8a%t n #a!a "uI. >n rea"itate
n+/ 2,in &un%tu" ,e ve,ere a" tera+a(entu"ui3C e" +e ,e&"a+ea$/ n nt(&inarea ra$ei %e &rne.te
,in F n ti(& %e +e n,e&/rtea$/ ,e ra$a %e &rne.te ,in A. A.a,arC 6+ervatru" va ve,ea (ai
,evre(e ra$a %e &rne.te ,in F ,e%t %ea %are &rne.te ,in A. O6+ervatrii %are vr #"+i trenu"
,re&t +i+te( ,e re#erin!/ vr tre6ui a+t#e" +/ aJun'/ "a %n%"u$ia %/ #u"'eru" F +@a &r,u+ (ai
,evre(e ,e%t #u"'eru" A. AJun'e( a+t#e" "a re$u"tatu" #arte i(&rtant:
Eveni(ente"e %are +unt +i(u"tane n ra&rt %u tera+a(entu" nu +unt +i(u"tane n ra&rt %u
trenu" .i inver+ 2re"ativitatea +i(u"taneit/!ii3. Ori%e +i+te( ,e re#erin!/ 2+i+te( ,e %r,nate3 are
&r&riu" +/u ti(&L in,i%are a ti(&u"ui nu are +en+ ,e%t atun%i %n, +e #a%e n ra&rt %u un %r&
2+i+te(3 ,e re#erin!/ ,eter(inat.
>nainte ,e teria re"ativit/!iiC #i$i%a a a,(i+ ntt,eauna n (, ta%it #a&tu" %/ +e(ni#i%a!ia
in,i%/rii ti(&u"ui e+te a6+"ut/C a,i%/ in,e&en,ent/ ,e +tarea ,e (i.%are a +i+te(u"ui ,e re#erin!/.
A( v/$ut n+/ ,eJa (ai +u+ %/ a%ea+t/ &re+u&unere nu e+te %(&ati6i"/ %u ,e#ini!ia &re%e,ent/ a
+i(u"taneit/!iiL ,a%/ re+&in'e( a%ea+t/ i&te$/C atun%i %n#"i%tu" ,intre "e'ea &r&a'/rii "u(inii
n vi, .i &rin%i&iu" re"ativit/!ii 2,e+&re %are a( vr6it n P13 va ,i+&/rea.
La a%e+t %n#"i%t %n,u%eau t%(ai %n+i,era!ii"e ,in P5 %are nu (ai &t #i (en!inute n
&re$ent. De,u%ea( a%" #a&tu" %/ un ( ,intr@un va'n %are ntr@ +e%un,/ &ar%ur'e #a!/ ,e
a%e+ta "un'i(e < &ar%ur'e a%eea.i "un'i(e .i n ra&rt %u tera+a(entu" ntr@ +e%un,/C ntru%t
n+/C %n#r( %n+i,era!ii"r ,e (ai +u+C ti(&u" ne%e+ar ,e+#/.ur/rii unui &r%e+ n ra&rt %u
va'nu" nu tre6uie i,enti#i%at %u ,urata a%e"uia.i &r%e+ ra&rtat "a tera+a(ent ,re&t +i+te( ,e
re#erin!/C nu +e (ai &ate a#ir(a %/ (u" &ar%ur'e &rin (er+u" +/u re"ativ "a va'n "un'i(ea <
ntr@un ti(& %areC (/+urat n ra&rt %u tera+a(entu"C e+te e'a" %u +e%un,/.
Ra!ina(entu" ,in P5 +e 6a$ea$/ ,e a"t#e" .i &e a"t/ &re+u&unereC %areC n "u(ina unei
%n+i,era!ii (ai atenteC ne a&are %a ar6itrar/C %Giar ,a%/ ea a #+t a,(i+/ ntt,eauna 2ta%it3
nainte ,e #r(u"area teriei re"ativit/!ii.
P17. De+&re re"ativitatea %n%e&tu"ui ,e ,i+tant/ +&a!ia"/.
S/ %n+i,er/( ,u/ "%uri ,eter(inate a"e trenu"ui %e +e ,e&"a+ea$/ %u vite$a v 2,e
e8e(&"uC (iJ"%u" va'ane"r %u nu(ere"e " .i 1773 .i +/ ne ntre6/( %are e ,i+tanta ,intre e"e.
Zti( ,inainte %/ &entru (/+urare +e uti"i$ea$/ "un'i(ea unui %r& ,e re#erin!/ n ra&rt %u %are +e
va (/+ura "un'i(ea. Ce" (ai +i(&"u va #i +/ #"+i( trenu" n+u.i ,re&t %r& ,e re#erin!/ 2+i+te(
,e %r,nate3. Un 6+ervatr ,in tren (/+ar/ ,i+tan!a a.e$n, %a& "a %a& ,e@a "un'u" &,e"ei
va'ane"r n "inie ,rea&t/ un eta"n ,e un nu(/r ,e ri &n/ %n, va aJun'e ,e "a un &un%t
(ar%at "a a"tu"L nu(/ru" re$u"tat va #i ,i+tan!a %/utat/.
A"t#e" +e &etre% "u%ruri"e ,a%/ ,ri( +/ (/+ur/( ,i+tan!a n ra&rt %u %a"ea #erat/. :et,a
&e %are v( #"+i e+te ur(/tarea. Nt/( %u A .i FT %e"e ,u/ &un%te a"e trenu"ui a %/rr
,i+tan!/ re%i&r%/ vre( +@ (/+ur/(L e"e +e (i.%/ %u vite$a v ,e@a "un'u" tera+a(entu"ui %/ii
#erate. Ne ntre6/( (ai nti a+u&ra &un%te"r A .i F ,e &e %a"ea #erat/ %u %are vr %in%i,e
&un%te"e AT .i FT ntr@un ((ent ,eter(inat #C %n+i,erat n ra&rt %u %a"ea #erat/. A%e+te &un%te
A .i F a"e %/ii #erate vr #i ,eter(inate %u aJutru" ,e#ini!iei ti(&u"ui ,ate n P4. Du&/ a%eea +e
va (/+ura ,i+tan!a AF a.e$n, ,in nu eta"nu" ,e "un'i(e ,e un nu(/r ,e ri %a& "a %a& ,e@a
"un'u" %/ii #erate.
Nu e+te +ta6i"it a &riri %/ a%ea+t/ u"ti(/ (/+urare va tre6ui +/ #urni$e$e a%e"a.i re$u"tat
%a &ri(/. :/+urat/ n ra&rt %u %a"ea #erat/C "un'i(ea trenu"ui &ate ,i#eri ,e %ea (/+urat/ n
ra&rt %u trenu". A%ea+t/ +itua!ie 'enerea$/ a ,ua 6ie%!ie %are &ate #i a,u+/ (&triva
ra!ina(ente"r a&arent ire&r.a6i"e ,in P5. >n rea"itateC ,a%/ 6+ervatru" ,in tren &ar%ur'e ntr@
un interva" ,e ti(& A (/+urat n ra&rt %u trenu" A ,i+tan!a <C a%ea+t/ ,i+tan!/ nu e+te ne%e+ar +/
#ie e'a"/ %u < A atun%i %n, e (/+urat/ n ra&rt %u %a"ea #erat/.
P11. Tran+#r(area Lrent$.
Ra!ina(ente"e ,in u"ti(e"e trei &ara'ra#e ne arat/ %/ in%(&ati6i"itatea a&arent/ a "e'ii
&r&a'/rii "u(inii %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii ,in P1 ,eriv/ ,intr@ inter&retare %are (&ru(ut/ ,in
(e%ani%a %"a+i%/ ,u/ i&te$e &rin ni(i% Ju+ti#i%ateL a%e+te i&te$e +un/ a+t#e":
1. Interva"u" ,e ti(& ,intre ,u/ eveni(ente e+te in,e&en,ent ,e +tarea ,e (i.%are a
%r&u"ui 2+i+te(u"ui3 ,e re#erin!/L
*. Di+tan!a +&a!ia"/ ,intre ,u/ &un%te a"e unui %r& ri'i, e+te in,e&en,ent/ ,e +tarea ,e
(i.%are a %r&u"ui 2+i+te(u"ui3 ,e re#erin!/.
Da%/ v( &/r/+i a%e+te ,u/ i&te$eC va ,i+&/rea .i ,i"e(a ,in P1C ,eare%e tere(a
%(&unerii vite$e"r ,erivat/ n P5 .i va &ier,e va"a6i"itatea. Va a&/rea &+i6i"itatea %a "e'ea
&r&a'/rii "u(inii n vi, +/ ,evin/ %(&ati6i"/ %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii. V( reveni a+u&ra
&r6"e(ei: %u( vr tre6ui (,i#i%ate %n+i,era!ii"e ,in P5 &entru a n"/tura %ntra,i%!ia a&arent/
,intre a%e+te ,u/ re$u"tate #un,a(enta"e a"e e8&erien!ei? A%ea+t/ ntre6are %n,u%e "a una (ai
'enera"/C n %n+i,era!ii"e ,in P5 a&/reau &$i!ii .i ti(&uri n ra&rt %u trenu" .i n ra&rt %u
tera+a(entu". Cu( +e &t '/+i &$i!ia .i ti(&u" unui eveni(ent n ra&rt %u trenu" atun%i %n, +e
%un+% &$i!ia .i ti(&u" eveni(entu"ui n ra&rt %u %a"ea #erat/? E8i+t/ are un a+e(enea r/+&un+
"a a%ea+t/ ntre6areC a+t#e" n%t "e'ea ,e &r&a'are a "u(inii n vi, +/ nu #ie n %ntra,i%!ie %u
&rin%i&iu" re"ativit/!ii? In a"!i ter(eni: +@ar &utea i(a'ina re"a!ie ntre &$i!ia .i ti(&u" unui
eveni(ent n ra&rt %u ,u/ +i+te(e ,e re#erin!/ a+t#e" n%t ri%e ra$/ ,e "u(in/ +/ &+e,e
a%eea.i vite$/ ,e &r&a'are % n ra&rt %u %a"ea #erat/ .i n ra&rt %u trenu"? La a%ea+t/ ntre6are
+e &ate r/+&un,e %u tat/ %ertitu,inea a#ir(ativL +e &ate '/+i "e'e ,e tran+#r(areC a6+"ut
&re%i+/C %are +/ &er(it/ eva"uarea ,i(en+iuni"r +&a!i@te(&ra"e a"e unui eveni(ent atun%i %n,
+e tre%e ,e "a un +i+te( ,e re#erin!/ "a a"tu"C nainte ,e a ne re#eri "a a+taC v( #a%e ur(/tare"e
%n+i,era!ii inter(e,iare. Pn/ a%u( a( %n+i,erat nu(ai eveni(ente %are +e &r,u% ,e@a "un'u"
%/ii #erateC %/reia i +e atri6uieC ,in &un%t ,e ve,ere (ate(ati%C &r&riet/!i"e unei "inii ,re&te. Ne
&ute( n+/ i(a'ina un +i+te( ,e re#erin!/ %a %e" &re$entat n P*C &re"un'it "atera" .i n n/"!i(e n
a.a #e" n%t ar &er(ite "%a"i$area n ra&rt %u e" a unui #en(en %e +e &etre%eC n (, ana"'C ne
&ute( i(a'ina %/ trenu" %e +e ,e&"a+ea$/ %u vite$/ v e+te ntin+ n tt +&a!iu"C a+t#e" n%t ri%e
#en(enC ri%t ,e n,e&/rtatC +/ &at/ #i "%a"i$at .i n ra&rt %u a%e+t a" ,i"ea +i+te(. A( &uteaC
#/r/ a %(ite erare &rin%i&ia"/C +/ nu !ine( +ea(a ,e #a&tu" %/ a%e+te ,u/ +i+te(eC ,atrit/
i(&enetra6i"it/!ii %r&uri"r +"i,eC vr tre6ui +/ +e ,i+tru'/ (ereu. In #ie%are ,in a%e+te +i+te(e
+/ ne i(a'in/( trei &"anuri re%tan'u"are ,e+e(nate &rin e8&re+ia &"anuri ,e %r,nate 2Q+i+te(e
,e %r,nateR3. C/ii #erate i va %re+&un,e atun%i +i+te(u" ,e %r,nate SC iar trenu"ui
+i+te(u" ST. Un #en(en are%are va #i ,eter(inat +&a!ia" n ra&rt %u S &rin trei &er&en,i%u"are
8C NC $ %6rte &e &"anuri"e ,e %r,nateC iar te(&ra" &rintr@ va"are a ti(&u"ui t. A%e"a.i
eveni(ent va #i ,eter(inat +&a!ia" .i te(&ra" n ra&rt %u ST re+&e%tiv &rin va"ri"e 8TC NTC $TC tTC
%areC #ire.teC nu vr %re+&un,e %u 8C NC $C t. A( e8&u+ ,eJa (ai +u+ n ,eta"iu (,u" n %are
tre6uie %n+i,erate a%e+te (/ri(i %a re$u"tate a"e unr (/+ur/ri #i$i%e.
>ntr@ #r(u"are e8a%t/C &r6"e(a na+tr/ +un/ n #e"u" ur(/tr. Ct ,e (ari +unt va"ri"e
8TC NTC $TC tT a"e unui eveni(ent n ra&rt %u ST atun%i %n, +unt ,ate va"ri"e 8C NC $C t a"e a%e"uia.i
eveni(ent n ra&rt %u S? Re"a!ii"e tre6uie a+t#e" a"e+e n%t "e'ea ,e &r&a'are a "u(inii n vi,
&entru a%eea.i ra$/ ,e "u(in/ 2ri%are ar #i a%ea+ta3C n ra&rt %u S .i STC +/ #ie veri#i%at/. S"u!ia
a%e+tei &r6"e(e e+te ,at/ ,e e%ua!ii"e ur(/tareC %u rientarea +&a!ia"/ re"ativ/ a +i+te(e"r ,e
%r,nate in,i%at/ ,e #i'. *.
S $ v
[ 8 ,iT3
K 2$$#3 " v 11 8
9i'.* 8@vt tT V v*@
A%e+t +i+te( ,e e%ua!ii e+te ,e+e(nat &rin e8&re+ia Qtran+#r(are Lrent$R.
Da%/ n "%u" "e'ii &r&a'/rii "u(inii v( "ua %a 6a$/ &re+u&unerea ta%it/ a ve%Gii
(e%ani%i a+u&ra %ara%teru"ui a6+"ut a" interva"e"r te(&ra"e .i +&a!ia"eC atun%i n "%u" a%e+tr
e%ua!ii ,e tran+#r(are v( 6ine e%uaii"e: 8T @8 NT V vt &e %are "e nu(i( Qtran+#r(are =a"i"eiR.
Tran+#r(area =a"i"ei +e 6!ine ,in tran+#r(area Lrent$ ,a%/ v( n"%ui n u"ti(a e'a"itate
vite$a % a "u(inii %u vite$/ ,e va"are in#init/.
Din e8e(&"u" ur(/tr +e ve,e u.r %u(C ,atrit/ tran+#r(/rii Lrent$C "e'ea ,e
&r&a'are a "u(inii n vi, e+te re+&e%tat/ att &entru +i+te(u" ,e re#erin!/ SC %t .i &entru
+i+te(u" ,e re#erin!/ ST. S/ &re+u&une( %/ +@a tri(i+ un +e(na" "u(in+ ,e@a "un'u" a8ei
&$itive 8 .i %/ e" +e &r&a'/ ,u&/ e%ua!ia ,e%i %u vite$a %. Cn#r( e%ua!ii"r tran+#r(/rii
Lrent$C a%ea+t/ re"a!ie +i(&"/ ntre 8 .i t ,eter(in/ re"a!ie ntre 8T .i tT. Da%/ v( intr,u%e
va"area %t a "ui J n &ri(a .i a &atra e%ua!ie a tran+#r(/rii Lrent$C +e va 6!ine vT\
AC @ 2%@v3 t tT V ,e un,e +e ,e,u%e i(e,iat &rin (&/r!ire 8T V %tT.
A%ea+t/ e%ua!ie ,e#ine.te &r&a'area "u(inii n ra&rt %u +i+te(u" ST. Re$u"t/ ,e%i %/
vite$a ,e &r&a'are a "u(inii n ra&rt %u +i+te(u" ,e re#erin!/
ST e+te ,e a+e(enea e'a"/ %u %. Ana"' +e nt(&"/ %u ra$e"e ,e "u(in/ %e +e &r&a'/ n
ri%are a"t/ ,ire%!ie. A%ea+ta nu e+te ,e (irareC ntru%t e%ua!ii"e tran+#r(/rii Lrent$ au #+t
,erivate n %n#r(itate %u a%e+t &un%t ,e ve,ere.
P1*. C(&rta(entu" ri'"e"r .i %ea+rni%e"r n (i.%are.
S/ a.e$/( ri'"/ ,e " ( &e a8a 8T a +i+te(u"ui ST n a.a #e" n%t una ,in e8tre(it/!i"e ei
+/ %in%i,/ %u &un%tu" 8T V OC %ea"a"t/ a#"n,u@+e n &un%tu" 8T V ". Care e+te "un'i(ea a%e+tui
(etru n ra&rt %u +i+te(u" S" Pentru a a#"a a%e+t "u%ru ne va #i +u#i%ient +/ ,eter(in/( &$i!ia
%e"r ,u/ e8tre(it/!i ntr@un ((ent ,eter(inat t n ra&rt %u +i+te(u" S. Pri(a e'a"itate ,in
tran+#r(area Lrent$ ne ,/ &entru t V O ur(/tare"e va"ri &entru %e"e ,u/ &un%te: 8 2n%e&utu"
(etru"ui3 V O ] 8 2+#r.itu" (etru"ui3 V " ] ,e un,e re$u"t/ %/ ,i+tan!a ,intre &un%te e+te e'a"/ %u
DarC n ra&rt %u SC ri'"a ,e " ( +e (i.%/ %u vite$a v. De ai%i re$u"t/ %/ "un'i(ea ri'"ei
ri'i,eC a#"at/ n (i.%are %u vite$a v n +en+u" "un'i(ii eiC va avea ,i(en+iunea "@ @^#@ ] Ri'"a
ri'i,/ a#"at/ n (i.%are e+te a+t#e" (ai +%urt/ ,e%t a%eea.i ri'"/ a#"at/ n +tare ,e re&au+C .i anu(e
%u att (ai +%urt/ %u %t ea +e (i.%/ (ai re&e,e.
Pentru vite$a v V %. A "@ @_! A OU iar &entru vite$e .i (ai (ari r/,/%ina va ,eveni
i(a'inar/. De ai%i v( ,e,u%e %/ n teria re"ativit/!ii vite$a % Ja%/ r"u" unei vite$e@"i(it/ %e
nu &ate #i atin+/ +au ,e&/.it/ ,e ni%i un %r& rea".
A%e+t r" a" vite$ei % %a vite$/@"i(it/ ,e%ur'e ,eJa ,in n+e.i e%ua!ii"e tran+#r(/rii
Lrent$. A%e+tea ar ,eveni un nn+en+ ,a%/ v ar #i a"e+ (ai (are ,e%t %.
Da%/ a( #i %n+i,eratC inver+C ri'"/ ,e " ( &e a8a J .i i(6i"/ n ra&rt %u SC a( #i '/+it
%/ "un'i(ea +a n ra&rt %u ST are va"area a%ea+ta %in%i,e %u +en+u" &rin%i&iu"ui re"ativit/!ii &e
%are 1@a( a.e$at "a 6a$a a%e+tr %n+i,era!ii. E+te a &riri evi,ent %/C ,in e%ua!ii"e tran+#r(/riiC
&ute( a#"a %eva ,e+&re %(&rta(entu" #i$i% a" eta"ane"r ,e (/+ur/ .i a" %ea+rni%e"r.
Deare%e (/ri(i"e 8C NC $C t nu +unt a"t%eva ,e%t re$u"tate"e (/+ur/rii 6!inute %u eta"ane .i
%ea+rni%e. Da%/ a( #i uti"i$at tran+#r(area =a"i"eiC n@a( #i 6!inut +%urtare a ri'"ei %a ur(are
a (i.%/rii.
S/ %n+i,er/( a%u( un %ea+rni% %u +e%un,ar %are +e a#"/ n 8T V O i(6i" n ra&rt %u
ST. Ce"e ,u/ ti(&uri tT V O .i tT V " re&re$int/ ,u/ 6/t/i +u%%e+ive a"e a%e+tui r"'iu. Pri(a .i
%ea ,e@a &atra e'a"itate a tran+#r(/rii Lrent$ ne vr ,a &entru a%e+te ,u/ 6/t/i J. \ "
Din &un%tu" ,e ve,ere a" "ui SC %ea+rni%u" +e (i.%/ %u vite$a vL n ra&rt %u a%e+t +i+te(
,e re#erin!/C ntre %e"e ,u/ 6/t/i nu +e +%ur'e " +e%un,/C %i
. Se%un,eC %u a"te %uvinte un interva" (ai
` VU"vL
V %* (are ,e ti(&. Cea+rni%u" (er'eC %a ur(are a (i.%/rii "uiC (ai n%et ,e%t n +tarea
,e re&au+. Zi ai%i % Ja%/ r"u" unei vite$e@"i(it/ ina%%e+i6i"e.
P1-. Tere(a ,e %(&unere a vite$e"r. E8&erien!a "ui 9i$eau ntru%t n &ra%ti%/ nu
&ute( ,e&"a+a eta"ane ,e "un'i(e .i %ea+rni%e ,e%t %u vite$e (i%i n ra&rt %u vite$a % a
"u(iniiC re$u"tate"e &ara'ra#e"r anteriare nu &t #i %(&arate ,ire%t %u rea"itatea. Dar %u(C &e
,e a"t/ &arteC a%e+tea &t +/@i &ar/ %ititru"ui a6+"ut %iu,ateC v( ,e,u%e ,in terie a"t/
%n+e%in!/ %are &ate #i ,erivat/ u.r &rnin, ,e "a %e"e +&u+e &n/ a%u( .i %are va #i %n#ir(at/
+tr/"u%it &rin e8&eri(ent.
>n P5 a( ,erivat tere(a ,e %(&unere a vite$e"r rientate n a%eea.i ,ire%!ie n
%n#r(itate %u i&te$e"e (e%ani%ii %"a+i%e. A%ea+ta &ate #i 6!inut/ u.r .i ,in tran+#r(area
=a"i"ei 2P113. >n "%u" %/"/tru"ui ,in va'nC v( intr,u%e un &un%t %are +e (i.%/ n ra&rt %u
+i+te(u" ,e %r,nate ST ,u&/ e%ua!ia 8T V <#.
Din &ri(a .i ,in a &atra e%ua!ie a tran+#r(/rii =a"i"ei &ute( e8&ri(a &e 8T .i tT &rin 8 .i t
6!inn, 8 V 2v W <3 t.
A%ea+t/ e%ua!ie nu e8&ri(/ ,e%t "e'ea ,e (i.%are a &un%tu"ui n ra&rt %u +i+te(u" S 2a
(u"ui #a!/ ,e tera+a(entu" %/ii #erate3L v( ,e+e(na vite$a a%e+tui &un%t &rin HC 6!inn,C %a
n P5 2A3
V v W <.
Pute( +/ #a%e( un ra!ina(ent ana"' 6a$n,u@ne &e teria re"ativit/!ii. E +u#i%ient +/
n"%ui( n e%ua!ia 8# V <# 8T .i # &rin 8 .i t #"+in, &ri(a .i a &atra e%ua!ie a tran+#r(/rii
Lrent$. Se va 6!ine atun%i n "%u" e%ua!iei 2A3 e%ua!ia: 2F3 v W < %are %re+&un,e tere(ei ,e
%(&unere a vite$e"r rientate n a%eea.i ,ire%!ieC %n#r( teriei re"ativit/!ii. Pr6"e(a e+te
a%u( %are ,intre a%e+te ,u/ tere(e e %n#ir(at/ ,e e8&erien!/. Ai%i &ute( nv/!a %eva ,intr@un
e8&eri(ent e8tre( ,e i(&rtant &e %are 'enia"u" #i$i%ian 9i$eau 1@a #/%ut %u &e+te Ju(/tate ,e
+e%" n ur(/ .i %are ,e atun%i a #+t re&etat ,e unii ,intre %ei (ai 6uni #i$i%ieni e8&eri(entatriC
a+t#e" n%t re$u"tatu" +/u e+te in,u6ita6i". E8&eri(entu" +e re#er/ "a ur(/tarea &r6"e(/: ntr@un
#"ui, i(6i" "u(ina +e &r&a'/ %u vite$/ ,eter(inat/ <. Ct ,e re&e,e +e &r&a'/ eaC n ,ire%!ia
+/'e!iiC ntr@ %n,u%t/ RC ,a%/ &rin a%ea+ta tre%e #"ui,u" re+&e%tiv %u vite$a v?
R v
9i'.-
Va tre6ui +/ &re+u&une(C n +en+u" &rin%i&iu"ui re"ativit/!iiC %/ "u(ina +e &r&a'/
ntt,eauna %u a%eea.i vite$/ < n ra&rt %u #"ui,u"C in,i#erent ,a%/ #"ui,u" +e a#"/ n (i.%are +au
nu n ra&rt %u a"te %r&uri. Cun+%n, ,e%i vite$a "u(inii n ra&rt %u #"ui,u" .i vite$a a%e+tuia n
ra&rt %u %n,u%taC v( %/uta +/ ,eter(in/( vite$a "u(inii n ra&rt %u %n,u%ta.
E+te %"ar %/ ai%i &r6"e(a %u %are ave( ,e@a #a%e e+te %ea ,in P5. Cn,u%ta Ja%/ r"u"
tera+a(entu"uiC re+&e%tiv a" +i+te(u"ui ,e %r,nate SC #"ui,u" Ju%n, r"u" va'nu"uiC a,i%/ a"
+i+te(u"ui ,e %r,nate STC iar "u(ina &e a%e"a a" %/"/tru"ui %are +e ,e&"a+ea$/ n va'nC a"t#e"
+&u+C a" &un%tu"ui n (i.%are "a %are ne@a( re#erit n a%e+t &ara'ra#. Da%/ v( ,e+e(na &rin H
vite$a "u(inii n ra&rt %u %n,u%taC atun%i a%ea+ta ar #i ,at/ #ie ,e e%ua!ia 2A3C #ie ,e e%ua!ia 2F3C
,u&/ %u( rea"it/!ii i %re+&un,e #ie tran+#r(area =a"i"eiC #ie tran+#r(area Lrent$.
E8&erien!a51T ,e%i,e n #avarea e%ua!iei 2F3C ,erivat/ ,in teria re"ativit/!iiC .i anu(e
ntr@ (anier/ #arte e8a%t/. In#"uen!a vite$ei %urentu"ui v a+u&ra &r&a'/rii "u(inii e+te
re&re$entat/ %u a&r8i(a!ie +u&eriar/ "ui 1aC &rin #r(u"a 2F3C ,u&/ %e"e (ai re%ente
e8&erien!e e8tre( ,e va"ra+e a"e "ui Oee(an.
I %
D 9i$eau a '/+it H V < W vnV@ re&re$int/
V n* J in,i%e"e ,e re#ra%!ie a" #"ui,u"ui. Pe ,e a"t/ &arteC %u(
` * e+te (i% n ra&rt %u "C v( &utea n"%ui 2F3 &rin H V 2< W v32"@" +au ,in nuC %u
a%eea.i a&r8i(a!ieC &rin < W v"@r%eea %e %n%r,/ %u re$u"tatu" "ui 9i$eau.
V tir3
E+te ne%e+ar n+/ +/ re"ev/( #a&tu" %/C (u"t nainte ,e a&ari!ia teriei re"ativit/!iiC E. A.
Lrent$ a e8&"i%at tereti% a%e+t #en(en &e %a"e &ur e"e%tr,ina(i%aC #"+in, anu(ite i&te$e
a+u&ra +tru%turii e"e%tr(a'neti%e a (ateriei. Dar a%ea+ta nu ,i(inuea$/ %u ni(i% #r!a
,e(n+trativ/ a e8&eri(entu"uiC %a e8&eri(entu( %ru%i.C n #avarea teriei re"ativit/!ii.
Deare%e e"e%tr,ina(i%a :a8<e""@Lrent$C &e %are +e nte(eia e8&"i%a!ia tereti%/ ri'inar/C nu
+e a#"/ n %ntra,i%!ie %u teria re"ativit/!ii. U"ti(aC ,i(&triv/C a re$u"tat ,in e"e%tr,ina(i%aC
re&re$entn, un re$u(at +ur&rin$/tr ,e +i(&"u .i 'enera"i$are a unr i&te$e (ai nainte
re%i&r% in,e&en,ente &e %are +e nte(eia e"e%tr,ina(i%a.
P10. Va"area euri+ti%/ a teriei re"ativit/!ii.
Ca"ea ra!ina(ente"r e8&u+e &n/ a%u( &ate #i re$u(at/ a+t#e". E8&erien!a a %n,u+ "a
%nvin'erea %/C &e ,e &arteC &rin%i&iu" re"ativit/!ii 2n +en+ re+trn+3 e va"i, +iC &e ,e a"t/ &arteC
vite$a ,e &r&a'are a "u(inii n vi, e+te e'a"/ %u %n+tant/ %. Prin uni#i%area a%e+tr ,u/
&+tu"ate +@a aJun+ "a "e'ea ,e tran+#r(are &entru %r,nate re%tan'u"are 8C NC $ .i ti(&u" t a"e
eveni(ente"r %e %(&un &r%e+e"e natura"e .i +@a 6!inut nu tran+#r(area =a"i"eiC %i 2%ntrar
(e%ani%ii %"a+i%e3 tran+#r(area Lrent$.
>n a%ea+t/ +u%%e+iune ,e i,eiC "e'ea &r&a'/rii "u(inii a Ju%at un r" i(&rtantC
re%una.terea ei #iin, Ju+ti#i%at/ ,e %eea %e %una.te( rea"(ente. Pute( n+/C ,u&/ %e ne a#"/( n
&+e+ia tran+#r(/rii Lrent$C +@ uni#i%/( %u &rin%i&iu" re"ativit/!ii .i +/ re$u(/( a+t#e" teria
re"ativit/!ii &rin enun!u":
Ori%e "e'e 'enera"/ a naturii tre6uie +/ #ie ,e a.a natur/ n%t ea +/ +e tran+#r(e ntr@
"e'e ,e e8a%t a%eea.i #r(/C atun%i %n, n "%u" varia6i"e"r +&a!i@te(&ra"e 8C NC $C tC a"e
+i+te(u"ui ,e %r,nate ri'inar S +unt intr,u+e ni varia6i"e +&a!i@te(&ra"e 8TC NTC $TC iT a"e
unui +i+te( ,e %r,nate STC re"a!ia (ate(ati%/ ntre %e"e ,u/ (u"!i(i ,e varia6i"e #iin, ,at/
,e tran+#r(area Lrent$. Pe +%urt: "e'i"e 'enera"e a"e naturii +unt %variante n ra&rt %u
tran+#r(area Lrent$.
A%ea+ta e+te %n,i!ie (ate(ati%/ &re%i+/ &e %are teria re"ativit/!ii i(&une unei "e'i a
naturiiL ea ,evine a+t#e" un &re!i+ (iJ"% euri+ti% %are ne aJut/ n ,e+%&erirea "e'i"r 'enera"e a"e
naturii. Da%/ +@ar '/+i "e'e 'enera"/ %are n@ar n,e&"ini a%ea+t/ %n,i!ieC atun%i %e" &u!in una
,intre &re+u&uneri"e ,e 6a$/ a"e teriei ar #i %ntra$i+/. S/ e8a(in/( a%u( "a %e re$u"tate +@a
aJun+ &n/ n &re$ent.
P15. Re$u"tate"e 'enera"e a"e teriei.
Din %n+i,era!ii"e &re$entate &n/ a%u( re$u"t/ %"ar %/ teria re"ativit/!ii 2+&e%ia"e3 a
a&/rut ,in e"e%tr,ina(i%/ .i &ti%/C n a%e+te ,(enii ea nu a (,i#i%at %u (u"t enun!uri"e
terieiC ,ar a +i(&"i#i%at n (, +e(ni#i%ativ %n+tru%!ia tereti%/C a,i%/ ,erivarea "e'i"r .i A
%eea %e e+te in%(&ara6i" (ai i(&rtant A a ,i(inuat %n+i,era6i" nu(/ru" ,e i&te$e re%i&r%
in,e&en,ente &e %are +e 6a$ea$/ teria. Ea a %n#erit teriei :a8<e""@Lrent$ un a+e(enea 'ra,
,e evi,en!/ n%t a%ea+ta era a&"i%at/ %u &re%/,ere ,e %/tre #i$i%ieni %Giar .i atun%i %n,
e8&eri(entu" nu &"e,a &rea %nvin'/tr n #avarea +a.
:e%ani%a %"a+i%/ a avut nevie (ai nti ,e (,i#i%are &entru a #i n a%r, %u e8i'en!e"e
teriei re"ativit/!ii. A%ea+t/ (,i#i%are +e re#er/ n e+en!/ ,ar "a "e'i"e (i.%/ri"r %u vite$e (ariC
"a %are vite$e"e v a"e (ateriei nu +unt &rea (i%i n %(&ara!ie %u vite$a "u(inii. E8&erien!a
+e(na"ea$/ a+e(enea vite$e (ari ,ar "a e"e%trni .i iniL "a a"te (i.%/riC a6ateri"e ,e "a "e'i"e
(e%ani%ii %"a+i%e +unt att ,e (i%i n%t &ra%ti% +unt ne6+erva6i"e. La (i.%area a.tri"r ne v(
re#eri ,ar n %a,ru" teriei 'enera"e a re"ativit/!ii. Cn#r( teriei re"ativit/!iiC ener'ia %ineti%/ a
unui &un%t (ateria" ,e (a+/ ( nu va (ai #i ,at/ &rin e8&re+ia %un+%ut/ (%i &rin e8&re+ia t V
(%*@
A%ea+t/ e8&re+ie ,evine in#init/ atun%i %n, vite$a v +e a&r&ie ,e vite$a % a "u(inii. De
a%eea tre6uie %a vite$a +/ r/(n/ ntt,eauna in#eriar/ "ui %C ri%t ,e (ari ar #i ener'ii"e &e %are
"e@a( &une n J% &entru a%%e"erarea %r&uri"r. Da%/ v( ,e$v"ta n +erie e8&re+ia ener'iei
%ineti%eC atun%i v( 6!ine
* v*- vD (% W(@ W@(@^@W ] ] ] *4 %* v*
Atun%i %n, A e+te (i% n ra&rt %u "C a" trei"ea ter(en a" e8&re+iei e ntt,eauna (i% n
ra&rt %u a" ,i"eaC +in'uru" %n+i,erat n (e%ani%a %"a+i%/. Pri(u" ter(enC (%*C nu %n!ine
vite$a .i ,e e" nu +e !ine +ea(a atun%i %n, e vr6a ,e a ,eter(ina (,u" n %are ener'ia unui
&un%t (ateria" ,e&in,e ,e vite$/. La i(&rtan!a "ui &rin%i&ia"/ ne v( re#eri (ai tr$iu.
Re$u"tatu" %e" (ai i(&rtant ,e natur/ 'enera"/ "a %are a %n,u+ teria +&e%ia"/ a
re"ativit/!ii +e re#er/ "a %n%e&tu" ,e (a+/. 9i$i%a &rere"ativi+t/ %una.te ,u/ "e'i ,e %n+ervare
%u +e(ni#i%a!ie #un,a(enta"/C .i anu(eC &rin%i&iu" %n+erv/rii ener'iei .i &rin%i&iu" %n+erv/rii
(a+eiL a%e+te ,u/ &rin%i&ii #un,a(enta"e a&ar %a #iin, %(&"et in,e&en,ente unu" ,e a"tu".
Teria re"ativit/!ii "e uni#i%/ ntr@un +in'ur &rin%i&iu. V( e8&une ,ar &e +%urt %u( +e aJun'e "a
a%e+t re$u"tat .i %u( tre6uie e" n!e"e+.
Prin%i&iu" re"ativit/!ii %ere %a &rin%i&iu" %n+erv/rii ener'iei +/ nu #ie va"a6i" ,ar n
ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate SC %i .i n ra&rt %u ri%e a"t +i+te( ,e %r,nate STC %are +e
a#"/ n ra&rt %u S ntr@ tran+"a!ie uni#r(/ 2&e +%urtC n ra&rt %u ri%e +i+te( ,e %r,nate
'a"i"ean3. Tre%erea ,e "a un a+e(enea +i+te( "a a"tu" va #i ,e+%ri+/C n &$i!ie %u (e%ani%a
%"a+i%/C ,e tran+#r(area Lrent$.
Din a%e+te &re(i+e .i ,in e%ua!ii"e #un,a(enta"e a"e e"e%tr,ina(i%ii "ui :a8<e"" +e &ate
,e,u%e &rin %n+i,era!ii re"ativ +i(&"e ur(/tarea %n%"u$ie: un %r& (6i" %u vite$/ vC %are
&ri(e.te ener'ie b7 +u6 #r(/ ,e ra,ia!ieDC #/r/ a@.i (,i#i%a a+t#e" vite$aC +u#er/ %re.tere a
ener'iei e'a"/ %u
En
A.a,arC ,a%/ v( "ua n %n+i,era!ie e8&re+ia (en!inat/ (ai +u+ a ener'iei %ineti%eC
ener'ia %/utat/ a %r&u"ui va #i ,at/ ,e #r(u"a ( W @
D E7 re&re$int/ ener'ia &ri(it/C %n+i,erat/ n ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate %are +e
(i.%/ ,at/ %u %r&u".
Cr&u" are ,e%i a%eea.i ener'ie %a un %r& (6i" %u vite$a v .i %u (a+a ( W @. Pute(
a+t#e" +&u%* ne: ,a%/ un %r& &ri(e.te ener'ie E7C (a+a +a iner!ia"/ va %re.te %u @L (a+a
iner!ia"/ a unui %r& %* nu (ai e+te %n+tant/C %i ea varia$/ &r&r!ina" %u (,i#i%area ener'iei.
:a+a iner!ia"/ a unui +i+te( ,e %r&uri &ate #i ,e%i %n+i,erat/ ,ire%t %a (/+ur/ &entru ener'ia
+a. Prin%i&iu" %n+erv/rii (a+ei unui +i+te( +e +u&ra&une %u &rin%i&iu" %n+erv/rii ener'ieiC #iin,
va"a6i" nu(ai n (/+ura n %are +i+te(u" nu &ri(e.te +au nu %e,ea$/ ener'ie. Da%/ v( +%rie
e8&re+ia ener'iei +u6 #r(a (% * W En atun%i &ute( 6+erva %/ e8&re+ia (%*C &e %are a(
re(ar%at@ ,eJa anterirC nu e+te a"t%eva ,e%t ener'ia &e %are &+e,/ %r&u"D nainte ,e a #i
&ri(it ener'ia E7.
C(&ararea ,ire%t/ a a%e+tui &rin%i&iu %u e8&erien!a e+te i(&+i6i"/ &entru ((entC
,eare%e varia!ii"e ,e ener'ie E7 &e %are "e &ute( i(&ri(a
D Cn+i,erat n ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate %are +e (i.%/ ,at/ %u e".
Unui +i+te( nu +unt +u#i%ient ,e (ari &entru a &utea (,i#i%a (a+a iner!ia"/ ntr@ (/+ur/
6+erva6i"/.
Cantitatea A e+te &rea (i%/ n ra&rt %u (a+a ( &e %are avea %r&u" nainte ,e a #i
+u#erit (,i#i%are ,e ener'ie. Pe a%ea+ta +e 6a$ea$/ #a&tu" %/ +e &ate #r(u"a %u +u%%e+
&rin%i&iu" %n+erv/rii (a+ei %u va"i,itate in,e&en,ent/.
>n%/ u"ti(/ 6+erva!ie ,e natur/ &rin%i&ia"/. Su%%e+u" inter&ret/rii 9ara,aN@:a8<e"" a
a%!iunii e"e%tr(a'neti%e "a ,i+tan!/ &rin &r%e+e inter(e,iare %u vite$/ ,e &r&a'are #init/ a
,eter(inat %nvin'erea %/ nu e8i+t/ a%!iuni "a ,i+tan!/ ne(iJ"%iteC in+tantaneeC ,e ti&u" "e'ii
'ravita!iei a "ui Ne<tn. Teria re"ativit/!ii a n"%uit a%!iunea in+tantanee "a ,i+tan!/C a,i%/
a%!iunea "a ,i+tan!/ %u vite$/ ,e &r&a'are in#init/C &rintr@ a%!iune "a ,i+tan!/ %u vite$a "u(inii.
A%e+t #a&t +e %re"ea$/ %u r"u" &rin%i&ia" &e %are vite$a % " are n a%ea+t/ terieC n %ea ,e@a ,ua
&arte +e va ar/ta %u( tre6uie (,i#i%at a%e+t re$u"tat n teria 'enera"/ a re"ativit/!ii.
P15. Teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii .i e8&erien!a.
La ntre6area n %e (/+ur/ teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii e+te nte(eiat/ &e e8&erien!/C nu
e+te +i(&"u ,e r/+&un+ ,intr@un (tiv %are a #+t a(intit ,eJa n "e'/tur/ %u e8&erien!a
#un,a(enta"/ a "ui 9i$eau. Teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii +@a %ri+ta"i$at &rnin, ,e "a teria
:a8<e""@Lrent$ a #en(ene"r e"e%tr(a'neti%e. A+t#e"C tate e8&erien!e"e %are +u+!in a%ea
terie e"e%tr(a'neti%/ +u+!in .i teria re"ativit/!ii. Se(na"e$ ai%i %a ,e+e6it ,e i(&rtant #a&tu"
%/ teria re"ativit/!ii e8&"i%/ ntr@un (, e8tre( ,e +i(&"uC n %n%r,an!/ %u e8&erien!aC
in#"uen!e"e &e %are (i.%area re"ativ/ a P/(ntu"ui n ra&rt %u +te"e"e #i8e "e e8er%it/ a+u&ra
"u(inii %are ne vine ,e "a a%e+tea. A%e+tea +unt ,e&"a+area anua"/ a &$i!iei a&arente a +te"e"r
#i8e %a ur(are a (i.%/rii P/(ntu"ui n Juru" Sare"ui 2a6era!ia3 .i in#"uen!a %(&nentei ra,ia"e
a (i.%/rii re"ative a +te"e"r #i8e n ra&rt %u P/(ntu" a+u&ra %u"rii "u(inii %are aJun'e &n/ "a
niL u"ti(a in#"uen!/ +e e8&ri(/ ntr@ u.ar/ ,e&"a+are a "inii"r +&e%tru"ui ,eter(inat ,e "u(ina
%are vine ,e "a a%e+te +te"e #i8eC n ra&rt %u +&e%tru" ,at ,e +ur+/ ,e "u(in/ tere+tr/ 2e#e%tu"
D&&"er3. Ar'u(ente"e e8&eri(enta"e n #avarea teriei :a8<e""@Lrent$C %are re&re$int/ n
a%e"a.i ti(& .i ar'u(ente &entru teria re"ativit/!iiC +unt &rea nu(era+e &entru a #i e8&u+e ai%i.
E"e re+trn' rea"(ente &+i6i"it/!i"e tereti%eC a+t#e" n%t ni%i a"t/ terie ,e%t teria :a8<e""@
Lrent$ n@ar &utea re$i+ta &r6ei e8&erien!ei.
E8i+t/ n+/ ,u/ %"a+e ,e #a&te e8&eri(enta"e ,e+%&erite &n/ n &re$ent &e %are teria
:a8<e""@Lrent$ nu "e &ate e8&"i%a ,e%t re%ur'n, "a i&te$/ au8i"iar/ %are &areC n +ineC
+tranie A ,a%/ nu +e re%ur'e "a teria re"ativit/!ii.
E+te %un+%ut #a&tu" %/ ra$e"e %at,i%e .i a.a@nu(ite"e ra$e & e(i+e ,e +u6+tan!e"e
ra,ia%tive +unt %(&u+e ,in %r&u+%u"i e"e%tri%i ne'ativi 2e"e%trni3 %u iner!ie #arte (i%/ .i %u
vite$/ #arte (are. Se &ate ,eter(ina #arte e8a%t "e'ea ,e (i.%are a a%e+tr %r&u+%u"iC +tu,iin,
,evierea a%e+tr ra$e +u6 in#"uen!a %(&uri"r e"e%tri%e .i (a'neti%e.
>n +tu,iu" tereti% a" e"e%trni"r +@a nt(&inat ,i#i%u"tate "e'at/ ,e #a&tu" %/
e"e%tr,ina(i%a nu &ateC +in'ur/C +/ ,ea +ea(a ,e natura "R. >ntru%t (a+e"e e"e%tri%e ,e
a%e"a.i +e(n +e re+&in'C (a+e"e ne'ative %e %n+tituie e"e%trnii ar tre6ui +/ +e +e&are +u6
in#"uen!a intera%!iunii "r re%i&r%eC ,a%/ ntre e"e n@ar a%!ina a"te #r!e a %/rr natur/ ne e+te
&n/ n &re$ent ne%"ar/. D Da%/ +e va a,(ite %/ ,i+tan!e"e re"ative a"e (a+e"r e"e%tri%e %e
%n+tituie un e"e%trn r/(n invaria6i"e n %iu,a (i.%/rii a%e+tuia 2"e'/tura ri'i,/ n +en+u"
(e%ani%ii %"a+i%e3C atun%i +e aJun'e "a "e'e ,e (i.%are a e"e%trnu"ui %are nu %re+&un,e
e8&erien!ei. =Gi,at ,e %n+i,era!ii &ur #r(a"eC E. A. Lrent$ a intr,u+ &ri(u" i&te$a ,u&/ %are
%r&uri"e e"e%trni"r n (i.%are +u#er/ %ntra,i%!ie &e ,ire%!ia ,e (i.%are &r&r!ina"/ %u u " A
@b@ Q %*
A%ea+t/ i&te$/C %are nu +e &ate Ju+ti#i%a &rin ni(i% n e"e%tr,ina(i%aC #er/ a%ea "e'e
,e (i.%a@
D Teria 'enera"/ a re"ativit/!ii +u'erea$/ %/ (a+e"e e"e%tri%e %are a"%/tuie+% un e"e%trn
+unt (en!inute (&reun/ &rin #r!e"e 'ravita!ina"e.
Re &e %are e8&erien!a a veri#i%at@ n anii ,in ur(/ %u &re%i$ie #arte (are.
Teria re"ativit/!ii #er/ a%eea.i "e'e ,e (i.%are #/r/ a avea nevie ,e vre i&te$/
+&e%ia"/ a+u&ra +tru%turii .i a %(&rta(entu"ui e"e%trnu"ui. Lu%ruri"e +e &etre% ana"' %u %e"e
ana"i$ate n P1- n "e'/tur/ %u e8&eri(entu" "ui 9i$eauC a" %/rui re$u"tat a #+t #a%i"itat ,e teria
re"ativit/!ii #/r/ +/ #ie nevie ,e vre i&te$/ a+u&ra naturii #i$i%e a #"ui,u"ui.
A ,ua %"a+/ ,e #a&te "a %are v( #a%e a"u$ie ai%i +e re#er/ "a ntre6area ,a%/C &rin
e8&erien!e #/%ute &e P/(ntC &ate #i 6+ervat/ (i.%area a%e+tuia n +&a!iu" %+(i%C n%/ n P5 +@a
#/%ut (en!iunea %/ tate tentative"e ,e a%e+t #e" +@au +",at %u re$u"tate ne'ativeC nainte ,e
#r(u"area teriei re"ativit/!iiC .tiin!a nt(&ina ,i#i%u"t/!i n e8&"i%area a%e+tr re$u"tate.
Lu%ruri"e +e &re$entau a+t#e":
PreJu,e%/!i"e tra,i!ina"e a+u&ra +&a!iu"ui .i ti(&u"ui nu n'/,uiau ni%i n,ia"/ a+u&ra
va"i,it/!ii tran+#r(/rii =a"i"ei &entru tre%erea ,e "a un +i+te( ,e re#erin!/ "a a"tu". Da%/ a,(ite(
%/ e%ua!ii"e :a8<e""@Lrent$ +unt va"a6i"e &entru un +i+te( ,e re#erin!/ SC atun%i v( '/+i %/ e"e
nu &t #i va"a6i"e &entru un a"t +i+te( ,e re#erin!/ STC a#"at n ra&rt %u &ri(u" n (i.%are
uni#r(/C &re+u&unn, %/ ntre %r,nate"e "ui S .i ST +unt va"a6i"e re"a!ii"e ,in tran+#r(area
=a"i"ei. De ai%i ar re$u"ta %/ ,intre tate +i+te(e"e ,e %r,nate 'a"i"eene +e ,i+tin'e unu"C SC
a#"at ntr@ +tare ,e (i.%are ,eter(inat/. A%ea+ta +e inter&retea$/ #i$i% %n+i,ern, &e IC n
re&au+ n ra&rt %u un i&teti% eter "u(in+. Di(&triv/C tate +i+te(e"e ,e %r,nate ST %e +e
(i.%/ n ra&rt %u S +@ar a#"a n (i.%are n ra&rt %u eteru". A%e+tei (i.%/ri a "ui ST n ra&rt %u
eteru" 2Qvntu" eteri%R n ra&rt %u ST3 i +e atri6uiau "e'i %(&"i%ate %are tre6uiau +/ #ie va"a6i"e
n ra&rt %u ST. Zi n ra&rt %u P/(ntu" tre6uia a,(i+ un a+e(enea vnt eteri%C iar #i$i%ienii au
n%er%at (u"t/ vre(e +/@1 &un/ n evi,ent/. Pentru a%ea+taC :i%Ge"+n a '/+it %a"e %are &/rea
in#ai"i6i"/. S/ ne i(a'in/( ,u/ '"in$i ,i+&u+e &e un %r& +"i, %u #e!e"e re#"e%tante rientate
una +&re a"ta. O ra$/ ,e "u(in/ are nevie ,e un interva" ,e ti(& T 6ine ,eter(inat &entru a
&ar%ur'e nainte .i na&i ,ru(u" %e +e&ar/ %e"e ,u/ '"in$iC n %a$u" n %are +i+te(u" e+te i(6i"
n ra&rt %u eteru" "u(in+. Pentru a%ea+ta +e '/+e.te n+/ &rin %a"%u" un interva" ,e ti(& TT &u!in
,i#erit atun%i %n, %r&u" .i '"in$i"e +e a#"/ n (i.%are n ra&rt %u eteru". :ai (u"tC %a"%u"u"
arat/ %/ a%e+t interva" ,e ti(& T ,i#er/ n %a$u" n %are %r&u" +e ,e&"a+ea$/ &er&en,i%u"ar &e
&"anu" '"in$i"r #a!/ ,e %a$u" n %are +e ,e&"a+ea$/ &ara"e" %u a%e+taC %u vite$/ v n ra&rt %u
eteru". Ori%t ,e nen+e(nat/ ar #i ,i#eren!a a+t#e" %a"%u"at/ ,intre %e"e ,u/ interva"e ,e ti(&C
:i%Ge"+n .i :r"eN au rea"i$at un e8&eri(ent ,e inter#eren!/ %are ar #i +%+ %"ar n evi,en!/
a%ea+t/ ,i#eren!/. DarC +&re (area %n+ternare a #i$i%ieni"rC e8&eri(entu" a %n,u+ "a un re$u"tat
ne'ativ. Lrent$ .i 9it$'era", au +%+ teria ,in a%ea+t/ ,i#i%u"tate a,(i!n, %/ (i.%area
%r&uri"r n ra&rt %u eteru" &r,u%e %ntra%!ie a a%e+tra &e ,ire%!ia (i.%/riiC %ntra%!ie %are
ar re&re$enta %au$a &entru ,i+&ari!ia a%e+tei ,i#eren!e ,e ti(&. O %(&ara!ie %u %e"e e8&u+e n
P1* ne arat/ %/ a%ea+t/ +"u!ie a #+t %re%t/ .i ,in &un%tu" ,e ve,ere a" teriei re"ativit/!ii. Dar
teria re"ativit/!ii ,/ a"t/ re&re$entare a "u%ruri"rC (u"t (ai +ati+#/%/tare. Du&/ eaC nu e8i+t/
ni%i un +i+te( ,e re#erin!/ &re#eren!ia"C %are +/ #ere %a$ia intr,u%erii i,eii ,e eterL &rin ur(areC
nu +e a,(ite ni%i vntu" eteri% .i ni%i un e8&eri(ent %are 1@ar &utea &une n evi,en!/. Cntra%!ia
%r&uri"r n (i.%are ,e%ur'e ai%iC #/r/ vre i&te$/ +&e%ia"/C ,in %e"e ,u/ &rin%i&ii
#un,a(enta"e a"e terieiL .iC #/r/ n,ia"/C nu (i.%area n +ine 2%are &entru ni n@are ni%i un +en+3
e+te %ea %are ,eter(in/ a%ea+t/ %ntra%!ieC %i (i.%area n ra&rt %u +i+te(u" ,e re#erin!/ ,inainte
a"e+. De a%eeaC an+a(6"u" %e"r ,u/ '"in$i ,in e8&erien!a "ui :i%Ge"+n .i :r"eN nu e+te
+%urtat &entru un +i+te( ,e re#erin!/ +"i,ar %u P/(ntu"C %i &entru un +i+te( ,e re#erin!/ i(6i"
n ra&rt %u Sare"e.
P11. S&a!iu" %va,ri,i(en+ina" a" "ui :in;<+;i.
Ori ,e %te ri au, ,e Q%va,ri,i(en+ina"R (ate(ati%ienii +unt +%utura!i ,e un #ri+n
(i+ti%C +tare %are +ea(/n/ (u"t %u %ea &rv%at/ ,e #ant(/ n teatru. Zi ttu.iC ni%i un enun!
nu e+te (ai 6ana" ,e%t %e" %are a#ir(/ %/ "u(ea na+tr/ 6i.nuit/ e+te un %ntinuu +&a!i@
te(&ra" %va,ri,i(en+ina".
S&a!iu" e+te un %ntinuu tri,i(en+ina". A%ea+ta n+ea(n/ %/ e+te &+i6i" +/ +e ,e+%rie
&$i!ia unui &un%t 2i(6i"3 &rin trei nu(ere 2%r,nate3U 8C NC $ .i %/ &entru #ie%are &un%t e8i+t/
&un%te ri%t ,e Qnve%inateR a %/rr &$i!ie &ate #i ,eter(inat/ &rin va"ri a"e %r,nate"r
2%r,nate3 8"# NcC $1 ri%t ,e a&r&iate ,e %r,nate"e 8C NC $ a"e &ri(u"ui &un%t %n+i,erat.
Din %au$a u"ti(ei &r&riet/!i vr6i( ,e Q%ntinuuRC iar ,in %au$a nu(/ru"ui trei a" %r,nate"r
vr6i( ,e Qtri,i(en+ina"R.
Ana"'C "u(ea #en(ene"r #i$i%eC ,enu(it/ &e +%urt ,e :in;<+;i Q"u(eaR 2univer+u"3C
e+te n (, natura" %va,ri,i(en+ina"/ n +en+ +&a!i@te(&ra". Deare%e ea e+te %(&u+/ ,intr@
un anu(it nu(/r ,e eveni(ente i$"ateC #ie%are ,intre e"e #iin, ,eter(inat &rin &atru nu(ere .i
anu(e trei %r,nate ,e &$i!ie 8C NC $ .i %r,nat/ ,e ti(&C va"area ti(&u"ui t. QLu(eaR n
a%e+t +en+ e+te ,e a+e(enea un %ntinuuC %/%i &entru ri%e eveni(ent e8i+t/ ri%te eveni(ente
Qve%ineR 2rea"e +au i(a'inare3C a"e %/rr %r,nate 8v N"r $v ^ +e ,e+e6e+% ri%t ,e &u!in ,e
%e"e a"e a%e"ui eveni(ent. 9a&tu" %/ ni nu +unte( 6i.nui!i +/ %n%e&e( "u(ea n a%e+t +en+ %a
un %ntinuu %va,ri,i(en+ina" +e 6a$ea$/ &e (&reJurarea %/ n #i$i%a &rere"ativi+t/ ti(&u" Ju%a
un r" ,i#eritC in,e&en,ent ,e %e" a" %r,nate"r +&a!ia"e. De a%eea ne@a( 6i.nuit +/ trat/(
ti(&u" ,re&t un %ntinuu in,e&en,ent. De #a&tC n #i$i%a %"a+i%/C ti(&u" e+te (/ri(e a6+"ut/C
a,i%/ in,e&en,ent/ ,e +itua!ia .i ,e +tarea ,e (i.%are a +i+te(u"ui ,e re#erin!/. A%ea+ta +e
e8&ri(/ &rin u"ti(a e%ua!ie a tran+#r(/rii =a"i"ei 2iT V i3.
Prin teria re"ativit/!ii +e #er/ (,u" ,e tratare %va,ri,i(en+ina"/ a "u(iiC ,eare%e
%n#r( a%e+tei terii ti(&u"ui i +e r/&e.te in,e&en,en!aC a.a %u( ne arat/ a &atra e%ua!ie a
tran+#r(/rii Lrent$:
U v " 1T AC i.T@ C
Cn#r( a%e+tei e%ua!iiC ,i#eren!a te(&ra"/ AiT a ,u/ eveni(ente n ra&rt %u ST n
'enera" nu +e anu"ea$/ ,a%/ ,i#eren!a te(&ra"/ Ai a a%e"ra.i +e anu"ea$/ n ra&rt %u S.
Di+tan!a &ur +&a!ia"/ a ,u/ eveni(ente n ra&rt %u S are ,re&t %n+e%in!/ ,i+tan!/ te(&ra"/ a
a%e+tra n ra&rt %u ST. Dar nu n a%ea+ta %n+t/ i(&rtanta ,e+%&erire a "ui :in;<+;i &entru
,e$v"tarea #r(a"/ a teriei re"ativit/!ii. Ea %n+t/ (ai ,e'ra6/ n i,eea ,u&/ %are %n!inutu"
%va,ri,i(en+ina" +&a!i@te(&ra" a" teriei re"ativit/!ii (ani#e+t/ n tr/+/turi"e "ui #r(a"e
#un,a(enta"e a,n%/ nru,ire %u %n!inutu" tri,i(en+ina" a" 'e(etriei eu%"i,iene. Pentru a
evi,en!ia a%ea+t/ nru,ireC tre6uie +/ +e intr,u%/ n "%u" %r,natei 6i.nuite t a ti(&u"ui
(/ri(ea &r&r!ina"/ %u ea .i i(a'inar/ @K^%t ] Atun%i n+/ "e'i"e naturii %are +ati+#a%
e8i'en!e"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii iau #r(e (ate(ati%e n %are %r,nate"e te(&ra"e
Ja%/ e8a%t a%e"a.i r" %u %e" a" %e"r trei %r,nate +&a!ia"e. A%e+te &atru %r,nate %re+&un,
#r(a" nru ttu" %e"r trei %r,nate +&a!ia"e a"e 'e(etriei eu%"i,iene. Prin a%ea+t/ i,ee &ur
#r(a"/C a.a %u( tre6uie +/@i a&ar/ .i ne(ate(ati%ianu"uiC teria %.ti'/ e8trar,inar ,e (u"t n
%"aritate. A%e+te in,i%a!ii +u(are nu@i #er/ %ititru"ui ,e%t i,ee va'/ a+u&ra %n%e&tu"ui
i(&rtant a" "ui :in;<+;iC #/r/ ,e %are teria 'enera"/ a re"ativit/!ii A %areC n "inii"e ei
&rin%i&a"eC va #i e8&u+/ n %ntinuare A ar #i r/(a+ &ate &entru tt,eauna n +tare in%i&ient/.
Ttu.iC ,eare%e n!e"e'erea i,ei"r #un,a(enta"e a"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii .i a"e teriei
'enera"e a re"ativit/!ii nu re%"a(/ n (, ne%e+ar a&r#un,area a%e+tui +u6ie%tC 'reu a%%e+i6i"
&entru un %ititr ne#a(i"iari$at %u (ate(ati%aC " v( &/r/+iC ur(n, a reveni a+u&ra "ui ,e@a6ia
n u"ti(e"e e8&uneri a"e a%e+tei %/r!i.
Partea a ,ua.
DESPRE TEORIA =ENERAL A RELATIVITII
P14. Prin%i&iu" +&e%ia" .i %e" 'enera" a" re"ativit/!ii.
Te$a #un,a(enta"/ n Juru" %/reia +e %entrea$/ tate %n+i,era!ii"e ,e &n/ a%u( a #+t
&rin%i&iu" +&e%ia" a" re"ativit/!iiC a,i%/ &rin%i&iu" re"ativit/!ii #i$i%e a tuturr (i.%/ri"r uni#r(e.
S/@i ana"i$/( n%/ ,at/ e8a%t %n!inutu"M
Dintt,eauna a &/rut evi,ent %/ ni%i (i.%are nu ar &utea #i %n+i,erat/C %n#r( %u
n+u.i %n%e&tu" +/uC ,e%t %a (i.%are re"ativ/. S/ %n+i,er/( a+t#e" ,in nu e8e(&"u"C uti"i$at
,e (ai (u"te riC %u %a"ea #erat/ .i va'nu". A( &utea ,e+%rie a%ea+t/ (i.%are "a #e" ,e 6ine n
ur(/tare"e ,u/ #r(e: a3 Va'nu" +e (i.%/ n ra&rt %u %a"ea #erat/.
F3 Ca"ea #erat/ +e (i.%/ n ra&rt %u va'nu".
>n %a$u" a3 &entru a%e+t enun! +erve.te %a +i+te( ,e re#erin!/ %a"ea #erat/C iar n %a$u" 63C
va'nu". Pentru +i(&"a ,eter(inareC a,i%/ ,e+%riere a (i.%/riiC e+te in,i#erentC n &rin%i&iuC "a
%are ,intre a%e+te +i+te(e ,e re#erin!/ +e ra&rtea$/ (i.%area. A%ea+ta e+teC ,u&/ %u( a( +&u+C
evi,en!/ %are nu tre6uie %n#un,at/ %u un enun! (ai %u&rin$/trC &e %are ni 1@a( nu(it
Q&rin%i&iu" re"ativit/!iiR .i &e %are 1@a( &u+ "a 6a$a %er%et/ri"r na+tre.
Prin%i&iu" #"+it ,e ni nu a#ir(/ nu(ai #a&tu" %/ &ute( +/ a"e'e( %a +i+te( ,e re#erin!/
&entru ,e+%rierea (i.%/rii ri%/rui #en(en "a #e" ,e 6ine att va'nu"C %t .i %a"ea #erat/ 2%/%i .i
a%e+t #a&t e evi,ent3. Prin%i&iu" n+tru a#ir(/C n &"u+: ,a%/ +e #r(u"ea$/ "e'i"e 'enera"e a"e
naturiiC a.a %u( re$u"t/ e"e ,in e8&erien!/: a3 #ie %/ +e a"e'e %a"ea #erat/ %a +i+te( ,e re#erin!/C 63
#ie %/ +e a"e'e va'nu" %a +i+te( ,e re#erin!/C a%e+te "e'i +unt &er#e%t i,enti%e n a(6e"e %a$uri
2,e e8e(&"uC "e'i"e (e%ani%ii +au "e'ea vite$ei &r&a'/rii "u(inii n vi,3. Ne &ute( e8&ri(a .i n
#e"u" ur(/tr: &entru ,e+%rierea #i$i%/ a &r%e+e"r natura"e nu &ate #i ,i+tin+ ni%iunu" ,intre
+i+te(e"e ,e re#erin!/ S .i ST. A%e+t u"ti( enun! nu e+te ne%e+ar(ente a &riri a,ev/ratC a.a %u(
e+te &ri(u"L e" nu e+te %n!inut n n!iuni"e ,e Q(i.%areR .i Q+i+te( ,e re#erin!/R .i nu e ,eriva6i"
i(e,iat ,in e"eC %i a+u&ra va"i,it/!ii "ui va ,e%i,e nu(ai e8&erien!a.
Pn/ n &re$ent ni n@a( a#ir(at e%Giva"en!a tuturr +i+te(e"r ,e re#erin!/ S n ra&rt %u
#r(u"area "e'i"r naturii. :ai ,e'ra6/ a( #"+it a"t/ %a"e. Ni a( &"e%at n &ri(u" rn, ,e "a
i&te$a %/ e8i+t/ un +i+te( ,e re#erin!/ S %u a+e(enea +tare ,e (i.%are n%t #a!/ ,e e" e va"a6i"
&rin%i&iu" "ui =a"i"ei: un &un%t (ateria" i$"atC n,e&/rtat ,e tate %e"e"a"te %r&uriC +e (i.%/
uni#r( .i re%ti"iniu. In ra&rt %u S 2+i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean3 "e'i"e naturii tre6uie +/ #ie %t
(ai +i(&"e %u &utin!/C n a#ara "ui S n+/C %e"e"a"te +i+te(e ,e re#erin!/ ST vr tre6ui &rivi"e'iate
n a%e+t +en+ .iC &entru #r(u"area "e'i"r naturiiC %n+i,erate e%Giva"ente %u S a%e"ea %are ,e+%riu
n ra&rt %u [ (i.%are re%ti"inie .i uni#r(/C "i&+it/ ,e rta!ieL tate a%e+te +i+te(e ,e re#erin!/
vr #i %n+i,erate +i+te(e ,e re#erin!/ 'a"i"eene. Nu(ai &entru a%e+te +i+te(e ,e re#erin!/ a #+t
a,(i+/ va"i,itatea &rin%i&iu"ui re"ativit/!iiC nu .i &entru a"te"e %are e#e%tuea$/ a"t#e" ,e (i.%/ri. In
a%e+t +en+ vr6i( ,e &rin%i&iu" +&e%ia" a" re"ativit/!iiC re+&e%tiv ,e teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii.
>n &$i!ie %u a%e+teaC &rin Q&rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!iiR v( n!e"e'e a#ir(a!ia:
tate +i+te(e"e ,e re#erin!/ SC ST etC. Sunt e%Giva"ente &entru ,e+%rierea naturii 2#r(u"area
"e'i"r 'enera"e a"e naturii3C ri%are ar #i +tarea "r ,e (i.%are. V( 6+erva ,e n,at/ %/ a%ea+t/
#r(u"are va #i n"%uit/ &rintr@una (ai a6+tra%t/ ,in (tive %e vr a&/rea ,ar (ai tr$iu.
Du&/ %e +@a %n#ir(at intr,u%erea &rin%i&iu"ui +&e%ia" a" re"ativit/!iiC ri%/rui +&irit avi,
,e 'enera"i$are tre6uie +/@i a&ar/ atr/'/tare i,eea ,e a n,r/$ni +/ #a%/ &a+u" +&re &rin%i&iu"
'enera" a" re"ativit/!ii. Dar a&re%iere +i(&"/C #arte nte(eiat/ n a&aren!/C #a%e %aC &entru
((entC a+e(enea tentativ/ +/ &ar/ #/r/ .an+e. Cititru" +/ +e i(a'ine$e n va'nu"C att ,e ,e+
inv%atC %are +e (i.%/ uni#r(. Atta vre(e %t va'nu" +e (i.%/ uni#r(C %/"/trii nu vr
&er%e&e ni(i% %u &rivire "a (i.%area va'nu"ui. C/"/trii .i@ar &utea %Giar n%Gi&ui %/ va'nu"
e+te i(6i" .i %/ n (i.%are +e a#"/ tera+a(entu". Ptrivit &rin%i&iu"ui +&e%ia" a" re"ativit/!iiC
a%ea+t/ inter&retare e+te ,e a"t#e" a6+"ut Ju+ti#i%at/ .i ,in &un%tu" ,e ve,ere a" #i$i%ii.
S/ &re+u&une( %/C n ur(a unei #rn/ri 6ru.teC (i.%area va'nu"ui nu (ai e+te uni#r(/L
%/"/tru" va +i(!i %/ e (&in+ vi"ent nainte. :i.%area a%%e"erat/ a va'nu"ui +e (ani#e+t/ &rin
%(&rta(entu" (e%ani% a" %r&uri"r n ra&rt %u e"L %(&rta(entu" (e%ani% nu e+te a%e"a.i %a
n %a$u" e8a(inat anterirC .i &are ,e a%eea e8%"u+ %a a%e"ea.i "e'i (e%ani%e +/ #ie va"a6i"e n
ra&rt %u va'ane"e n (i.%are neuni#r(/ %a .i n ra&rt %u va'ane"e n re&au+ +au n (i.%are
uni#r(/C n ri%e %a$C e+te %"ar %/ &rin%i&iu" #un,a(enta" a" "ui =a"i"ei nu (ai e+te va"a6i" &entru
va'ane"e n (i.%are neuni#r(/. Sunte( ,e a%eea 6"i'a!i +/@i a%r,/( (i.%/rii neuni#r(eC n
%iu,a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!iiC un 'en ,e rea"itate #i$i%/ a6+"ut/. V( ve,ea n+/ (ai
tr$iu %/ a%ea+t/ %n%"u$ie nu e %re%t/.
P1). C(&u" 'ravita!ina".
La ntre6area QDe %e &iatr/ &e %are ri,i%/( .i a&i "/+/( "i6er/ %a,e "a &/(nt?R +e
r/+&un,e ,e 6i%ei: QDeare%e ea e+te atra+/ ,e &/(nt.R 9i$i%a (,ern/ #r(u"ea$/ r/+&un+u"
are%u( ,i#eritC ,in ur(/tru" (tiv. Stu,ierea e8a%t/ a #en(ene"r e"e%tr(a'neti%e a %n,u+
"a %n%"u$ia %/ nu e8i+t/ a%!iune ne(iJ"%it/ "a ,i+tant/. De e8e(&"uC atun%i %n, un (a'net
atra'e 6u%at/ ,e #ierC nu tre6uie +/ ne ,e%"ar/( (u"!u(i!i %u i,eea %/ (a'netu" a%!inea$/
,ire%t a+u&ra #ieru"ui &rin +&a!iu" vi, %are "e +e&ar/C %i tre6uie +/ ne i(a'in/( (ai ,e'ra6/C ,u&/
9ara,aNC %/ (a'netu" %reea$/ &er(anent n +&a!iu" %are@1 n%nJar/ %eva #i$i% rea" nu(it Q%(&
(a'neti%R. La rn,u" +/uC a%e+t %(& (a'neti% a%!inea$/ a+u&ra 6u%/!ii ,e #ier n a.a #e" n%t
a%ea+ta tin,e +/ +e ,e&"a+e$e +&re (a'net. Nu v( ,i+%uta ai%i Ju+ti#i%area a%e+tei n!iuni
inter(e,iare ar6itrare. V( 6+erva ,ar %/C ,atrit/ eiC #en(ene"e e"e%tr(a'neti%eC n +&e%ia"
&r&a'area un,e"r e"e%tr(a'neti%eC &t #i re&re$entate tereti% (u"t (ai +ati+#/%/tr ,e%t #/r/
eA. >n (, ana"' +e %n%e& .i e#e%te"e 'ravita!iei.
P/(ntu" a%!inea$/ in,ire%t a+u&ra &ietrei. E" 'enerea$/ n ve%in/tatea +a un %(&
'ravita!ina". A%e+ta a%!inea$/ a+u&ra &ietrei .i &rva%/ (i.%area ei ,e %/,ere. 9r!a a%e+tei
a%!iuni a+u&ra unui %r& ,e+%re.te %n#r( e8&erien!ei &e (/+ur/ %e ne n,e&/rt/( ,e P/(ntC
,u&/ "e'e &er#e%t ,eter(inat/. Ptrivit (,u"ui n+tru ,e a %n%e&e "u%ruri"eC a%ea+ta vrea +/
+&un/: "e'ea %are 'uvernea$/ &r&riet/!i"e +&a!ia"e a"e %(&u"ui 'ravita!ina" tre6uie +/ #ie una
&re%i+ ,eter(inat/ &entru a re&re$enta %re%t +%/,erea a%!iunii 'ravita!iei %u ,i+tan!a ,intre
%r&uri"e %are intera%!inea$/. Ne re&re$ent/( are%u( %r&uri"e 2,e e8e(&"uC P/(ntu"3
'enern, ,ire%t %(&u" n ve%in/tatea "r i(e,iat/L "a ,i+tan!/ (ai (areC inten+itatea .i ,ire%!ia
%(&u"ui vr #i ,eter(inate ,e "e'ea %are 'uvernea$/ &r&riet/!i"e +&a!ia"e a"e %(&u"ui
'ravita!ina".
S&re ,e+e6ire ,e %(&uri"e e"e%tri%e .i (a'neti%eC %(&u" 'ravita!ina" &re$int/
&r&rietate a6+"ut re(ar%a6i"/C %are va #i ,e i(&rtan!/ #un,a(enta"/ &entru %e"e %e ur(ea$/.
Cr&uri"e %are +e (i.%/ e8%"u+iv +u6 a%!iunea %(&u"ui 'ravita!ina" +u#er/ a%%e"era!ie %e nu
,e&in,e ni%i ,e +u6+tan!aC ni%i ,e +tarea "r #i$i%/. O 6u%at/ ,e &"u(6 .i una ,e "e(nC n vi,C ,e
e8e(&"uC vr %/,ea "a #e" ,e re&e,e n %(&u" 'ravita!ina" ,a%/ "e v( "/+a +/ %a,/ #/r/C
re+&e%tiv %u a%eea.i vite$/ ini!ia"/. A( &utea #r(u"a .i a"t#e" a%ea+t/ "e'e e8tre( ,e &re%i+/C &e
6a$a ur(/tare"r %n+i,erente.
Du&/ "e'ea ,e (i.%are a "ui Ne<tnC 29r!a3 V 2:a+a iner!ia"/3 8 2A%%e"era!ia3C un,e
Q(a+a iner!ia"/R e+te %n+tant/ %ara%teri+ti%/ a %r&uri"r a%%e"erate. Da%/ +e %n+i,er/
'ravita!ia %a #r!/ ,e a%%e"era!ieC atun%i v( aveaC &e ,e a"t/ &arteC 29r!a3 V 2:a+a 'rea3 8
2Inten+itatea %(&u"ui 'ravita!ina"3C un,e Q(a+a 'ravita!ina"/R e+teC ,e a+e(eneaC %n+tanta
%ara%teri+ti%/ &entru %r&uri. Din %e"e ,u/ re"a!ii ,e%ur'e: 2:a+a 'rea3 U i(en+itatea
2A%%e"era!ia3 V @8 ". 2:a+a iner!ia"/3 QY(Pu"u" 'ravita!ina".
E8&erien!a ,e(n+trea$/ %/C &entru un %(& 'ravita!ina" ,atC a%%e"era!ia e+te (ereu
a%eea.iC #iin, in,e&en,ent/ ,e natura .i ,e +tarea %r&uri"rL ,e ai%i re$u"t/ %/ ra&rtu" ,intre
(a+a 'rea .i (a+a iner!ia"/ e+te (ereu a%e"a.i &entru tate %r&uri"e. A( &utea ,e%iC a"e'n,
%nvena6i" unit/!i"eC +/ #a%e( a%e+t ra&rt e'a" %u 1. Atun%i e va"a6i"/ &r&$i!ia: (a+a 'rea .i
(a+a iner!ia"/ a"e unui %r& +unt i,enti%e.
:e%ani%a ,e &n/ a%u( a nre'i+trat a%ea+t/ &r&$i!ie i(&rtant/C ,ar n@a inter&retat@.
O inter&retare +ati+#/%/tare &ate a&/rea ,ar ,a%/ +e a,(ite %/ a%eea.i %a"itate a %r&u"ui +e
(ani#e+t/C ,u&/ %a$C %a Qiner!ieR +au %a Q'reutateR. V( e8&une n %a&it"u" ur(/tr n %e
(/+ur/ a%e+t "u%ru +e &etre%e rea"(ente .i %u( +e %re"ea$/ a%ea+t/ &r6"e(/ %u &+tu"atu"
'enera" a" re"ativit/!ii.
P*7. I,entitatea (a+e"r 'rea .i iner!ia"/ %a ar'u(ent &entru &+tu"atu" 'enera" a"
re"ativit/!ii.
S/ ne i(a'in/( (are &r!iune a +&a!iu"ui %+(i% vi,C att ,e n,e&/rtat/ ,e a.tri .i ,e
ri%e (a+/ i(&rtant/C n%t ne n%a,r/( %u (are &re%i$ie n %a$u" &rev/$ut &entru "e'ea
#un,a(enta"/ a "ui =a"i"ei. Atun%iC &entru a%ea+t/ &r!iune a "u(ii ,evine &+i6i" +/ a"e'e( un
+i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean n ra&rt %u %are &un%te"e i(6i"e r/(n i(6i"eC iar &un%te"e n
(i.%are %n+erv/ %n+tant (i.%are re%ti"inie .i uni#r(/. S/ ne i(a'in/( %a +i+te( ,e re#erin!/
i(en+/ %utie ,e #r(a unei %a(ereL +/ &re+u&une( %/ n interiru" ei +e a#"/ un 6+ervatr %are
,i+&une ,e a&arate ,e (/+ur/. Pentru e"C #ire.teC nu e8i+t/ 'reutate. E" va tre6ui +/ +e #i8e$e &e
&,ea %u +#ri &entru %a nu %u(vaC "a %ea (ai (i%/ %i%nire %u &"an.eu"C +/ +e na"te "ent +&re
&"a#nu" %a(erei.
S/ &re+u&une( %/ n (iJ"%u" %a&a%u"ui %utiei +e '/+e.teC n a#ar/C un %r"i' #i8at &rin
%r$i .i %/ %ineva tra'e ,e e" %u #r!/ %n+tant/. Cutia .i 6+ervatru" n%e& +/ $6are n (i.%are
uni#r( a%%e"erat/ n Q+u+R. Vite$a "r va %re.te #anta+ti% n ti(&C ,a%/ v( %n+i,era a%e+t
an+a(6"u n ra&rt %u un a"t %r& ,e re#erin!/ ,e %are nu +e tra'e %u aJutru" unei %r$i.
Cu( Ju,e%/ (u" ,in %utie a%e+t &r%e+? A%%e"era!ia %utiei va #i tran+(i+/ a%e+teia +u6
#r(a %ntra&re+iunii &rin inter(e,iu" &"an.eu"ui. E" va tre6ui ,e%i +/ &reia a%ea+t/ &re+iune &rin
&i%iare"e +a"eC ,a%/ nu va ,ri +/ +e ntin,/ &e J+ %t e+te ,e "un'. E" +t/ ,e%i n %utia +a e8a%t "a
#e" %u( +t/ (u" n %a(era unei %a+e. Da%/ va "/+a +/@i %a,/ un %r& &e %are (ai nainte " !inu+e
n (n/C atun%i a%%e"era!ia %utiei nu +e va tran+(ite a%e+tui %r&C iar %r&u" +e va a&r&ia ,e
&"an.eu" %utiei %u (i.%are re"ativ/ a%%e"erat/. O6+ervatru" +e va %nvin'e a&i %/ a%%e"era!ia
%r&uri"r n ra&rt %u &"an.eu" e+te ntt,eauna a%eea.iC ri%are ar #i %r&u" %u %are e" #a%e
e8&erien!a.
Fa$n,u@+e &e %un.tin!e"e +a"e a+u&ra %(&u"ui 'ravita!ina" ,e+&re %are a( vr6it n
%a&it"u" &re%e,entC 6+ervatru" va aJun'e "a %n%"u$ia %/ +e a#"/C (&reun/ %u %utiaC ntr@un
%(& 'ravita!ina" %n+tant n ti(&. O %"i&/ va #i (irat ,e #a&tu" %/ a%ea+t/ %utie nu %a,e n
%(&u" 'ravita!ina". Du&/ a%eea va ,e+%&eri %r"i'u" n (iJ"%u" &"a#nu"ui .i %ar,a ntin+/
#i8at/ ,e e" .i va %n%Gi,e: %utia e +u+&en,at/ a+t#e" n%t r/(ne i(6i"/ n %(&u" 'ravita!ina".
Ave( ,re&tu" +/ $(6i( .i +/ +&une( %/ a%ea+t/ %n%"u$ie a 6+ervatru"ui e #a"+/? Cre,
%/ nuC ,a%/ vre( +/ r/(ne( %n+e%ven!i %u ni n.ineL (ai (u"tC va tre6ui +/ a,(ite( %/ (,u"
"ui ,e a %n%e&e "u%ruri"e nu +e &une ni%i ra!iunii .i ni%i "e'i"r (e%ani%e %un+%ute. Pute(
%n+i,era %utia i(6i"/C %Giar ,a%/ ea +e a#"/ n (i.%are a%%e"erat/ n ra&rt %u Q+&a!iu" 'a"i"eanR
ana"i$at anterir. Ave( a+t#e" un 6un te(ei +/ e8tin,e( &rin%i&iu" re"ativit/!ii "a +i+te(e"e ,e
re#erin!/ a#"ate n (i.%are a%%e"erat/ une"e n ra&rt %u a"te"eC 6!inn, a+t#e" un ar'u(ent +eri+
&entru un &+tu"at a" re"ativit/!ii 'enera"i$ate.
Tre6uie re(ar%at %/ &+i6i"itatea a%e+tui (, ,e a %n%e&e "u%ruri"e +e 6a$ea$/ &e
&r&rietatea #un,a(enta"/ a %(&u"ui 'ravita!ina" ,e a tran+(ite tuturr %r&uri"r a%eea.i
a%%e"era!ie +auC n (, e%Giva"entC &e "e'ea i,entit/!ii ,intre (a+a iner!ia"/ .i (a+a 'rea. Da%/
a%ea+t/ "e'e a naturii n@ar e8i+taC 6+ervatru" ,in %utia n (i.%are a%%e"erat/ n@ar inter&reta
%(&rta(entu" %r&uri"r ,in &reaJ(a +a &rin i&te$a unui %(& 'ravita!ina"C iar e8&erien!a nu
i@ar &er(ite +/ %n+i,ere +i+te(u" +/u ,e re#erin!/ %a #iin, Qi(6i"R.
S/ &re+u&une( %/ 6+ervatru" ,in %utie #i8ea$/ &e &artea in#eriar/ a &"a#nu"ui %utiei
%ar,/C +u+&en,n, un %r& "a e8tre(itatea ei "i6er/. Car,a va r/(ne ntin+/ .i atrnn,
Qverti%a"R +u6 in#"uen!a a%e+tui %r&. S/ %er%et/( %au$a ten+iunii %r$ii. O6+ervatru" ,in %utia +a
va +&une: QCr&u" +u+&en,at e+te +u&u+ n %(&u" 'ravita!ina" unei #r!e ,iriJate n J+ %are e+te
e%Gi"i6rat/ ,e ten+iunea %r$ii. :a+a 'rea a %r&u"ui +u+&en,at e+te a%eea %are ,eter(in/
(/ri(ea ten+iunii %r$ii.R Pe ,e a"t/ &arteC un 6+ervatr %are &"ute.te "i6er n +&a!iu va Ju,e%a
"u%ruri"e a+t#e": QCar,a e+te antrenat/ n (i.%area a%%e"erat/ a %utiei .i tran+(ite %r&u"ui #i8at
,e ea. Ten+iunea %r$ii e+te att ,e (areC n%t ea &ate +/ &r,u%/ a%%e"era!ia %r&u"ui. :a+a
iner!ia"/ a %r&u"ui e+te a%eea %are ,eter(in/ ten+iunea %r$ii.R V( ve,ea ,in a%e+t e8e(&"u %/C
'enera"i$n, &rin%i&iu" re"ativit/!iiC a( &u+ n evi,en!/ ne%e+itatea i,entit/!ii ,intre (a+a iner!ia"/
.i (a+a 'rea. A+t#e" a( aJun+ "a inter&retare #i$i%/ a a%e+tei &r&$i!ii.
Din %n+i,era!ii"e a+u&ra %utiei n (i.%are a%%e"erat/ +e &ate 6+erva %/ teria 'enera"/ a
re"ativit/!ii tre6uie +/ #ere re$u"tate i(&rtante %u &rivire "a "e'i"e 'ravita!iei. De #a&tC
,e$v"tarea %n+e%vent/ a i,eii re"ativit/!ii 'enera"e a %n,u+ "a "e'i"e %are 'uvernea$/ %(&u"
'ravita!ina". Tre6uie ttu.i +/ averti$e$ %ititru" a+u&ra unei nen!e"e'eri %e ar &utea re$u"ta ,in
%e"e +&u+e (ai +u+. Pentru (u" ,in %utie e8i+t/ un %(& 'ravita!ina"C n %iu,a #a&tu"ui %/ &entru
&ri(u" +i+te( ,e %r,nate a"e+ nu a e8i+tat unu". S@ar &utea ,e,u%e u.r %/ e8i+ten!a unui %(&
'ravita!ina" e+te ntt,eauna ,ar a&arent/. S@ar &utea %re,e %/C ri%are ar #i %(&u"
'ravita!ina" %n+i,eratC ar &utea #i a"e+ ntt,eauna un a"t +i+te( ,e re#erin!/C a+t#e" n%t n
ra&rt %u e" +/ nu e8i+te ni%i un %(& 'ravita!ina". A%e+ta nu e+te n+/ %a$u" &entru tate
%(&uri"e 'ravita!ina"eC %i nu(ai &entru une"e ,e +tru%tur/ %u ttu" +&e%ia"/. E i(&+i6i"C ,e
e8e(&"uC +/ a"e'e( un +i+te( ,e re#erin!/ a+t#e" n%tC &rivin, "u%ruri"e n ra&rt %u e"C %(&u"
'ravita!ina" a" P/(ntu"ui +/ ,i+&ar/.
O6+erv/( a%u( ,e %e ar'u(entu" e8&u+ "a +#r.itu" P14 (&triva &rin%i&iu"ui 'enera" a"
re"ativit/!ii nu e+te ,e(n+trativ. E+te a,ev/rat %/ 6+ervatru" ,in va'n +e va +i(!i (&in+
nainte n ti(&u" unei #rn/ri 6ru.teC +e+i$n, a+t#e" vite$a neuni#r(/ 2a%%e"erat/3 a va'nu"ui.
Dar ni(eni nu@1 6"i'/ +/ atri6uie a%e+t i(&u"+ unei a%%e"era!ii Qrea"eR a va'nu"ui. E" ar &utea
+/ inter&rete$e #en(enu" .i a+t#e": QSi+te(u" (eu ,e re#erin!/ 2va'nu"3 r/(ne &er(anent
i(6i". Dar n ra&rt %u e" a%!inea$/ 2n ti(&u" #rn/rii3 un %(& 'ravita!ina" rientat nainte .i
varia6i" n ti(&. Su6 in#"uenta a%e+tuia tera+a(entu" +e (i.%/ ,at/ %u P/(ntu"C a+t#e" n%t
vite$a ini!ia"/ a a%e+tuiaC rientat/ na&iC ,e+%re.te %n+tant. A.a,arC %(&u"ui 'ravita!ina" i +e
,atrea$/ i(&u"+u" &ri(it ,e 6+ervatr.R
P*1. >n %e (/+ur/ #un,a(ente"e (e%ani%ii %"a+i%e .i a"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii +unt
ne+ati+#/%/tare?
Du&/ %u( a( a(intit ,e (ai (u"te riC (e%ani%a %"a+i%/ &rne.te ,e "a &rin%i&iu":
&un%te"e (ateria"e a#"ate +u#i%ient ,e ,e&arte une"e ,e a"te"e +e (i.%/ re%ti"iniu .i uni#r( +au .i
%n+erv/ +tarea ,e re&au+. A( +u6"iniat n re&etate rn,uri %/ a%ea+t/ "e'e #un,a(enta"/ nu &ate
#i va"a6i"/ ,e%t &entru +i+te(e ,e re#erin!/ S a#"ate ntr@ anu(it/ +tare ,e (i.%are +&e%ia"/C
,e&"a+n,u@+e une"e #a!/ ,e a"te"e ntr@ (i.%are uni#r(/ ,e tran+"a!ie. A%e+t &rin%i&iu nu e+te
va"a6i" n ra&rt %u a"te +i+te(e ,e re#erin!/ ST. Att n (e%ani%a %"a+i%/C %t .i n teria +&e%ia"/
a re"ativit/!iiC +e ,i+tin'e n (, %re+&un$/tr ntre +i+te(e ,e re#erin!/ SC n ra&rt %u %are
"e'i"e naturii +unt va"a6i"e .i +i+te(e ,e re#erin!/ STC n ra&rt %u %are "e'i"e naturii nu +unt
va"a6i"e.
Dar ni%i un +&irit "'i% nu +e &ate ,e%"ara (u"!u(it ,e a%ea+t/ +tare ,e "u%ruri. E" .i
&une ntre6area: QCu( e &+i6i" %a anu(ite +i+te(e ,e re#erin!/ 2re+&e%tiv +tarea "r ,e (i.%are3
+/ +e ,i+tin'/ ,e a"te +i+te(e ,e re#erin!/ 2+au ,e +tarea "r ,e (i+@d %are3? Care e+te te(eiu"
a%e+tei ,i+tin%!ii?R :/ vi +ervi ,e %(&ara!ie &entru a ar/ta (ai %"ar %e vreau +/ +&un %u
a%ea+t/ ntre6are.
Cn+i,er/( un ara'a$ &e %are +e a#"/ ,u/ va+e att ,e a+e(/n/tare n%t &t #i
%n#un,ate. A(6e"e +unt &e Ju(/tate u(&"ute %u a&/. Re(ar%/( #a&tu" %/ ,intr@unu" ,in a%e+te
va+e +e ri,i%/ (ereu a6uriC nu n+/ .i ,in %e"/"a"t. Ne v( (iraC %Giar ,a%/ nu a( #i v/$ut
ni%i,at/ &n/ atun%i un ara'a$ .i un va+ &entru #iert a&/. :irarea na+tr/ va ,i+&/rea atun%i %n,
+u6 &ri(u" va+ v( 6+erva "i%/rin, %eva a"6/+triiiC iar +u6 a" ,i"ea nu 2%Giar ,a%/ &n/ atun%i n@
a( v/$ut #"a%/r/ ,e ara'a$3. V( &utea +&une ,ar %/ a%e+t %eva a"6/+trui re&re$int/ %au$a
,e'aJ/rii va&ri"r +auC n ri%e %a$C ar &utea #i %au$a "r. Da%/ nu a( #i 6+ervat a%e+t %eva
a"6/+trui +u6 ni%iunu" ,intre va+e .i ,a%/ ttu.i a( #i 6+ervat %/ unu" ,intre e"e ,e'aJ/ %ntinuu
va&riC nu n+/ .i %e"/"a"tC a( #i r/(a+ (ira!i .i ne(u"!u(i!i &n/ %n, a( #i +e+i$at +itua!ie &e
%are +@ #a%e( r/+&un$/tare ,e %(&rta(entu" ,i#erit a" %e"r ,u/ va+e.
>n (, ana"'C n (e%ani%a %"a+i%/ 2re+&e%tivC n teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii3 ni %/ut/(
n $a,ar %eva rea" &riN. Care +/ nte(eie( %(&rta(entu" ,i#erit a" %r&uri"r n ra&rt %u
+i+te(e"e ,e re#erin!/ S .i ST. D Ne<tn %un.tea ,eJa a%ea+t/
D A%ea+t/ 6ie%!ie e+te n (, +&e%ia" i(&rtant/ ,a%/ +tarea ,e (i.%are a +i+te(u"ui ,e
re#erin!/ e+te ,e a.a natur/ n%t &entru (en!inerea ei nu e+te ne%e+ar/ ni%i in#"uen!/ e8teriar/C
,e e8e(&"u n %a$u" n %are +i+te(u" ,e re#erin!/ +e rte.te uni#r(.
O6ie%!ie .i a n%er%at #/r/ +u%%e+ +@ %(6at/. E. :a%G e+te a%e"a %are a re%un+%ut@ %e"
(ai %"ar .i a %erut ,in a%ea+t/ %au$/ %a (e%ani%a %"a+i%/ +/ #ie nte(eiat/ &e a"te 6a$e. A%ea+t/
6ie%!ie nu &ate #i ,e&/.it/ ,e%t &rintr@ #i$i%/ n %n#r(itate %u &rin%i&iu" 'enera" a"
re"ativit/!ii. Deare%e e%ua!ii"e a%e+tei terii +unt va"a6i"e &entru ri%e +i+te( ,e re#erin!/C
in,i#erent ,e +tarea ,e (i.%are n %are +@ar a#"a.
P**. Une"e %n+e%in!e a"e &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii.
Cn+i,era!ii"e ,in P*7 arat/ %/ &rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii ne &une n +itua!ia ,e a
,eriva &e %a"e &ur tereti%/ &r&riet/!i"e %(&u"ui 'ravita!ina". S/ &re+u&une( %/ +e %una.te
,e+#/.urarea +&a!i@te(&ra"/ a unui &r%e+ natura" are%areC a.a %u( +e &etre%e e" n ,(eniu"
'a"i"ean n ra&rt %u un +i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean S. Atun%i a( &utea a#"a &rin &era!ii &ur
tereti%eC a,i%/ &rin +i(&"u %a"%u"C %u( +e %(&rt/ a%e+t #en(en natura" %un+%ut n ra&rt %u
un +i+te( ,e re#erin!/ ST n (i.%are a%%e"erat/ #a!/ ,e S. >ntru%t n+/ n ra&rt %u a%e+t nu
+i+te( ,e re#erin!/ ST e8i+t/ un %(& 'ravita!ina"C +e &ate ,e,u%e ra!ina" (,u" n %are a%e+t
%(& 'ravita!ina" in#"uen!ea$/ #en(enu" +tu,iat. A+t#e" ni a#"/(C ,e e8e(&"uC %/ un %r& n
(i.%are re%ti"inie uni#r(/ n ra&rt %u S 2%re+&un$/tr &rin%i&iu"ui "ui =a"i"ei3 are (i.%are
a%%e"erat/ .i n 'enera" %ur6i"inieC n ra&rt %u +i+te(u" ,e re#erin!/ a%%e"erat ST 2%utie3. A%ea+t/
a%%e"era!ieC re+&e%tiv %ur6ur/C %re+&un,e in#"uen!ei a+u&ra %r&u"ui n (i.%are a %(&u"ui
'ravita!ina" %are +e (ani#e+t/ n ra&rt %u ST. 9a&tu" %/ a%e+t %(& 'ravita!ina" in#"uen!ea$/ G
a%e+t (, (i.%area %r&uri"r e %un+%utC &rin ur(are 6+erva!ia ,e #a!/ nu ne@a a,u+ ni(i% nu
n &rin%i&iu.
V( 6!ine n+/ un re$u"tat nu ,e i(&rtan!/ #un,a(enta"/ ,a%/ v( a&"i%a a%ea+t/
6+erva!ie "a ra$/ ,e "u(in/. Ea +e &r&a'/C n ra&rt %u un +i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean SC n
"inie ,rea&t/ %u vite$a %. DarC n ra&rt %u %utie a#"at/ n (i.%are a%%e"erat/ 2+i+te(u" ,e
re#erin!/ ST3C traie%tria a%e+tei ra$e ,e "u(in/C ,u&/ %u( +e &ate ,e(n+tra u.rC nu (ai e+te
"inie ,rea&t/. De ai%i tre6uie +/ %n%Gi,e( %/C n 'enera"C n %(&uri"e 'ravita!ina"eC ra$e"e ,e
"u(in/ nu +e &r&a'/ n "inie ,rea&t/. A%e+t re$u"tat e+te #arte i(&rtant ,in ,u/ (tive.
>n &ri(u" rn,C e" +e &ate %n#runta ,ire%t %u rea"itatea. Da%/ un ra!ina(ent ne arat/ %/
a%ea+t/ %ur6ur/ a ra$e"r ,e "u(in/C %a"%u"at/ ,u&/ teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC nu e+te ,e%t
#arte (i%/ &entru %(&uri"e 'ravita!ina"e ,e %are ,i+&une( n e8&erien!a na+tr/C ea tre6uie +/
atin'/ 1C1 +e%un,e ,e ar% &entru ra$e"e ,e "u(in/ %are +e &r&a'/ n a&r&ierea Sare"ui. De ai%i
tre6uie +/ re$u"te %/ +te"e"e #i8eC vi$ate ,in a&r&ierea Sare"uiC 6+erva!ie &+i6i"/ n ti(&u"
e%"i&+e"r tta"eC ne vr a&/rea n,e&/rtate ,e Sare n ra&rt %u &$i!ia &e %are e"e %u&/ &e %er
atun%i %n, Sare"e +e a#"/ ntr@un a"t &un%t a" %eru"ui. Veri#i%area a%e+tei %n+e%in!e e+te
+ar%in/ ,e %ea (ai (are i(&rtan!/C a %/rei re$"vare viitare +&er/( ,in &artea a+trn(i"r. D
n a" ,i"ea rn,C a%ea+t/ %n+e%in!/ ne arat/ %/C n %n#r(itate %u teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC
"e'ea a,e+ea enun!at/ a %n+tan!ei vite$ei "u(inii n vi,C %e %n+tituie una ,intre %e"e ,u/
i&te$e #un,a(enta"e a"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!iiC nu &ate &retin,e va"a6i"itate ne"i(itat/.
O %ur6ur/ a ra$e"r ,e "u(in/ +e &ate &r,u%e nu(ai ,a%/ vite$a ,e &r&a'are a "u(inii ,i#er/
,e "a un "% "a a"tu". A( &utea %n+i,era %/ a%ea+t/ %n+e%in!/ r/+tarn/ teria +&e%ia"/ a
re"ativit/!ii +iC i(&"i%itC teria re"ativit/!ii n 'enereC n rea"itateC "u%ruri"e nu +tau a+t#e". Pute(
%n%Gi,e ,ar %/ teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii nu &ate &retin,e un ,(eniu ,e va"a6i"itate
ne"i(itatL re$u"tate"e ei nu +unt va"a6i"e ,e%t atun%i %n, +e &t ne'"iJa in#"uen!e"e %(&uri"r
'ravita!ina"e a+u&ra #en(ene"r 2,e e8e(&"uC a+u&ra "u(inii3.
Deare%e a,ver+arii teriei re"ativit/!ii au a#ir(at a,e+ea %/ teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii a
#+t r/+turnat/ ,e teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC a+ ,ri +/ "/(ure+%C &rintr@ %(&ara!ieC %u( +tau
n rea"itate "u%ruri"eC nainte ,e a&ari!ia e"e%tr,ina(i%iiC "e'i"e e"e%tr+tati%ii erau %n+i,erate %a
"e'i"e e"e%@
D E8i+ten!a ,evierii "u(inii &re$i+/ ,e terie a #+t %n+tatat/ #t'ra#i% %u %a$ia e%"i&+ei
,e +are ,in -7 (ai 1)1) ,e %/tre ,u/ e8&e,i!ii r'ani$ate ,e RNa" S%ietN +u6 %n,u%erea
a+trn(i"r E,,in'tn .i Cr((e"in.
Tri%it/!ii &ur .i +i(&"u. A+t/$i ni .ti( %/ e"e%tr+tati%a nu +e &ate a&"i%a n (, %re%t
%(&uri"r e"e%tri%e ,e%t n %a$u" 2%are nu e+te ni%i,at/ rea"i$at n (, a6+"ut3 %n, (a+e"e
e"e%tri%e +unt ri'ur+ i(6i"e une"e n ra&rt %u a"te"e .i n ra&rt %u +i+te(u" ,e %r,nate.
E%ua!ii"e ,e %(& a"e "ui :a8<e"" n ,(eniu" e"e%tr,ina(i%ii au r/+turnat are e"e%tr+tati%a?
De"%. E"e%tr+tati%a e+te %n+i,erat/ ,re&t un %a$ "i(it/ a" e"e%tr,ina(i%iiL "e'i"e a%e+teia ,in
ur(/ ,u% n (, ,ire%!ia %e"e a"e e"e%tr+tati%ii n %a$u" n %are %(&uri"e +unt %n+tante n ra&rt
%u ti(&u". E+te %e" (ai #ru(+ ti& ,e terie #i$i%/ %e ,e+%Gi,e %a"ea unei terii (ai 'enera"eC n
%a,ru" %/reia ea +e (en!ine %a un %a$ "i(it/.
A( v/$utC n e8e(&"u" n %are +e ana"i$a &r6"e(a &r&a'/rii "u(iniiC %/ &rin%i&iu"
'enera" a" re"ativit/!ii ne ,/ &+i6i"itatea +/ ,eriv/( &e %a"e tereti%/ in#"uen!a %(&u"ui
'ravita!ina" a+u&ra ,e+#/.ur/rii #en(ene"rC atun%i %n, +e %un+% ,eJa "e'i"e "r n %a$u" %n,
nu e8i+t/ %(& 'ravita!ina". Pr6"e(a %ea (ai intere+ant/ &e %are re$"v/ &rin%i&iu"
re"ativit/!ii +e re#er/ n+/ "a '/+irea "e'i"r ,e %are a+%u"t/ n+u.i %(&u" 'ravita!ina". Situa!ia
e+te ur(/tarea.
Cuna.te( ,(enii +&a!i@te(&ra"e %areC &rin a"e'erea %re+&un$/tare a +i+te(u"ui ,e
re#erin!/C +e %(&rt/ 2a&r8i(ativ3 Q'a"i"eanRC a,i%/ ,(enii n %are %(&uri"e 'ravita!ina"e
"i&+e+%. Da%/ ra&rt/( un a+e(enea ,(eniu "a un +i+te( ,e re#erin!/ are%are ST a#"at n
(i.%areC atun%i n ra&rt %u ST e8i+t/ un %(& 'ravita!ina" varia6i" n ti(& .i +&a!iu. D
Cara%teri+ti%i"e a%e+tuia ,e&in, n (, natura" ,e #e"u" n %are ni a"e'e( (i.%area "ui ST.
Cn#r( teriei 'enera"e a re"ativit/!iiC "e'ea 'enera"/ a %(&u"ui 'ravita!ina" tre6uie +/ #ie
+ati+#/%ut/ ,e tate %(&uri"e 'ravita!ina"e a+t#e" 6!inute. CGiar ,a%/ nu &ute( &r,u%e &e
a%ea+t/ %a"e tate %(&uri"e 'ravita!ina"eC +&er/( ttu.i +/ &ute( ,e,u%e ,in a%e+te %(&uri
'ravita!ina"e ,e un ti& +&e%ia" "e'ea 'enera"/ a 'ravita!iei. A%ea+t/ +&eran!/ a #+t ,e+/vr.it
(&"init/. DarC ,e "a %n%e&erea %"ar/ a a%e+tui 6ie%tiv &n/ "a rea"i$area "ui e#e%tiv/C a tre6uit +/
#ie +ur(ntat/ n%/ ,i#i%u"tate +eria+/C &e %are n@ &t a+%un,e %ititru"uiC ,eare%e ea e+te
a,n% nr/,/%inat/ n natura a%e+tei +itua!ii. :ai nti +/ a&r#un,a( n+/ &r&riet/!i"e
%ntinuu"ui +&a!iu@ti(&.
P*-. C(&rta(entu" %ea+rni%e"r .i eta"ane"r ,e "un'i(e ntr@un +i+te( ,e re#erin!/
n (i.%are ,e rta!ie.
Pn/ a%u(C n (, inten!inat n@a( vr6it ,e+&re inter&retarea #i$i%/ a in,i%a!ii"r ,e
ti(& .i +&a!iu n %a$u" teriei 'enera"e a re"ativit/!ii. :@a( #/%ut &rin a%ea+ta vinvat ,e
anu(it/ in%re%titu,ine %are nu e+te ni%i +%u$a6i"/C ni%i "i&+it/ ,e i(&rtan!/C ,u&/ %u( .ti( ,in
teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii. E+te ti(&u" +/ u(&"e( a%e+t '"L v(
D A%ea+ta re$u"t/ ,intr@ 'enera"i$are a ra!ina(entu"ui #/%ut n P*7.
O6+erva n+/ ,e "a n%e&ut %/ n!e"e'erea a%e+tei &r6"e(e ne%e+it/ ,in &artea %ititru"ui
(u"t/ r/6,are .i &utere ,e a6+tra%!ie.
S/ %n+i,er/( ,in nu %a$uri %u tru" +&e%ia"e "a %are a( a&e"at ,e attea ri. 9ie un
,(eniu +&a!i@te(&ra" n %are nu e8i+t/ %(& 'ravita!ina" n ra&rt %u un +i+te( ,e re#erin!/
S a#"at ntr@ +tare ,e (i.%are %nvena6i" a"ea+/L n ra&rt %u a%e+t ,(eniuC S e+te atun%i un
+i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean .i re$u"tate"e teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii +unt va"a6i"e n ra&rt %u S.
S/ ne i(a'in/( a%e"a.i ,(eniu n ra&rt %u un a" ,i"ea +i+te( ,e re#erin!/ STC %are +e rte.te
uni#r( #a!/ ,e S. Pentru #i8area i,ei"rC +/ ne i(a'in/( %/ ST e+te re&re$entat ,e un ,i+% &"at
%are +e rte.te uni#r( n Juru" %entru"ui n &"anu" +/u. Un 6+ervatr +ituat e8%entri% &e a%e+t
,i+% ST e+te +u&u+ unei #r!e %e a%!inea$/ &e ,ire%!ia ra,ia"/ +&re e8terirC #r!/ atri6uit/
e#e%tu"ui iner!iei 2#r!/ %entri#u'/3 ,e %/tre un 6+ervatr i(6i" n ra&rt %u &ri(u" +i+te(.
O6+ervatru" a.e$at &e ,i+% ar &utea %n+i,era ,i+%u" +/u un +i+te( ,e re#erin!/ Qi(6i"R avn,
,re&t Ju+ti#i%are &rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii. E" va %n%e&e #r!a %e a%!inea$/ a+u&ra +a .iC
n 'enera"C a+u&ra tuturr %r&uri"r i(6i"e n ra&rt %u ,i+%u" %a ,atrat/ unui %(&
'ravita!ina". 9/r/ n,ia"/C ,i+tri6u!ia n +&a!iu a a%e+tui %(& 'ravita!ina" e+te una %are ar #i
i(&+i6i"/ ,in &un%tu" ,e ve,ere a" teriei ne<tniene a 'ravita!iei.D
D C(&u" +e anu"ea$/ n %entru" ,i+%u"ui .i %re.te &r&r!ina" %u ,i+tan!a &rnin, ,in
a%e+t &un%t +&re e8terir.
>ntru%t n+/ 6+ervatru" %re,e n teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC a%e+t #a&t nu@1
,eranJea$/L e" +&er/C &e 6un/ ,re&tateC %/ +@ar &utea #r(u"a "e'e 'enera"/ a 'ravita!iei %are +/
e8&"i%e %re%t nu nu(ai (i.%area a.tri"rC %i .i %(&u" ,e #r!e &e %are@1 &er%e&e e" &e ,i+%.
A%e+t 6+ervatr #a%e e8&erien!e &e ,i+%u" +/u %u %ea+rni%e .i eta"ane ,e "un'i(eC %u
inten!ia ,e a aJun'e &e 6a$a 6+erva!ii"r "a ,e#ini!ii e8a%te &entru in,i%a!ii"e ,e ti(& .i +&a!iu n
ra&rt %u ,i+%u" ST. Ce@i vr ar/ta a%e+te e8&erien!e?
S/ &re+u&une( ,u/ %ea+rni%e i,enti%e #i8ate ,e 6+ervatrC unu" n %entru" ,i+%u"ui .i
a"tu" "a &eri#eria a%e+tuiaC a+t#e" n%t a(6e"e +/ r/(n/ i(6i"e n ra&rt %u ,i+%u". Ne ntre6/(
,a%/ a%e+te ,u/ %ea+rni%e (er' "a #e" ,e re&e,e ,in &un%tu" ,e ve,ere a" +i+te(u"ui ,e re#erin!/
'a"i"ean S %are nu +e a#"/ n (i.%are ,e rta!ie. Din a%ea+t/ &er+&e%tiv/ %n+i,ern, "u%ruri"eC
%ea+rni%u" ,in %entru" ,i+%u"ui n@are ni%i vite$/C n ti(& %e %e" ,e "a &eri#erieC %a ur(are a
rta!iei n ra&rt %u SC +e a#"/ n (i.%are. Du&/ un re$u"tat ,in P1*C %ea+rni%u" a" ,i"ea (er'eC
n ra&rt %u SC (ai n%et ,e%t %e" ,in %entru" ,i+%u"ui. A%e"a.i "u%ru tre6uie +/@1 %n+tate evi,ent
.i 6+ervatru" ,e &e ,i+%C &e %are@1 &re+u&une( +ituat n %entru" ,i+%u"ui "n'/ %ea+u" ,e a%".
A+t#e"C un %ea+rni% (er'e (ai re&e,e +au (ai n%et &e ,i+%u" n+tru +au n 'enera" ntr@un %(&
'ravita!ina"C n #un%!ie ,e "%u" n %are e+te &"a+at 2n re&au+3 %ea+rni%u". De a%eea nu e+te
&+i6i" %a ti(&u" +/ #ie ,e#init ra!ina" %u aJutru" %ea+rni%e"r i(6i"e n ra&rt %u un +i+te( ,e
re#erin!/. O ,i#i%u"tate a+e(/n/tare a&are .i atun%i %n, +e n%ear%/ +/ +e a&"i%e ai%i ve%Gea
na+tr/ ,e#ini!ie a +i(u"taneit/!iiC &r6"e(/ a+u&ra %/reia nu vi in+i+ta.
Dar .i ,e#ini!ia %r,nate"r +&a!ia"e ri,i%/ "a n%e&ut ,i#i%u"t/!i n a&aren!/
in+ur(nta6i"e. Da%/ 6+ervatru" a#"at n (i.%are ,at/ %u ,i+%u" va &une ri'"a +a 'ra,at/ 2
ri'"/ #arte (i%/ n ra&rt %u ra$a ,i+%u"ui3 tan'ent "a &eri#eria ,i+%u"uiC "un'i(ea +a n ra&rt %u
un +i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean va #i in#eriar/ "ui "C ,eare%eC %n#r( P1*C %r&uri"e n (i.%are
+u#er/ %ntra%!ie n +en+u" (i.%/rii. Da%/C ,i(&triv/C e" va a.e$a a%eea.i ri'"/ &e ,ire%!ia ra$ei
,i+%u"uiC atun%i a%ea+taC ra&rtat/ "a SC nu va +u#eri ni%i +%urtare. Da%/ 6+ervatru" va (/+ura
%u ri'"a +a (ai nti %ir%u(#erin!a ,i+%u"ui .i a&i ,ia(etru" "ui .i ,a%/ va (&/r!i %e"e ,u/
re$u"tate a"e (/+ur/trii unu" "a a"tu"C atun%i e" nu va '/+i %a re$u"tat %un+%utu" nu(/r u V -C10.C
%i un nu(/r (ai (areDC n ti(& %e &entru un ,i+% i(6i" n ra&rt %u S +e va 6!ineC natura"C &rin
a%eea.i &era!ieC e8a%t nu(/ru" t%. S@a ,e(n+trat a+t#e" %/ tere(e"e 'e(etriei eu%"i,iene nu
+unt va"a6i"e ri'ur+ &entru ,i+%uri a#"ate n rta!ie .iC i(&"i%itC n 'enera" ntr@un %(&
D n tt a%e+t ra!ina(ent tre6uie +/ #"+i( +i+te(u" S 'a"i"ean 2nu %e" n rta!ie3 ,re&t
+i+te( ,e %r,nateC ,eare%e nu(ai n ra&rt %u S tre6uie +/ a,(ite( %a va"a6i"e re$u"tate"e
teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii 2n ra&rt %u ST ,(ne.te un %(& 'ravita!ina"3.
=ravita!ina"C %e" &u!in n %a$u" n %are i atri6ui( ri'"ei "un'i(ea " #/r/ a !ine +ea(a ni%i
,e &$i!ia .i ni%i ,e rientarea +a. N!iunea ,e "inie ,rea&t/ .i &ier,e a+t#e" +e(ni#i%a!ia. Nu v(
&utea ,e%i ,e#ini e8a%t %r,nate"e 8C NC $ n ra&rt %u ,i+%u" ,u&/ (et,a #"+it/ n teria
+&e%ia"/ a re"ativit/!ii. Ttu.iC atta vre(e %t nu +@a ,e#init %e n!e"e'e( &rin %r,nate"e
+&a!ia"e .i ((ente"e te(&ra"e a"e eveni(ente"rC ni%i "e'i"e naturii n %are a&ar a%e+te in,i%a!ii
,e %r,nate n@au +e(ni#i%a!ie e8a%t/.
Tate ra!ina(ente"e e8&u+e &n/ a%u( &rivin, teria 'enera"/ a re"ativit/!ii &ar a #i &u+e
a+t#e" +u6 +e(nu" ntre6/rii. De #a&tC e+te +u#i%ient +/ #"+i( un e8&e,ient +u6ti" &entru a &utea
a&"i%a %re%t &+tu"atu" re"ativit/!ii 'enera"e. Pentru a%ea+ta %ititru" va #i &re'/tit &rin
%n+i,era!ii"e %e vr ur(a.
P*0. Cntinuu" eu%"i,ian .i neeu%"i,ian.
S/ %n+i,er/( +u&ra#a!a unei (e+e ,e (ar(ur/. Din ri%are &un%t a" (e+ei eu &t aJun'e
"a ri%are a"t &un%t a" a%e+teia ,e&"a+n,u@(/ ,e un (are nu(/r ,e ri +&re un &un%t ntt,eauna
Qve%inR +auC n a"!i ter(eniC (er'n, ,in &un%t n &un%tC #/r/ Q+a"turiR. Ce +e n!e"e'e &rin
Qve%inR .i &rin Q+a"turiR va #iC ,e+i'urC n!e"e+ ,e %ititr %u +u#i%ient/ &re%i$ie 2%u %n,i!ia %a e" +/
nu #ie &rea e8i'ent3. V( e8&ri(a a%ea+ta +&unn, %/ +u&ra#a!a e+te un %ntinuu.
S/ ne i(a'in/( a&i %/C &entru Qa%&erireaR (e+eiC ,i+&une( ,e un (are nu(/r ,e
6a+tna.e ,e a%eea.i "un'i(e. Prin a%ea+ta tre6uie +/ n!e"e'e( %/ &ute( #a%e +/ %in%i,/
e8tre(it/!i"e a%e+tr 6a+tna.e ,u/ %te ,u/. S/ &"a+/( ,e%i &atru a+e(enea 6a+tna.e &e
+u&ra#a!a (e+eiC a+t#e" n%t e8tre(it/!i"e "r +/ #r(e$e un &atru"ater %u ,ia'na"e"e ,e a%eea.i
"un'i(e 2un &/trat3L ne v( +ervi ,e un 6a+tna. ,e &r6/ &entru a 6!ine e'a"itatea ,ia'na"e"r.
S/ a"/tur/( a%e+tui &/trat a"te &/trate e'a"eC %are +/ ai6/ n %(un %u e" un 6a+tna.C a%e+tra ,in
ur(/ +/ "e a"/tur/( a"te a+e(enea &/trate ..a.(.,. In %e"e ,in ur(/C ntrea'a (a+/ va #i a%&erit/
%u &/trateC a+t#e" n%t #ie%are "atur/ a unui &/trat +/ #ie %(un/ &entru ,u/ &/trateC iar #ie%are
%"! a" unui &/trat +/ #ie %(un &entru &atru &/trate.
E+te a,ev/rat/ (inune %/ &ute( #a%e a%ea+t/ &era!ie #/r/ a nt(&ina %e"e (ai (ari
,i#i%u"t/!i. E +u#i%ient +/ ne 'n,i( ,ar "a ur(/tare"e. Da%/ ntr@un %"! %(un %n+trui( trei
&/trateC a( .i tra+at ,u/ "aturi a"e %e"ui ,e@a" &atru"ea &/trat. :,u" n %are vr #i %n+truite
%e"e"a"te ,u/ "aturi a"e "ui e+te a+t#e" %(&"et ,eter(inatC a.a n%t eu nu (ai &t (,i#i%a a%e+t
&atru"ater &entru a@i #a%e ,ia'na"e"e e'a"e. Da%/ e"e +unt ,e "a +ine e'a"eC n+ea(n/ %/ (a+a .i
6a+tna.e"e &+e,/ &r&rietate +&e%ia"/ ,e %are nu &t ,e%t +/ (/ (inune$. Da%/ %n+tru%!ia
reu.e.teC v( ve,ea .i a"te (inuni ,e a%e+t 'en.
Da%/ ntr@a,ev/r ttu" ,e%ur'e nr(a"C vi +&une %/ &un%te"e (e+ei #r(ea$/ un %ntinuu
eu%"i,ian n ra&rt %u 6a+tna.e"e uti"i$ate. Da%/ vi a"e'e un %"! a" &/tratu"ui ,re&t Qri'ineRC
vi &utea ,eter(ina %e"e"a"te %"turi a"e &/tratu"ui n ra&rt %u a%e+t &un%t %u aJutru" a ,u/
nu(ere. Nu e nevie ,e%t +/ &re%i$e$ %te 6a+tna.e tre6uie +/ a.e$ "a Q,rea&taR .i %te n Q+u+R
&"e%n, ,e "a &un%tu" ,e ri'ine &entru a aJun'e "a vr#u" avut n ve,ere. A%e+te ,u/ nu(ere
re&re$int/ Q%r,nate"e %arte$ieneR a"e a%e+tui &un%t n ra&rt %u Q+i+te(u" ,e %r,nate
%arte$ianR ,e#init ,e a%e+te 6a+tna.e.
S@ar &utea %aC n une"e %a$uriC a%ea+t/ e8&erien!/ +/ nu reu.ea+%/C ,u&/ %u( &ute( ve,ea
,in ur(/tarea (,i#i%are a e8&eri(entu"ui i,ea". S/ &re+u&une( %/C +u6 in#"uen!a %re.terii
te(&eraturiiC 6a+tna.e"e +e Q,i"at/R .i %/ (a+a va #i n%/"$it/ n %entru" eiC nu .i "a &eri#erieC
a+t#e" n%t n ri%e "% a" (e+ei e8tre(it/!i"e a ,u/ ,intre 6a+tna.e"e na+tre +e &/+trea$/ %a& "a
%a&. Cn+tru%!ia na+tr/ ,e &/trate va tre6ui a+t#e" +/ #ie ne%e+ar(ente ,eranJat/C ,eare%e
6a+tna.e"e ,in %entru" (e+ei +e vr ,i"ataC n ti(& %e %e"e ,e "a (ar'ine .i vr (en!ine
"un'i(ea.
Su&ra#a!a (e+ei nu (ai %n+tituie un %ntinuu eu%"i,ian n ra&rt %u 6a+tna.e"e na+tre
2,e#inite %a unit/!i ,e (/+ur/3C iar ni nu (ai +unte( n +itua!ia ,e a ,e#ini i(e,iat %u aJutru" "r
%r,nate"e %arte$ieneC ,eare%e %n+tru%!ia &re%e,ent/ nu (ai &ate #i rea"i$at/. DarC ntru%t
e8i+t/ a"te 6ie%te %are nu +unt in#"uen!ate n a%e"a.i (, %a 6a+tna.e"e 2+au nu +unt ,e"%
in#"uen!ate3 ,e te(&eratura (e+eiC a( &utea re!ineC n (, natura"C %n%e&!ia ,u&/ %are +u&ra#a!a
(e+ei %n+tituie un Q%ntinuu eu%"i,ianRL a%e+ta +e 6!ine n (, +ati+#/%/tr %u aJutru" unr
%nven!ii (ai +u6ti"e a+u&ra (/+ur/tri"rC a,i%/ a %(&ar/rii "un'i(i"r.
Dar ,a%/C +u6 in#"uen!a te(&eraturiiC 6a+tna.e"e ,e ri%e #e"C a,i%/ ,in ri%e (ateria"C +e
vr %(&rta "a #e" &e +u&ra#a!a (e+ei +u&u+e unr te(&eraturi varia6i"e .i ,a%/C &entru a
%n+tata a%!iunea te(&eraturiiC nu v( avea a"t (iJ"% ,e%t %(&rta(entu" 'e(etri% a"
6a+tna.e"r n e8&erien!e ana"'e %u %ea ,e+%ri+/ (ai +u+C a( &utea atri6ui ,i+tan!a " ,e&/rt/rii
,intre ,u/ &un%te ,e &e (a+/ atun%i %n, e"e %in%i, %u e8tre(it/!i"e unuia ,intre 6a+tna.e"e
na+treL %u( a( &utea ,e#ini a"t#e" near6itrar ,i+tan!/? Dar atun%i tre6uie +/ a6an,n/(
(et,a %r,nate"r %arte$iene .i +@ n"%ui( %u a"ta %are nu (ai &re+u&une va"i,itatea
'e(etriei eu%"i,iene &entru %r&uri"e ri'i,e. D Cititru" 6+erv/ %/ +itua!ia
D Pr6"e(a na+tr/ +@a &u+ (ate(ati%ieni"r n #r(a ur(/tare. 9iin, ,at/ +u&ra#a!/C
,e e8e(&"u un e"i&+i,C n +&a!iu" eu%"i,ian tri,i(en+ina"C e8i+t/ &e a%ea+t/ +u&ra#a!/
'e(etrie %u ,u/ ,i(en+iuni "a #e" %a n &"an. =au++ .i@a &u+ &r6"e(a ,e a %/uta &rin%i&ii"e
a%e+tei 'e(etrii %u ,u/ ,i(en+iuni #/r/ a +e #"+i ,e i,eea %/ re+&e%tiva +u&ra#a!/ a&ar!ine
unui %ntinuu eu%"i,ian %u trei ,i(en+iuni. Da%/ &e a%ea+t/ +u&ra#a!/ +e i(a'inea$/ %n+tru%!ii
%u aJutru" e8&u+/ ai%i +ea(/n/ #arte (u"t %u %ea &e %are a a,u+@ %u +ine &+tu"atu" 'enera" a"
re"ativit/!ii.
P*5. Cr,nate 'au++iene.
Iat/ %u( a tratat =au++ a%ea+t/ &r6"e(/ ,in &un%t ,e ve,ere ana"iti%@'e(etri%. S/ ne
i(a'in/( &e +u&ra#a!a (e+ei un +i+te( ,e %ur6e are%are 2ve$i #i'. 03C &e %are "e v( ,e+e(na
&rin u .i "e v( %ara%teri$a &e #ie%are &rintr@un nu(/rC n ,e+en +unt re&re$entate %ur6e"e u V u V
* .i u V -. >ntre %ur6e"e u V " .i u A * tre6uie +/ ne i(a'in/( un nu(/r in#init ,e %ur6e
%re+&un$n, tuturr nu(ere"r rea"e %u&rin+e ntre " .i *. Ave( a+t#e" un +i+te( ,e %ur6e u
in#init a&r&iate &e tat/ +u&ra#a!a (e+ei. Ni%i %ur6/ u nu tre6uie +/ inter+e%te$e a"t/
a+e(enea %ur6/L &rin ri%e &un%t ,e &e +u&ra#a!/ tre%e una .i nu(ai una ,intre a%e+te %ur6e.
A+t#e"C #ie%/rui &un%t ,e &e +u&ra#a!a ta6"ei i %re+&un,e va"are 6ine ,eter(inat/ a "ui u. S/ ne
i(a'in/( ,e a+e(enea un +i+te( ,e 6a+tna.e"r ri'i,e 2ana"'e %u %e"e rea"i$ate &e +u&ra#a!a
(e+ei3C e"e vr +ati+#a%e a"te "e'i ,e%t %e"e a"e 'e(etriei eu%"i,iene a &"anu"ui. A%ea+t/
+u&ra#a!/ nu %n+tituie un %ntinuu eu%"i,ian n ra&rt %u 6a+tna.e"e .i &e ea nu +e &t ,e#ini
%r,nate"e %arte$iene. =au++ a ar/tat ,u&/ %e &rin%i&ii &ute( trata re"a!ii"e 'e(etri%e &e
a%ea+t/ +u&ra#a!/C ,e+%Gi$n, a+t#e" %a"ea 'e(etriei "ui Rie(ann a %ntinuuri"r neeu%"i,iene
&"uri,i(en+ina"e. De a%eea (ate(ati%ienii au re$"vat ,eJa ,e (u"t/ vre(e &r6"e(e"e #r(a"e
"a %are %n,u%e &+tu"atu" 'enera" a" re"ativit/!ii.
Cur6e vC %e +ati+#a% a%e"ea.i %n,i!iiC %/rra "e %re+&un, nu(ere n a%e"a.i (,C .i %are
ar &utea #i ri%u( #r(ate. 9ie%/rui &un%t a" +u&ra#e!ei (e+ei i va %re+&un,e atun%i va"are a
"ui u .i una a "ui vC nu(ere &e %are "e v( nu(i %r,nate 2%r,nate 'au++iene3. De e8e(&"uC
&un%tu" P re&re$entat n #i'ur/ are ,re&t %r,nate 'au++iene u V -C v V 1. Du/ &un%te ve%ine P
.i PT ,e &e +u&ra#a!/ %re+&un, %r,nate"r +i
P: uL v PT: u W ,uL v W ,vC un,e ,u .i ,v re&re$int/ nu(ere #arte (i%i. 9ie ,+ nu(/ru"
#arte (i% re&re$entn, ,i+tan!a (/+urat/ %u ri'"/ 'ra,at/ ,intre P .i PT. Du&/ =au++C ,+* V
'n,u* W *'"*,u,v un,e 'nC 'uC '** re&re$int/ (/ri(i %e ,e&in, ntr@ (,a"itate &re%i+/ ,e u .i
v. :/ri(i"e 'nC '1*C 4** ,eter(in/ %(&rta(entu" 6a+tna.e"r n ra&rt %u %ur6e"e u .i v .i %a
ur(are n ra&rt %u +u&ra#a!a (e+eiC n %a$u" n %are &un%te"e +u&ra#e!ei %n+i,erate %n+tituie un
%ntinuu eu%"i,ian n ra&rt %u 6a+tna.e"e ,e (/+ur/C ,ar nu(ai n a%e+t %a$C e &+i6i" +/ a"e'e(
%ur6e"e u .i v .i +/ "e atri6ui( nu(ere a+t#e" n%t +/ ave(C +i(&"uC ,+* V ,u* W ,v*.
>n a%e+t %a$ %ur6e"e u .i v +unt "inii ,re&te n +en+u" 'e(etriei eu%"i,ieneC "inii
rt'na"e. Atun%i %r,nate"e 'au++iene +untC +i(&"uC %r,nate %arte$iene. Cr,nate"e
'au++ieneC ,u&/ %u( +e 6+erv/C nu +unt ,e%t ,u/ nu(ere atri6uite #ie%/rui &un%t ,e &e
+u&ra#a!/ n a.a #e" n%t "a ,u/ &un%te ve%ine n +&a!iu %re+&un, va"ri #arte &u!in ,i#erite a"e
%r,nate"r.
A%e+te %n+i,era!ii +e a&"i%/ (ai nti unui %ntinuu 6i,i(en+ina". Dar (et,a 'au++ian/
+e &ate a&"i%a .i unui %ntinuu %u treiC &atru +au (ai (u"te ,i(en+iuni. S/ %n+i,er/(C ,e
e8e(&"uC un %ntinuu %va,ri,i(en+ina"L v( &une n %re+&n,en!/ #ie%/rui &un%t a"
%ntinuu"ui n (, ar6itrar &atru nu(ere 8"# 8*C 8-C K0C %are vr #i nu(ite Q%r,nateR.
Pun%te"r ve%ine "e vr %re+&un,e va"ri a"e %r,nate"r ve%ine. Da%/ a( ,e#init #i$i% ,i+tan!a
a ,u/ &un%te ve%ine P .i PT .i ,a%/ .ti( %u( +@ (/+ur/(C v( avea #r(u"a un,e (/ri(i"e 'n
etC. Au va"ri %e varia$/ ,u&/ "%u" ,in %ntinuu. Nu(ai n %a$u" n %are %ntinuu" e+te eu%"i,ian
e &+i6i" +/ &une( n %re+&n,en!/ &un%te"r %ntinuu"ui %r,nate"e 8v 8*C 8-C 8 !C a+t#e" n%t
v( avea +i(&"u: ,+* V
* W ,8! W ,8* W
Atun%i n %ntinuu" %va,ri,i(en+ina" +unt va"a6i"e re"a!ii ana"'e %u %e"e &e %are "e
+ati+#a% (/+ur/ri"e n %ntinuu" n+tru tri,i(en+ina".
Re&re$entarea 'au++ian/ &entru ,+* nu e+te ttu.i &+i6i"/ ,e%t ,a%/ &ute( %n+i,era
,re&t %ntinuuri eu%"i,iene ,(enii +u#i%ient ,e (i%i a"e %ntinuu"ui +tu,iat. A%ea+ta +e nt(&"/
evi,ent n %a$u" (e+ei .i a" te(&eraturii varia6i"e n #un%!ie ,e "%. Deare%e &entru &arte (i%/
a (e+ei te(&eratura e+te &ra%ti% %n+tant/C iar 6a+tna.e"e +e %(&rt/ 'e(etri% a&ra&e
%n#r( re'u"i"r 'e(etriei eu%"i,iene. Di#i%u"tatea %n+truirii &/trate"r ,in &ara'ra#u"
&re%e,ent nu va (ai a&/rea ,e%t atun%i %n, a%ea+t/ %n+tru%!ie +e va e8tin,e a+u&ra unei &/r!i
%n+i,era6i"e a (e+ei.
>n re$u(atC &ute( +&une: =au++ a ,e+%&erit (et,/ &entru +tu,iu" (ate(ati% a"
%ntinuuri"r are%areC n %are +e ,e#ine+% re"a!ii"e (etri%e 2Q,i+tan!aR &un%te"r ve%ine3. 9ie%/rui
&un%t a" %ntinuu"ui i vr %re+&un,e attea nu(ere 2%r,nate 'au++iene3 %te ,i(en+iuni are
%ntinuu". A%ea+t/ %re+&n,ent/ tre6uie +/ #ie univ%/ .i ,e a+e(enea natur/ n%t &un%te"r
ve%ine +/ "e %re+&un,/ nu(ere in#init ,e &u!in ,i#erite 2%r,nate 'au++iene3. Si+te(u" ,e
%r,nate 'au++ian e+te 'enera"i$are "'i%/ a +i+te(u"ui ,e %r,nate %arte$ian. E" e+te
a&"i%a6i" .i %ntinuuri"r neeu%"i,ieneC ,ar nu(ai atun%i %n, (i%i &/r!i a"e %ntinuu"ui +tu,iat n
ra&rt %u (/+ura ,e#init/ 2Q,i+tan!aR3 &t #i %n+i,erate %a eu%"i,iene %u a&r8i(a!ie %u att
(ai (areC %u %t &artea %n+i,erat/ a %ntinuu"ui e+te (ai (i%/.
P*5. Cntinuu" +&a!i@te(&ra" a" teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii A %ntinuu eu%"i,ian
A%u( +unte( n (/+ur/ +/ e8&une( %u (ai (u"t/ &re%i$ie i,ei"e "ui :in;<+;i in,i%ate
,ar +u(ar n P11. Cn#r( teriei +&e%ia"e a re"ativit/!ii anu(ite +i+te(e ,e %r,nateC &e %are
"e@a( nu(it Q+i+te(e ,e %r,nate 'a"i"eeneRC Ja%/ un r" +&e%ia" n ,e+%rierea %ntinuu"ui
%va,ri,i(en+ina" +&a!i@te(&ra". Pentru e"eC %e"e &atru %r,nate 8C NC $C tC %are ,eter(in/ un
eveni(ent +auC a"t#e" +&u+C un &un%t a" %ntinuu"ui %va,ri,i(en+ina"C +unt ,e#inite #i$i% ntr@un
(, +i(&"uC a.a %u( +@a ar/tat &e "ar' n &ri(a &arte a a%e+tei "u%r/ri. Pentru tre%erea ,e "a un
+i+te( 'a"i"ean "a a"tu" a#"at n (i.%are uni#r(/ n ra&rt %u e" +unt va"a6i"e e%ua!ii"e
tran+#r(/rii Lrent$ %are #r(ea$/ 6a$a &entru ,erivarea %n+e%in!e"r teriei +&e%ia"e a
re"ativit/!ii .i nu re&re$int/C "a rn,u" "rC ,e%t e8&re+ia va"a6i"it/!ii univer+a"e a "e'ii &r&a'/rii
"u(inii &entru tate +i+te(e"e ,e re#erin!/ 'a"i"eene.
:in;<+;i a ,e+%&erit %/ tran+#r(area Lrent$ +ati+#a%e ur(/tare"e %n,i!ii +i(&"e.
S/ %n+i,er/( ,u/ eveni(ente ve%ineC a %/rr &$i!ie re"ativ/ e ,at/ n %ntinuu"
%va,ri,i(en+ina" &rin ,i#eren!e"e ,e %r,nate +&a!ia"e ,8C ,NC ,$ .i &rin ,i#eren!a ,e ti(& ,t n
ra&rt %u un +i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"ean S. In ra&rt %u un a" ,i"ea +i+te( 'a"i"eanC ,i#eren!e"e
ana"'e &entru a%e+te ,u/ eveni(ente vr #i ,8TC ,NTC ,$TC ,tT. Atun%i a%e+te (/ri(i vr
+ati+#a%e (ereu %n,i!ia ,8* W ,N* W ,$* A %*,t* V ,8d* W ,Nd* W ,$d* A %*,td*.
A%e+te %n,i!ii au ,re&t %n+e%in!/ va"i,itatea tran+#r(/rii Lrent$. Pute( +&une .i
a+t#e": (/ri(ea ,+* V ,8* W ,N* W ,$* A %*,t* re"ativ/ "a ,u/ &un%te ve%ine a"e %ntinuu"ui
%va,ri,i(en+ina" +&a!iu@ti(& .i %n+erv/ a%eea.i va"are &entru tate +i+te(e"e ,e re#erin!/
&re#eren!ia"e 2'a"i"eene3. Da%/ +e n"%uie+% 8C NC $C K^&rin K1C 8*C 8-C K0 +e 6+erv/ %/ (/+ura ,+*
V ,8* W ,8*C W ,8*C W ,8e&ar e+te in,e&en,ent/ ,e a"e'erea +i+te(u"ui ,e re#erin!/. V( nu(i
(/ri(ea ,+ Q,i+tan!aR %e"r ,u/ eveni(ente +au &un%te %va,ri,i(en+ina"e.
Da%/ n "%u" varia6i"ei rea"e t +e a"e'e %a varia6i"/ te(&ra"/ varia6i"a i(a'inar/ fK_^%t
+e &ateC %n#r( teriei +&e%ia"e a re"ativit/!iiC %n+i,era %ntinuu" +&a!i@te(&ra" %a un
%ntinuu Qeu%"i,ianR %va,ri,i(en+ina"C a.a %u( a re$u"tat ,in ra!ina(ente"e ,in &ara'ra#u"
anterir.
P*1. Cntinuu" +&a!i@te(&ra" a" teriei 'enera"e a re"ativit/!ii nu e+te un %ntinuu
eu%"i,ian.
>n &ri(a &arte a a%e+tei "u%r/ri a( &utut uti"i$a %r,nate +&a!ia"e .i te(&ra"e
+u+%e&ti6i"e ,e inter&retare #i$i%/ +i(&"/ .i ,ire%t/ .i %areC ,u&/ P*5C &t #i inter&retate ,re&t
%r,nate %arte$iene %u &atru ,i(en+iuni. A%e+t "u%ru era &+i6i" &e 6a$a "e'ii %n+tan!ei vite$ei
"u(inii n vi,C &e %are n+/C %n#r( P*1C teria 'enera"/ a re"ativit/!ii nu (ai a%%e&t/L a(
aJun+C ,i(&triv/C "a re$u"tatu" ,u&/ %areC %n#r( teriei 'enera"e a re"ativit/!iiC vite$a "u(inii
tre6uie +/ ,e&in,/ (ereu ,e %r,nateC atun%i %n, e &re$ent un %(& 'ravita!ina". A( '/+it
a&iC n P*- &e un %a$ &arti%u"arC %/ &re$en!a unui %(& 'ravita!ina" #a%e i(&+i6i"/ a%ea
,e#inire a %r,nate"r .i a ti(&u"ui %are ne@a %n,u+ "a rea"i$area 6ie%tivu"ui n teria +&e%ia"/
a re"ativit/!ii.
Date #iin, a%e+te re$u"tateC aJun'e( "a %nvin'erea %/C ,u&/ teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC
%ntinuu" +&a!i@te(&ra" nu (ai &ate #i n!e"e+ %a un %ntinuu eu%"i,ianC %i %/ ai%i ne a#"/( n
%a$u" 'enera" &e %are 1@a( nt"nit ,eJa &entru %ntinuu" 6i,i(en+ina" a" +u&ra#e!ei (e+ei .i a"
te(&eraturii varia6i"e. A.a %u( a%" nu era &+i6i" +/ +e %n+truia+%/ ,in 6a+tna.e e'a"e un
+i+te( ,e %r,nate %arte$ianC "a #e" .i ai%i e i(&+i6i" +/ %n+trui( ,in %r&uri ri'i,e .i
%ea+rni%e un +i+te( 2+i+te( ,e re#erin!/3 n a.a #e" n%t eta"ane"e ,e "un'i(e .i %ea+rni%e"e
ri'i, "e'ate ntre e"e +/ in,i%e n (, ,ire%t &$i!ia .i ti(&u". A%ea+ta e+te ,i#i%u"tatea &e %are a(
nt"nit@ n P*-.
E8&"i%a!ii"e ,in P*5 .i P*5 ne in,i%/ n+/ %a"ea ,e ur(at &entru ,e&/.irea a%e+tei
,i#i%u"t/!i. Ra&rt/( ntr@un (, ar6itrar %ntinuu" +&a!i@te(&ra" %va,ri,i(en+ina" "a
%r,nate"e 'au++iene. V( #a%e +/ %re+&un,/ #ie%/rui &un%t a" %ntinuu"ui &atru nu(ere 8"#
8*C 8-C 80 2%r,nate3 %are nu &+e,/ +e(ni#i%a!ie #i$i%/ ne(iJ"%it/C %i +erve+% nu(ai "a
nu(ertarea &un%te"r %ntinuu"ui ntr@ anu(e (,a"itate ar6itrar/. A%ea+t/ %re+&n,ent/ nu
tre6uie +/ #ie n (, ne%e+ar ,e a.a natur/ n%t 8"# 8*C 8- +/ re&re$inte Q%r,nate +&a!ia"eRC iar
80 Q%r,nata te(&ra"/R.
Cititru" ar &utea %re,e %/ a+e(enea ,e+%riere a "u(ii e+te %u ttu" in+u#i%ient/. De %e +/
+e atri6uie unui eveni(ent %r,nate"e ,eter(inate 8v 8*C 8-C [!C ,a%/ a%e+te %r,nate n@au
ni%i +e(ni#i%a!ie? La e8a(inare (ai atent/ +e 6+erv/ n+/ %/ a%ea+t/ ntre6are nu e+te
nte(eiat/. S/ %n+i,er/(C ,e e8e(&"uC un &un%t (ateria" are%are n (i.%are. Da%/ a%e+ta ar
avea ,ar e8i+ten!/ ((entan/C "i&+it/ ,e ,urat/C atun%i e" ar &utea #i ,e+%ri+ +&a!i@te(&ra"
&rintr@un +in'ur +i+te( ,e va"ri 8v 8*C 8-C 80. E8i+ten!a +a ,ura6i"/ &ate #i %ara%teri$at/ &rintr@
un nu(/r in#init ,e (are ,e +i+te(e ,e va"ri 2a"e %/rr %r,nate ,i#er/ in#init ,e &u!in une"e
,e a"te"e3C &un%te"e #iin, #arte a&r&iate ntre e"eL &un%tu"ui (ateria" i va %re+&un,e ,e%i "inie
2uni,i(en+ina"/3 ntr@un %ntinuu %va,ri,i(en+ina". :ai (u"tr &un%te n (i.%are "e vr
%re+&un,e ,e a+e(enea a+t#e" ,e "inii n %ntinuu" n+tru. Nu(ai &r&$i!ii"e re#eritare "a
a%e+te &un%teC %are &t &retin,e rea"itatea #i$i%/C +unt rea"(ente &r&$i!ii a+u&ra %in%i,en!ei
a%e+tr &un%te. O a+e(enea %in%i,en!/ +e (ani#e+t/ n re&re$entarea na+tr/ (ate(ati%/ &rin
#a&tu" %/ %e"e ,u/ "inii re&re$entn, (i.%/ri"e re+&e%tive a"e a%e+tr ,u/ &un%te au %(un un
anu(it +i+te( ,e va"ri ,e %r,nate 8"r 8*C 8-C 80. Cititru" va a,(ite ,e+i'ur ,u&/ anu(it/
re#"e%!ie %/ a+e(enea %in%i,ente +untC ,e #a&tC +in'ure"e %n+tat/ri rea"e %u %ara%ter +&a!i@
te(&ra" &e %are "e nt"ni( n enun!uri"e #i$i%e.
Cn, a( ,e+%ri+ (ai nainte (i.%area unui &un%t (ateria" #at/ ,e un +i+te( ,e re#erin!/
nu a( in,i%at a"t%eva ,e%t %in%i,en!e"e a%e+tui &un%t %u &un%te ,eter(inate a"e +i+te(u"ui ,e
re#erin!/. In,i%a!ii"e ,e ti(& re$u"t/ .i e"e ,in %n+tatarea %in%i,en!ei %r&uri"r %u %ea+rni%eC
"e'at/ ,e %n+tatarea %in%i,entei in,i%atare"r %ea+rni%e"r %u &un%te ,eter(inate ,e &e
%a,ran. La #e" +e &etre% "u%ruri"e %u (/+ur/ri"e "un'i(i"r %u eta"aneC %u( &ate re$u"ta ,u&/
(i%/ re#"e%!ie.
>n 'enera"C ri%e ,e+%riere #i$i%/ +e ,e+%(&une ntr@un nu(/r ,e &r&$i!iiC #ie%are ,intre
e"e ra&rtn,u@+e "a %in%i,en!a +&a!i@te(&ra"/ a ,u/ eveni(ente A .i F. Ori%e a+e(enea
&r&$i!ie +e e8&ri(/ n %r,nate 'au++iene &rin %n%r,anta %e"r &atru %r,nate 8C 8*C 8-C
80. De+%rierea %ntinuu"ui +&a!i@te(&ra" &rin %r,nate 'au++iene n"%uie.te ,e #a&t n (,
%(&"et ,e+%rierea %u aJutru" unui +i+te( ,e re#erin!/C #/r/ a (ai &re$enta neaJun+uri"e a%e+tei
u"ti(e (et,eL ea nu (ai e+te "e'at/ ,e %ara%teru" eu%"i,ian a" %ntinuu"ui &e %are@1 re&re$int/.
P*4. 9r(u"area e8a%t/ a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii.
A%u( +unte( n +itua!ia ,e a n"%ui #r(u"area &rvi$rie ,in P14 a &rin%i&iu"ui 'enera"
a" re"ativit/!ii &rintr@una e8a%t/. 9r(a a,&tat/ atun%i: QTate +i+te(e"e ,e re#erin!/ SC ST etC.
Sunt e%Giva"ente &entru ,e+%rierea naturii 2#r(u"area "e'i"r 'enera"e a"e naturii3C ri%are ar #i
+tarea "r ,e (i.%areR nu (ai &ate #i &/+trat/C ,eare%e nu (ai e+te &+i6i"/ #"+irea %r&uri"r
,e re#erin!/ ri'i,e &entru ,e+%rierea +&a!i@te(&ra"/C n +en+u" (et,ei ur(ate n teria +&e%ia"/
a re"ativit/!ii. Se n"%uie.te +i+te(u" ,e re#erin!/ &rin +i+te(u" ,e %r,nate 'au++iene. I,eea
&rin%i&a"/ a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii e+te e8&ri(at/ ,e ur(/tarea &r&$i!ie: Tate
+i+te(e"e ,e %r,nate 'au++iene +unt &rin%i&ia" e%Giva"ente &entru #r(u"area "e'i"r 'enera"e
a"e naturii.
Pute( enun!a a%e+t &rin%i&iu 'enera" a" re"ativit/!ii .i ntr@ a"t/ #r(/C %are in,i%/ .i (ai
%"ar #a&tu" %/ a%ea+t/ &r&$i!ie e+te 'enera"i$are natura"/ a &rin%i&iu"ui +&e%ia" a" re"ativit/!ii.
Du&/ teria +&e%ia"/ a re"ativit/!iiC e%ua!ii"e %are e8&ri(/ "e'i"e 'enera"e a"e naturii +e tran+#r(/
n e%ua!ii ,e a%eea.i #r(/ atun%i %n,C &rin uti"i$area tran+#r(/rii Lrent$C n "%u" varia6i"e"r
8C NC $C t ,e &$i!ie .i ti(& a"e unui +i+te( ,e re#erin!/ 2'a"i"ean3 SC +e intr,u% varia6i"e"e 8TC NTC
$TC tT a"e unui nu +i+te( ,e re#erin!/ ST. Du&/ teria 'enera"/ a re"ativit/!iiC ,i(&triv/C a%e+te
e%ua!ii tre6uie +/ +e tran+#r(e n e%ua!ii ,e a%eea.i #r(/ &rintr@ +u6+titu!ie are%are a
varia6i"e"r 'au++iene $v 8* [-C 8 0C ,eare%e ri%e tran+#r(are 2nu ,ar tran+#r(area Lrent$3
%re+&un,e unei +%Gi(6/ri ,e %r,nate 'au++iene.
Da%/ nu vre( +/ renun!/( "a intui!ia 6i.nuit/ tri,i(en+ina"/C v( &utea %ara%teri$a
,e$v"tarea i,ei"r #un,a(enta"e a"e teriei 'enera"e a re"ativit/!ii ,u&/ %u( ur(ea$/. Teria
+&e%ia"/ a re"ativit/!ii +e re#er/ "a ,(enii 'a"i"eeneC a,i%/ "a ,(enii n %are nu e8i+t/ ni%i un
%(& 'ravita!ina". Ca +i+te( ,e re#erin!/ +erve.te ai%i un +i+te( ,e re#erin!/ 'a"i"eanC a,i%/ un
%r& ri'i, ntr@ +tare ,e (i.%are a+t#e" a"ea+/ n%t n ra&rt %u ea e va"a6i" &rin%i&iu" 'a"i"ean a"
(i.%/rii uni#r(e@re%ti"inii a &un%te"r (ateria"e Qi$"ateR.
Anu(ite %n+i,era!ii %n,u% "a ra&rtarea a%e+tr ,(enii 'a"i"eene "a +i+te(e ,e
re#erin!/ %are nu +unt 'a"i"eene. E8i+t/ atun%iC n ra&rt %u a%e+teaC un %(& 'ravita!ina" ,e un
ti& &arti%u"ar 2P*7 .i *-3.
DarC n %(&uri 'ravita!ina"e nu e8i+t/ %r&uri ri'i,e %u &r&riet/!i eu%"i,iene. 9i%!iunea
%r&uri"r ,e re#erin!/ ri'i,e e.uea$/ n teria 'enera"/ a re"ativit/!ii. :er+u" %ea+rni%e"r e+te .i
e" in#"uen!at ,e %(&uri"e 'ravita!ina"eC a+t#e" n%t ,e#ini!ie #i$i%/ a ti(&u"ui %u aJutru" ,ire%t
a" a%e+tr %ea+rni%e nu are ,e"% a%e"a.i 'ra, ,e evi,en!/ %a n teria +&e%ia"/ a re"ativit/!ii.
De a%eea +e uti"i$ea$/ %r&uri ,e re#erin!/ neri'i,eC %are nu nu(ai %/ +e a#"/ ntr@
(i.%are are%areC %a ri%e %r&C ,ar %are n ti(&u" (i.%/rii "r +u#er/ +%Gi(6/ri ,e #r(/
ar6itrare. Pentru a ,e#ini ti(&u" +e uti"i$ea$/ %ea+rni%e %are #un%!inea$/ ,u&/ ri%e "e'e ,e
(i.%areC ri%t ,e nere'u"at/C &e %are ni "e i(a'in/( #i8ate #ie%are ntr@un &un%t a" +i+te(u"ui ,e
re#erin!/ neri'i, .i %are nu +ati+#a% ,e%t %n,i!ia %a in,i%atare"e +i(u"tan 6+erva6i"e a"e
%ea+rni%e"r +ituate n ve%in/tate +/ ,i#ere in#inite$i(a". A%e+te %r&uri ,e re#erin!/ neri'i,eC &e
%are "e@a( &utea nu(i &e ,re&t %uvnt Q("u.te ,e re#erin!/RC +unt e+en!ia"(ente e%Giva"ente %u
un +i+te( are%are ,e %r,nate 'au++iene %u &atru ,i(en+iuni. Ceea %e@i %n#er/ Q("u.teiR n
ra&rt %u +i+te(u" ,e %r,nate 'au++ian un anu(e %ara%ter intuitiv e+te %n+ervarea ,in &un%t
,e ve,ere #r(a" 2%n+ervareC ,e #a&tC neJu+ti#i%at/3 a e8i+tentei &r&rii a %r,nate"r Q+&a!ia"eR
n ra&rt %u %r,nata Qte(&ra"/R.
9ie%are &un%t a" ("u.tei e+te %n+i,erat un &un%t n +&a!iuC #ie%are &un%t (ateria" i(6i"
n ra&rt %u e" va #i %n+i,erat &ur .i +i(&"u %a i(6i"C atta vre(e %t ("u+%/ va #i "uat/ %a
+i+te( ,e re#erin!/. Prin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii %ere %a tate a%e+te ("u.te +/ &at/ #i
ntre6uin!ate %u e'a"/ n,re&t/!ire .i %u +u%%e+ e'a" %a +i+te(e ,e re#erin!/ n #r(u"area "e'i"r
'enera"e a"e naturiiL "e'i"e tre6uie +/ #ie %(&"et in,e&en,ente ,e a"e'erea ("u.te"r.
T%(ai n a%ea+t/ "i(itare ,ra+ti%/ i(&u+/ "e'i"r naturii %n+t/ intui!ia e+en!ia"/
i(anent/ &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii.
P*). S"u!ia &r6"e(ei 'ravita!iei &e 6a$a &rin%i&iu"ui 'enera" a" re"ativit/!ii.
Cititru" %are a ur(/rit tate %n+i,era!ii"e e8&u+e &n/ a%u( nu va avea ni%i ,i#i%u"tate
+/ n!e"ea'/ (et,a %are va #eri +"u!ia &r6"e(ei 'ravita!iei.
V( n%e&e &rin a %n+i,era un ,(eniu 'a"i"eanC a,i%/ un ,(eniu n %are nu e8i+t/
%(& 'ravita!ina" n ra&rt %u +i+te(u" ,e re#erin!/ 'a"i"ean S. Zti( ,in teria +&e%ia"/ a
re"ativit/!ii %u( +e %(&rt/ ri'"e"e .i %ea+rni%e"e n ra&rt %u S .i ,e a+e(enea %u( +e
%(&rt/ &un%te"e (ateria"e Qi$"ateRL a%e+tea +e (i.%/ re%ti"iniu .i uni#r(.
S/ ra&rt/( a%u( a%e+t ,(eniu "a un +i+te( ,e %r,nate 'au++ian are%are +au (ai
,e'ra6/ "a Q("u+%/R "uat/ %a +i+te( ,e re#erin!/ ST. In ra&rt %u ST e8i+t/ un %(&
'ravita!ina" 2,e un 'en &arti%u"ar3. Un %a"%u" +i(&"u ne &er(ite +/ ,eter(in/( %(&rta(entu"
ri'"e"r .i a" %ea+rni%e"r &re%u( .i a" &un%te"r (ateria"e n (i.%are "i6er/ n ra&rt %u ST.
A%e+t %(&rta(ent " v( inter&reta %a #iin, un %(&rta(ent a" ri'"e"rC %ea+rni%e"r .i
&un%te"r (ateria"eC +u6 in#"uen!a %(&u"ui 'ravita!ina" =. Se va intr,u%e a&i i&te$a ,u&/
%are in#"uen!a unui %(& 'ravita!ina" a+u&ra ri'"e"rC %ea+rni%e"r .i &un%te"r (ateria"e n
(i.%are "i6er/ +e &r,u%e ,u&/ a%e"ea.i "e'i %Giar .i atun%i %n, %(&u" 'ravita!ina" nu &ate #i
,erivat &rin +i(&"e tran+#r(/ri ,e %r,nate ,in %a$u" &arti%u"ar 'a"i"ean.
Du&/ a%eea +e %er%etea$/ %(&rta(entu" +&a!i@te(&ra" a" unui %(& 'ravita!ina" =
,erivat ,in %a$u" 'a"i"ean +&e%ia" &rin +i(&"e tran+#r(/ri ,e %r,nate .i +e e8&ri(/ a%e+t
%(&rta(ent &rintr@ "e'e %are e+te (ereu va"a6i"/C in,i#erent ,e a"e'erea .i +i+te(u" ,e
re#erin!/ 2("u+%/3 uti"i$at &entru ,e+%rierea #i$i%/.
A%ea+t/ "e'e nu e+te n%/ "e'ea 'enera"/ a %(&u"ui 'ravita!ina"C ntru%t %(&u"
'ravita!ina" +tu,iatC =C e+te ,e un ti& &arti%u"ar. Pentru a ,e+%&eri "e'ea 'enera"/ a %(&u"ui
'ravita!ina" e+te ne%e+ar/ n%/ 'enera"i$are a "e'ii a+t#e" 6!inut/L a%ea+t/ 'enera"i$are e+te
%(&"et ,eter(inat/ ,a%/ +e iau n %n+i,era!ie ur(/tare"e %n,i!ii: a. =enera"i$area %/utat/
tre6uie +/ +ati+#a%/ ,e a+e(enea &rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii.
F. Da%/ n ,(eniu" %n+i,erat e8i+t/ (aterieC %(&u" &e %are ea " &r,u%e nu ,e&in,e
,e%t ,e (a+a +a iner!ia"/ .iC %a ur(areC %n#r( P15C ,ar ,e ener'ia +a.
C. An+a(6"u" #r(at ,in %(&u" 'ravita!ina" .i (a+/ tre6uie +/ +ati+#a%/ "e'ea
%n+erv/rii ener'iei 2+au i(&u"+u"ui3.
9ina"(enteC &rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii ne &er(ite +/ a#"/( in#"uen!a %(&u"ui
'ravita!ina" a+u&ra ,e+#/.ur/rii tuturr a%e"r &r%e+e %are n %a$u" a6+en!ei unui %(&
'ravita!ina" +e +u&un "e'i"r %un+%uteC a,i%/ a %e"r ,eJa intr,u+e n %a,ru" teriei +&e%ia"e a
re"ativit/!ii. V( ur(a ai%iC n &rin%i&iuC (et,a %are a #+t ana"i$at/ (ai nainte &entru ri'"eC
%ea+rni%e .i &un%te (ateria"e n (i.%are "i6er/.
Teria 'ravita!iei ,e,u+/ a+t#e" ,in &rin%i&iu" 'enera" a" re"ativit/!ii nu +e ,i+tin'e ,ar
&rin #ru(u+e!ea +aL ea nu %riJea$/ ,ar ,e#e%tu"C in,i%at n P*1C &e %are@1 &re$int/ (e%ani%a
%"a+i%/L ea nu e8&"i%/ ,ar "e'ea e8&eri(enta"/ a e'a"it/!ii ,intre (a+a iner!ia"/ .i (a+a 'reaL n
&"u+C ea a e8&"i%at ,eJa ,u/ re$u"tate ,e 6+erva!ie a"e a+trn(iei e+en!ia" ,i#erite n #a!a %/rra
(e%ani%a %"a+i%/ e.ua. A" ,i"ea ,intre a%e+te re$u"tateC .i anu(e %ur6area ra$e"r ,e "u(in/ ,e
%/tre %(&u" 'ravita!ina" a" Sare"uiC a #+t ,eJa a(intit. Pri(u" +e re#er/ "a r6ita &"anetei
:er%ur.
Da%/ +e %n+i,er/ e%ua!ii"e teriei 'enera"e a re"ativit/!ii n %a$u" +&e%ia" %n, %(&uri"e
'ravita!ina"e +unt +"a6e .i tate (a+e"e +e ,e&"a+ea$/ n ra&rt %u un +i+te( ,e %r,nate %u
vite$e (i%i #a!/ ,e vite$a "u(iniiC +e va 6!ine i(e,iat teria "ui Ne<tn %a &ri(/ a&r8i(a!ieL
a%ea+t/ terie +e 6!ine #/r/ a intr,u%e i&te$e +&e%ia"eC n ti(& %e Ne<tn a #+t 6"i'at +/
intr,u%/ i&te$a unei #r!e ,e atra%!ie inver+ &r&r!ina"/ %u &/tratu" ,i+tan!ei ,intre &un%te"e
(ateria"e a#"ate n intera%!iune. Da%/ +e (/re.te 'ra,u" ,e &re%i$ie a %a"%u"e"rC vr a&/rea une"e
a6ateri ,e "a teria "ui Ne<tnC %are +%a&/ n+/ a&ra&e n ntre'i(e 6+erva!ii"r na+tre ,in
%au$a (i%i(ii "r.
Una ,intre a%e+te a6ateri va tre6ui %n+i,erat/ ai%i n (, +&e%ia". Du&/ teria "ui
Ne<tnC &"anet/ +e (i.%/ n Juru" Sare"ui &e e"i&+/ %are@.i va &/+tra &er(anent &$i!ia n
ra&rt %u +te"e"e #i8eC ,a%/ +e vr &utea ne'"iJa a%!iunea a"tr &"anete a+u&ra &"anetei %n+i,erate
.i (i.%area &r&rie a +te"e"r #i8e. Da%/ v( #a%e a6+tra%!ie ,e a%e+te ,u/ in#"uen!eC atun%i
r6ita &"anete"r va tre6ui +/ #ie invaria6i"/ n ra&rt %u +te"e"e #i8eC n %a$u" n %are teria "ui
Ne<tn e+te e8a%t/. A%ea+t/ %n+e%in!/ te+ta6i"/ %u &re%i$ie #arte (are +@a %n#ir(at "a tate
&"anete"e &n/ "a &"aneta %ea (ai a&r&iat/ ,e SareC :er%urC %u &re%i$ia 6+erva!ii"r &e %are
&ute( atin'e a+t/$i. De+&re &"aneta :er%ur n+/ ni .ti( ,eJa ,e "a Leverrier %/ e"i&+a %are
re&re$int/ traie%tria +aC %riJat/ n +en+u" ,e (ai +u+C nu e+te i(6i"/ n ra&rt %u +te"e"e #i8eC %i
+e a#"/ ntr@ (i.%are ,e rta!ie e8trar,inar ,e "ent/ n &"anu" traie%triei .i n +en+u" (i.%/rii ,e
rev"u!ie. Pentru a%ea+t/ (i.%are ,e rta!ie a e"i&+ei traie%triei +@a ,eter(inat va"are ,e 0-
+e%un,e ,e ar% &e +e%"C %u erare (ai (i%/ ,e %teva +e%un,e ,e ar%. E8&"i%a!ia a%e+tui
#en(en &rin (e%ani%a %"a+i%/ nu &ate #i ,at/ ,e%t intr,u%n, i&te$e &u!in &"au$i6i"e .i
%n%e&ute +&e%ia" n a%e+t +%&.
Din teria 'enera"/ a re"ativit/!ii re$u"t/ %/ ri%e e"i&+/ a &"anete"r va tre6ui %u ne%e+itate
+/ +e rtea+%/ n (,u" in,i%at (ai +u+ n Juru" Sare"uiL "a tate %e"e"a"te &"anete %u e8%e&!ia "ui
:er%urC a%ea+t/ rta!ie e+te n+/ &rea (i%/ &entru a &utea #i %n+tatat/ %u &re%i$ia (/+ur/tri"r
na+tre a%tua"(ente rea"i$a6i"eL &entru :er%urC ea atin'e n+/ 0- ,e +e%un,e ,e ar% &e +e%"C
e8a%t a.a %u( a #+t +ta6i"it &e 6a$a 6+erva!iei.
>n &"u+C ,in a%ea+t/ terie +@a &utut ,e,u%e &n/ a%u( %n+e%in!/ +u+%e&ti6i"/ a #i
veri#i%at/ &rin 6+erva!iiC .i anu(e ,e&"a+area +&e%tru"ui "u(inii &e %are &ri(i( ,e "a +te"e"e
uria.e n ra&rt %u %ea &r,u+/ &e P/(nt n (, ana"' 2a,i%/ &r,u+/ ,e a%e"a.i ti& ,e
("e%u"e3. Nu (/ n,ie+% ,e #a&tu" %/ .i a%ea+t/ %n+e%in!/ a teriei va #i %urn, %n#ir(at/.
CONSIDERAII ASUPRA UNIVERSULUI CA >NTRE=
P-7. Di#i%u"t/!i"e %+("'i%e a"e teriei ne<tniene n a#ara ,i#i%u"t/!ii e8&u+e n P*1C
(e%ani%a %erea+%/ %"a+i%/ nt(&in/ ,e a+e(enea n%/ a ,ua ,i#i%u"tate &rin%i&ia"/ %areC ,u&/
.tiin!a (eaC a #+t ,i+%utat/ &entru &ri(a ,at/ n (, ,eta"iat ,e a+trn(u" See"i'er. Da%/ +e
+tu,ia$/ %u( &ate #i %n+i,erat univer+u" %a ntre'C atun%i r/+&un+u" %e" (ai natura" &are a #i
ur(/tru": univer+u" e+te in#init n +&a!iu 2.i n ti(&3. Pe+te tt e8i+t/ +te"eC a+t#e" n%t ,en+itatea
(aterieiC ,e.i e+te "%a" #arte ,i#erit/C '"6a" r/(ne a%eea.iC n a"!i ter(eni: ri%t ,e ,e&arte
a( %/"/tri n +&a!iuC +e vr '/+i &e+te tt r/+&n,ite (u"!i(e ,e +te"e #i8eC ,e a%e"a.i ti& .i
a%eea.i ,en+itate.
A%ea+t/ %n%e&!ie e+te in%(&ati6i"/ %u teria "ui Ne<tn. Teria +a &retin,e (ai ,e'ra6/
%/ univer+u" are un 'en ,e %entruC n %are ,en+itatea +te"e"r e+te (a8i(/C iar a%ea+t/ ,en+itate a
+te"e"r +%a,e &rnin, ,in a%e+t %entru n a#ar/C &entru a #i n"%uit/C "a ,i+tan!/ +u#i%ient ,e
(areC ,e un +&a!iu vi, in#init. Lu(ea +te"e"r ar %n+titui in+u"/ #init/ n %eanu" in#init a"
+&a!iu"ui.D
A%ea+t/ re&re$entare e+teC n +ineC &u!in +ati+#/%/tare. Ea e+te .i (ai &u!in +ati+#/%/tare
,a%/ !ine( +ea(a ,e #a&tu" %/ +e aJun'e "a ur(/tarea %n+e%in!/: "u(ina e(i+/ ,e +te"e .i +te"e"e
i$"ate ,e +i+te(u" +te"ar +e vr ,e&"a+a %n+tant +&re in#init #/r/ a (ai reveni vre,at/ .i #/r/ a
(ai intra vre,at/ n intera%!iune %u a"te 6ie%te natura"e. Univer+u" (ateriei a'"(erate ntr@
re'iune #init/ +/r/%e.te a+t#e" +i+te(ati% &u!in %te &u!in.
Pentru a +%/&a ,e a%e+te %n+e%in!eC See"i'er a (,i#i%at "e'ea "ui Ne<tnC a,(i!n, %/
atra%!ia a ,u/ (a+e ,e+%re.te "a ,i+tan!e (ari (ai re&e,e ,e%t arat/ "e'ea inver+u"ui &/trate"r
,i+tan!e"r. Se 6!ine a+t#e" #a&tu" %/ ,en+itatea (e,ie a (ateriei e+te %n+tant/ &e+te tt "a in#initC
#/r/ %a &rin a%ea+ta +/ re$u"te %(&uri 'ravita!ina"e in#inite. Ne e"i6er/( a+t#e" ,e re&re$entarea
in%(,/ a unui univer+ (ateria" %e ar &+e,a ne%e+ar(ente un 'en ,e %entru. 9/r/ n,ia"/C
a%ea+@
D Ku+ti#i%area a%e+tei te$e: Du&/ teria "ui Ne<tnC ntr@ (a+/ ( aJun'e un anu(it nu(/r
,e Q"inii ,e #r!/R venin, ,e "a in#initC nu(/r &r&r!ina" %u (a+a (. Da%/ ,en+itatea &7 a
(a+e"r ,in univer+ e+te %n+tant/ n %entruC +#er/ ,e v"u( V va n%Gi,e n (e,ie (a+a &7V.
Nu(/ru" "inii"r ,e #r!/ %e &/trun, &rin unitatea ,e +u&ra#a!/ n a%ea+t/ +#er/ e+te &r&r!ina"
%u &7 ^ +au &7R. Inten+itatea %(&u"ui "a +u&ra#a!a +#erei va %re.te ,e%i "a in#init ,at/ %u ra$a
a%e+teiaC %eea %e e+te i(&+i6i".
Ta e"i6erare ,e ,i#i%u"t/!i"e &rin%i&ia"e +%Gi!ate ai%i +e &"/te.te &rintr@ (,i#i%are .i
%(&"i%are a "e'ii "ui Ne<tnC %are nu &t #i nte(eiate ni%i &e e8&erien!/ .i ni%i tereti%. S@ar
&utea i(a'ina un nu(/r ,e "e'i %are ar #eri a%e"a.i re$u"tat #/r/ a &utea avea un te(ei &entru a
&re#era una ,intre e"eL ,eare%e tate a%e+te "e'i +unt "a #e" ,e &u!in nte(eiateC %a .i "e'ea "ui
Ne<tnC &e &rin%i&ii 'enera"e tereti%e.
P-1. P+i6i"itatea unui univer+ #init .i ttu.i ne"i(itat.
S&e%u"a!ii"e %u &rivire "a +tru%tura univer+u"ui +@au rientat .i ntr@ a"t/ ,ire%!ieC %(&"et
,i#erit/. De$v"tarea 'e(etriei neeu%"i,iene a %n,u+ "a i,eea %/ ne@a( &utea n,i ,e
in#initatea +&a!iu"ui n+truC #/r/ %a &rin a%ea+ta +/ intr/( n %ntra,i%!ie %u "e'i"e 'n,irii +au %u
e8&erien!a 2Rie(annC Ee"(G"t$3. A%e+t "u%ru a #+t e8&u+ ,eJa ,e Ee"(G"t$ .i Pin%are n
,eta"iu .i %u "i(&e$i(e %e n@ar &utea #i ,e&/.it/L ,e a%eea ai%i nu vi n%er%a ,e%t +/ +%Gi!e$
+u(ar &r6"e(a.
S/ ne i(a'in/( un (e,iu %u ,u/ ,i(en+iuni .i #iin!e &"ate %u in+tru(ente &"ateC n
&arti%u"ar %u ri'"e &"ate .i ri'i,eC n (i.%are "i6er/ ntr@un &"an. S/ &re+u&une( %/ &entru e"e nu
e8i+t/ ni(i% n a#ara a%e+tui &"an .i %/ (e,iu" &"an &e %are e"e " 6+erv/ ,ire%t .i &rin 6ie%te"e
"r &"ate n &"anu" "r e+te unu" %au$a" n%Gi+. In &arti%u"arC %n+tru%!ii"e 'e(etriei eu%"i,iene a
&"anu"ui +unt rea"i$a6i"e %u 6a+tna.eC ,e e8e(&"u %n+tru%!ia re!e"ei &e +u&ra#a!a (e+eiC ,e+&re
%are a( ,i+%utat n P*0. Univer+u" a%e+tr #iin!e e+teC +&re ,e+e6ire ,e univer+u" n+truC
6i,i(en+ina"C ,arC %a .i univer+u" n+truC e" e+te in#init n ntin,ere. Pe e" au "% un nu(/r in#init
,e &/trate e'a"e ,in 6a+tna.eC %u a"te %uvinteC v"u(u" "ui 2+u&ra#a!a3 e+te in#init. Are +en+ %a
a%e+te #iin!e +/ +&un/ %/ univer+u" "r e+te Q&"anRC .i anu(e n +en+u" %/ +unt &+i6i"e %n+tru%!ii"e
'e(etriei &"ane eu%"i,iene %u aJutru" 6a+tna.e"rC #ie%are 6a+tna. re&re$entn, ntt,eauna
a%eea.i "un'i(e in,e&en,ent ,e &$i!ia +a.
S/ ne i(a'in/( a&i un (e,iu %u ,u/ ,i(en+iuni nu &e un &"anC %i &e +u&ra#a!a unei
+#ere. 9iin!e"e &"ate +e a#"/ &e a%e+t &"an %u ri'"e .i tate %e"e"a"te 6ie%te a"e "rC .i nu@1 &t
&/r/+iL ntrea'a "u(e a e8&erien!ei "r +e "i(itea$/ a&ra&e e8%"u+iv "a +u&ra#a!a +#erei. Ar &utea
a%e+te #iin!e +/ %n+i,ere 'e(etria "u(ii "r %a 'e(etrie eu%"i,ian/ 6i,i(en+ina"/C iar
6a+tna.e"e %a e8&re+ii a"e Q,i+tan!ei n "inie ,rea&t/R? Nu. Deare%e n%er%n, +/ tra+e$e "inie
,rea&t/ ei vr 6!ine %ur6/C &e %are v( ,e+e(na n 'e(etria na+tr/ Qtri,i(en+ina"/R
&rintr@un %er% (areC a,i%/ %ur6/ n%Gi+/ ,e "un'i(e ,eter(inat/ .i #init/ &e %are &ute(
(/+ura %u aJutru" unei ri'"e. De a+e(eneaC a%e+t univer+ are +u&ra#a!/ "i(itat/C %are +e &ate
%(&ara %u %ea a unui &/trat #r(at ,in 6a+tna.e. A%e+t ra!ina(ent e+te e8tre( ,e +e,u%/trC
ntru%t e" %n,u%e "a ur(/tarea i,ee: Univer+u" a%e+tr #iin!e e+te #init .i ttu.i nu are "i(ite.
Dar #iin!e"e ,e &e +#er/ n@au nevie +/ %/"/trea+%/ (u"t &entru a@.i ,a +ea(a %/ e"e nu
"%uie+% ntr@un univer+ eu%"i,ian. E"e +e &t %nvin'e ,e a%ea+ta &e ri%e &r!iune ,in "u(ea "r
%are nu e+te #arte (i%/. E"e vr tra+a &rnin, ,intr@un &un%t n tate ,ire%!ii"e "inii Q,re&teR
2ar%uri ,e %er% n 'e(etria tri,i(en+ina"/3 ,e a%eea.i "un'i(e. V( ,e+e(na &rin Q%er%R "inia
%are une.te e8tre(it/!i"e a%e+tr "un'i(i. Ra&rtu" ,intre %ir%u(#erin!a unui %er% (/+urat/ %u un
6a+tna. .i ,ia(etru" "uiC (/+urat %u a%e"a.i 6a+tna.C e+teC %n#r( 'e(etriei &"ane eu%"i,ieneC
e'a" %u %n+tant/ tiC %are e+te in,e&en,ent/ ,e ,ia(etru" %er%u"ui. Pentru a%e+t ra&rt teria
na+tr/ va '/+i &e +u&ra#a!a +#erei va"area n a,i%/ va"are in#eriar/ "ui ti .i %are +e
n,e&/rtea$/ %u att (ai (u"t ,e t% %u %t ra$a r a %er%u"ui n ra&rt %u ra$a R a Quniver+u"ui
+#eri%R %n+i,erat va #i (ai (are. Din a%ea+t/ re"a!ie #iin!e"e ,e &e +#er/ &t +/ ,e,u%/ ra$a R a
univer+u"ui "rC %Giar ,a%/ e"e nu au "a ,i+&$i!ie &entru (/+ur/tri ,e%t &arte re"ativ (i%/ ,in
+#era "r. Dar ,a%/ a%ea+t/ &arte e+te &rea (i%/C e"e nu (ai &t +/ %n+tate %/ +e a#"/ ntr@un
univer+ +#eri% .i nu ntr@un &"an eu%"i,ianL &arte (i%/ a +u&ra#e!ei unei +#ere +e ,i+tin'e &u!in ,e
&artea e%Giva"ent/ a unui &"an.
A+t#e"C ,a%/ #iin!e"e univer+u"ui +#eri% ar "%ui &e &"anet/ a" %/rei +i+te( +"ar n@ar
%u&rin,e ,e%t &r!iune in#init (i%/ a univer+u"ui +#eri%C e"e n@ar avea &+i6i"itatea +/ ,e%i,/
,a%/ "%uie+% ntr@ "u(e #init/ +au in#init/C ntru%t &r!iunea ,e univer+ a%%e+i6i"/
e8&eri(ente"r "r e+teC n a(6e"e %a$uriC &ra%ti% un &"anC re+&e%tiv unu" eu%"i,ian. Intui!ia ne
arat/ i(e,iat %/ &entru a%e+te #iin!e %ir%u(#erin!a %er%u"ui %re+te ,at/ %u ra$a &n/ "a Q"i(ita
univer+u"uiRC &entru %a a&iC ,at/ %u %re.terea n %ntinuare a ra$eiC a%ea+ta +/ ,e+%rea+%/ tre&tat
&n/ "a $er. Su&ra#a!a %er%u"ui va %re.te atun%i (ereuC &n/ %n, ea va ,eveni e'a"/ %u +u&ra#a!a
tta"/ a ntre'u"ui univer+ +#eri%.
Cititru" +@ar &utea (ira ,e #a&tu" %/ a( &"a+at #iin!e"e na+tre &e +#er/ .i nu &e a"t/
+u&ra#a!/ n%Gi+/. A%e+t #a&t .i are Ju+ti#i%area n a%eea %/ +#era +e ,i+tin'e n ra&rt %u tate
%e"e"a"te +u&ra#e!e n%Gi+e &rin &r&rietatea ,e a avea tate &un%te"e e%Giva"ente. Ra&rtu" ,intre
%ir%u(#erin!a u a unui %er% .i ra$a +a va ,e&in,e ,e ra$a +a rL ,arC &entru va"are ,at/ a "ui rC e"
e+te a%e"a.i &entru tate &un%te"e +u&ra#e!ei +#ereiL univer+u" +#eri% %n+tituie Q+u&ra#a!/ ,e
%ur6ur/ %n+tant/R.
E8i+t/ un ana"' tri,i(en+ina" &entru a%e+t univer+ +#eri% 6i,i(en+ina"C +&a!iu" +#eri%
tri,i(en+ina" &e %are 1@a ,e+%&erit Rie(ann. Pun%te"e "ui +unt ,e a+e(enea tate e%Giva"ente.
E" &+e,/ un v"u( #initC ,e&in$n, ,e Qra$aR +a R 2*n*R-3. Ne &ute( are re&re$enta un +&a!iu
+#eri%? A ne re&re$enta un +&a!iu n+ea(n/ a ne re&re$enta un an+a(6"u ,e e8&erien!e Qn
+&a!iuRC a,i%/ ,e e8&erien!e &e %are "e@a( &utea rea"i$a &rin (i.%area %r&uri"r Qri'i,eR. In a%e+t
+en+C &ate #i re&re$entat +&a!iu" +#eri%.
Dintr@un &un%t v( tra+a "inii ,re&te n tate ,ire%!ii"e 2uti"i$n, +#ri3 .i v( &une &e
#ie%are ,intre e"e a%eea.i "un'i(e r %u ri'"a ,e (/+ur/. Tate e8tre(it/!i"e a%e+tr "un'i(i +e vr
a#"a &e +u&ra#a!a unei +#ere. Pute( +/ (/+ur/( +u&ra#a!a a%e+tei +#ere 293 %u &/trate a"e %/rr
"aturi +unt e'a"e %u ri'"a. Da%/ univer+u" e+te eu%"i,ianC atun%i 9 V nr*. Da%/ univer+u" e+te +#eri%C
atun%i 9 va #i (ereu (ai (i% ,e%t nr*. 9 %re.te ,at/ %u %re.terea "ui r ,e "a $er &n/ "a un
(a8i(u( ,eter(inat ,e Qra$a univer+u"uiRC iar &entru %re.terea u"teriar/ a ra$ei +#erei r va
,e+%re.te ,in nu &n/ "a $er. Linii"e ,re&te ra,ia"e %e &rne+% ,intr@un &un%t ,e ri'ine +e vr
n,e&/rta ,in %e n %e (ai (u"t une"e ,e a"te"eC ,u&/ a%eea +e vr a&r&ia ,in nuC &entru %a n
#ina" +/ %nvear'/ "a Q&"u"R &un%tu"ui ,e ri'ineL e"e au (/+uratC n tat/ ntin,erea +aC +&a!iu"
+#eri%. Ne &ute( %nvin'e u.r %/ +&a!iu" +#eri% tri,i(en+ina" e+te %(&"et ana"' %e"ui
6i,i(en+ina" 2+u&ra#a!a unei +#ere3. E" e+te #init 2a,i%/ ,e v"u( #init3C #/r/ a avea "i(ite.
S/ 6+erv/( %/ e8i+t/ .i un ti& ,e'enerat ,e +&a!iu +#eri%C Q+&a!iu" e"i&ti%R. E" &ate #i
%n%e&ut %a un +&a!iu +#eri% n %are &un%te"e &"are +unt i,enti%e 2nu &t #i ,i+tin+e3. Un univer+
e"i&ti% ar &utea #i atun%i %n+i,eratC ntr@un anu(it +en+C un univer+ +#eri% +i(etri% %entrat.
Din %e"e +&u+e &n/ a%u( re$u"t/ %/ ne &ute( i(a'ina +&a!ii n%Gi+e %are nu au "i(ite.
Printre a%e+teaC +&a!iu" +#eri% 2+au e"i&ti%3 +e ,i+tin'e &rin +i(&"itatea +aC ntru%t tate &un%te"e
+a"e +unt e%Giva"ente. Pentru #i$i%ieni .i a+trn(i +e &une a+t#e" ntre6area e8tre( ,e intere+ant/
,e a a#"a ,a%/ univer+u" n %are ne a#"/( ni e+te in#init +au #init n 'enu" univer+u"ui +#eri%.
E8&erien!a nu e+te +u#i%ient/ &entru a r/+&un,e "a a%ea+t/ ntre6areL ,ar teria 'enera"/ a
re"ativit/!ii &er(ite +/ r/+&un,e( %u %ertitu,ine re"ativ/L ea #er/ ,e a+e(enea .i +"u!ia "a
,i#i%u"tatea enun!at/ n P-7.
P-*. Stru%tura +&a!iu"ui %n#r( teriei 'enera"e a re"ativit/!ii.
Cn#r( teriei 'enera"e a re"ativit/!iiC &r&riet/!i"e 'e(etri%e a"e +&a!iu"ui nu +unt
in,e&en,enteC %i ,e&in, ,e (aterie. De a%eea nu &ute( +&une ni(i% ,e+&re +tru%tura 'e(etri%/
a univer+u"ui ,a%/ nu +e &re+u&une %un+%ut/ +tarea (ateriei. E8&erien!a ne@a nv/!at %/C &rin
a"e'erea %nvena6i"/ a +i+te(u"ui ,e %r,nateC vite$e"e +te"e"r +unt (i%i n ra&rt %u vite$a ,e
&r&a'are a "u(inii. De a%eeaC ntr@ &ri(/ a&r8i(a!ieC &ute( %una.te n (are %n+titu!ia
univer+u"ui %n+i,ern, (ateria i(6i"/.
Zti( ,eJa ,in e8&"i%a!ii"e anteriare %/ ri'"e"e .i %ea+rni%e"e +unt in#"uen!ate n
%(&rta(entu" "r ,e %(&uri"e 'ravita!ina"eC %u a"te %uvinte ,e ,i+tri6u!ia (ateriei. Din
a%ea+ta ,e%ur'e %/C n univer+u" n+truC nu +e &ate &une &r6"e(a va"i,it/!ii e8a%te a 'e(etriei
eu%"i,iene. Dar ne &ute( i(a'ina %/ univer+u" n+tru ,i#er/ &u!in ,e un univer+ eu%"i,ianL
a%ea+t/ i,ee +e Ju+ti#i%/ &rin a%eea %/C &rin %a"%u"C +e &ate ar/ta in#"uen!a e8tre( ,e re,u+/ a
(a+e"r a+u&ra (etri%ii +&a!iu"ui n%nJur/trC %Giar ,a%/ (a+e"e ar avea (/ri(ea Sare"ui. Ne@
a( &utea i(a'ina %/C ,in &un%t ,e ve,ere 'e(etri%C +e %(&rt/ %a +u&ra#a!/ ,e %ur6ur/
nere'u"at/ n ,eta"iuC ,ar %are nu ,i#er/ ni%/ieri &rea (u"t ,e un &"anC ,e e8e(&"u %a +u&ra#a!a
unei (/ri n,u"ate ,e (i%i va"uri. A( &utea nu(i &e 6un/ ,re&tate a%e+t univer+ un Quniver+
%va+i@eu%"i,ianR. E" ar #i +&a!ia" in#init. Ca"%u"u" ne arat/ n+/ %/ ntr@un univer+ %va+i@eu%"i,ian
,en+itatea (e,ie a (ateriei tre6uie +/ #ie nu"/. Un a+e(enea univer+ n@ar &utea #i &&u"at &e+te
tt %u (aterieL e" ne@ar #eri i(a'inea ne+ati+#/%/tare &e %are a( +%Gi!at@ n P-7.
Dar univer+u" nu e+te %va+i@eu%"i,ian ,a%/ ,en+itatea (e,ie a (ateriei ,i#er/ ri%t ,e
&u!in ,e $er. Ca"%u"u" ne arat/C ,i(&triv/C %/ e" va #i ne%e+ar(ente +#eri% 2+au e"i&ti%3C ,a%/
(ateria ar &re$enta ,en+itate uni#r(/C ntru%t n rea"itate (ateria nu e+te re&arti$at/ uni#r(C
univer+u" rea" nu &re$int/ n (, ri'ur+ &r&riet/!i"e unui univer+ +#eri%L e" tre6uie +/ #ie
%va+i+#eri%. Dar e" va tre6ui n (, ne%e+ar +/ #ie #init. Teria #er/ %Giar %re"a!ie +i(&"/ ntre
ntin,erea univer+u"ui n +&a!iu .i ,en+itatea (e,ie a (ateriei.D
D Pentru ra$a R a univer+u"ui +e 6!ine e%ua!ia JR* V @.
Rt rCr
Lun, +i+te(u" C. =. S.C A V 1C74 ] IO*1L & e+te ,en+itatea (e,ie a (ateriei.
S9BRZIT