Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
IAN STEWART
NUMERELE
NATURII
Ireala realitate a imaginaiei matematice
Traducere din englez de
GHEORGHE STRATAN
HUMANITAS
BUCURETI
Coperta
IOANA DRAGOMIRESCU MARDARE
IAN STEWART
NATURE'S NUMBERS
The Unreal Reality of Mathematical Imagination
ISBN 973-28-0943-4
PROLOG
Am un vis.
n jurul meu nu se afl nimic. Nici mcar spaiul
gol, deoarece nu exist un spaiu care s fie gol. Nici
ceva negru, deoarece nu exist nimic care s fie negru.
Este pur i simplu o absen care ateapt s devin o
prezen. M gndesc s poruncesc : s fie spaiu. Dar
ce fel de spaiu ? Am de ales : spaiu tridimensional,
multidimensional sau chiar curbat.
Aleg.
O alt porunc, iar spaiul se umple cu un fluid
atotprezent, care se rotete n unde i vrtej uri, aici o
nvrtire lene, dincolo o bulboan nspumat.
Colorez spaiul cu albastru i desenez liniile de
curent cu alb, ca s vizualizez schema de curgere.
Plasez n fluid o mic sfer roie. Sfera plutete sin
gur, netiutoare de haosul din jurul ei, pn ce pro
nun cuvntul. Apoi, sfera alunec de-a lungul unei
linii de curent. M comprim la o sutime din mrimea
mea i m aez pe suprafaa sferei, ca s privesc de sus
desfurarea evenimentelor. La intervale de cteva se
cunde, marchez cu verde cursul sferei pentru a-l vi
zualiza. Atunci cnd ating marcajul, acesta nflorete
N U M ER E L E N AT U R I I
P R OLOG
N U M E R EL E N AT U R I I
CAPITOLUL 1
Ordinea natural
10
N U M ER E L E N AT U R I I
ORD I N E A N AT U RAL
11
12
N U M E R E L E N AT U R I I
ORD I N E A N AT U RAL
i:
13
14
N U M E R E L E N AT U R I I
O RD I N E A N AT U RAL
15
16
N U M E R E L E N AT U RII
ORD I N E A N AT U RAL
17
18
N U M E R E L E N AT U R I I
ORD I N E A N AT U RAL
19
20
N U M E R E L E N AT U R I I
CAPITOLUL 2
22
N U M E R E L E N AT U R I I
LA C E- I B U N M AT E M AT I C A
23
24
N U M ER E L E N AT UR I I
LA C E- I BU N M AT E M AT I C A
25
26
N U M ER E L E N AT U R I I
LA C E - I BU N M AT E M AT I C A
27
28
N U M ER E L E N AT U R I I
LA C E-I BU N M AT E M ATI C A
29
30
N U M ER E L E N A T U R I I
LA C E - I B U N M AT E M AT I C A
31
32
NUMERELE NATURII
Momentul iniial
176 pai
538 pai
808 pai
1033 pai
1225 pai
1533 pai
1829 pai
Figura 1
Modelul pe calculator al evoluiei unui ochi. Fiecare pas n calcul
corespunde unei perioade de aproximativ 200 de ani de evoluie bio
logic.
LA C E - I B U N M AT E M AT I C A
33
34
N U M E R E L E N AT U R I I
LA C E- I BU N M AT E M AT I C A
35
36
N U M ER E L E N AT U R I I
LA C E - I B U N M AT E M AT I C A
37
38
N U M ER E L E N AT U RI I
LA C E - I B U N M AT E M AT I C A
"1,
39
CAPITOLUL 3
Cu ce se ocup matematica
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
41
42
N U M ER E L E N AT URII
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
43
44
N U M E R E L E N AT URII
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
45
46
N U M E R E L E N AT U RII
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
47
48
N U M ER E L E N AT U R I I
C U C E S E O C U P M AT E M ATI C A
49
50
N U M ER E L E N AT U RI I
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
(vas)
(alunecare)
(balt)
(deschiztur)
(funingine)
(prad)
(privire)
(lact)
(doc)
51
52
N U M E R E L E N AT URII
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
53
54
N U M E R E L E N AT U R I I
C U C E S E O C U P M AT E M AT I C A
55
56
N U M ER E L E N AT U R I I
CAPITOLUL 4
Constantele schimbrii
58
N U M ER E L E N AT U R I I
C O N S TA N T E L E S C H I M BRI I
59
60
N U M ER E L E N AT URII
C O N S TA N T EL E S C H I M BR I I
' 50 ::;
50
'
..:
-50
....1
u
u
..:
1.1
; - - I - rTTj
TIMP
..i
'o ...,
1 ! ! f-n ! ! .1
TIMP
-,:] 1
Figura
-- -
10
2.
61
62
N U M ER E L E N A T U R I I
C O N S TA N T E L E S C H I M BR I I
63
64
N U M ER E L E N A T U R I I
C O N S TA N T EL E S C H I M BR I I
65
66
N U M ER E L E N AT U R I I
C O N S TA N T EL E S C H M B R I I
67
68
N U M E R E L E N AT U R I I
C O N S TA N T E L E S C H I M B R I I
69
70
N U M ER E L E N AT URI I
C O N S TA N T EL E S C H I M B R I I
71
CAPITOLUL 5
De la viori la videocasetofoane
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N E
73
74
N U M E R E L E N AT U R I I
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N E
75
76
N U M E R E L E NATU R I I
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N E
77
78
N U M E R E L E N AT U R I I
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N E
79
80
N U M E R E L E N AT U R I I
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N L:
81
82
N U M E R E L E NATU R I I
D E LA V I O R I LA V I D E O C A S E T O F O A N E
83
CAPITOLUL 6
Simetria stricat
S I M E T R I A S T R I C AT
85
86
N U M E R E L E NATU R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
OBIECT
IMAGINE N OGLIND
Figura 3
Unde este oglinda ? Dac se d un obiect i o imagine a sa n oglind,
alegei un punct oarecare al obiectului i punctul corespunztor al
imaginii. Unii-le cu o linie. Oglinda trebuie aezat perpendicular
pe mijlocul acestui segment.
87
88
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
89
90
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
91
92
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
93
94
N U M E R E L E NATU R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
95
96
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
97
98
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
99
1 00
N U M E R E L E NATU R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
1 01
1 02
N U M E R E L E N AT U R I I
S I M E T R I A S T R I C AT
1 03
CAPITOLUL 7
Ritmul vietii
,
R I T M U L VI E I I
1 05
1 06
N U M E R E L E N AT U R I I
R I T M U L VI E I I
1 07
1 08
N U M E R E L E N AT U R I I
R I T M U L VI EI I
1 09
11 0
N U M E R E L E N AT U R I I
R I TM U L V I E I I
111
112
N U M E R E L E N AT U R I I
R I T M U L VI E I I
113
114
N U M E R E L E N AT U R I I
R I TMU L V I E I I
115
116
N U M E R E L E N AT U R I I
R I T M U L VI E I I
1 17
CAPITOLUL 8
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
119
1 20
N U M E R E L E N AT U R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E Z E U ?
1 21
122
N U M E R E L E NATU R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 23
1 24
N U M E R E L E NATU R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 25
1 26
N U M E R E L E N AT U R I I
JOAC ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 27
128
N U M E R E L E N AT U R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 29
1 30
N U M E R E L E N AT U R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E Z E U ?
1 31
132
N U M E R E L E N AT U R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E Z E U ?
1 33
1 34
N U M E R E L E NATU R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 35
136
N U M E R E L E NATU R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 37
1 38
N U M E R E L E N AT U R I I
JO A C ZA R U R I L E R O L U L L U I D U M N E ZE U ?
1 39
CAPITOLUL 9
P I C T U R I , D I N A M i C I M A R G A R E T E
1 41
1 42
N U M E R E L E NATU R I I
P I C T U R I , D I N A M i C I M A R G A R E T E
Figura
143
1 44
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M i C I M A R G A R E T E
1 45
1 46
N U M E R E L E N AT U R ' ,
P I C T U R I , D I N A M I C I M A R G A R E T E
1 47
1 48
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M i C I M A R G A R E T E
1 49
150
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M I C I M A R G A R E T E
1 51
1 52
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M I C I M A R G A R E T E
1 53
1 54
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M i C I M A R G A R E T E
Figura
155
1 56
N U M E R E L E N AT U R I I
P I C T U R I , D I N A M I C I M A R G A R E T E
1 57
EPILOG
Morfomatica
Am un alt vis .
Primul meu vis, Maina Irealitii Virtuale, este doar
o realizare a tehnologiei. Ea ne-ar ajuta s vizualizm
abstraciile matematice, ne-ar ncuraja s avem noi in
tuiii despre ele i ne-ar permite s ignorm prile
plictisitoare de contabilitate ale cercetrii matematice.
Dar, cel mai important, maina le va uura matema
ticienilor explorarea peisajului lor mental. Deoarece
matematicienii creeaz deseori noi poriuni de peisaj pe
msur ce rtcesc prin el, Maina Irealitii Virtuale va
juca, de asemenea, un rol creator. n realitate, ea - sau
ceva asemntor ei - va exista curnd.
Celui de-al doilea vis al meu i-am zis "morfomati
ca" . Nu e o chestiune de tehnologie, ci un mod de a
gndi. Importana sa pentru creativitate ar fi imens.
Dar eu n-am idee dac asa ceva se va ivi vreodat si
' nici
mcar dac realizarea ete posibil.
Sper c da, deoarece avem nevoie de ea.
Cele trei exemple din capitolul precedent - pictu
rile de lichid, vulpile i iepurii i petalele - snt foarte
diferite n privina detaliilor, dr ele ilustreaz acelai
punct de vedere filozofic despre modul n care func-
E P I LOG
1 59
1 60
N U M E R E L E N AT U R I I
EPI LOG
1 61
1 62
N U M E R E L E N AT U R I I
EPI LOG
1 63
1 64
N U M E R E L E N AT U R I I
Capito l u l 1
Stewart, lan i Martin G olubitsky, Fearful Symmetry
( B lackwell, Oxford, 1 992 ).
Thompson, D ' Arcy, On Growth and Form, 2 volume
( Cambridge University Press, Cambridge, 1 972).
Capito lu l 2
Dawkins, Richard, "The Eye in a Twinkling", Nature,
368
( 1 994 ) : 53 - 5 8 .
Capito lu l 3
McLeish, John, Number ( Bloomsbury, Londra, 1 991 ).
Schmandt-Besserat, Denise, From Counting t o Cuneiform,
voI. 1 din Before Writing ( University of Texas Press,
Austin, 1 992 ).
1 66
N U M E R E L E N AT U R I I
Capitol u l 4
Drake, S tillman, " The Role of Music in Galileo's
Experiments, " Scientific American (iunie 1 975) : 98 - 1 04.
Keynes, John Maynard, "Newton, the Man", The World
of Mathematics, Voi. 1 , ed. James R. N ewman (Simon &
Schuster, N ew York, 1 956), 277 -285.
Stewart, lan, "The Electronic Mathematician", Analog (ia
nuarie 1 987) : 73 - 89.
Westfall, Richard S., Never a t Rest : A Biography of Isaac
Newton ( Cambridge University Press, Cambridge, 1 980).
Capitolu l 5
Kline, Morris, Mathematical Thought from Ancient to
Modern Times ( Oxford University Press, New York,
1 972).
Capitolu l 6
Cohen, J ack i lan Stewart, " Let T Equal Tiger " , New
Scientist (6 noiembrie 1 993 ) : 40-44.
Field, Michael J. i Martin Golubitsky, Symmetry in Chaos
( Oxford University Press, Oxford, 1 992 ).
Stewart, lan i Martin Golubitsky, Fearful Symmetry
(Blackwell, Oxford, 1 992 ).
. . .
Capitolu l 7
Buck, John i Elisabeth Buck, "Synchronous Fireflies " ,
Scientific American (Mai 1 976) : 74 7" 85 .
Gambaryan, P . P., How Mammals Run : Anatomical
Adaptations (Wiley, New York, 1 974 ).
L E C T U R I S U P L I M E N TA R E
82 ( 1 953 ) : 5 1 .
Stewart, lan i Martin Golubitsky, Fearful Symmetry
( Blackwell, Oxford, 1 992 ) .
Strogatz, Steven i lan Stewart, " Coupled Oscillators and
B iological Synchronization" , Scientific American
( Decembrie 1 993 ) : 1 02 - 1 09.
Capitol u l 8
Albert, David Z., "Bohm's Alternative to Quantum Me
chanics", Scientific American, 270 (Mai 1 994 ) : 32-39.
Garfinkel, Alan, Mark L. Spano, William L. Ditto i James
N . Weiss, " Controlling Cardiac Chaos", Science, 257
1 989).
Capito lu l 9
Cohen, Jack i lan Stewart, The Collapse of Chaos
( Viking, New York, 1 994 ).
Douady, Stephane i Yves Couder, "Phyllotaxis as a
Physical Self-Organized Growth Process", Physical
Review Letters, 68 ( 1 992 ) : 2098 - 2 1 0 1 .
Peregrine, D. H., G. Shoker i A. Symon, "The Bifurcation
of Liquid Bridges", Journal of Fluid Mechanics, 2 1 2
( 1 990) : 25-39.
1 67
1 68
N U M E R E L E N AT U R I I
1 993.
Epil og
Cohen, Jack i lan Stewart, " Our Genes Aren' t Us" , Dis
cover ( Aprilie 1 994) : 78 - 83 .
Goodwin, Brian, How the Leopard Changed Its Spots
(Weidenfeld & Nicolson, Londra, 1 994 ).
CUPR I NS
1 . Ordinea natural . . . . . . . . . . . . . . .
2 . La ce-i bun matematica . . . . . . . . .
3 . C u ce s e ocup matematica . . . . . . .
4. Constantele schimbrii . . . . . . . . . .
5 . D e la viori la videocasetofoane . . . .
6. Simetria stricat . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Ritmul vieii . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 . Joac zarurile rolul lui Dumnezeu ?
9. Picturi, dinamic i margarete . . . .
Epilog : M orfomatica . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
..
..
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
. 21
. 40
. 57
. 72
. 84
. 1 04
. 118
. 1 40
. 158
Lecturi suplimentare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 65
Redactor
VLAD ZOGRAFI
Aprut 1 999
BUCURETI - ROMNIA
Tiparul executat la Regia Autonom "Monitorul Oficial"