Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Pravila Lui Vasile Lupu - Carte Românească de Învăţătură
Pravila Lui Vasile Lupu - Carte Românească de Învăţătură
POPULARE ROMiNE
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
WM
RhelliffilSCd
li IRETEIliil
EDITIE CRITICA
si format din
ALEXANDRU COSTIN, VASILE GRECU, VINTILA.
GAFTOESCU, CONSTAN TIN TEGANEANU, GHEORGHE
VLADESCU-RCOASA, ANIBAL TEODORESCU,
GHEORGHE CRONT, RADU DIMIU, OVID SACHELARIE,
GHEORGHE NICOLAIASA
www.dacoromanica.ro
INTR ODUCERE
Economia Moldovei din prima jum'tate a secolului
Moldovei m prima al XVII-lea incepe sa aib' un caracter agrar din ce In ce
jumitate a secolului mai accentuat. Domeniile boierilor i ale man'stirilor
Situatia economici,
socialti l politieli a
al XVII-lea
nilor liberi 1). Boierimea moldovean' nu mai era o boierime militar i de aceea
Ii cduta veniturile indeosebi pe calea extinderii i exploatrii moOilor, urm'-
nomine (pina la mijlocul secolului al X V II-leaf , in Studii gi materiale de istorie medie, vol. I,
www.dacoromanica.ro
Masurile represive luate impotriva tranilor de eltre statul feudal dovedesc ch. rezistenta i protestul acestora deveniser un fenomen general. Wscoalele trneti s-au intensificat la sfiritul secolului al XVI-lea i inceputul
multor porunci domneti inainte de Vasile Lupu 2). Termenele pentru urm-
rirea tranilor fugiti au variat de la un an pin la apte ani 3). Din seria
actelor interne referitoare la readucerea tranilor pe mqie, amintim in deosebi
aezmintul lui Miron Barnovschi din 16/26 ianuarie 1628 din care se vede
c este vorba de o msur cu caracter general 4). Vasile Lupu a dat el insui
citeva porunci pentru interzicerea fugii tranilor. Pravila din 1646 n-a fdut
1880, p. 479.
Cf. Doc. priv. ist. Rom., A, XVII, vol. III, nr. 68, 116, 120, 159.
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
Vezi N. Iorga, Istoria comerplui rominesc, vol. I, Buc., 1925, p. 259 i urm.
Vezi Doc. priv. ist. Rom., A, XVII, vol. III, nr. 159, 162.
Cf. Gh. Cront, Dreptul bizantin in idrile romine. .Pravila Moidovei din 1646, In
Studii, an. XI (1958), nr. 5, p. 50.
6) Vezi M. Berza, Haraciul Moldovei qi rilrii Romine,sti in sec. XV XIX, In Studii
f i materiale de istorie medie, vol. II, Buc., Ed. Academiei R.P.R., 1957, p. 17-29.
www.dacoromanica.ro
des din vinzarea tronului, turcii 1ncurajau intrigile grupurilor boiereti interesate sa aducA In scaunul trii pe partizanii lor. In scurta perioada de 34 ani ce
precede donania lui Vasile Lupu, s-au perindat pe tronul Moldovei 14 domni ;
In aceti ani (1600-1634) istoria inregistreaza de fapt 18 domnii, deoarece 4
dintre coi 14 domni au ocupat tronul de cite dou ori, la diferite intervale 1).
Avind o durat de 1-9 ani, exceptional de lunga In raport cu domniile
precedente, domnia lui Vasile Lupu (1634-1653) a reprezentat prin Insui
acest fapt o perioada de consolidare a autoritatai monarhice, care a fcut cu
putint Intocmirea i tiprirea cuprinztoarei legiuiri ce s-a numit o Cartea
romineasca de invatatur din 1646.
Intofmirea Vfirtii
rommesti de invii-
fatua
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
dreptul bizantin eel putin din manuscrisele grece0i i din traducerile lor
slavoneti, pe care le avea la indemina i pe ai caror autori li enumer' In
lucrarea sa: Zonara, Balsamon, Armenopol, Vlastare, Fotie Tarigrdeanul 1).
Cu toate c' prin continut era un nomocanon bizantin, Pravila aleas a
lui Eustratie, intotmit in limb a romina, rspundea nevoilor societaii feudale
romine0i.
Straturile sociale care s-au ridicat In Moldova In acel timp luptau s se
introduca limba romin.6 in cancelaria domneasca i In biserica, iar monarhia
gsea In folosirea limbii ronalne o pirghie pentru unitate spre
asigura
autoritatea in institutiile tali.
Profitind de indelungatele rzboaie turco-persane, domnii tarilor noastre,
atit Vasile Lupu cit i Matei Basarab i cei doi Rkczi reuesc
dobIndeasca o oarecare independent NIA de Imperiul otoman, In ciuda impo-
www.dacoromanica.ro
10
Cartii romIneti de
ter penal ale pravilei se constata c s-a urmarit Intrirea puterii domnului
i a aparatului de stat. Supunerea fata de dispozitiile domnului este o datorie
ce trebuia Indeplinit cu strictete. Chiar rugamintea domnilor iaste ca i
d'Id are Ingrozi pre netine (gl. 58). Injuriile privind persoana domnului
Out acum pedepsite cu cea mai mare severitate, oricare ar fi vinovatul. In
cazul sav1ririi unei astfel de infractiuni, judecatorul trebuie s raporteze
domnului i s'a aplice pedeapsa ordonata de acesta (gl. 49).
Injuriile privind persoana dregatorului domnesc,. clt i Impiediearea de
a-vi exercita functia incep s fie considerate ca injurii aduse domnului, iar
Impacarea p'rtilor nu stinge lncriminarea (gl. 1, 43, 44). In cazul clnd slujbaul domnesc svlrete un abuz, atunci injuriile i chiar instigarea la razvratire nu se mai considera' ca injurii privind persoana domnului (gl. 1).
Dregatorul tras la raspundere pentru o infractdune savIrita din porunca
domneasca trebuie s'a dovedeasc cu acte sau martori, ca Intr-adevar a primit
acea porunca (gl. 58). Pravila cuprinde deci dispozitii privitoare la Intrirea
puterii domnului i a dregatorilor si, deci la centralizarea puterii de stat.
Vasile Lupu constatase de altfel personal abuzurile dregatorilor domneti,
1) Vezi I. Bianu i N. Hodo, Bibliografia romneasccl 'eche, vol. I, Buc., 1903, p. 156.
www.dacoromanica.ro
INTRODIJCERE
11
Dup versurile care insotesc stema domniei gi care omagiaza pe domn, urmeaza prefata cu care Eustratie Insotegte
textul i prezinta pravila. Incepind cu o parabola In care
scripturile stilt comparate cu captarea izvoarelor de ap de care inteleptii
putearnicii lumii
pentru binele i rapaosul celor multi, Eustratie pune
In lumin straduintele lu Vasile Lupu care, cu multa osIrdie s-au nevoit
de-au cercat pre multe tari ... de-au gasit
dascali i filosofi ... de-au
scos den carti elinegti i ltnegti toate tocmealele ceale bune
.
Initiativa pregatirii pravilei este deci atribuit domnului care au dat
invatatura gi a dispus ca logofatul Eustratie s scoata, adica s aleaga
pravilele i sa le traduca in limba trii.
Autorul pravilei
12
ar mai rezulta din chiar textul prefetei, care arat c ei au scos den crti
elineti i ltineti toate tocmealele ceale bune i giudeatele celor buni creqtini
de Constantinopole f i a bisericii ortodoxe, in 4 Anal. Acad, Rom. o, Mem. Sed, Ist., Seria II,
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
13
Pravila incepe cu o culegere de reguli aplicabile plugarilor leges colonariae intitulate: Pravile tocmite, alease i scoase pentru toti lucrgtorii
pgmIntului, anume: pentru plugaii, pentru lucrtorii viilor, pentru nmiti
pentru pstori, artind Impreung tuturor giudetul certarea ce li se va
da fiescgruia dupg deala sa, carii vor imbla cu ne,direptate .
Aceast parte a pravilei, care cuprinde 11 capitole numite pricini, fiecare
pricing avind mai multe zaceale, contine dispozitii privitoare la raporturi
juridice dintre atenii sau dintre stgpinii de mosii i vecini: incAlcarea hotarelor, schimburile de pminturi, pgrainturile pgrgsite, 1mprtirea roadelor,
furtisaguri, rgspunderea pentru vite, pentru pomi, incendii, situatia semangturilor i constructiilor pe locuri strine, pentru mori etc., prevgzindu-se
sanctiuni pentru abaten.
Dupg reglementrile pentru plugari urmeazg Pravile imprgtesti ,
care contin 5 pricini (XIIXVI) si care sanctioneazg furtisagurile. Aceasta
tenie (gl. 17-21), la pierderea zestrei (gl. 1.6), la repudierea sotiei (gl. 25),
la obligatia sotiei de coabitatie cu sotul (gl. 26), la comori (gl. 6), la atribuirea care mangstire a averii caluggrului fugit (gl. 68) etc.; de asemenea,
reguli de ordin canonic ca: hulirea patriarhului (gl. 49), hiclenirea cinului
cluggresc (gl. 67), abaten i auggresti (gl. 67-68).
Legiuirea corespunde conditiilor istorice ale Moldovei, a cgrei soCietate,
Impartit In clase, era bazat pe exploatarea feudalg. Ea consacrg dependenta Vrgnimii legatil de pgmint: Chid va fugi tranul de la locul si de
la stpinu-sgu, nime nicgiuri sg nu-1 priimascg, iar de-1 va si priimi de
odat, de slrg sa-1 Intoarcg. Inapoi (pr. I, zac. 18). Abaterea este sanctionata cu dubl amend5., una pentru domnie si alta boiarinului celuia a cui
va fi tilranul , fiind astfel asigaratd constringerea domneascg pentru executarea pedcpsei. Pravila prevede privilegii penale pentru boierime (gl. 62,
14
(gl. 25). Legiuitorul moldovean a retinut din izvoarele folosite i unele dispo-
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
16
16
Izvoarele pravilei
urmarind de-aproape prefata. lui Eustratie la Cartea romineasca de invattura , pentru ca aceste obiceiuri nu slut serse i au fost adesea restlmcite
de catre judecatorii cumpArati i folositi ca sa sprijine strimbtatea, Vasile
Lupu Albanezul, domn al Moldovei, in veacul trecut, a pus oameni cinstiti
.1 cunoscind legile tarii 1) sa adune laolalta toate legile serse i nescrise
alctuindu-se din ele un codice deosebit de legi, r'mas i astazi calauza judectorilor din Moldova pentru impartirea dreptAii 2). Concluziile lui Cantemir
Traducere gresit a cuvintelor legumque patriarum, care inseamnd o i ai legilor
V. Costdchel, P. P. Panaitescu, A. Cazacu, Viala feudald in nile romine, Buc., 1957, p. 521,
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
17
bizantini. Textul acestei legi agrare a fost anexat in mod obisnuit textului
Eclogii Isauriene 9.
Traducerea logofAtului Eustratie pare a fi fost facut dup o versiune
care era cea mai apropiat de versiunea pus de Armenopol la sfirsitul Exabiblosului sail din 1345 7). Manualul lui Armenopol era cunoscut lui Eustratie,
o. 1060
www.dacoromanica.ro
18
[Pentru ceia ce vor zidi sau vor rasdi pre locul altuia] 1). Cauza acestor
omisiuni poate fi atribuit nu traducatorului romtn, ci manuscrisului folosit,
deoarece nu toate exemplarele aflate in circulatie cuprindeau textul complet.
Astfel, este destul s amintim aici ca traducerea latina a manuscrisului lui
In limba latina din Leges colonariae (ex libris lustiniani piae memoriae
imperatoris selectae), culese din lucrarile lui Leunclavius 4) i Heimbach 5), iar
S. G. Longinescu, Legi vechi romtne,sti f i izvoarele lor, vol. I, Buc., 1912; idem,
Pravila Moldovei din vremea lui Vasile Lupu. Introducere, p. K; idem, Pdrerile d-lor
N. Iorga f i I. Peretz despre Pravila lui Vosile Lupu (extras), Buc., 1915.
S. G. Longinescu, Istoria dreptului rominesc din vremile cele mai vechi ci 'And azi,
Buc., 1908; idem, Pravila lui Vasile Lupu Fi Prosper Farinaccius, romanistul italian,
Buc., 1909.
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
19
nici un indiciu
c.a.' un
Iasi, 1914, XXV, p. 203-220). Privite din punct de vedere paleografic, aceste manu-
scrise dateazA InsA, dupA toate probabilitAtile, din sec. XVIII (C. Litzica, Catalogul manuscriptelor grecesti din Biblioteca Academiei Ronane, p. 155, nr. 305, pentru me. 532 si p. 156,
nr. 308, pentru me. 588). Ele stilt la rindul lor, fAr IndoialA, copii ale unor manuscrise
mai vechi care vor fi fost poate, si mai complete. Manuscrisul 532 In Intregime i manuscrisul 588, care In pag. 227-342 este un miscelaneu juridic, cuprind o serie de articole,
de ale cAror continut si formulare textele respective din Cartea romtneasca de Ewa' yiturd
se apropie cu mult mai mult deseori pin& la identitate chiar decit de Quaestiones
ale lui Farinaccius.
Leges colonariae au rInduieli scurte i cuprinzAtoare, pe clnd Praxis et theoricae criminalis, ImpartitA In quaestiones i numeri, fiind o scriere doctrinald, nu numai
cA nu are scurtimea cuprinzdtoare a unei legi, dar pe lIngA Intindere, din and In chid spune
acelasi lucru de mai multe ori. De aceea legiuitorii moldovenesti, n-au putut spicui In acelasi
fel rfnduielile de care aveau nevoie. Din Leges colonariae, afar& de 5 din titlul VII De
arboribus (vezi mai jos 74), pe care I-au prescurtat, au tAlmAcit In Intregime pe toate celelalte paragrafe, dar mai pe larg, cu lAmuriri i pilde, spre a putea fi Intelese mai lesne
cu unele schimbAri cerute de Imprejurri ; iar din Praxis et theoricae criminalis foarte
deseori au prescurtat, uneori au luat prescurtarea de-a gata din summarium, care se gAseste
lnaintea fiecArei quaestio citeodat au luat pilda, pe care o dau, din alt numerus decit
acela pe care-I spicuiau, i In sfirsit au fAcut de asemenea schimbdrile cerute de Imprejurdri*
(S. G. Longinescu, Legi vechi rominefti izvoarele lor, vol. I, Pravila Moldovei din vremea
2*
www.dacoromanica.ro
20
nu mai au intru totul acelasi inteles ca institutiile i notiunile corespunzatoare din izvoarele bizantine. Ele -ales 1nsi influenta semantica a dreptului slay asupra vechii terminologii juridice romlnesti.
Folosirea Cartii rominesti de !rival:Aura , ca legiuire
normativa pentru reglementarea i solutionarea neintelegerilor i pentru sanctionarea infractiunilor, a fost contestata de unii istorici. Astfel, referindu-se atit la <Cartea romineasca de !rival:Aura clt si la
Indreptarea legii , A. D. Xenopol a sustinut ca. nu este adevarat ea aceste
pravile ar fi slujit de norme la judecatile. parnintului. CInd judecatile acestea
Apliearea
pravilei
161 si urm.
A. D. Xenopol, op. cit., vol. VII, p. 144.
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
21
rezid In primul rind In faptul c_ este prima legiuire din Moldova tiparita
In limba romina. Dei nu inlatura diversitatea textelor i dispozitiilor romanobizantine aflate in circulatie sub forma codicelor manuscrise, pravila era
o lege romineasca, un cod aprobat de domn. Pravila mai are un caracter
pronuntat didactic, instructiv. Ca i bizantinii 2), legiuitorii romini din evut
mediu socoteau c rolul legii scrise era mai mult de a invta pe judecatori
i pe justitiabili, decit de a le indica solutii imperative. Pravila ddea deci
indrumari de judecat, dupa cum explica' logofatul Eustratie in prefata sa:
tocmealele ceale bune i giudeatele...carile ea o lumina lumineadza i arata
tot lucrul celor intunecati i proti i neinvatati, ca s cunoasca' strimbatatea
tuturor i sa giudece pre direptate . Sensul acesta al pravilelor este indicat,
de altfel, de insei cuvintele invatatura i indreptare , ce figureaza in.
titlul lor.
Faptul c nu aflam multe documente care sa mentioneze Cartea romineasc' de invttura , nu inseamna neaplicarea acestei pravile, deoarece
In pricinile penale ea a putut sa fie aplicat fr a lasa urme documentare.
Nu ni s-au pastrat actele instantelor ca In alte materii de drept. Chiar mentiunea dupa pravila ce se afla in documentele timpului, nu indica numaidecit aplicarea Crii romineti de invatatura , o asemenea inserare putindu-se prea bine raporta la aplicarea oricrei alte pravile dintre cele- netip'rite,
aflate in circulatie.
Exista apoi dovezi i de alta natura cu aceeai valoare probanta ca i
cele documentare. Astfel, Dimitrie Cantemir, care a domnit in Moldova
i care vi-a scris opera sa Descrierea Moldovei la un interval numai de apte-
www.dacoromanica.ro
22
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
23
Un alt caz care dovedete aplicarea acestei pravile este cel relatat de
fostul vtaf de aprozi Enaki Kogalniceanu, In Letopisetul Trii Moldovei
cluzia aplicarii pravilei, este faptul ca hrisovul lui Scarlat Calimach pentru
promulgarea Codului civil din 1817, confirma relatarea lui Dimitrie Cantemir
ca pravila aceea a lui Vasile (Albanezul) a ramas regula dupa care judecatorii Indreptau judecatile pina la inceputul secolului, precum spune acelai
i) A. D. Xenopol, op. cit., vol. VII, p. 146. Vezi si Gh. Cront, Dreptul bizantin ln
Wile romlne. Pravila Moldovei din 1646, In e Studii , an. XI (1958), nr. 5, p. 55.
www.dacoromanica.ro
Cantemir, care In timpul de atunci a fost in floarea vlrstei . Este drept Ina
c. acelasi hrisov precizeazA c aceastA pravilA ca una ce era cu lipsuri, a
ajuns de multi ani acuma nefolosit si a devenit foarte rarA 1).
Edifiile pravilei
naserA
In secolele XVII si XVIII, Cartea romlneascA de invAtturd nu a mai fost retipArit, desi exemplarele ei se Imputi-
doug secole, cind deci aplicarea ei incetase de mult, pravila a fost retipAritA
datorit initiativei particulare.
Editia Sion. In 1875, poetul Gheorghe Sion reediteazd aceastA pravilA
In tipografia Adrian din Botosani. Editorul arat In. prefatA Ca' ceea ce l4a
indemnat sA retipreascd pravila a fost micsorarea numArului exemplareior
ei i ca urmare, temerea ch. acest document foarte pretios pentru romIni
a nu se piard cu totul.
Editia Sion, care contine 179 pagini de text, poartA ca titlu insusi titlul
CArtii romInesti de InvtAturg *, insotit de versurile omagiale si de portretul lui Vasile Lupu. Valoarea acestei editii este ins foarte redua, din
cauza numeroaselor ei defecte. Transcrierea, In general neglijent fAcutA,
prezint numeroase erori i uneori chiar omisiuni de text. Editia nu
Editia Bujoreanu. O editie mai Mina este aceea a lui Ioan M. Bujoreanu,
publicist, fost magistrat, care In 1885 In volumul III din a sa Colectiune
de legiuirile Rominiei vechi si cele noui , a publicat pe ling6 alte pravile,
Cartea romlneascA de invAtstur din 1646. In editia Bujoreanu, pagina
de titla a pravilei este reprodua cu caractere latine, purtind pe verso portretul
lui Vasile Lupu i stihurile omagiale, dupA care urmeazA prafata logorAtului
Eustratie i apoi textul pravilei. Spre deosebire de original Ina, tabla de
materii se all asezatA la sfirsitul textului.
Dei aceasta editie se prezintA destul de ingrijit, totusi transcrierea
textului nu-i lipsit de erori. Marginalele originalului lipsind, numerotarea
pricinilor, a glavelor i cea a zacealelor a fost inclus. in chiar cuprinsul textu-
www.dacoromanica.ro
INTRODUCERE
26
partea de inceput a legiuirii lui Vasile Lupu. Aminteste apoi In sprijin atlt
hrisovul de promulgare al lui Mexandru Calimach din 1817, cit si anaforaua
boierilor moldoveni din 1.819 care, ambele, se intemeiaz pe afirmatiile lui
Cantemir. De altfel, chestiunea prezentei Pravilei lui Alexandru cel Bun
In cuprinsul Crtii de Invttur a lui Vasile Lupu, r'mine principala
preocupare a acestei Introducen.
In partea finald a Introducerii , Longinescu arat metoda dupg care
s-a cal'auzit In alegerea textelor latine, metoda urmat de transcrierea din
chirilia in caractere latine, greselile de tipar, deosebirile dialectale dintre
cele dou6 texte, moldovenesc si muntean etc.
In editia Longinescu, dintre cele 1255 de note referitoare la izvoare,
94 cuprind spicuiri din 116[Loq recopytxk (Leges colonariae, leges agrariae),
www.dacoromanica.ro
26
din Corpus jzzris eivilis al lui Iustinian, din Biblie i din Ecloga Isauriana,
iar restul de 1161 extrase din Praxis et theoricae a lui Farinaccius.
Editia reproduce, In facsimile, coperta Crtii rominesti de Invatatura ,
Cu care i Incepe numerotarea paginilor, repetind-o in acelasi chenar ornamental, in textul rominesc i francez ; urmeaza stema domniei Moldovei ci versurile
Dac unele interpretari din editia Longinescu nu pot fi sustinute, lucrarea In sine ramine o remarcabila opera de tiinta prin contiincioasa cercetare a izvoarelor i prin probitatea ce sta la baza prezentarii textelor.
care ar fi cerut
adeseori
prefacerea frazei intregi. Ne-am silit numai ca sa redam cit mai exact textul
cel vechi .
INTRODUCERE
27
de lege.
Gradul In care pravila din 1646 a fost respectan si aplican in justitia
nrii urmeag s'd formeze obiectul cercenrilor privitoare la dezvoltarea
vechiului drept. Cartea romineascg de invan'tur'd , fiind in vigoare vreme
de aproape dou'd sute de ani, constituie un monument important in stiin%a
vechiului drept rominesc si. a istoriei dreptului. Cartea romineased de inv.'ntur reprezinn totodan si un remarcabil monument al limbii si culturii
rominesti din prima jumtate a secolului al XVII-lea.
Am alAturat editiei de fan' anexe referitoare la izvoarele Carta rominefti de inaiteitur i la textul insusi al
acestei legiuiri. Ele sint:
(A). Texte din 1161.1.oq recapyuck (text grecesc si traducere). (B)
Manuscrisele grecesti 532 si 588 (p. 227-342) din Biblioteca Academiei
R.P.R. insotite de traducerea lor. (C) Extrase din Praxis et theoricae criminalis a lui Prosper Farinaccius.
Anexe
www.dacoromanica.ro
dui:4 principiul c.
editarea izvoarelor istorico-juridice, la transcrierea
textului chirilic in alfabetul latin, trebuie sh se dea importanth limbii, iar
nu grafiei. Acest principiu a fost aplicat de Institutul de Istorie al Academiei R.P.R. in Intocmirea noilor editii de documente 0 cronici.
Procedeul de transcriere folosit are un caracter interpretativ, in sensul
oh' pentru transcrierea semnelor chirilice cu valori fonetice imprecise am
tinut seamh in general de sistemul fonetic al limbii romine actuale. Ne-am
bazat in aceasth privinth pe inse0 concluziile lingvi0i1or care au cercetat
limba textelor vechi. Institutul de Lingvistich al Academiei R.P.R. ghsetech. cele mai vechi texte romineti din secolul al XVI-lea prezinth un sistem_
fonetic aproape identic cu acela al limbii contemporane i socote0e
sistemul fonetic al limbii romine din secolul al XVI-lea nu se deosebea
aproape de loe de acela al limbii romine de asthzi, dach tinem seamh si departicularithtile fonetice ale graiurilor teritoriale (Gramatica limbii romine,
o valoare grafich.
Textul prezentei editii a fost transcris duph editia din 1646, in care
nu toate semnele chirilice reprezinth valori fonetice distincte i in ace1a0.
timp unele semne pot EA' aib' pronunthri diferite.
Valori fonetiee precise au urnagoarele semne chirilice: A= a, a = b, =IT,
g=e, m=j, 9=z, H
= m, n = n, o = 0, w (:), n =p, p=r,.
C= S, In =t, = t, 10=4 S=u, ov =u, zis f, r = h, tIr=ps, u,=t, 111=, ILl ="t.
www.dacoromanica.ro
29
Gheorghie.
SI-14E
chirie.
Semnul k (ier), preeedat intotdeauna de consoane, nu are valoare foneticA In interiorul cuvintelor si de aceea la transcriere a fost neglijat ; astfel:
cumplir, SpiolulAr
furtupg, nfflwrpti = pentru. Dar la
sfirsitul cuvintelor, dup consoanele moi, acest semn are valoarea sunetului i (i scurt) si a Jost transcris cu
Lip-kwk = iar1ci, K811811tilth =
KSAmniurrx
= cununati, ,fikOAHMIlit
sore./
4sau,b = farei
www.dacoromanica.ro
SO
C'h
nAilTACktlt =
sel plet'teascei ;
In unele pronume
Semnul e (tita) a fost transcris, tinindu-se seama de pronuntarea cuvintelor respective, cu th sau cu ft, astfel: fIelina = Athina, meopia = doftori,
win = eftin.
w(11-1141 =ocine,
KEME/11% =
vecin.
Semnul I; (gea) a fost transcris prin ge sau gi, dup pronuntare; astf el:
Arkpyi = mearge, Omit = giudet, ALIRIIIII/A = marginea.
Semnul 4 (In) a fost transcris prin 1, in, sau im, potrivit pronuntrii;
astfel: .fin = if, 4T8lifKalth = Entunecati, +CitTilll,h = inseitafi, 4nispaio =
impiirqi.
31
fc
= H r is t o s.
www.dacoromanica.ro
,#,
i/,,,-,i'
f (.1 /-,':',`-
ii 7
'.'i
't
ir". .),
' '`'.'.
-,;
ifr''
tit
r ii (.
1-14 i
1,2A F071,11
, IlAA
)V4- f : *\ ',' -: ) : , .
i!)..+,:'
t
,O, : ''.:
,V.-
,S
NI.
2
11,
t
1
%.
4101fin
.,
A,
.5.-ns....-
,.,.,
,,
'
,9
rAii/r,t
17,,
,.
'
1,a,v6if
UM dTCAir,T. KEA' Va 44
,ij EDAM
, 1,13,1,1,011(t1it
AX,IiCtilil. Te 011E6
tm.,'-ei41,
EMI
,
An,. 1A.'ri
efrgyrIlOrt
r
r041Afit4:13.
IMUTZ:113iiZilliZi2EZZO431.301M4/116tb
#104
AOMHICiff., .0 A*Hrni
iTIMAIHAfi
,
'HT& itott'SHACTtirt
.
;Pro; HOT-HAN
,
,
..,..-'"
i MUM MAA XC . ..f.IXAA .
,t
r%.
gea,
-
urdik-
www.dacoromanica.ro
SI DE LA ALTE GIUDEATE
www.dacoromanica.ro
sAv
ttig's
PA%
MVPMINVIZID2D-C-00VgVfiggCVZ
aaaa4aziauoia4a4agikeleai74-glatito
wres
eau
rMA
04xelf.
AON141:fh
MO/Itil;ATS
+.
tNiff3
SPOZ
Vigta
?AU
Tftlid
tc31
&AI
VtM
rc3
utiVi
gig
Ka3
UTA
PIRA
tte3
er.24c1
GA&
tAdel
we3
tau
tuts,
trves
ova
eas
VRA
goga,
SW3
weg
G-bm
vue
&VA
VA'S
vise
AARgi
*Ks
it.G2
flgTritillitila
sof4
,
ttiti Ksl ilairstptfilfgAL lieTirfiNAS .4.if ti
.
LItti CArA6HT414111 HOISOAR AA& C1(113MIC
ttesi Tr/
friArftWEiqfli fitti AAAO/Miiin MOdiel,01SittailH
CA%
tLite
IfrbtrA13 61101fATA
eiok%
MilfAAgAALLIARYEISICA:AE
4II.MH IMItH
gACHAffgOgsr f
wes
pgrAftAffAAE cuga
Myx: 47
eat
LEIN
ro2,94tlea)
Wer;
i'3/111,41fli
vi:(454
aVt\V-Vrtitn:MtlgViKtVVOURVIVeiV.z4t-tA
agtrealatieue. Auaimaairaz5aatiza;
www.dacoromanica.ro
Io
mare ostrdie s-au cumptat de-au cercat 'And s-au spodobit de-au gAsit
izvorul vietii cel nescAdzut, ce A dzice svinta scriptur5 i cu multA dragoste
bucurie lumii I-au artat pentru binele i folosul a multi; dup-acea pre
urma for, cu bun invtlura ca o mosie tuturor Impreund 1-au lAsat si mai
vIrtos celor lipsiti si InAtati de Invattur; pentru ea cum nu poate nime
a lAcui In ceastd lume frA de apA, asea nu poate fi nice Mil InvAttur,
cum dzice Isaiia pr(o)rocul: Zavistiia cuprinde pre oamenii cei neInvtati .
38
PREDOSLOVIE
osirdie s-au nevoit mariia sa de-au cercat pre multe taxi, Oa 1-au indireptat
Dumnedzau de-au gasit oameni ca aceia, dascali i filosofi, de-au scos den
carti elineti i latineti toate tomealele ceale bune i giudeatele celor buni 1)
cretini i svinti imprati, carile ca o lumina lumineadza. i arata tot lucrul
celor intunecati i proti i neinvatati ca sa cunoasca strimbatatea tuturor
i sa giudece pre direptate: carele s cheama acmu Pravilele imparateti.
Aceastea intelepciuni i aceastea invtaturi ne-au dat i ne-au lasat noo
tuturor rodului rominesc, ca sa ne fie noo de pururea izvor de viiatia in veaci
nescdzut vi nesv1rit.
in original a bune *.
-In original e talminit *.
www.dacoromanica.ro
PRATILE IMPIRA.TqTI
ALEASE DEN STITOCUL IMPARATULUI IUSTINIIAN
PENTRU MULTE FEALURI DE GIUDEATE
CU TOT RISPUNSUL LOB, RINDUITE PRE 252
DE INCEPITURI,
PRAVILE PENTRU PLUGARI p PENTRU ALTI LUCRITORI DE PIMINT.
PRICINA 1.
zac. list1)
pag.2)
54
54
54
54
55
55
1.
1.
1.
3
4
5
6
9
10
11
2
2
55
55
55
12
55
s va chi gi s va prsi.
2)
www.dacoromanica.ro
1.
55
55
40
list
pag.
13
55
14
3
3
3
3
3
56
56
zac.
15
16
17
18
19
56
56
56
56
56
22
4
4
4
20
21
57
57
24
57
57
25
57
26
57
PRICINA A DOOA.
27
28
5
5
57
29
58
gtirea stpinului.
Cela ce va fura mirigtea altuia ce ss dzice spicele.
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
58
58
58
58
p. s.
www.dacoromanica.ro
6
6
6
6
6
6
6
6
6
57
58
58
58
58
58
58
SCARA PRAVILEI
41
PRICINA A TREIA.
zac.
40
41
42
list
pAg.
58
58
59
43
59
44
45
7
7
59
59
46
59
PRICINA A PATRA.
47
48
49
59
59
59
50
59
51
60
impdra.
52
9
9
9
60
60
60
55
56
9
9
60
57
60
53
54
PRICINA A CINCEA.
60
www.dacoromanica.ro
42
PRICINA A
EASEA.
zac.
list
pag.
58
10
60
59
10
60
60
10
60
61
10
61
10
61
61
11
11
61
11
11
61
61
62.
12
62
12
12
12
62
11
PRICINA A EAPTEA.
Cela ce va socoti un pom si-1 va creaste in loe strein.
69
70
71
72
74
12
12
12
75
1.2
73
62
62
62
62
62
62
SCARA PRAVILEI
43
PRICINA A OPTA.
zac.
76
77
78
79
list
13
pag.
63
13
13
13
63
63
63
80
13
63
81
82
13
13
63
63
83
84
13
14
63
63
85
14
63
PRICINA A NOOA.
stpinu-su.
N'Amitul ce va Imbla noptea furind.
NAmitul cuiva de va fura de multe ori i va scoate
turma sau cireada i vor peri niscare vite.
Cela ce va da dobitoc la pAstoriu, fArA tirea stpinului.
PENTRU CEIA CE VOR ZIDI SAU VOR RASAD! PRE LOCUL ALTUIA.
PRICINA A DZEACEA.
86
87
88
89
14
14
15
15
64
64
64
64
90
15
64
91
15
64
92
15
93
16
64
65
94
16
65
PRICINA A UNSPRiDZEACEA.
De va face netine moar pre locul a multi.
Cinduli va face netine moarA dup ce s'A vor impArti
nu lmble.
www.dacoromanica.ro
44
PRICINA A DOOSPRIDZEACEA.
zac.
list
pag.
16
17
17
65
65
65
65
65
65
66
18
66
18
18
18
18
19
19
19
19
19
19
19
19
66
66
1.6
16
17
17
PRICINA A TREISPRADZEACE.
103
1.04
105
106
1.07
108
109
110
111
112
113
114
115
116
66
66
66
67
67
67
67
67
67
67
1.9
67
19
67
117
sd dea 10 pretal ce-au luat.
Cela ce va fura dobitoc den pdure sau den amp. 118
Cela ce va fura dobitoc ce va gsi slobod ling un
<20
67
67
drum.
20
20
www.dacoromanica.ro
119
120
20
67
68
ECARA PRAVILEI
45
zac.
list
20
20
20
20
20
21
pag.
21
21
68
68
68
68
68
68
68
68
68
68
69
132
21
69
21
22
22
22
22
69
69
22
69
22
22
69
69
22
69
22
70
22
23
70
70
23
23
23
23
24
24
24
70
70
70
70
121
122
1.23
124
125
126
127
128
129
130
131
21
21
21
www.dacoromanica.ro
69
69
69
71
71
71
46
zac.
152
153
154
list
24
24
24
pag,
71
71
24
24
25
25
71
71
PRICINA A PATRISPRIDZECE.
Cine va Imbla cu amgituri si nu va plti vama
domneasc.
155
156
1.57
158
159
160
25
71
71
71
71
71
162
163
25
25
25
25
164
165
25
25
72
166
167
25
72
26
72
168
169
26
26
72
161.
72
72
72
72
72
PRICINA 15.
170
Cela ce-s va face vis de altul, de-i va fura ceva.
171
Cela ce va mearge s fure i nu va fura.
172
Cela ce va apuca slujnica altuia.
and va avea nestine vreun lucru la altul i nu-1 va
26
26
26
72
73
73
173
putea scoate.
Cela ce va scoate i va lua pietrile de la viia altuia. 174
175
Cela ce va fura de srcie.
26
27
27
27
27
73
73
73
73
73
176
177
SCARA PRAVILEI
47
list
27
27
27
27
27
27
27
pag.
27
28
28
74
74
74
28
74
189
28
74
190
28
74
29
75
29
75
zac.
i a nu va astepta.
178
179
180
181
182
183
184
185
73
73
73
73
73
73
74
1.93
29
75
194
29
75
195
29
75
196
29
75
197
198
1.99
30
30
30
75
75
75
200
30
75
201.
30
75
202
30
76
fr stirea giudetului.
Doi oameni and sa vor glcevf vrInd s' scoat unul
pre alt dentr-un loc.
Cela ce s va teame c'-1 vor scoate dentr-o cas.
Cind va goni nestine pre stgin de la bucateie lui.
Tat' cu fecior va sd scoat unul pre altul den ocine
si den bucate.
Vlddicul sau egumenul vor lua, unde vor gsi, vreun
stirea giudetului. '
lucru de-a besearicii
48
zac.
list
pag.
30
31
31
76
76
76
206
31
76
207
31
31
76
76
31
32
32
33
77
77
77
77
77
77
77
78
217
218
33
33 .
78
78
219
220
33
33
78
78
221
34
78
222
223
224
34
34
34
78
78
78
sparge.
225
34
79
226
34
lucru.
209
210
211
212
21.3
214
215
216
32
32
32
32
PRICINA 16.
SCARA PRAVILEI
49
227
list
34
228
34
79
229
34
79
230
35
79
231
232
35
35
79
79
agului.
233
35
79
234
235
35
35
79
80
236
35
80
237
35
80
238
239
240
241
242
243
244
Cine va cumpra lucru ce nu iaste de metequgul lui. 245
35
35
36
36
36
36
36
36
36
80
80
80
80
80
80
80
80
80
36
36
36
36
80
80
80
251
36
81
252
36
81
zac,
besearica.
248
Cela ce va pune zlog lucru de furat.
249
Cine va cumpra vreun lucru de la tillhariu.
Cela ce va cumpAra furtuag i va spune tuturor. 250
pag.
79
81
c. 1060
www.dacoromanica.ro
60
list
pag.
82
83
84
84
86
86
88
89
92
98
37
2
3
4
38
39
40
42
42
6
7
8
9
10
11
12
45
46
50
57
59
63
100
103
106
107
15
67
68
70
16
72
110
muiare.
17
76
113
18
77
114
1.9
78
114
20
79
115
21
81
117
22
23
84
84
11.9
24
86
120
ca5arii,
13
1.4
1.08
barbat de
119
SCARA PRAVILEI
51
glava
list
pag.
25
87
121
26
89
123
27
91
92
124
125
94
28
sa fac acolea
curvie.
31.
95
96
32
33
34
35
36
98
104
106
107
109
126
127
128
129
134
135
136
137
37
111
139
38
39
40
141
141
42
43
113
114
117
117
119
122
44
45
126
128
151
46
130
154
altuia minti.
Pentru iartarea sudalmei cum si in ce chip s face.
Pentru ceia ce clevetesc i suduesc pre domnul OHL
Pentru ceia ce suduesc i ocArsc pre nestine cu
47
49
132
133
134
155
156
157
scrisoare.
50
136
458
51
138
160
51
139
160
29.
30
41
144
144
146
148
1.52
www.dacoromanica.ro
52
glava list
51
139
52 140
53 141
53 142
53 143
pag.
160
161
162
163
163
53
144
164
54
14E.;
165
55
55
56
146
147
148
166
166
167
57
148
167
58
59
151
155
169
172
60
61
62
63
156
157
158
160
173
174
174
176
64
65
161
162
1.77
66
162
177
67
68
164
179
165
1.80
69
166
1.80
70
71
168
171
182
72
73
171
174
184
186
cealea-
lalte.
www.dacoromanica.ro
177
1.84
SCARA PRAVILEI
63
list
pag.
74
75
76
174
175
177
187
188
189
77
78
178
184
190
194
glava
www.dacoromanica.ro
1 SCOASE
www.dacoromanica.ro
55
Doo sate de vor avea svad pentru hotarul sau pentru pmInturi, acolo
sA socoteasc6 giudeatele s fac direptate sA dea acel loe pentru carele sA pricesc,
acesta s-1 dea cebra ce s va afla c 1-au tinut mai mult vreame, alegInd
cind va fi hotar batrIn; tinearea cea veache, aceaia biruiaste, cumu s-are dzice:
cum s va afla c-au Omit cei den veaci, asea s 1'4n:de neclAtit.
s-au fost.
De s va apuca nestine de vreun laz strein prsit, sA fie spinos i plin
de pdure, de vreame ce BA' va afla cA iaste altui lucrAtoriu, pentru truda ce
www.dacoromanica.ro
66
va fi pus acolo de-1 va fi curd-tit, trei ai s s hraneasca cu roada lui, iar de-acii
pranul daca va fugi den sat si-i vor rdminea pdminturile sau viile sau
ce sa va arata c-au mincat roadd dentr-acea ocin mai mult de eapte ai,
atuncea ca s socoteasca giudatul tot vinitul ce va fi fost dentr-acea ocind;
deci giumtate den tot sd numere si sd faca sa fie capete, BA' s iuureadze
den datorie.
Mrgind nestine pre un drum, va afla vreun dobitoc, de va fi undeva
vatdmat sau si mort, atuncea, fiindu-i mild, va spune stdpinu-sdu, iara std.
pinul boului is va prepune pre cela ce i-au spus, c-au ucis el dobitocul ; acesta
satul lui de unde iaste ; iard de va fi avind vreo treaba ca aceaia cu dins,
acesta, ce 1-au priimit, ca s aib a- spune treaba catrd domnul acelui sat.
lard de va mestersugui intr-al(t) chip i va calca pravila aceasta, ca s
teasc la domnie 12 litre de argint i 24 de litre boiarinului celuia a cui va fi
tranul, i intr-acesta chip sd aibd indemnare de la domnie, ca sa intoarca
teasca giudeatele: de sa va afla c-au murit boul intr-acel lucru ce 1-au fost
dobindit s lucreadze cu dins, s nu aib nice o pagub; iar de va fi murit
intr-alt lucru, atunce ca sa plteascd boul deplin.
De va lua netine vreun dobitoc, cal sau bou, fail de tirea stapinului
a cui iaste, si s va duce in vreo cale-undeva, ce va fi plata, ce sd dzice chiriia,
ca s-i plateasca indoit ; iard de sd va prileji s5 moard pre cale sa-i dea doo vita
drept una, once feal de dobitoc va fi.
www.dacoromanica.ro
67
Un plugar ce va fi sminat sminta sa in prnint strein 5i va fi cheltuittoat cheltuiala sa 5i de va indrzni sal care snopii fr de 5tirea celuia cut
pmintul, ca un fur ca s-5 piardz toat roada de pre acel pmint.
Partea celuia ce samnd pre locul altuia, de va fi sminta lui 5i cu toat,
cheltuiala, simt a lui 9 snopi 5i a celuia ce-au dat pmintul un snop ; iar
cela ce va imprti intr-alt chip, iaste blstmat de Dumnedzu.
Pentru ceia ce similar in parte, cumu li sa cade si imparta.
tul nelucrat, s nu aib nice o pagubd cela ce-au fost dmit pmintul.
Plugariul ce va lua pmint in parte de la cineva ce va fi dus in vreo cale
5i el s va prsi 5i nu-1 va lucra, acesta ca s plteasc6 indoit roada pmintului.
PENTRIJ FURTU$AGUL.
PRICINA A D 00A,
De s va afla vreun lucator de vii la vreamea cindu s sap viile, atunee
s fie furat vreo sap sau vreun hirlet 5i daca 1) va treace vreamea spatului
86 va oblici 5i s va vdi luerul, ca s plteasca atitea dzile cite au fost trecute
de cInd au furat el sapa. Intr-acesta chip va plti 5i cela ce va fura seacere la
vreamea seceratului sau cutit la vreamea tiatului -Oiler, sau Sacurea dud tac
omul leamne in pdure 5i alte ca aceastea.
De va fura ne5tine clopot de la dobitoc, de la fiece feal de dobitoc, 5.1
de s va vdi, 54-1 batd ca pre un fur.
Iar de s va prileji s piiae 5i acela dobitoc, ca s aib a-1 plti cela
ce-au furat clopotul.
1) In original 4 deca i.,
www.dacoromanica.ro
De va fura netine cal, sau bou, ca sa-1 plateasca de doo ori i sa fie
btut foarte i sA plteasc i treapadul dobitocului, cItu-1 va fi purtat.
Cela ce va fi vrut sA fure bou den ciread 0 va fi gonit pre vacar
fiind cireada fra pastor, vor fi date niscare gadine, de vor fi stricat i alte
vite, acestuia ca s i se scoat ochii, s5 fie orb.
Cela ce va fura snopi, sau va freca spice la vreamea de seacere, de-1
vor prinde sa-1 bata i sa-i ja ha(i)nele toate cu ce va fi fost atunce Imbracat.
Cala ce vor Intra In vie, sau In pomat, pentru sa manince numai poame,
sa nu sa cearte; iar5. de s va arata lucrul cum au mars sa fure, s-i bata
A le ja i laainele.
Ceia ce vor fura plug, sau her de plug, sau giug i de sa vor gsi, s soco-
teasca din ce dzi s-au furat pana In ce dzi s-au gasit, dece sa plateasca pre
toga dzua cite 12 aspri, carii fac 2 potronici de argint, sau cit sa va da unui
om ce lucreaza pre dzi.
Ceia ce vor fura carul altuia, sau de-I vor arde, sa plateasca doo preturi.
De vor fi Intr-un sat nite oameni furi i de-i vor prinde cu furtuag,
sa-i bat ca pre nite fun i sa intoarca tot celuia ce-i vor fi furat. Tara' de vor
fura 0 a do or,
bata i s' intoarca doo preturi celuia cu paguba.
de vor fura i a treia oara, sa le scoata ochii,
orbasca.
Cela ce va imbla de va fura noaptea bucate sau alte bauturi, sa-i fie
certarea ca 0 altor furi.
PRICINA A TREIA.
Vacariul sau boariul, de sa va lua in cireada lui vreo vita streina de
la plug i sa va mesteca cu alte vite, i dup-acea sa va timpla acea vita de
o vor strica gadinile, s arate stapinului samnul aceii vite perite i daca
8'1 va cunoate, nu va avea nice o certare.
Un vcar de va lua asupra sa un bou sa-1 pasea, 0 de-1 va piiarde
Intr-acea dzi ce 1-au luat, de va spune stapinu-sau Intr-acea dzi dzicInd:
iata pana In cutare loe te-am vzut boul i pana In cutare, de acii nu-1
tiu ce s-au facut ; de va dzice aea, nu va plati boul, iara de nu-i va fi
dat tire intr-acea dzi, va plti boul.
www.dacoromanica.ro
69
PRICINA A PATRA.
sau-1 va orbi: ca s nu-1 mai ja stpinu-su, ce s-i dea alt bou sntos.
De va afla netine mascur, sau dulu, sau i alt dobitoc stricind i
Mcind pagub la locul lui i deodat va spune stpinu-su i-1 va slobodzi,
CO
treia oarh si-i faca pagubh; i de-i va tia coada sau de-1 va i ucide, s
nu aib.' nice o nevoe.
De va infra dobitocul in vie, sau in pomht vi va chlea in vreo groap
sau s'O' va impra in .gard vi va muri: ca sh nu aib nice o nevoe cela Cu
viia sau cu pomAtul.
Once feal de dobitoc vrind s sae preste gard, la vie sau la pomt,
vi de s va imphra: sh nu aib nice o pagub cela cu gardul.
De va ucide cineva vreun dobitoc, pentru ce-i va fi fcut vreo pagubh
o dath sau vi de doh ori i nu va fi spus stpinu-shu
plateasch paguba,
dm invhtaturh: sh' plateasch acel dobitoc cela ce 1-au ucis.
De sh va prileji vreun viiar s afle 'in viia lui vreun dobitoc, Mcind
pagub vi nu va mearge s'A spue de sirg celuia cu boul, ce, vrind .sh-1 scoath
FRICINA A CINCEL
cul lui.
Del va culeage nevtine viia i vor rmtnea alte vii neculease a vecinilor lui, vi el va aduce dobitocui sau s 1:lasca la viia lui, i vor face pagaba
la viia cuiva: acesta inca s aib certarea celuialalt, 30 de toiage i s'a' plteasch paguba ce va fi fcut, dup cum serie pravila.
Ceia ce vor avea mierth sau veadre, sau alte mhsuri hicleani, mai mici
decit cum au'fost obiceaiul de vac, pre acevtia foarte
cearte cu britae,
ca pre nivte pgini i oameni necredinciovi ce sinat.
PENTRII IJCIDEREA DOBITOACELOR.
FRICINA A EASEA.
61
va intinde nete maestrii la vreo vie, sau la vreun pomdt, sau la alteceva
pentru sa prindza pre care-i stria roada sau alte bucate.
Pentru luptarea a dobitoae i pentru vatrunarea lor.
Cind vor pate nete vite streine impreun la un loc i va inceape
una dentr-inse a se boncai, pentru sd intrite pre vreuna s s' lupte, dece
impungindu-s aceale doo vite i de s vor mesteca i alte vite i luptindusa eale acolo, i s* va prileji de s' vor vltdma vreunele, sau doara vor i
pretul
PRICINA A $EAPTEA.
De va socoti un om un pom
va creaste de-1 va face mare de
roadi, intr-un loe neimpirtit, i dup-acea s va prileji de si vor imparti
acei oameni i de. s va veni acel pom in partea celuia ce nu 1-au ficut:
ca s nu OA nice o treabi acesta, ce s-au venit in partea lui, ce si-1 tie
tot cela ze 1-au trescut; iari de nu va putea suferi stipinul cela cu locul,
dea pom derept pom intr-alt loc.
De va sta un pom intr-o margine de vie a unui om i cu ramurile lui
va face umbril altii vii, ce-i lingd a lui, ce si dzice vii vecinu-su: dim Inv5.ttur, stipinul cela cu pomul sal tae crngile pomului cealia ce fac sminteal vecinului.
Chid va avea nestine Ora cu altul pentru niscare tufe de vie, sau
pentru vreun pom i cunoscind el cumu-i vine giudetul, ce s va scula singur
de mintea sa, fr puteare de la giudet si va tdia aceale tufe, sau alt pom,
63,
PRICINA A OPTA.
76.
77.. Cela ce va slobodzi pojar In pdure strein, i de vor arde niscare pomi,
pre acesta sd-1 pecetluiascd in mind i s pldteascd paguba Indoit.
Cela ce va arde gardul vii, sd-1 pecetluiasc In mind i sd-1 bat i
PRICINA A NOA.
Ndmitul unui om, de va strica dobitocul cuiva, bou, sau vacd, sau
oae, sau mascur, de le va ucide i le va despoia In PlAdure sau fie In ce
loo pustiiu; stdpinul acestuia s pldteascd toad paguba.
N'dmitul de va vrea s fure noaptea i sd va scula de va scoate oile
den staul i de vor da gadinile intr-inse i le vor strica: pre acesta ca sd-1
spindzure ca pre un tlhar i ucigdtor.
De va avea un om un ndmit i va Imbla furind noaptea de multe ori,
sau de va goni turma sau cireada nescui, d'dm invtturd: sa s'd cearte
stpnuli s'd pldteascd once va peri, pentru &Ace au cunoscut vinele lui
n-au spus.
De va da nestine vreun dobitoc la vreun pdstor boeresc s i-1 pascd,
frtirea stdpinu-sdu, iard pdstoriul va piiarde acel dobitoc, sau-1 va vinde,
sau-1 va strica intr-alt chip; acestA sd fie slobod, nice o certare ca s'A nu
aibd, nice el, nice stpinu-su.
De sd va prileji pdstoriul cuiva s ja niscare oi s'd pascd, ori in ce feal
de tocmald, sd fie la tirea stpInu-sdu, i de le va minca pdstoriul aceale
vita, sau de le va piiarde, ddm invdtAturd: stdpinul acelui pdstoriu s phi-teased toat paguba celuia cu oile.
www.dacoromanica.ro
64
PENT= CEIA CE TOR ZIDI SALT VOR RISIDI PRE LOCUL ANIMA.
PRICINA A DZEACEA.
acealea bucate, sau fie ce va fi, ca a nu aiba treaba cu dinse cela ce-au
muncit acolea, ce s-i piiardza toata usteneala i necum and, ce cheltuiala
IncM sa nu-si ja.
Cela ce rasadeate pomi pre prnintul altuia, sau ultuiaste; ,cu acel
parnInt lsi piiarde i ultuoanele i alte tot ce va. rasdi.
Ceia ce vor rsipi casele altora far de voia giudetului, pentru sa-si
direaga ale sale case, sau de vor strica garduri de la vie pentru sa-si direaga
ale sale vii: acestora ca s li s tae minule.
De va face nestine cud pre loo strein va fi 'tot lemnul lui si toata
cheltuiala, da'm InvalAtura: cela ce va obladui acel pamint, acela s'A obladuiasca si casa, dupa pravila ce dzice ca sa fie biruitoriu cei mai- de sus
celor mai de gios; deci stapinul aeelui pamMt de pururea sa fie biruitoriu
asupra aceii case cu toate nameastiile ei, pentru eke nu poate cela ce-au
zidit casa s 86 pirasca la giudet pentru cheltuiala ce va fi facut,
PRAVILI PENTRIT MORI.
PRICINA 11.
65
PRICINA. 12.
Trem s facem voroav pentru rindul furtusagului; deci s cade tnti
s spunem niste lucruri oarecarele, pentru ca s putem inteleage mai lesne
cind iaste lucrul furtusagului de mare pret sau cind iaste omul invtat
lntr-acest mestersug a furtusagului, sau chid va. fura de la vreun boiarin,
sau alt om mare de cinste, sau chid va fi furat niscare dughiane cu negot,
sau cind va fi fcut scAri sal s sue la vreo curte domneasca sau boiareasca,
sau dud va spa cas, sau va rsipi zidiu, sau cind va fi zdrobit lcti
si alte multe ca aceastea, sau cind fur si pate nevoe tot satul, macar deare fi furtusagul cit de micsor. Furtusag mic s cheam iars, clad nu va
fi fcut nice unele de aceastea, ce am scris mai sus.
Cade-s s stina cum doo4 certri s dau furului: dece o certare
iaste In bucatele lui, ce si dzice s intoara inapoi tot ce va fi furat ; alt.
certare, iaste asupra trupului su pentru gresal i rutate ce va fi fcut.
Omul cela ce-i vor fura bucatele i avutiia, poate s cearce pren toate
casele, pre unde-s va prepune, sau va cunoaste niscare seamne de furtusag
s. fie lucrul la artare, sau i cindu-i va prea cu adevrat cd-s va gsi
furtusagul de faVd, lug nu cu putearea lui, ce s ja voe i puteare de la
giudet iar nu asea fiestecum.
5
o. 1060
www.dacoromanica.ro
66.
PRICINA 18.
Carele va tinea drumurile 0 caile oamenilor de va fura, lima arme
nu va purta cu sine, pre acesta sa-1 scoat 0 sa-1 goneasca dentr-acel loc;
jara de va fi purtInd arme 0 va fi furat multe lucruri, pre acesta sa-1 arunce
In ma, acolo sa sa pedepsasca dupa cum va fi voia giudetului, 0 den cit va
avea, de va fi vreun fecior de bojar, a treia parte den bucatele lui sa s
dea la visteriia domnului, iara de va fi intr-alt chip sa-1 spindzure In furci.
Orcarele sa va face a Ana pre lIngd drum 0 de va gasi ceva hidemind sti fure, sau sa jecuiasca pre cineva, acesta de vor cunoate c-au facut
numai o data, sd-1 cearte cu ocna, iara de va fi facut 0 altadata EA i sa
fad. moarte.
Clnd va fura netine, de sparge vreun zid, sau ue, sau secriiu, sau
alta aseamenea acestora, de va fi facut aceasta dzua 0 de va fi om de rod
bun, sa-1 scoatti den locul lui o sama de vreame; aceasta sa Inteleage de va
fi om de mina s-1 scoata den ocinile lui cltava vreame, citu va fi voia
giudetului 1);
www.dacoromanica.ro
67
intAi.
aiuri Intr-alt loe; sau fost-au certat pentru aceastea, au doar n-au fost
certat, numai sA fie mArturisit Cu adevArat i la vedeare cumu le-au facut.
Cela ce va fi tAlhar de drum i de sA va fi mArturisit el singur sau
de vor fi mrturisiti niscare oameni buni credincioi, sau de-1 vor fi prini
talhuind de fatA, pre acesta sA-1 spindzure intr-acel loe unde va fi tAlhuit.
Cind vor fi nete sotii multe de vor tinea drumul, de vor tAlhui sau
vor fura: pre toti s6-i spindzure, &A nu poat plti cu moartea unuia pre
ceialalti pre toti.
Cela ce va vinde feciorul altuia sau robul altuia, sau fie pri ce om:
de va fi boiarin s-1 bage In ocnA, iarA de va fi slugA, ce sA dzice om mal
de gios, dentAi sA-1 poarte de coadele cailor, de-acii sA.-1 spindzure; iarA
www.dacoromanica.ro
68
lard daca vor treace o dzi, doo' i va da atunce lnapoi i mai virtos and
va fi Imblat de va fi cercat i va fi Intrebat cela cu paguba, atunce de-are
i Intoarce, sh va certa ca un fur, dup pretul acelui lucru, veri va fi mare,
and va fi svatuit pre netine s fie fur carile mai di de mult n-au fost
fur, acesta sh.' fie de certare.
Cela ce va agiuta furului, ori in ce feal, i mainte de ce va fura, de-i
da niscare lucruri, ce shnt de treaba lui, cumu-i svreadel, sau topor, sau fune,
sau alte multe aseamenea acestora; sau, daca va fura, s-i rdice furtuagul,
sau s-1 poarte sa-1 ascundzh, sau singur i pre fur: pre acesta ca pre un
acel lucru 0-1 tine s-1 dea a cui va fi: acesta ca un fur s va certa.
Carele va gsi pre marginea unii ape mari, fie ce lucru, ver mare,
www.dacoromanica.ro
69
70
Cela ce va dzice &A i-au furat avutiia ce-au fost el socotind, sau
banii ce-au fost luat In datorie, acesta iaste datoriu ca sA arate, iarA de nu,
numai s o dea lnapoi a cui au fost, cA -de-are si giura, nime nu-1 va creade,
alegind de-are avea impreuna cu giurmintul si niscare marturi sau niscare
seamne ca acealea s.' poat arata cu adevArat acel furtusag, s poatA cunoaste
fiecine.
OrcArui negutAtoriu vor da niste bani sA li-i 1) tie si-i vor numAra
inaintea lui, si de-acolea ii vor fura si-i vor fi spart usea si secriiul si 16c6tile si alte ca aceastea, de sA va afla, cindu i-au dat c i-au dzis s-i inceap6
s-i cheltuiasc: si li-i va da mai apoi cind le vor trebui, atunce neguttoriul iaste datoriu s le de banii de la sine; iarA de nu-i vor fi dzis asea
nu-i datoriiu cu nemic.
ce-i va fi cheltuit cela ce-i stringe si-i aduce de pre unde shut veniturile
si-i dd la vistiariul besearicii, acesta de va fi fAcut una ca aceasta si s
va adevra cu mArturie, oameni de cinste si credinciosi, certarea lui BA fie
moartea, ce BA dzice a i sa tae capul si s i B ja tot ce va fi avind, veri
mult, veri putin.
In original e lie,.
www.dacoromanica.ro
71
Orcine va fura lucru svintit den loo ca cela cinstit si svint, pre acesta
sa-1 spIndzure sau sa-1 ardza de viu In foc, de aceasta dupa cum va fi voia
giudetului.
Cela ce va fura lucru svintit, den loe nesvintit, sau lucru nesvinOt den
loe svintit, sa va certa dupa cum va fi voia giudetului, iara sa nu i sa ja
alegInd de va fi fcut acest lucru de dooa, trei ori, dup cum spune pravila.
Pre cela ce-1 vor certa pentru furtusag, macar ce certare micsoara
are fi pata, nu va putea s'Al fie oprit de s va afla and au facut furtusagul
c-au fost mai sus de 15 ai, pentru cace de-are fi mai gios, ce sa dzice mai
mic, are putea fi. 'ara, de va fi si preot 0-1 vor prinde cu furtusag, sti-1
leapede den preotie.
Care lucruri priimeaste preotul In besearica pentru ca sa le citeascA
vreo molitva, acelea toate s'A cheam svintite.
Cela ce va fura si vinde niscare svinte mostii, sa.-1 cearte cu moarte.
Cela ce va fura cruce den besearica, macar de-are fi si de lemn, acela
fura lucru svintit si den loe svintit: certarea lui iaste sa-1 spindzure sau
sa-1 ardza In foc de_viu.
PENTRU l'AMA CEA DO1VINEASCI.
PRICINA 14.j
Oricine va imbla cu arnagituri si nu va plati vama cea domneasca,
acela iaste ca un fur ; deci s cade s piardzA tot negatul derept carele nu
va fi pltit vama.
Cela ce va dzice cum n-au stiut unde iaste vama, derept aceaia n-au platit
vama: de va fi vama pusd de curund si acesta va fi strein, de departe loe, sa
creadza i sa plateasca numai vama cea direapt; jara de va fi vama btrina
si omul va fi de loe, iara atunci nu-1 vor creade, ce- va piiarde tot negotul.
Cine va ocoli locul acela unde s'A cade s'A plateasea vama, sau va treace
72
mai putea de-aciia sa ceara de la feciorul lui, de vreme ce n-au luat nemica
pan au fost tata-sau viu.
Vameul ce nu- va lua vama de la negutator pana in cinci ai, de-aciia
nu va putea lua nemica pentru cace s-au trecut o vreame.
Cela ce va sari asupra vameilor, cindu-1 vor timpina cu negotul in
cale, i nu va lasa s cearce negotul, carele nu va fi pl'tit de vama, acesta,
den negot, sa nu aib' nice o paguba pentru ce n-au plait vama, iard numai
s sa cearte pentru ce au sttut improtiva oamenilor celor domneti.
Oreare vama va lua vama mai mult decit iaste obiceaiul sa ja, acesta
ca s aiba certare dupa cum va fi voia giudetului.
Oreare vame va ceare vam' de niscare lucruri ce n-au fost obiceaiul
Ea s dea van* nice iaste cu tirea domniei, de sa va afla pentru une ca acealea
s' fie luat plata ce s dzice vam: ca sa i sa tae capul, Insa mainte sa dea
drep(t) ce au luat aceea vama de-a una patru, la visterie, jail de nu va fi
luat, ce numai ce va fi cerut, s s' cearte i atunce, dup cum va fi voia
giudetului.
PRICINA
15.
iara nu ca un fur.
www.dacoromanica.ro
73
fi furat altul.
Care muiare va fura pre b'Arbatu-si, s.", nu aib certare, nice &A aiba
strInsoare s Intoarc'd ce-au luat, ce sii s'A.' lmpace cu barbatulu-s; iar de s
va prileji s.' s'A despart, sau s moara muiarea, atunce brbatul s-s fac
plata den dzeastrele ei. Aceasta pravili s s socoteasc6 si chid va fura
ca un fur s s cearte.
1) In original
rrea
www.dacoromanica.ro
74
intrebat, da-va inapoi acel lucru i-i perit de la dins; iar de-i vor fi dzis
oamenii c poate s fac acest lucru, sau de nu vor fi fost oameni pentraceale sate pren pregiur, atunci i s va lsa sal tie lucrul.
De vreame ce Petri, ce s dzice -au lsat avutiia lui Pavel s s hraneasca citva vreame i atuncea s o motneneasc loan, ore acest loan,
numai singur cu voia sa i fra voia giudetului, va scoate afara pre Pavel
dentr-acea aveare ce i s-au dat s s' hrneasca, i s' s apuce el sa o tie cum
are fi a lui, pbate Pavel cu voia giudetului s' cearte pre loan i
ia toat
avearea inapoi, i inch' s-1 fac s mai dea pre atita.
1) In original e iarte *.
www.dacoromanica.ro
75
Un om de va vrea s." lase altuicuiva vreun lucru pentru s s hrneasc, iar cela ce va fi fost mai deainte acel lucru a lui, nu i-1 va lsa, nice
i-1 va da s5 s hedneascA, iar acesta fAr voia giudetului, numai singur cu
voia lui 11 va lua: piiarde-va toat acea doblnd5 ce vrea s aib5., de vrea fi
luat Cu giudet.
Cela ce s va apuca de vreo vie strein. prsit, sau de vreo casa pustiit,
Daca va cuati ne9tine viia, sau lazul, sau va tocmi casa, sau alte
ca aceastea, i. de-acii s va pgrAsi i le va lsa pustii, fiind lucru gata i vor
1nceape a s5 strica, atunce stpinul locolui poate sd-1 goneasc5. i s5.-1 scoat5
dentr-acel loe ci f4r5. tirea giudetului.
Cind vor avea doi oameni plea pentru vreo vie, sau pentru vreun pamint,
lui, frd de tirea giudetului: de are treace Intre dini ci vreame Maya, nu
vor avea nice o certare, numai ce vor 1ntoarce bucatele 1napoi.
Oricare vldic, sau egumen, sau nameastnic, sau clugr, slngur cu
voia sa i fr tirea giudetului va lua vreun lucru de a besearicii de la cela
www.dacoromanica.ro
76
77
pare lucrul acela de la cine l-an dat i s-1 dea cestuia ce s-au tocmit
aib i certare dup cum va fi voia giudetului.
va lasa cu limbd de moarte mult, putin,
Un om la moartea sa,
ce va avea, oricui va vrea el, acela poate singur cu voia sa, Mil de giudet,
sh-s ja acea rmsit fall nice de o sminteal i fr nice de o certare.
Pre cela ce-1 vor Fsa s mosneneasc bucatele cuiva si s s hrneasc4
lua numai singur cu voia sa bucatele celui mort, once va fi, mult, putin, de
la fie cine vor fi, alegind numai de i le va fi lasat cu zapis s le tie si s s
78
PRICINA 16.
Furtuagul, de vreame ce iaste un lucru foarte cu nevoe a-1 ardta,
drept aceaia trebue sd sd arate cu negte seamne orecarile gi cu negte prepusuri
citeva. Smnul furtugagului iaste agea: cindu sd va fura nescui ceva, sd strige
Cu glas mare i sd facd gilceavd, s s cutremure tqi, atuncegi Intr-acel ceas
chid vor fura, i s arate cumu i-au spart cmara, sau ugea, sau secriiul,
sau ldcata gi alte asemenea acestora, acolo unde vor dzice cd au fost acel
lucru ce s-au furat.
Veastea tuturor gi fuga robului, ce sd dzice a nmitului, aratd furtugagul ; agijdere, cindu s vor gdsi scdri pre unde s-au suit, sau alte cinii carele
slujesc la descuiat, sau ad strice loc ce va fi Inchisoare.
Trebue Incd, g'i dupd aceaste seamne toate, sd sd arate cum intr-acel
loe, unde sa veade stricat, fost-au acolo lnlontru aceale lucruri ce dzice stdpInul c i le-au furat gi de va fi om bun i cu nume bun, agiunge giurdmintul;
iard de nu, trebue altd artare mai build. Intr-acesta chip cum aceale lucruri
79
pehtru sA arate cu adevArat eft au fost i de ce pret au fost i inc sh- arate
i cheltuiala.
Prepusul furtuagului sA arat pre numele omului cel rdu, ce sA dzice:
alt om iaste vestit de om bun i altulu-i vestit de om'ru. Aijdere s cunoate
omul i pre obiceae, cum au fost InvAtat mai de mult. IarA aceaste doo prepusuri nu agiung amindoo sa fach pre giudet s munceasch pre cineva.
Cine va treace pre un drum, pre unde nu i-au fost calea sh treach
pre-acolea, poate sal prepue pre acesta pentru furtuag, cumu s-are dzice
de-1 va fi vAdzut cineva sA treacg pre acolea, pre la cel loo pre unde intr-acea
dea strinsoare
dzi s-au facut i furturgul ; i aceastA prepunere poate
sA- dea sama ce-au imblat pre acolo.
Prepusul s face incd i and vor gAsi pre cineva intr-acel loe, unde
s-au fAcut furturgul, sau de va fi intrat i va fi eit dentr-aceea casA, sau de-1
va fi vhdzut cineva scotind ceva sau tiind didesupt supt haine sau
cu alt lucru ceva.
Care slugA sau nAmit va fugi den cash' intr-acea dzi cindu s-au fcut furtuagul, d prepus oarecum cum sh fie fcut el acel furturg ; agiunge i acesta s-I
munceascti, alegind daca va fi fugit s'A sA fie ascuns BA nu s vadzA nechiuri.
De 1) BA va prileji s'a' sd afle a cuiva veri lic, sau alt fiece ha(i)ne,
sau cutit, sau vreo scar de suit, sau topor, sau fie ce unealt ; aceastea toate
fac prepus de furturg de vreame ce s-au gAsit intr-acel loo unde s-au fAcut
furturgul: pre acesta sA-1 munceasc sh' arate de va ti.
Un om de va fi sdrac i va inceape a cheltui bani multi, face prepus
cum sa fie furat ; mai virtos cindu vor i shm(d)na cu aceia ce s-au furat
intr-aceale dzile.
Cela ce va avea in casa sa cinii bune ca acealea de furturg, face prepus
i acesta cum s'A fie el furat.
Un om orecare ce n-are avea nice o treabA la acea pagubg, nice l-are
cherna nime, ara Mil de nice de o strinsoare are veni de are a arAta pre cineva
&WA giudet, cum au fAcut acesta furturg i inch' are indemna sA-1 i munceascA,
acesta face prepus cum BA fie 'gout el acel furturg: pre acesta s-1 munceasa.
2) In orlginal 4 Ce
www.dacoromanica.ro
80
ru,
cunoaste pre vindzdtoriul cela ce i 1-au vindut, sau nu-s poate aduce amente:
de va fi om vestit si ales de orn bun, sau de va fi di ceia ce vind lucrure ca
aceale multe ce simt de furat, sa. sd creadzd; jail de nu, sd-1 munceasc.
Cela ce vor gsi la dins lucru de furat, macar de-are fi si om bun, iard
de va avea vreun prepus de cealea ce-am dzis: nu va putea fi intr-alt chip,
ce-1 vor munci.
Pre cela ce-1 vor munci pentru vreun prepus si de nu va spune nemicd,
alta: certare s nu aib5., ce sd fie slobod de toate.
Cela ce va cumpdra lucru de furtusag sd aibd certare, de vreame ce
81
o. 1060
www.dacoromanica.ro
-a
PRATTLE illIPA_RATE$T1.
PENTRU CELA CE VOR SITDUI PRE GIITDET SAIJ PRE OAXENII CEI DONNESTI.
GLAVA 1.
Cela ce va sudui sau va ucide pre vreun giudet, sau pre vro sluga a
giudetului, pre carele va fi trimis giudetul s fac vreo slujb, iar neOine
11 va invdlui i nu-1 va lasa s- lmple slujba dup InvTtura mai marelui
aceasta greala iaste ca i chid are fi suduit pre domnie.
Cela ce va sudui sau va face vreo nevoe oamenilor celor domneti, face
greal cum are sudui pre domnu-su, dup cumu-i scris mai sus.
Cela ce nu sa va pleca sup(t) Invttura giudetului, face greald cum are
fi suduit pre domnie.
Tot omul iaste datoriu s spue giudetului pre cela ce nu va s asculte
de dins i de Invatatura lui cumu-1 va giudeca.
Cela ce s va svtui s5 ucig pre vreun diregtoriu de la vrun tIrg
de nu va fi apucat s fac moarte, s nu s cearte ca cela ce suduiate domniia,
iar numai s i s' tae capul; iar de s va svtui s'd hicleneasca sau s ucig
pre singur domnul acei tri, macar de nu va fi fcut acel hicleug, iara s s
domnie s va certa.
De s' va prileji vreun om domnesc s hale cu slujbg i de s va lega de
un dirept, vrind s-1 vatme i cela nu EA va da, ce-1 va lovi i i s va prileji
www.dacoromanica.ro
83
moarte, acesta ce -au sprijenit viata, s' nu ail:A nice o certare, ce BA fie un
om mort.
Cela ce va sudui sau va vtma pre vreun giudet, ins nu pentru eke
doar nu i-au pl'cut cumva giudetul lui, ce pentru vreo vrajbA ce-au fost
avind ei andesine ; acesta nu s' va certa ca un suduitoriu de domnie, ce
Cu adevrat mai mult s va certa 15entru aceasta sudalm sau vtmare a
giudetiului, decit pre altul ce n-are fi giudet.
Oamenii cei domneti, inc' de s' vor prileji s fie zlobii i vor lace
asupreale i vor impresura saracii, MA' de tirea domniei ; pre unii ca acetia
cini-i va sudui nu s va certa ca un suduitoriu de domnie.
GLAVA 2.
Cela ce va sudui solii, carii vin de la o domnie la alt', sau intr-alt chip
de-i va vatama: den afar de certarea ce dau pravilele ceale mireneti, acesta
Cela ce va sminti solii de pre cale viind, sau de le va lua artile ce aduc,
iaste adevrat suduitoriu de domnie ; mai virtos cind va face aceasta pentru
s.' fac' ruine domnu-su, sau pentru s cunoasca den crti taina acelui domn.
Iar de va face pentru s'-i pascA cinstea lui, sau i intr-alt chip drept alt
dobind, atunce nu s va certa ca un suduitoriu de domnie, iar cu alte certri
mari de-a tocma ca aceasta.
Carele va sudui sau va vtma pre soli pentru vreo vrajb ce vor fi
avut ei andesine, iard nu pentru s facA. necinste domnului ce i-au trimis,
Inca i atunce ca un suduitoriu de domnie s' va certa.
Cela ce va sudui sau va vtma pre solii cei urgisiti, cum are sudui pre
domnie, aea sA. s cearte.
Solul, daca- va da soliia i-i vor face rdspunsul i-i vor da artile, de nu
va purceade, ce s va zl'vi intr-acel loe, de-1 va sudui sau-1 va v'tma cineva,
84
Cela ce va sudui sau va vtma pre vreun sol i nu-1 va ti c iaste sol,
s nu s cearte ca un suduitoriu de domnie.
Cela ce va fura bani sau alt lucru de la un giudet ce iaste intr-un oral,
s nu s cearte ca un suduitoriu de domnie.
PENTRII CELA. CE VOR SIIDUI PRE 1VLiI MARTI LOR, CE Si DZICE PRE BOIARI.
GLAVA 8.
GLAVA 4.
Minciunoii ceia ce fac bani ri, acetia Inca fac aceaia greal cum are
sudui pre Impratul i pre domnul trli.
Banii cei ri slmt de trei fealiuri: mestectura, ce s dzice aurul cel curat
ce are fi sa fie, ei-1 spurc i-1 meastec ; argintul aijdere, unu-1 ameastec
Cu arame, altu-1 fac chiar de arame i numai c ce-lspoesc deasupra cu argint ;
aceasta-i una; a doo, s-are fi i curati o sam de bani, ei fac mai mici, dece nu
fie i la cumpn deplini, nemic s nu-i lipseasca, cum iaste mai cu direptate, aea sa fie.
1) In original g el .
www.dacoromanica.ro
86
g plteasa.
De s va scula o sotie de-a calpuzanilor i va vdi &Ara giudet, pre
cealealalte sotii, ceia vor peri told pre deala lor ; iar cela ce i-au vdit s
nu ail:4 nice o certare. Iar de nu va fi sotie, s ailA dar de la giudet, iar de
va fi rob, g nu-i dea alt dar, numai s-1 slobozeascd g nu mai fie rob.
Cind va prinde giudetul vreun calpuzan, trebue s-1 cerceteadze.
mai are soldi i cine le d agiutoriu de fac acel lucru ; i ce-i va spune, sa-1
creadz.
www.dacoromanica.ro
86
GLAVA 5.
GLAVA 6.
Oricine va putea qi de va vrea s cearce pre locul lui i pre hotarul lui,
Cu munca lui, sau de s va nemeri aea fietecum s s tImple s gseasc6
vreo comoar, s cheam s fie a lui, iar nu altuia nemrui.
Nu va putea nime s cearce pro loc strein, pentru s gseasca comoar,
fr de voia stpinului acelui loc ; iar de va cerca i de va gsi, fr svatul
stpinului celuia cu locul, aea numai den capul lui, nu va rmInea s'A fie a
lui, ce se va da celuia cu locul.
De s-are prileji s cumpere netine un loc sau un prilog sau laz ce va fi,
i de va gsi o comoar cela ce 1-au cumprat, nu va putea s meteruguiasc
cela ce-au vindut, s dzic c 1-au anaggit de i 1-au dat eftin.
Cela ce va mearge de va cerca pre locul altuia i va gsi comoar, fr
de tirea celuia Cu locul i de s va oblici necum s-i lase ceva stpinul locului
www.dacoromanica.ro
6)
87
va fi voia giudetului.
De sa va prileji cuiva, nu cercind, ce aea ad va nemeri, de va gdsi o
comoard pre un loe strein, atunce sa fie i. s imparta In doo cu stdpinul
locului.
Aceasta s inteleage filed i cind vor gdsi niscare comoard pre loe domnesc,
acea vreamea, dupd cumu le-au fost tocmala, sd tie acel loe cu chirie ; iard
and va da locul stpinului, atuncea sd-i dea i partea lui ce i s-au venit giumdtate de comoard.
Cela ce va gdsi comoard pre locul muerii lui, ce-i vor fi dat dzeastre;
sd impart In doo cu muiareali ; iard de sd va prileji sd s desparlA, atunce
s-i dea partea ei ce i sd va veni den comoard.
De va linea netine neste ocine zdlog pentru datorie, i de vor treace
30 de ai i nu le va rdscumpdra, atunce, de s va afla vreo comoard prespre
acii 30 de ai, atunce sd fie tot a celuia ce-au gilsit, iard celuia cu ocina nemicd
s nu-i dea.
www.dacoromanica.ro
88
GLAVA 7.
De vreame ce vom s facem voroav5 i pentru ucidere, ce 84 dzice moarte
www.dacoromanica.ro
Ei
i-1 va ucide de tot intr-acel Ice; iard de- va mai ingadui firei Intr-acea data
i va mai socoti i, fiind biruit de vrajbd, s va apuca i-1 va ucide, aceasta
ucidere mai rea-i cleat ceaia denti; aceasta sd cheam moarte vajnicd,
pentru cd o face omul Cu tot deadinsul.
4. A patra, s tim cum ucide unul pre altul i-1 omoard cu fiece leal de
moarte: au cu minule-1 zugrum, sau-1 adueate Impresurindu-1 cu ceva
pdnd creapd, cumu s. prilejiate i acestor coconi micori, cindu-i ndduesc
intr-aternut cealea ce-i apleac, sau cindu-1 va stropi cu picioarele sau-1 va
ucide cu pumnii ponci In inimd, pnd-1 va omori, sau-1 va bate Cu capul
de pdreate pand-1 va omorl. Aceastea toate le fac pentru sa scape de certare
cu indldciune ke de sd va vadi, sd sd cearte ca un ucignoriu.
PENTRIT CERTAREA IICIGITORILOR DE OAMENI,
GUAVA 8.
www.dacoromanica.ro
10
daca s vor fi pricit, 11 va fi ucis prespre vro doo, trei dzile, sau de-i va fi
cel ucis ceva rud, sau-1 va fi ucis cu inselciune, sau alt aseamenea acestora,
alegind chid are da niscare bani s agiutoreasc la vreo nevoe a trii. Iar
tare boiarin bogat, de sh' va fi izbvit cu bani de moartea cea grabnicA i apoi
iarsi va fi fcut al doile rind, asijdere aceaia ucidere grabnica nu s-are putea
mai plti cu bani, macar de-are scoate tara din ce nevoe, sau macar de 1-are
agiutori i altii streini cu di ce are putea s-1 plateasca, nu iastea putint cu
nemic s-1 izbvascg pre cela ce va fi Mcut doo morti grabnice, ce numai s
s dea certare ca unui uciggtoriu ; Intr-al(t) chip nu poate fi.
Cind s va prileji vreun om den clirosul besearicii s fac ucidere grabnick
s A' dzac acolo panh la moarte. Iar acmu, drept ucidere grabnica de va
face cineva den cliros, trimitu-1 de-1 bagA In catarg, iar drept moartea
cea vajnica, Ii fac moarte drept moarte.
Fiecine den euros poate sal druiascA cinstea sa oricui va vrea, carea
au avut de la besearicA ; frig s fach' aceasta mainte di ce-1 va osindi giudetul
spre moarte i mainte de ce-1 vor certa ca pre un ucigtoriu.
UcigAtoriul, dennafara de ce-1 vor certa cu moarte, iaste datoriu Inca
s plteasc4 rudelor celui ucis toate cheltuialele ce-au Mcut, clot au dat la
vraci i alte ce s vor fi pgubit<i> pre ranele lui ; i inch' mai iaste datoriu
s plteasc moartea rudei lor, ce s dzice s plteasca pre dzi citeva dzile
www.dacoromanica.ro
91
inainte, pre cit va fi voia giudetului; direptatea aratd eft are fi trdit acel
mort In lume; tii tried iaste datoriu sd hrdneasca si cuconii celui mort si alti
oameni ce va avea, carii i-au fost el hrdnind pnd au fost viu.
Ucigdtoriul nu iaste datoriu nice cu o cheltuiald, chid va fi fdcut uciderea
92
GLAVA 9.
Cela ce-s va ucide pre tat-sdu si pre ina6-sa sau pre mosu-su, sau pre
moase-sa, acesta eel ucide printii mai cumplit certare s aib' decit alti
ucigtori.
UcigAtoriu de printi s cheama si cela ce-s va ucide feciorul, sau nepotul,
sau de va lua nestine fecior de suflet i apoi s4-1 ucigA, sau acela pre dins,
ucigatoriu de p'rinti s'a cheam i ca unul de acestia s va certa.
Nu are voe nime
omoar feciorul, macar in ce gresal 1-are g'si,
iar numai cindu i s va prileji carea cumva, atunce s-1 spue giudetului.
Cela ce va ucide pre vreun diregatoriu i giudet a vreunui loc, ca si cela
93
pdrinti.
Cela ce va cumpAra otrav'd s dea tline-sdu, sd-1 cearte ca pre un ucigd-
amindoi Intr-un chip, insd sd nu-i omoard, ce sd. le dea o certare cumplit,
cum va cunoaste giudetul.
Oreare fecior, sau slugd, sau fiecine va fi, de va sti si va cunoaste c'd vor
s ucigd pre cineva, au cu otravd, au cu arm, au fie cu ce feal de moarte,
si de nu va spune s'd sminteascd acel lucru, ca un ucignoriu de pdrinti
s'd cearte, impreun cu ceialatti cu toti ce-au vrut sau au si fdcut uciderea.
Cela ce-s va trimite pre fiiu-su cel bolnav la spitali, acela-s-va piiarde
puterea cea printascd ce au asupra fiilor ; acesta fiiu de s-are prileji sd ucig
pre tatd-sdu, nu s-are certa ca cela eel ucide pre tat-sdu, ce s-are certa
ca un ucigtoriu ce face ucidere grabnic.
Asea Intr-acesta chip sd path' i fiiul cela ce va trimite pre tatd-su
in spitali.
www.dacoromanica.ro
94
TatAl cela ce- va ucide feciorul pentru vreo grepl mare ce va fi fcut,.
sau va fi vtmat pre tat-su, care vtmturd poate s-1 osdbascA despre
tat-sdu, s nu 1) aib nemica parte dentru avearea lui, cumu s-are dzice,
de-1 va fi btut, sau au fost lcuind ru Impreun fr nice de o desmierdciune i alte multe ca aceastea, atunce nu s va derta ca un ucigtoriu de
printi, ce s va certa ca cela ce face moarte grabnic.
Tatl ce- va ucide feciorul cindu-1 va prinde curvind cu matehd-sa,
nu s va cherna ucigAtoriu de printi, ce s va certa ca cela ce face ucidere
grabnic6 ; iar de va fi avind tatl vreo muiare tiitoare i feciorul nu o va
[ti, nice o va cunoa0e, de-1 va gsi cu aceaia 0-1 va ucide pre fecioru-, s s
cearte ca un ucignoriu de printi.
Tatl ce- va ucide feciorul pentru ce- va fi lepdat leagea lui Hristos,
nu sa va certa ca ucignoriul ce! de 'Aril-4i.
Cela eel va ucide pre tat-sau, pre carele-1 vor fi scos i gonit dentr-acel
loo ce-au fost lcuitoriu, s socoteasca de va fi flout vreo nevoe i vreo rutate
acelui loo sau dirept alt vin mare, s nu s cearte uciggoriu de printi ;
iar de s' va afla e 1-au gonit dirept lucru putin, s s cearte ca un ucigdtoriu
de Orin-V.
Cindu s va tImpla, ori brbat, ori fmeae,
vor lmpresura cuconul
11110 sine Intr-asternut, pentru nesocotinta lor, neavInd grij cumu s cade
de pruncul lor, s s cearte, iara nu cu moarte, ce dup voia giudetului ;
iar de s va afla c-au fcut acest lucru Indeadins, cu Inel'ciune, atunce ca
un ucig4toriu de printi s s cearte.
Aceasta s. Inteleage i spre mamce, carele apleac4 prunci mici.
Cind va fi netine nebun i dennafar de minte i del va ucide tatd-su,
sau pre fiiu-su, acestuia s nu i s dea nice un feal de certare, pentru &Ace
agiunge-i lui certare c' iaste nebun i fr de mente.
Cela ce- va ucide pre ta-su, sau tat pre fiiu-sgu, necunoscindu-1,
cum s-are dzice noaptea s-au schimbat Intr-alte haine, sau Intr-o mestectur
de oameni multi, nu s va certa ca un ucig'toriu de printi, dug BA cade
sa arate cu adevrat giudetului, pentru s creadz cum cu credint mare
c nu 1-au cunoscut ; dac vreame ce giudetul nu creade i de sa va afla
lucrul Ca' nu-i de-a creaderea, tot s s cearte ca un ucigatoriu de printi.
Cela eels va ucide pre fiiu-sau, pentru s scape denaintea lui s nu-1
ucigA, s nu s cearte nice cu o certare ; cumu s-are dzice, Invtinduli feciorul,
www.dacoromanica.ro
9Er
atunce la acea bdtae, de va ucide unul pre altul, sd vor certa ca niteucigatori, iar nu de pdrinti.
Orcine- va ucide feciorul, carele va fi ndscut cu niscare seamne groznice ca acealea, cum are fi cu capul ca de dobitoc, sau cu tot trupul, sau de
tot cu totul sd fie lucru ca acela nice de o tread, i cumu-i mai grozav,
i cum sd nu sd poatd socoti s fie om, acela ce-1 va ucide, sd nu aibd niceo certare. lard trebue s inteleagem pentru seamne: cuconii carii nasc cu
deagete, sau numai cu 4, sau cind vor fi cu trei mini, sau cu trei picioare,
sau numai cu o mind, sau cu un picior, sau sd-i fie mai mici deagetele, pentru
cdce atunce, cu aceaia greald, pot sd s hrdneascd, ca i alalti oameni, frd
nice de o sminteald.
Orcine va ascunde i va td.cea uciderea i moartea tdtine-sdu, sau a
fiiu-sdu, sau a muerii lui, sau muiarea a brbatului, sau a frtine-s'u, acela
face prepus cum s fie tiind, sau sd fie i sotie cu acei ucigtori. Dirept
aceaia s i s'd dea strinsoare s'd spue ; iar de nu, &a' i sd dea munch'
tare.
Cindu s va afla netine ucis in cas' la muiare-, atunce sd munceascd
pre muiare i pre alti pre toti, cit<i> au fost in cash', pentru s spue cine
.
1-au ucis.
Oricine- va gdsi fata sa, cea de trup, curvind Cu cineva, poate s-i
Led moarte ; ins'd ca sd ucigd impreund cu dinsa i curvariul i sd nu aib nice
o certare.
Aijdere de o va gsi c curveate cu om din clirosul besearicei, poate
ucigd pre amindoi i s nu sd team de afurisenie.
Oricine--va gdsi fata grea de prunc, poate s'd o ucigd de tot i s'd
nu i s dea certare de moarte, ce sd path' altd oarece certare, dui:id cum va
fi voia giudetului.
T gal curvei poate sd ucigd inch' i pre sotiia curvariului, fdr nice de o
certare.
TatAl curvei poate Inca i pre fiiu-sdu sh'-1 trimitd s-i ucigd pre soru-sa,
certare sd nu aib.
Curvariul, cindu-1 va gdsi tatl curvei de fatd curvind i va vrea sd-1
ucigd, iard curvariul 11 va ucide pre dins, sh' sd cearte ca un ucignoriu, de
vreame ce pravila nu-i d voe s stea improtiva tatdlui curvei.
www.dacoromanica.ro
96
goli cu pieile, sau macar i imbrcati daca vor fi intr-un aternut, sau cind
sa vor gasi singuri intr-o Cmara, sau cindu-i vor gsi sarutindu-sd, sau de
vor arata unul altuia ruinile ceale ascunse
o va tinea de tite, sau
coperite, sau cind vor vorovi lucrure far de ruine, sau cind vor ride
far'de nice o dezmierdciune.
Aceasta puteare ce are netine sA faca moarte fdr de certare nu s'a
tinde departe, ce numai 'Dana' la tatd-sau; de vreame ce nice mo, nice frate,
nice fiiu, nu pot sa omoara pre omul sau, cindu o vor gsi curvind, i sa nu
aiba certare.
Ceia ce vor mearge sA rapasca vreo fecioar, pre aceia s cade pre told
omoara fard nice de o certare ; iar den tot<i> oamenii featei, cindu vor
www.dacoromanica.ro
97
54.
si pre cela ce curveaste Cu dinsa, cindu-i va gsi depreund amlndoi, unul pre
alalt, In casa lui, iara nu In casa streina, alegind clndu-i va gdsi de fata In
casa sa si ei vor scapa dennainte-i si vor da Intr-o cash' streind, cum am si
mai dzis. Sau si Intr-alt chip, cindu-s va dzice omul muerii: nu voiu sd mai
mergi In cutare casa, sau In cutarea, jail ea va mearge si nu-1 va asculta;
7-
0.
1060
www.dacoromanica.ro
98
de-i va prinde In vreo casa de acealea, sa-i uciga i sa-i omoar pre amindoi,
gi curva i curvariul, i s nu aib nice un feal de certare.
CE Si DZICE CU OTRAVi.
LAVA 10.
Orcine va moil pre altul Cu otrava, s va certa mai rau decit cela ce
face ucidere cu sabiia sau cu alta arm.
Cela ce va otravi pre cineva, nu numai 11 vor pedepsi cu cumplit certare,
ce Inca i cuconii lui, ce vor ramlnea pro urma, vor fi neputearnici, fara nice
de o cinste i ruinati inaintea tuturor.
Pravila ceaia ce cearta pre ucigatori, nu iaste aceasta singurd i pentru
ceia ce omoara cu otrava ; c acetia Cu otrava mai cumplit s vor certa
decit ceia ce sa ceart dirept moarte degraba.
Cela ce s cearca s otrvasca pro cineva i nu va putea, au cace nu s-au
putut lipi s i-o dea, au n-au fost facut bine, ce-au fost slaba de nu l-au
99
curund In pravilele ceaste mai nog, iara mai di demult, In dzilele ceale vechi,
macar de nu 1-au vrut nice otrvi, tot i-au fost tind capul.
giudetului.
Muiarea Imbltoare i curv face prepusuri spre sine cum s- fie otrvit
bgrbatul.
otrvit.
Cela ce va ingropa pri cel mort otrvit, Inc6 fiind cald, i nu-1 va lsa
nice s'A s rceascA, face prepus cum s4-1 fie el otrilvit.
www.dacoromanica.ro
100
Cela ce nu-s va face voa rea dup moartea celui otrOvit, ce-t<i> va
prea c iaste veasel, face prepus cum s-1 fie el otrOvit.
GLAVA 11.
Cela ce ucide pre omul cela ce vine asupra lu sO-1 ucigO, nu sh va certa
nicecum ; lard' de va mearge nestine sO ucigg pre cineva si cela il va timpina
si-1 va ucide pre dins, atunce s nu s cheame c'd 1-au ucis nestine, ce s dzia
c s-au ucis singur.
Orcine va fi vrind s" uciga pre altul In besearic6 i celalalt II va ucide
pre dins In besearic, atunce nicecum sg nu sO cearte ucigatoriul, nice pentru
loe c-au fost svint s-au fOcut acolea ucidere.
Beseareca nu BO spurc4 de singele ce s-au vOrsat pre dereptate parte,
cu
ndpaste lucru.
Oreare fecioar sau i vAdu curat si de cinste, de va ucide pri cela ce
strice fecioriia, sau s" o rusineadze, nu s4 va certa
va s-i fac
nice cu un leal de certgri, ins5 de-1 va ucide intr-acel ceas, ce-au vrut s-i
facO sil, iar5 nu altd data'.
Pre cela ce face sil5 featei, poate i frate-sgu i tatal featei s6-1 omoar
Intr-aceaia vreame cindu-i va face 05..
Uciderea ce face nestine de frica altuia, pentru sal scoa.1 capul den
mina lui, aceasta s5 nu aib certare, ce s
cind va argta ucigatoriul
la giudet cum s-au spAriiat cg-1 va ucide acela pre dins, de va arata cu adevrat lucru i cu seamne ca acealea ca s poat creade giudetul cum spaima
lui au fost adevratd i deplin, cum au spus, de va fi mars asuprd-i cu armele
goale, sau cu sotii multe, ca nu alt dat, cu oamen<i> ca aceia tocmiti de
ucidere, sau cu alte ca aceastea; pentru dice de sg. va afla c seamnele nu
simt adevgrate cu credintg, sa poata creado de acea spaim, atunce-I va certa
si nu-1 va creade giudetul cg 1-au ucis pentru sg scape dennaintea lui.
Cela ce va ucide pre cela ce-1 ingrozeqte ca-1 va ucide, nu sd va certa;
aceasta iaste cind omul cela ce-1 ingrozeaste s6-1 ucig face seamne in toate
www.dacoromanica.ro
101
fealiurile i-i mahaiate i aduce sa-1 lovasc sau cindu s va gsi in chip
ca cela minios, sau bat, sau vreun loe ca acela pustiiu, s poat face ucidere.
Care muiare va apuca sabiia b'rbatului-si, sau cutit, sau altd arm ce
va fi pus barbatul supt patu- pentru sa- ucig. muiarea- i de-1 va ucide
muiarea pre dins, s nu aib' nice o certare.
Cela ce va rani pre altul, sau de-1 va lovi macar numai o dat' cu un
toiag, poate
ucig de tot cel r'nit, sau cel b'tut, fr nice de o certare.
Pentru cce cela ce loveate o data, arata seamnele s mai dea i a dda
dece nu s cade sa-1 ateapte netine, alegind cind s' va prileji s dea intai
Cu arm' au cu toiag, sa nu mai ateapte a doa or', ce s5-i dea dos s' fuga;
pentru cace de va cura atunce cel rdnit sau cel britut dupa dins i-1 va
ucide, atunce s va certa ca i un ucigatoriu.
102
putea dzice mai apoi cumu 1-au ucis pentru s scape dennaintea lui s nu-1
ucigd, ce sd va certa ca un ucigdtoriu.
Tot omul s cade s" fugd di cela ce-1 suduiate, pentru sd lipseascd s
nu vie lucrul sd sd fac ucidere; cumu s-are dzice cind vedzi vrAjmaul di
departe eh' vine i de ver putea, fugi pentru sd-t<i> scuteti viata.
Cela ce cunoate c iaste datoriu sd pasc cinstea altuia, s cade sd fug
dennainte-i, cindu-1 va vedea cd vine suduind, pentru s lipseasc de pricina
uciderii.
Cela ce iaste foarte gras i cela ce iaste foarte sial) 0. mirav sau altul
nu-i sd poate den loe cldti s fugd sau s alearge; nu iaste acesta vinovat
s fugd de cela ce sd scoal asupra lui cu cuvinte de sudalmd, c atunce
are fi mai rd.u, ea 1-are goni vrdjmaul 0 1-are agiunge i 1-are ucide de
1-are omori.
vrind
Cela ce va sprijini pre doi vrjmai pentru sd-i impartd, cindu s vor
bate amindoi 0 va da de-1 va rani unul dentr-ini, iar el sd va scula de va
ucide pri cela ce 1-au rnit 0-1 va omori, acesta nu va avea nice o certare.
Sprijenitoriul poate &a' ucigd, MI de certare, pre cela ce-au inceput
svada -au fdcut asupreald, ce s dzice au cd.dzut npaste pentru ce-au
izbdvit den mina lui pre cel dirept ; insd aceasta sd fie cind nu-1 va putea
izbdvi intr-alt chip, Mil numai cu ucidere.
Iard de s va prileji sprijenitoriul sd ucigd pri cel dirept, ce nevoiate
sd scape dennaintea celuia ce-i cade ndpaste, pre carde nevoiate 0 el s-1
sprijeneascd sd nu-1 ucig, pdrindu-i de o grabd Ca' iaste acela cela ce-au inceput
svada, carele are fi pre direptate 55. s ucigd: acesta, de vreame ce-au greit
de-au ucis pri cel dirept, s s cearte dupd cum va fi voia giudetului.
Cela ce va ucide pri cela ce aleargd s ucigd 0, de-are ucide Inca 0
pre sotiia lui, nice o certare sd n-aibd.
www.dacoromanica.ro
103
Cela ce va ucide vreun om, vrInd s uciga pre altucineva, ce sa dzice pre
vrjmasul sdu i acest vrjma i ucigtoriu iaste cela ce-au scos intai sabiia
pentru sa s bata, aicea s intaleage ca cesta au inceput svada, iar nu sa
bate pentru sa scape dennainte-i, atunce s s cearte dupa voia giudetului,
GLAVA 12.
flea numai cind sa va apuca de razboiu: atunce-1 vor ucide fara nice o
certare.
www.dacoromanica.ro
104
Talharii cei de drum gi furii, de-i va putea, fie cine-i va ucide fdrd certare ;
gi Inca' gi pre ceia ce fac noaptea pagube la samAndturi.
Cine va ascunde funi sau alte legdturi la niscare ferestri, pentru s'd s'd
sue furul, cind va veni, sau i derept s sd sloboadzd gios, sd nu s cearte.
Pentru sd-g socoteasc'd negtine bucatele, are voe s icigd pre furs fug
cind acel lucru va plti mult, cumu s-are dzice mai mult decit 2 galbeni ;
iard de nu va pldti lucrul atita, nu va putea ucide pre fur, alegind numai
cind s va apuca de rdzboiu, nu s va da sd-1 prindz furul acelui lucru
putintel, sau i Mil de aceasta, cindu-1 va gsi deusebi noaptea imblind dirept
furtugagul, atunce iardgi 11 va ucide frd certare, macar de n-are plliti furtugagul nice doi galbeni.
Socotindu-si fie cine Imicatele, n-are voe sau puteare s stea Improtiv
sau s s bat cu oamen<i> ca aceia de folos, carii sd cede lui s5. li s pleace
cinsteascd, alegind de nu-g va da bucatele unora ca aceia, ce de s-are
pune i in price Cu din, iard s nu-i vatdme intru ceva, nice sd-i suduiascd
cinstegte.
Nu poate nime sd ucigd furul, and poate sd-1 leage i s-1 aducd la giudet.
Nu e volnic nime s" ucigd furul, nice dzua nice noaptea, cindu-1 va
cunoagte pre dins cine iaste i and poate pre direptate sd-si ja bucatele
Inapoi i s-1 cearte, alegind cind se-are fi furul schimbat hainele sa nu-1
cunoascd, nice sd fie nime mdrturie sd arate lucrul la giudet, pentru Ca*
atunce poate s-1 ucigd i s'd
certare ; i ucigdtoriu lui fried s'd prinde
sd creade, dzicind cd nu g-au vrut putea Intralt chip scoate bucatele de la
fur, de nu 1-au vrut ucide sd-1 omoard.
Fiecine iaste volnic sd s svddeascd i sd s'd bat, pentru sA mintuiasc
nu numai pre sine de nevoe gi de perire, ce Inch' gi pre rudele lui gi pre
priatenii lui si pre vedjmagii lui, de-1 vor cherna si de nu-1 vor nice cherna,
macar de are fi cine are fi, macar de are fi jidov, totu-i un vrajmag ca
alalt gi de are fi luat i bani
swap capul den nevoe.
Brbatul are voe s ucigd pre cela ce va fi fdcut vreo Mutate muerii lui.
105
reasca netine pre altul, 'Anal va izbvi de vrajmaul carele-i face asupreal;
dara nu iaste nime datoriu cu de-a sila sa-1 fac sa faca aceasta, i de vreame
Cela ce- va incuia uea casei sale pentru sa nu intre cel asuprit sa
scape den mina asupritoriului, sa s cearte dupa cum va fi voe
and sa va prileji de va fi un cucon micor i slab i va veni asupra lui
vreun brbat mare i mai tare la toate puterile decit acela, atunce iaste
volnic s s bata cel mai mic i mai slab cu mai mare arme decit cum simt a
celuia ce vine asupra lui. lard de sa va afla ca cela ce vine asupra lui i
inceape el svada iaste mai micor decit dins i mai slab, atunce n-are puteare
cel mai mare i mai tare s scoata mai mare arm sa sa bath' cu celalalt sau
106
I PENTRU CEALE
CE NU VOR FI DE MOARTE. CUM Si VOR CUNOASTE.
GLAVA 18.
de s'd vor prileji rancie s' fie la piept sau la grumadzi i alte ca aceaste.
Cela ce va rni pre altul
va face ran de moarte si de i s va prileji
moarte dentr-acea rnitur', atunce vor vedea toti cum au murit de acea
rand si-1 vor certa pre acesta ca si pre un ucigAtoriu, macar de-are muri
dup-acea cit de tirdziu dup citeva dzile, sau de nu va fi mrs nice la vraci
s vrciuiascA, sau macar de va fi dat si pre vraci ru s4-1 fie smintit,
sau de s va fi si smintit cel rnit singur cu multe lucruri, fr de ispravA,
mincri, buturi i alte aseamenea acestora, ucigAtoriul, tot s va certa ca
un vinovat.
Cela ce va r'ni pre altul si-i va face ran nu de moarte i dup-acea pentru
destule neputinte i s' va timpla moarte, atunce nu va putea creade giudetul,
Cela ce-au rnit pre altul cu ran' ca aceaia, s' vie lucrul s stea la
cumpn de moarte, acesta s' cheam' c-au murit de acea ran i s va
certa ucigtoriul cu moarte, macar de s-are gsi gresala i acelui rnit pentrn
hrana lui cea fr.' de cumpt, ce s dzice mincri i buturi, sau i pentru
nemestersugul vraciului.
www.dacoromanica.ro
107
mort de ran ales clndu nu s'A va fi pgzit, nice va fi chemat vraci s5.-1
vadz', sau de-are fi 0 chemat nu va fi ascultat cumu-1 va fi Invgtat, sau
de s'd va fi smintit singur cu nesocotinta lui, slobodzindu-s6 la bucate i
bguturi. Aceastea toate sA" cade &A' le arate cela ce l-au rnit, cu mArturie ca
aceaia, cum au facut toate aceaste greeale ce Mint mai sus serse, i atunce
GLAVA 14.
CInd s'A va afla c cel rgnit n-au vrut s cheame vraci sau de-are fi i
chemat 0 nu l-au chemat la vreame, ce s-au IntIrdziat preste citeva dzile:
atunce sminteala mortii va fi despre cel
De sg va g'si c'd cel rgnit nu ascult cumu-1 invat5. vraciul 0 de s va
prileji s moargi de acea rang: pricina moriiji iaste el sIngur, iarg nu rana.
De sg va fi cel rgnit lmpreunat cu muiare trupea0e, pricina mortii nu
i-i den rang', ce iaste pentru nesocotinta lui.
De va fi cel rdnit mincat niscare bucate greale i va fi bgut niscare
bguturg carea cumva, sau de va fi Imblat In soare, sau In Ant la r4cealg:
atunce nu i-i moartea de rang'.
Cind cel ednit va s s'A' tmgduiascg cu descintece i cu farmeci, atunci
el singur iaste vinovat
alegind de va fi rana de ceale de moarte
vracii sg vor fi pgrgsit, dzicind &A nu s'a" va tdmdui, atunce de nevoe
de va cherna 0 fgrmacAtoare sau descIntatoare, nu s5 inteleage s'A fie fcut
aea grealg mare, pentru s. poat uvi cela ce l-au rgnit, s'd nu s cearte
Cu moarte.
www.dacoromanica.ro
108
Once va dzice vraciul vom creade pentru ran, macar de nu s-are giura;
sau de-are fi vraciul i jidov, sau si de alt leage, atunce vom creade mai mult.
GLAVA
15.
Intr-un loc, cu alta undeva Intr-alt loe, i vor fi vie amIndo: acesta lucru,
dupd pravilele celor imparati btrini vechi di demult, li s-au fost fcInd
moarte, iard In veacul de acmu sil ceart dupg voia giudetallui, ce s dzice
sau sd-1 bage In ocn, sau-1 vor purta pren tirg cu piialea pre toate ulitele
i sil i Sil ia toate bucatele s fie domnesti, pentru Cal nu i sd mai cuvine
ja doi brbati.
109
la oaste, ce sd dzice sd fie slujitoriu, s4-1 asteapte patru ai, cum au fost ai
cei vechi di demult, iard acmu intr-acesta veac, serie sd asteapte dzeace ai.
Cela ce-au fost singur Oitoriu, marele impArat Iustiniian, dd invdtdtur
cum s n-aib voe nice puteare s sa mai mdrite dup al doile bdrbat de-are
astepta ci ai de multi, daca nu va putea ales lucru s inteleag, de bdrbatu-si viu-i, au mort ; numai cind va inteleage foarte cu adevdrat, atunce-i
slobod.
creada
Cindu sa va afla numai un martur s dzicd cum au vdzut pe brbatul
cutriia mort, agiunge atita s arate cum acesta iaste mort i atunce cu
aceastd mrturie poate muiarea sti sd mrite sd-si ja si al doile barbat.
Poate muiarea s trimit in deadins un om acolo unde i-au fost bdrbatul,
www.dacoromanica.ro
110
GLAVA 16.
Nu-s va piiarde numai dzeastrele muiarea ceaia ce va fi fdcut preacurvie,
ce incd-si va piiarde i darurile cite i-au fost (lama brbatul i acealea toate
le va lua inapoi.
Muiarea ce va face preacurvie si de va vrea ad' suvAlascd sd dzicd cum
bArbatul ei n-au fdcut datoriia deplin ce-au fost s facd, cum face bdrbat
Cu fdmeaia sa, sau de va dzice c-au fost nasilnic de o au fost btind fdr de
rind, sau va dzice cum au flout de sdrAcie, sau cd nu o hrdneaste: nu-i va
folosi nice una de aceaste, eel va piiarde dzeastrele toate i le va lua
brbatul, daca o va ldsa.
Cind sd va afla s'A nu fie cununati muiarea cu brbatul, ce vor ldcui
asea frd leage i vor putea s'd sd desparl fie cind si de o va prinde bArbatul
Mcind preacurvie si ea va vrea s'd suvdiasc'd s dzica cum au curvit, iard n-au
rcut preacurvie, fiind fr leage i necununat<i> cu barbatul, iard cu
111
cindu-i va fi murit brbatul. Iara dup ce-i va treace anul, de-are face si
preacurvie nu-s va piiarde dzeastrele, ce-s va piiarde numai darurile i hainele
toate citu-i va fi fAcut brbatul i aceaste unealte i bucate ce vor fi, nu s
vor da pristavilor brbatului, ce &a' vor lua toate i s vor da pre sama
domniei.
cind au fost vie, au fost Wind preacurvie: atunce acesta are tinea toate
dzeastrele ei.
Cind sa va scula o muiare vklug si-s va ceare dzeastrele de la ispravnicii
brbatului ei celui mort, iar ispravnicii vor arata cum face preacurvie, pentru
www.dacoromanica.ro
112
www.dacoromanica.ro
113
27. Bdrbatul eel va pin muiarea la giudet cum au fdcut preacurvie, pentru
sd-i ja dzeastrele, trebue sd vddeascd foarte la ardtare preacurviia ei, ce s
dzice at:Ha s o arate adev'drat cum iaste intru toti credintd ca aceaia, cum
lumina soarelui face dzua ; iard de nu o va ardta asea de adevdrat, nu va
lua nemic'd dentr-aceale dzeastre, macar muiarea de s va i certa ceva,
pentru neste prepusuri oarecarile, ce va giudetul sd vadz'd de la dinsa cu
aceastea cu toate. De vreme ce nu s va ardta un lucru ales pentru aceast
GLAVA 17.
sale sd facd acel lucru preacurvie i iaste ca i cindu o are hotri el singur.
Cind va face nestine pace cu muiarea sa, dupd ce o va fi prins fdcind preacurvie, nu va putea dup-acea sd mai pirascd pentru aceast curvie s'd o despart.
o. 1069
www.dacoromanica.ro
114
GLAVA as.
CInd sa cearc nestine cu besearica, pentru s s Imparta.' de fameae-si,
pentru c-au facut muiarea lui preacurvie, atunce de va arata muiarea cum
barbatui au fcut acesta lucru, preacurvie, atunce besearica nu-i va Imparti.
GLAVA 19.
1.
116
ca atunce besearica-i Imparte pana in putina vreame, pana doard s-are pocai
b'rbatul de acest pacat spurcat, ce s dzice sodomiia.
Iara de sa va afla cum acel barbat ce face sodomie, nu face numai Cu
singur muiarea lui, ce i cu alta streina, sau i cu alt obraz, atunce muiarea
GLAVA 20.
www.dacoromanica.ro
116
cumu au fost.
Iara cind va fi dup-acea tirdzie vreame s. va intoarce 0 cela obraz al
doile spre cre0inatate 0-0 va ceare sotul s lacuiasca cu dins, atunce giudelul
trebue sa socoteasca acest lucru foarte bine, pentru cace poate sa fie In
multe chipuri.
Dental, poate s prileji s. fie 0 Intr-acesta chip, ce sa dzice: daca s va
Intoarce barbatul spre credinta cea adevrat, mai apoi dupd multd vreame
s'a va Intoarce i muiarea i va gasi barbatululi Insurat, luat muiare cretina,
aceasta, ca o muiare ce-au fost dental, va vrea
ia brbatul, trebue
sa socoteasca giudetail de s va gsi c s-au cununat ba'rbatul cu muiarea cea
cretin mai apoi, dupa ce s-au despartit de muiarea cea eretic, atunce nunta
cea dentai ramine dezlegat, iara ceaia a dooa, ce-au facut cu cretina, iaste
Intrit. i giudetul nu o va dezlega ; iara de s'A va afla cum brbatul s-au
cununat cu cretina, mainte de ce s-au fost despartit de muiarea cea eretica
cu giudetul besearicii, atunce nunta dental iaste statatoare, iara nunta a dooa
o va dezlega giudetul i va indemna pre barbat
ja muiarea cea dentai,
carea s-au intors Cara credinta cea adevarat, cum au facut i el singur.
A dooa, de vreame ce obrazul cela ce s-au tutors mai apoi, va fi brbatul
0-0 va gsi muiarea maritata dup." cretin barbat i acesta, ca un barbat
ce i-au fost dentai, o va ceare, trebue sa cearce giudetul cunt au facut i cu
cela barbat ce serie mai sus. Iara de s va afla cum sa cade brbatul sa ja
pre muiarea sa ce-au Intors spre credinta, mai apoi trebue giudetul s cearce
foarte mult s cearce, s nu sa. fie Intors barbatul acesta cu inelciune,
ce sa dzice s nu cumva fac sil muerii s sa Intoarca iara0 la erese lor, sau
pentru alte meteruguri, pentru ca atunce nu va da giudetul voe sa o ia,
pentru aceaste prepusuri, ce s'A fie cu brbatul al doile.
A treia, de vreame ce acel obraz ce s-au intors, fie cine are fi, au barbatul,
117
A mai impreunare ; iar de s'A' va fi calugArit i sAt nu-i fie despxtit besearica,
atunce va slobcdzi giudetul sA' s dezleage clugriia i s sA impreune unul
Cu alalt, lush' de va vrea i obrazul cel clugrit, iarA de nu va vrea obrazul
cel clugrit s lash' cOlugariia, giudetul s'a' nu-i facd nice o sild.
A patra, obrazul cel clugdrit, de va fi stInd pre vreo stepen ca aceaia,
ce stint dentru destoiniciia besearicii i s'A aib asupra sa hirotonie sau molitve
GLAVA 21.
cum de n-are fi fugit, o are fi ucis de tot, sau and o va bate in vreun chip
ca acela s'A o faca s nu poat grAi CAM giudet s'A'- spue jaloba, pentru s4
despartA ; iar de nu va fi aea bdtaia, s nu s'A' poat despOrti numai ea
aea singur cu voia ei.
Chid va fugi vreo muiare de vrjingiia bOrbatului i pentru frica ce are
despArti ; inc4 mai virtos, de cind o are bate i ales cind va fi om ca acela
sd-i fie de pururea dragd svada.
www.dacoromanica.ro
118
pentru ace s dzice: cel eau, cela ce iaste o data' rdu, de pururea va fi
tot eau.
Acesta lucru st pre mina giudetului s opreasc pre bdrbatul cel vrd.jmas, ce s porneste asupra muerii sale, pentru s'd s veaghe s nu cumva sd
o strice intru ceva, macar de-are si face muiarea pre bdrbat sa sd porneasc
asupra ei, trebue sd-s ingkluiascd firei.
Incd sd cade giudqului s giudece vina muerii, pentru ce au pornit
pre barbat cu minie asupra ei i atunce cumu-i va prea giudetului, sau s-i
tocmasc de s va prinde bArbatIll c'd sd va lsa si nu o va vtma, iard
de nu, sd-i Impartd.
Cela ce nu va ldsa pre muiare-si sd doarnadIntr-un pat cu dins, sd cheamd
ales de va fi vrajba prea mare: pentru cace atunce, cu toad acea plecare
si de va avea ce chizesie, pravila nu o dd.
Imprteala acestor cdsari sd inteleage pan la o sama de vreame, pana
s va mai lsa i s va mai domoli firea barbatului cea sireapd i vedjmase.
Macar Ca si desparte pravila pre csasi, pentru frica ce are muiarea
despre brbat s nu-i fac vreo ra'utate, iara sa cade s socoteascd giudetul
aceast fricd, de va fi cu. cale pentru sd-i despartd, sau de nu va fi, de vreame
ce o fricd, cum are fi un lucru de nemicd., nu va putea s despartd. cdsasii.
www.dacoromanica.ro
119
GLAVA 22.
Boacetele muerii itipetele ce sd aud den casd, nu vor putea ardta vedjindsiia brbatului, nice ochii ei ce vor fi vinetit<i>, sau obrazul ce va fi imflat: nu pot aceastea sd arate vrjmdsiia brbatului ; marturi trebuesc la
lucru ca acesta pentru s cunoascd tot adevdrul.
Mai mult creade giudetal mrturiile carii arat vrjmsiia bdrbatului,
decit toti ceia ce grdesc improtivd, de dzic cd nu-i asea, ce sd dzice cum nu-i
brbatul cu vedjmdsiie spre muiare, de vreame ce la toate giudeatele mai
adevdrate simt mrturiile carile dzic cdiaste asea, decit ceia ce dzic cd nu-i asea,
ce &A dzice: ceia ce adevereadz mai de credint shut, cleat ceia ce tgdduesc.
CUM $1 CIND POATE BIRBATUL
BATA. MUIAREA
I IN CE CHIP.
G LAVA 23.
Poate s indirepteadze i s cearte bdrbatul pre muiare-s, pre lucru adevdrat si pre direptate, iard nu cu inseldciune i fr de cale si inc'd sd o bat
cind va fi cu vin, dup deald ce va fi fdcut, i atunce cu msurd, s:
nu o prea treac, cu blindeate, iard nu cu vrAjmdsie, fr vind i frd
isprav.
120
chip: sa piardza a treia parte den darurile ce-i va fi daruit muiarea ; iaril de
nu-i va fi dat daruri, s va certa sa dea muerii sale a patra parte de citu-i
va fi dzeastrea. Aceasta iaste, cind nu vor mai treace dzeastrele de trei sute
de galbeni; iara de vor fi dzeastrele mai mult, atunce-i va da numai o suta
de galbeni, qi dzeastrele fie eft gtie.
GLAVA 24.
121
CInd nu va putea gdsi brbatul chizea sal pue, pentru sd nu-i vatdme
muiarea, acesta lucru st In putearea giudetului sd socoteasc, sd vadzd cumu
li-e vrajba i sd legiuiascd. Putea-va agiunge sd fie numai cu acel giurdmint,
ce-au facut brbatul, de nu va putea sd tie sd-i despartd, sau sd i-o dea iardi.
Cind sd va Impdrti rnuiarea de bdrbatu- pentru frica vrdjmdie<i> lui,
cade-sd giudetului sd intdreasca acest lucru, nu numai cu zapis, sau cu chizeai, ce Inca trebue sd o pue la un loe ca acela cu credintd, sd. adzd acolo
Cu cheltuiala bdrbatului, pnd s va aleage ce cum va fi.
Daca va da bArbatul credintd ca aceaia, cu giurdmint i Cu zapis i Cu
chizea, sd nu-i vatdme muiarea Intru ceva, pentru cdce au prinsu-o Mcind
preacul (v)e; iard muiarea daca va veni acasd i iard va face altd curvie,
atunce bdrbatul poate sd-i facd toga rutatea i sd n-aibd nice o certare de la
giudel, i nu sd sminteate nemicd pentru ceale tocmeale cu legdtur ce s-au
f Acut.
GLAVA 25.
122
123
fost lmpreunat cu (lima sa fie un trup 0 s-au despartit de ding fara vin, sau 0
Cu vin ce-au fost micpara, atunce nu sa va certa nemica ; iara de va fi fameaia
numai logodit. 0 Inca nu s vor fi impreunatd, i el o va rpi i sa va impreuna
sau sa-i fac alta rutate, sau cace nu o tine cumu sa cade, sau nu o ocirmeate bine, ce sa dzice mx-i d bucate sa-i fie de agiuns, sau nu-i face haine.
CIND IASTE MUIAREA DATOARE SX IMBLE DUP. BIRBAT
GLAVA 26.
Cind va fugi barbatul dentr-un ora sau sat pentru vreo greala mare
ce va fi facut acolo 0 s teame sa nu-1 prindza giudetul sa-i faca certare, atunce
muiarea iaste datoare sa marga dup dins ori unde va mearge 0 de are
fi 0 vinovat, tot sa cade sa marga dupa dins sa sa afle la nevoia lui.
Barbatul Inca iaste datoriu s marga dupa muiare, cind va .fugi de
Inca giudetului pentru vreo greala, ce va fi facut pre direptate ; iara de
va fi vinovata intr-alt chip, sa vie lucrul sa sa cearte pre vina ei, atunce
s nu marga dupa 1) ding, ca nu iaste barbatul datoriu pentru vina muerei,
cum iaste muiarea datoare pentru vina barbatului de pururea sa imble dui:4
dins ori uncle v-are merge.
Muiarea iaste datoare sa imble dup5 barbat Inca nu numai cind va fi
sa.-i faca vreo Mutate sau mrgind pre cale sa va teame sa nu o ineace
undeva: dirept aceaia nu va mearge. '
1) In original a (MO a.
www.dacoromanica.ro
124
de va avea vrajb' cu oamenii cei mai de frunte, ce vor lcui acolo, sau
cu mai marii lui sau cIndu-1 va scoate giudetul si-1 va goni den sat, atunce
muiarea s cade s imble dupa b'rbat, iar s nu poat suvi cu alte tocmeale ce vor fi avut.
PENTRU CEILTAREA HOTRITLIII CUM g IN CE CHIP SI CADE SX FIE.
GLAVA 27.
De vreame ce gresala hotrului iaste mai rea decit gresala preacurviei
adaoga doo lucruri legiuite de isprava: dece una iaste and rmlne fr
de cinste, ce s dzice de ocard si de rusinea cestii lumi i de-aciia n-are
nice o credint nice Intr-un loe; a doo oricIte tocmeale va face cu cineva
pentru fie ce lucru ce are fi de dobinda lui, nu shalt nice unele dirept nemic',
ce la giudet toate slmt stricate i fr de isprav ca unui om de ocar ce
nu-i tine nime In sam' cuvintul ce grAiaste, ce iaste tot de rusine, unde mearge.
www.dacoromanica.ro
125
GLAVA 28.
Hotru s cheamd cela ce are mueri la casa lui de le sine pentru dobinda
lui, carele-gi dau trupurile de le spurcd brbatii cei rdi i fr omenie pentru
126
De va fi o fatd fecioard i de s va indemna spre poftd rea pentru cuvintele i indemndturile hotrului sd. va Impreuna cu vreun brbat, macar de are
i lipsi el intr-acel ceas, iard tot pentru cuvintele i indemndturile lui s va
s'd
hotreascd, acesta sd
GLAVA 29.
Oricine- va zdloji casa pentru sd.' s fac'd acolo curvie- i alte toate
fealiurile de lucruri reale cum nu s'A cade, acela s'd cheamd hotru i sd va
certa ca un hotru i ca un preacurvar i ca unul di ceia ce fac singe ameste1.
www.dacoromanica.ro
127
PENTRU PIRINTH CEIA CE-S VOR HOTRI FEATELE SALE CEALE TRITPESTL
GLAVA 30.
Hotria ce s face cu voe printilor iaste mai rea i lucru plin de rusine
si de mai mare ocar decit ceaia ce s face Intre streini. Drept a aceaia oricare
tat eel va hotri fata sa, denti-si piiarde putearea cea arinteasca ce au
avut spre fie-sa i s aib strinsoare dela giudet cum mai de sirg
dea toate
dzeastrele ce i s vor veni de la tatd-su i s s despart de dins intr-acesta
chip cum nu-si i-are fi mai fost nice odinioard fat; a doo, toate bucatele
cite va avea s s ia, toate s fie domnesti, an chid va fi acesta viu. Daca
va muri, atunce vor fi acelora ce vor rminea mosneani de va fi avind ; a
treia, s-1 bage in oca, In toatd viata lui acolo s chinuiascA.
Pravilele ceaste mai noo dau invTtur tatalui celuia eel va hotri
fata, ca s i s tae capul. Asijdere s patA aceast certare si fratii ceia
vor hotri surorile sau si pre alte rude a sale ce vor pogori den singele lor, care
certare s cade 56 s tie in sam la un pcat mare ca acesta, dup cumu
sine si la pravila rimneanilor On si in dzua de astdzi, macar c.. la une
locuri Ii ceartd cu caterga in toat viata lor sau intr-atItia ai si-i purta pre
mgari cu pieile, btindu-i pre toate ulitele; iar certarea lor cea adevrat
iaste moartea.
Maica ceaia eel va vinde fata pre bani pentru s curvasc6 nestine cu
dinsa, s i s tae nasul ; iar de s" va afla c n-au fcut tocmal s ja bani,
www.dacoromanica.ro
128
Acesta feal de certare s. Inteleage, and vor lua printii bani pentru
s dea feciorilor, iar de nu vor lua bani, nu s inteleage aceasta certare ce
poate fi c s vor certa Intr-alt chip, dupd cum va fi voia. giudetului.
EENTRIT 1RBATII CE-S WOR HOTRI MITERILE LOR.
GLAVA 31.
Oricare brbat va hotri pre muiarea sa, s i s fac moarte, macar citedata' c' pravila pre unii ca acetia hotri ii scoate den toat eparhiea giudetului
altd dat ii poart pre toate ulitele tirgului cu piialea pre m'gari i s fie cu
fata spre coada mgariului i muiarea lui s trag nAgariul de dIrlogul cpestrului, cu mInule sale ; i Intr-acesta chip s-i bat purtindu-i pren tot tirgul.
129
Cela eel va lua muiare pre ceaia ce o au certat pentru preacurvie, acesta
s cheam cu adevarat hotru, ce s dzice fara de cinste i rusinat, iara nu
sa va certa.
Cela ce va tinea In cas-s de nevoe pre muiarea sa ce va fi facind preacurvie, pentru cace s teame de rudele ei sau pentru ce-1 vor face cu deasila
sd o tie, atunce nu sa cheama acesta asea Intr-acela teal; nice poate nime
GLA VA 32.
Rapitoriu sa cheam ceia ce vor apuca de vor rpi muiarea cuiva cea
vor ride de dinsa, sau vreo fata fecioara sau vdua sau calugdrita
de cinste
sau vreun copil, cind vor lua pre fiecarea cu de-a sila si o vor duce dentr-acel
www.dacoromanica.ro
130
numai cindu-i vor gsi f'clnd acel lucru, ce ss dzice clnd vor r5pi, iar5nu
alt data'.
Cela ce va rpi copil pentru zburd'ciunea trupului s pat ca i ceia ce
scrie mai sus; cine-1 va ucide, s fie ucis, nice o certare s nu aib.
Nu va scpa r'pitoriul ca s nu s cearte, dzicind c-au r'pit muiare
pentru s s cunune Cu dins*, ce tot s va certa.
Nunta ce a' va face dup ce s-au r'pit, nu-i bun de nemIc, ce iaste
un lucru apa cum nu ye-are fi fost, dup cum dau Invttur pravilele Imprteti, pentru c' pravila besearicii iart acest leal de nunte, and nu vor avea
i alt sminteala fr de r'pitur.
Cela ce va apuca, ce sa dzice va rpi vreo muiare ce va fi giuruit altui
brbat, nicum ca s s poat cununa cu dinsa, iar Inc' nice cu alta, nice
cu una nu poatd s' s mai cunune acesta rpitoriul.
Clnd va rpi netine vreo fameae i iaraq o va lsa, de s va Intoarce
la p'rinti i la cas'-i i atunci de s' va Insura i s s' cunune Cu dinsa, aceasta
www.dacoromanica.ro
131
www.dacoromanica.ro
132
Nu va putea suvai rapitoriul dzicind ca iaste mic de dzile, nu i-i vreamea Inca 'de-nsurat, ce tot s va certa i asea, iara mai putin.
Nunta ce sa va face intre obrazul ce/ rdpitoriu i aceii rdpite suvaiaste
rdpitoriul i scap' sd nu sa omoar'd, iar numai
piiarde bucatele
le va lua muiarea sa fie ale ei, iar sveatnicii i agiutalorii rApitoriului nu
sa vor putea mintui asea, ce sd vor certa dup cum va fi voia giudetului ;
133
iard nu va vrea g-i facd sil spre cinstea ei, iard rpitoriul o va sili
g va culca eu ding fr voia ei, atunce pentru rpitul nu g va omorl,
iard pentru ce i-au fdcut sil, i s va -Oda capul.
Cind va ardta rpitoriul cum nicum g nu fie tocmil<i> cu fmeaia cind au
rpitu-o, ce inch' vor fi si eununati impreund, atunce nu vor lua nice o certare.
turi a brbatului.
lard de nu vor avea mdrturii nice o parte nice and, atunce g arate
rdpitoriul seamne ca acealea cu tdrie, ca s s poatd creade cum s-au fdcut
rapitura cu voia ei ; iard seamnele ce vor sd arate simt aceastea: intdi, cum
muiarea iubea foarte pre rdpitoriu ; a doo, cum au trimis de 1-au chemat
sa marg sd o &eased ; a treia, cum la vreame rdpitului n-au strigat sd-i
vie cineva agiutoriu ; a patra, cumu o au gsit cu haine frumoase imbracat
fiind gata. i atunce daca va avea aceastea seamne, nu sd va certa cu
moarte, macar de are si dzice ea cu gura ei cum au rdpitu-o cu sila ; iard
de nu va avea marturi muiarea sau seamne s arate acesta lucru, nu o
va putea creade giudetul.
1)
In original vuia .
www.dacoromanica.ro
134
creade.
OARE CE CERTARE a VA DA CELUIA CE RXPEASTE MUIARE CURVA.
GLAVA 33.
www.dacoromanica.ro
135
Cela ce va rdpi pre vreo muiare de cinste i s'a* o poarte den loe in
loe, iard s nu s impreune cu dinsa trupeaste, atunce s cade s caute giudetul i s ja sama binisor si de va afla cu adevdrat cum, pentru cdce s-au
cdit ce-au fdcut, pentru acea nu s-au impreunat cu dns, nu s'a' va certa
cu moarte, ce dup voia giudetmlui ; iard de sd va afla ca nu s-au impreunat
pentru alt sminteald ce-au avut, atunce s va certa cu moarte.
Cela ce va mearge in vreo casa pentru s rdpasc pro vreo muiare, iar
GLAVA 84.
Cela ce va rdpi cAlugdrit de la mAndstire nu s'd va numai omori, ce
13G
GLAVA 35.
Ierosilia iaste de multe fealiuri. Toate fealiurile de greseale cu cite s
atinge omul de besearicA, toate acealea s cheam ierosilii. Iar aicea la tocmala acestii pravile aceasta ierosilie sd inteleage intr-acesta chip : un mirean
sau fie
si
s va prileji s s impreune trupeaste cu vreo cAlugrit4 carea iaste de pururea supt inchisoarea mnstirii sau si dennafar de mangstire, sau chid s
137
cheam c-au furat acel vas de besearied ; dece iatd cu un pdcat face trei
pcate de ceale mari de moarte, cum serie mai sus. Drept aceaia acestuia
altd n-au ce-i face, ce poate fi cd-1 vor mor' numai cu o moarte.
Cela ce sa' va impreuna trupeaste cu alugrit, altd certare nu pot s5.-i
mai dea fdrd numai o moarte si s i g ia tot ce va avea s'a s'A dea miinstirii de unde iaste calugdrit.
Oricare cAlugarit de va vrea ea singurd cu voia ei s s impreune cu
vreun bdrbat trupeaste, g o duc la alta' mdridstire sd o inchidg acolo si
foarte s'a' fie in paz tare ; cindai cu canon cu post cu rug s va puteo
ceva folosi si va fi si celoralalte Invtturd bund, ca sd aibd frica s'a s teamd.
Tara' alta' certare trupascd nu va avea pentru vine ca aceastea, inti pentru
Feciorii ce g vor naste den cdluggritd, aceia sinat copii ; nu vor mosneni
GLAVA 36.
www.dacoromanica.ro
138
Cela ce va face sil a muiare vkluo, s va certa cu bani dui:a desto(i)niciia acelui obraz.
Cela ce va face sild vreunii fecioare ce i-o vor fi dat pdrintii s o hrneasc sau la moarte o vor fi lsat pre mina lui s o grijeasc i s o soco-
Robul sau nmitul sau sluga de va face sil featei stapinu-su, s-1
ardzA in foc de viu, iar de va fi fost cu voia fetei, s-i fac moarte i ei.
Cela ce va face sil vreunii feate sau vreunii mueri vkluo 0 de va fi Cu
arme i cu sotii, s i s' fac moarte; iard de va fi fost fr arme, atunce
s s cearte, dup cum va socoti giudetul.
Oare cind nu s va certa cu moarte cela ce va face sil vreuniia, atunce
cind nu o va muta den casa ei sau den casa printilor ei lntr-alt loc.
Oricine va face sil a fecioar micoar, Inca' s nu fie de 12 ai, sa
va certa mai ru de cind are fi fost fat mare de virst.
Ceia ce fac sil celor mici i inc nu de virst fecioare, o sam de pravile
pri cei boga%i Ii goniia
scotea den tot locul lor, iar pri cei mai mici
trimitea la ocn, pn cind era voia giudetului.
1. Un feal de pravile dzic s s.' cearte dup voia giudetului, altele dzic s'-i
trimit la ocn, alte dzic s li sa faca moarte.
lard' ceaste pravile imp'rteti ce shut mai noo, carele s in in sam' acmu
139
Cela ce s va fi certat o dat sau de doo ori dup cum va fi fost voia
giudetului, i el nu g va fi pocit, ce iar va fi fcut sil i altiia, atunce
va certa cu moarte.
Cela ce-au fcut sil, iaste om den clirosul besearicii, g va certa dup
voia giudetului i une date s va globi cu bani, alte date s leapd de tot
den mesereare-i, iar uneori s opreate de besearic; iar cu aceastea cu
toate, s cade tot s indzestreadze fata. Atita voe veghiat au aceti oameni
den clirosul besearicii, eft nu s bat la giudet, nice s poart pre ulite, and
fac vreo greal, pentru s nu fac ruine cinului besearicii.
Cela ce va face sil muerii vduo, de va fi om den cliros, s va inchido
fi voia
giudetului.
muiare, giudetul cel mirenesc va certa-1 dup voia lui i-1 va sili s o indzestreadze ; iara giudetul besearicii 11 va aforisi, pn cind g va poci i- va
face canonul.
1) In original e fucut s.
www.dacoromanica.ro
140
De nu vor vrea printii featei s o dea dup cela ce i-au facut sila, nu
va putea giudetul
faca cu sila s o dea, ce numai ce-1 va sili s o indzes-
mult au putin.
Cela ce va face sild vreunii feate si el va fi sarac si nu va putea da dzeastr,le cumu s cade, atunce sa-1 poarte pren Virg cu piialea i s-1 bata pre toate
ulitele ; de-aciia sa-1 scoata sA-1 goneasc den toga eparhiia acelui giudet.
6. De va fi nestine csariu si va face sil vreunii feate, dece nu poate sd o
ja sa-i fie muiare, atunce giudetul sa-1 sileasca s' o 1ndzestreadze i sa-1 cearte
cumu-i va fi voia.
De s va prileji s s impart:6 nunta ce s-au fcut cu fat ce i-au facut
sil, atunce dzeastrele ce i-au fost dat, cindu i-au fcut sila, nu sa vor mai
Intoarce la dins, ce le va lua fata i, dupa viata ei, 'Inca i ceia ce vor mostneni
avearea ei.
Cind va drui fata dzeastrele sale celuia ce i-au facut sil, s cheamd
atunce Ca' i le-au druit ; iar5 trebue giudetul sa socoteasca i sa cerceteadze
foarte bine s nu cumva fie facind acest lucru de vreo frica
daruiasca
fata dzeastrele, sau cu alta 1nselaciune a cuiva, pentru ca atunce nu va folosi
darul acela, ce sa va nevoi s o lndzestreadze.
Chid vor fi printii featei vii, nice intr-o sama de chip nu va putea fata
ddruiasca dzeastrele celuia ce i-au facut sila.
Gind va sta lucrul in cumpana cum del va darui fata dzeastrele, va sa
s faca s fie curv, atunce giudetul sileaste pre vinovat sa o indzestreadze si
s o si marite cum mai de shg.
Chid s va face sila featei cu voia ei, ce s dzice cind va vrea si ea si
va pofti sa sa 1mpreune cu brbat, atunce giudetul, pentru s raspundza
pre direptate pentru rindul dzeastrelor, trebue sa cerceteadze cum au fost
aceasta voe a featei, pentru cace chidai sa va fi Indemnat fata dupa multe
lincote i giuruinte ce-i va fi giuruit i Inca-i va fi si &Ana, pana o va fi
pornit spre Impreunare, atunce silitorul sh nevoiaste numai s o indzestreadze,
DESPRE SILUIRE
(gl. 36-8)
141
GLA.VA 38.
GLAVA 39.
pentru ceia ce vor face sil a cuconi brudii de-i vor spurca, care pcat s cheam
prespre fire. Acest lucru prespre fire s face in trei chipuri: dental dcindu s
Impreun nestine trupeaste cu maica-sa ce l-au nscut sau cu fata-si sau cu
www.dacoromanica.ro
142
ard.
Oamenii cei vechi di demult i elinii pre acestia i-au fost certInd cu o
munc4 mare pre carii fcea aceast grozdvie ce sd dzice sodomiia i dup-acea
i-au fost omorInd.
A cesta feal sodomleanii s cheam i simt Ma' de cinste i mainte inch'
giudetului, pentru ace c4 de n-are fi ardtat gresala, fiecine are putea grAi
pentru dins s-i isprveasc6 ce va trebui la giudet.
De s va afla nestine, den clirosul besearicii s fie sodomlean, BA va s'rci
cd face sodomie numai cela ce s impreun trupeaste cu parte brbteasch, ce sd dzice cu copii, ce i cela ce s'a va Impreuna cu muiare
prespre fire.
Cela ce s va impreuna cu singur muiarea sa intr-alt chip, iar nu cumu-i
obiceaiul muerilor, rspunsu lui iaste de isprav
fac moarte i nu-i va
folosi de-are eft suvi, de vreme c iaste mai grea aceasta greseal, and s
impreund omul prespre fire cu fmeaia sa decit cu strein.
Sodomlean s cheana'h Inca si cela ce cu mina sa face vrsare iar de-1
va vedea cineva i de-1 va prinde, nu s va certa cu moarte, iar cum va fi
voia giudetului.
www.dacoromanica.ro
143
aforiseate, giudetul cel mirenesc face-i moarte i dupa moarte trupul lui
il arde In foc.
Cela ce va saruta copil cu rIvne, BA sa cearte dup voia giudetului.
Greala sodomii sa arata cu seamne i cu intelesuri.
Aratd-sa Inca i cu marturii carii vor dzice cum au vadzut pre sodomlean
144
GLAVA 40.
GLAVA 41.
Singe amestecat iaste un pAcat si o gresal mai rea 1) si mai cumplit
decit preacurviia ; si sa cheam singe amestecat, cind s va impreuna nestine
macar c si dzic alld dascali, cum cela ce face singe amestecat s s cearte
cu moarte ; altii dzic iarsi s BA cearte dup voia giudetului ; iar cei mai
multi si cei mai mari si mai credinciosi dascali dzic, de s va face singe
amestecat intre obraze ce vor sui si vor pogori pnd intru a doo stepen,
atunce certarea lor iaste moartea, iar de s va face singe amestecat intru
obrazele ce simt mai sus de a doa stepeng sau cu obraze ce stau de o parte,
certarea iaste dupg. voia giudetului, cumu s-are dzice mestecatoriul cel de
singe s-au impreunat trupeaste Cu maia-sa sau cu imamaicd-sa ce simt
obraze de s sue In sus spre stepena din sus si a dooa, sau cu fata sa
sau cu fata featei sale ce simt si aceastea obraze carele pogor In gios spre
1) In original
rrea I.
www.dacoromanica.ro
145
tecat, de vreame ce iaste mai proasti. 0 mai leasne spre edeare decit
b drb atul.
a sa carea pogoar'd2) den singele lui sau den singele muerii lui, iard Inca
si va impreuna cu vreo rudd a sa ce-i va fi den svintul botedz.
Dezleagd-sii nunta ce s va face intre ruda cea den svintul botedz i vor
lua oarice putin certare, de vreame ce va creade giudetul, cum nu s-au tiut.
Cela ce si va insura 0 va lua muiare vddoo 0 va avea o fan.' cu brbatul dent:Ai, de si va cumva impreuna trupea0e cu fata muerii sale, face
singe amestecat i si va certa cu moarte.
Feciorul, de si. va impreuna cu curva titine-siu sau cu ma0ehti-sa,
face singe amestecat i si va certa cu moarte, macar ci dzie unii cd si va
certa dup cum va fi voia giudetului.'
Tatd1 ce sd va impreuna trupemte cu muiarea feciorului sau, si va
certa cu o certare mare, insd numai nu i sd va face moarte.
Fratele, de sa va impreuna cu soru-sa, WA nice de o nedeajde si va omit
10
in ori,zinal *Matinee *.
In original s puguara .
o. 1060
www.dacoromanica.ro
146
GLAVA 42.
vor gti cal stint ruda i s6 vor impreuna cu nunt; iar6 de s va afla cum
s-au gtiut c6 simt rud. -au f6cut nunt, s6 s6 cearte mai mult gi mai cumplit,
de cum are fi fcut aceast6 gregal f6r nunt6, ce s dzice curvie, de vreame
ved ea toti gi s6, vor gti i mestectorii cei de singe gi vor cunoagte-gi singuri
sau den semintii ce vor pogori dentru singe sau de-n cumtrii ce vor fi
den svintul botedz, aceastea nunte &A' vor desp6rti, cum am gi mai dzis, gi
nu vor putea acealea braze dup-acea s6 s mai castoreasc6 nice cu alte
obraze streine.
8, Tinerii i ceia ce vor fi inc mici de virst6, de s6 va prileji s6 s6 insoare
gi s6- ja vreo rud6, s nu s6 cearte cu moarte, iar dupd voia giudetului i
Cu mult6 mil6; Ins aceasta va fi, cind sil vor face mari sti s despart6 i
www.dacoromanica.ro
147
s nu mai Ned acest lucru, mestecare de singe, pentru &Ace de vor sta tot
Intr-aceast Inseldciune, s vor certa deplin ca i ceialalti dupd voia giudetului i trd nice de o mild.
De vor apuca sd nu s facd nunta ce va sd fie cu singe amestecat, nu
sd vor certa, cumu s-are dzice de vor fi numai logoditi sau intr-alt chip legati
cu cuvintul i fdcuti tocmal, acestia s nu sd cearte.
Nu va putea, fie ce feal de mestectori de singe, sd suviasc lnaintea
giudetmlui, cum n-au stiut mestecarea de singe, alegind de va fi tdran di
cei neintelegdtori.
Necunostinta pravilei celui mestecdtoriu de singe nu d s aib certare
i cu altd.
Cela ce va face nuntd cu sminteal de singe amestecat cu nestiinta,
In vreame ce-s va cunoaste sminteala, indat s sd despartd, nu s va
sau
eerta nicecum.
lard de sd va fi flout mestecarea de singe fdrd de nunt., nu vor putea
www.dacoromanica.ro
148
avea vreun gran, ca sd arate cu adevarat cum n-au tiut ; sing nu avem alt
mai bun smn, de cind vom vedea nunta de fatA cu mare pohvald in svinta
besearic6, pentru ce cd atunce arat6 cum n-au tiut i creadem atunce qi
giurdmintul lui i nu sd va certa; iard del va fi fdcut nunta pre ascuns in
casa lui, atunce iaste samn cum au tiut de sminteala lui, i nice giurdmintul
nu-i vom creade, ce s6 va certa dupd voia giudetului cu moarte dupd greala
lui i dupd cum va fi i m3stecarea cea de singe, dup6 cum i mai sus am
GLAVA 43.
Cela ce va sudui pre un om, chid nu va fi de fatd, sd va certa intr-acela
www.dacoromanica.ro
DESPRE SUDALME
43-50)
149
nu simt fur sau chid va dzice rnult im pare rdu unde te-au fAcut atita ru9ine
ca unui fur i alte aceastea, s sl cearte ca un suduitoriu.
Cind va grdi netine &Ara altul cuvinte de sudalind i lui nu i-are fi fost
gindul sd-1 suduiascd, ce s'd dzice in chip de glumd, s5' s cearte ca un suduitoriu, pentru c de pururea creade giudetul cd i gluma iaste cu pima' 0
cind glumeate, 4 face ris de-1 suduiate, pentru s nu s priceapd c-1 suduiate,
alegind and va fi firea omului i invttura pre fiece cuvint tot s suduiasca
toriu sd va certa.
Giudetul ce va sudui sau va bate pri cela ce va dzice c nu-i place giudetul
lui cumu 1-au giudecat i sd va giudeca la alt giudecdtoriu ce va fi mai mare
decit dins, acela sd s cearte ca un suduitoriu.
De va fi netine vreun om ca acela s'd aibd vreo mesereare i de va dzice
cuiva vreun cuvint de sudalmd, pentru sd tocmascd pri ceia ce s svddesc ina-
150
i mosul i alti ca acestia i-au suduit i i-au btut spre Invttura, iara nu
spre Mutate.
Aceasta s inteleage, clnd va fi bataia i vatamarea cu masura, pentru
cace de vor treace de msura, atunce acela ce 1-au btut sau 1-au vatamat
sa va certa trupeaste i sta aceasta In voia giudet,ului legiuiasca de va fi
fara de voia
Cela ce va sudui pre omul cel domnesc sa cheama cum au suduit pre
domn i, de-are si erta cel suduit, iard fiind om domnesc, domnul nu-1 va
161
Cela ce va dzice cuiva: eu simt mai de cinste decit tine si mai boiarin,
atunce acela sd suduiaste si s va certa ca un suduitoriu, iard de-i va dzice:
CLAVA 44.
De vreame ce am dzis si mai sus cum suddlmile s' ceart dupd voia
giudetului, trebue acmu sd spunem c voia giudetului la lucruri ca aceastea,
ce sd dzice la sudlmi, In ce chip s cade sd fie: dace toatd sudalma s'd
giudec In doo chipuri, sau mare sau mica', de pre aceaste lucruri ce stau
pren pregiur, ce sd dzice pentru vina dentru carea s-au scornit si s-au fcut
sudalma spre obrazul celui suduit ce feal va fi mare au mic; sau si locul
cu un toiag.
Cela ce s va atinge de trupul cuiva cu minie de-1 va impenge sau-1
va stringe, s cheami cd 1-au suduit sudalmd mare.
Cindu-s va sparge nestine hainele de minie si va sudui pre altul, atunce
sil cheamA cd face acela sudalmd mare.
Mai mare iaste sudalma ciad suluasc multi decit cind are sudui
numai unul.
www.dacoromanica.ro
162
Mai mare sudalm sa cheama dud va sudui netine pre altul In vreun
loo ca acela de cinste unde vor fi multi oameni still-JO, cumu-i in mijlocul
tIrgului sau la vreo nedeae sau in curtea domneasc sau la vrun praznic.
Sudalma ce s va lace In tirg iaste mai mare cleat ceaia ce s-are face
la sat.
Mai mare iaste sudalma, cInd suduiate ne0,ine pre altul Inaintea a
oameni multi cleat clndu 1-are sudui sa fie numai ei slnguri.
Cela ce va sudui pre netine Inaintea giudetului Intr-acel ceas sa va certa.
prileji vreun om de gios sa dea palma vreunui boiarin, atunce va face sudalrn mare.
Cela ce va lovi pre altul cu pumnul sau cu toiag sau cu fune sau cu
varga sau cu alte ca aceastea i de nu sa' va tuna sau de nu va face vinatae
sau singe, nu sa cheama sudalma mare, alegind de s face spre vreun obraz
ca acela mare, sau de-1 va fi lovit In besearica la vreamea svintei liturghii,
GLAVA li.
1.
Cela ce va sudui pre altul dzicIndu-i cuvinte tot adevarate pre cale,
www.dacoromanica.ro
153.
www.dacoromanica.ro
164
GLA.VA 46.
I.
Sudalma ce va sudui nestine pre cucon mic, sa cheamd c-au suduit pre
tatd-su ; drept aceaia poate tatd-su s vie la giudq s s pling pre dins,
macar de nu 1-are mina fiiu-su, ce numai pentru s s cearte cela ce va fi
suduit pre fiiu-sdu.
Aceasta s inteleage cind cuconul cel suduit incg nu va fi usebit de tat-su ;
iar de-i va fi fecior de suflet sau de-i va fi copil, atunce nu va putea s marg
la giudet s-s plingil sudalma feciorului su.
pre dascalu-sdu; drept aceaia dascalul despre partea sa poate veni sil pirase
www.dacoromanica.ro
155
I (IND NU Si VA CREMA.
GLAVA 47.
Cene va sudui, pre cineva dzicindu-i ci. birfeate, acest cuvint ce i-au
dzis c birfeWe, de sd va afla ca iasste adevrat cumu i-au dzis, acesta
nu sd va certa ca un suduitoriu; iar de-i va fi dzis intru deert acest cuvint
si s va afla c'd iaste el vinovat, atunce acesta ce-au dzis celuia ci. birfea0e
s va certa ca un suduitoriu.
Cela ce va dzice altuia: s m erti c' mini, sa va certa i nu va putea
scpa cu acest cuvint, cace va fi dzis: s'a' mi. erti.
Z.
Cind si. vor prici doi oameni i va dzi3e unul altuia niscare cuvinte reale
www.dacoromanica.ro
156
cela ce i-au dzis ca birfeate iaste datoriu intre toti oamenii s'a dzica c-au
birfit el singur, iara nu cela ce i-au dzis el ca birfeate.
Cela ce va dzice celuia ce-1 va sudui ca birfeate, tirdziu dupa sudalma,
birfeate; acela sa va certa ca un suduitoriu.
FENTRII ERTAREA SIIDALIIM, CUM F IN CE CHIP Si VA FACE.
GLAVA 48.
157
GLAVA 49.
Cela ce va grdi rdu de domnul locului aceluia i-1 va sudui cu mlnie i
cu tot deadinsul intr-acesta chip, eft de are putea i-are face toatd rutatea,
pre unul ca acela sd cade s-1 cearte, de vreame ce face lucru ca acela improtiva
www.dacoromanica.ro
158
Cela ce va sudui pre domnul tarli de va fi nebun sau lipsit de minte salt
GLAVA 50.
Lal) capetele ce scriem mai sus, dzis-aar cum sudalma sa face si cu scrisoare,
<< Ca.
www.dacoromanica.ro
159-
s4 mopeneascO ocina civa i alte ca aceastea ; sau iar0 pre unul ca acela
s-1 poarte pre ulite pren tot tirgul sau s. pat alt pedeaps6, dup cum
va fi voia giudetului, aVind giudetul de pururea puteare la lucrure ca aceastea
s. cearte i cu moarte.
Cela ce va trimite pre altul s'a" fac6 scrisori cu suddlmi l cu ocOri ca
acealea asupra cuiva sau de va svdtui pre altul ca s" faca acest lucru, s.
de aceale cuvinte tocmite cu filosofie ; iar6 nice acesta lucru nu iaste ertat
sa-1 fac, de vreame ce iaste scris acolea cuvinte reale carele nu trebuiasc
s vor certa.
Cela ce va unge ferestrile sau upa cuiva cu scIrri sou cu fiece grozvie,
Cu ocar asupra lui 0 macar de n-are adaoge alte cuvinte, ce numai de are
serie cum cite au scris simt toate mineiuni, nu-i vor folosi aceastea s poat
scOpa de certare, ce s4 va certa ca i cela ce serie carte cu ocri i sudalme.
Cela ce va vAdi la giudet pri cela ce serie carte cu ocar asupra cuiva,
acela va lua dar de la giudel, 04 va giudeca giudetul cumu s cade i dup6
www.dacoromanica.ro
160
GLAVA 51.
Cela ce face gregal de nevoe indemnindu-1 meserearea carea are pre mina
www.dacoromanica.ro
161
Cela ce face sil cuiva sa faca vreun lucru fr voia lui, acela s cheama
ca face gresala cu inselaciune.
Cela ce are putea face vreo gresal de fata si la vedeare, jail el face acea
gresala pre ascuns sa nu-1 vadza nime, acesta face gresala cu inselaciune,
alegInd de va avea cuvint a grai sa dzica c-au facut pentru cutare lucru.
Pre ascuns s cheam sa face vreun lucru care lucru nu-I spun celuia
stie.
ce i s-are cadea
Cela ce va vatama foarte ru pre cineva sau de-i va face alta nevoe
mare, 55 cheama sa fie fcut acel lucru cu Inselaciune si nu va putea sa suvaiasca sa dzica cum nu 1-au vtdmat cu Inselaciune.
Cela ce va asculta si va face vreo gresala pre cuvintul altuia, acesta
nu s cheama ca greseaste cu Inselaciune, alegind de va fi fost acela ce i-au
dzis vreo muiare.
PENTRU A DOA PRICLNi CE MICSUREADZi GIUDETEIL CERTAREA
CELUI VINOVAT.
GLAVA 52.
A doo pricina carea Indeamn pre giudet -sa mai micsureadze certarea
celui vinovat iaste
sa va da, de vreame ce si pravila da Invatatura
cum gresala ce sa va face cu minie sa sa cearte mai iusor.
Direptatea i jaloba vinovatului poate s-1 sprijineasca la nevoia lui
cind va gresi, cumu s-are dzice fatal cindu-s va gsi fata curvind sau brbatul
sau sa daruiasca cuiva vreun lucru sau s s posteasca sau alta fiece
11 c.1061
www.dacoromanica.ro
162
GLAVA 53.
www.dacoromanica.ro
163
si hule ce rcea, cind era numai de 5 ai, 11 apucar diavolii den minule Orintilor
lui i perir cu di(n)s; sau ca i alt cucon ce era de 5 ai i giumtate, dece
&A. atunce veri btrin veri tinr i s va tia capul, fr nice de o socotint
cumu-i va fi virsta.
Mai putin s vor certa cei batrini nu pentru alta:, ce pentru ce li s imputineadz sIngele i putearea simtirilor si li s imputineade i mintea, iar
de vreame ce va fi el cu toate btfineatele i cu barba alba: si de va fi brbat
si bun si intreg la simtiri si la minte, atunce de va gresi, s va certa ca
un tinr.
La gresealele ce s ceart cu bani, s ceart tocma i cel btrin ca
cel
Macar ca cei batrIni la o sama: de greseale s ceart mai putin, jara: drept
gresealele.
Carii nu vor fi de masura vIrstei, aceia de vor i gresi, mai putin sal vor
certa, macar c' simt ei destoinici s amAgeasca' pre toti cu lucrurile lor.
Cei fr de virst, mai putin s vor certa la toate pcatele ceale trupeasti
aceasta s. inteleage and le lipseaste putin vreame s vie la msura virstei,
www.dacoromanica.ro
164
clnd au nscut pre fiiu-su pre Rovoam, i pentru Ahav dzice cum 0
acesta de 12 ai au fost, cind au nscut pre fiiu-sdu Ezechia. lard drept aceaia
aceast pravild iaste deplin i adevdratd, cum cei mai mici i frd de virstd
cum au fost acei doi cuconi carii giucindu-i cu giucreile sale, s-au
unul pre altul, i 1-au lovit cu cutitaul cel de condeae i 1-au giunghiat de
1-au omorit ; i pentru certarea 1-au izgonit dentr-acel sat, unde au fost fcut
moarte cu invTtur ca aceaia s nu sd mai Intoarcd la cela joc, pdnd nu
va face pace cu pdrintii cuconului celui ucis.
bdrbatii cei mare, ce s dzice cu moarte, cumu-i intdi furtuagul sau sodomiia,
atunce-1 va bate pren tot tIrgul 0-1 va Inchide In temnitd Cu obeade in picioare ; iar de va fi mai sus de 14 ai i nu va agiunge pnd la 25 0 greala ce
va face iaste de cap, atunce iardi sd va bate pren tirg
vor trimite la ()cud,
www.dacoromanica.ro
165
GLAVA 54.
i s ceartd tot mai putin dupd voia giudetalui; si mai virtos vinul
Celuia ce-i va prea bine dupd betie, eke au facut vreo gresald,
i ludindu-sd dzicind: bine am fAcut, de-am flout
asea, acesta nu sit va certa putin, ce tocma i deplin, dupd cum va fi
imbdtindu-sa iar
scriind pravila.
www.dacoromanica.ro
166
9.
Cela ce va dzice giudetului ea: am fost bat, clnd am flout aceast gresaM,
giudetul nu-1 va creade; drept aceaia trebue sa arate cu mgrturii care mrturii s mrturiseasa cuinu 1-au vdzut bind Intr-acea dzi si cum au fost
borind si au fost Metric' toate nebuniile betii i alte searnne ca de om bat.
PENTRU A ,CINCEA FRIONA. CE MICFREADZI GIUDETUL CERTAREA.
OLA VA 55.
tarea celui vinovat, iaste aceasta, cind nu-i omul cu toat mintea, ce 86
dzice esit den fire-i, nebun, de vreame ce invat i pravila: omul ce va fi
dennafar de minte, macar ce gresal are face, nu s va certa.
Nebunul i cel dennafar de minte de &a' va Intelepti cindva, nu s va
certa pentru greseale ce-au fcut la nebuniia lui.
Cela ce-i cind i and nebun, jai% nu In toate dzile, cumu s-are dzice
patru luni iaste nebun si cinci, ease luni iaste intelept, acesta leal de va
face vreo gresal In vreamea 'nebunii lui, nu s va certa, iar de va gresi
la vreamea ce iaste Intelept, atunce s va certa tocma, dup cum serie pravila, ca i fiecine ; iar de va fi lucrul Imprechiat, oare nebun au fost au
ha, and au Mcut acea gresal, atunce st. In mintea giudetului s cunoasc4
de pre lucrurile ce vor fi fost pren pregiurul acei greseale.
Cela ce va fi cu minte si va face vreo gresal i pentr-acea gresal s va
phi la giude i giudecindu-1 i grind mrturiile, iar el intr-acel ceas va
nebuni, atunce giudetail 11 va certa cu bani sau cu dobitoc ; iar de va
nebuni el, daca va isprvi giudetul Ora si va vrea
dea i vreo certare
pre trup, atunce de vreame ce pre nebun nu-1 pot certa trupeaste, va schirnba
certarea lui pre bani ; si aceasta s va face and nu va mai fi nice o nedeajde
de-a s mai inteleptirea cel nebun ; iar de va fi nedeajde
teas* atunce giudetul 11 va pune la paz, pin s va intilepti s-1 cearte.
Nebunul de are ucide si pre tata-su, nu s va certa nicecum.
Seamnele nebunalui.
iaste nebun, trebue s-1 Intreabe giudetul multe intrebri si in multe fealiuri
si Cu multe mestersuguri i s.' Intreabe si pre vraci, carii foarte lesne vor
www.dacoromanica.ro
167
slobod, ce s alb-a paz s fie pre ling omenii s'i, Ong. s va intilepti.
A EASEA PRICINI CE MICKREADZI GIUDETUL CERTAREA CELIA VINOVAT.
GLAVA 56.
A easea pricin carea indeamn pre giudet s' mai micsureadze certarea
celui vinovat, de cum Invat pravila, iaste obiceaiul locului, dup care obiceaiu
cine va gresi nu s va certa nicecum; cum dau InvtAtur toti dascalii, toemindu-s. told Intr-un cuvInt.
Clnd va fi un lucru cu cale s. SS. cearte carele-1 va face, iar acel lucru
de vreame ce va fi obiceaiul locului s SS. fac, atunce acela ce-1, va face nu
sl va certa nicecum.
Giudetul giudec cIteodata i Improtiva pravilei pentru acest obiceaiu
a locului si de multe ori face cumu-i voia lui.
lucrurile ce s.' fac dup cum iaste obiceaiul locului, macar de-are si
fi Improtiva firei si a pravilei, iar drept aceaia tot nu va certa giudetul
pre ceia ce fac acel obiceaiu, macar cal aicea-i ceart besearica ; iar la vtoroe
prisestvie va certa Dumnedz6u. cu munca de vac, pre citi vor face Improtiva
GLAVA 57.
seaptea pricin ce lnmicsureadz certarea celui vinovat iaste multime
de oameni, unde s pornesc cu totii s fac vreo Mutate, atunce giudetul
nu poate s. aleag cine au fcut rutatea, dup-acea nu poate pre toti
cearte pentru unul ; i pentru ce ? CS. aceaste sotii multe s fac In doo fealuri;
drept aceaia trebue s stim cum une date shut Impreunati multi i fac toti
o gresal i iars alt dat' shut multi impreuhati Intr-una i numai unul
dentr-!ni face o gresal, Intr-acea nime nice dentru soiile lui n-au Inteles,
nice 1-au vdzut, nice giude-tul poate s-1 cunoasca i Intr-aceast fapta simt
doo pravile ; intla pravilh' iaste aceasta.
Chid shut niste oameni multi strinsi la un loe i fac vreo gresals, drept
aceast gresal s Indeamn giudetul sa mai micsureadze certarea, dupa
cuin serie pravila ; si mai virtos gresala ce vdr fi fcut acei multi s ceart
dup pravil' cu moarte, atunce asijdere s indeamna giudetul s mai micsureadze certarea pentru s nu omoar pre multi drept o gresald.
www.dacoromanica.ro
168
certarea acei greseale pentru cei multi, pentru ace cd fie la ce greald ceia
ce simt capete dupd pravild sd ceart'd de pururea deplin, numai ce Inmicsu-
readzd certarea cebra ce simt toti intr-un chip de vinovati i nice unul
dentr-Insi nu iaste mare sau mic.
A doo pravild dzice: cInd s'd va tImpla dentre nite oameni multi s
gresascd unul dentr-i(n)si i atunce nice aceia nice giudetul poate s stie
carele au flcut gresala, atunce pre toti sd-i slobodzeascd de toatd certarea
trupeasc'd i s'd vor certa numai cu bani, cumu s-are dzice de pre o fereastrd
a unii case, unde au fost strInsi niste oameni multi, s-au aruncat o piiatrd
-au ucis pre un om ce-au fost treclnd pre ulitd i acestia ce slmt In casa
nu tiu cine s'A fie aruncat acea pliatrd, cum nu poate sd fie intr-alt chip,
ce unul dentr-lnsi au aruncat piiatra si el nu va spune, atunce toti s fie
slobodzi si numai cu bani s sd. cearte.
(Jlnd vor fi Intr-o casd niste oameni multi Mcuitori i s'd va gsi intre
dinsi unul ucis si vor ardta seamnele cum sd-1 fie ucis unul dentr-insi, iar
nu multi, de vreame ce &A va afla Ca' are numai o rand, iard nu mai multe,
iard nu s'd sti carele dentru dinsi sd fie fcut aceastd ucidere, atunce vor fi
toti slobodzi de certarea uciderii, numai ce sd vor certa dupd voia giudetului
i nu sd va certa nice unul cu moarte ; asijdere de-are avea clt de multe rane
cel ucis, macar de are 1) fi atitea de multe pre cit<i> oamen<i> vor fi lntr-acea
casd si sd nu stie ,nime cine sd i le fie fAcut acelui ucis, atunce tolxi> vor fi
slobodzi de moarte, numai ce s'd vor certa dupd voia giudetului.
Cind s va prileji sd aibd price niste oameni i vor sari told cu arme asupra
unuia si-1 vor omorl Cu multe rane, iar'd s nu fie nici aicea lucrul de fatd
oare cine 1-au rnit si cine nu 1-au, atunce tot<i> s vor certa dupd voia
giudetului; iard de s'd va cunoaste carii 1-au rdnit si carii nu 1-au, atunce
ucigdtorii sd vor omorI, iard ceialalti ce le-au fost agiutoriu s'A vor certa dup'd
Niste oameni multi vor ucide pre vrunul cu rane de moarte, carele
una dentr-Inse sIngurd putea sd-1 omoard, iara s nu s'A poatd adevra la
giudet carele 1-au omorlt, atunce, pentru cdce simt multi, nu s va omort
nice unul, iard s'A vor certa dupd voia giudefului.
Cind vor ucide multi pre unul cu rane nu de moarte, care lucru una
dentr-acealea nu I-are fi putut omorf, ce toate lmpreun 1-au omorlt i giudetal
nu sti carele-i va fi fdcut rana cea de moarte, numai ce s'A adeverete lucrul,
2) In original derea ).
www.dacoromanica.ro
169
cum I-au ucis toti Impreund, atunce pentru multimea s vor certa toti dupA
voia giudetului.
Cel ucis de multi de va avea i. rane multe i dentr-aceastea unele simt
de moarte, altele nu slnt de moarte, iarA s'A nu poatd giudetul sd adevereadze cine i-au fdcut rana cea de moarte i cine i-au fcut cealealalte ce
nu-s de moarte, atunce pentru multimea toti sd vor certa dupd voia giudetului ;
iara de va cunoate giudetul pri ceia ce-au fdcut ranele ceale de moarte,
li va certa ca pre nite ucigtori, iar ceia ce n-au fdcut rane de moarte, va
certa-i giudetul dup'd cumu-i va fi voia lui.
Mai marele ce va fi cap intre multe sotii i de va fi fdcut ranA de moarte
celui ucis i ceialalti sotiile sd-1 fie vdtdmat cu rane nu de moarte, atunce
cel mai mare sd va certa ca un ucigatoriu cu moarte, iar ceialalti dupd voia
giudelmlui i dupd rane ce vor fi fAcut fiecarele, Irish' i atunce sd cade A.
foarte cerceteadze giudetul pre-amdnuntul In ce parte de trup au rdnit fies-
carele de dini, pentru cace macar de n-are fi fdcut toti rane de moarte,
alegind Mil di cel mai mare ;. iar drept aceaia mai mult sd va certa cela ce
va fi lovit In piept deal cela ce-1 va fi lovit intr-un deaget i mai mult s
va certa cela ce-au fAcut rana de i-au scos sufletul decIt ceialalti, dece oricIti
vor fi facul<i> rane de moarte, told s'A vor omort, iara ceialalti sd sd cearte
dupd voia giudetului.
Cind sd va ucide netine de multi i giudetul nu va ti carele dentr-acei
multi 1-au ucis, atunce told s'A vor certa cu bani sau-i 1) vor scoate den moie
sau la ocnd.
Poate giudetul s'd munceascd pre acela sau pri ceia ce vor avea niscare
seamne ca acealea cum sd fie ucis aceia pri cel mort, macar de-are fi smomit
i pro al-1,H pr multi lntr-aceastd ucidere ; aijdere de va arunca netine
vreo piiatrd den vreo cask unde vor fi oameni multi i 'va ucide pre cineva,
nu-i va munci pre toti giudetul, nice-i va putea s-i munceasc, pentru
&A tie carele iaste dentru toti cela ce-au aruncat piiatra. lard de va fi care
cumva dentru aceti multi de sd vor gdsi vreunii carii sa ad niscare seamne,
cum acetia sd fie aruncat piiatra, acela sau acetia numai ce va munci
giudetal sd spue cum va fi cu adevdrat.
PENTRU A OPTA PRICINA. CE INNICSUREADZI GIUDETUL CERTAREA.
GLAVA 58.
1.
vinovat la greala ce-au fdcut iaste ascultarea carea va face netine spre
domnul trli sau spre stapinul carele-i va sluji. $i cum dzice cartea cea
1) In original sau ui D.
www.dacoromanica.ro
170
dzice di cel mai mare a gloatelor, poate suvdi a nu sd cearte, dup cum
serie pravila, care lucru s Inteleage Intr-acesta chip: cindu-1 va trimite cel
mai mare, 11 va Ingrozi de-i va dzice cd de nu va omorl el pro acela, giudetul
va omori pre dins; si mai virtos mai marele gloatelor va fi deprins a omorl
pro unii ca aceia ce nu-I vor asculta ; iard de vreame ce nu-1 va Ingrozi mai
marele gloatelor i s nu-i dzicd asea: cd de nu-1 va omori, va muri el in locul
lui, i fried ciind nu va fi invdtat a omori pri ceia ce nu-1 scultd, atunce cela
ce va face uciderea nu va putea suvi s dzicd cd 1-au minat mai marele
ce sd va certa dupd cum serie pravila.
RugAmintea domnilor iaste ca i clnd are Ingrozi pre nestine.
Oricare muiare de fried si de sild ce-i va face domnul sd va pleca si va
sA' asculte pre domnul trli s' munceascd sau s spIndzure pre nestine,
cunoscind el c nu-i vinovat i iaste lucru cu asupreald aceaia muncd sau
aceaia moarte, ce mai bine-i iaste lui sd-s lase scaunul cel de giudet ce tine
decit s s. pleacea InvAtAturii domnu-sdu -tea cu asupreald; iard de nu s
Indurd s'd facd pdrAsire Scaunului au, trebue s serie s'A dea stire domnu-su
de acea tocmald ce i-au poruncit, cum iaste lucru cu npaste i sd socoteascd
s mai cerceteadze i dup-aceasta s'A asteapte rspuns. lard giudetul de va
rspunde si al doile rind 0 de va dzice: de nu veri asculta, tu stii, sau s faci
cumu-ti dau invdtdturd, sd nu mai cerci alt lucru sau alt vin' ; sau de va
dzice i intr-alt chip: citit-am scrisoarea ce ne-ai trimis si am Inteles de
tot; iard drept aceaia s faci cumu te-am dat invdtdturd; intr-alt chip a
www.dacoromanica.ro
171
crAesc, ca s aibg a-i tAia capul. i asi-au dat stire pre la toate cettile
lesesti, iar vinovatul s-au prilejit de s-au prins la mina starostei de Liov;
dece avind starostea la mina lui isprava celuia staroste de Camenit, cum ori
unde-1 vor prinde
tae capul, acmu poate intr-acel ceas WA nice de o
certare, ce pre giudetul celuia s'A-i tae capul. IarA de va fi giudetail acestuia
strimb, acesta ce i-au tAiat capul, nu sA va certa nicecum, alegind cind va
dzice vinovatul acelui staroste de Liov: ce treabA are starostea de Camenig
cu mine sau ce putearnicu-i asupra mea, sA-m tae capul, de vreame ce eu nu
simt leah, ce &lint frine i omul cela ce 1-am ucis iaste den tara frinceascA
1-am ucis la Franta, crece ce treabA are starostea de CamenitA cu gresealele
de s'A fac in WA frinceascA? Dece atunce acel staroste 11 va tinea la inchisoare
si va serie la craiul lesesc, ce vor putea aleage pentru acest lucru; i dupg
cum va veni rdspuns de acolo, ase-a va ocirmi.
Patriarhul de va serie la vreun poslusnic al ski i de-i va dzice: s faci
cutare lucru, iar'A de nu veri face, de greu te aforisesc, si acest lucru ce-i
dzici s fac iaste cu nApaste i cu asupreal, atunce acest poslusnic nu iaste
datoriu s-1 asculte pre patriarhul, nice aforiseniia lui, iar s'A cade s-i dea
stire Cu scrisoarea cum iaste nApaste i s'A face asuprealA pre invlturd ce
i-au dat ; i dup-acea s asteapte rAspuns.
Giudetml cel mirenesc s'A cade s isprAveascA i s savirsascii. o leage
ce va fi legiuit giudetul besearicii, de-i va prea c-au legiuit dirept, mns poate
acesta giudet mirenesc s'A cerceteadze tocmala cu mrturii, s'A poat cunoaste
leagea*ce-au legiuit, poate fi de s' facA svirsit, ce s'A dzice certare au cu moarte
www.dacoromanica.ro
172
GLAVA 59.
173
GLAVA 60.
A dzeacea pricina carea Indeamnd pre giudet s mai micureadze certarea
vinovatului iaste somnul, de vreame ce multi s-au gsit de-au fcut multe
i minunate lucruri in somn ; i daca s'd detepta, nu tinea minte nemicd ce-au
fcut, cum au fost odat unul de-au fost dormind la besearica lui svetii Benedict
la Ora frinceasc'd i au fost eit den besearicd adormit, de-au imblat doo mile de
loc i acolea au gsit pre un copil i l-au ucis, de-au murit, neavind nice un lucru
cu dins, nice l-au tiut, nice l-au cunoscut ; i iar aea adormit s-au intors
i s-au dus de-au intrat In besearia, iar demaneat n-au tiut nemicA, eit-au
afar au n-au eit. Alt data' iard'i au fost intr-un ora ce s-au chemat Pizan,
unul dea aceia carele de multe ori eiia noaptea den casii cu arme i incungiura tirgul tot cintind i iard dormind s'd intorcea de veniia acasd i nu s
mai detepta. Si de mult ori priiatenii lui daca-1 gsiia imblind pre drum,
11 detepta
intorcea deteptat la casa lui, den carea eise dormind. Sau
cum au fost o muiare carea s scula noaptea
framinta plinea i o punea
de o Invlea i o gala de tot, numai s o bage in cuptor ; i iari adormit s
ducea de s. culca In patu- i demneatA nu tiia cine i-au tocmit aea plinea
i aea de pururea Ii pdrea c-i fac acesta vecinile ei, drept s ridza cu
mu4i s-au aflat ca acetia, dece pentr-acea s-au fcut aceaste pravile.
Acest feal de oameni, dormind In sornn, de vor bate sau vor rAni sau vor
ucide pre cineva, nu s vor certa dupd pravil, ce dup voia giudetului, de
vreame ce i somnul s asamn cu moartea. lard' dennafard de aceasta
cade s aib giudetail mild la greealele ce simt den fire.
Un om cu rmeaia sa dormind intr-un aternut vor Impresurali pruncul
lntre sine vi-1 vor omori, acesta lucru nu BA va cherna c-au fcut ei de mintea
lor cea rea, ce le-au fost greald, de vreame ce i giudetul de pururea creade
cum printii mai bine-i socotesc feciorii decit singuri pre sine; sau maim
nu s'd va cherna s-i poatd uita pre fiiu-su, fiindu-i den mnuntaele ei:
drept aceaia nu s vor certa dup'd pravila ca nite ucigtori, iard pentru nesocotinta lor, sA. \Tom certa dupl voia giudetului.
www.dacoromanica.ro
174
LAVA 61.
ce s dzice chid are pune scari la ferestri sa sa' sue sa Intre la ibovnica-
i alte ca aceastea.
PENTR1J A D 0 OA SPRID ZEACE PRICINI CE IN1111C$UREAD Zit GIUDETIIL CERTAREA.
-GUAVA 62.
A doaspradzeace pricina ce Indeamna pre giudet sainmicureadze certarea
celui vinovat, de cum scriu pravilele, iaste ruda cea alea* ce sa dzice boeriia,
de vreame ce nice cei de ruda bunk nice boiarii, nice feciorii lor sa vor certa
1.
www.dacoromanica.ro
175
Cu caterga sau Cu ocna, ce pentru aceastea ad' vor goni den mosiia sa clava
vreame, iar nu s nice spindzur'd 1n furci ca alti fcdtori ri, nice ad Intapa,
ce drept aceastea drept toate li s tae capetele; nice pre ulit pren tirg nu
s poarta unii ca acestia.
Gind ceart giudetul sau pravila pre cineva Cu bani, tocma s ceart
boiarinul ca i ce! srac.
Certarea cea trupasc ce (IA pravila pentru greseale, de-are fi eft de micsoar, aceaia certare daca s va da vreunui boiarin, ad' cheam prea mare
cleat, clndu s-are da fiiecui di cei mai mici. i iarsi vine lucrul unul drept alt,
un boiarin va certa-1 cu bani, aceasta ad face o dat sau de doo ori, iara
a treia or de-1 vor mai prinde pre boiarin fcInd iargsi acea gresal, atunce
ad' va certa tocma ca i cel mic i om mai prost.
www.dacoromanica.ro
176
GLAVA 63.
Giudetul BA indeamn sa mai micureadze certarea celui vinovat pentru
iscusirea i desto(i)niciia lui, cumu s-are dzice de vreame ce netine va ti
vreun meterug ca acela frumos i scump i atita s-I tie de bine cit sil nu
sa afle altul aseamenea lui, atunce acesta de va face vreo grea14, mai putin
sa va certa, cum au fost odat un sinetariu bun carele pentru uciderea ce
Meuse, nu 1-au morn, ce 1-au izgonit den locul lui i den moiia lui i iara
la vreamea de oaste 1-au adus. Aceasta s face clndu sa va arta meterugul
lui de fat de vor vedea toti carele va fi tuturor de treab ; i greala lui trebue
s nu fie hainit cumva moiia sa sau s fie fost -LaMar de drum, pentru cce
atunce nice un meterug nu-i va folosi.
Cind va fi facut netine un bine mare locului aceluia unde lacuiate, care
bine sa sa pomeneasca de pururea, dup-acea de sa va prileji s fac vreo
grea14, atunce giudetul pentru acel bine ce s pomeneate, va. certa-1 mai
putin de cumu s cade, alegind chid va fi acel bine ce-au facut locului iucru
putin, jail greala lui va fi mare, atunce acel bine ce-au facut nu-i va fi
drept nemica.
Binele ce va face neOine locului i moiei lui, au el au moii lui, ti va
folosi ca s s'a cearte mai putin sau sa nu i s cearte nicecum la greala ce
va fi facut ; i aceasta poate fi chid va fi trecut vreame multa de chid va fi
facut acel bine 'Ana cind au flea greala, pentru cace de sa va face acel
bine In vreamea ce sa va face i greala, atunce acel bine nu-i va folosi nemic,
ca i chid nu v-are fi fost, de are fi ell de mare, ce sa cheama ca va mai micura
177
GLAVA 64.
Schimbindu-si nestine urea i viata cea rea ce-au fast avind i plecindu-sa
catra Dumnedzu, indeamna pre giudet de-i mai micsureadza certarea, de
cum spune pravila pentru gresala ce-au fdcut ; drept aceaia s-au facut aceast
pravil.
Jidovul de va face o gresal i dup-acea va veni spre credint crestineascd i s va botedza, sau nu sa va certa nicecum, sau s va certa mai putin
CE MICSUREADZA. CERTAREA.
LAVA 65.
GLAVA 66.
Cind va phi tatal pre fiiu-sdu cel trupsc la giudet pentru vreo gresal
ce va fi fcut, atunce i sd va face mild giudetmlui si-i va micsura-certarea ce
i s-are cadea dup gresala lui, cum serie pravila.
Feciorul ce are fi fugit i i s-are fi fdcut leagea dupa vina lu, unde-1 vor
gsi acolea
faca moarte, iar tat-su de-1 va prinde i s-1 dea giudetului,
12
o. 1060
www.dacoromanica.ro
1178
giudetul va mai micsura certarea- lui, ce s dzice nu-1 va nmori, ce-1 va certa
intr-al(t) chip.
De va fi feciorul fugit, pentru &Ace va fi gresit improtiva imprtii sau
a domnii si au fcut pagub ca aceaia trii, pre acesta de-1 va prinde tat'-su
si de-1 va trimite la giudet, atunce mai putin s va certa de la giudet decit
de 1-are prinde omul domnesc.
De vreame ce se-are prinde nestine feciorul i 1-are duce de 1-are da pre
mina giudetului, nu cace doar iaste om bun, ce pentru cace s teame s nu-1
cumva prindz oamenii cei domnesti, atunce Inca s va certa mai putin de
cum s cade si de cum invat pravilele pentru aceaia gresal.
Acela ce- s va da feciorul lui pre mina giudetului ca pre un vinovat,
de-are fi tattl-s'u i jidov, tot mai putin s va certa.
Asijdere i feciorul de va da pre tat-sdu la giudet ca pre un vinovat,
www.dacoromanica.ro
179
GLAVA 67.
Hiclean si vrjmas cinului cluggresc s cheam cela ce s-au fcut &Mu&
si nu de tot, ce numai ce-au fost imbrOcat hainele, i dup-acea va lepAda rasele
COlugritele ce vor esi den mAnastire i vor Inabla pren lume frstirea
vladicului locului aceluia i aceastea simt ca i cAlugrii.
Cela ce-si leapOd haine cOlugresti, vrind sa suviascA s'a" dzicac imbld
pentru invtlura, ca un hiclean s s aforiseasc.
Popa i diaconul, de FA vor insura, dup ce le vor muri fmeile simt ca
si cela ce leapOd cOlugAriia i fac prepus cum s4 fie eretic. Drept aceaia
trebue sO s cerceteadze dece, de 'V a fi credzind cum are puteare preotul sau dia-
cumu s-are dzice cind s va face cOlugrul schimnic sau snastru in pustii.
12*
www.dacoromanica.ro
180
0 LAVA 68.
GLAVA 69.
Ce folos are avea netine, cind svtuiate pre altcineva sau-i agiut
sau-1 trimite s facd vreo rutate.
Cind va indemna netine pre altul i-1 Intrit de-1 minie sau-1 descleate de-1 invat s. Nog vreo rutate, acela 85. cheam svtuitoriu 1'411011
A giut netine cuiva s sfacd grea15, clnd d bani sau oameni sau cai
sau arme sau scgri &A fie de suit sau alte lucruri de acea treab, pentru EA
fad. greald cum au socotit i mai virtosu-i agiut, cind mearge el singur
cu capul su de-i sotie i singur 1) cu sine s fac greala Impreun cu celalalt.
Multe fealuri de svaturi simt i la agiutoriu asijdere, de vreame ce svatul
jara cela ce trimite s fac gresala, socoteate numai folosul su, iard nu
1) In original e sungur r,
www.dacoromanica.ro
181
cindu sa va face vreo grea14, pentru &Ace cum graiaste cu cuvintul cela
ce svatuiate, ape gria0e cu cuvintul i cela ce trimite; iara s cade sa
cerceteadze la carile au ramas folosul qi dobinda ce-au venit de pre acea
grepl, pentru sa poat inteleage carele iaste adevrat i mai intdi vinovat.
Inca mai iaste un lucru intre svatuitoriu i lntre trimittoriu, pentru ce
cela ce svtuiate nu ramirte datoriu celuia ce 1-au svatuit, iara cela ce trimite
pre altul s faca greala, rAmine datoriu lui, ce sa dzice celuia ce-1 trimite.
Mai mare lucru iaste sa trimili pre cineva -sA faca greala decit s-1
svatueti sa fac'A.
Pri cela ce-1 vor cleveti c-au trimis pre altul sa faca o grepl, iar el
de va arata cum nu 1-au trimis, iard numai ce 1-au svatuit s faca acest lucru,
www.dacoromanica.ro
182
GLAVA 70.
Cela ce va svtui pre altul s' facg vreo gregal, BO va certa cu aceaia
certare, cumu sO va certa i cela ce va face gregala.
Cine va Indemna sau va..Invta sau va svtui pre altul s faca vreun lucru
vro gregal, s'A va certa ca i cel vinovat ce va face grega16.
Cela ce va arAta cuiva folosul i doblnda ce va avea, daca va face vreo
gregal gi de-1 va asculta acela gi va face gregala, acesta ce 1-au svAtuit s'A
www.dacoromanica.ro
de va face acel lucru, tot intr-un chip sa vor certa sveatnicul cu furul.
Cuvintele ceale de svat mai mult s tilcuesc spre bine decit spre ru;
si aceasta sa va face si sal va creade, chid intre svatuitori i Stare pagubasi
nu va fi fost nice o vrajba mai dennainte vreame, pentru cace ca de vor fi
aVut mai de mult andesine vrajba, atunci cuvintele ceale de svat mai muit
.1
184
GLAVA 71.
GLAVA 72.
Cela ce va da altuia arme sau cai sau bani, pentru sd margA g ucigA
pre altul, sau de va da scAri sau funi, pentru .sA facA vrun furtuag, g va
certa ca un ucigatoriu i ca un fur, pentru c sd cheamA sotie cu dlni.
Si aceasta va fi, and va da aceastea agiutoriul, tiind cumu le trebuesc
g facA lucru gu, pentru cAce cA de va da aceale lucruri pentru alte tocmeale
bune i acela le va trebui spre alte lucruri reale, atunce sveatnicul nu s va
certa ca cel vinovat, ce mai tle multe ori creade giudetul cum acealea cinii
s-au dat pentru alte treabe, iar nu g facA lucruri ca acealea reale.
$i aceasta g face de pururea la toate tocmealele.
1,
www.dacoromanica.ro
4.
185
Cela ce va petreace pri cela ce va mearge s ucigd pre cineva sau s'd fac
altd Mutate si-1 va petreace 1), pentru s nu-1 Invaluiascd cineva mrgind
pre cale, sd s6 cearte ca i cel vinovat, ins cind sd va afla de fat4 la acel
loe, unde s va face acea gresal, sau and va fi mdrs indeadins drept acesta
lucru, pentru cace c de-1 va petreace ca un priatel si mdrgind sd va prileji
intr-acea gresald, nu sd va certa; sau de 1-are petreace pentru s fac acea
gresald i chid sd va fi fricut, nu sd va fi prilejit acolea de fatd, asijdere nu
s6 va certa, c'd giudetul mai creade cum s6 nu-1 fie petrecut pentru acea
gresald. lard' mai pre scurt pentru prietesugul de nu vor fi si alte seamne
ca acealea sd fac pre giudet s6 creadz cum pentru gresala 1-au petrecut.
Cela ce va ardta casa sau ldcdsul cuiva, unde s va fi ascuns vrdjmasul
cuiva pentru sd-1 ucigd, sau va strdjui, chid va veni vrdjmasul lui s-1 ucigd,
acesta sd s6. cearte tocma ca i cel vinovat ; i aceasta va fi cind ucig6toriul
n-are fi ucis, de nu i-are fi ardtat acesta casa sau de n-are fi strjuit, pentru
cace cd de vreame ce si frd de aceasta are fi f6cut acesta gresala, cela ce
i-au ardtat casa sau va fi strjuit, nu sd va certa ca acel ucigtoriu, ce mai
putin, dupd voia giudetului.
Cela ce va tinea pre nestine cu cuvinte si-1 va zdbdvi pentru sa vie mai
curind vrjmasul lui
ucigd, sd sd cearte ca i ucigAtoriul; sau cindu-1
va zhavi cu cuvinte sau Cu alte mestersuguri, pdnd-i va curvi altul Cu
muiarea, sA va certa ca i un preacurvariu. Intr-acesta chip si la alte greseale
aceasta s va face cl,tid s va afla cd 1-au zdbdvit cu cuvintele lui indeadins,
www.dacoromanica.ro
186
s va certa mai putin ; iara de va da pricin mare ca aceaia fail de carea n-are
fi putut s s fad' acea gregala, atunce s va certa tocma ca i cel vinovat.
pentru s nu fad fiegcine dup voia sa; gi clnd va [ti vrunul de acegtia ce
am dzis mai sus, c va s s fac vreo gregal gi de nu va spune, s va certa
dup voia giudetului.
CARE CERTAR,E VOR LUA CEIA CE Si VOR
ACOLEA DE FATI,
GLAVA 73.
nu s va certa.
Cela ce EA' va gsi la un loe de fat cu arme, unde se va timpla ucidere,
s va certa ca gi ucigtoriul ; sau de va fi mrs Cu ucigtoriul dupg ucidere,
de-i va fi fost sotie Ong la lacagul lui, macar de n-are fi fAcut alt nemid,
www.dacoromanica.ro
187
GLAVA 74.
De sa va afla netine acolea de fata Cu arme, unde sa va face ucidere,
giudetul nu va putea acea lesne s' cunoasca, indeadins au venit au Vimplatu-s-au de s-au nemerit acolea, atunce sa cade s fie ingduitoriu i cu
mili sa creadz ca s-au gasit acolo de fat, netiind nemica, Ca' sa va face
ucidere: derept aceaia nicecum nu sa va certa acesta.
De s.. va afla la giudet mai mult de doo seamne, s s arate cum acesta
ce s-au gsit acolea la ucidere, au fost venit indeadins s agiute de va trebui,
atunce-I va certa ca pre un fur ; iara de nu sa va gasi s'mn nicecum, sa-1
slobodzeasca; iar de vor fi numai doo seamne, sa-1 munceasc5 sa spue cu
adevrat, iar de va fi numai un sdmn, atunce sa-i dea giurdmint s marturiseasca cum va qti ca iaste mai cu adevrat.
Un om cu arme cind are putea face sa lipseasc de la acel loc unde s-are
lace ucidere, 0 el nu va s lipseasca, atunce lace saran cum s-au gasit acolea
de fat'a' indeadins: sa sa cearte ca un ucigtoriu.
Cind va fi netine cu arme 0 va face smn cum s-au timplat la acea
ucidere, iar n-au venit Indeadins i Inca la aceaia vreame va ardta c-m
lipseate de la acel loe, tot sa va certa, de s va afla ca acea ucidere s-au
facut putinel mai apoi di ce au lipsit el 0 Inca and s va fi bucurat, pentru
188
-GLAVA 75.
Cela ce va petreace pri cel vinovat, dup ce va face greala, pentru sa-q.
poata a mistui capul, sa va certa dupa voia giudetului, 'ma nu ca cel vinovat ;
iard de-1 va petreace, pentru s nu-1 prindza oamenii cei domneti carii vor
fi trimisi Indeadins sa-1 prindza, atunce s va certa cu moarte.
Muiarea ce- va agiuta barbatului ce va fi vinovat, dupa ce va fi fcut
www.dacoromanica.ro
189
cela ce i-au agiutat: drept aceaia s cheamd cA" i-au agiutat pentru c
i-au fost omul lui, iar nu i-au fost o sotie la greal.
1)
CLAVA 76.
Tot omul iaste datoriu daca va prinde tlhariul sA-1 dea pre mina
giudettilui ; i de va ti netine pre vreun tlhariu undeva, i de nu-1 va spune
giudetului 0 pre acela, sau de va lua de la dins ceva bani sau alte lucruri i
de-1
slobodzi eindu-1 va tinea legat, acela s s cearte ca un tlhariu.
Cela ce va priimi in casa lui tlhari, s va certa nu numai cindu-1 va priimi
hi cas-, ce Inca de-1 va i ascunde sau-1 va petreace i-i 'va fi sotie s nu-1
invAlUiase cineva, atunce sA va certa ca i tAlhariul ; iar de-1 va fi numai
www.dacoromanica.ro
190
GLAVA 77.
Cind d netine puteare altuia s mare sd feed vreo greald, acesta
lucru s face in multe chipuri, pentru cace sd face i cu cuvinte de inviturd,
cumu s-are dzice invatd intr-acesta chip: pas s ucidzi pre cutare om sau
sd bald pre cutarele ; Inc sd face acest lucru i cu cuvinte de rugdminte, cumu
s-are dzice: rogu-te s scoti pre cutarele den cutare mesereare, sau alte ca
aceastea.
Cela ce va dzice cuiva: de-a avea ceneva sd uciga pre cutarele, foarte
i-a multemi, sau de va dzice: de-a putea face in vreun chip s gsesc cineva
vreun om sau i doi s ucigd pre cutarele, le-a pldti foarte bine i inch' i-a
ddrui, acesta d puteare i trimite pre acel om sd fag acea ucidere, drept
aceaia ca un ucigdtoriu sd. -va certa.
Cela ce va dzice ctrd slugd-i sau ndmit ce va fi: ruine i ocard i Mutate
ca aceasta ce mi i-au fdeut cutare om, nu trebue sd ldsdm s nu ne rdscumpiirdm,
i mi i-au fcut atita ruine, dece te rog s-m rscumperi de pre dins,
sau i alte cuvinte ca aceastea de-i va dzice, pentru s-1 poatd indemna sd-i
Tdscumpere, i acela sd va scula i-1 va ucide, atunce cela ce 1-au indemnat
i 1-au trimis nu sd va certa ca un ucigdtoriu, pentru cdce c drept o palm
prare drept palmd. i drept pumn, iar nu ucidere i atunce numai singur
www.dacoromanica.ro
191
192
sluga, de va mearge
va ucide pre acela, nu s va certa stpInul slugii
ce 1-au tritnis, ca un ucigtoriu, ce numai dup voia giudetului, de vreame
ce-i va fi dzis numai s- ja toiagul ; aicea arat smnul, cum
fie dzis
bat& iar s." nu-1 ucig.
Feciorul sau sluga sau ruda sau priatenul va ucide pri gela ce va fi
Meut vreo rutate tatlui sau stpInului sau ructei sau priatenului, nu s va
11.
cherna s fie fcut acea ucidere cu putearea tatlui sau a stpInului sau
a rudei sau a priatenului; drept aceaia tatl, stpinul, ruda, priatenul,
acastora s-au fcut rutatea i sudalma dece nu s vor certa ucigatori;
i aceasta va fi, and feciorul, sluga, ruda, priatenul vor fi oameni buni
i vor avea veaste de oameni buni si Inch' cind vor fi Melui rscumprarea
atuncei curund, dup ce le vor fi fcut acea vtmare ce cum va fi, neaAnd vreame s s svtuiasca Cu cei sclndliti i vtmati, ce s dzice Cu
cei suduil<i> ; pentru cce feciorul, sluga, stpInul, ruda, priatenul vor fi
oameni Ili i vor avea veaste de ri i de vor fi facuti uciderea tirdziu prespre
citeva dzile dup svad, atunce iaste smn cum cei suduiti au tiut de
tocmala uciderii i n-au nevoit s nu s fac: drept aceaia s va certa tata!,
stpinul, ruda, priatenul carii s-au suduit ca i feciorul i sluga 0 ruda 0
priatenul ce-au fcut uciderea; i aceasta va fi sa nu s" cearte ucigtorii
cei suduiti, cumu s-are dzice tatl cindu-1 vor fi suduit, svdindu-sa' den
cuvinte andesine, iard nu pentru vreun lucru ce au avut s." ia sau s dea
unul altuia ; pentru cce de va sudui netine pre tatl cuiva pentru niscare
lucruri i feciorul sa va scula de-1 va ucide pri cela ce-au suduit pre tatd-su,
pentru s dobindeasca aceale lucruri tat-s6u, i uciderea s-au facut pentru
folosul ttIne-su, atunce iaste grim cum s fie tiut i tat-su: drept aceaia
i tatl i feciorul ca nite ucigatori s vor certa; aceastea toate
pentru slug spre stpIn i pentru rudd spre rudd i pentru priatel pentru
priatel. Inca de s va afla c feciorul la uciderea celuia Le-au suduit pre tatdsdu va li fcut cheltuial, iaste gnarl cum 0 tatl i altii au tiut de acea
1) In original o feciorlu o.
www.dacoromanica.ro
193
Invdtat sd. fac, i dup-acea iar s margd s o facd, atunce acela singur
13
o. 1060
www.dacoromanica.ro
194
BA va certa, dupa cum va fi munca aceii gresale i cela ce 1-au trimis nice-
cum nu s va certa.
Cela ce va trimite, cumu s-are dzice pre loan sa uciga pre Petri,
iara Petri va ucide pe Ioan, atunce cela ce 1-au trimis nu s va certa ca
un ucigatoriu, numai dupa voia giudetului.
Cela ce va trimite pre Consta sa uciga pre Ioan si el nu va ucide
pre loan, ce va 'wide pre Pavel, atunce cela ce 1-au trimis nu sa va certa.
Cel trimis bind va face artare, cum nu-i vinovat la gresala ce 1-au
clevetit si de va fi acea mdrturie sa arate numai singur pre dins, atunce
acela ce 1-au trimis s faca gresala, nu va fi slobod de acea gresal ce 1-au
clevetit cu marturiile ce arata celuialalt, iara de va da raspuns cel clevetit
pentru amindoi, atuncea vor fi amindoi slobodzi.
lele, cumu s-are dzice sa-si uciga fata eind va face preacurvie, iara el sa
trimita pre altul strein s o uciga, atunce nice unul nice altul nu sa vor
certa pentru ucidere ce s-au fcut.
Cela ce va trimite pre altul sa faca preacurvie, nu sa va certa ca un
preacurvariu, ce asea mai pre iusoara certare i s va da.
Oreare cucon ce va fi Inca nu de virst ce sa va gasi tot supt ascultarea parintilor, de va trimite vreunul sa fie marturie minciunoasa, atunce
GLAVA 78.
195
Cela ce va, trimite pre cineva s ucig pre altul i el numai ce-1 va
bate sau-1 va rani, atunce amindoi s vor certa dup certare bti sau a
rnitului, iar nu mai mult.
Cela ce va invta pre netine s fac o greal i mai apoi s vor
Impca sau- va fi vreo rud cu vrjmaul, atunce cel trimis, de va
1)
13*
In original a potea
www.dacoromanica.ro
196
face gresala,
masul su.
mult si dup-acea o va face, atunce amindoi sal vor certa Intr-un chip
ucigAtori, macar cita vreame are fi trecut.
De pururea s.' va certa cela ce Invat pre altul s'a fac'd vreo gresal,
macar de-are si dzice dup-acea s nu o facd, iar5 de vreame ce-i va fi dzis:
s nu faci cutare gresal, si el de o va face, atunce acela ce 1-au trimis
sa va certa mai putin dup voia giudetului; iara" de nu-i va fi dzis sa' nu
o fac5, atunce sa" vor certa amindoi dup certarea aceii gresale, once gre-
pia' va fi.
A
4)
Adica:
www.dacoromanica.ro
ANEXE
www.dacoromanica.ro
Xpij 16v yecapy6v kpyatievov -r6v tScov tiyp6v etv ac Sixacov xat 1.01 rcapogetv
napoplav bsocirraro, 7r6XXec -r6v arrpov scat Thy ympyiav a&roi5 xat Thy inexceprctow 6 napoptaa yewpyg.
partea vecinului sau, daca a facut aceasta la arat, pierde aratura lui, daca insa aceasta
impresurare a facut-o la semanat, pierde saminta i lucrul pamintului i roada, plugaru
care a impresurat (compara 1) zac. 1 i 2. Pentru plugari).
'Ev s.c yeo3py6 civeu et&-ticseco To5 xuptou Tij xdva staeX0aw vctha
Xati.Pav6-ro.)
iolretpm
frrc ipya.reta nip T.* vedxseco p.irre incxapstav 6rcep Tor) anpou, dX),'
2. Dac vreun plugar, farg stirea stapinului locului, a intrat si a arat sau a
semanat, s'a' nu ja nici rasplata 2), pentru aratura, nici road pentru semanaturti, i nici
bobul ce a fost aruncat jos (vezi zaceala 3).
3. 'Eecv 86o cruilcpcovircoac yecopyot laCTOCXX(gMt xd)pa 7rp xacp6v Toil aicei:pac xat
Stacrrpit.Pec t-v tdpo, i1..civ 6 x6xxo xorref3)401,
Scao-cp&ckoacv et Si 06 xceref3X.01, Sca-
and paragrafele din 1\16gog recopycx6 corespund in totul cu cele din Cartea
romineasck de invalatura, s-a facut trimiterea prin cuvintul vezi iar dac nu grit
intocmai, prin cuvintul o compara .
www.dacoromanica.ro
200
4. Dac do i plugari s-au tocmit dinaintea a doi i trei martori sd schimbe fntre ei
nkte pdmInturi i s-au tocmit pentru vecie, vointa acestora i schimbul acestora
rdmInd Intregi i adevdrate i neclintite (vezi zac. 6).
5. 'Eckv So yccopyot XXTCCXXiEcoat. xe)pocc sVcs rcp xoccp6v eVre et ,T Stivexig, xcct
cpeet iv iLipog xoXo(ilciv 7rpr 4EXXo, xai oti croveyd1V17700) oti.r<og, S6T4.1 CIVTI.TOITEMI 6 T6
7rXiov ixcov 1-4) ?Acyoa-r4S el. Si o5.rcog aoveyd.w1crccv,
incScS6Tcoaccv.
Dacd doi plugari vor schimba pdmIntul, fie pentru un timp, fie de veci i se va
fi aflat o parte tirbit fatd de cealaltd i nu s-au tocmit aa, cel ce are mai mult sa
dea loe In schimb celui cu mai putin; dacd Ins& s-au tocmit aa, s nu mai dea nimic
(comp. zac. 5).
'Eecv yccopy ixcov SExlv iv ciype!..) cIcsiXOT) nap& yvc4L-qv Tor) crlsctpcorrog xcd oacpta-n,
6. Dacd un plugar avInd pricind pentru un ogor, a intrat i a secefat 3) lard Invoirea
celui care a semnat, dacd avea dreptate, sd nu aibli nimic dintr-aceasta; dacd Insa s-a
judecat, sd dea lndoit roadele secerate (comp. zac. 7).
7. '0 X67TTOW ecXXoTpEccv 51v &Imo cESilaccog TO5 xupiou ccircil; xcet ipyccC61.cevog
arceEpcov "A.1.36 ixi-ro)
Tijg brococprciccg.
7. Acela care taie pAdure strdind frd tirea stdpfnului ei i lucreazd i samdnd,
sd nu ja nimic din roadd (comp. zac. 8).
8. 'Eecv 1.tcpcuil 'yev61...cvog
8. Dacd la facerea unei ImpArfeli unii au fost nedreptafiti, fie la delimitdri, fie
la Impdrtirea locurilor, sd aTh voie s strice Imparfirea fAcutd (comp. zac. 9).
9. 'Eecv
oXO-lptOt tl. &XovTccr. nept Spou j ecypoii, Tlipef,-ccoaccv Ot CiXpOCCTCCt xcet T6,3 &cc7cXclovcc ecrcoMcrouac
Scxcctoy.cc cE Si xal p o &pxcaog icrrEv, ivipxocEo:
Storrilplat io-co) cinctpaccreactrrog.
xpourilaccv.rc
9. Dacd cloud sate se ceartd pentru hotar sau ogor, judecdtorii sgi cerceteze i s dea
carte de dreptate celuia care a tinut nefntrerupt mai multi ani; dacd. Insd este 0 hotar
www.dacoromanica.ro
201
10. 'Eciv Tc yiv Xcich nape( dump-tray-cog yeo)pyo5 xcd crrot.xEcrn veLicrocc p.6vov xoc
vepEsoco-Oocc, xpocretro)crav re( ali.cpcovcc et Si met auvecpd)vlaccv arcoptclo,
xxreic
cr@cpo.woc
xporretT(.)csocv.
a6roii xcet dcppc(136.)vcc Xcec'av clerccl(pErjrc(c xoct 3cocarp64icc ciccp-han o(6r6v, Thv TE.I.Lir.)
&May TOG
x6pLo oc6ro3.
11. Dacd un plugar a luat asupra-vi lucratul unei vii sau al unui pamtnt, a stabilit
conditiile cu stdpinul lui i luind arvund, a inceput lucrul i revenind, 1-a pdrasit 1), sa.
dea pretul cIt face ogorul i ogorul 2) sa-1 aib stapinul lui (comp. zac. 12).
12. 'Bea, yecopyk etaeX0a)v ipycionTrcu. gvuXov x6pocv kT&pou yecppyo, .rpEoc gr-t) cbroxupnetact. iccurcT) xcet duco86crct. nclacv rips x6pccv .rcT) xupEcp c(6rij.
12. Dacd un plugar, intrind In pdmint impadurit al altui agricultor, 1-a lucrat, va
stringe roada trei ani pentru sine vi va da inapoi pamintul stapinului 1ui (comp. zac. 13).
13. 'Eriv chcop-hcroc yecopyk 7rp6 r6 ipriCea0ca r6v tatov clyp6v xcct Eevt-rea7) xc(I
accccp6rn, ot Tec S1gt6crtce eaccevro6v.evoc rpuy-hrcpaccv r6).; ciyp6v,
I.LiVOU TO5 yeo.)pyo5 C7111105V
7TEZV Cdraw
o(ovov.
13. Daca un plugar, neavind mijloace sd-vi lucreze ogorul propriu3), s-a 1nstrainat
7TOCT6T7FL.
14. Daca un plugar vi-a pdrsit ogorul, sa plteasca In fiecare an ddjdiile pretinse
de stat cei ce culeg vi se hrtinesc din acel ogor ; iar de nu, sa fie amendati cu o sumgi
indoitti6). (comp. zac. 15).
15. OE ,r6xou )(expo, Xce(36vre it1p6), xoct TcXecp TE5V ETCTet xpvo)v cpccv(7)ar. xceprgtLevoc,
ircr cm-Aug XCC1 Tip) tvo) nataccv XCCI
tinIcp(crclero) 6 cl(xpoocriN eac
v xclercp xaree Thy -kclue(av
etcycpopv GTOLX7)CrciTCO et xecracccov.
15. Cei ce pentru camdta au luat un ogor vi se vor vddi luind roadele mai mult
de vapte ani, sd calculeze judecatorul venitul i sa socoteasca la capital de la cei vapte
ani In sus totul, iar In jos, pe jumatate (comp. zac. 16).
le-a neglijat pe acestea (versiunea Arm., I, 11).
ogorul sau via (vers. Arm., I, 11).
via-i proprie (Ashburner).
ceva, once (Armenopol): sd o culeagd, agricultorul, daca se
sa culeaga
de stat, cei ce culeg vi se hrnesc din acel ogor, sa fie amendati cu o suma indoita
(Ashburner, 19).
www.dacoromanica.ro
202
p xexXocatcivov
rcercovuefiaOccc, 61.coacfcco.)
Daca cineva trece pe drum i a gdsit o vita ologita sau murind gi fdcindu-i-se
mini, va da de gtire, insa stpfinul vitei are banuiala ca acela ce i-a dat de gtire a facut
vreun viclegug, sa jure pentru ologire, dar pentru moarte sa nu fie cercetat nimeni
(vezi zac. 17).
1\4-/Set &XX6Tpcov yecopy6v rroSexicsOco et Si 6rcoSgercec, cbro86-rco cerc6v -cep xcoptcp
rcciXcv, 67sep xce-ciXtrcev scut el .rcvcc )i.6yov Ixec rcept mina). oc&r6; 6 rcoSeciptevoq, Toincp xexpilcreo)
nocp& Ti;) eipxovv. el Si rccepott), STco et T TaRtdov 86Sexoc ecpyuptou XtTpoc, Straccatcc Si
'cupic
ro3 xcoptou, xoct o6orco 67r6 -roo dipxov.r.o &vccyx461.cevo cbroSo5vccc 61.9 yecopy6v
7rElcouXtou
17. Nimeni sa nu primeasca un plugar strain ; iar daca-1 va primi, sa-1 inapoieze
satului pe care 1-a parasit; gi daca acela care 1-a primit are vreo pricina Cu el, sa fie
deslegata In fata boierului; dac Insa s-a abatut de la aceasta, sa dea vistieriei doulsprezece litre de argint, iar domnului saului indoit gi aga sa fie silit sa dea Inapoi pe
plagar cu toata paguba gi stricaciunea gi cu peculiul lui (comp. zac. 18)1).
18. 'Eriv Xecf3-1) cc poiiv 7cp6 ipreatav xat rroOckr), Trwetccoaocv ot cixpocerca, scat el
tav iv 4) gpyco iCiyclaev creyr6v
ixetvco
cirriOccvev, gin.cco gaTCO el Si ire &Jac+) gpyco
&rci.accvev, 86CSEG T61013o5v 6X6xXlpov.
18. Daca cineva a luat boul la lucru gi a murit, judecatorii s cerceteze i, daca a
murit la lucrul pentru care 1-a luat, sa fie fara pagub; daca lima a murit la alt lucru, va
da boul In intregime (vezi zac. 19).
19. 'Eciv ,cc oi3v
vov
do), oiSv xTiiVOg dEyV005VT0q Tor) xuptou
dp-11 xoct iv
rcpcircan dcrriXOn, 86-cco .r6v 1.cccr04v ocirroi3 iv ScrrXt 7ros6Tvry el Si iirco0cfcvn iv -c-T16S5 ScInsec.
SISo &v.rt iv El TE V cl.
19. Daca a luat cineva un bou sau un asin sau once alta vita, fara sa gtie stapInul
ei i s-a dus sa-1 foloseasca 2), sa dea In suma indoita china lui; daca ins a murit pe
20. Daca un plugar secerind ca parta fra invoirea celui care da pamintul, a gi
carat snopii va fi lipsit de toata roada lui, ca un fur (comp. zac. 21).
21. Mop-cf.-col.) tckpo Sev.dertoc
21. Partea partaului, noua snopi, iar partea celuia ce d' pamintul, un snop ; cel
ce va imparti Intr-alt chip, blestemat de Dumnezeu (comp. zac. 22).
22. 'Ecv yecopyk Xceficlov x(Lpocv TO5 arcel'poct
o veccsec, &XX' et 6 cPcv ittl,ec 6v x6xxov, (Lriaiv
www.dacoromanica.ro
203
22. Daca un plugar, luind un loe s1-1 semene In parte pe jumtate i venind
timpul, nu va ara, ci va arunca bobul la suprafatd, s nu ja nimic din road, deoarece
batut joc cu minciuni de stpinul locului (comp. zac. 23).
23. 'Eecv yecppyk Xo'cl3T) 7cap& TLVOg yecopyai cIrrop-haccvsog -c))v lucaecccv dipcellov rcp
xXocaelan CCirriv eag T TOITONI CrXecliq TE xixt xapccxepaocq ataaxoctptan, 11713iV
kRyccatocv xcci. o
ircutaprEoc Xa1/13ccv&c.co.
23. Dacd un plugar a luat de la un alt plugar, lipsit de mijloace, via sa o lucreze
pe din doud i nu a curdtat-o cum se cade i n-a sdpat-o
11611dt-o si nu i-a tras
thrina, s* nu la nimic din road (comp. zac. 24).
24. 'Eecv 6 -rilv kaancev Xo43c`ov 7cp6 Toi.5 xcctpai T-71 ipyccaEag tcercy.eX7)0el tcylv6a4 Tcp
ckypoi5
gill.t.tog gant) 6 iwurccc-c-;15.
Dac acela care a luat In parte 1), S-a cit inainte de timpul lucrului si a anuntat
pe stpfnul ogorului, cd nu e In stare, i stpinul ogorului a neglijat, cel ce a luat In
parte sd fie frd pagubd (comp. zac. 25).
'Eecv 6 Tiv illcEaecocv Xccf3ed.v roi3 ecypoii To5 dcrrpou yecopyo5 ecrmalitc-haocv-cog (Uta-
25. Daca acela care a luat in parte pe jumtate ogorul plugarului frd mijloace
plecat In vreo cdrtorie, s-a cAit i n-a lucrat ogorul, s dea In sum indoit roadele
(comp. zac. 26).
T ITAO E
IIEPI KAOHHE
T I TLUL II. DESPRE FURT
1. 'Ecv yecopyk xXitirnv axeccpcp XEcryov
X&rc
StxeXXccv xoct p.e.rck xp6vov Stccyvcoaet, rpsrfivcrilacov cerroili cp6XXecg Saexa 6l.coEcog xcel 6 XXiTCTWV kv xacpc7p xXocaetoc xXochu-
Daca un plugar a furat hirlet sau sapa de la spat i dup un timp va fi dovedit,
s dea de fiecare zi bani doisprezece ; de asemenea i acela care fur cosor in timpul
curdtatului viei, sau secer In timpul secerisului sau secure si altele asemenea 2) In
timpul de tdiat lemne (comp. zac. 27).
&XXou otouaipso.se c'pou xXkik xcci,
'Echo TI,q X680.1VOC ix 13o6g l x rrpopcfcrou
Sc86-cco ccirr 6 Thv xXorrilv
StocyvcocsOfj, c`pg xXbrni [cceartycolirrco- el U licrevig y6vvract
nocilacc TO5 XWaCOVOg.
2. Daca cineva a furat 3) clopotul de la bou, sau oaie, sau de la ori si ce alt
vit. 4) si a fost dovedit, s fie biciuit ca hbt ; daca Insd vita a disprut, s o dea cel
care a furat clopotul (comp. zac. 28).
Daca plugarul care a luat in parte ogor de la cel lipsit de mijloace... (vers.
Arm., 24).
i altele asemenea (omite Ashburner, 22).
www.dacoromanica.ro
204
vccr0o.6 camoti
5. Daca a fost gasit cineva furind pai strain, in suma tndoit va da Inapoi (vezi
zac. 31).
vov xcel neyx0j, iv &rail nocs6nrc taccrscycoOeig &Lam cdyr
va da In
-rucpXo6a0o.).
7. Daca cineva vrtnd sa fure un bou din cireada i cireada fiind pus pe goana,
fiarele au mtncat din ea, sa fie orbit (comp. zac. 33).
6.epLap.oi3 ekrepx6r.cevoc iv caXoTpEq ociSocxc xcci. x67rrov.ve Sil.tovrcc
6ctrcpwc Tc7)v xvrcvcov aTepeEs0o)accv 1.toca-g6v.evoc.
8. 01T',O-3 xca,pc7.)
CTT&XUCK
8. Cei ce In timpul seceriplui infra In brazda straina i taie snopi, sau spice, sau
legume, sa li se ja hainele i sa fie biciuiti1) (comp. zac. 34).
9. OE iv ectocaoLg
6aTcoaccv eE Si xXorrijg
CTUILCCT.q
9. Cei ce intra In vii sau la smochini 2) straini numai pentru mtncare 3), sa fie
fag vina; daca Itnsa intrd pentru furt 4), sa fie batuti i sa li se ja hainele (comp. zac. 35).
vip
Coy6,
kepcx C7)p.LOtia0OXIOLV XIXTeC rv7C0a6T7ITCL
xXkiliza kyive-ro, xce0' kxearrylv cp6XXtc 868excc.
10. Cei ce furl plug, sau fier de plug, sau jug, sau celelalte, sa fie pedepsiti dupa
suma zilelor din ziva in care s-a facut furtul, de fiecare zi cu doisprezece bani (comp.
zac. 36).
11. OE xccEovTeq (11./.4ccv ecXXoTpEcev
XXOCTOVTEqrv
ocr6T-trrac Carov.vvncoaccv.
11. Cei ce ard car strain sau 11 furl, sa plateasca suma Indoita (vezi zac. 37).
www.dacoromanica.ro
205
12. '0 iv 6pEcp eLtataxtsevK xXirc-raw crt'rov Turctio06.) 1./.ckaTEtv iv Tcpcfrrot.g ixorrv xat
&Utt./.Eov 45 xoply rccnetrco el Si bcSeu-ripou(rd.-h., iv ausXfj Trocr6T-hTE C-ht.uo6a0co -T6 xXi[Lva-
st Si ix TpErou, TucpXo6c(06).
Cel ce sd gdseste furtnd pline din hotar, sd fie bdtut Intlia oard cu o sutd de
lovituri de bici si sd despdgubeascd pe stdptn ; lar daca se va fi dovddit si a doua oard,
sd Intoarcd In sumd indoitd paguba; a treia oard ad fie orbit (comp. zac. 38).
'0 V VUXTL XXi7TTCilV 01V OV &X TTE0ou
ix X-hvoi7)
ciTr6 pcnytEou rt
rco(3Xhcr-
13. Cel ce furl noaptea vin din chiup, sau de la cramd, sau din bute, sd fie supus
aceleiasi pedepse, precum s-a scris In articolul de mai sus 1) (comp. zac. 39).
6 r305; ciTrc,SXe-ro,
O xceratrilv(rh
xupEcp rO3 13o6g 5-7E- r6v flo5v icK ir)Se scat t.T2e idvaxa, TE Si yiyovev
0/8a,
laro) gi(.EEK, eE 86 xce-r-ev.-hvu(sev, gcrtca ciUkEEK.
Dacd un vdcar lutnd asupra lui un bou, l-a pierdut si In ac easi zi In care s-a
pierdut bou/, nu a anuntat stApfnului boului cd: # am vdzut boul pInd aici i aici, dar ce
s-a fdcut nu stiu ,. sd nu fie 'Ara pagubd; dacd Ins& a anuntat, sd fie ftird pagubd
comp. zac. 41).
'Eed dEyeXcipEK ficK7.)v io.)0ev 7capaXc436v ITCC pet ympyor) (305v cruyxceratign oc1rc6v
ve-r
xat crupfit r6v
Xux(o0ijvceE, SeEEec-ro.)r6 lc-T(74m ori.); xuptcp
voii xat ecUltEEK
cc676g icrrat.
2. Dacd dimineata un vdcar luind In grija sa boul unui plugar, l-a amestecat cu
.cireada i s-a tntimplat ca boul sd fie mIncat de lupi, sd arate stdpinului lui stIrvul si nu
afrrotip.
crrepeEcr003, Tip/
rcraccv SE86-r(o.
3. Dacd dimineata un vdcar lulnd in grija sa boul unui plugar, a plecat i boul desparlindu-se de cireadd, a intrat In tarini sau vii si a flout pagubd, simbria s nu i se opreascd
dar paguba sa o dea (vezi zac. 42).
4. 'Ely ciyeXcipEK i(o0ev ncepcOak
61.1.ocsoercb
4. Dacd dimineata un vdcar a luat In grija sa boul unui pingar si boul a dispdrut,
sd jure In numele Domnului cd el n-a uneltit i cd nu e Oita la pieirea boului si nu
va rdspunde de pagubd (vezi zar. 43).
1) Cel ce furl noaptea yin din chiup sau untdelemn va fi supus pedepsei pentru
www.dacoromanica.ro
206
5. 'Eocv ecyeXcipto4 6coOev Trapcacrif3p 'napa yecapyo5 13o6v xat autLPt oc6-r6v xXacrOi)vat
cerr6v nercov-IpensOca, xat
g4)1..u.; geno).
Dacd dimineata un vcar a luat In grija sa boull) unui plugar i s-a intImplat
fie ologit sau orbit, sd jure vdcarul cd nu el a uneltit i nu va raspunde de paguba
(comp. zac. 44).
OTCLC1T
'Ea), ecyeXcipEo,
cbroAdc,c f3o6 i int.xXacrecog j ix-rutpX6creo4 6[1,6crag, 6crrepov
aeyx0-7) errt. incpxlaev, yXcoacroxonleet T ecCilluov Tc7) xoptcp To5 f3o6g noLe(Tco.
6. Dac un vacar a jurat despre peirea boului, sau ologire, sau orbire i mai pe urma
ix-ru-
7. Daca un vacar a ucis sau a ologit un bou, sau l-a orbit cu ciomagul din miinile
sale, este vinovat i sd despdgubeasc; daca Insd a lovit cu o piatrd, sd nu despdgubeasca
(comp. zac. 46).
T IT A O E A. UEPI rIPAIAAEZWN
TITLUL IV. DESPRE PAGUBA DOBITOACELOR
'Eclv
7sapozaccsei ca5r6v .sc? xupEcp airrob cbg 1.1.0Xcav ce6-r6v closowrch nicsocv TEiv xacprci;lv rindAuctv
ticXXec cpovean
xXecan, 8 6r()
pok xat 6vov civd. 6vou lrcp6f3aTov
npopcfcrou.
t. Dacd cineva a aflat un bou In vie, sau pe ogor, sau In alt loc, fcind pagubd
nu-1 va da stpinului lui, ca unul ce are sa ceara toat pierderea roadelor, ci 1-a ucis sau
1-a ologit, s dea bou pentru bou i asin pentru asin, sau oaie pentru oaie 8) (comp.
zac. 47).
Tv cpopriocaoc p.ou poaxolikylv e6p6vkv Tel.)
acji
-rn.cp
irciplacrag xat
.1143o)crev,
kv ircX-Iceq ircurnai erpoap6ig fiXacsag, Zykrn Tc.73 'Axoulatcp 6 Tip &XX6.7.43Lov 6EXoyov oax6crcpo&pc74 iXa6vetv 6cpeact, &XX' k rStov
p.evov iv
tatot4 e6palv o5Te circoxXetecv
etx6 glizEorrar..
6xeLv gzet yecp olycoyilv xaTec roi38earc6TOU, rcept
2. Gdsind vita mea pdscind In locul Van, ai gonit-o s't a lepddat, dacd ai lovit-o sau
lnadins ai fugdrit-o tare, esti vinovat dupd legea Aquilia; cAci cine gdseste dobitoc strain
pdscind in locurile sale, nu trebuie nici sd-1 inchidd, nici sd-1 fugreascd tare, ci sa-1 tind
ca pe al san propriu; cdci are drept de pIrd In contra stdpInului, precum este cu dreptate
pentru paguba ce a suferit 4) (comp. zac. 48).
xuptcp a6To5 ecicoXav,Po'cvow
'Eo'cv Ttg CiSpn Pov npatBe6ovra xat o6 SexTet, odyr6v
opoxorrl)an, o Xap.13clvet odyr6v 6 x6pco4
TucpXWayi
bou (Ashburner, 27): bou neologit, ci snatos (versiunea Arm., III, 5).
Cu vrednica incredintare (Ashburner, 28): cu doi sau trei martori vrednici de
credintd (versiunea Arm., III, 6).
vitd la fel
In loc de oaie pentru oaie , in textul Ashburner, 38 gdsim
pentru vit la fel .
In textul Ashburner, acest articol lipseste.
www.dacoromanica.ro
207
3. Dacti cineva a gasit un bou facind paguba si nu-1 va da stapinului lui, primind
despgubirea 1), ci i-a tiat urechile sau 1-a orbit, sau i-a tiat coada, stapInul lui nu-1
primeste, ci i se d. altul In locul lui 8) (comp. zac. 49).
4. 'hv st.; apn xotpov iv 7rpcac,c np6Pasov x6va, 7rcepci8Wact. cirri?) iv rcpdyroL; sq.)
ro
xup
Isa xat napaadJaag serrepov, napayycXeITc.7) xupEcp a6soill. T6 Si spEsov o6po)(one. -1) erroxolseljTOWEL a6T6 liveyxXirro);.
4. Daca cineva a gasit un pore facInd paguba, sau oaie, sau cine, mai IntYi 11 va
preda stapInului lui; apoi predindu-1 si a doua oar, va avertiza pe stapinul lui; a
treia oara Insa Ii taie coada sau urechile 8) sau 11 sgeteaza, fr s poata fi Invinovatit.
(comp. zac. 50).
5. 'Edo) f3oi5g 73voc etaeXectv.aiXo)viv csrEV...ivt. 11 iv xipscp ic.7sianiT6v T-7); c.niXou
j TO5 wipsoo xat doroOdarn, glilltog gaso.) 6 x6pLog Tor) llneXc7)vog
sob' xiFcou.
Tcppov
Dac bou sau asin vrInd sa intre in vie sau In pomet, a cazut in groapa de vie
sau de pomet i a murit, s fie Mra pagub. stpfnul viei sau al pometului (comp.
zac. 51).
'RI), poik
6. Dael bou sau asin vrtnd sa intre In vie sau In pomet i s-a Infipt In parii gardului,
sa fie fara paguba stapInul pometului (comp. zac. 52).
7. 'Ev 'rt.;
T Ci.Sov Tc7) xuptcp a6sci3, Iva rcoXn Tin) 7spaSav a6Tor), ata6To3 ircep icp6vcoaev.
7. Daca cineva dintr-o aruncatura i a doua a ucis animalul care a facut paguba
nu 1-a predat stpinului lui, ca sa-si primeasca paguba, sa dea ceea ce a ucis (comp.
zac. 53).
8. 'Edo yecopyk cf.Svnf3oiv ZA6Tptov iv t.trciXy daXospf.(;) npatae6ovsa xat o6
1.t.lvcrn Tc7) xuptcp a6so.6, &AA& SLE4at, (3ouXlectg cpove6act.
01yro.)
6XoxXilpou.
xXacc ij
rmfacc icisepd,
HOCTCC-
711.t.to.)-
8. Daca plugar a gsit In vie straina 4) bou strain facInd paguba si nu 1-a anuntat
stapinului lui, ci voind sa-1 alunge 11 va omorl, sau ologi, sau 11 va Infige Intr-un par, s-1
despagubeasca deplin (comp. zac. 54).
cptaag
viocUTO5 ilept8ce Tow railatov a6Tor) ti.epf.Sop
.9.cptzeivscov,
xsIlv-r) xat fiadtPnv Tag TOcidov OLliT05 ipyiansaL, Tunsia0o) 1./.5TLyaG
www.dacoromanica.ro
208
1. Daca secerind cineva partea sa, pdrtile megiesilor lui nefiind Incd secerate, a
bAgat vitele sale si a facut megiesilor lui stricAciune, sd fie bdtut cu treizeci lovituri
de bici si sd dea despdgubire celui pgubit (vezi zac. 55).
2. 'En, Tc Tpoyirrn T6v IScov cdyroii eq.crceXclIvcc xca 6vTov &Tpurirccov p.spEacav Tcvav
etaccrfern Tec Bccc xT-hvyb s-un-Tko0o) tacrTLyag TptcbcovTcc xott T6 ecCilli.cov T4) PocPiv-rc noteETco.
T6 acraoilv.
Cel care paste pe nedrept dobitoace pe pdmint strdin, este vinovat dupd legea
Aquilia, adicd la Indoit 2).
OE p.i.rpov atTou xcci, otvou xoXor3bv Ex OVTEg XCet
gocxoXou0o5vTeg T-T) tipxccEc ncrrpoTrapcc86ast., eam 81.ec tticapoxepSEccv Tcap Tec ata.TETaytzkvot. 12.6Tpcc &Suca gxovTeg, Tun-Tkawaccv
ecsepleig.
4. Cei ce au mdsurd de ptine sau vin stirbig si nu urmeazd traditiei vechi din parintis)
ci pentru c1tig urit au 4) mdsuri nedrepte In loc de cele orinduite, sa fie bdtuti 5) ca
niste oameni neevlaviosi (comp. zac. 57).
o3v
6vov
Dacd cineva taind un lemn din pddure nu ia seama, ci lemnul cade i ucide 6) bou
sau asin, sau once altceva, va da suflet pentru suflet (comp. zac. 58).
'Eh -rt. xdrcTwv 8kvapov avcaan etyvo)atc isf.01 Tbv rcaexuv xcct cpoveaec ecXX6Tpcov
xTivog, Sccrec cv5T6.
www.dacoromanica.ro
209
3. Daca. a mers cineva sa-si aduca boul sau asinul si mintndu-I a mtnat cu el si un
altul si nu 1-a adus impreuna, cil va pierde sau va fi a-ducat de lupi, sa dea stapinului
lui un hou sau asin de acelasi fel; dacd Insa 1-a anuntat staruitor si i-a indicat si locul,
aparindu-se ca nu I-a putut aduce, sa nu rdspunda (comp. zac. 60).
4. 'Ecv TLg e6piov Ev Can (3013V crcp&n carr6v xat &pi] TeC xpia mirror), xeLp0xorret004).
4. Daca aflind cineva bou in padure, 1-a tdiat i i-a luat carnea, sa i se taie mina 1).
5. 'Ecv ..ct4 .8.1)an ticiy-yavov iv -cif) xcapq) vv xapv xal
l cbroOvn, cg.hi/Log gore.) 6 To&rou x6pLog.
ito
ixotpo
Daca cineva a pus capcana in timpul roadelor si a cazut intr-insa vreun cine sou
pore si a murit, stapinul acestuia sd nu fie despagubit (comp. zac. 61).
'Eciv(..730V gTEpov
ipee(an xat TrapoUvn xal rcapaxtArhan xat Ex Torrou
av
ear?, ,r(.7)v no c.:)cov TeXetrr-han
yens.= (Doifitn &XXcp rvl evroXiaavv. ,rux6v TL Tc.73v oixeLow
Ex Tijg 'ray c;.)o.)v p.c'exn, 6 Sea7r6Tng To-6 EpeOlocarrog
Evixerca.
o68elzta &yarn) xLveehav et 86 'r6 E-repov 47roXeo0, )(wet 6 Secr7r6orng rend.) xa-cic TO5 gX0VTO
T "(.;3'0V T Ispdyrcog EEG 'ON tairnv Spv.ijaav, xat
a6T6 r rpdrro.K xtvijaav c'")Sov
ExeEvou
Xat.t.Pcivei
cleXXo.rp6Tro4 Ent 111- -mover) )n.L.Ea Tip .9.epdaretav livcaoyov SexeTCCI.
7. Daca o vita se incaiera la lupta cu all vita, daca va muri aceea care a navalit
asupra celeilalte, nu se face nici o Ord; daca insd a murit cealalta, face pira stdpinul ei
contra celuia cu vita care a navalit Intli la lupta, i, sau in locul aceleia ja vita care a
pornit intii, sau primeste pentru paguba facutd o reparatie asemdnatoare (comp. zac. 63).
8. 'Ea., Ilaxollivon)6So xuvav 6 T0i5 Ev xptog 8ac r
f3aou f
CaXo-rpEcp t.t.s.ret
f.cpoug
ecrroecivn
dEXXo TL 67TLXEVaUVOV
7C&071, T ciVII.LLOV TCT) xupEw CLT013 7r0Lirrag XCCIL.:3ccv6-rco t.tianyag 8d)Sexa.
8. Chid se luptd doi clini, daca stapinul unuia va da In cel strain cu sabia, sau cu
ciomagul, sau cu piatra si de pe urma acelei rani a orbit, sau murit, sau a piltit vreo
al ta vdtdmare grea, sa dmpagubeascd pe stdpInul lui i sti primeasca doudsprezece lovituri
de bici 3) (comp. zac. 64).
9. 'Ely Te Ixeov x6va auvearrnv xa.reTratp6p.evov To6g o-uvv6p.oug a6Toj3 67rayypEan 1.6v
XVOC Tv Sovciarqv XCCTeX. TCJV acrOevecrripow xuvi3v xcd aut.i.;37) x).0)Xwevou. x6va Twee.
&Troeaver.v,
9. Daca cineva avind cine tare si rail, care se napusteste asupra ctinilor de turma
ea I el, 1-a asmutit In contra clinilor mai slabi si s-a intimplat ca vreun cine sa fie
schilo lit sin sa mard, sa daspagubeascd pe stdpinul lui si, sA primeascd doubprezece
lovituri de bici (comp. zac. 65).
in Pravila Moldovei de la 1646 acest articol lipseste.
in textul Ashburner acest articol lipsete.
3)i sd primeasca. ... bici (Ashburner, 76): omite (versiunea Arm., VI, 8).
14 - o. 1060
www.dacoromanica.ro
210
Dacg cineva a ucis un cine ciobgnesc i n-a mArturisit 0 au nAvglit fiare in sting,
dupg aceea insg a lost dovedit acela care a ucis clinele, sg dea toatg pierderea turmei
precum i pretul ciinelui (vezi zac. 66).
'0 Stctcpeetpow xva nottivrig knErnaet&rryn. pccpluixou Xocii.13ocviTo.) ildeanyce ixocT6v
TO5 xuv6g StS6To) ti
pty &roiiet Si xod eardAet.cc Tij
711.1E00,1
6 cpove 8LS6To) c1.4 cernog Ti SLoccp0opercq TO5 xuviog yeyovov
(La vropetaeca Si 6 x6cov xcci, el .9.739.1.,&xog
npoelnottev, gaTco el Si d7ac74 xat
fruye,
xat
StscXciat,ov Tij
ykyovev, rccivTow Tip
TunT61.tevog
11. Cel ce ucide cine de turmg prin tntrebuintarea otrAvii, s primeasca o sutg de
lovituri de bici 0 sg dea indoit stApinului clinelui pretul lui; iar dacg s-au intimplat
pierden i in turmg, uciga.5u1 sl intoarcg paguba pentru toate, ca unul ce s-a fgcut vinovat
de omorirea ciinelui1); dar sg se aducg mgrturii asupra clinelui i daca era unul ce se
lupta cu fiarele, sg. fie precum am spus; daca insg era un cine de rind 0 la intimplare,
sA fie bAtut i sA dea numai pretul ctinelui (comp. zac. 67).
12. '0 SLoccpeetpow &XX6TpLov wvog
12. Cel ce stricA vita strging sub ori5ice pretext, fijad dovedit, s despAgubeascA
pe stgpinul ei (vezi zac. 68).
irttepLavo5 yevo-
Dacg un pom a fost tngrijit de cineva intr-un loe neimpArtit i dupg aceea
fAcindu-se ImpArtealg, a cgzut In partea altuia, sg nu aibg stgpinirea pomului decit singur
cel ce 1-a ingrijit ; daca ins& stAptnul locului strigg: a sufgr neajunsuri de pe urma pomului*
sg dea celuia ce 1-a ingrijit pentru pom alt pom i sg-1 aibg (vezi zac. 69).
'Eckv Sgv8pov tcprocrott. Iv ilipet. xcaplou, el I.tiv xijrck &any h alfweryug p.fing xcet tinoaXtgETCCL 67T6 TO5 a6veryug Sivapou, sacovoxorcilaeL cent, 6 xlipt,og minor,' el 'Si
gan xijrcog,
1.th xxcov oxonetaeco.
2. Dacg un pom se af15. la margine de mo0e, chid partea tnvecinatA este grgding
umbrit de pomul vecin, stgpinul lui sg-i taie cradle ; dacg ins& nu este grading, sl nu i
se taie crdcile (comp. zac. 70).
1) de omorirea ciinelui (Ashburner, 75)
VI, 11).
www.dacoromanica.ro
211
xet.poxorretcreco.
Dacd cineva avind fdrt temei judecata cu altul, a tdiat butuci de vie sau vreun
pom de once fel, sd i se taie mina (comp. zac. 71).
'0 x6rrsory civrraoug c1XXoTpEag kyx&prcou f) ckvaarccliv xel.poxorcea0co
../1/1,06Eyog.
4. Aceluia ce taie vii strdine cu rod, sau le smulge, sd i se taie mina i sd intoarcd
paguba (comp. zac. 72).
5. OE 86v3pa =1 vc'eXtcrra cip.rriXoug -rl.t.vowreg eog Xyrrat xoXgovtat.- 86y6poy ai Xi-ye-cat.
xat II div.rrEXog xat 6 xosak xat 6 xo'cXav.og xat il tlia 1.6 Si (.1.7V.13 KcoOL-v o6x gcrri aivapov,
o68& arnyog at gat, glOverpav, xay tcrra-ray et Si ixgoreiv 86ya-rat. cpwreuefivat., 86vSpov
X6yerat, xat at (SE4at Tijg &XXatag xat lea a&rec. Tic_wormy, gxcca-r 0; a6.-rclv 1-vycsat, et 6X6xXrpoy.
5. Aceia care taie pomi i mai ales vii, se pedepsesc ca Mari; pom insd se chiamd
i butucul de vie i iedera i trestia i salcia; dar acela ce n-a prins insd raddcind nu este
pom, nici acela ale cdrui rdcldcini s-au uscat, dei exista filed; dacd insd fiind scos din
rAddcind, poate fi rdsadit, se chiamd pom, ca i rdddcinile mdslinului; i dacd le taie,
fiecare din aceia se pirdte pentru totu11) (comp. zac. 73-7(i).
8o6Xcl.)
6. EliLetcocrat. K 8-rt, o6 1.t6yov 6 Lv xepat Tivyaw otxdaLg kv6xcrat,, &XXerc. xai 6 irwrpircont
Dteuepcp cl 6 StarXotiv 81,xge.rat..
6. Dar inseamnd-ti di nu numai acela care cu insei miinile sale taie, ci i cel care
indeamnd pe un rob sau slobod, .1 acela se pedepsete indoit 2) (comp. zac. 75).
Daca a fcut cineva foc in propria-i pAdure sau pe ogor g'i s-a fntimplat ca
focul s se ldteascd i au ars case i ogoare cu roade, nu este osindit, dacti n-a flcut
aceasta pe Ant mare (comp. zac. 76).
'0 xaLwv 6popov &XX6Tpcoy
xat
2. Acela care arde pdpuri strain, sau taie copac strain, sa fie infierat la mind i sti
fie osindit la paguba indoit (comp. zac. 77).
3. '0 xakov l.trriXou cppayv6v TurrTveyog acparUaeco -21 xelp a6Toe xat tli.m.o6a0or
81.7sX-'0 'rip (3X437)y.
3. Cela ce arde gardul viei, sd fie bdtut i sa fie infierat la mind i sd fie
osindit la paguba indoitd (vezi zac. 78).
lipsete.
lipsete.
14*
Vezi i Ferrini in oByz. Zeit., an VII (1898), p. 570, 85; in textul Ashburner
Vezi i Ferrini in Byz. Zeit.o, an VII (1898), p. 571, 86; in textul Ashburner
www.dacoromanica.ro
212
Cei ce pun foc la arie sau la cldi spre a se rdzbuna pe vrAjmasi, sd fie arsi In
foc (comp. zac. 79).
OE &y otxcp x6p.sou
erx6pou r3cXAovve
iri3p xeipoxonclatoaav.
5. Cei ce pun foc la casd cu fin sau paie, sd li se taie mlinile (comp. zac. 80).
6. '0 culpov aE-rou
xa&ra
xonarat.
6. Acela care a aprins In ora eu stiing o grdmadd sau un hambar de cereale, apropiat
de alta casd, este bdtut si ars In foe; iar dael cineva a fdeut aceasta afar de oras,
i se taie mina 2).
TITAOE OD. IIEPI AOTAS/N
6vov
I. Daca vreun rob a tdiat In pAdure un bou, sau asin 2), sau berbee, staptnul lui
va da Inapoi (comp. zac. 81).
2. 'Eriv TcG &A...A(3g, .9-EXcav
2. Daca vreun rob, voind sd furo noaptea, va fuggri oile din turma mintndu-le din
stInd si s-au pierdut, sau fiarele au mineat din ele, sa fie spinzurat ca un ueigas (comp.
zac. 82).
CoreXacrEa 7roXXcixt. novhap
3. 'Edcv 1-cq 8o5X6 v.vog 7roXX4xtg xXktl,ceg x-rhvi) kv vuxTE
notvvEcov, Cll.tt.o.)011aeTat. 6 x6pLog CVSTO5 Te eCTGOXCJX6TO: cbg yiyvd)o-xo)v 67-caEnov 1.6v Sonov,
a6T6 SE cpoupxtCia0o.).
Dacd vreun rob al euiva a furat deseori vite noaptea, sau a fdeut deseori jafuri
In turmd, stdpfnul lui va despdgubi cele pierdute ca unul ce-1 stia vinovat pe rob, iar
robul sa fie spinzurat (comp. zac. 83).
O TrIXpCCaOk rcp6 vov
sotAcp dveu ela-Irsecog TO5 xupEou airrofi xal 6 8oi3Xog
Tro3X-han aTec l6,XXo4 no)g clxpethcrn, goG gema 6 Soi3Xo xal 6 x6pLog aToir).
4. Cel ce a dat vite la pascut unui rob, fdrd stirea stdpinului acestuia si robul le-a
vtndut sau le-a vdtdmat alteumva, robul si stdpInul lui sd nu desprigubeased (comp. zac. 84).
5. 'Eecv csv ela-haec TO5 xupEou 6 8oi3XK nocpccX4n oEccalyco-re .50p.v.wroc xcci xcctizpin
cerrec
5. Daed robul, co stirea stdpinului, a luat asupra lui niste oi de once fel si le-a Mincat
dispar& alteumva, stdpinul robului sd despdgubeased pe stdpinul lor
(comp. zac. 85).
www.dacoromanica.ro
213
Dacd un plugar a clddit casd si a sddit vie pe ogor sat loe') strain si dupd un timp
oarecare au venit stdpinii locului, nu au voie sd ddrime casa si sd scoa A via din rad'acind,
ci si ja loe tn schimb; dacil insd acela care a clddit sau a sddit In ogor strain nu vrea cu
nici un chip sd dea alt loc In schimb, stdpfnul locului sd aibd voie sd smulgd via, lar casa
fa o diirime (comp. zac. 86).
'0
2. Acela care zideste pe teren strdin, sau stideste, sau seamdnd, saulucreazd altceva,
sA piardd stdpinirea, nelulnd nici cheltuielile 9 (comp. zac. 87).
3. '0 et &XXorptocv 1COLTacputet5o3v yijv Cerc6XXet. av Text'rrn xcct
qmrec.
3. Acela care sddeste pe pdmint strain, pierde cu acesta si sadirile 3) (comp. zac. 88).
4. OE XCCTCYCC7TEWTEq OrHOUq eCXXOTptOUg dcvezpxca
SEct cppcKcevTe
x-rtaavTeg, xetpoxonsEGOcacrocv.
4. Cei ce ddrlind case strdine cu de la sine putere, sau stricd gardurile ca sa-si ingrddeascd sau zideascd pe ale lor proprii, sd li se taie mfinile (comp. zac. 89).
5. 'Ev -rt.g v CaXoTptcp iScicpei otxetou i.SXcet, Nov XCLTOCO-xeucicrm 6 Toii lactcpou x6pLo
xoct Tor) OEXINLOCTOg gaTOLL Sea7C6T1G
5. Dacti cineva a facut din materialele sale o cast( pe teren strdin, stdpfnul terenului
va fi proprietar i al clddirilor din cauza regulei care zice: cele de sus se supun celor de jos.
De aceea stdpinul terenului devine proprietar asupra materialului pentru toLdeauna, acola
care a fdcut casa neputind sA actioneze pentru valoarea materialelorl) (comp. zac. 90).
6. 'Ely Tt. otxc7n
netaccv rv 6tpetlot.tiv1lv ccirtql StS6TOXICEV XCLTCCf3OVI)V et Tip Tor) ipycecrrriptou go&ov wet gerTcoaccv
6. Dacd cineva fiind locuitor intr-un sat a cunoscut un loe care este obstesc, potrivit
pentru instalatie de moard si a apucat sa-1 ocupe, mai pe urmd Ins& dupd ternainarea
I) ogor sau loe (Ashburner, 21): teren neproductiv (vers. Arm., X, 1).
Acest articol lipseste in textul Ashburner.
Acest articol lipseste in textul Ashburner.
Acest articol lipseste In textul Ashburner.
www.dacoromanica.ro
214
instalatiei, dacd. obtea satului strigd Impotriva stdptnului instalatiei ca unul ce a apucat sd
ocupe ca al sdu loc obtesc, sd-i dea toatd plata ce i se dato eazd cu cheltuiala instalatiei
i sa fie devAlmai cu cel ce a construit-o mai Inainte (comp. zac. 91).
VilpEOU yijq etSpyi Tt.
Tf) tSto,c ttepESL 61rov ircvslISeLov Et;
7. 'Rim ilepLa0elarig Tijg
o6x Ixouolv l8euxv ot Troy &XXcov ti.eptacov yeavyot
ipyccaTilptov 1./..6Xou xact tintLeXvreToci
Dac5., dupd ce s-a impdrtit pamitntul satului, a gd.sit cineva In partea sa loe potrivit
pentru instalatie de moard i se va Ingriji de el, plugarii celorlalte parti nu au voie sd spun
8. Dacd apa ce vine la moard pustiete tarini sau vii, sd se pldteascd stricaciunea;
In caz contrar, sd fie opritd. moara (vezi zac. 93).
9. 'Eckv ot ocLOgv'SCU TCISV xcopacpkov
9. Dacd stdpInii tarinilor nu voiesc ca apa sd treacd prin tarinile lor, s aibd voie
<sd se opund> (comp. zac. 94).
XaV
10. '0 XOLTSt PEccv (iypoi3 Twog kmpalvow, xtiv Ex TO5 otxeEou mirror) isipou civacpeet TLq,
TO5 ivavtEou, tx6T6g (7,4 cIv8pocp6vog rfr xecraip eacoTev.vio0o).
10. Acela care intrd cu puterea In ogorul cuiva, i dacd va fi fost ucis cineva din chiar
pornirea sa, fie din a potrivnicului, aceluia s i se taie capul ca unuia ce ar fi fdcut
moarte de om.
11. '0 vol./IC(4v T6v dcyp6v l
npocrEl-o) Te) dpxovu et Si (Hay xaTlyopc-ov [1.-h CosoSeEE-n airroti Ti Ispetwa, nizcopEav insolzeviTo.).
EL 8k 7repuppovirra Toii 8Lxoccrniplou (3Lalog knayn, Tio4 ply Tijg vo(Lijg kxrunTkorol, =TA.xceCka0o) 8k xal rcepl Tijg (Rag bacETCTCOV 1-X Tf.7)V obeetcov.
11. Cel ce crede ca ogorul sau alt lucru posedat de altul, i se cuvine lui, s facd plinge-e
la dregdtor; daca Insd a fdcut Ord de violare i n-a dovedit c lucrul e al sdu, sd sufere
pedeapsd. Dacd ins a nesocotit judecdtoria i a mers cu puterea, atunci sd cadd din posesie,
lar pentru violentd sd fie Inca osindit, cazInd dintru ale sale 1).
v8'. 'Eciv
kyxXelern xolpov
iv atrayl Tcoa6T)Tri..irro8Waei.
54. Dac a inchis cineva un pore sau cine i 1-a ucis, va Intoarce paguba In suing.
Indoit.
www.dacoromanica.ro
KECIAAA.ION A'
TE Scacpipec vet crup.pouXe6ap Tcverc
acpOtiza.
vec (3610:6
TETCOTEq
Evis3ouXe6ec rcvec xavkva tvepcorcov, 67rocav 6pav r6v rcapaxcverc, .c.6v rcapopytCec, r6v
civ&Irret, r6v 8ocaxaXe6ec xcd ,r6v ipiripe6ec ye& xo'cl.cy) Ttrco.re crcpcava, &mail 31 7Tapaxtvlat, 6
isapopycalLk, -2) dvag,K,
Scacccrxcatce xcct
pmveta &Nat, Iva xat
a616 npErtylia 1./1 Thv
cru143oukip.
Zu1/13o-,104. nvec xav6va, tircocav &pay TO 8W= acmpa, civApcfmou, 6EXoya, &plum,
&XXa rcpckywcra incTI)Seta et r6 vet xciwn acpcalia, 6Troi3 iXoytaae xat cbc6paui436-1)(4
rov praccrm xaXXcdyrepa, 6nocav &pay 6v cruvrpopcoicset tcovax6
vac xcitrn TEITOTEq apo'cXtca.
Atacpopecv Exouac Xocrc6v
at413oX)) dart) Tilv fiolleecav, vr
o-up43ouX41 ytveTai
X6yca [tvov,
3o-110m ytve.rac L pya xod HCCVAIIIITCC.
crxdcXacl)
CAPITOLUL I
Ce interes are cineva sd sfAtuiasca sau sd ajute, sau s trimitd cu poruncd sd se fac
vreo greseald (vezi gl. 69 zac. 1; comp. Farinaccius, Questio 129. Pars I, nr. 1).
Sfdtuieste cineva pe un om, atunci clnd Il tndeamnd, tl face sd se minie, tl Intrttd,
11 ddscdleste
tnvatd sd facd vreo greseald, deoarece lndemnarea, tmpingerea la mtnie,
tntdritarea, ddscdlirea i invagtura este acela.5i lucru ca i sfatul (comp. gl. 69, zac. 2;
e4prin
ca.
www.dacoromanica.ro
216
"OrcoLog 61.m.X-hcrei .nv T01.; cpEXou Stec v crxtrreaan gvoc xot.v6v TOU ix0p6v, TuxceEver, vec
asoxacret xod ye( ge.recaT) 6 xpt.r1/4, Stec vet yvmpEcrn clvEcscog xaci,
6Rt.M.a. &oeLvi
ovcrup.PouXh
li)Jov 6pLalt6 scat gnelztg Toy, vex 1.6v qnvecrn,
157C01:0V yvcageTcu. TeroLag Xoy,tvEcrolg
xcei, crait6g 8vijOeXe xo'cizn no.ri 1.6v Ovov, nap& 11,6vov 8t6TL cc-r6 T6v 67rapaxlvvss,
6v.LXEce bsetvl i'yrov ptalAg wet cerrk 'an) grcev.ck vee xcn .r6v Ovov
iivEaug xoct mink
Vac cpovelSal =1. xcopi; 'shy 61.1.Atccv ixstvv, T6st -11 61.uXEct. iiTOV CrUp.:30)lh Rovaxh. Kod
civEcrcog xoci etym. c'evcptfiloXov -nixce -r6v ioxerrcovev 9 xt. XCJetq
6vAtav, T6Te 6 xpl..rh; Trcts-ren
P. I, nr. 8-10).
Mai este tncd o deosebire tntre a sfdtui si tntre a trimite, pentru cd acela ce sfdtueste
nu rdmIne lndatorat aceluia pe care-1 sf5tueste, iar acela care trimite, rAmtne Indatorat
aceluia pe care-1 trimite (vezi gl. 69, zac. 6; comp. Far. Qu. 129 P. I. nr. 6).
Mai mare greseald face acela care trimite pe cineva sA facd. vreo grepald, dectt .acela
care-1 sfatueste s'a facd (vezi, gl. 69, zar. 7; Far. Qu. 129, P. I. nr. 11).
Acel care va fi fost clevetit cd a trimis pe altul s5 facd vreo greseald, dacd a dovedit
cd nu 1-a trimis, dar cd 1-a sfdtuit, se apard de clevetirea intlia (vezi, gl. 69, zac. 8; comp.
fost poruncd si 1-a trimis sd-1 ucidd; ceea ce se cunoaste Intr-acest chip: dacd si el n-a
voil sd [bed niciodat5 ucidere, deat numai pentru cd. acela 1-a Impins, atunci convorbirea
a fost poruncd si acela I-a trimis sa facd uciderea; dar dacd si el a voit sd-1 ucid5 i fdrti
de convorbirea aceea, atunci convorbirea a fost numai sfat; i dacd poate este si
www.dacoromanica.ro
217
trepEcsa&repa Irc74 -r6v iOeXe cpovean xat xcapl Tiro 61.uXf.av Exeivv. Kat
1.6v Tp6Irov TO5TOV
Exec, 6 xpvr1/4 Tip 611t.Xiav ixELv-ip
cru14031v xat 6xt Stec 6ptcriz6v.
'Axt.0 yvcap(Ccrat, civEacog xat
cerrh hT0V CMVPOWA
6pEat.1.6g, 6notav 6pav
kU-rearer, 6 xpcTiN xat yvcaptcreL T6v cpovety.vov dv0pcorcov, TEvo frrov raiov 1-x0p6g, SEccyl vtcrcag
xat frrov TcXkov kx0p6; 05 povicag, ..r6Te h 61.1.1.Xta ixetvl 'COV 01J[43OUXII (i[L'h atv 6 cpovevylvo
livepwrcog . TOV rakov ixOp
crup.PouXot.rofo, -terre 1 6izata .rov xaOciptog 6pLav.6g xat
aT6 &cep* 6v 61XXov ve4 xecvn 6v yvov.
"OnoLay /Spay Siv 151.1.7ropii 6 xpe.wh vec yvcoptcrn cpavepet 1.2A dnov&soy, ecvtcrcag xat -17)
6p.tXta &XEEV1 ijTOV crurzf3ouX-h
6pLap.6, T6TE gpxern et Thy Tt.i.t.captav xat rcaas/5er, 6v cslzflouXov vec 61.toXoyirrn Thy eckhOnav, lad vec etrct auvf3ouXilv To5 g8c4aev
6pLolt,6v vet xdp.n
acpiXvz.
Indoiald el I-a ucis sau nu, fbird sd fi avut loe convorbirea, atunci judeditorul crede mai
mult cd a voit sd-1 ucidd i Mil de convorbirea ace a. Si co acest chip judecdtorul
socote*te convorbirea aceea drept sfat i nu poruncd (vezi gl. 69, zac. 9; comp. Far. Qu.
Chid judecdtorul nu poate cunoa*te vddit cu alt chip, dacd convorbirea aceea a fost
sfat sau poruncil, atunci merge la caznd
chinuie*te pe sfdtuitor sd mdrturiseascd adevdrul i sd spund dacd i-a dat sfat sau porunca sA. facd gre*eala.
KEIDA.AAION B-ov
you
xectql
CAPITOLUL II
PENTRU SFATUITORUL GRESELII, CE PEDEAPSA IA?
Cela ce sfAtue*te pe altul sd facd vreo greseald, se pedepse*te cu aceea*i pedeapsd
cu care se pedepse*te i acela care face gre*eala (vezi gl. 70, zac. 1; Farinaccius, Quaestio
grepala aceea (comp. gl. 70, zac. 3; Far. Qu. 129, P. 11, nr. 3).
www.dacoromanica.ro
218
'07roco 7TV&a
crcpcava, 67co5 Tcval &XXo Tor) XiTec, nc7.); Exec vec xc'en, I-sae-Nog 1-6v
ccp&Xtca, &ray xat 1-xer.vo, 67Cd; gxec yvcf)trilv va T6 sawn, &IA] vec
T exocv.ev.
"Onotot Mcroucscv k.rostiaataK, 8tec vet yivp xaviva acpecX[ca, xat 67T010t. tv
t Thy ear&
cpaatv vec ykvp airr6 r opeAl.ca, -r6crov rtp.copoNTat, eocrecv xat ixelvo 6 r8co, 67T05 TeXeccf.wec
Ileycaov.
"Onoco aut/PouXe6aec xavkva vec xectil Ttrawra crcpeckca xat vec tLTOLIACin xat 6'44 vi
ytv-n xat va cruvrpocpc&al xat ixeZvov, &cot; ,aacr. vec xdq.cyl
acp&Xiza, Sv nkpvet nepcacrorkpav
Tc.p.copEav, dcXXec p.6vov ixetvlv Tip tacow, 67roii npvec xat ixelvog, 67roC) wipe' t6 apdal.ta.
Cel ce a ldudat greseala pe care altcineva i spune a are s o feed, acela Il sfdtueste
sd o feed (comp. gl. 70, zac. 4; Far. Qu. 129, P. II, nr. 4).
Cel ce va rdspunde aceluia care li spune cd are sd facd cutare greseald: fd mai repede
ceea ce ai s fad l fd-o repede, pentru cd de altfel lucrul se termind bine, acela Il sfdtueste
sd facd greseala si se pedepseste ca i cel care o svirseste (vezi gl. 70, zac. 5; comp. Far.
ucizi,
ucide-1, nu se socoteste cd i-a dat sfat, nici nu se pedepseste pentru faptul cd-i spune
ipotetic: dacd vrei, i lasd toatd puterea pe seama lui (vezi gl. 70, zac. 6; comp. Far.
de ex. ca si cum este s trddeze locul i Ora, sau sd vataine pe domnul care-i clrmueste,
sau alta asemenea. lar dacd este din grcselile mai mici, nu se pedepseste atita acela care
face greseala, clt acela care are gind sd o facia, dar n-a fdcut-o (comp. gl. 70, zac. 7;
de once fel ar fi aceasta, mica sau mare (comp. gl. 70, zaa. 8; Far. Qu. 129, P. II,
nr. 40 si 41).
Gel ce va sfdtui pe cineva sA facd vreo greseald i sa o pregateascd i sd fie la toate
i sa intovrseascd pe acela care voeste sd facd greseala nu ja mai mare pedeapsa, ci
aceeasi pe care o ia i acela care face greseala.
www.dacoromanica.ro
219
flL
xXgtirn Stax6ata, 6 crupouXciTopag Siv &oat xparlOvog vec crrpeth nape( 1.1.6vov
gxot.r6v,
&IA oicrhaet vet =pecan xatp6; rcoMg xat 6-ce vet 6 xec[t-n, Ttp.coptirat 6 auvriouXtiToptc Taov,
&rear xaci ixelvog, 6rco5 xectivet
acp&Xisa,
xaXec >cat vec tc-h
&MILE xat 7racpeuek, xa0eog
Tbv go-qt90tAeuae.
Tee X6yta Tijg (suti.fiouXij yX7Noperrepa i-tyyo5v.rat. elg
xaX6v rcapec et 6 xax6v, 6
rcoZov ypontet-rat, 6.rav dtviii.teacc elg 6v cru49ouXotTopa xat et bcetvov, 6aco5 grcaee
pottlxv.ov
ecrc TY; CTUVPOUMIV Siv liTOV rcpoTirrepa gxepa. StaTE, etvEacog xat a&cot rcpwciyrepa ixOpeouvrav,
TErre Tee X6yitt T.* au[tPouXii% grryotiv-cat yX1yopercepa elg 6 xax6v nape( et 6 xaX6v.
"Orcotog o-uv.PouXecset, Stec vec yevn TEnoTe crogalitc, ecvEcro4 xott
cru143ouXec-copag KA) Tii.ccopFcrocc,
ipayp.
vyin, 6
pierdut, mdcar ca nu le-a furat el, ci numai pentru ca a dat sfatul sd-i fie furate. Numai trebuie judecdtorul s pzeascd aceasta cu adevdrat, dacd sfdtuitorul I-a Indemnat
pe fur a fure 100 de grosi i el a furat 200, sfdtuitorul nu este tinut sd intoarcd cleat suta
pe care 1-a sfAtuit sa o fure (vezi gl. 70, zac. 11 ; Far. Qu. 129, P. II, nr. 63).
Chid va sfdtui cineva pe altul sd feed vreo greseald i el nu o face atunci ci va lasa
sd treacd vreme multa ptnd sa o sdvireascd, se pedepsete sfAtuitorul la fel cu acela care
face greseala, dei n-a fdcut-o Indatd, precum 1-a sfdtuit (vezi gl. 70, zac. 12; Far. Qu.
de sfat se interpreteazd mai degrabd spre rdu decit spre bine (vezi gl. 70, zac. 13; Far.
Qu. 129, P. II, nr. 72 si 75).
Cela ce va sfdtui sd se feed vreo greseald, daca lucrul nu s-a fdcut, sfAtuitorul nu se
pedepseste, ceea ce se fntelege, cind greseala la care sfatueste este o greseald foarte mica;
iar de este greeald mare, precum este tradarea de tara, sau netinerea In seam& a lucrurilor
www.dacoromanica.ro
220
7capa4Lixp6v crcpcili/a
tivfaca xoct Elva' acpcaRoc Reycaov, eocrecv etym. TcpoSooicc Tij xdva
7TpoLyvisaw xat 7rpocrramiTcav xat thror XijToi3 ai)OevT6g,
61ro5 61Aec, T6Te 6 o-u0ouXecTopag TLI.1.0.)peiTat Tcrov, eoaecv vac ijOeXe ybnxcdTto acp/Xl.ca, xat
Tcp.copl-rac1th xeNly Ty.coptav, 61Tor) -350eXe TIV.O./plejj ixetvog, 67T05[1.7)
crcpcava,
"07rocog 0114 OUX,E6CL TL7COTK apeaV.M, vTcp.ove-c-rac, 6Tccv 04X-rj
67raco
xacTacppvlii.a Tc73v
coMileVTLX(5V
86 cpecivec 'roar 1.1.6vov, &XX& TuxccEveL vet autif3otascrn Tec kvav-rEce xat Ireacv TO5TO
yOvec, &iv)) TuxceLvec vec ePaccoOt, 7cc7.4 ai)Tg, TV 67co'Cov EcrugloXeucre 8.1-v 0iXst xecni
Tip aUtLPOUXip Tip TC(DCLT7p XCd ecvEacog xat v &rya' xcxXck filiacog, 7rc74 8v .0iXec T6 xec4o.1,
TOO Tuxatvec vec T6 61.coXoyi)a-n hceEvou, 1-vavTEov to 6notou eixe vec yin) cerr6 T6 acpecXcla xat
Siv peckvEL isvov vec Tor) ebr-Ty cpuXiyou &7c6 T6 Sava TcpEcylia, vac
(3Xc43ys, &XXI Tuxccivet
TOU,
vec Tor) ebrt xat T6v racov tv0pcorrov xoct vova, duct) T6v 67rotov rcp6Irec vet cpuXiyeTocc. "OTccv
Xour6v 6 cruRPouXecTopcc; incTeXatckyi Vat.; Tal% Treptcrroang, 6rcoi3 etrcavev,
LILCO pea-coci,
elv ykv-n xat 6X64 T6 acpeckta, 67ro5 rv7Tprniv cpopecv ai)T6 &cruiLpo)Xeucrev- eq.0)
ecckan
p.Lctv
ovccxip TreptaTccatv tiar TOLTCELq, iroi3 kl.ceTpilaccv.ev, xoct vec yin T6 apcaticc, Ty.copec-Toct
gi poruncilor domnegti, sau i vreo vatamare a Domnului care cfrmuegte, atunci sfatuitorul
Cel ce poruncegte cuiva sa mearga sa faca vreo gregeala gi mai pe urma Ii spune:
sa nu mergi sa o faci, daca acela a facut-o, se pedepsegte el singur, Insa nu acela care 1-a
triniis, penLru c5-i ajunge s la Inapoi porunca pe care i-a dat-o, gi nu este nevoie sa-i
dea porunca dimpotriva sau sa se asigure c acela nu executa prima porunca, nici sa o
arate aceluia care avea sa sufere o vatamare de pe urma gregelii, precum este dator sa
faca acela ce sfatuegte (comp. gl. 70, zac. 16; Far. Qu. 129, P. IL nr. 92).
Cel ce va sfatui pe altul sa se dugmaneasca cu altcineva i acela In urma sfatului
dat se aprinde gi merge de-1 ucide, atunci sfatuitorul nu se pedepsegte ca un ucigag, ci
numai dupa voia judecatorului (vezi gl. 70, zae. 17; comp. Far. Qu. 129, P. II, nr. 97).
www.dacoromanica.ro
221
"Conoco; aui..43ouXe6csec xavkva vi. cpove6crii T6v 116Tpov xecpcv X6you, xcct cc6T6g pove6cret
T6v 'Avapiav,
Cel ce va siltui pe cineva sAL ucid pe Petru de ex., i el va ucide pe Andrei, sftuitorul nu se pedepsete ca uciga (vezi gl. 70, zac. 18; comp. Far. Qu. 129, P. II, nr. 99).
Cel ce va sfAtui pe cineva sd facA vreo greeald i acela o face, nu se pedepsete, and
judeatorul izbffvete de toatA pedeapsa pe vinovatul care a fAcut chiar acea greeald
(vezi gl. 70, zac. 19; Far. Qu. 129, P. II, nr. 100).
Cel ce va sfAtui pe cineva sa ucidA pe altul i acesta nu-1 ucide pur i simplu, ci
li taie nasul de ex., li scoate ochii i altele asemenea Ii face i pe urna 41 omoarA, atunci
sfAtuitorul nu se pedepsete cu aceeai pedeapsA ca i vinovatul, deoarece moartea acestuia
trebuie sd fie mai asprA, iar pentru sfAtuitor ajunge tAierea capului (vezi gl. 70, zac. 20;
CAPITOLUL III
PENTRU ACEIA CARE SFATUIESC PE ALTI! SX FACA VREO GRE5EALX
PE CARE AR Fi FACUT-0 $1 FA.RA. UN ASEMENEA SFAT, CE PEDEAPSA IAU?
Cel ce va sfatui pe altul s facl vreo greeall, pe care el ar fi fticut-o i fdr sfatul
acela, se ped tpsete ca i vinuvatul, clnd el nu voia so facd atunci clnd 1-a sfAtuit, sau nu
voia s-o facA In chipul pe care i 1-a explicat.
sfiltuiasc5 altui,
Di cinava ara si facl vreo graaald mare de la sine i filrA
de ex. si tri13ca di n %altar tara, sau sl nu baga In seama lucrurile au poruncile domneii,
cu toate acestea daca oricare altul 1-a sfdtuit s o facd, atunci i sfatuitorul se pedepsete
www.dacoromanica.ro
222
TCTOCECITTig, 7CXilV CiVECI*44 xT acpcikca etvccc Tracpactitxpbv xoci. tx.6,r6g eixe vet T )(dew() xcd xcopt
f3ouXip, 67cocog Tbv auvriouXean vec T Itdcirn, &iv Tqlcoptirat p,6 Tip May Tcp.copEccv, 61To6 Two-
piTac airck.
Gray ou43ouXe6crn 'CLvereg =vivo: vat Xcitrn TLICOTeg cry&X[coc, r lardeov mink eixe vc1 T6
xelizn xat xovt Tip crutzflouXip 1-xcEv7p, 4 8Xov TO5TO TTergxati.ev, 8xt, c'ocav ecrc X6you roo,
&i.th g.)crecv kx rcpoadarcou Toi3 autzPouXecTopog, T6Te 6 cruvriouXriTopag Tcp.copiic-Tca TV t8Lav Two).p(ctv, cbcrecv xat 6 tScog rcTcdaT71q, SECCTI Xoyet.rca, Trek &iv 'Ow icruc(ioXeuaev ecnXik, ecXXec rck
"Oncnog cru43ouX6aer, xavbcc vec xectrn Tt7TOTEq acpcalla, r 67ToZov acpcikta vet [zip TclccopeiTca 1) IA .8-dcvaTov, &AA& 1.1.6V011 FLIdcrirpa xcct ccirck etxe vet T6 xciwn airr r crcpcalcoc xat xcaptg
Tip PooXip iXELV1V, T6TE 6 crup.PouXo'cTopag 81v TticcopEcrac S Tec dcrrcpa, 67To3 Ty.copEcTai 6
TrscdcrT/g.
ce.yr
"Ormco crv-PouXetScrec xcct cru4o71011aec Twee ye( ,awn Ttrccrrag craw( 1), TLI.1.0.)peis-cci. xat
Tip; iStocv Tcl.ccoplav oScrecv xat 6 C8cog rcTadaTIN,
xccXec xat cciyck VeXe T xcip.71 min?)
xcel
IA awe& xat
tinetaaicriza.ro(.
in acelasi fel ca i vinovatul; daca Irma greseala este foarte mica si el avea s o faca i fara
www.dacoromanica.ro
223
xod, eeneExceatece etvaL Trek 6 7rrocEcrnig . 0eXe xciwn T6 acp&Xp.a xat xcopt
Aeirrepov. "Gray
napec
&Xj
jaO
003111 veC T6v epovea-n, T6 sty= getTepov alp.&81. xcet eareExceatece, TCCISq
Thaprov alp.ecac etym. 6Tav 6 cpoviag -94Xel, err?) xavev6q, 'spiv nap& vec ncipn T1)v PouXlivvec T6v cpovzan xcoptg eaXo.
aLc.3 CIVm, 6Tav 6.6X.n xo'cp,p T6 acpc'eXp.a 6aTepov ecn6 no)oiv xaLp6v, &cp' o6
neip-n
PouXilv, 8aTt T6Te 8sExver. rck IV-Mk gxceile T6 acpciXp.a, 6xL napaxtvop.evog &TO) T))v
1-y6
aft)
TOU.
Intliul .semn i prezumtie cd vinovatul a voit sd faca greseala i fdrd sfatul ce i 1-au
dat, este dacd dInsul Inainte de sfat s-a lAudat si a Ingrozit, cd va face acea greseald
; Far. Qu. 129, P. Ill, nr. 142, 143).
Al doilea, chid va fi dusnanie tare ucigas si cel ucis, mai Inainte de a-i fi dat sfatul
sd-1 ucidd, acesta este al doilea semn i prezumtie cd el a vrut sa-1 ucidd Mx% Sfatul acela
(vezi gl. 71, zac. 2; Far. Qu. 129, P. III, nr. 145).
Al treilea semn i prezumtie cd el a vrut s1-1 ucidd i fArd sfat, este chid pregd(comp. gl. 71, zac.
teste arme Inainte de a i se fi dat sfatul (vezi gl. 71, zac. 3; Far. Qu. 129, P. III,
nr. 147).
Al patrulea semn este and uciga.sul va fi spus cuiva, mai tnainte de a fi primit
sfatul: eu vreau sd-1 ucid fr nici o vorbd (vezi gl. 71, zac. 4; comp. Far. Qu. 129,
P. III, nr. 144 si 148).
Al cincilea semn este and va fi fdcut greseala mai pe urind, dup multd vreme de
cfnd a primit sfatul, pentru c atunci aratd cd dinsul a fdcut greseala nu indemat fijad
de sfat, ci de capul lui (vezi gl. 71, zac. 5; comp. Far. Qu. 129, P. III, nr. 151).
KE(DAAAION 6.-0v
CAPITOLUL IV
PENTRU CM CARE AJUTA. PE ALTUL SA FACA VREO GRESEALA. INAINTE
DE A SE FACE ACEA GRESEALA
Cel ce va da cuiva tovardsi sau arme sau cai sau bani, pentru ca sd meargd
s ucidd pe cineva, sau scdri sau funii, pentru ca s meargd s iure, se pedepseste
ca un ucigas sau ca un fur ; aceasta se tutelage, cInd i-a dat acele ajutoare, stiind cd
www.dacoromanica.ro
224
"Orcoto Savetaet T6 (=in 'roo rob' cpovico, St& va arbc-n vec cpuXecrn, 7s6Te vac =peon 6
1-x0p6
"Onoto cruvrpocptaket xccvkvcc, 67roi3 vac rclyatvn vet xciwn TETCOTCK cr.:peat/A, scat T6v auvrpocptc'eset Stec vec 1.ch PXotcpOt &Tc6 etXXov, rre rttccopetrat cLariv xcd a6r6 6 7T-trctcrr7l, 67rotav 6pccv
e6pi01xe nocp6v, &ray &liver a6r6 T6 acpikem, Snot= 6pccv eurocpocatartx(7.); T6v kauvrpoptge
Scrit 1-xetvlv
57r60eatv- Start ecvEc5o4 xat T6v kauvspocptgev &seal qao 'roo ethaze 1.tc4t
exam XCKTt TISTIN
T6v kauvrpocptae [36Patoc Stec Tip 67c60eatv ixetvlv TO5 acpiXl.txTo, 151.tco
e6p60-,Ixev rcap6v, &ray kytvero T6 apiXv.a, TOTE ot6T6 8v Tti.to3pErat xal 6 xptril mare6et
xacXXt&repa, rak ot6T6; T6v icruvrpocptgeILViAe6povra, nc7); eixe vet XXIAT) car6 T6 acpiXi.m.
STccv
v etym. 6EXXot all.cciatcc va xcipouat T6v xptrhv vet mare6an 7rek 1.tiXtaroc Stec Thv 67r60eatv
izetv7)v T6v icruvrpocpt4ev.
"07roto Set-n T6 mart T6v Tirov TIN6g, &sou xprrrerat 6 ixOp6 'roo, Sterc vec 'Ow cpove6an,
vet x&tin
tyXecv, Tcre gpxerat 6 1-x0p6 'roo vec ro5 T6 etnyi vec T6v cpove6a7), TGIJ.COprcrou xcci
ce6r6 &Teal cpovkag scat
ypoodirat, 5Tccv ce6r6 Siv T6v ileac cpove6crn, xcopl va 'roo Sef. 11
ixetvo; T6 mart .71 r6v T67rov vec 'roe )(Cep)
13EyXav, Start ecvtaco xcd xo.)pt; err& cc6T6 T6v
OeXe cpove6crn, &iv Tquopetrat, OITOLK TOti r6v Set-n T6v L-x0p6v TOU [Li Tip taccv Ty.coptccv eoaecv
xcd 6 Trratarri, ecXXec luxporipav =Tee TIN .94X-qatv
xptro.
acela voia sil sdvtreascd greeala, pentru cd, dacil ti va da tovardii sau armele i caii
pentru altd treabd i el li va Intrebuinta rdu, ca sil ucidd, nu se pedepsete ca un uciga
sau ca un fur. *i judecAtorul este tinut sil creadd cd i-a dat acele ajutoare pentru altd
treabd i nu pentru greeald. i aceasta se tntelege In acelai chip i la toate celelalte
chestiuni (vezi. gl. 72, zac. 1-3; comp. Far. Qu. 130, nr. 4, 5, 7, 8, 13, 20, 23, 58).
Cel ce va Imprumuta casa sa unui uciga, pentru ca sil stea sil pdzeascd spre a-1
ucide pe duman cInd va trece, se pedepsete ca i uciga.5u1 (vezi gl. 72, zac. 4; comp.
spre a nu suferi vreo vdtdmare de la altul, e pedepsit ca i vinovatul, atunci cind s-a
aflat de fatil In timpul chid se stivIrea acea greeald, sau cInd Inadins 41 IntovArdea
pentru acea treabd; pentru cd dacd-1 tntovdrdea ca prieten al lui sau s-a
cu el
din IntImplare i 11 Intovdrdea, totui nu s-a aflat de fata clnd se Mon greeala,
atunci el nu se pedepsete; i judecdtorul crede mai 'bine, cd el 11 IntovArdea fdrd
sil tie cd avea sil facd acea greeald, and nu stilt alte semne ca sA-1 fac pe judecnor
sil creadd cd 11 Intovardea mai ales pentru acea treabd. (vezi gl. 72, zac. 5; comp.
Far. Qu. 130, nr. 27, 29, 30).
Cel ce va ardta cuiva casa sau locul unde se ascunde dumanul sdu ca s5-1 ucidd,
sau va sta de veghe, cInd vine dumanul sdu, ca sd-i spund sd-1 ucidd, se pedepsete i
acela ca uciga; aceasta se Intelege cInd nu 1-ar fi omorit, dacd acela nu i-ar fi ariitat casa
sau locul sau nu ar fi stat de veghe; pentru cil daca i [AM aceea, el 1-ar fi ucis, nu
se pedepsete cel ce i-a ardtat pe dumanul sdu, cu aceeai pedeapsii ca i vinovatul,
ci cu una mai mica dupil voia judecd.torului (vezi gl. 72, zac. 6; comp. Far Qu. 130,
nr. 32, 35).
www.dacoromanica.ro
225
"Orrotog tLi Tee X6rci 'roo xpovret 'MCC, gcag vac gX0-n 6 1-x0p6g Tot) vac,r6v cpovc6an, Tqco)pTccc
(lab cpoviocv
vtacog xoct T6v xpoc-r-711.ti Tac X6yui 'roo, Lcrre 6EXXog Tcvac vac Izocxe6a-n Tip yuvcaxoc
'roo, Tcp.oapai-cca cbcracv [cocx6g. Ko )(cm&
ccirrbv Tp6nov sac/ ei -re( 6EXXce acpo4cc-roc
6nolov
ypouarccc, &sow Tbv &gam (Li
X6yco'c Tau irct TaLTo5, &taxi. av c.S[clace IA
X6you Tot) facnXcl
xco pig 86Xov, scat sEg oast)
vicrov X13E-v 61-x0 p6g TOU sad TbV kcp6veuacv, mink ail) Tcl.co) pEcTocc nocrk.
"Orcocog cpuXo'ccracc 'sac npciwccrec
cpovicog, expre vac &min) vac cpove6crn, Xoye'crocc 7rag
if3o1101o.ev sE4 T6V cp6vov, we/ Tt.i.ccopel.rca c'ag cpoviccg.
"Orcotog 57racycc ypoccrag crrockcivo am?, &XXov &Cc vac xaci.cy) TErco-reg crcpeatcoc ige6povrcig,
X6yrrac 7rik f3o7)06? wet cc61-6g cEg oc-c.6 .r6 acperalloc xcets-tizcopeiTocc cLoicv xoct 6 7rrcetallig.
T6Te 6 o-up.Polek xccvevk acpoat.tomog TEVO3pETCCI [Li -rip tatocv Ty.coptccv, &coil Tcp.copaTocc
6 mrcdcrri)g, &sow 31 papecoc, 67C013Xc &km, etym. cctlicc vac yin)
acpcavoc, &cm/ &vtacog xcct
xcopiq ixeEvlvIv f3ohescocv iwaspte vac -Own
acpcap,cc, 1-6.re 6 cruucolOk8v Tci.ccopei-cccc
Latocv Tcl.ccoptccv, &XXII
6Xtyoyripccv xcd
TEcc XoyeiTca.
apcal.covrog vac etyi octrEcc cap.&
sad Zixc ochicc tcaxpci, 8LCCTL 67rot.o;
iLocxpacv ccETEccv
at-v, Tc[ccopeiToce cLaarcv xcci 6 Irma=l
Toi3 tatou cscpcalLocro.
Lv etvccc Tcvac xpernudvog, 8cet vac ip.noStan vac v..i) ykrn Ttrco'reg acp&X[to:, vac T6 6tcoXoy-hcry) ixetvou 67coi; Ixec vac fAccflij, &XX& o5-rz etvocc xpwrinilvog nvec vac ISTc-episccxila-n Scec ixetvov
61.coU km vac fiXocr3t met av =X& wd vac illi.rcopt vac iproStan vac (.1..)) -Own
acp&Xva [ci isovocrilv
Xeuvhg, 6 utk, 6 5Tcolvrocyttivog xoci 6 xocX6ylpog. Kcerck .r6v ocliTv Tp67rov xoct 6 xca6p)pog,
Cel ce tine cu vorba pe altul, pina ce vine dumanul su sa-I ucida, se pedepsete
ca i un uciga; sau dac5-1 sine cu vorba, inctt altcineva s. corupa pe femeia lui, se
pedepsete ca i un preacurvar. i Intr-acest chip i la alte greeli ; aceasta se !tutelage
chid 11 tinea cu vorbele sale cu asemenea scop ; pentru ca daca stdtea pur i simplu
de vorba fr viclenie i intre timp a venit dumanul su i I-a ucis, acela nu se pedepsete nicidecum (comp. gl. 72, zac. 7; Far. Qu. 130, nr. 36-38).
Gel ce pazete 1 e u i'e ucigaului ca sa mearga sa ucida, se socotete ca
ajutat
la ucidere i se pedepsete ca un uciga (vezi gl. 72, zac. 8; Far. Qu. 130, nr. 39).
Cel ce duce scrisori, trimis de altul, ca sa faca vreo greeala, i tie, se socotete
ca ajuta i dinsuI la acea greeala, i se pedepsete ca i vinovatul (vezi gl. 72, zac. 9;
Far. Qu. 130, nr. 41).
Ajutorul la vreo greeala se pedepsete cu aceeai pedeapsa cu care se pedepsete
vinovatul, atunci and ajutorul pe care-1 va da, este cauza saviririi greelii, pentru ca daca
i fara acel ajutor putea sa se fi facut greeala, atunci ajutatorul nu se pedepsete cu aceeai
pedeapsa ci cu mai putin ; i cauza se socotete a fi o cauza laturalnica iar nu o cauza mare,
pentru ca cel ce a produs cauza mare sau nu, se pedepsete ca i vinovatul aceleiai greeli
(comp. gl. 72, zac. 10; Far. Qu. 130, nr. 42, 60).
Nu este tinut nimeni sa impiedice a se faca vreo greeala, sa o marturiseasca aceluia
care are sa sufere vreo vatmare, i nici nu este tinut nimeni sa se lupte pentru acela care
are sa sufere vreo vatamare ; i chiar daca ar putea numai cu strigatul sau s impiedice
sa se faca greeala, iarai nu este tinut O. o faca; dacti o face, este din bunatatea lui, .1
daca nu o face, nu se pedepsete (vezi gl. 72, zac. 11; comp. Far. Qu. 130, nr. 61 i 66).
Stapinul casei, tatal, principele, domnul locului i arhiereul slut tinuti sa impiedice
cu once chip a nu faca greeala pe care vrea sa o faca sluga, feciorul, supusul i calugarul.
15
o. 1060
www.dacoromanica.ro
226
yivn. Kat 67roto C7r6 To6Toug To 67roTeTayl1&)ou -1Actper. TtnoTa arap.a wet nv
vee
In acelasi chip, si aluggrul, supusul, feciorul i sluga, chid stiu a are sd se faca vreo grepaid asupra arhiereului, domnului, tatdlui i stdpinului lor, Out tinuti sd o impiedice,
sd i-o mdrturiseascd i sti o impiedice cu once chip s nu se facd. i acela care dintre acesti
supusi stie vreo greseald si nu a mArturisit-o, se pedepseste dupd voia judecatorului (vezi
gl. 72, zac. 12; comp. Far. Qu. 130, nr. 67).
KEOAAAION E-0v
"Onoto o-uvrpocpc&Cet. Twee 67roi5 Ikcciyei vec cpove6an 6.XXov, xat auvTpocpcgei TOV, 812(
cpoveuvivou, XoyeZTac 7rc74 vec ifiollOncrev et T6v cp6vov xat.
..r6v pAck4rn TLVecq a6vrpopo;
Ty.o.)peiTat /am
T6v cpovka.
CAPITOLUL V
PENTRU ACEI CARE AJUTA PE CINEVA SA. FACA VREO GREPALA. CHIAR
IN TIMPUL CIND SAVIR*E*TE GREEALA
Cel ce va ajuta cuiva sa facd vreo greseald In timpul and o sdvtrseste, se pedepseste
cu aceeasi pedeapsd ca i vinovatul; 1ns daca slut multi acei care vor ajuta sd se Led
greseala, atunci judecdtorul, pentru ca sA nu-i piarzd pe toti, cerceteazd cu grijd unul sau
doi, care sa fi dat ajutorul cel mai mare la greseald, si pe aceia Ii d mortii deodatd cu
insusi vinovatul; si pe ceilalti ti pedepseste judeciltorul dupd voia sa.
Cel ce va ajuta si va sfdtul pe cineva sa faca vreo greseala, se pedepseste cu aceeasi
pedeapsa ca i vinovatul.
Ce! ce 8trigind va da putere ucigasului sd-si ucidd dusmanul, sau va inspdiminta
pe cel ce este ucis, Inca sd-si piardd puterile si sd se lase ucis, atunci se zice cd a ajutat
la ucidere si se pedepseste ca un ucigas.
intovdrseste pentru
Cel ce intovdrdseste pe cineva care merge 0, ucidd pe altul
ca sd nu-i facA vreo vtmare vreun tovards de-al celui ce este ucis, se socoteste cd I-a
ajutat la ucidere si se pedepseste la fel cu ucigasul.
www.dacoromanica.ro
227
"Orcoto cruglo11071cset nvec vec xXich, -cy.copiirac &rev xXkirrng, 6TCCV XCOptg tv polieecav
TC[LcopeiTat.
xpEcrt5
vTclAcapetc
11,1.ccopci?.. 'Air)) civtacag wet T6v aeOepccr71,Tt 35-rov TpeXX6 xat Sca-rt TOV 1.ccxp6v Waal., Terre
Tet.ewpac: T6v crulzPo7106v Lovccx6v TOU, (laity vec . 9eXe Ttl.cc.oplian xcel LlteZvov, 67so5 gxav.s.: v atov
acpciXi.ca.
"Orcoco auv.(3o7P-haEc Twee vex xX64-n, 81.v TE[..copaTat. 4.1cTecv xXimr7K, eaccv 6 xUrs7); Tor)
1Xeye, ira; r7spaima 1-xetvo, &rob' . 0eXe yes xXkch, 'TOV rrp-ciyte.% &Sot& roo.
"Onmog e6peet napew, 6socv ytvvrat xccv6va acpcat.ca, xat 1.t.i)ccara lept.txrcophvo, 88cc
67r4Eav, nc74 scat oc&r6g vec icrui43o6Xeuas xat vec kcrutcf3oilelcrev cc a6T6 r scpiXtc.a, 8c& Totiro
cs)ceve6e-cco. vet 6oAoya vv ea-hOetccv. Kat ccTOtiTO TUXCLiVel 6 xpt.TIN
gsrecall xocX&)
8taTt fivEcccog wet dip) xecii.tocv eiXX-qv 6rcoVccv,
ce6r6g vec kcrui43o6Xeuaev
vec iPcnYhicrev e a6s6
v acpdcXv.cc, xat airr6 cc T6 axbrrt euvoc
6p.oXoyilay), TOTE T6v
op gmav KCCI Tbv rrrata-clv
Toi5 tatou cscpcal.c.a.ro. 'AO) (ivEacag xat et Tr!, cr,c6v-rCety.cc T6 ecpv7)0y) 6Xcag ac6Xou, Terre Tccatv
-r6vTtp.cope:i Stec .Tcag imotkcet.g, 67roi3 6 xpyriig txec elg TO5 X6you TOO, ectzh [363aca Sta., Tou
xporripav TWO) pEocv.
'07rocov ScaecUoucrc, 7r(74 vet if3o1)07)aev et XciTCOLOV apc'eXt.cx, Tuxcciver. 6 xpcTilg vec
laccav vec cbTOME7), 7r6ig
v icrty43o-h071cre, 7rXip ot Ro'cp-ropz, 67coi3 .5iXec cp6p7), Stec vie
T6 earoasE-n, ToxccEver. vet Xiyouac TeTotccg Xoyijg
cip.eacre6acci.cev gcct fni.eaflocv 7sccp6v-reg erg
T6v cp6vov X.X. xat eracci.tev 7roZog 196veucte xal not'o if3o7107)aev, '4A &caw; 8h1(30-071crev,
ajutor nu fura, sau dacd nu era un fur cunoscut ; pentru c dacd era cunoscut ca fur sau
fdr acel ajutor ar fi furat, ajutatorul nu se pedepseste.
Cel ce va ajuta pe altul sd faca vreo greseald si o face, totusi judecata nu 11 pedepseste
pe acela care a fticut greseala, ci 11 izbveste; dacd 11 izbdveste, pentru cd greseala pe care
a fAcut-o, era bine i cu dreptate sd o facd, atunci nu-I pedepseste nici pe ajut'ator, dar
dad, 11 izbdveste, pentru cd era nebun si pentru cd era mic copil, atunci 11 pedepseste numai
pe ajutdtorul lui, precum 1-ar fi pedepsit si pe acela care a fdcut nsi greseala.
Cel ce va ajuta pe altul sd fure, nu se pedepsete ca un fur, and furul i-a spus cd
lucrul pe care vrea
fure era lucrul sdu propriu.
Cel ce se va afla de fatd and se face vreo greseald, si mai ales tnarmat, dd de banuit
si el 1-a sfdtuit si 1-a ajutat la acea greseald, de aceea se pune la caznd sti marturiseascl
adevdrul. i la aceasta trebuie judecdtorul sit cerceteze bine, pentru c dacd a aflat si alt1
bAnuiald oarecare, cd el I-a sfatuit sau 1-a ajutat la acea greseald, si el a marturisit-o sub
cazna, atunci 11 pedepseste ca si pe cel vinovat de acea gresealii. Dar dac si la torturd
o va tAgddui cu totul, atunci tot 11 pedepseste pentru prezumtiile pe care judeatorul
le are fatd de persoana lui, dar negresit li d o pedeapsd mai micd.
Pe acela ce-1 clevetesc cd a ajutat la vreo greseald, trebuie judeatorul sd-I lase
sd aducd dovezi cd nu a ajutat, afara numai dac martorii pe care-i va aduce ca sd dovedeascd, se intimpl sd spun& in acest chip: noi am venit si am fost de fatd, la ucidere de
ex., si am vdzut cine a ucis si cine a ajutat, dar acela n-a ajutat, nici nu putea sii ajute,
15*
www.dacoromanica.ro
228
deXXio); TtgavelTat,.
"OTav ixelVog 67O xclvii T6 acpcavcc 6.acc arch' Rik 6 Ser.vag Tbv korovrio/lOilae vec
614co; 81vgxec, &XXaL cicrc&et. e; vet T6 pavepcLav, 81v To5 TM:MEL/ETU!.
"OTav 6 xpt.T1/4 81v chro8etx8f) dv WercePaXatccv xccl .rec arcoSelet,g &coil OiXoucrt,yv
Ixave xeartov acpcava, T6Te 8ev ill.mropel vet cicno8etx0-h (Are xaTaflalatav
&wonky Tc.v6; nik
057C chraette; 8124 Tbv oiv.3ouX1Topfx.
'Avlaw; xat 6 xpLT* rocpaolcrn 'Ow n-TalaTlv Mc T6 acpec),[1a 7o
vet. Tv xaVean,
xat vec p.v vogccrn el; T.))v cin6cpacnv Tv aut43or)06v T ou , Bev ypoixatTar. ocirsk vec TLI.t.coplet
th a6Tip
emcpaolv.
Ir ca noi sd nu-I vedem, deoarece in acest fel se izbAvete de clevetire; altfel se pedepsete.
Chid cel ce a fAcut greeala va spune cd 1-a ajutat cutare ca sd o feed, totui nu are
Ixec, vec yin 6 p6voq, xcd &TO) T-hv napoucsEav ixelvou 1-ytv-t]xev 6 cpoviag 7TXiov ai.)0&87); j 6
cpoveuisivo TrXiov cpolikailivog xat lerc T6v p6Pov 'ro cicplxe xat povdOxc, Tivcop4 xcci,
6aciv xat TM, epovkce eck &vicrto; xat etSpiOnxev xcl xaTec T6r2v, >to)* vec ge6pn, ni; Exet
vec yivy) cp6vog, xat &Tr Thy napouotav ro oTe 6 ek
86valuv, olTe 6 t3tXXo
gxccae,
T6Te Siv TI+LCO pekom iroack.
"Orcotog e6peet napiov el; xaviva cp6vov icp[LaTon.tivo;, TwcopeiTac. Wacky xect 6 povkccs,
6Tav 6aTepa cirr T6v cp6vov csovTpopLeaser. T6v Tova xact vec iscaetaouac p..4C, icy xaXec xat tint!)
CAPITOLUL VI
PENTRU ACEI CARE S-AU GASIT INARMATI LA VREO CEARTA LA CARE SA
SE FI INTIMPLAT UCIDERE, CU CE PEDEAPSA SE PEDEPSESC El?
Dacd se va afla cineva inarmat de fata la vreo ucidere, tiind a are sd se facd ucidere,
i pentru cd era de fag acela, ucigaul s-a fAcut semet sau cel ce e ucis mai speriat
i de spaimd s-a lsat i a fost ucis, 41 pedepsete i pe dinsul ca i pe uciga; insa deed
s-a &it acolo din intimplare, fdrd sAtie cd. are sd se feed ueidere, i pentru cd. era de
fatd, nici unul n-a luat putere, nici cefelalt n-a pierdut-o, atunci nu se pedepse,te (comp.
www.dacoromanica.ro
229
.r-hv Tcapouatav Tou aTouvoi5 olve 6 et vec ircijpe rcepcaacrripav Nvcci.c.cv, oG.re 6 tIXXo
vec
-cipo Ixccaev.
eanXayxvcxbv Rpo xat Trca.ren xaXXLcfrrepa, Tcc74 etip601xe napeav xo.)pt vec igeSpii Tak Ixec
vec ykv-n cp6vo xat iXeueepd)vec Tov xu.)pl Ty.captav.
'Avtaca xat xpc.rh etvn nepcaa6s-epa rcapec 6ocrycecaca xat yvco ()talla.= vec cpavepdwouac,
nia a.r 6noi3 e4601xe Irap4v et Tv cp6vov, eiSpkelxev
int TairsoS, &Cc vec 13093-han, 1,0
x&t.c-n xpeta, 'COTO .rbv 1-14.ccogc &crea, povia
dvac gva
argiciSca tc6vov a6o, Tv axav-rWyei, vec 6i.coXoyllan Ti) ciXileecav- xat
v call9ecav.
p.ovaxSv crwee8c, -r&re Toi3 &Set 6pxov vc/ 6oAoyia
'Ora gva; IcKtaTcogvo ilp.nopet ve4 rcapaxwilay) ec7c6 TV T6TCOV, rco5 gxec vec y&vp
e/VCCL
6 cp6voq, xat airc6 Siv rcapaxcap-hcrec,Terre atad alithar. nek e4601xe napcl)v gxei: Ira TaToii
xcel 6xc xtrrec Txlv, &A 'M'OTO Teizcopec"-roci cLcrecv xat Tbv cpov6a.
"OTav 6 ercpt.twrotsivo
XC(Tee Trfp, circoaeln ick ocirsk inapaxcLplaev &Tu!, ..r6v Tnov &xetvov, 6o
6 cp6voq, neacv Tcl.tcoperiTac, ckvtaco xat 6 cE6vo tycvev 6Xtyov 6crrepov circ 1-6v paeuisv TOU
XOCI edlTkv ax& p weev ccirrbv ,r6v cp6vov.
el de fatd, nici unui n-a luat mai multd putere nici celdlalt n-a pierdut-o (vezi gl. 73,
zac. 2; comp. Far. Qu. 131, P. II, nr. 74).
Cel ce va sfdtui pe ucigag sd nu ucidd, cu toate acestea sd se fi aflat de fatd la
ucidere i sa nu fi impiedicat pe cit putea, se pedepsegte cu pierderea vietii ca i ucigagul
(vezi gl. 73, zac. 3; comp. Far. Qu. 131, P. II, nr. 75).
Cfnd se va afla cineva de fat la vreo ucidere i judecdtorul nu poate sA cunoascd
ugor dacd. s-a aflat de fatd pentru aceasta, sau daca s-a aflat din Intimplare, atunci are
mai mare putere laturea milostivd i poate sa creadd mai bine cd. s-a aflat de fata ara sd
gtie cd are sd. se faca ucidere
libereze fAr pedeapsd (vezi gl. 74, zac. 1.; comp. Far.
va dovedi a a plecat de la local unde era sd se faca uciderea, tot se pedepsegte, daca
uciderea s-a Ricut putin mai pe urmti dupd plecarea lui gi el s-a bucurat de acea ucidere
(vezi gl. 74, zac. 4; comp. Far. Qu. 131, P. II, nr. 88-89).
www.dacoromanica.ro
230
met ralyoag, 86v alp.cevert.scee 'soak, civEacog xat 86v Po-O./lay)=Tag eig 1.6v cp6vov. Kat redc.Xev
tivtacog xat gpx6i.tevog a-cepov 0aet flo10-han cl; Tto) cp6vov, 86v -re[tcoprae Taov eoadev 6 cpovgag,
eaXee 116vov .1.6aov Ttizcoptirae, 8crov gxceixe xat &soy
Chid ucigasul este un strdin pe care nu l-a cunoscut niciodatd acela care s-a aflat
de fat la ucidere fnarmat, atunci acela nu se pedepseste (vezi gl. 74, zac. 5; comp.
Far. Qu. 131, P. II, nr. 96).
De asemenea nu se pedepseste acela care se va fi aflat de fatd fnarmat la vreo
ucidere, cfnd i-a despdrtit pe unul de altul i s-a aruncat bine fntre ei (comp. gl. 74,
zac. 6; vezi Far. Qu. 131, P. II, nr. 97).
De asemenea nu se pedepsete acela ce se va ana de fat6 frd arme, la vreo ucidere;
dacd fnsti, al4nd arme, le va da altuia ca sd aibd pretexte, atunci judecdtorul trebuie sd
cerceteze dacd i acela cruia i-a dat armele a stat aproape de dinsul in asa fel ca sa le
poatd iard*i apuca de-i vor trebui, pentru cd atunci tot 11 pedepseste. Daca frig i acela
cdruia i-a dat armele a stat departe de dinsul, atunci invoacd aceasta si nu se pedepseste
(vezi gl. 74, zac. 7; comp. Far. Qu. 131, P. II, nr. 98-99).
Dacd cineva fnarmat va veni mai pe urmd, dupd ce a tnceput cearta in cursul cdreia
s-a fricut uciderea, i mai ales dacd a venit dupd ce se vor fi rdnit, nu se pedepseste, dac
n-a dat nici un ajutor la ucidere. i daca venind si mai tfrziu, va ajuta la ucidere, nu
se pedepseste ca ucigasul, ci numai atita cft a fdcut i eft a ajutat, dat fiind cd puterea
asupra unei astfel de pedepse s stea In voia judecdtorului (vezi gl. 74, zac. 8; Far. Qu.
131, P. II, nr. 100).
KEOAAAION Z-0"
CAPITOLUL VII
PENTRU ACEI CARE ARITA. ACELUIA CARE VA SA FACA. VREO GRESEALA
DUPA CE A FACUT-0
del ce 41 va Intovdrdi pe acela care a facut vreo greeald, dupd ce o face, pentru
ca
www.dacoromanica.ro
231
T6v Trratcrrnv
&vtaco xat T6v cruvrpoyLcicrn, SE& v& T6v ameep6crn circ6 Tec Ana Tc7.)v a6OevTixiLv &v0p67cons, 67roi3 6 ai)06v-rn; Tot)" Tnou Tok gcrreclev LIT/ Ta6
v& TOV TCLcicrovat., T6Te
TLI.tcop&Tat. et 'Hp
TOU.
oOai T6v &v3pa T.n, &cp' o3 )(Awn T6 acp&Xpa, & v& Vayrexrn
yuvalxce 6iro
Tip t coip TOU,
Ty,capc1Tat, HOLT' 06Siva Tp6n0v.
"Ono 0; auvTpocpt&ast. itaceIvov, 6=5 vi gxave TtnoTe acpiXt.ecc, Gcrrepov &y' 05 TO YAM
xcd v& T6v auvTpery &crn kg 6Xtyov Sp6v.ov xat xcopt dEptLaTa, vTtlicop&Tat. Isoac74.
"Orroco auvrpogn&aet. xav&vcc 7rratcrrly e6Ok Tip /Spay( Snob' gxap.e T6 acpiXp.a, Twop&TaL xaT& 40cncnv To-6 xpt,Toii- &p.31 &A, T610 a Arrpocptcrecrn (SaTepov circ6 in.tipac, 6'r
vTr+tcapeiTcct nocrc7);.
D'Ocirmv
Ty.copetTaL.
"Orcoto xp64m. T6v rrratcrrlv 5aTepa ci7c6 T6-crcp&Xva &IT6 Tck livepckcou To a60evTExo6;
vec To arcaTirrn v&
T6v etpcdat, TLp..cop&Tat, xaTil Tip 2.iknolv T05 xpr.Toti,
xoclec xrxi,
Insd deed 1-a tntovdrdsit ca sA-1 scape din mlinile oamenilor domnesti, pe care domnul
locului i-a trimis Inadins sd-1 prindd, atunci se pedepseste cu pierderea vigil (vezi
www.dacoromanica.ro
232
eiy 86 T6 . cupe,
VET= cpccycpci,
v Tc[ccopriTac. Kai ckvEacog scat T6 Trpec"wa etym. &v.cptf3o/ov xcct Siy cpaE-
tteriXoy acpeava, iyouv IspoSoatav Tijg xWpa, xaTappcfmacy cci)Oeynxay IspayvTcov xoci. IspoaTaytaTcov f)&XXo 61.cocoy, Siv TL(.1.03paiTCCL 1.a vixpacy Tctccoptay XCLTI,
OiX7)CrLV T05 xptToi3,
lax& Tc[ccopeiTac ta
ESEav TLI.R.o)pbxv, 67r0i3 Twcopec-Tocc xat bcdvo 6 tScog, &sob" gxatLe TZ) acpcava.
"Orroco bracy15:c T6v n-TataTv" xat ?km, 7caig xcaec Ixave vec T XQ4L, dcvEawg xcel T2) acixava,
&coil 6Cr4LEV, 'hT0V duct) Toi lix-yeacc acp&XVOLTOC, . youv rcpo3oaCcx Tijg x6pa; XOCI Tee 6[AOLCC, T6TE
airck TtiscopTac rcepccra6Tepa napes. 6 taco nTataTlg scat Torn ypooducac, dcyEacog wet ccliTk
bratAi T6y 7cTatcyslv, .nplv nap& vec xcitcv airr6 r [2.6.-ydc/ov crcp&kca,Tt v Tv inacv8c: taTepcc
oirc T6 apltta, Tc[ccopec-Tac Tau Wacky xat a?)T6g 6 TCTCCEGT7jv eq.ch dcvEacoxcd T acp&X[ca, 67.cor
Ixatce,
v .hTov Cor Tat tLey&Xce. acp&X[Lovroc, ecv xa/& xai yet T6v ircac4 xcci, mph) T6 x&, th nov
Toi3To 8v nipyec nepccracyripay Tctuoptav, &XX& tc Nov Thy ESEccY, Troi3 npvec xat 6 13coq rcToctaT)N.
"Onocog 8Wcrec lio-hOday TO5 ITTccEaTou (SaTepcc ec7r6 racpcal/CC, Tip" TCOCOCV Tor) eixe Tay7.cpty x&irti T6 ap&Xtca, xal accy crui/Pagvivoc varc Toi3 &Wan ocirrip rv r3o-hOccav, Tct.ccope-trac
Wacky xcet 6 taLo 7CTOLEaTlq.
"Oroio CrUvrpopatZ;eL Tv n-Tatarly,
yee Ty y/Irc.r6a-n
vac T6v Sex071 et T crrciTc
Too .1) vac T6v xptim
&XXoy Tp67.cov v& ro
o.)70-han,
LITotPLav, 7V
xcd vac etym. viroxog
Tip 13c4Occocv ToTly v tc-h ro b' Tip gawaey ei)06g 5aTepa ciac T acpcava, &XX& [Aztec ill.c.6pcc
noXXacg,
yac cpaEveTac cpavepac dart) &XXa alvdcata, 7r &r 8vMeope TbroTa krccivo)
et ixetvo T crcp&Xpa, lroi3 gycyey 11 go) vac troy iScx6g TO5 ILTMECTTOU ixeiyog, 67.co5 ro
f3o-h-
dar dac& n-a .tiut, nu se pedepsete. i daca lucrul e 1ndoielnic i nu arata vadit, de
a tiut sau nu, atunci judeatorul crede mai degrab& a nu tia (vezi gl. 75, zac. 9; comp.
Cel ce va ajuta pe un eretic mai tIrziu dup& s6virirea greelii sau pe altcineva care
a fdcut o greeal& mare, adia tradare de Ora, nebAgare In seam& a lucrurilor i poruncilor
domneti sau alte asemenea, nu se pedepsete cu pedeaps& mica dup& voia judeatorului,
ci cu aceeai pedeaps1 cu care se pedepsete i acela care a fdcut greeala.
greelile cele mari, macar c 1-a lAudat i 1nainte de a o fi fAcut, cu toate acestea nu
ja pedeapsa mai mare, ci numai aceeai pe care o ja i Ins i vinovatul (vezi gl. 75,
zac. 11; comp. Far. Qu. 132, nr. 29).
Cel ce va da vinovatului dup stivirirea greelii ajutorul pe care i-1 avea pregatit,
inainte de a o fi f&cut, i aveau Invoial& sa-i dea acel ajutor, se pedepsete ca i vinovatul
(vezi gl. 75, zac. 11; comp. Far. Qu. 132, nr. 29).
Cel ce va IntovArdi pe vinovat ca s-1 scape, sau 11 va primi In casa sa, sau 11 va
ascunde, sau 11 va ajuta Intr-alt chip, d& de bAnuit cg i el este pdrta la greeala pe care
a fdcut-o acela; de aceea se tortureazd ca sd mArturiseascd adevArul, afar& de cazul dac
ajutorul acela nu i I-a dat 1ndatA dui:4 greeald ci dupd mai multe zile, sau dac& se
Invedereazg i din alte semne, ca el nu tia ceva despre greeala, ce se sdvirea, sau (lac&
acela era chiar omul vinovatului c6ruia i-a dat ajutor, pentru c& atunci se socotete
c& 1-a ajutat, fiindca era omul lui *1 nu pentru a era 'Arta la greeal& (vezi gl. 75, zac.
12; comp. Far. Qu. 132, nr. 34, 35, 37, 39).
www.dacoromanica.ro
233
KEIDAAAION 11-01
rrpo'cyp.ava xat npocrrciyva-ra, TeteCO peircct. vi)v t8Eav TLimoptav, rcoii iOeXe nc'ern a6t6;,
xat
xaXci
n&p-a
yinatxa.
1)
CAPITOLUL VIII
PENTRU ACEI CARE PRIMESC IN CASELE LOR
PE CEI SURGHIUNITI DE JUSTITIE DIN LOCUL ACELA
Cel ce va primi In casa sa pe un om surghiunit i-1 va IntovArAi and pleack se pedep-
KE(DAAAION 0-0v
ATA EKEINOTE 01101C AHOAEXONTAI TOTE KAEIITAE KAI TOTE AHETAE
"OrcoLog cbro8ex0:6 xav6va 01-n-rvo 1141 Ili
xXeLIJEILLa rrpecyva-mc, Waecv xX6Trralg Tt.p.cocivtau4 xat cbroSexOt Tv dv0ponrov vvov Tee npo'cyp.ceroc vovxce,
74LcopEZToetxce-rec Tip Etikicnv Tor) xpvrol
pais.ao
CAPITOLUL IX
PENTRU CEI CARE PRIMESC PE FURI SI TILHARI
Cel ce va primi vreun fur linpreunl cu lucrurile de furat, se pedepsete ca un fur ;
daca Ins va primi numai omul sau numai lucrurile, atunci se pedepsete dupa voia
juded.torului (vezi gl. 76, zac. 1; comp. Far. Qu. 133, cap. II, nr. 75).
de Invat&tur a lui Vasile Lupu din 1646; de aceea se public& numai titlul capitolului
primele trei paragrafe.
www.dacoromanica.ro
234
"07coLo ecrcoSexet X-naTino, 3youv xX6ITTIlv Tor) 8p6i.cou, vec Tbv xovikirn et T 1:MET' TOO,
(Screw XlicrT1/4 Ty.copervrca. ek rv OAV TOO.
KpocT7N.civo Etvm. xc'cOe eig vec 7rocpc<827) et Tec xeZpa Tij xpEcseco Tok X-ncyTk- xca devEcro);
aO0EvTcxci.
'07coLo ill.crcopOivTa vec Traccrn cOv XnaTilv, vec Tbv Sccs-n xat
T6v napcc3cf3a-n El; Tip
xpEacv, xcet a6TO atocT1 brilpev arc' oc6T6v licrIspa
Tcpecyti.ctscc, 6v Tbv kb:am Tv 6Xuaev, av
Tbv axe 8E0vov, T6TE XMI cerc weal XlicrriK Tcl.ccapaTac.
TOTE Tcp.copTac c'ocrecv knoTil bcdvo Ora') circo&exet Tv X-ficychv el; T arcETc 'roo, 6TXV
gca &tor) TOv rce86x01xe, Tv 6xpo4k xat 6Xco e7c6 8EXXotK
TOv
&cc'rl. avEacoc
j vec TOv auvTpocpccfccrn, 6V Tcl.ccop'arac
c.,.)41v 'roo eacrecv X-ncrrh, eAXerc 116v ov xaTec Z.Dalcrcv Tor) xpcToii.
rv
"ChToco arcoSexej Tec xXecPttlicc 7cpecylLaTa tiovaxec, etv.-?) vec Tec ciTCOSeXet 7roXXoaq popal;
"07coLo ecrcokx0-Ti xXEcPtp.ca rcpdcyvaTa, xcopt vec Ta IAEOrn, 7cc7); ilaav xXELPEt.tta,
Titco)paTac.
To% xptS0)
domneti, se pedepsete ca un fur (vezi gl. 76, zac. 6; Far. Qu. 133, cap. II. nr. 94).
Cel ce va primi lucruri de furat, fdrd. sd. tie cA erau de furat, nu se pedepsete (vezi
gl. 76, zac. 7; Far. Qu. 133, cap. II, nr. 99).
Atun i se pedepsete ca un fur acela care va primi lucruri de furat, and le va
primi ca sd le ascundd sau sd aib un citig din ele (vezi gl. 76, zac. 8; Far. Qu. 133,
cap. II, nr. 100, 101).
www.dacoromanica.ro
KEOAAAION
235
I-011
'TOV 77COLECiTlq.
"Orcoeog ee7caex0-7) xavkva Trratavi)v, 6noi3 vac. gxalLev &TO, 'rk pzydace npciwa.ra, npoScoatav
xepa XX., xaTacpp6vlaw
al'IOEVTGX&V npaygercov
npoaTanarcov xat Tcl
.61.1.0a, xat vee IL 'r igeupe, ral 'hT0V Tivaog mraEcrnig, Siv Tiv.copCcroti rcoak.
CAPITOLUL X
PENTRU CE! CE II PRIMESC PE VINOVATI FARA. SA. TIE GA
nu, VINOVATI
Gel ce va primi vreun vinovat, fard sa tie ca. e vinovat, nu se pedepsete.
Cel ce va primi In toata voia i pe fata vreun vinovat, arata ca nu tia ca era vinovat.
Gel ce va primi vreun vinovat care a facut fapte din cele mari, &Mare de %era
de ex., nebagare In seama a lucrurilor i poruncilor domneti i altele asemenea, 'Ara' a
ti ca este un astfel de vinovat, nu se pedepsete nicidecum.
1)
KECIA.AAION IA-ov
gpcpoakv Lou TM) Selva, Siv To VeXa XeEtirn noTi xat To 3j0eXa
cocerpoyee:,
&TO, k88.)
CAPITOLUL XI
PENTRU PORUNCA PE CARE CINEVA 0 DA ALTCUIVA SA. MEARGA. SA. FACA
VREO GRE*EALA.
Porunca pe care cineva o da altuia sa mearga sa faca vreo greeald, se face in once
chip i cu once fel de vorbe ; de aceea se face cu vorbe poruncitoare, de ex., du-te,
ucide pe cutare sau bate-mi-1 pe cutare (comp. gl. 77, zac. 1; Far. Qu. 133, cap. I,
nr. 1-2).
Se face i cu vorbe de rugaminte, de ex., te rog sa-1 scoti pe cutare din viaja aceasta
avea foarte drag; sau ti va zice: daca a putea gasi pe un om sau doi, sa
ridice
din fata mea pe cutare, nu i-a parasi niciodata i a avea grija. de Intretioerea lor
1) Vezi nota 1, de la pag. 233.
www.dacoromanica.ro
236
goSck !Lou, bee-Nog 818ec 6pcat..av xat crraXec kxsZvov TM) &vOponrov vec xcki.cn ixeIvov .r6v
cp6vov 'cat Tcl.ccopek.cci cLcrecv cpova.
"Orrocog 3,0eXe Xeck (Sincatm i) ypoetav cirr xavt-va xat .96Xet,Trfi 1-t.v6; 6 Ser,vo tio5
gym (Sirccatca xat 1-ncOuld5 vet [Lob' xeeng Tip) I-x8bolocv, Pj 1./A 61XXoc X6roc
laome [stay ypo0Eav
vet -rv rrpocrren vet xecp.T)
ix8Exmatv, xat xeT,vo lintiyEc xcel 6v cpove6acc, T6-re kcelvog 6noii
Tot"
6v la.recXe, v Tcl.ccopel.rat (Icrec cpoviag, Sta-rt 6 cp6vog Silo etym. ix3Exlacq Tijg ypoOceig
iSantatzwrog- xcci mink 6v brp6o-TaeWC xck(..cri 1-x8Exnacv At' ypoeck xcel Sky cry= xpces-ntek vo
acec .s neptaa6Tepov, 6noii a.rd gxal.cev, &XX& IL ovcrex6g 'sou ixetvog 6=5 6 1-xave, Ty.copeiTat.
(Leal cpoviag.
'0,rav Tee X6yccc
6pcap.o5 Etym. cilicpCf3oXoc xca ljp.rcopotiac vee glylec7)ac xat xceXee xat
xaxec, T.se yX-Troperrepcc g-r]yorAPrcet. et
xalbv napet
xax6v.
"Orcoto etrrt xavev6gaikrig vec cpove6a% 6v 8eiVa, cp6veuak
Xoycee, Trio";
vet Toti gawasv 6pccrii.bv vec 6v poveLan, Sca-rt et bcdvov eccptvec Tip iCouatav vet ;rcS xcitcyj
67r60eacv,
Lirecah 0 6 V-yet
416X7N.
"arav z1ir TLVg TLV6g 67rays et; Tbv 'AvSpiav xat Pelak TOV,
Win vel cpoveiJapg 6v
Ilkrpov, scat av .0.6X71, 96veua6 TOV, 1.6,re xat 6 cpov6a4 xat bccIvo, 67soi3 6v Icrreae, xat 6 'Avapioc,
6Xoc Tcp.coporwrat
In alt loo cu cheltuielile mele, acela da porunca si trimite pe omul acela BA faca
uciderea si se pedepseste ca un ucigas (vezi gl. 77, zac. 2; comp. Far. Qu. 133,
cap. I, nr. 31).
Cel ce va zice slugii sale: nedreptatea si ocara pe care ne-a facut-o cutare om, nu
trebuie sa o 15.sam s treaca fara rdzbunare, acela a dat porunca sa mearga sd-i faca ram,
i se pedepseste pentru once fel de rautate ar face omului aceluia sluga (vez! gl. 77,
zac. 3; Far. Qu. 133, cap. I, nr. 8).
Cel ce primind o palma sau un puma de la altul ar spune cuiva: cutare mi-a dat un
pumn sau o palma si doresc sa ma razbuni, sau cu alte cuvinte
porunceasca sa-1
razbune, i acesta va merge si-1 va ucide, ce! ce 1-a trimis nu se pedepsete ca un ucigator, pentru c uciderea nu este razbunare pentru un pumn sau o palma; si el i-a poruncit
sd razbune cu pumnul si nu este tinut pentru ceea ce a fdcut celalalt mai mult, ci se
pedepseste numai faptasul ca un uciga (comp. gl. 77, zac. 4; Far. Qu. 13,, cap. I,
nr. 27).
dat porunca sa-1 ucidd, pentru ca lui i-a ldsat puterea, .s o faca sau nu, deoarece
spune ipotetic: daca vrei (vez! gl. 77, zac. 6; comp. Far. Qu. 133, cap. I,
nr. 34).
and va spune cineva altuia: mergi la Andrei si intreab5.-1 daca voieste sa-1 ucizi
pe Petru, si daca voieste, ucide-1, atunci si ucigasul si acela care 1-a trimis si Andrei,
toti se pedepsesc Cu aceeasi pedeapsa ca niste ucigasi (vezi gl. 77, zac. 7; comp. Far.
Qu. 133, cap. I, nr. 36).
www.dacoromanica.ro
237
"Orrotog etren To5 8o6Xou TOU p.-?) crrptfrng ek T6 cnrETL, N ail) ypoLx-ipo.) Tincrreg xatvo6pLov rrpayga && T)))./ 67r60eatv .61-4 513pecog, 67r0i3 gig gxagev 6 Seivag, xc a6T6g 6racyer. xat
Tv cpove6creL, TuxaEveL 6 xpyr-hg vet 1St TE Xoyi'jg 3r3pL TOV
okra) To6g gxage xat TEvo
g XCE(LE T))vLI), To13So6Xou Tor) a60evT6g TOO, SLCCTt, &V h 5pptg frrov gey&X.1 wet gEa
4)aVetTOU, j et T6v gva vac grvev
et T6v 03,ov, Tcrov Tt.p.o)pasTa 6 aaiXog, rroii acp6vevaev,
ccrexv xat 6 ociAbrr-ng TOO, rrai T6v gaTeaev av iiPpL TOV tuxpa. xat xap.cup.kv-n et T6v a606.v-r1)v
8o6Xou,
cirr6 gLxpTep6v TOU avOporrrov, T6Te ay= alg3L rccl eixe yv&y.lv 6 a?.)01-vT%
TOU, V& T6v pove6q), 6Tav Toll kaoxre T6v ptag6v &a TaiTo xat 6 a606VT7 TtgelpeiTar. c'ocrav
xat 6 cpovkag aaiXog. 'Agh ay 1) 154K ijTOV gLxp& xa.v.copkr,) elg T6v SaiXov, T6Te etym. algaL,
Irk 6 aL06VT7Ig TOU, 6Tav T05 gat8e T6v 6pLag6v, axe yvd4olv vec ish T6v cpove6a-n, fig)) 6vov
xecp.-n sad oe.yrk 03,-nv TcripLv, 6a-nv cerr gxage Tor, 8o6Xou Stdi Tarro v Tr.p.o)We
oi3Ao, cigh 6vov xo:T& 430cncrtv To xpc-ro0.
"OTav Mom 6pLap.6v Tr.velg T013 So6Xou TOU et T6 eepTE, xcoptg va T6 ypotx&crn 61XXog rE
Xoyijg X6yta TO5 arm, xat a6T6 v& cpove6crn T6V IXOp6v T013 caev-rg TOU, TUyX&VEL V& ge-ccian
pCfcTat a6T6g dray 6 cpovkag
6 xpLT-hg 1rp61Tov [Ay, N 6 6ptag6g .h.rov et T6 &cpTi. aoagivog xpucpck ear6 xciee (1),Xov 8e6Tepov, N 6 cpoveugivog TOV L-x6p6; S.av&atgog Tor) a60evT6g, xat TpETov, civEacog xat 6 aoiliXo
ixageT6v cp6vov ei.)06g,6
T6v 6pLap.6v ci7r6 T6v alieivTlv Too, 8La T6Te 7urre6et. 6 xpt-riK,
Trik 6 aevTl T05 8o6Xou T013 nowev 6pLag6v, vet T6v cpove6a-n, xat Tc.p.copaTat, WaN xat T6v
ISLov cpovia.
civEcro4 xat XeErrn xav pia eur6 To6TaLg Trek rcepEcrTaaeg Tai% Tpek 6/co5 ernagev, T6TE 7rLOTE6EL 6 xpLTIN, naK 6 a60L-vTIN T05 So6Xou 8v T05 gSomev 6pLag6v, v& T6v poveam
xat 8v T6v Tcp.o.v4, eursav cpovia, &XX& g6vov xaTet
04X-natv Tou 6 xpvrix xat O13TO ypocxaTac i6Tav T6v TToiag Xoyij xpucp6v 6pLap.6v T6v ackp Ttvec Tor)" X6you TOO, &T! &V T6V Man
Tivg xpucp6v 6pLog6v
L7TLTp6isou Tou xat ixeEvou, 67roil x&gvel, Tat.; 800Mat TOU elg Wag
a60ev-rtxat xptcreg, T6Te V ypoix&rat v&
Bo)crev 6pLap.6v v& x&p.-n TV x&bclano gi T6v
Cel ce va spune slugii sale sd nu te Intorci acasd, dacd nu voi vedea cd ai fAcut vreo
ispravd noud privitor la ocara ce ne-a fAcut-o cutare, i el merge vi-1 va ucide, trebuie
judecdtorul s vadd ce fe! de ()card a fost aceea ce le-a fdcut-o i cui i-a fdcut ocara, slugii
fjau stdpInului, pentru cd, daca ocara a fost mare i vrednic de moarte, fie el s-a fd.cut
asupra unuia sau a altuia, se pedepsete sluga care a ucis la fel cu stdpInul care l-a trimis ;
clacA Insd ocara a fost micd i fd.cutd stApInului slugii, dar din partea unui om de conditie
mai joasd, atunci este semn cd stApInul lui intentiona sd-1 ucidd, chid i-a dat porunca;
dacd porunca a fast data la ureche In taind de oricare altul; al doilea, dacd acel
ucis era duman de moarte al stdpinului; i al treilea, daca sluga a fdcut uciderea Indat
www.dacoromanica.ro
238
cp6vov, &XX& vac xcitc-ij Tip) 1-x8Exlacv L rv xpEacv- xat 12v ce.rck TOv icp6veucre
Tec XkpLde TOU
co!yrk TctccopEcTac c`oaacv cpovia.
"Orcoco etref) Tor) 8o1')Xou TOU Ircape gva Axpat xcd.1.01 crrpgq,)% et; T6 CITCETL,
a6v Xcit
1.1.0VaX6g TOU,
EX8LX/OLV et ThV OPptv, 67ro5, tialg gxocti.occnv, ijz dEXXcc X6yca vac TO5 ant vec
ixabojacv,
ta T6 ).'.di.ov ravTa, civtaca xcel ccirrk 67rciyy; xat xcitzn 96vov, 86V TwcppeiTat 6 cctiOgrrn; Tou
claAv cpovia, eax& L.L6V0V xaTac rv.9.DarlIN TO5 xpcTor), irceLail vi T2) vec 'roo etrct vac rccirn T
1-ypoExa vac Tbv cpovea-n, a/4-h vac Tv SeErn.
EI5Xov etvac cr-rHzdcac,
i) gf3Xcc4se Tbv naTkpa Tou l Tv 0(60VT7)V TOU Tbv auyyevij TOU T6V 9EXov 'roo, 86v XoyeiTac,
7rc74 vac T6v kcp6veucce
ptatcbv XCti TCp6asgIN Tor) ITCCTp6q 'roo .h Tor) ai)OevT6 Tot) 'cob' auyyevij
TOU
TO13 cpEXou Tou &A Tor)To 86 TctccopeiTac iocracv povga 6 naTpaq, 6 oci)OkvTl, 6 cruyyevh
xat 6 cpEXo, (Snob' Of3pEcrel
if3XcEcpelxe. Kat To5-co ypooarac &ray 6 ut, 6 Soi3Xo, 6 cruryev-4
met 6 cpEXo etvat xaXot civOpomot xat xakij cp4c1; xat acx61.c.c 8Tav ixcitcacrc Tv cp6vov ei)06;
ise-rec
OPptv, xcopt vac gloum. xccepv vac aullPouXeuecliac 1.#1 To S13pcold-vou, 8covrt, clvEacu
scat 6 ut6g, 6 So5Xo, 6 auyyevh scat 6 qao etya druxo alvOpomro xat xaxij pint7Igl civlaon
xat T6v cp6vov Tbv bccittoccrcv OaTepa circ icoXXocr ill.cipac, accp' oi5 &mew -1) OPpc, T6Te etym.
all.cciac, Irk oE Of3peaggv0t ijel!)paat, Thy earcpaacv Tc7.)v cpovcecao)v xat
ilimonsaac, Scat
TOT() Tevo)paTac xat 6 rorchp xat 6 co!)06vT-IN xat 6 cruyyeviN xca 6 cpEXo, 67Toi5 )5f3pcae-hxocacv,
(Lae(%) xat Tbv ut6v, Tbv Sor)Xov, Tv auyyevij xat Tv cpaov, 6rcoi3 icpoveaacnv. 'Ax6i.cc ToOTo
ypont&Tac vet vij Ty.o.)En0c7)acv euadcv epovcdc8e ot Sf3pcat.civ0c, &ray O3ptc113-11xaac
X6yca, Snot)
if3daaacv livcivecro'c Tou xat 13xt, &Cc 7spetyvccroc, rcoi3 etxe vec Xecr3n 6 gva &Iv) Tv ciEXXov
ScocTE, (ivEtro.4 xat Elva' .11 )5(3pc au* rcpryizaTa xat 6 uE6
6 SoiiXo 6 o-uyyeviN
cpElo icp6veuaev 1-xervov, 67cor, OfIptcre T6V TCCCT6poc Tot) Tv
TOU f Tbv auyyevij TOU
Tv cpflov
TOU, SLet Vet xpocril -n Tax rcpchilaTa ek
X6you Tot) 6 rcaTkpa Tot)
6 ai)01-vT-% Tou i) 6 o-uyye-
ci sd-I rdzbune Cu judecata; 1 daca acela l-a ucis singur, cu intinile sale, se pedepsete
ca un uciga (vezi gl. 77, zac. 9; comp. Far. Qu. 134, cap. II, nr. 56, 57).
Cel ce va zice slugii sale: ia-ti un toiag i s nu te Intorci acasd, dacd nu rdzbuni
pentru ocara pe care ne-au fdcut-o, sau cu alte vorbe sa-i spund sd facd rdzbunare,
dar tot cu o WM, dac acela merge 0 ucide, stdpinul lui nu se pedepsete ca un uciga,
ci dupd voia judecdtorului, deoarece faptul cd i-a zis sd ja blta este un semn c nu tntelegea
s6-1 ucid, ci sa-1 bata (vezi gl. 77, zac. 10; comp. Far. Qu. 134, cap. II, nr. 53).
Cind feciorul, sau sluga, sau ruda, sau prietenul va ucide pe cel care a ocdrit sau
a facut vreun rdu tatdlui su, stdpinului sdu, rudei sale sau prietenului gm, nu se lute/ege ea' a ucis cu ordinul i porunca tatdlui sdu, a stdpinului sdu, a rudei sale sau a prietenului sdu ; de aceea nu se pedepsete ca un uciga.5 tatal, stdpinul, ruda sau prietenul
care a fost ocdrit 0 a suferit un rdu. i aceasta se Intelege chid feciorul, sluga, ruda 0 prietenul slut oameni buni 5i se bucurd de faima build 0 dac au fdcut uciderea Indatd. dup
card, frd sd aibd timp s tin sfat cu cei ocriti, pentru cd dacd feciorul, sluga, ruda 0
prietenul slut sdraci 0 de nume rdu i dacd uciderea a fost savir0td mal tirziu, dupd
multe zile de clad s-a Intimplat ocara, atunci este semn Ca' cei ocdrIti au tiut de hotdrirea
uciga0lor i n-au impiedicat-o. De aceea se pedepsele i tatd1 i stapinul 0 ruda 0 prietenul
care au fost ocdriti, ca i feciorul, sluga ruda 0 prietenul care au fcut uciderea. Aceasta
se tntelege de asemenea s nu fie pedepsiti ca uciga0 cei ocdrIti, and au fost ocdriti
cu cuvinte pe care 0 le-au aruncat hare ei, nu pentru lucruri pe care avea sa le ja
unul de la altul; deoarece, dacd este ocara pentru lucruri i feciorul sau sluga, sau ruda,
sau prietenul l-au ucis pe cel care a aril, pe tatg sal', pe stdpInul sau, pe ruda sa
sau pe prietenul su pentru ca sd stapineascd lucrurile aceluia tat61, stdpitul, ruda sau
www.dacoromanica.ro
239
6 cpao Tor) xat 6 96vog kylvnxev eig eltpkXstav oi3 ncerp6g, TO5 aiklev1-6g, ro cruryevil
xat ocinot xat Sky itaco8lsaac, Stec TO5TO
xat Tor, cpEXou, T6Te etvac csma8c, 7cc74 vec T
.n.p.copoi3v-rac 6Xoc 6crecv cpovacSeq. 'AX6ILL TO5TO ypoixe-c-rac, &ray yfrn 6 pvog Car6 T6v uE6v, &Tc
vlig TOO
,r6v aonov, &TR) ,r6v csuyyevij wet iirc6 1.6v TEXov xplcgoacctg. ScaTE, t/v yboxstv goaccr.; xcet
irtiXicrrec cin6 Tee darrpa Tab' rcomp xocl T(.7)V X01.7r6V, ETV= altd8G, 7rEK HOCI ccirr6g 6 nour-hp, 6
..1)e6pacrt, xat aiv liznoataacn Stec TOUTO 6X0I TLIICOpollnal
ceiOiv-rlg, 6 cruyyeviN xat 6 cpEXog
euaecv povcdc3e. 'AX6114 TO5TO ypoexeiTac, TOLV 6 rcaorkprg. 6 ai.036vrIg, 6 auyyevilg scat 6 cpEXog
aiv .hCfCCV OVITOE, 67[015 ecpxEaccac 're( X6yca, eig Tec 67soi:cc &mew -15) tPpr.g 8tocTE, ecvEacog xat 6 ncerkpag
xat ot Xoucot cipxEcsaat. Tec ttaXcf4ta.ra xat iSa.repa 6 uE6g, 6 aoriXog, 6 cruyyev1/4 xcct 6 cpEXog 696veuaev 1-xetvouq, rcor, 53pLaav, T6Te 6Xoc 6tcor) Ttli.copoi5v.rac cbaecv cpovc&Seg. 'Ax6124. TOT ypot.XtXTCEL, 8TCCV roe 7CCeTp6q, Tos CeJOEVT6q, TO5 CR)r(EVij XOCI -roi3 pEXou Sky 'ro k &pecrev, ecXXck TOq
ixaxocpecvlxev 6 cp6vog, &cob' gxavev 6 utg, 6 3o5Xog, 6 o-uyyevil xat 6 craog. Aca-rE, ecvEcrwg xat
ixaXocpecvlxe xat 1-xo'cp-nxev 6 7sceripoc xat oE Xotacot Stec Tv 0.6.VCCTOV, 6noi3 gxecv.ev 6 ut6g,
EiXot. p.aCt TIVCOpoi3wrcci &ay cpovuiSeg. 'Ax61.y. Toi3To
86) ..r6v kau43o6Xeuaav
ypoustivrac, 8Tocv 3v.hT0V nccpaw 6 na-r&pcc xcet oE XOL7C0/ CI; T6V cp6vov
iv .r6v 6auisPolip6v'rc
.h8v T6v e.upav EiXo St6Xou, rck eixe vet. y6v-n, ataTE, 8/v
.r6v geupav xat &iv T6v itcrco8Ecracrc, T6TE 6Xoc 4465 TE[Lwpotivrocc cl)crecv
Xeuarav
povtec3eq.
cpecivet.
prietenul lui i uciderea s-a intimplat spre folosul tatlui, al stdpinului, al rudei i al prie-
i prietenul nu au fost ei acei care au inceput vorbele care au prilejuit ocara ; pentru
dacd tatd1 i ceilalti au inceput sfada i pe urmd feciorul, sluga, ruda i prietenul au ucis
pe aceia, atunci toti impreund se pedepsesc ca ucigai. Aceasta inca se intelege and tatalui,
domnului, rudei i prietenului, nu le-a pldcut, ci le-a pdrut rdu de uciderea ce a filcut-o
feciorul, sluga, ruda i prietenul. Pentru cd, daca le-a pdrut bine .1 s-au bucurat tatl
i ceilalti de uciderea ce a fdcut-o feciorul, sluga, ruda i prietenul, atunci toti impreund
se pedepsesc ca ucigai. Aceasta Ina se intelege, and nu erau de fatd tatd1 i ceilalti la
ucidere, sau nu 1-au sfdtuit, sau nu au tiut Cu sigurantd, cd avea sd se intimple; pentru
cd dacti erau de fat4 sau dac 1-au sfatuit sau dacd au tiut i nu 1-au impiedicat, attinci
toti impreund se pedepsesc ca ucigai (vezi gl. 77, zac. 11; comp. Far. Qu. 134, cap.
III, nr. 67, 73, 78, 79, 81, 84, 85, 89, 108).
Cind este indoiald dacd tatd1, stdpinul, ruda i prietenul au tiut despre uciderea
pe care au fdcut-o feciorul, sluga, ruda i prietenul, atunci, dacd judecdtorul are oarecare
semne cd au tiut, insd pentru cA semnele grit mici i putine, nu poate sd-i pedepseascd,
Ii tortureazd sd mdrturiseascd, adevdrul. Dar dacd nu are semne nicidecum, atunci le dd
jurdmint i jurdmintul le ajunge (vezi gl. 77, zac. 12 ; corhp. Far. Qu. 134, cap. III, nr.94 -95).
www.dacoromanica.ro
240
vec
'Avtaco xcet Teveg 8o5Xo Tor, xpeToti T-7K xdapa VeXe Setp-n xavkva, &cob' vee etrce
goii &pin
doscpacre TouTouvoti
xpt.Toi5 xcet 04Xeo vec
rec74 vee or6v g&et.pe [Li repcrToewa Tot') xperoi3.
r&yci c
T6v cp6vov
cirri)), Tei.ecoptocv,
rs
kxetvo T acpeeXtea, &Toil oc6T cure, T6TE XIX/ IA 86o TeiscoyponceiTat., nc7); oc6T6 T6v IcrseeXe vec
}awn.
Sint tinuti, tat61, stdpinul, ruda 0 prietenul, sd impiedice uciderea pe care are sl
o facd feciorul, sluga, ruda 0 prietenul lor pentru ocara ce la-a adus-o cineva; ci stnt
tinuti s facd once fel de silk ca sa o impiedice. Dar dacd nu pot sd faca sd nu se
Intimple uciderea, nu sint tinuti sd spund celui care i-a ocArtt sd se pdzeuscd; i atunci
dacd s-a fAcut uciderea, nu se pedepsesc ca ucigai, ci cu o pedeapsd mai micd dupd
voia judeatorului (vezi gl. 77, zac. 13, comp. Far. Qu. 134, cap. III, nr. 98, 100).
Dacd vreo slugd a judecnorului locului ar fi bdtut pe cineva, care a zis: nu mi-a
plAcut hotArtrea acestui judecdtor ci vreau sd merg la alt judeator, este semn cd 1-a
bdtut cu ordinul judecdtorului (vezi gl. 77, zac. 14; comp. Far. Qu. 134, cap. III, nr. 71).
Cel ce va trimite pe altul s fac vreo greeal ci aceasta se sAvtrete, atunci amindoi
se pedepsesc cu aceeai pedeapsd care se cuvine acelei greeli (vezi gl. 77, zac. 17; Far.
www.dacoromanica.ro
241
Aiv eiva xpoc-rvivo vac TeReoplet beetvog, 6=5 crTaXec dinov, vec x&v.n TErooTeg apecktoc,
ISTCCV X.11111 rseptcra6Tepov Trap& beelvlo, ro i; a6T6 T6v 6pecre vec xo'eirn, &XX& Tqlcoprirou. tr.6vov
larc
Bev
Seac T6 rsoZov kaccef3X-07)xe, xat TCCI% iirc68ecEeg Tca >den 1.e6vov Sac T6 rcp6ac1mov T6 i&X6V TOU,
Nu e tinut s fie pedepsit acela care trimite pe altul s fac o greeard, chid face
mai mult declt ceea ce el i-a poruncit s. faca, ci se pedepsete numai atila eft i-a ordonat
s se faca (vezi gl. 77, zac. 18; comp. Far. Qu. 135, P. I, nr. 18).
Cel ce va zice celui pe care I-a trimis sd facd vreo greeald, s nu o faci i el o va
face, atunci se pedepsete numai el singur, iar nu i acela ce 1-a trimis (vezi gl. 77, zac. 19;
moartea svlrit, ci se pedepsete dup voia judetului (vezi gl. 77, zac 21; comp. Far.
Clnd omul trimis face dovezi cd nu e vinovat de greeala aceea de care a fost
clevetit i dovezile le face numai pentru persoana sa, aceste dovezi nu folosesc aceluia
care 1-a trimis; daca Ins face dovezi pentru ambele persoane, ti folosesc (vezi gl. 77,
zac. 23; Far. Qu. 135, P. IV, nr. 32).
Daca judecata va libera pe vinovatul care a flcut greeala, nu se intelege liberat
pentru aceasta i acela care 1-a trimis, (iar daca va elibera pe ce! care 1-a trimis,> 1).
nu este liberat *1 vinovatul, (vezi gl. 77, zac. 24; Far. Qu. 135, P. IV. nr. 33).
1) In amtndoul manuscrisele e sdrit propozitia: eiar dacd va libera pe cel carel-a trimis ,
16
o. 1060
www.dacoromanica.ro
242
"Onoto -111.LiToper vec xcip.7) 'CETCOTEq CfpcfcXv.cc, ScaT1 ot v61.9.oc Tor) 8ESoucscv (Baca vec T6 x&irn,
v OvyaTipa Tou
xcci. cpove6acc Try, T6TE o6Te 6 gvag, o6Te 6 6EXXog Tql.0.1prvract, Stec ocirr6v T6v cp6vov.
"Onoco crseay) 6EXXov vec 1.cocxe6c9j, 8v Titco3p6iTac cLcrecv Lo, caXec th uxperskplxv Tcp.c.4pLav.
Cel ce poate sd facd vreo greseal, pentru cd legile ti dau voie, de ex. sd-si ucidd
fiica preacurvd, si el va trimite pe altul si o va ucide, atunci nici unul nici celdlalt nu
se pedepsesc pentru acea ucidere (vezi gl. 77, zac. 25; comp. Far. Qu. 135, P. IV, nr. 37).
Cel ce va trimite pe altul s faca preacurvie, nu se pedepseste ca un preacurvar,
ci cu o pedeapsd mai mica (vezi gl. 77, zac. 26; comp. Far. Qu. 135, P. IV, nr. 39).
Bdiatul nevirstnic care se gseste sub conducerea parintilor si care va trimite pe
altul s faca mdrturie rnincinoas, atunci, pentru cd bdiatul nevirstnic nu poate sd fie
pedepsit cu pedeapsa deplind a mrturiei mincinoase, ci se pedepseste dupd voia judecdtorului, nici acela care a depus mArturia mincinoasd, nu se pedepseste ca un martor mincinos, ci se pedepseste numai dupd voia judecatorului; deoarece omul trimis nu poate
ja pedeapsd mai mare decit acela care 1-a trimis (vezi gl. 77, zac. 27; comp. Far. Qu.
DAAMA
"OTroLo exapcarilacc Tcvci, &cot)* vec gxave TE7ToTag acperikta, avac T6CSOV, c%crecv vec T6v
OeXe aTeLX-n vec
xdfC1.4.11, HCC/
TLILCOpercorca, Wacky 1-xeivog 6 18Log 7T7C4ECIT7)q, &,10 HMV( Ha/ '6Xca vec
8ccicpopov iirc6
CAPITOL XII
PENTRU MULTUMIREA CE 0 VA DA CINEVA CELUIA
CARE FACE VREO GREpALA
Cel ce va multumi aceluia care a fdcut vreo greseald este ca si cum 1-ar fi trimis
sd o facd; si se pedepseste la fel cu cel vinovat, chiar dacri cel ce-i multumeste nu are
nici un folos sau dobindd din greseala pe care a fdcut-o acela (vezi gl. 78, zac. 1, comp.
Far. Qu. 135, P. II, nr. 43-44).
Multumire se socoteste and se va da vreun dar, sau bani, sau si un alt lucru, sau
chid vor fi spuse cuvinte mari de multumire cu dispozitii i fAgAduieli, sau cind cineva
se va bucura numai de greseala aceea pe care o va vedea (vezi gl. 78, zac. 2; comp. Far.
Qu. 135, P. II, nr. 46, 60).
www.dacoromanica.ro
243
"Chrocog eacoSexot Xat xpqnc ixer,vov, roa gxcel.ce TETCOTOCq acpcikta, eivac altc&Sc, rcalg
Toa exapcaT4, acaTt T6 gxal.t.e, >cal itvac T660V, Wcrecv vdc T6v tOeXeorcX, vec T6 x&v.-n &Cc 'ro:no
"Onocog sEnt &vtocaq xat 6 8etvog Siv ileeXe san T6 adva T6 acpcikta, iyea iOeXa vec T6
x&trn, 8v XoyErcTat. vec exapccrT4 ixetvou, &coi") T6 gxcel.tev...
"Onotog TCLxpa.v0f) xat Toa xaxoyavt T6 acpcatca rcoa OiXoucsc Toa strcfl, Tcck LeytNev et
T6 6voi.La 'rota, Setxvec mil/de/3c, 7rClg 8iu E6x0CpLaT:L ixetvoy, 67coa T6 Ixavev.
Cel ce va primi i va ascunde pe cel care a facut vreo gregeala, arata prin aceasta
multumirea ca a fcut-o, i este ca i and 1-ar fi trimis sa o faca; de aceea se pedepsegte
ca i ce! vinovat (vezi gl. 78, zac. 3; comp. Far. Qu. 135, P. II, nr. 48).
curvar, dad acela a facut preacurvia din cauza desfrInrii lui; dar daca acela a facut
preacurvia ca sa-gi bata joc i sa-1 faca de rugine pe barbatul femeii, atunci i acela care
s-a bucurat da semn ca-i multumegte preacurvarului gi este ca i clnd 1-ar fi trimis el
a faca preacurvia; de aceea se pedepsegte ca i acela (vezi gl. 78, zac. 8; comp. Far.
www.dacoromanica.ro
244
paLvtav v
"Olsoco etrct xavev6g 57caye cp6veucre -c6v Ilitpov XXI VET' 6Xtyov va etrct Gnaye Seipe
.r6v-rcp&rov 6pccry.6v vet
T61) pOVE61511.
Toaro, tivtcro4 xat cc6T6g 1.6v .9-6Xec pove6a-fi xat aim); xat ixd.vo, 67roi3 T6v gcrreac,
xat oL 6o 6crav cpovcciac.
"Orcococ npocrrget. xaviva v xectLy)
cscpci4ca, -scat vet 7cepciai) 7coX6g xacp6g xat
T6V lIkTp0V T6TE &iv X0y6ETCCL, n6:4 v
Siv 6 )(CELLI,
Cel ce va trimite pe cineva s bata pe altul afara din tirg i dar din biserica,
lar acela 11 bate In t1rg sau In biserica, nu se pedepseste ce! ce 1-a trimis, ci se pedepseste
numai singur faptasul (comp. gl. 78, zac. 10; Far. Qu. 135, P. IV, nr. 100).
Cel ce va trimite pe cineva sa bata pe altul si el 11 va ucide, dar chid 41 ucide este
de fag i acela care 1-a trimis, atunci se pedepsesc amlndoi ca ucigasi. Dar dac acela
care 1-a trimis nu este de fata atunci dud 11 ucide, atunci ucigasul se pedepseste cu viata,
iar acela care 1-a trimis se pedepseste dupa voia judecatorului (vezi gl. 78, zac. 11; comp.
Far. Qu. 135, P. IV, nr. 160, 165).
Cel ce va trimite pe cineva sa ucida pe altul i acela 11 va bate sau numai 1 va
rani, atunci cei doi se pedepsesc pentru bataie i ranire i nici unul nu se pedepseste pentru
ucidere (vezi gl. 78, zac. 12; comp. Far. Qu. 135, P. IV, nr. 167).
Porunca i ordinul pe care cineva le-a dat altuia, sa savIrseasca vreo greseala, poate
sa le ja Inapoi nu numai spun1ndu-i sa nu o mai tack dar Inca tija lnapoi ordinul
fAr sa-i spuna ceva, chid face vreo pace sau 1nrudire cu acela care avea sa sufere pe
urma greselii pe care el a dat ordin sa se faca (comp. gl. 78, zac. 13; -Far. Qu. 135,
P. V, nr. 175).
Cel ce va zice cuiva: du-te si ucide-1 pe Petru si peste putin ar zice: du-te bate-1
pe Petru, atunci nu se Intelege ca a revenit asupra primului ordin de ucidere. De aceea
daca-1 va ucide, si el si acela care 1-a trimis se pedepsesc ca ucigasi (vezi gl. 78, zac. 14;
comp. Far. Qu. 135, P. V, nr. 184).
Cel ce va porunci cuiva sa faca vreo greseala si va trece mult timp si nu o face,
nu se socoteste ca acela a revenit asupra poruncii, deoarece a trecut Inuit timp; pentru
ea, atunci clnd ar face greseala, cel ce a trimis este pururea tinut sa fie pedepsit ca
acela care face greseala (vezi gl. 78, zac. 15; Far. Qu. 135, P. V, nr. 185).
www.dacoromanica.ro
2413
yin
T acp&Xime,
xoclec xecl vee irrijpe T6v ptcyp.6v 67thaa), xat &rev &etym.) T6v rcoZov icp6rc
xcipmg
tth To5Tov T6v Tp6rcov 6p.cog, 8, devtaeog xat Isdepyi /waft) Telly peate.6v, 6rce6 68eoxe,?apt T
crqxfal.ta._vee
yin
OTi, TqL03p6ITCCI. XCLTL ThV .041.7)01,V 'CO5 XpLTOti p..expoTo'cTriv Tet.to)ptav &R?) aiv
XOCI ixetvog
etym. ixel'vo.
Cel ce va porunci cuiva s facl vreo greseal, totdeauna se pedepseste cfnd greseala
s-a fdcut, mdcar c5. a revenit asupra poruncii i i-a zis aceluia cruia i-a poruncit, s
nu o faci I Totusi cu acest chip, deoarece a revenit asupra poruncii pe care a dat-o, dar
greseala s-a facut, atunci se pedepseste dupl voia judeatorului cu o pedeaps foarte
micl; frig dad, n-a revenit asupra poruncii, se pedepseste Cu aceeasi pedeaps cu care
se pedepseste i acela care svfrseste greseala, de ori si ce fel ar fi greseala aceea (vezi
gl. 78, zac. 15; comp. Far. Qu. 135, P. V, nr. 185).
KEOA.AAION A-0V
levapTigectra, npireee vee 446po)p.ev, Trek Toi3Tcc Tee crocpxexcl clevapTiwaTa xptvovTae ci7c6 860
xpEaeg, &TR) Thv 1.xxXlaeao-rexip. xat tint) TV xoap,ex-hv. 'H t-xxXlcreaaTexi) xpEerk iwropel vet
ECX0.1ptCrn TEe eev8p6yuva xat vet cbcoepaatan xat &et TV npaxa Tij yuvaex6g xat
Tee xapEcr[Lane, 6=13 yuvatxa . (3eXe 86ern To ecv8p6 T7K, i) 6 divSpag Tijg yuvaex6g TOO, xat e &XX
7eptaa6Tepov v4c7ropeT. vec ro k TetLeoplicrn. 'H xocrizexi) xpterk reckXev &TO) T6 r1XXo Isipog
Ttp.copele Tbv nTaCcrrip, xat c Tip) CV Tou, 6Tav
v6p.0e eenocpaacaTexot &et L-HETVO T irephplnwce we's& .9.6X-irev T0 xpeT0i3, &ray T6 le[ecipTlirx &cpEverae
SiXlatv TOU, XcipLV X6you
ek Tb xtiTepyov
Tip; 6xvav,
ThV iEcoptav, vee T05 X64/1) Tin? 1.1.6T7N, Vere T6v SeEpn, vie T6v
yuptcrn c T6v cp6pov, vie TbV TIV.00e-han d darrpce xxt vet. T6v iXeu0epd)crn, xafick
cpavy)
To5 xpeTo5 vet =cal,
6xe. "Gray Xoen6v ZiXouolv eIrct o v4Loe Seet TV xcf)pecnv p.ovaxiiv
atee TV npobeav xat Tec np&waTa, ypoexoi5cse Seee TV xxXlaeacrTexilv xptcrev, 6Tav 0-iXouatv
6i.tat
TevcopEag, T6TC ypomoi3ac Seck TV xocrplxip xpEcsev.
CAPITOLUL I
CUM SE DOVEDESC PACATELE TRUPESTI
Pentru ca s se InteleagA drept si bine legile acestea care se scriu pentru pdcatele
trupesti, trebuie s tim ca aceste pcate trupesti se judecA de dota judecti, de cea
bisericeasa si de cea mirean. Judecata bisericeasca poate s despart perechea conjugan,'
s hotrasc pentru zestrea femeii i pentru darurile pe care femeia le-ar fi fcut bArbatului ei, sau brbatul femeii lui ; i la altceva mai mult nu poate s-i pedepseascg. Judecata
mirean pe de alt. parte, pedepseste vinovatul 1 cu viata, cfnd gut legi hotrlte pentru
acel pcat; sau dupl voia judectorului, and pcatul este lsat la voia lu, de ex. la
bath', s-1 poarte prin piata tirgului,
taie nasul,
pedepseasa Cu bani si s-1 lase fn libertate, dup cum i se va parea judecgtorului
a e vinovat sau nu. Prin urmare dud legile vor prevedea numai despre despartenie sau
despre zestre lucruri, se Inteleg pentru judecata bisericeascA, iar chid vor vorhi despre
pedeaps, atunci se friteleg pentru judecata mirean.
galer5., sau la ocnti, la surghiun,'
www.dacoromanica.ro
246
Tee accpccxec lep.ocrrilimuc, &Trail etym. 86axoXov v& Tec eaco3st4 Tivg 1.a p.cipTupag, broSetxvovTai lL ar)tcciScoc xact ecrecxriatcomcc.
Tee alv.&Sta xat Tee cbTenaiailara, 61ToiXouol v& doso8dEatxrt T& aapxtx& agapTlivaTa
Tuxaivei v& etyca neptacr&, avert v Rovaz6v 86o Siv.cpevouaL, at& vec Twcoptcrouat.v avepwcov.
sAvtcrcog xat u!papTupeg 86 Moan Li Tee 61.A.[LaT TOUG T actpxLx6v 4.4pTilva, ?qv)) XiyouaL,
nclig Tilerrcmuat v& T6 &own) 6 n-TalcrTn a6T6 T6 tiv&pTrip.a, civiawg xat L'xouat a7ItcciSccc, Tet
&rota. Tok x&p.vouaL v& T6 ntaTe6ouai, T6Te 6 xpLT1/4 Tok maTe6ei wet Ty.coge T6v n-Tatanp.o.
'AiIA iivtacog xat
exoucrt, alvaca, &XX& [cvov cirac74 X6youat, ralig TnaTEOU01 vet T gxcetce,
CAPITOLUL II
CUM SE DOVEDETIT PRATUL TRUPESC CU MARTORI
CINE NU SINT LUATI CA MARTURIE LA ACEASTA PRICINA?
Martorii care marturisesc cg au vdzut cu ochii lor, prin vreo gaura, barbatul.si
femeia, goi, Impreung in pat, aceia dovedesc vddit p5catul trupesc.
Dad. martorii n-au vAzut cu ochii lor pAcatul trupesc, ci spun a cred ca vinovatul
a rcut acel pleat, dacA au semne In acest sens, atunci judecAtorul ti crede i pedepseste
pe vinovat. Dar daca nu au semne, ci zic numai c cred c l-a fdcut, atunci judecdtorul
nu-i crede.
1)
KE0A.AAI0N r-co
HOJA AErETAI HOTTANA KAI HOE ArIOAEIXNETAI NA EINAI HOTTANA
IlouTva Xkycorca &elm 67ro5 &Cc xipacK a/ziysTai accpaxec
T6 i)Ee6pel. 6 x6csp.0.
CAPITOLUL III
CINE SE CHIAMA CURVA SI CUM SE DOVEDESTE CA ESTE CURVA?
Curvg se cheamd aceea care se impreund trupeste pentru cistig cu oameni, pe fat
si o stie lumea.
1) Vezi nota 1 de la p. 233.
www.dacoromanica.ro
247
Nu poate fi numita curva aceea care cu unul sau doi se va impreuna trupete din
dragoste ce a apucat-o pentru ei i nu pentru *fig.
Curl./ se chiama Inca i aceea care pe fata duce viata desfrtnata, macar ca nu o
face pentru cittig, ci numai pentru pofta ei cea rea.
1)
KECIAAA.ION 6.-ov
copvdav xat
pacsavEcrouv cii.apTuptav.
`H vaxpec 6t.tabx Tor) civap sad Tg yuvaLx6g, Nyouv &vtacag xat 61.1.1.Xof3csi rcona, X6yta),
cl xat.pv xat et ,r67cov LT-hammy -rijg nopvdag, eacoadxvouat, Tip nopvdav.
CAPITOLUL IV
PRIN CE SEMNE SE DOVEDESTE CURVIA SI IMPREUNAREA TRUPEASCI
Pregatirile pentru curvie i Impreunare trupeasca dovedesc curvia i impreunarea
trupeasca, de ex. apucarea mlinilor, tinbratiarea, sarutul i cele asemenea. Dar n mai
aceste semne nu ajung sa-1 pedepseasca pe om cu viata, ci numai sa-1 cameasca sa
marturiseasca.
Vorba lunga intre barbat i femeie, adica daca stau mult de vorba, intr-un timp
i la loe potrivit pentru curvie, dovedesc curvia.
KEOAAAION E-ov
KAHOIA EHMAAIA KAI AIIEIKAEMATA, OIIOT AEN EHMAAE TO TEI
EAPKIKHN EMIEIN
Met. rcotlAav vc Tip;
"Orav Ttvt bcxXlaLacrrtack xat tepek cptlyi xattEav yuvca.xoc,
gca
go.) vee 'rip pat eig T67COV xpt3cp6v,
nopve&n, gEco verc &mu airr vto xat mini) vka,
=Am .r.r)g i xat.p6v vi5x.ra, Sta-rt, civtacog xat dvat, sincvra derc TO5TM, T6TE
vac %Sneer) st
CAPITOLUL V
OARECARE SEMNE SI PREZUMTH
CARE NU ARAI/ IMPREUNAREA TRUPEASCX
Cind un cleric sau un preot sarutd vreo femeie, nu da de banuit sa curveasca cu
dinsa, dug dacd el este Una'. i ea tin'ard, sau daca o saruta Intr-un loe ascuns, sau daca
merge In casa ei In timp de noapte, pentru ca daca este ceva din acestea, atunci da de
www.dacoromanica.ro
248
82ec 6no4tav,
"OTav c6pe0c7)acv 6o3 et gva man acpaXcaTot tv8pag xat yuvaNa, ot 6notoc vec etvac
laucot &7r6 T6 atila TOU, T6Te Siv 81aouacv 61TotPEav vec inopve6ouvTav xat Toi3To ypocx&Tat,
civEacog xat -11 i8E.X0X1r6V1 TOUq To ii.c7To8EL vet xciizoxrc cruvonciatov xat 6rcavapetav rivcp.ecr6v
KEOA.AAION Erov
HOECIN AOFMN AEFETAI TO EAPKIKON AMAPTHMA KAI H TIMCIPIA
TOT KAOENOE
T6crov &Nai vec sEITt crapxcx6v
Wacv vac eEntg divolzov xat illTperrov
Malg.
8,Tc aXXo xat
Eapxcx6v eq.dcpTvca xecilvec 87roco
xaxijv &neut./lay 4iXec al44 aapxocac scaplav
xilpecv, [ci xaviav TOU
7rou'r&wev, t.th TrapOkvov, [Li ',mat, [a 61Tavapeutzkvv,
[Li xaXoyparav, 1th Tip xupfav TOO, 1.11 Tip crxXciflav Tou,
ipatav,
6LITLGTOV yuvccIxoc, z 6LX0yDV
(..")010, [Li &TCOOCIVIV7p,
xat TripvovTag B6o yuvaixag T6v tacov xacp6v.
Tec 6v6vaToc To6Tow Tiv crapxcxev ecv.apTmcdc-ccov eivac TOOTCC nopveta, votxsa, ao8otc(a,
tepoo-uMa vat Ceprocyll.
CAPITOLUL VI
DE CITE FELURI ESTE PACATUL TRUPESC I PEDEAPSA FIECARUIA
Este acela0 lucru sd spui pticat trupesc i s spui impreunare nelegiuitd i necuviincioasd, sau ori 0 ce alt nume i-ai da.
Greeal trupeascd face acela ce cu rea poftd. vrea 6 se impreune trupe0e cu vreo
curvd, Cu vreo fecioard, cu un copil, Cu o femeia m'ritatd, Cu o vdduvd, cu vreo rudd,
cu vreo cdlugdritd, cu stdpina-sa, Cu sclava lui, cu vreo evreicd, cu vreo femeie necredincioasd, cu vreun animal, cu vreo moartd, sau luind cloud femei in acela.0 timp.
Numele acestor pdcate trupe0i
curvie, preacurvie, sodomie, amestecare de
singe, hierosilie i rdpire.
1) Vezi nota I de la p. 233.
www.dacoromanica.ro
588, p. 227-342
249
KE0A.AA.ION Z-ov
v6g th kfipatav yuvoaxa, =Am.& Lecevccr6vero, IL c7)pc4 T41/capiroci xarec rip) ,9iX.rpstv rot xptror,
sEg clanpac l et 6,11 taXo (3eXz .9eXhcrn 6 xperAg.
&vEacog xat
Tuvai'xa, IA
67rotav kaplx013tev 6 il3pcstog, irrov 6Tcav8pelzkv7), T6TC
6 ipcaog TLIMOpervrou 6xc eIg danve, ciXXec cro)vartack, trouv sEg xcirepyov
cEg
6xvccv
CAPITOLUL VII
PENTRU EVREII CARE SE VOR 1MPREUNA TRUPESTE
CU 0 CRETINA CE PEDEAPSA LI SE CUVINE?
Clnd evreul s-a Impreunat trupeste cu o femeie cretina sau i dimpotriva, crestinul
cu vreo femeie evreica, In timpurile vechi se pedepseau cu moartea, dar acum se pedepsesc
cu bani dupa voia judecatorului, sau cu once alta ce ar fi voit judecatorul.
Dar daca femeia cu care s-a 1mpreunat evreul, a fost maritata, atunci evreul nu
se pedepseste cu bani, ci trupeste, adica sau la galera', sau la ocna, sau dup cum va
voi judecatorul.
1)
KE(DAAAION H-0V
at 86o, xaret
xal
OiX-tystv rob' xpere6, . youv cl r6 xo'crEpyov et; 'Thy 6xvccv, Tbv yugouacv el; 6Xov naCcipc,
Skpvovrcig -coy, c
0eXe cpavt
xpert.
EIg veptxo T67TOUg ixer.vov 67T05 DiXEL 7ccIpp 66o yuvoaxag Tv yeevrECouac yup.v6v
irr&vc cgva yataccpov, 61.1.oEcog xat Tip) yuvai.xa, &cob' vec 7rp
c";Sat. xat
o 6Ev3pag xat
oE
o,Tip- yerilevrECouacv cbaercv xcd. Tbv tivapa, L7T0i3 vec 7rripn
yuvoaxag.
CAPITOLUL VIII
PENTRU ACEIA CARE IAU DMA FEMEI
Cel ce va lua doua femei si se va cununa cu ele In locuri diferite i amlndoua s1nt
In viat, dui:4 vechile legi Imparatesti se pedepseste cu moartea. Dar acum se pedepseste
dupa voia judecatorului, adica la galera, sau la ocnd, saull poarta prin tot tIrgul batindu-1,
precum i s-ar parea judecatorului (vezi gl. 15, zac. 1; comp. Far. Qu. 140, P. I, nr. 1,
3, 9, 10, 15, 16).
In unele locuri, pe acela care va lua doua femei 11 poarta gol pe un magar, de asemenea i pe femeia care va lua doi barbati i trajese amindoi, o poarta ca i pe barbatul
care va lua cloud femei (comp. gl. 15, zac. 2; Far. Qu. 140, P. I, nr. 11).
Vezi nota de la p. 233.
www.dacoromanica.ro
260
"07T010q TM/ taLov xat.p6v fi0eXev grn rcXe6v nap& no yuvaIxeq, 0avaT6verat.
brocp&oecog.
"Onot.o enoy1.0.j) &So yuvatxey, StSet. 67roti,tav vet etym. atpeTt.x6g St.ec TO5TO npgrcec vec
iparrilet, T/ X0yEatL6V g)(EL inctvco C T iLuarhpLov
rittou, (Snot') h gxxXlata xpa-cer,, xat
e6peet o:tpex6g, Tt.t.itoprirat. et crxX-rip6-ca-cov OtiVCCCOV.
"OTCOLOq new8o yuvaIxag ecpx6vtLaaag, 1-1.[LopETat. XCCTic dv.9.6Xlcrt.v
xpyroti, 70chv
t*Dolat.g TOS xpvroil ga7cX6veTat. T660V, 6aov vec Toi3 Trefepn xat Tip) Coyhv TOO.
Neic xpaTt -rivec no yuvaIxag, 8v7)1.1Aopet -rt.vec vac Tbv auyxavirrn
oLSetdav
rroti vc iy.nopt tv0poncog \tee Xoy,Lcian clvayxatav.
"Onot.a yuvaIxa 3OeXev eISXoylOt TIN& titv0pwrov, 67co5 eIxev 6tXX-1v yuvaIxa CCOVTCCViv,
erevtaw met dercoadAn el Tbv xpt..rip xaXok xat XLCFreurok Xoyapt.aap.o6g, 7r64 v,r6
cdr
81v .st.p.cope'craL
ewtolo xat
7c.74 a&rh81vgeupe, Trik eIxe &XXlv yuvaIxa, illrrropet vac rccip-n 67rtato Thv Ispor.xa (Snob' Toil
6, -rt. (31XXO TO5 ixcipt.ae xat .3tv aIST6g ixiipecsev aTlvijg sino.reg npetyp.a, Yr c xpaTel.
'Air?) dz.vtacog xat Cd broSetet.g -r-qg 81v eivat. 003GTCCIG XCC/ xaXarg, T6.re xat ixeIvo -r6 Tcpetwa
&rot') ^.-4); ixecpulev (S (1v8pag, xat 'HT.; trpoIx& T'l/g yip) tatav viva xat ytve-cat. Cecpsyrt.xii xat cerril
-r6v (ivgpa.
Tt.lsaveriTat.
g8coxev
"arav yuvaIxa rairn 8e6tepov ritvapa, XoyLecCorrag ruk 6 Ispasog *T71q NI& icr60avev,
tivtawg xat chcoaetEn elg T6v xptirilv 1 Xoyaptaavok, ralig eixe xaXiiv xat ecpxe.r319 aisiav vet
XoyatCp .r6v 0ciVOCTOV Tot) Ccv8p6g
UN/ T11161pErcrect,
Ce! ce In acelasi timp va fi luat mai mult decit cloud femei, hotartrea e sa fie pedepsit
Cu moartea (vezi gl. 15, zac. 4, Far. Qu. 140, P. I, nr. 21).
cd voia judecatorului se intinde atit, incit sa-i ia i viata lui (vezi gl. 15, zec. 6; Far.
Qu. 140, P. I, nr. 38).
Nimeni nu poate ingAdui cuiva, sd tie doll& femei, nici ren'ro o demnitate, cfnd un
om ar putea s-o socoteasca de nevoie (comp. gl. 15, zac. 7; Far. Qu. 140, P. I, nr. 33).
Femeia care se va fi cununa cu vreun om care avea alta femeie In viata, deed la
judecator va dovedi cu rationamente bune si vrednice de crezut ca nu stia aceasta, nu se
pedepseste; dar daca nu va dovedi aceasta, se pedepsesc amindoi (yezi gl. 15, zac. 8; comp.
www.dacoromanica.ro
261
"OXoc ol paczancot vi.eoe SE8otxrev &Seeav Tij yuvoax6g vie 57ravSpeuet [ei 8e6repov tivapa,
Z-rav xaFrept .r6v 7cpc731-6v t dvapa xcilroeov xptivov wet cd.rr vec
EMI], X.X. tivEacog sad
neacrOt oxXci3og, vet 'r6v xcerrcpt geoc Irivre xpvoug, tterpelSv.ra Ce7c6 T6v xcap6v, rcor) .NXee
-racco-Ot crxXci13og
civtaaK xat 67ccirn stg ,r6v rcXel.eov, .ruxaEvee vec .r6v xarrept Tiacrape
xpvoug, 7rX-st)v TO6TOIK TOk Ticscrapag To5 rcoX6p.ou TOlig ircX106vacsev go4 Mot.
ye& derckeavev, civtcreo Xat T6V XCCEITEpt XOC1 8XXo4 rcepeercro xpvouG, xat
SLCE X6you Tou TtrcoTag,
circiElavev.
'0 .9.civa.ro TO5 ecvapik CoroSetxvvrac p. Tip) 9i111.7p, 67T05 8Xot Ws. ,r6 Xiyouac xat vie .r6
ma-retioucrev, &viaco xat irvat 1.1.00CpV T67TOW
.civicroN xat Xi-Froce rcc73; vck circieavev et crete6v
Trcov, T6Te 8v cpOivee
&XX& xpeugov-cae i.o.ecp.rupeg, &rob' vac Tbv enacrev eircoOcep.ivov.
TSIG yuvamk et; vaxpliv Trcov, epOcivet. 8vie vec Cerro&ef. 7) a&r6v r6v 6.c'evocrov p.ovax6 TOU, 6crre
vat ill.ercopt
yovatxa vere 67ravSpeofit thSekepov dvapa.
'HpropeT.1 yuvoaxa vec crreEX1 divepo.nrov Ira Toei.)Toil beet, 131rol.) frrov 6 dv8pa Tyx, vere
eivEcro4 xat etym. cv'rcLv
v (1.7cieceve xat ,r6te 6 xperh TO6 racrceJec xat MEL
.9.0altece Tij yuvccuck vec Trcip-n eiXXov, 7T/ip TIVCCIVEL vec crToxocaErt 6 xpt.T1K, devEcro4 xcet 6 TOLO5TOG
6xe.
avOpomog Etym. gerct.crroG
'0 0.0'NOCTOg roi3 ckvap P.EPaLve'rcee, 6.rav Tv 0.6Xouolv Eat' et xcevt-va xapok(34. xat ocirr6
T xapckfii euroSeexOt rcc7.4 va ifilaaecre.
moartea bdrbatului ei, nu se pedepse*te; dacd trig dovezile ei nu stilt bune In fata judecdtorului, atunci se pedepsete (vezi gl. 15, zac. 10; comp. Far. Qu. 140, P. II,
nr. 42, 43).
Toate legile Imparateti dau voie femeii sd se mdrite cu un al doilea bArbat, dac
ateaptd oarecare timp pe primul bdrbat i el n-a venit; dacd de ex. a fost luat sclav,
s qtepte cinci ani, numdrInd din timpul de and a fost luat sclav; dar dacd merge la
rzboi, se cade
qtepte 4 ani, numai cd pe aceti patru ani de rdzboi i-au sporit
la zece (vezi gl. 15, zac. 11; Far. Qu. 140, P. II, nr. 45-48).
Nearalele Imparatului Instinian rinduiesc ca femeia s nu se poatd niciodatd mdrita
cu un al doilea bdrbat, daca n-a aflat cu de-amdnuntul cd bdrbatul ei cel dintfi a murit,
dei a qteptat de foarte multi ani i nu poate sd afle despre el nimic, dac trdiete sau
a murit (vezi gl. 15, zac. 12; comp. Far. Qu. 140, P. II, nr. 49).
Moartea bdrbatului se dovedete cu faima, chid toti o spun i o cred, daca este loo
Indepartat ; dar (lack se spune cd a murit Intr-un loc pe aproape, atunci nu ajunge faima,
ci este nevoie de martori care l-au vdzut mort (vezi gl. 15, zac. 13; comp. Far. Qu. 140,
P. II, nr. 61, 63, 66).
Daca un singur martor spune cd a vzut mort pe cutare bdrbat al femeii, Intr-un
loc depdrtat, ajunge s dovedeascil numai singur el acea moarte, ca femeia sd se poatd
marita Cu un al doilea bdrbat (vezi gl. 15, zac. 14; comp. Far. Qu. 140, P. II, nr. 73).
Femeia poate sd trimitti lnadins un om acolo unde i-a fost bdrbatul, sd Intrebe dacd
e viu sau a murit; i atunci judecdtorul I/ crede i d voie femeii s ja pe altul, numai
cd judecatorul trebuie s socoteascd dac un asemenea om este vrednic de crezare sau
nu (vezi gl. 15, zac. 15; comp. Far. Qu. 140, P. II, nr. 77).
Moartea bdrbatului se adeverete, and va fi fost vdzut pe vreo corabie i acea corabie
se va dovedi cd s-a Inecat.
www.dacoromanica.ro
262
13ePaL6ve-rat, ix6p.t. 6 Weva.ro -coti civ8p6g cirr6 Ter( ypciv.vara, 6roi34kXouai a'retXT)
1uvoax6 Tou, 7rik 6 tevapa T7]; vee duckeave.
Et Tv xpvrilv
gouatce
¬pastay), civtaaK xat etyca xaXat' at cbr6Set. c,
x&i. j yuvalxa 81,8:
8-dancrov Tot; ecv3p6g T7K,
eivai
Izo'cprupa, 1th qrhp.7)v,
xat 1th ypcit.timra, 67ro5 v Tij iX0aat..
Moartea barbatului se mai adevere0e prin scrisori care vor fi trimise femeii
ca barbatul a murit.
In puterea judecatorului st sa hotarasca daca dovezile ce le va face femeia pentru.
moartea barbatului ei sint bune, fie ca sint prin martori, sau prin faimit, sau i cu
scrisori care i-au venit.
KEDAAAION 0-0v
AIA THN MOIXEIAN HOJA EINAI H TIMOPIA THE KAI IIOTE TTXAINEI NA.
AIAETAI;
Moexela XoyaiTat, &ray 6 31.v8pa 6 67ravSpelikvoc aplyzTai aapaxec
1tiv7p,
6-rav 67cavSpevivo p.6 00.)06pav,
avapa, nalvroTe voildeCerac c.toLzeta.
&ray
67sav8petAiv7) yuvaIxa
'0 itot,x6 xat 7) (LoixaXtaa axX7ip&ra-ra g.rti.tcapov-rav aq.cric et Tee gevn cixta Irpasirrepot
=epee va, yoZatv oE vtLot. ot Paaacxot, xat st Sarecp6pou -rrcou met 8tacp6pou xactook xat
avicpopoa Tti..t.coptat lat3ouvrav.
CAPITOLUL IX
PENTRU PREACURVIE CARE ESTE PEADEAPSA EI SI CIND SE CADE
SA FIE DATA?
KEOAAAION rev HOTE XANEI H rTNAIKA THN IIPOIKA THE AIA THN MOIXEIAN
OIIOT EKAME;
Ispaxa nig i/oLxaXt8a yuvar.xa, etXXa xal Ux xaptcy.wra gacaxe
Aiv XV ..tvov
TO5 civ8p6;
CAPITOLUL X
CIND IS' PIERDE FEMEIA ZESTREA PENTR'U PREACURVIA CE A FACUT?
Femeia preacurva nu pierde numai zestrea ci i darurile pe care i le-a dat barbatul,
pe toate le ia barbatul inapoi (v. gl. 16, zac. 1; Far. Qu. 142, P. I, nr. 1-2).
www.dacoromanica.ro
253
sh xpcs.get.
'AvEcsoK met 6 ydep.o4 sij isoexocXESog Si
divapoc T7KCa cash -syre..e.'roui xpLsoili vec teh xdcan shy scpoi:xci T7K, &AT!. v ip.otxeucrev, c'e4h
i7c6pveuaev, brecah Sky jiov seceX 6 ycfelzog shg, 6 scpcshqth Xov TO5TO aerrocpccesEcc vac xebec
-8Xce sh Tat &emcee:311%w.
6)6 hpsopei: civapoc 5cm-spa, &eV o5 kexcopLcrefl Tip) yuvcaxti TOU, 8ccest 6 yo'tp.Og ' Tov
rcapcfcvollog, vec Tip; &IToSeEt4, rck 61).(Axe6cTo stg T6v xcup6v TOU, Sta vac sretp4 T6 rrpeiyii.cc.
TUXCCEVEL TOU, aiv DiXT) vec rrcipi) Tip/ irpolx& Trg, vec shy &sco8st yl ei shy xpEertv, 7rc74 etvca
v.o9coa(804, scptv Trap& vie EexcaptcrOTI met nplv
Cos6cpccaeg so5 xeoptap.o5 shg.
yuwbcce &cot) vac xc'ea-n shv rcpaxoS
&ova
viwrropeZ Tec -syrilcrn
-rhv cooTpocpEccv sh &TO) sbv dvapcc shg.
'0 1.)(64 sijg p.ocxceXESog, 67co5 vac Exceae shy Ispoi:wfc shg, 31vca xpoc-rvivog vae (.0oTpocpe,c'
-tv11111-kixt soy, &say cash Oa?) crrallccs-hoy) Ty.7n1kV7) elg si) 5essepov, &IA acvtaeog xcet
scepve:e TLILVL6VOG, 0 5TS 6 utk
IspoLca
)(al Tat xccpEcrilaTtiri, met 6crot TTig glcocp.ev ecxt.cc xcci. Tij; ix&ptaev eivapcc dcrc6 Tee CM 'roo
npo'cyp.c(Tex.
Dad. barbatul va darui femeii lui lucruri nemicatoare, sau once altceva, i ea va prea-
curvi, atunci barbatul le ia pe toate inapoi (comp. gl. 16, zac. 1; Far. Qu. 142, P. I,
nr. 1-2).
Pierde zestrea ei femeia preacurva, chiar daca va spune ca el nuli Ikea datoria ca
barbat cu ea, sau era aspru i o batea, sau ca era saraca, sau c ralda foamea; nimic
nu-i folosete, ca sa nu piarda., ci toate le ja la barbatul ei (v. gl. 16, zac. 2; comp Far.
Qu) 142, P. I, nr. 11, 13, 15).
Chiar daca cununia preacurvei n-a fost dupa lege, ci putea s'a' se desfaca de barbatul
ei i dinsa cere de la judecator sa nu-i piarda zestrea pentru c n-a preacurvit, ci a curvit,
deoarece cununia nu a fost bunk cu toate acestea judecatorul hotrate sa piarda bate
drepturile ei (vezi gl. 15, zac 3; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 16).
Nu poate brbatul mai pe urma, dupa ce s-a despartit de femeia lui, pentru ca
cununia a lost impotriva legii, sa aduca dovezi c in timpul lui a preacurvit, ca astfel
ia lucrurile, ci el trebuie, daca voiete sa-i ja zestrea, sa dovedeasca la judecator ca era
preacurva, inainte de a se fi despartit i inainte de a se fi facut hotarirea desparteniei ei
(vezi gl. 16, zac. 4; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 19 i 21).
ceara hrana
Femeia care 0-a pierdut zestrea pentru ca a preacurvit, nu poate
de la barbat (vezi gl. 16, zac. 5; Far. Qu. 142, P. I, iv. 31)
Feciorul preacurvei care a pierdut zestrea este tinut sa-i hraneasca mama, daca mai
pe urma va raminea cinstita, dar daca nu duce o viat cinstita, nici feciorul ei nu este
tinut sa-i dea hrana (v. gl. 16, zac. 6; Far. Qu. 142, P. I, nr. 33).
Chid barbatul a preacurvit, femeia se desparte i-i ja inapoi toata zestrea i toate
darurile i cite Inca i-a fcut i i-a daruit barbatul din lucrurile lui (vezi gl. 16, zac. 7;
comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 3.5).
www.dacoromanica.ro
264
'Ax6ict avEaco xcd vtcoexcerp 6 Ivapag, deirh yee crictx0f) 1.11 iXeu0kpay
T&VV, T6-re -1) yuyaIwe scepSEet 6Xa Tee Xocptcri.tOCTOL 67T05 Tijg gxave XIX.1 Ti(
xcet
npvet 67cEcro.).
yuyeel:we, 6.reey 6 &yapa; 1.1g Stee dv =TaziStacip TIK epay) wet &VOCHOLTWVETOLL 1th7COLpotiztxpeeT4 yuvcaxe g[ITCpOOTX elg -re(
6IctcaTck T?)q.
mipp
u0.rav 6 dEvSpag 7T0Cpcc8Wale tv xpi rfr yuyabca Tm) c'ocrecv izotxotXMoc, ac vec Tijg
npaywi
litucopet
vec napaacf)ern ex676y &Tb. tcoex6v, XOCI T6TE
kiveL
ecvEacog wet
eerroSsEln, 1th 6Xoy TOTO 6 xpt-riN sw.o)pe:e xcd, -co6g SLo Waecv
11.0LX0k.
11 rhpee yuvccc v apAxet tck weviyce acepwxet, xeivet T-hy 7r paxac ..r1g xoct SESvrat
IcX,Ipov6iccov TO5 eivSpg Trig xat Torno ypotx&-cat, eivEacog )(al cscpecXX-n, repty 7septian 6 xpvog,
49' o6 X7/001
&viatog wel cyp&XX?) 6o-repx Cen Eva xp6vov, v xcivet -rtv npotsta T7Ig,
xcivet ealOtyee nace Tee xapEatmera, 6Tro6 6 divapag 1.7) iOeXev gri xaptaiciva-xcd -rof3-ra
Tee xcepEcricacree 6, Ti Xoy* semi ecy etvca, li.expec
i4eycfacc,
Chiar daca n-a preacurvit barbatul, dar s-a Impreunat trupeste cu o sloboda sau cu
o curva, atunci femeia ctstiga toate darurile pe care i le-a facut
ia tnapoi toate ale sale
(vezi gl. 16, zac. 8; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 47).
Femeia mai clstiga lucrurile sale, cInd barbatul, din dispret fata de dinsa, gruta
se amesteca printre femei de stare foarte joasa, in fata ochitor ei (comp. gl. 16, zac. 9;
Far. Qu. 142, P. I, nr. 38).
CInd barbatul li va da femeia pe mina judecatii ca preacurva ca sa-i la lucrul ei,
dinsa poate sa-I dea ca preacurvar, lar daca o dovedeste, nu-si pierde lucrul, cu toate acestea,
judecatorul Ii pedepseste pe amIndoi ca preacurvari (vezi gl. 16, zac. 10; Far. Qu. 142,
P. I, nr. 39).
Daca femeia vdduva se va Impreuna trupeste Cu cineva, ii pierde zestrea si este data
mostenitorilor brbatului ei; i aceasta se tntelege, daca greseste Inainte de a trece anal de
cInd a ramas vaduva; dar daca greseste mai pe urma, dupa un an, nu-si pierde zestrea, pierde
lusa toate darurile pe care i le-ar fi d'arta barbatul; i aceste daruri, ori de ce fel ar fi,
miel sau mari, nu sInt date mostenitorilor barbatului ei, ci se fac domnesti (vezi gl. 16, zac.
spstreze zestrea femeii lui, clnd nu stia ca femeia In vial& preacurveste, dar mai tIrziu
www.dacoromanica.ro
26&
iaLenroc,
xXlpov6vou
ecvap6
ncipn
rvSetEouaL, nc7.4 v jov voLxcLXESLcc,
8LeL v TTig xpccTEEouaL T-hy npoIxoc, TuxocEvet. v geTo'ccrn 6 xpLT-h, c'evEacog xact xoctLEccv cpopeicv
ixXoc/501xEv 6 (ircoOccgvog rivapcc IArv yuvoaxec TOU, Trik vac Tob' xckii.vp &8Lxov, acceTt T6Te
tirroSEExvovTg niv oE xXlpov6voL, rci . TOV 1.10LXCCXE80C, To 8E3EL 8ExccLov vec xpocTtouaL Tip
rcpoxce.
civEacog x
or 8v xXocerptev, o5TE iv.o'cvLcre
TOG X6you Tyjg, 6Tocv gC-11,
6aoccg dLIT68ELF,Eg xect
iirov v.oLxceXESoc,
8Excaov
7rXkov, ic lSvd
[LiiTe circoecev6vTa
a aflat-o. Altii tilcuiesc cd dacd o tia bine cd preacurvea, insd tdcea, Cu toate acestea
dovedind-o preacurvd, poate sd pstreze zestrea ei (comp. gl. 16, zac. 13; Far. Qu. 142,
P. I, nr. 59).
Daca femeia vdduva cautd s5.-0 ja zestrea inapoi de la mo0enitorii brbatului ei
mo0enitorii vor s aducd dovezi a a fost preacurvd, pentru ca sa-i tind zestrea, trebuie sd
cerceteze judeatorul daca bArbatul decedat s-a plins vreodatti de ferneia lui c-i face vreo
strimbdtate, pentru c atunci mo0enitorii dovedind-o cd a fost preacurvd, le dd drept sd-i
tind zestrea. Dar dacd nu s-a plins niciodatd, nici supArdri n-a avut cu dinsa, clnd trdia, atunci
ori cite ardtdri ar face din0i cd a fost preacurv, judecdtorul nu le d drept nicidecum sa-i
ling zestrea (vezi gl. 16, zac. 14; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 65).
Cind un bArbat vgiduv are in mind zestrea femeii lui moarte, poate sd o pdstreze,
dovedind cd aceasta preacurvea. Dacd zestrea Ii fusese pusd numai in vedere i nu-i fusese
data pind la moartea femeii i dupd co a murit, dinsul cauta sd o ja de la mo0enitorii ei,
pentru cd a fost preacurvd, atunci judecdtorul nu-i dd drept sd o ceard (comp. gl. 16, zac.
cu dinsa, cu invoiala sd nu piardd drepturile lui pe care timpul i le-ar da asupra zestrii ei,
atunci bArbatul poate in once timp sd opreascd zestrea (comp. gl. 16, zac. 16; v. Far. Qu.
www.dacoromanica.ro
266
'Aviao4 xat 6 avapa; igelvn cpavep&, ralq jrive= Tou RotxeeTai scat mink auoni:3
sad, xpard -s-nv e mall zoo, &QM. netig Tijg T6 cruyxcog, Roam= iillrropeZ vec xpax6tv.eaLT-% wet (Soucpcvo; T.* yuvatx6 Tou, &mu xat vet. p.-)) T6 -igep-n pavepck, ph vac T6
-61T0rcTe1)L-Tat..
"OTav 6 dvapa; &Xi) o-uyxopilan Tij yuvauck TOD Tin* voixef.ccv, rcoa Ixeciss, xcci
xckirn SeuTipav p.oixdav, 81v XoyiTar. auyxeopkvl
Ttv 7rpotx.
'AvEcro.4 xat 6 avapag ,frast TcKet. Tij yuvou.x6; TOU tke1' 6pxou, Irk 81v ffiXet, T-hv =paSWan etg -env xpEat.v, Mc vi Tijg xpaTeccrn Tip npoIxec TIN Me
vot.xeiccv, 67To6 00m xciv.y),
'ay [81v]
gx-n
Tre a6Th j crp43acn aTixei Peria(a >cod 81v iwiropet vee Tijg ncip-n
rv npoi:x&
daXec IHArcopet vi tv Trapaa(Lern et; T-hv-xptar.v, 8Lec viTcp.o)plern &Tea; Rotxce-
v npoIxa.
1Eacc, &IA 6xr. SLck vi Tij 7r&p
"OTav 6 dvapag 81v ige6p-n, Tak f yuvaNde Tou p.ocxesTaL, 8Lec TO5TO 81v
intaer.tiv elg
X6you T.ng, 81v XoyaiTat, 7a.74 vi Tijg icruyx6plae Tip 1.LOIXCECCV.
'AvEcrcog xat 6 &Spa; auyxcopirrn 'CA; yuvaLx6; TOU
izoLxetav, 6roi
oaeplav
.auxr.op-han 8uvecaTix(74 xat A.LeTec. 131ag, T6TE 81vloyEETat. nc.74 TT); ko-uyx6plasv.
"OTav 6 avapa 7capa8i.8-n elg Ttv xpEaLv rv yuvabak Toy clmetv RoexaMaa, Xi-yovTag 7C(3.g
airsk 6 8Lo; Tijg 1XCEVE T6v (Soucpuivov, T6Te Tijg n-gpvet.
Trpo7.14 T-ng. 1A1).-h ckvEaco xat Bkv
etTcfb Irk airT6g iveaETeuae, xat cdrr duro8ef-n, 7r6g 1--miEvo
Exap.e T6v (Soucpavov, T6Te
431v ill/Impel: vi Tij Tcdcp-n T-hv npolx& TTIg- devil tivtacog xat xptaK 81v ke-recCet, aLec
TcpoIxa
vec Tep.o.)p-han 67roLov nTaEci, T6Te Tip.oN4 xat Toi.4 No.
'AvEacu xat C-71 6 nalipag Tij p.oilaXE8o yuvauck, 6 &solo; T-71 Bance
npoNa xat
T6v 67rol'ov erxe va o-Tpith -21 Irpoixa, iv a6Til .$3eXev chro6eorn, T6Te 6 6Ev8pa; 81v 4.7copel
Dac bdrbatul *tie vdit c femeia lui preacurve*te i tace *i o tine In casa lui, arat
cd o iartd; i poate sd i se strige o codo*
hotru o al femeii lui, chiar dacd nu *tie vddit,
.dar bnuie*te (vezi gl. 16, zac. 17; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 74).
and barbatul va ierta femeii lui preacurvia ce a fticut-o i dtnsa dupd iertare iard*i
va face a doua precurvie, nu se socote*te iertatd pentru curvia de a doua i bArbatul poate
pentru preacurvia de a doua sd-i opreascd zestra.
Dacd bdrbatul va spune femeii lui cu jurAmtnt cl nu o va preda judeditii ca sl-i
4opreascit zestrea pentru preacurvia ce o va face, dad. [nu] a facut preacurvie, atunci acea
Invoial std neclintit0 nu poate sl-i ja zestrea, ci poate sd o dea judectitii ca a fie pedepsitd
preacurvd, dar nu ca sd-i ja zestrea (vezi gl. 16, zac. 18; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 77).
and bdrbatul nu *tie cd femeia lui preacurve*te *i de aceea nu-i face nici o
mustrare, nu se socote*te cri i-a iertat preacurvia (vezi gl. 16, zae. 19; comp. Far. Qu. 142,,
P. I, nr. 78).
Daca de nevoie sau de vreo suri, bdrbatul va ierta femeii sale preacurvia care a
fAcut-o, atunci nu se socote*te a a iertat-o (vezi gl. 16, zac. 20; comp. Far. Qu. 142,
P. I, nr. 78).
and bdrbatul predd judeatii pe femeia sa ca preacurvd, spuntnd cd el Insu*i a flcut
pe hotrul, atunci ti ja zestrea. Dar dacd nu va spune cd el i-a fost codo* *i ea va dovedi
cd dinsul a facut pe hotrul, atunci nu poate sa-i ia zestrea; dar dacd judecata nu face
cercetdri pentru zestre, ci ca sd pedepseasa pe cel care e vinovat, atunci ti pedepse*te
pe amindoi (vezi gl. 16, zac. 21; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 79).
Dacd trdie*te tatal femeii preacurve, care i-a dat zestrea i cdruia avea s. i se Intoarcd
zestrea, dacd ea ar fi murit, atunci bArbatul nu poate opri acea zestre spre paguba tatAlui
www.dacoromanica.ro
T6TE,
&7ro0devyi
CICVECiWg
XCa
267
npor.xce ixev7p.
ToilroL 6XoL ot TprcoL et T6 vec xeccrn Tip npotxa -2) yuval'xa, ypoLxiiiTaL, 6TC4V 8iv ern
rcaL8(.2c,
ctvfcro4 xat
rcaL8Ecc, Tc7)v rcocc8L6v eIvaL
npaxa, xat 6xc xavev6
a6ro6,
o6To4 ecv eivaL Tec naL8Ex tk a6T6v T6v civ8pa, 67co5 yupe6eL vec xpa-grj Tip rcpotxx, es)Cr1V XCa
&V Tee ETZENI
yuvaLca
TV rcpoTirrep6v T7); divapcc.
"07ToLo ijOeXev e6XorElt yuvaIxa dEscicov, ivTponcaolLiv-sp scat nouTvav, esvEcTo4 xal
mini) ijeeXe tiocxe6a-n 6aTepa &TR) Tip e6X6y7lacv, 81-v il[LrcopeZ 6 dvapi Tliq 8LX Tait() vec Tij
7rpii Tip/ npoZxdc
kv xecvet yuvaIxa Tip Trpoix& 1.71;, tivEco.4 xat 81v Tij exisoSetouaL cpavepX wet acocrrec
Tip voLxetocv Trx- xat et; T6v xpLTip crTixec
ioucrEcc vec erroxaat, ?Mao); xat ccE ecn68eLe
eivaL acoarat.
'0 atvapec, 67coi3 rcapa8E8eL et Tip xptcrLv Tip yuvalxci roo cLaecv 1.LoLxccXE8cc, 8Lec vec Tij
TCCip'n Tip npobcci T7N, civEacu Hal
CX7r08eln ThV v.ocxeiccv cpavepdrsepa, Sky rgpvce. TErcoTee;
ecn6 Tip npoixoc 1:xeLv7p. Kai
xccXes xat
yuvatxcc ijOeXe TI.11.4)p7)0y) et xecnocov TEnoTe rcapavocp6v 8LX xXrcoLca 6rco4tac, I7to5 Vas. nipp 6 xpLTil 8LX X6you TY)q, L 6Xov TO5TO,
&vtcro.); xat 8iv etyai cpxvepTaTa ecrco8z8zLyv.ivl 7) p.oLxda, a6T6 81v Isepvec TErcoTe; tirr6
npotxcc.
femeii; daca Insa acela e mort, atunci o opre0e (vezi gl. 16, zac. 22; Far. Qu. 142,
P. J, nr. 85).
Daca vreun strain, pentru sufletul lui a dat zestre unei femei cu Invoiala ca dac
femeia a murit fr mo0enitori, zestrea s se tntoarca in mina lui, daca dinsa a preacurvit,
.
nu poate barbatul ei sa opreasca acea zestre (vezi gl. 16, zac. 23; Far. Qu. 142,
P. I, nr. 90).
Toate aceste chipuri ca femeia sa piarda zestrea, se inteleg and n-are copii, pentru
cd daca are copii, zestrea este a acestora i a nimnui altul, fie ea copiii stilt cu barbatul
care cauta sa opreascil zestrea, fie c femeia ti avea cu un barbat al ei dinainte (vezi
gl. 16, zac. 24; Far. Qu. 142, P. I, nr. 93-94).
Cel ce se va cununacu o femeie ne.cinstita i neru0nata i curva, dac mai ttrziu,
dupa cununie, ea va face preacurvie, nu poate barbatul din cauza aceasta sa-i la zestrea
(vezi gl. 16, zac. 25; comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 99).
Femeia nu-0 pierde zestrea, daca nu se va dovedi vadit i deplin preacurvia ei, ci
sta in puterea judecatorului sa socoteasca daca. dovezile Sint depline (vezi gl. 16, zac. 26;
comp. Far. Qu. 142, P. I, nr. 110).
Barbatul care-0 da In judecata femeia ca preacurva pentru ca sa-i ja zestrea, daca
nu va dovedi pracurvia In chip MR, nu ja nimic din zestre. $i macar cti femeia va fi i
pedepsita foarte putin pentru oarecari banuieli ce judecatorul le-a avut asupra ei, cu toate
acestea, daca nu este dovedita route lamurit, dinsul nu ja nimic din zestrea aceea (vezi
gi. 16, zac. 27; Far. Qu. 142, P. I, nr. 112).
17
c. 1060
www.dacoromanica.ro
268
KECIAAA.ION 1A--"
MOIXEIAN THE rTNAIKOE, 0110T ZHTA THN HPOIKA THE, 6.1A NA THE
THN KPATIEO TEIN
u0Tcev 6 dEv8pceg Sky igeupe rcoak Tip) IzoexcEcev TirK yvvoeuck TOU
R6V0V VeC TV67co7rTe6eTcee, T6TE 0/ XX7)p OV6VOL TOU iliznoporiat. vee rv circo8cEoucre TV soexetav xcd.
ThV xpce-
CAPITOLUL XI
CIND POT MO*TENITORII BARBATULUI SA DOVEDEASCX PREACURVIA
FEMEII CARE Ii CERE ZESTREA,PENTRU CA SA 0 TINA EI?
Clnd bArbatul nu stia nicidecum de preacurvia femeii lui, sau avea numai
atunci mostenitorii lui pot sd dovedeascd preacurvia i s pdstreze i zestrea.
Dacd zestrea n-a fost datd, nici nu se gdseste In mlinile mostenitorilor bdrbatului,
ei nu pot, dovedind-o preacurvd, sd ceard sd le dea zestrea pe care ar fi rInduit-o. Dar dacd
o in In mlinile lor, pot s nu o Intoarc remelt, dacd ar cerea-o chiar i Cu judecatd.
1)
KEITAAAION IB-ov
ANIESIE KAI H rTNAIKA XANH THN IIPOIKA THE, AIATI THN EINAREE
TINAS H EIIIA.EE TA BTZIA THE H Ar AAA OMOION;
T6Te )(rivet. Tip) npaxci
h yuvoaxce Seee T6 claw.ac, &coil TT); i&Emccatv, 6Tccv 1(21 een6
T6 qamsce awei xcet x&rcoux dXXce a.m.to'caece, (Snob' npoirtivoi3cre T.hv izoexcEcev.
'AvEcrca xcet 6aTere tirc6 T6 cpEXTHIce 4:1-6Xce cbroacexef), 761g 31vkovviplxs (314L acepxnell,
Tuxcetvee vie En 6 xperhg, eevEcrcog xcrei j criLEEK 81v iyEv7Ixev,
Seet TE CC.lirh Met 1:01T6q kileravoilaccat,,
mincnov its7c63tov 67co6.
xcet T6Te 81v xctevee
npotxce
Siv tylveTo h crAec acepxexij
To6; tXcexev, xoct T6Te xcivec
npolx& T71q 8Lee 1.21 cpEX11.ece isvov.
CAPITOLUL XII
DACA FEMEIA IV PIERDE ZESTREA, PENTRU CA A SARUTAT-0 CINEVA,
SAU A PRINS-0 DE S1N, SAU DIN VREO CAUZA ASEMENEA?
Femeia 2i pierde zestrea pentru srutul care i 1-au dat, atunci and In afard de sdrut
slut i alte oarecare semne care prevestesc preacurvia.
cauza vreunei piedici care a dat peste ei i atunci tsi pierde zestrea numai din causa
sdrutului.
1)
www.dacoromanica.ro
259
KE(MAAION Ir.- 9
IIOIA TIMLIPIA AIAETAI ALA. TO (DIAHMA;
"OnoLog cpairreL Ttlimplylv yuvocIxot tmcvSpegvv, ncipOevov
Tip OiX-tlano Tor) xpvroti.
"OnoLog IA xcaciv r.16111v Cex6Xoccrrov cpairret. rcccat j v&ov, TLI.Lcop&Tca xccrec Tip 4kkirTIN
T01.1 xptTo5, il 67cola. EcorX6VETCCL, av .00\ 71 vac Tv 13c'eXX-n xat el; -r xe'vrepyov.
0(10E64 xat -,) yuvcaxa., rol l pl T 0.6X-vci. -nx .0.act. asx(3 T 6 cpOoliza, TivcapCitcce xcel
cirri) =Tex Tip, aDoltnv Toa xpvroi3.
CAPITOLUL XIII
CE PEDEAPSA SE DA PENTRU SARUT?
Cel ce va sdruta femeie cinstit mdritatd, fecioard sau vdduvd, se pedepsegte dupd
voia judecdtorului.
Cel ce cu glnd rdu de desfrtnare, va sdruta bdiat sau Una'', se pedepsegte dupd voia
judectitorului; gi voia merge aga de departe,incit dacd voiegte poate s1-1 arunce gi la galerd.
17*
www.dacoromanica.ro
EXT RASE
DIN
PROSPER FARINACCIUS,
PRICINA 12
DE FURTIS
Quaestio 165 (No. 1-31)
No. 1: Praemitto itaque in primis huius criminis atrocitatem. Quam enim detestabile sit, ex eo praesertim dignoscitur, quod apud Scytas licet feros, et barbaros nullum
delictum gravius punitus fuit quam furtum; et apud Athenienses Draco legem tulit,
furtum etiam olusculi morte dignum esse ... No. 4: Sic et iure divino prohibitum esse
dicitur in Exod: cap. 20. Levit. cap. 18 et ad Ephesios cap. 4. Ne furtum fascias.
No. 9: Praemitto III quod furti crimen non publicum, sed privatum est. No. 13:
tratatului lui Farinaccius aflate In Biblioteca Nationala din Berlin. Aceasta imprejurare
explica micile diferente dintre asezarea fiecarei e quaestio din materia despre furturi
si cele din materiile urmaloare.
www.dacoromanica.ro
262
factum sine scalis... No. 22: Sic furtum commissum in domo acrius punitur, quam commissum extra domum... No. 23: Septima sit conclusio, quod fractura aggravat furtum...
No. 24: Quod contra furem potest agi civiliter et criminaliter ad publicam vindictam,
et per viam accusationis. Civiliter datur duplex actio, condictio scilicet furtiva, qua solum
quis ad restitutionem rei furatae; item actio furti, quae tantum poenalis est ad duplum
et ad quadruplum...
No. 31: Quod potest dominus rei furatae perquirere in domo alterius res sibi
furatas... quod dominus rei furatae non potest propria auctoritate alienam domum
perquirere, sed praecedentibus indiciis seu suspicione, quod res furata sit in domo alicuius...
sed bene potest iudicis officium implorare, ut mandet suis exsequutoribus, qui faciant
talem periquisitionem...
No. 31: in fine... ubi bene admonet judices, ut advertant in cuius domo has
perquisitiones fieri mandant, ne forsan si fuerit persona integrae famae, eius honor
laedatur, et etiam advertat ne is, qui pro perquisitione instat, sit inimicus illius, in cujas
domo perquisitionem fieri petit, ut pariter illius honorem, et famam denigret...
PRICINA 13
DE DIVERS'S FURUM GENERIBUS
Quaestio 166 (No. 1-44)
DE POENA FURUM
Quaestio 167 (No. 1-123)
Q. 166, No. 26: Grassatores qui dicantur? Dic, eos, qui praedae causa in itineribus
stant... Q. 166, No. 24: quod si saepius grassati fuerint, morti traduntur, sin minus in
metallum damnantur aut in insulam relegantur... Q. 166 No. 31: Raptor quits dicatur
et quid si rapina? Dic quod rapinae crimen committitur, cum aliquis per violentiam, et
aperte alienas res furatur... et fit quandoque cum armis; et quandoque sine armis.
Q. 167, No. 20:... Criminalis autem poena raptoris est poena exilii cum publicatione
tertiae partis bonorum... Ubi, quod si rapina est facta cura armis intra poena I. Iuliae
de vi publica. Si vero sine armis intrat p. I. Iuliae de vi privata...
Q. 166, No. 30: Praedonem esse, qui alios praedatur et spoliat, ut puta viatoribus
auferendo bona sua... Q. 167 No. 25; Poena praedonis quae sit? Dic, quod est eadem
quae raptoris...
Q. 167, No. 27: Poena effractoris hoc est, furtum facientis cum fractura ostii domus,
vel capsae, quae sit?... Ubi loquitur in furto facto cum apertura parietis... ita ut diurni
-effractoris post fustium castigationem in opus perpetuum vel corporalium sunt dandi
effractores vero nocturni fustibus caeduntur, et in metallum damnantur... Ubi quod
judex effractori plebeio operis publici; honestiori autem relegationis poenam excedere
non potest... Ex quibus negari non potest communiter receptum esse, quod effractores
puniuntur pro facti, et personarum qualitate, poena arbitraria.
Q. 166, No. 44: Directarii qui sunt? Dic eos, qui in aliena caenacula se tegunt
furandi animo... Q. 167, No. 30:... Quod... directarii plus quam fures puniendi sunt,
et propterea, aut ad tempus in opus publicum dantur, aut relegantur; aut fustibus casti-
www.dacoromanica.ro
263
Q. 166, No. 42: qui furantur in balneis vestes eorum, qui denudati in balnea
ingressi sunt. Q. 167. No. 31:... Ubi quod pariter extraordinem puniuntur...
Q. 167, No. 35: Verum quae poena primo furto imponi possit? Communiter etiam
videtur receptum, impoenandam esse poenam fustigationis... No. 42: Poena pro secundo
furto quae sit?... quod isto casu fur punieur, aut auris, aut manus abscissione, vel alia
nota corporali... No. 48: Poena famosi furis, qui scilicet tria, aut plura furta commissit,
quae sit? Dic quod taus fur furca suspendendus est.
.
Q. 167, No. 38: Posset autem locus, in quo furtum committitur, esse adeo insignis,
ut etiam pro primo furto quamvis exiguo, fur esset suspendendus... Ubi testatur saepius
vidisse suspendi istos, qui in Palatio Principis Senatus Tholosani crumenas abscinderat,
et si vix in illis sex denarii inventi essent... No. 40: In hoc tamen servanda esse Statuta...
UM aliis relatis tenet valere statutum, quod pro magno et qualificato furto imponatur
poena mortis.
No. 39: Vide Q. 172 No. 24:... quando sacrilegium committitur surripiendo
sacrum de sacro, tune enim intrat poena capitalis in proprio significatu, hoc est mortis..
Mo. 28:... quando quis furatur rem non sacrum de loco, tune enim non intrat alia poena
quam furti.
No. 48: In fine... quod furatus anseres, et galinas pro primo furto relegatur,
pro secundo suspenditur.
No. 45: quod imponatur pro magno furto poena mortis... Ego dico, quod pro
uno furto multum enormi, potest quis suspendi.
No. 44: in fine: Et si furtum fuit commissum de nocte per vim, spoliando transeuntes per viam, faciunt ii, quos nos vulgo nuncupamus. Cappeggiatori, si bis hoc admise-
fur commiserit, potest is puniri ad mortem ... No. 68: ... ut furta tria sufficiant ad
condemnandum furem in poenam mortis, sive de primis furtis, quis fuerit condemnatus,
sive non.
No. 89: Latrones vero publici, et famosi, qui in strata publica, et alibi saepius
grassati fuerint in loco, in quo grassati fuerunt furca suspenduntur... No. 92. Quae
quidem specialia non habent locum contra insignes, et famosos fures, et latrones, nisi
constet, quod sint tales/ ut puta convicti, aut confessi, aut in flagranti reperti.
No. 94: Et si plures fuerint ad furandum aliquam rem, omnes tenentur in solidum,
neo unius poena alius liberat.
Q. 165, No. 45: Plagiarii qui Bunt? Dic, eos qui liberum hominem, vel servum
alienum sciens vendit, vel aliter alineat, vel ipsum vinctum retinet, vel celat, vel ei suadet,
ut a domino fugiat... Q. 167, No. 95:... si plagiarius est nobilis damnatur in metallum,
si vero est vilis persona, et tunc si est servus, vel libertus, bestiis subiicitur, si vero ingenuas,
gladio consumitur... Ubi testatur apud eum hoc plagiarios laqueo suspendi...
Q. 167, No. 100: Et ultra poenam criminalem datur insuper patri, aut domino
servi, aut filii rapti contra furem, et rapientem actio dupli, aut quadrupli ad interesse
operarum, et commodi, quod dicti pater et dominus percepturi essent ex dicto servo,
ve! filio.
Q. 167, No. 105: Regula sit, quod abigei condemnantur in opus publicum ad
tempus... No. 106:... Ubi quod est poena arbitraria... No. 111: Ut abigei puniantur
www.dacoromanica.ro
264
poena mortis in loco, ubi frequentius hoc maleficii genus committitur... No. 113: Ut
abigeatus crimen, et poena locum habeant non solum, quando quis abigit animalia ex
agro vel silva, seu grege, sed etiam si a stabulo, vel domo... No. 116:... nisi quis
animalia furetur, quasi artem exercens furandi: Tunc enim, si saepius admiserit, etiam
quod unam ovem singula vice surripuit, abigeatus poenam incurrit.
Q. 167, No. 119:... in surripiente oyes errantes, vel eo qui equos in solitudine
relictos abduxerit, qui non est abigeus sed fur... No. 120: . arbitraria poena mul-
tatur...
Q. 168, No. 3: Ut fiat etiam furtum in aqua publica, illam scilicet ex Ilumine
publico surripiendo, et ad suos privatos fundos conducendo sine principis licentia.
No. 4: Ut furtum etiam committatur ab occupatore locorum publicorum.
No. 23: Ut rei furatae restitutio non tollat actionem furti... No. 24: ... non
procedere in duobus casibus. Primus quando quis a principio abstulit animo restituendi
ei, cuius erat res ablata, quia tune non committit furtum... No. 25: Secundo quando fur
statim commisso furto poenitentia ductus furatam rem restituit, quia tune per istam
celerem poenitentiam, et restitutionem furti vitium purgatur.
No. 30:... quod si Zingari, et praesertim foeminae in aliqua modica re furtum
committerent, impunitum evadere solet, dum mira arte res alienas surripiunt, non si
maiora commiserint crimina.
No. 31: Etiam in eo, qui alteri minatur, ut sibi aliquid tradat, et sic ille minis
coactus rem minan ti tradiderit. Nam, et hunc furti teneri, etiam quod adsit solo vis
compulsiva, non autem ablativa.
Q. 168. No. 32: Furtum mandans nulli dubium, quod furti tenetur furto sequuto.
No. 35:... quod consilium furto praebens teneatur eadem poena, qua ipse fur...
No. 41:...ut consilium furi datum non puniatur eadem poena, quando.sine illo consilio
furis: si cnim scienter hoc faciat fur est et furti tenctur, non autem est fur manifestus;
sed si ignoranter, nec fur est, nec furti tenetur.
No. 60: Quia pater, filius, frater, uxor et similes pro receptatione furum, et rerum
furatarum non puniuntur eadem poena, qua puniuntur extranei receptatores... nisi et
ipsi fuissent participes in crimine.
Q. 168, No. 62: ...quod qui alienum quid iacens in terra hicri faciendi causa
substulit furti astringitur, sive sciat, cuis sit sive ignoravit... No. 64: ...et furti non
teneatur qui rem in via accipit animo restituendi eam domino; quandocumque apparuerit,
et ita palam declaravit, et protestatus fuit.
No. 66: in inveniente res, quae non fuerunt in bonis alicuius prout sunt lapilli,
et gemmae; quae reperiuntur in litore maris, eas enim accipiens, ut suas faciat, furtum
non committit, quia haec in maris litore inventa fiunt primo occupantium.
No. 68:
furti nec etiam teneatur inveniens aliquid in via et illud capiens,
quando putavit id quod capit, esse derelictum...
Q. 168, No. 74: ...Sic, et accipiens rem proiectam ex causa necessitatis, puta
incendii, animo eum occupandi, furtum committit... No. 78: in fine: ...furantibus res
in incendio, impositam eandem poenam, quae imposita est furantibus res in naufragio.
133)
No. 86: ut impone liceat surripere rem illico ex incendio perituram...
www.dacoromanica.ro
266
Q. 168, No. 91: ... quod scilicet et poena pecuniaria, et quandoque etiam corporalis contra amoventes terminos imponi possit arbitrio iudicis, iuxta facti, et personarum
qualitatem.
No. 100: Etiam in co qui terminus amoverit causa furandi sciens lapidas, quos
furatur, esse terminum, .. Una enim fuit opinio quad poena furti teneatur... No. 103: Etiam
in co, qui terminos amoverit... ignorans eos esse terminos, is inquam fustibus caeditur.
No. 110: Ut poena amotionis terminorum non solum habeat locum contra principalem amoventem, sed etiam contra eum, qui de alterius mandato sic terminas amovet.
Q. 168 No. 117: Regula sit, quod pecuniam alteri deferendum, si quis ab aliquo
acceperit, et non deferat, eamque in proprium usum converterit, furtum committit, furtique actione tenetur.
Q. 169, No. 1: Regula sit, utens re aliena ad alium usum, quam destinatum, furtum
non tenetur...
No. 48: Nisi depositarius obtulerit se recipere depositum non rogatus a domino
rei depositae.
No. 28: Ut custodi, depositario, commodatario, alterive alienam rem detinenti,
et dicenti sibi rem furto subtractam fuisse non credatur, nisi probaverit, sive agatur, sive
excipiatur... No. 20: ...ut nee isto casu credatur assertioni praedictae... etiam quod
eadem assertio esset iurata: No. 30: Nisi cum juramente concurrerent aliquae coniecturae.
No. 43: Quando mercatori datur pecunia in depositum numerate, et quid etiam
si tacite, aut expresse fuit actum, ut reddatur tantumdem, et tandem concludit pro mercatore, quem non est verisimile pecuniam mutuo accept rum, quod non teneatur de casu
fortuito, nisi tacite, aut expresse fuerit data potestas utendi pecunia, quia tuna tenetur
ut domino ferat.
Q. 170, No. 36: Regula sit, quod creditor faIsus exigens indebitum a bona fide
solvente, et se debitorem credente, furtum facit, et furti actione tenetur... No. 38: ...dummodo faisus creditor dolo induxerit debitorem ad credendum eum esse debitorem...
Q. 171, No. 2: Regula sit, quad omnes illi, qui pecunias publicas intercipiunt, vel
auferunt, lege Julia peculatus tenentur. No. 3: ...ut peculatus crimen committens puniatur
poena deportationis... Ubi amplius, quad est poena confiscationis bonorum... No. 14:
...dummodo iudex pecuniarum, quas surripuit, non sit administrator... No. 15: Et
isto casu poena est capitalis... No. 16: scilicet de poena mortis naturalis...
No. 21: Ut peculatus crimen committatur... eLiam ab illo, qui pecuniam sacram
et religiosam intercipit, ve! aufert... No. 22: quae est relicta, vel destinata ad ecclesiam
www.dacoromanica.ro
266
fabricandam, vel res sacras comparandas... No. 25: Etiam in eo, qui deo donatum acceperit, interceperit, sive abstulerit... No. 57: ...Lex Julia de residuis habet locum contra
administratorem, publicam pecuniam intercipientem et retinentem... peculatus vreo
modatur contra alium extraneum non administratorem, qui publicas pecunias subripuit.
No. 65: ... distingue ut tune demum administrator retienens, seu surripiens pecuniam publi-cam teneatur de residuis, non de peculatu, quando sic surripuit, seu retinet finita administratione si vero hoc facit durante administratione tenetur de peculatu, et poena capitalis.
Q. 172, No. 24: ...quando sacrilegium committitur surripiendo sacrum de sacro...
hoc sacrilegium aut gladio, aut laqueo, aut igne, aut proiectione ante feras, ut ab jis sacri-
PRICINA 14
DE FRAUDANTIBUS GABELLAM ET EORUM POENA,
QUANDO HABEAT LOCUM ET QUANDO NON
Quaestio 173 (No. 1-52)
No. 2: Regula sit, quod fraudantium gabellas poena est, quod res, quae vehuntur,
de quibus gabella solvi debeat, et non fuit soluta, incidunt in commissum et confiscantur...
No. 12: Ut a non solutione gabellae, et illius defraudatione ignorantia non excuset:
... No. 13: Nisi ignorantia fuerit probabilis... No. 14: Aliud probabilis ignorantiae
exemplum potest afferi, quando gabella esset noviter, et recenter imposita, quia tune
illius allegata ignorantia excusabit a fraudatione gabellae.
No. 19: In eo qui cum mercibus, pro quibus gabella solvitur, inventus fuit per vias
inusitatas; ordinaria et usitata via derelicta: nam et is gabellam fraudare praesumitur...
No. 20: nisi quia ex aliqua iusta causa viam usitatam, et ordinariam derelinquerit...
No. 19 in fine: Ubi amplius, quod muliones euntes per viam insolitam, inciderint
in latrones, et ab illis fuerint derobbati, periculum spectat ad eos non ad dominos Inercium:
Hoc probato, quod per illam inusitatam viam transierint, ut gabellam fraudarent...
No. 44: Quando gabellarius invenisset mulum oneratum mercibus euntem sine
mulione ultra terminum loci, in quo solvi debet gabella, vel in via non recta, tune enim
idem gabellarius non potest capere mulum, et merces, tanquam quod inciderint in commissum, quia potest esse quod mulus aufugerit patrono invito.
No. 48: Ut poena defraudatae gabellae non transeat ad heredes defraudatoris,
nisi quatenus res, quae in commissum inciderunt, ad eum pervenerint. Ubi declarant
dummodo vivente fraudatore gabellae fuerit lis contestata, alias secus.
www.dacoromanica.ro
267
No. 49: Ut ius vendicandi res, quae in commissum inciderunt ob non solutum
vectigal quinquennio contra gabellarium, seu fiscum praescribatur.
No. 51: In eo, quem inventum in via gabellarius voluit perquirere, an res gabellae
subiectas deferret, et ipse non passus est se excuti, aut perquiri non enim ex hoc dicitur
gabellae fraudator, nec fraudata gabella, puniri potest, sed tantum de resistentia.
Q. 173, No. 54: Regula sit, quod publicanus exigens plus quam debet exigere de
gabella solvenda pro mercibus consuetis, punitur exilio, vel extra ordinem arbitrio iudicis.
No. 57: In publicano exigente gabellam in casu, in quo exigi non debet, vel non
est consuetum eam exigi: nam et is capitali poena punitur... No. 59: ...sed etiam civiliter teneatur ad quadruplum si exegit nullam habens exigendi potestatem... No. 55: In
publicano volente exigere gabellam, ubi nulla prorsus a prncipe mposita est gabela:
nam si tunc voluit exigere, et non exigit, punitur poena quinquaginta librararum aun,
PRICINA 15
FURTUM NON COMMITITUR, NEC FURTI POENA LOCUM HABET
IN PLURIBUS CASIBUS IN HAC QUAESTIONE EXPLICATIS
trio iudicis...
No. 13: Ut nec furtum, nec plagium committatur ab co, qui libidinis causa alienare
ancillam meretricem rapuerit vol celaverit... No. 14: Secus si quis furatus fuerit ancillam
www.dacoromanica.ro
268
No. 20: ut nee committat furtum is, qui non valens. aliter ab aliquo recuperare
rem propriam, et suam, illi furatur aliquam rem aequivalentem...
No. 66: In surripiente ex fundo alterius cretam... et de surripiente ex fundo alterius
secus si grave...
No. 103: Ut idem sit in uxore furante res mariti, et e contra... No. 104:...
datur tamen contra uxorem, et e contra pro rebus a conjugibus surreptis sive durante
matrimonio, sive finite per mortem unius conjugis ante aditam hereditatem actio in factum
punienda, est exilio, aut alia poena arbitrio iudicis, adulter autem capitaliter. (Quod tu
intelligas non poena mortis).
No. 106: In concubina, quae aliquid surripiat suo concubinario, vel e contra, tune
enim furtum committi.
No. 109: Ut inter furta domestica possint etiam connumeran i furta facta a monachis suo abbati... No. 111: Potest tamen is, cui res surrepta est, adire iudicem et illius
officium implorare pro restitutione rei furatae.
Q. 174, No. 136: Ut hereditariae rei licet furtum non fiat, si tamen ab alio quam
ab herede possideatur, et auferatvr, auferens furti tenetur.
Q. 174, No. 145 in fine: Quod depositarius, et commodatarius utentes re commodata, et depositata ad alium usum, non teneatur actione furti, si crediderunt dominum
permissurum, No. 147:... quod etiam in casu, in quo quis a principio habuerit rem de
voluntate domini, adhuc non excusetur a furto, dicens, se credidisse dominum permissurum,
nisi suae credulitatis aliquam probabilem rationem reddiderit consanguinitatis, puta amici-
tiae, vel aliam... Quod si commodo tibi unum equum, ut v.adas in villam, et tu ires ad
helium... si commodassem equum per duos aut tres dies, et tu retinuisses illum per decem
dies. Primo enim casu non est verisimile dominum permissurum. Secundo autem casn
www.dacoromanica.ro
269
Si vero alienae rei possessionem invadit, non solum possessionem una cum fructibus percep-
rem, in qua habet usufructum, tunc enim non dubium quod amittit ius suum.
No. 29: Quando emphyteuta non solvit debitum canonem: nam tunc potest expelli
a domino directo auctoritate propria, et sine citatione.
No. 39: Et quid si emphyteusis fuerit finita per defectum generationis... Qui
omnes tenent finita linea posse dominum directum ingredi auctoritate propria in possessionem rei emphyteuticae.
No. 40: Et quid si emphyteuta cecidit a iure suo propter deteriorationem rei
emphyteuticae, an dominus directus possit auctoritate propria in emphyteusim ingredi?
Videtur quod sic.
No. 51: In occupante propria auctoritate non solum ante litem motam, sed etiam
post, sive ante, sive post sententiam, cum tunc sine iudicis decreto, aut licentia nemo
possit auctoritate propria iudicis sententiam exsequi... No. 53: Ut invasor possessionis
rei aiienae, qui tenetur, ut dixi, restituere, non solum possessionem, sed etiam eiusdem
rei aestimationem, talis aestimatio facienda sit habito respectu ad proprietatem rei occupatae, et non possessionis.
No. 70: Ut poenae praedictae d.l. si quis in tantam, habeant locum etiam, quod
invasor, et expulsor ante litem contestatam, vel ante sententiam occupatam rei possessionem restituerit. Non enim ex hac restitutione liberatur a poenis praedictis.
No. 79:... distingue, quod si deiectus ex sua possessione deiicientem deiicit ex
intervallo, tune verum est, quod incurrit poenas... No. 80: Secus in eo, qui ab aliquo deiectus
.ex sua possessione incontinenti delicit eum, a quo deiectus fuit, qui propterea non incurrit
poenas...
No. 85 in fine: Licet tutius sit si is, qui dubitat, se molestan i in sua possession,
imploret officium iudicis, et ab eo, obtineat licentiam deferendi arma, et armatos conducere
ad suam possessionem defendendam.
No. 89:... in furioso, qui non tenetur poena I. si quis in tantam... quod isto
.casu occupata possessio a furioso... deiecto restituenda est... No. 90: ... ut neo....
-teneatur ad poenas... etiam quod factus sanae mentis eandem possessionem, retineat.
No. 98: ... Un non procedat in patre, seu patrono propria auctoritate occupantibus
res filii, aut liberti. qui non tenentur hac poenali constitutione... No. 100: Ut non procedat
e contra quando filius, aut libertus propria auctoritate occupaverint res patris, aut patroni...
si quis in tantam... ecclesiam seu pupillum... No. 105: nisi abbas, praelatus seu
monachus invasionem et occupationem propria auctoritate fecissent convocato consilio
www.dacoromanica.ro
270
No. 107: Quod si praelatus cum capitulo per vim occupet bona praelati defuncti
possessa ab herede, et ibi punit tres casus. Primus est, quando clare constat, quod praelatus defunctus d. bona tenebat nomine ecclaesiae, et tune nulla incurritur poena. Secundus
est casus, quando clare constat, quod praelatus defunctus d. bona tenebat nomine proprio,
et tunc sine dubio incurritur poena. Tertium poena casum, quando res est dubia.Et tunc
nec etiam incurritur aliqua poena, quia praesumtio est, quod praelatus defunctus acquisiverit de bonis ecclesiae.
No. 111: In commodatario, depositario, seu colono, qui cum possidere non
dicantur, hoc ideo, si propria auctoritate expellantur a commodante, deponente seu
locatore, non habet contra eos actionem ad poenas d.l. si quis in tantum, nisi eorum possessionem interverterint... No. 112: Hinc est, quod si inquilinus cessat in solutione pensionis,
potest dominus propria auctoritate ipsum expellere, et claudere ostia domus... No. 113:
hoc ideo, si propria auctoritate expellantur a commodante, deponente, seu locatore, non
habent contra eos actionem ad poenas d.l. si quis in tantum, nisi eorum possessionem
interverterint.
I
Q. 175, No. 240:... quando quis alteri promisit non venire contra aliquam proitnissionem sub poena mille, et sub obligatione omnium bonorum, adiecto pacto exequutivo,
non solum in contractu pignoris.., sed etiam in omni alio contractu... No. 255: Ut
pactum ingrediendi possessionem propria auctoritate non possit exerceri contra tertium
possessorem resistentem.
Q. 150, No. 220: In vendente rem alteri obligatam, qui licet non teneatur poena
falsi, punitur tamen crimine stellionatus ... Ubi e contra de vendente rem uni, et postea
eandem rem altera in solutionem dante, aut hypothectante... No. 228:... quia Me
casu datur poenitentia ante sententiam, et potest is, qui dixit rem alteri non esse obli-
www.dacoromanica.ro
271
gatam, eam liberare ab obligatione sicut promisit, et liberando ante sententiam, non
punitur. No. 229: ... quod poena sit arbitraria.
Q. 175, No. 283: Regula sit afirmativa, quod heres potest propria auctoritate
res hereditarias apprehendere... No. 284: ...Potest tamen propria auctoritate rem,
in qua institutus est, apprehendere absque alicuius poenae incursu.
No. 285: In herede instituto a testatore post mortem usufructuarii: nam tuno
cum non adsit heres, de cuius manu possit usufructuaris usumfructum accipere, poterit
idcirco illum propria auctoritate capere.
No. 288: Ut heres possit propria auctoritate adipisci possessionem hereditatis sibi
delatae ex testamento vel ab intestato, quando illa est vacans, et a nemine possessa...
No. 289: Secus si hereditaria bona ab alio possideantur, quia tune heres non potest propria
auctoritate in eorum possessionem ingredi... Et est ratio, quia nemo de sua possessione
propria auctoritate... No. 310: Quando in legato usufructus essent aposita verba, sine
contradictione: quia tuno pariter usufructuarius potest capere usumfructum propria
auctoritate ...No. 311: Idem si testator prohibuit ne usufructuarius in usufructu molestetur... No. 312: Quando fuerit alicui relictus ususfructus cum clausula omni meliori
modo... tans enim clausula supplet titulum institutionis.
Q. 175, No. 317: Regula sit, quod legatarius debet legatum capere de manu
heredis... et aliter illud occupando propria auctoritate perdit omne ius, quod in eo.
habet... No. 326:... quando testator dedit licentiam legatario capiendi possessionem
propria auctoritate; nam tune legatum in eo transit sine vitio... No. 336: In legato ad
pias causas, quod propria auctoritate posse per legatarium cepi,... No. 337: Quando
periculum est in mora, prout in legato alimentorum facto pauperi... Ed idem in legato
factor pro sepultura, quod cum dilationem non admittat, poterit legatarius illud propria
auctoritate sumere...
No. 348: Quando legatarius non occupavit totum legatum, sed illius partem.
Non enim privatur omni jure suo, nec amittit totum legatum, sed tantum committit, et
privatur proportione occupata...
No. 349:... Quando legatarius rem legatam occupavit clam, secus si palam,
quia tune non privatur legato.
PRICINA 16
FURTLTM QUANDO, ET QUIBUS <MODIS> PROBETUR
No. 1: Regula sit, quod licet furtum non praesumatur, et qui furtum allegat
probare debet... illud tamen, tum et difficilis probationis, coniecturis probatur... No. 7:
Ut furtum probetur ex acclamationibus factis in domo de nocte a viciiais... No. 11: Ut
et furti coniectura non modica sit, 'viand in loco, ubi furtum dicitur commissum, fuit
auditus strepitus, seu rumor... No. 12: Ut et furtum censeatur probatum quando
reperitur fractum ostium domus, seu camera, in qua res, quae dicuntur furatae, erant
depositae.
www.dacoromanica.ro
272
damnum passi... tamen requiritur quod damnum passus sit vir bonae famae...
Q. 176, No. 19: Regula sit affirmativa, quod probato furto, si valor, et quantitas
rei furatae probari nequit, statur iuramento actoris... No. 21: ut detur iuramenlum
in litem contra furem,... etiam super prohatione damnorum, expansarum, et interesse.
No. 26:... Ut hoc iuramentum in litem detur etiam contra custodem, commadatarium, seu depositarium rei furatae in casu, in quo praedicti de furto tenentur.
No. 27:... Ut etiam hoc iuramentum in litem detur contra amoventem terminas...
non solum pro damnis, et interesse, sed etiam ad probationem loci, in quo ante amotionem
termini stabant...
No. 28:... ut hoc iuramentum in litem detur... etiam contra furem scripturnrum,
videlicet super tenore d. scripturae furto subtractae... No. 29: Sic enim datur iuramentum
in litem ad probandum tenorem instrumenti ab adversario combusti, vel lacerati...
No. 31:... ut hoc iuramentum in litem super quantitate, et valore rerum furatarum non deferatur Judaeo contra Christianum... No. 45: Ut hoc iuramenturn in litem
detur, quando de furto constet plene, et concludenter, aut per rei confessionem, aut per
testes illum convincentes, secus si de furto non constaret nisi praesumtive.
Q. 176, No. 50: Primum itaque indicium contra furem est mala fama... No. 51:
Et hoc indicium magis operatur contra eum, qui consuetus alias fuman... No. 53: Ventas
est quad sola mala fama, nisi sit aliis coniecturis adminiculata, non sufficit ad torquendum.
No. 62: Quintum oritur indicium ex transitu insolito per viam, et locum, ubi
furtum factum fuit, facit indicium ad torturam contra transeuntem No. 63: Idem de eo,
qui visus est frequentare locum, ubi commissum est furtum...
No. 64:... qui visus est exire ex domo, in qua fuit factum cum fardello, seu alia
aliqua re sub brachia, et sub pallio. No. 65: Et idem crederem de eo qui tempore commissi
furti visus fuisset introire, et exire ex domo, ubi furtum commissum fuit... No. 68:...
...qui inventus fuit in loco furti, habet contra se indicium...
No. 69: Octavum indicium oritur ex fuga famuli, seu alterius domestici in domo,
in qua est commissum furtum... No. 71:... quad sola fuga famuli non tacit indicium
ad torquendum... No. 73:... dummodo famulos non solum aufugiat ex domo domini, qui
dicit sibi furtum factum, sed etiam, ut talifer aufugiat, ut se abscondat, et non compareat...
No. 74: Nonum indicium furti oritur contra eum, cuius res, utputa pileus, pallium,
scalae, aut similia, fuerint inventa in loco furti.
No. 80:... qui pauper existens visus est expendere pecuniarum quantitatem...
No. 81: Et multo magis urgeret hoc indicium, si moneta quae expenditur esset eiusdem
formae, et materiae, qua erat pecunia furto subtracta.
No. 84:... furti indicium oritur contra eum penes quem reperiuntur instrumenta
ad derobandum apta, prout de scarpello.
No. 86:... furti indicium etiam oritur contra eum, qui non vocatus, nec citatus,
et sine aliquo interesse denuntiat Curiae furem, instat ut contra eum procedatur, aut
quid simile facit, per quod credat se ostendere immunem ab illo crimine.
www.dacoromanica.ro
273
No. 87:... oritur indicium contra eum, qui potuit furtum prohibere, et non
prohibuit, is enim redditur suspectus de complicitate...
Q. 37, No. 43: Et principaliter... ut ad torquendum inditia non solum debeant
esse talia qualia supra explicavi, sed etiam debent esse plura, et unum non sufficit... ubi
quod saltem debent esse duo inditia... No. 66:... Quia mala fama in genere iuncto
quilibet alio adminiculo inditium facit ad torturam.
Q. 176, No. 95:... indicium furti nunquid oriatur contra eum, qui fuit nominatus,
seu inculpatus ab astrologo, seu devinatore...
Q. 177, No. 5:... nisi is, penes quern fuit reperta res furata, esset persona malae
famae, et consuetus res furtivas penes se habere, vel emere, quia tunc oritur contra eum
indicium ad torturam.
No. 6: In eo qui dicit se emisse rem furatam ab ignota persona... No. 7: Idem de
eo, qui dicit se non recordari a quo emerit rem furatam, etiam quod alias esset bonae famae...
Q. 40, No. 1. Torturae tanta vis est, ut in ea persistens negando... vel non
persistens fatendo, quicquid dixerit putam veritatem dixisse praesumatur... No. 2:
Quare per torturam purgata esse inditia contra tortum... propterea purgatis inditiis
per torturam reum fore relaxandum et absolvendum.
Q. 177, No. 16: Regula sit, affirmativa, quod emens scienter rem furtivam furti
No. 26: Et item scientia praesumitur in emente res furtivas, quando res emtae
non conveniebant emtori, neo illis egebat...
Q. 177, No. 29: Regula sit affirmativa, quod emens rem furtivam, tenetur illam
restituere domino etiam sibi non restituto pretio.
No. 30:... lit multo magis procedat in emente bona fide, et ignorante res ecclesiae
furatas, qui sine dubio tenetur illas restituere ipsi ecclesiae sine solutione pretii.
No. 36: ...ut isto casu ad hoc ut pignori accipiens rem furtivam, illam restituere
teneatur domino pretio non restituto, sufficiat praesumtiva et verisimilis scientia, quod
res pignorata esse aliena... Ubi amplius verisimilem scientiam sumit ex eo, quod quis
pignori accepit a paupere famulo vasa argentea, et magni valoris.
No. 40: Propositam... regulam non procedere in emente rem furtivam a latronibus,
vel praedonibus; is enim non tenetur eam domino restituere pretio ipsi non
sol u to.
No. 42: Eandem regulam non procedere, quando emtor in emtione rei furatae
protestatus fuit, quod illas emit nomine eius cuius sunt, et quod est paratus illas restituere
restituto sibi pretio.
No. 47: Quia si contingant, dominum rei furatae sponte solvere pretium dictae
rei emtori bonae fidei, si velit postea illud repetere, non potest...
Summaria ad Q. 177, p. III, No. 29-51. 10.: Emens rem furtivam, si illam domino
o. 1060
www.dacoromanica.ro
274
GLAVA 1
LIBER QUARTUS
DE CRIMINE LAESAE MAIESTATIS. TITULUS XIII
ARGUMENTUM. DE OFFENDENTIBUS MAGISTRATUM, ET CURIAE OFFICIALES
QUANDO DICANTLTR COMMITTERE CRIMEN LAESAE MAIESTATIS,
ET DE EIUS POENA
Quaest. CXII. Inspect. III
No. 136: Decimus tertius est casus in offendente, seu occidente. Principis magistratum vel officiales, ac illis resistentibus et non obedientibus, in quo regula sit quod
magistratum occidens non solum tenetur ut parricida.., sed etiam laesae maiestatis
(1)
crimen committit.
No. 142: Ut crimen laesae maiestatis, et rebellionis dicatur committi contra principem, sed etiam contra ejus officiales et sic, non solum ex inobedientia principis, sed
No. 150: ...In offendente... officiales principis non in odium principis, vel ut
princeps, seu civitas careat illo ofliciali, sed ex particulari odio, ac ex privata inimicitia.
Nam is non committit crimen laesae maiestatis... No. 152: Et ex privata inimicitia
non dicitur occisus officialis, qui fuit occisus ratione officii... Et in proposito, vide
bannimenta Status Ecclesiastici,... ubi ad hoc, ut poena in illis imposita contra
offendentes officiales et iudices, locum habeat, requirit, ut offensio sit facta ex causa inimicitiae, et... expresse requirit, quod sit facta occasione officii.
No. 148: ...In eo qui officialem, seu magistratum offendit seu occidit se defendendo. Nam is non incurrit crimen laesae maiestatis (Cf. Q. 125, No. 7... aggressor, si
occiditur, potest dici a se ipso non autem ab insultato occisus...).
No. 150: ...In offendente magistratum... non in odium principis,... sed ex particulari odio, ac ex privata inimicitia. Nam is non committitur crimen laesae maiestatis...
No. 151: Ubi tamen, quod quamvis isto casu non committatur crimen laesae maiestatis,
taus tamen offensio gravius punitur.
No. 155: ...ut nec crimen laesae maiestatis, committatur per offensionem factam
Praesidi, ob ipsius malos mores, et gravamina indebita subditis illata, dummodo tamen
offendens retineat principis fidelitatem...
No. 156: Sic et officiali non obediens, non propter principem, sed propter ipsum
officialem non committit crimen laesae maiestatis...
www.dacoromanica.ro
275
(11)
No. 157: ...In concitante plebem ad effectum expellendi off icialem, quia tunc
non est crimen laesae maiestatis, sed seditionis... Verum quod etiam sit crimen laesae
maiestatis, nisi hoc fiat propter malos mores ipsius officialis...
GLAVA 2
ARGUMENTUM. DE OFFENDENTIBUS NUNTIOS, ET ORATORES PRINCIPIS,
AN, ET QUANDO DICANTUR COMMITTERE CRIMEN LAESAE MAIESTATIS,
ET DE MATERIA
,(1)
No. 162: ...Ut offendentes nuntios, seu oratores non solum committant crimen
laesae maiestatis, sed etiam sacrilegium...
No. 165: ...Ut et crimen laesae maiestatis committere dicatur is, qui impedit
nuntios... in strada publica, eosque litteris ad Papam directis spoliet... Ubi de occidente
tabellarium principis ad effectum intercipiendi ab eo litteras, et arcana principia sciendi...
nisi iste nuntius spoliaretur non ex causa principis, sed lucri causa, et ipsum depraedandl,
et derobandi... No. 166: ...dommodo hoc faciat in derogationem dignitatis, et iurisdictionis ipsius Pontificis, alias secus... (viand quis hoc facit pro conservatione stii
honoris.
No. 1.63: ...Ut proposita regula procedat, etiam quod fluis offendat nuntium priii-
No. 167: ...Et in specie quod non dicatur rebellis, sed infidelis is, qui principi
furtum facit.
GLAVA 3
ARGUMENTUM. CRIMEN LAESAE MAIESTATIS, AN,
www.dacoromanica.ro
276
GLAVA 4
ARGUMENTUM. MONETA QUOT MODIS FALSIFICAR! DICATUR,
FABRICANTIS AUTEM FALSAM MONETAM POENA QUAE SIT.
No. 1:... quando quis cudit falsam monetam. Nam et tune principem offendi,
et in laesae maiestatis crimen incurri...
No 2: Praemitendum censuimus modos omnes quibus moneta dicitur falsa:...
In materia moneta dicitur falsa, guando est contaminata, et sic non est pura, et simplex,
prout debet esse, sed puta, quando aurea habet mixturam argenti, vel moneta argentea
habet mixturam aeris, vel etiam si totaliter est falsa in substantia interiori, sed in colore
aurea, vel argentea... No. 6:... crimen hoc falsae monetae quinque modis committi.
Primo illam cudendo, absque authoritate principis. Secundo illam cudendo falsam in
pondere, aut in materia, ut puta eam inaurando. Tertio adulterando, ac falsificando imaginem, aut suprascriptionem monetae. Quarto illam tondendo, aut diminuendo. Quinto
illam expendendo... quod falsitas committitur corrumpendo materiam, authoritate, seu
signo abutendo, et pondus minuendo.
No. 5: Aliqui vero dixerunt ad monetae bonitatem quinque requiri... Primo
videlicet authoritatem cudentis. eam. Secundo quod cudatur in loco publico. Tertio quod
sit probae speciei. Quarto quod sit legitimi ponderis. Quinto quod sit percussa in publica
forma.
No 8:... ut fabricans falsam monetam puniatur poena mortis... No. 12:... quod
de jure Digestorum erat poena falsi. Sed hodie de iure codicis est laesae maiestatis, et
ultimi supplicii. No. 13:... ut amplius monetarii comburantur... No. 14:... ut in hoc
crimine bona confiscentur... No. 15: Vide tamen in proposita Urbis statutum... ubi
confiscationis bonorum poenam imponere non videtur, nisi baronibus, seu dominis
alicuius terrae, castri, vel villae et in casu in quo in contrarium condemnentur; non
autem si fuerint praesentes, et capti, vel si fuerint privatae personae.
No. 16:... Quia domus in qua fabricatur falsa moneta publicatur, sive dominus
illius vere fuerit sciens, sive etiam se ignorantem praetendat, dummodo ipsi domui
proximus fuerit, quia tunc praesumitur scientia; secus si longe ab ea habitaverit, quia
tune praesumitur ignorantia.
No. 16:... et si domus praedicta fuerit alicuius viduae, non publicatur...
No. 16:... sicut nec etiam publicatur, si fuerit alicuius pupilli, quamvis hoc ultimo
casu tutor teneatur fisco ad precium domus.
No 18:... Ut poena falsae monetae procedat etiam in fabricante monetam bonae
ligae, et iusti ponderis... No. 20: Verius tamen est, et magia communiter receptum, quod
non mitior, sed eadem poenam qua fabricatores falsae monetae, etiam in materia, et in
pondere plectuntur, plecti etiam debet is, qui sine principis authoritate iusti ponderis
iustaeve ligae monetam cudit, prout videtur de mente omnium praellegatorum doctorum.
No. 35:... Quia miscens in auro privato aliquid viLii, tenetur poena falsi... Ubi
hoc dicit notandum contra aurifices, qui faciunt aurum, et argentum minoris ligae, quam
civitas requirat.
No. 36: Sic et monetarii publici cudentes monetam defectuosam in liga, seu in
pondere, puniuntur poena falsi... Ubi quod in hac poena falsi, cessat confiscatio bonorum...
www.dacoromanica.ro
277
No 42:... Quia revelans Julius criminis reos, si socius, et particeps sit, impunitate
gaudet. No. 44: Si vero non sit socius, et particeps criminis debet habere praerrium...,
Ubi quod servi accusantes falsatorem monetae, consequuntur libertatem, liberi vero praemium habent iudicis arbitrio.
No. 47:... Quia in hoc falsae monetae crimine interrogatur reus de consociis,
et complicibus.
No. 50:... Quia in crimine falsae monetae, et ad illius probationem praesumtiones
et suspiciones sufficere videntur.
No. 54:... Quia tingens monetam, ut puta aeream, cum auro, vel argento, vel
etiam argenteam cum auro tenetur poena falsi, et ideo si servus est, ultimo supplicio affici-
GLAVA 5
ARGUMENTUM. EXPENDENS, SEU RETINENS FALSAM MONETAM, QUANDO,.
No. 114: Regula sit... quod expendens falsam monetam de jure communi falsi
poena punitur.
No. 118:... Ut et retinens penes se falsam pecuniam scienter, punitur poena extraordinaria.
No. 119:... ut retentio faLsae monetae faciat indicium participationis in fabrica-
GLAVA 6
LIBER TERTIUS. DE VARIIS AC DIVERSIS QUAESTIONIBUS.
VEL ALIENO, ARGUMENTUM. THESAURUS INVENTUS IN FUNDO PROPRIO,
PUBLICO RELIGIOSO, VEL PRIVATO, AD QUEM SPECTET,
ET GENERALITER DE MATERIA THESAURI
Quaest. CIV. Inspect. I
(1)
No. 1: Quaero igitur primo loco, an in fundo meo possim ego perquirere theraurum,
et si perquirendo ilium inveniam, an spectet a me, an vero ad principem. Responde quod
thesaurum in fundo meo perquirere possum, et inventus sive casus, sive data opera spectat
www.dacoromanica.ro
278
No. 2: Quaero II. An in fundo alieno possit quis invito domino thesaurum perquirere ; responde, quod non: immo thesaurus data opera, et ex industria inventus in fundo
alieno spectat ad dominum fundi, non autem ad inventorem.
No. 1 in fine:... quod ex inventione thesauri in fundo vendito non rescinditur venditio tanquam facta cum laesione dimidii iusti praetii.
No. 4: Procedit autem haec conclusio ut nedum invito domino, sed _nee etiam eo
ignorante, aut volente possit quis in alieno solo thesaurum perquirere, et si sic perquirendo
fuerit inventus, spectat ad ipsum dominum, et non ad inventorem... No. 5: Immo data
opera thesaurum perquirens in alieno fundo etiam domino volente, aut ignorante extra
ordinem, et iudicis arbitrio puniendus est...
No. 6: Quaero III. Quid si quis casu fortuito, et non data opera thesaurum in
fundo alieno inveniat? Responde quod medietas spectat ad inventorem, et alia medietas
ad dominum fundi.
No. 7': Quaero IV. Ad quem spectet thesaurus inventus casu fortuito in fundo aesaris proprio, seu alicuius civitatis? Responde, quod spectat pro medietate ad Caesarem,
seu Civitatem, et pro alia medietate ad inventorem... No. 12:... quod medietas thesauri inventi in bonis ecclesiae, aut in loco sacro, vel religioso, spectet ad fiscum ecclesiae,
medietas ad inventorem...
No. 13: Ad quem spectet thesaurus inventus in fundo, cuius unus sit dominus utilis,
alter vero directus? Responde, quod spectat 'non ad dominum directum, sed ad utilem ut
puta emphyteotam, feudatarium, et similes. Isto enim casu dominium utile praefertur
directo.
No. 13 in medio:... Concluditque quod isto casu sive thesaurus inveniatur per
dominum utile, sive per dominum directum, partiri debet inter eos, ita ut unusquisque
medietatem habeat.
No. 13 in fine:... quod si extraneus, qui non sit dominus directus, nec utilis ihveniat
thesaurum in fundo emphyteotico, vel feudali, debet illum partiri cum domino utili non
No. 15:... quod fructuarius pariter non dicitur dominus fundi seu domus in qua
habet solum usumfructum. Ideo si in fundo aut domo praedictae thesaurum inveniat,
iudicatur de eo ac si in fundo alieno invenisset... ubi amplius quod immediate thesauri
habet usumfructum ; finito autem usufructu ilium domino directo restituit, quod ego intel-
www.dacoromanica.ro
279
et quae fuerit abscondita antiquitus, .et tanto tempore, uf non extet moemoria; in contrarium aliter enim non dicitur proprie thesaurus.
No. 20: Et ideo domo vendita in qua non antiquitus fuerit abscondita aliqua pecuniarum quantitas, non censetur vendita ipsa pecunia, et si reperiatur, spectat ad venditorem
GLAVA 7
ARGUMENTUM. DE HOMICIDII ATROCITATE, ILLIUS QUE DIFINITIONE,
ETYMOLOGIA, ET DISTINCTIONE, QUOT MODIS ILLUD COMMITTATUR
Quaest. CXIX. Inspect. I
11)
progrediar, praemittendum... censui ... No. 3: Quod homicidium... est occisio hominis,
ab homine facta... No. 7: ...homicidii duas esse species. Aliud nempe dicitur homicidium
simplex, aliud vero homicidium deliberatum: ... Simplex homicidium, dixit esse Wud,
quod committitur sinesqualitate animi deliberati. Deliberatum vero illud, quod committitur
No. 6: Homicidium dolosum rursus distinguitur, quia aliud est simplex, non deliberatum, aut praemeditatum, nisi tempore commissi homicidii ut puta quando in rixa,
et impetu irae committitur ; aliud vero deliberatum, praemeditatum, seu ut alii dicunt,
ex proposito resolutum in mente occidentis ex intervallo ante commissum homicidium,
et prout vulgariter dicitur unum a sangue caldo, aliud a sangue fredo ... No. 8: ... Deliberare, est quaedam meditatio, et quoddam intervallum ad actum, qui postea in animo
destinatus et deliberatus sequitur.
Quaest. CXIX. Inspect. I
No. 9: Quod homicidium dicitur et homicidii poena intrat qualitercunque, et quocunque modo quis hominem, vita privat, sive manibus, puta strangulando, vel suffo-
www.dacoromanica.ro
280
cando... sive etiam non manibus, sed toto corpore suffocando, prout contingit parentibus,
nutricibus, seu aliis, infantes in lecto suffocantibus... sive praecipitando... sive pede
aut calce, aut etiam capite percutiendo, sive pugno... sive telo...
GLAVA 8
ARGUMENTUM. DE HOMICIDII ATROCITATE... HOMICIDIIQUE POENA,
QUAE SIT DE IURE CIVILI, ET QUANDO LOCUM HABEAT
Quaest. CXIX. Inspect. I
No. 12: ...quod pro homicidio imponitur poena mortis naturalis... No 15: ...ut
ell= lege evangelica et divina homicida mori debeat... No. 16: Sic, et jure naturali
homicidium prohibitum esse, quo iure hominem homini insidiar, nefas est.
No. 17: ...ut ab hac poena mortis nulla dignitas excuset... quod non videtur
admittere personarum differentiam... ut pariter omnes personas complectatur... No. 19
...Ut homicidii poena teneatur tam masculus, quam foemina et tam servus quam liber...
No. 20: ...cum ita puniatur occidens servum, aut foeminam, sicut liberum, et
masculum sive in dignitate constitutum, sive non... No. 21: Ubi etiam quod non refert,
an occidatur cognitus, vel incognitus...
No. 22: ...quod magis punitur occidens infantem, quam natu maiorem, cum ex
hoc crudelior appareat.
No. 25: ...eandem propositam regulam non procedere.., in patre occidente
filiam in adulterio repertam...
No. 26: ...in marito occidente uxorem, pariter cum adultero inventam.
No. 26: ...Tertio, in homicidio ad necessariam defe sionem commisso. (Adde:
Q. 125 No. 57: ...In occidente insultantem, et aggressorem, probato enim insultu, et
quando quis* contra alium vulnerandi, vel occidendi ruat cum armis, praesumitur insultatus fecisse ad sui necessariam defensionem, omnemque poenam evadit, si insultantem,
et aggressorem occidat... No. 60: ...quia non sufficit probare, quod Titius te insultavit,
unde tu eum percusisti, sed debet probari, quod aliter ab eo evadere non poteras, nisi
percuteres...).
No. 26: ...in homicidio culposo, et casuali.., in homicidio pariter commisso contra
voluntatem occidentis.
No. 26: Sexto, in occidente unum putantem occidere alium. (Adde: Q. 125, No. 139.
Regula sit: quod occidens se defendendo non aggressorem, seu offendentem, sed alium
tertium, ut puta cum lapide, sagitta, ve] archibusciata, volens tamen occidere dictum
aggressorem, non punitur. . . Cf. Q. 126, No. 18: ...ubi de proiiciente lapidem versus
turbam hominum).
No. 26: ...Septimo, (Blando occisus obiit ex vulnere non mortali ex medicorum
negligentia, seu malo regimine...
www.dacoromanica.ro
281
ex intervallo... fuerit patratum... No. 40: ...quia stante statuto, quod homicidia
condemnetur in poenam pecuniariam, ut puta in centum, quae si non solverit intra mensem,
decapitetur, si homicidium non fuerit dolosum, sed culposum, non potest decapitan, etiam,
quod in tempore a statuto praefixo, poenam non solverit... No. 43: Erit bene statuto
locus, quando quis duo homicidia commisit ex intervallo, ut pro secundo capite puniatur,
quamvis pro primo iuxta formam statuti poenam pecuniariam solverit.
No. 93: Regula sit, quod homicida tenetur heredibus occisi ad damna et interesse
emergentia propter occisi mortem... No. 102... ad expensas medicorum, medicinarum,
aliarumque rerum pro curatione occisi tempore eius infirmitatis adhibitarum... No. 105:
...ad aestimationem operarum heredibus occisi, quando illi vivente occiso sustentabantur
ab eo cum sui operibus et lucris;... ad substentationem omnium illorum, quos occisus,
vel vulneratus substentabat dotando, alendo, et vestiendo... No. 95: ...ad aestimationem
operarum, quas occisus lucratus fuisset toto tempore vitae suae... No. 99: Haec autem
operarum aestimatio in homine occiso fieri debet habito respectu ad tempus quo verisimiliter vivere potuisset... No. 100: Quamvis al qui dixerint eandem operarum aestimationem esse faciendam arbitrio iudicis...
No. 120: ...propositam regulam non procedere in homicidio casu commiss , in
quo non venire restitutionem damnorum, et interesse... No. 122: ...in co, qui aliquem
www.dacoromanica.ro
282
vulneravit, aut occidit ad sui necessariam defensionem... No. 123: ...in eo, qui volen s
of fendere aggressorem alium utputa astantem, mediatorem, vel pertranseuntem offendit.
Na m tunc offenso, quod teneatur lege Aquilia ad damna et interesse...
A R GUMENTUM. DE PARRICIDII POENA ET ATROCITATE ET AN STATUTUM
DE HOMICIDIO LOQUENS, LOCUM HABENT ETIAM IN PARRICIDIO
Quaest. CXX. Inspect. I
(1 6)
virgis sanguineis verberatus, deinde culeo insuatur cum cane, et gallo pinnace, et
v ipera, et simia, deinde in mare profundum culeus iactetur, hoc ita si mare proximum
sit, alioquin bestiis subiiciatur.
No. 12: Hodie... imponitur poena ultimi supplicii... cum aliquo alio genere
p oenae arbitrio iudicis secundum qualitatem regionis... quod apud eum parricidae ad
(17 )
e audam equi aut ad quodvis vehiculorum genus effixi, cratique vimineae insidentes, dede-
partes... No. 14. Bene verum est, quod parricida carere etiam debet sepultura.
ARGUMENTUM. PARRICIDIUM, VEL ETIAM HOMICIDIUM COMMITENS AN,
ET QUANDO OCCISI HAEREDITATE ET SUCCESSIONE PRIVETUR
Quaest CXX. Sectio II
No. 23: Regula sit, quod et multo magis parricida privetur hereditate occisi sib
per eius necem ex testamento vel ab intestato delata... No. 24: Et quod fisco applicetur
taus hereditas... No. 29: Ut hereditas occisi deferatur fisco, et non occisori etiam in praeiudicium filiorum ipsius occisoris... No. 41:... bona veniunt ad fiscum nisi sit alius non
interficiens, qui eodem gradu sit cum interfectore...
No. 25:... hanc regulam in marito occidente uxorem, vel e contra, quod propterea
privatur illius hereditate... illaque fisco applicatur... No. 40: Et propterea si maritus
occidat uxorem, quae habeat alios agnatos proxitniores, quibus successio prius debetur,
quam ipsi occidenti, utputa matrem, hereditas occisae uxoris non fisco defertur sed matri
seu aliis proximioribus...
No. 46:... in occidente illum, quo moriente occisor fuit substitutus in aliqua
hereditate, quod licet dicta hereditate privetur... No. 47:... et quod isto casu hereditas
fisco applicetur...
No. 35:... Ut occidere dicatur testatorem, seu eum, cui quis successurus erat
ab intestato, non solum si dolo manibus propriis occidit, sed etiam si culpa, et negligentia
illum occiderit, non quaerendo ei medicum, vel quaerendo malum medicum, vel non quaerendo in eius infirmitate sibi necessaria; omnibus enim his casibus ab eo aufertur hereditas,
tanquam ab indigno et fisco applicatur.
No. 45: ... Ut licet fiscus auferat ab occidente tanquam indigno hereditatem occisi
etiam in praeiudicium filiorum... hoc tamen erit intelligendum, quando iusti fili , et descendentes venierint ad successionem occisi, non ex propria eorum persona, et suo iure, sed
ex persona patris occisoris, unde secus si ex propria persona, et suo proprio iure succeksionem praetenderent quia tunc non sunt excludendi...
www.dacoromanica.ro
283
No. 55:... 'viand quis solum vulneravit et non occidit, tune enim si vulnerans
exheredatus non reperitur, efficaciter succedit vulnerato... No. 56: Et. multo magis haec
conclusio locum habebit, quando vulnerans, seu eius filius post illata vulnera fuisset a
vulnerato institutus heres, quia tunc omnis injuria remissa censetur.
ARGUMENTUM. MARITUS OCCIDENDO UXOREM, AN ET QUANDO PERDAT
LUCRUM DOTIS
Quaest. CXX. Inspect. III
No. 57: Parricidium committi a marito occidente uxorem dixi infra, hac eadem
questione, in quinta inspectione...
No. 58: Regula sit, quod maritus occidens suam uxorem, privatur omni lucro
dotis, sive in totum, sive in parte sibi ex pacto proveniente... No. 65:... Unde secus,
guando statuto, aut consuetudine licerit marito illam tune occidere: hoc enim casu videtur
ipsum posse lucran i omne lucrum, ex morte uxoris sibi proveniens...
No. 59:... Et e contra idem esse in uxore, quae si virum occiderit, privatur donatione propter nuptias, et omni alio lucro ipsi quomodolibet proveniente propter necem sui
viri,... No 60:... sed etiam ipsam dotem, quae sibi restituenda non est.
No. 61:... Quia licet donatio inter virum et uxorem morte confirmetur,... ea
tamen non confirmabitur morte, si uxor a marito interfecta probetur, quia ad hoc genus
mortis non censetur per coniuges cogitatum.
ARGUMENTUM. MARITUS NON ADHIBENDO MEDICUM, ET NON SUBMINISTRANDE UXORI SUAE INFIRMAE MEDICINAS ET ALIA NECESSARIA, AN ET
QUANDO PRIVETUR LUCRO DOTIS
Quaest. CXX. Sectio IV
No. 74: Regula sit... quod maritus non adhibendo medicum in infirmitate suae
uxoris, si uxor obiit, praesumitur, quod ob talem negligentiam uxor obierit, et propterea
privatur omni lucro et commodo sibi proveniente propter mortem suae uxoris, non aliter
ac si eam occidisset, illudque fisco applicatur... sive lucrum proveniat ex pacto, sive
etiam ex statuto, vel consuetudine... No. 78: Ut maritus non solum teneatur providere
de medico, sed etiam de medicinis, et aliis in infirmitate necessariis...
No. 81:... quia si in loco, ubi uxor commoratur infirma non adsunt medici, tenetur coniux mittere propter medico ad alia loca, et si non mittat, non excusatur... No.
82: Contrarium,... non teneatur mittere pro medico ad alia loca... No 83:... quod prima
opinio procedat, quando locus in quo medici commorantur, est vicinus et facilis ad eum
accessus, secunda autem opinio procedat, quando locus esset rernotus, et non vicinus...
No. 102: Uxor legataria etiam non adhibendo medicum, non privatur legato...
GLAVA 9
ARGUMENTUM. PARRICIDIUM QUANDO, ET QUOT MODIS COMMITTATUR,
QUANDOVE EIUS POENA LOCUM HABEAT, VEL NON
Quaest. CXX. Sectio V
(1)
No. 105: Attamen hodie parricidium proprie dicitur commiti, quando fiius occidit
patrem, aut matrem... No. 108:... sed etiam quando occidunt avum, aviam, aut alios
quoscunque ascendentes usque in infinitum...
www.dacoromanica.ro
284
No. 106:... ut idem sit e contra in parentibus occidentibus filios... No. 109:....
sed etiam in nepotes ex filio, vel filia, omnesque alios descendentes usque in infinitum...
No. 163:... In filio adoptivo, qui si patrem adoptivum occidit, non punitur tit parri-
cida...
No. 119:... quia nec patri licitum est occidere filium, quamvis eum deprehenderit
in aliquo delicto morte digno, quia non occidere, sed accusare illum debet...
No. 120:... quia parricidium etiam committi dicitur ab eo, qui officialem alicuiuscivitatis occidit.
No. 121:... quia et parricidium etiam ab co, qui opugnat suam propriam patriam,
committitur aut illius proditor est, vel etiam suum principum offendit... No. 122:
occidendo...
No. 142: Et propterea medicus, qui filio venenum dedit, ut illud patri daret, ultimosupplicio afficiendus est.
No. 144: Sic et nuntii, qui eunt ante, et retro portando litteras et ambasciatas,
aut quid simile facientes ad praeparationem patrandi parricidii tenentur eadem poena
www.dacoromanica.ro
285
No. 170: Et hinc est, quod pater, qui filium occidit propter adulterium commissum in eius novercam, non traditur morti naturali, sed tantummodo deportatur, et
filius
patris concubinam
No. 176:... in
contra...
filio occidente
dubio propter paternum amorem debet potius praesumi illum mortuum casu, aut
negligentia, quam dolo) et tune intrat eadem poena parricidii; si vero intercessit
solum culpa, et tunc non poena mortis, sed alia iudicis arbitrio mitior infligenda est
poena...
No. 180: Et quae dicta de parentibus, locum etiam habent in nutricibus...
No. 181: In furioso filio occidente patrem, vel e contra is enim nulla poena punitur,
aut insolito vestitu indutus... No. 185: ubi declarat hoc verum, guando ignorantia
esset probabilis; secus si crassa, et supina, per regulam, quod paria sunt scire, vel scire
debere...
No. 180:... In filio occidente, aut patre occidente filium ad sui defensionem, nam
et tune homicidium hoc impunibile est... No. 188:... quia si patre filium corrigendo
castigaret, filiumque resistentem castigationi paternae idem pater occideret, et resistentia filii fuerit in verberando patrem, isto casu nec poeria parricidii, nec alia poena imponi
potest... No. 190: Quod si pater non moderate, sed atrociter filium verberaret, et percuteret, tune si filius patri resisteret, non est licitum patri filium resistentem occidere...
et si occidet, ut homicida puniendus est...
No. 191:... In occidente filium monstruosum ; saepe enim contingit, parentes partum monstruosum videre, et alum occidunt, vel occidere faciunt, tune enim non de parricidio, non etiam de homicidio, tenentur. Monstruosus autem partus erit, non 'viand membra
habebit diminuta, vel ampliata, ut puta quia habebat unum brachium, vel plura brachia, unum pedem, vel plures pedes, unum digitum, vel plures digitos, tune enim non licet
ipsum occidere ullo pacto, cum sufficiat quod animam habeat rationalem ; sed quando
habebit caput, aut corpus, aut aliud notabile membrum animalis bruti; isto n. casu non
habentur pro filiis, nec a natura nee a legibus...
No. 196: Tacens autem mortem sui patris, et e contra, praesumitur conscius, et
particeps commissi parricidii... ponit exemplum cuiusdam mulieris, quae cum diu tacuisset mortem sui mariti, qui non reperiebatur... ut reperto cadavere, torta eadem mulier,
et confessa, quod suum maritum occidi fecerat a quodam suo amasio, fuit inde suspensa,
et sic ex hac taciturnitate oritur inditium ad torturam...
No. 195: Quod maritus in domo uxoris fuerit occisus repertus, poterit ipsa uxor
www.dacoromanica.ro
286
No. 4: ...quia patri licitum est occidere etiam filiam praegnantem... No. 5:
...isto casu patrem non effugere omnem poenam propter partum, q-uem occidit...
No. 11: ...quia patri non solum licet occidere adulterum suae filiae, sed etiam
adulteri socium...
No. 18: ...quando pater filio mandat, ut sororem in adulterio deprehensam, ac
ipsum adulterum occidat, nam omnino excusatur filius, qui in hoc patri paruit... No. 19:
...quod licet fratri non liceat sororem in adulterio deprehensam occidere... hoc tamen
a patre, qui eam persequebatur, occidatur, adhuc incontinenti occisa dicetur... No. 25:
...etiam infra sex menses... filiam occidi incontinenti, ut puta quando filia aufugisset
ad aliquod castrum, et pater per sex menses stetisset ad se praeparandum, ut illam eo loci
occideret.
No. 26: ...ut liceat patri adulteram filiam et adulterum occidere, dummodo eam
sic deprehenderit, aut suae domi, aut in domo sui generi; secus si in aliena domo eam
invenerit...
No. 28: ...quia si filia inventa in domo patris aufugiens extra domum occisa
fuerit, ad hue in ipsa domo occisa dicetur, ad effectum de quo agitur...
No. 34: ... ut patri datum sit ius occidendi filiam, quam in potestate habet, secus
occidere, quia eam non habet in potestate, ex quo et ipse est in potestate alterius...
No. 39: ...quando pater esset laeno, vel aliqua ignominia notatus, quia tune
minime et licitum est adulteram filiam, et adulterum occidere...
No. 41: ...ut patri filiam adulteram occidere liceat, dummodo eam deprehenderit
www.dacoromanica.ro
287
vel tactu mammillarum, vel pudehdorum osculantes... No. 43: ...Ubi videtur requirere,
quod mulier viri membrum, et vir mulieris vulvam, aut tangeret, aut saltim spectaret...
No. 44: ... Quia impunitas data a jure patri occidenti filiam in adulterio repertam,
ac ipsum adulterum, non est extendenda ad alias personas, etiam sanguine conjunctas...
No. 45: ...Hine est, quod avus licet neptem in potestate habeat, Him tamen et adulterum
minime occidere potest... No. 46: Ita nee filius poterit adulterum matris occidere (et
multo minus ipsam matrem)... No. 48: Sic nec frater poterit impune sororis adulterum,
(et multo minus ipsam sororem) occidere...
No. 52: ...quando mulier fuit rapta, et in rapta inventa in flagranti, tune enim
raptores, et qui eis auxilium praestiterunt, non solum ab eius parentibus, sed etiam ab
aliis consanguineis, tutoribus, curatoribus, patronis, 'v-el dominis impune interfici
potuerunt...
ARGUMENTUM. MARITUS AN ET QUANDO LICEAT UXOREM IN ADULTERIO
tamen per hoc punitur poena ordinaria.., sed mitius... No. 63: ...quod si maritus
occiderit suae uxoris adulterum, quamvis impune hoc lacere non possit, mitius tamen
punitur... No. 64: ...quod licitum est marito occidere suae uxoris adulterum vilem,
et occidendo ab omni poena est immunis... quod licet adulterum, qui sit turpis persona,
et sic vilis,... vel humilis... No. 66: ...viles personas censen .' considerata dignitate
occiderit, ita etiam minuenda sit, si eandem praegnantem occiderit... (Ade: Q. 121,
No. 4 et 5: ...non effugere omnem poenam propter partum, quem occidit).
No. 77: ...in domino, qui potest impune occidere servum adulterantem cum sua
uxore... et ampliat etiam in patrone occidente libertum sic cum uxore deprehensum...
No. 78: Non sic servo, aut liberto licitum est dominum, aut patronum in adulterio deprehensum occidere...
No. 79:... quia pater potest filio mandare, ut adulterum vilem cum eius uxore,
et matre respective deprehensum, occidat, et filius obediendo excusator, nec ullam patitur
poenam... No. 80: ... in servo, vassallo, aut similibus, qui puller suo domino parere
tenentur... No. 83: ...quia imo maritus potest hoc mandare cuitibet extraneo... No. 86:
...quod et hoc possit etiam mediante pecunia mandari...
.
No. 87: ...ul multo magis maritus possit ad hoc convocare, et filios, et alios etiam
extraneos, ut illi auxilientur in occisione vilis adulteri, quod isti associantes, et auxiliantes,
non puniuntur...
No. 61: ...nee etiam ei licet occidere eum, quem cum sua uxore adulterantem
invenit,... si non erat vilis persona... No. 70: Ut multo minus licitum sit marito
occidere iudicem, seu magistratum repertum in adulterio cum sua uxore... No. 92: ...in
occidente eum, qui occidentis uxorem per vim cognoscere ausus est, tune enim sive is
nobilis fuerit, sive vilis, occidi impune poterit...
No. 93: ...ut liceat marito vilem adulterum cum uxore deprehensum occidere,
www.dacoromanica.ro
288
dummodo cum deprehendat in sua domo; secus si in aliena etiam soceri... No. 94: potest
tamen occidere etiam extra domum, quando adulter in domo deprehensus aufugiat, et
maritus eum persequatur... No. 125: ...quando maritus habens aliquem suspectum de
concubitu cum sua uxore, illi denunciaverit, ne cum ea loquatur; si enim is spreta mariti
denunciatione, et prohibitione fuerit cum m here inventus in loco suspecto, sive in domo
ipsius mariti, vel uxoris, vel adulteri, vel in popinis, aut aliis suburbanis locis, in quibus
coeundi facultas datur, impune occidi potest...
No. 97: ... ut in casu, in quo maritus potest impune adulterum occidere, impunitate praedicta non gaudeat, nisi uxorem incontinenti dimittat, et ab ea divertat... idem
quando maritus post commissum adulterium se cum ea reconciliavit, ac etiam idem, si
eandem publice adulterantem retinet, vel si ipsemet eam prostituerit, et fuerit laeno.
No. 99: ... in marito, qui sit turpis, et ignominiosa persona; nam huic nec etiam
in casu a jure permisso, licitum est occidere adulterum cum sua uxore deprehensum.
No. 102: ... in marito, qui et ipse adulteria committit seu concubinas retinet;
tune enim sicut uxor non perdit dotem, sic et ipsa si in adulterio deprehendatur, multo
minus debet perdere vitam... No. 125: ... quando maritus habens aliquem suspectum de
concubitu cum sua uxore, illi denunciaverit, nec cum ea loquatur ; si enim is spreta mariti
denunciatione, et prohibitione, fuerit cum muliere inventus ... impune occidi potest ...
No. 120: ... in uxore quae si maritum in adulterio deprehensum occiderit ...
No. 121: ... etiam si uxor occideret mulierem, quam cum suo viro in actu veneris deprehendisset; et forsan hoc ultimo casu non esset os in coelum ponere si deceremus uxorem
esse ab omni poena immunem, si reperta mulier fuisset vilis ...
No. 117: ... et patri non mortis, sed deportationis poena infligenda est, si filium
cum eius noverca adulterantem, occiderit.., et tamen poena haec non minuitur, nisi
cum in actu adulterii invenerit et occiderit ...
No. 119: ... et multo minus licet filio patrem occidere, quamvis cum eadem sua
uxore deprehenderit...
No. 127: Venus tamen videtur in odium spernentis denunciationes, etiam nobilem
adulterum posse eopsu impune occidi... itam verum, nisi adulterum ter prius monuerit...
GLAVA 10
ARGUMENTUM. DE GRAVITATE ET POENA HOMICIDII VENENO COMMISSI
est... No. 2: ... plus est hominem extinguere veneno, quam occidere gladio...
No. 4: ... ut, et homicidium veneno commissum, dici proditorie commissum ...
No. 5: ubi etiam ex hoc infert, quod filii rei huius criminis efficiuntur infames...
No. 5: ... ubi consequenter concludit, quod omnia disposita in homicidio, vel delicto
www.dacoromanica.ro
289
mortis... praesertim, quando venenum aut ratione quantitatis, aut qualitatis non erat
aptum ad occidendum... No. 29: ... non procedere de generali consuetudine totiuS
Italiae...
ARGUMENTUM. VENDEN, EMENS, AUT RETINENS VENENUM QUA
POENA PUNIATUR
Quaest. CXXII. Par. III
No. 32: ... ut procedat etiam in vendente, faciente, seu etiam habente, et retinente
venentim necandi homines causa ... No.: 46: ... procedere quando ex veneno confect,
retento, aut vendito sequuta est mors alicuius; aliter secus
No. 40: ... quando quis emit venenum sed necando homini illud non praebuerit,
aut poenitentia ductus, aut impeditus, tune enim non mortis poena, sed alia extraordinaria iudicis arbitrio imponenda videtur... No. 43: ... vel non animo necandi, quia tune
nulla poena punitur ... No. 45: ... Ubi de chirurgo emente venena ad effectum faciendi
antidota, et medicaments.
No. 49: ... ut tunc pariter vendens huiusmodi venena puniatur, quando illa vendidit
incognilis
ubi idem de vendente aliquibus fatuis
seu alicui meretrici
INDITIA ET QUAE
Quaesi. CXXI. Par. IV
No. 53: ... ut cum veneni crimen sit occultum, et difficilis probationis
Nr. 54:
Hoc ideo ad condemnandum praesumptiones sufficiunt ... No. 57: ... iudex dehet
esse etiam tacilior, et promptior ad inferendum torturam... quod in hoc crimine lex
est contenta facilioribus inditiis ... No. 60: ... iudex possit, et debeat iura, et regulas
iuris communis, et statutorum transgredi ... No. 62: Indicia autem sea praesumptiones
.(8)
aut aliquod lucrum raportaturus erat ... No. 67: ... uhi quod hoc indilium tollilur ex
magna benevolenlia, amicitia, et Meritis existentibus inter inquisitum, et defunctum
No. 68: Secundum inditium oritur ex eo, quod, quis visus est emere venenum
No. 69: ... ubi de eo qui emit venenum, et negat se emisse
No. 71: Quarlum inditium oritur contra illam personam contra quam probatur,
quod clauso hostio, seu alias occults cibum praeparavit, sea aliquid comedendum, aut
bibendum fecit
No. 70: Tertium inditium oritur contra eum qui retinet venenum
No. 72: Et idem de en, qui in mortario fuit visus triturare venenum
No. 73: Quintum inditium oritur ex eo, quod de venenatione inquisitus occulte,
et sine consuetis pompis et funeralibus cadaver mortui sepeliri procuravit
No. 75: Et de sepellitione cadaveris culidi statim quod venenaLus obiit, quod facial
contra sepellientem inditium
19
e. 1060
www.dacoromanica.ro
290
No. 78: Sextum inditium, et non modicum in crimine veneni oritur contra illum,
qui infirmi vomitus servare, illosque medico ostendere non curaverit
No. 79: Septimum inditium veneni oritur contra eum, qui noluit comedere de cibo,
quod praetenditur venenosum.
No. 82: Octavum inditium oritur contra inquisitum de veneno, qui existens consanguineus, vel etiam amicus mortui, de eius morte non condoluit, vel et multo magis
si laetus stetit, et ridens
No. 85: Nonum inditium oritur contra eum, qui in infirmitate, qui praetenditur
venenatus, solitam, et debitam diligentiam non adhibuit
No. 87: Decimum inditium oritur contra inquisitum ex assertione, seu inculpation
Venenati
GLAVA 11
ARGUMENTUM. HOMICIDIUM AD DEFENSIONEM COMMISSUM, AN, ET
QUANDO, A QUIBUS, ET ADVERSUS QUOS IMPUN1BILE SIT
tur ... No. 7: ... unde idem aggressor, si occiditur potest dici a se ipso, non autem ab
insultato occisus
No. 22:... ut cuiucunque liceat se defendere, et aggressorem occidere in quocunque
loco, et etiam in ecclesia
No. 22 in fine: ... in ecclesia, quae per effusionem sanguinis non polluitur
No. 44: ... quia pro defensione sui honoris licitum este stupratorem occidere,
No. 45: ... ubi quod violentiam castitatis non solum quis potest propulsare, ne fiat, sed
etiam inferentem harm violentiam in flagranti crimine licet occidcre animo ulciscendi
No. 46: ... ubi generaliter dixit, licere parentibus, consanguincis, affinibus, tutoribus, curatoribus, et etiam amicis alicuiuis virginis, aut honestae viduae interimere violentum raptorem
No. 50: ... ut ad excusandum occisorem ex eo, quod occiderit ad sui necessariam
eleffensionem, sufficiat ipsi occisori deducere, et probare verisimilcm, et probabilem limoP'em, ac dubitationem suorum inimicorum et monis ... ubi declarat hoc non procedere
quando timor non est iustus
ubi, quod iste timor occisoris debet esse venus ... No. 52:
... quia sufficit armorum terror ... No. 62: ... quando quis contra alium yenit cum armis
evaginatis ... No. 63: ... ubi quod sufficit videre praeparamenta ad offendendum, et
quod lia ex facto fuit iudicatum, et ponit exemplum in eo, qui post minas iussit vacari
socios ad offendendum cum, quem mlnatus est
No. 67: ... Quia etiam minantun, seu iactantem me occidere percutere, out vulnerare, aut etiam occidere mihi licet, ... No. 70: ... dummodo minans sit in actu vulnerandi,
vel occidendi, vel quando periculum est in expectatione, et appareant in minante aliqua
signa offendendi; aliter secus
ubi muliere iacente cum marito in eodcm ledo, quae sciens suum
No. 63 in fine:
maritum sub cervicali abdidisse gladium, quo ipsam dormientEm iugulaie volebat, furtim
eodem arrepto gladio, eundem maritum occidit
No. 77: ... quia semel percussus, seu vulneratus non debet expectare, ut iterim
vulneretur, vel percutiatur, ... et propter ea repercutiens eum, a quo prius quis fuit
www.dacoromanica.ro
291
percussus, dicitur lacere ad necessariam defensionem ... No. 79: ... quia qui semel percussit durante eadem rixa, praesumitur habere animum iterum percutiendi, nisi discedat,
... No. 80: Quod si constaret eum, qui primo percussit, amplius noluisse repercutere, ut
puta, quia post percussionem se in fuga posuisset ... et tunc si is offendatur, dicitur of
fensio lacta potius ad vindictam, quam ad defensionem ...
No. 87: Ideo pro solutione declare, illam procedere, quando ex injuria personali
inferri potest periculum vitae ... (Adde: Quaest. CXXV, par. VI, No. 363: ... quando
is, qui pugno percussit, haberet arma ad latus, quo casu percussus probabiliter dubitare
tentiam facere non potest,... No. 104: ...in servo, qui domino sui ipsum verberanti
resistere non potest,... No. 106: Et idem, in famulo, seu servitore salariato... Na. 107:
...adversus magistrum, qui si discipulum corrigit, et castigat, non licet ei resistentiam
facere,... No. 108: ...in uxore, qua si a marito verberetur, et castigetur, non potest
illi resistere,... No. 109: ...in monacho, qui abbati suo corrigenti resistere mlnime potest...
No. 110: ...in fratre maiore casligante fratrem minorem,... No. 111: ...non procedero,
quando pater, dominus, magistrer, maritus, abbas, et alii, quibus debetur reverentia,
immoderate, et atrociter animo occidendi percuterent, et vulnerarent, quia tune nihil
est, quod impediat, quin, et ipsi possint impune occidi... Ubi de abbate cum armis aggro,diens monachum,... Ubi generaliter de parentibus, dominis, marito, praeceptore, et aliip
quibuscunque coniunctis, quibus debetur reverentia, excedentibus modum in corrigendo...
No. 118: ...in authore rixae, et sic in ipso aggressore, contra quem si insultatus
www.dacoromanica.ro
292
No. 137: ...in omnibus personis, quibus debetur reverentia, et obedientia, adversus
quas non est prorsus impunibilis, quando insultatus poterat fugiendo se salvare,...
No. 138: ...quia non fugiens aggressorem in casu, in quo de jure fugere tenetur,
sed illum occidens, punitur tantummodo de excessu poena arbitraria, non autem poena
mortis ordinaria.
No. 124: ...quando quis fugiendo poneret se an periculo ut ab aggressore oftenderetur. ... tune enim omnes admittunt. et nemo contradicit, quod fugere non teneatur...
No. 125: ...ut multo minus teneatur fugere insultatus, quando ipse esset homo
carnosus, vel debilis, vel alias non aptus ad currendum, ila quod facile aggressor insequendo,
sed alium tertium... volens tamen occidere dictum aggressorem, non punitur...
No. 142: ...quia et occidens pro sui defensione mediatorem rixae, eum scilicet,
qui se in rixa interponit ad illam sedendam, et partiendam, volens tamen occidere aggres-
dirigat, potest utique idem mediator ipsum rixantem impune occidere pro defensione
personae...
No. 145: Imo etiam, quod non ponatur mediator in periculo vitae, potest rixantem
insultatum, et existentem in periculo vitae defendere, et aggressorem impune orcidere...
No. 167: Quod si ipse mediator non dolo, sed per errorem occiderit unum ex rixantibus, putans eum esse aggressorem, cum non esset, et tune punitur, sed non poena ordi-
naria...
No. 150: ...ut multo mpgis, et pro sua defensione liceat non solum occidere aggres-
sed dolo volens, proprie ipsum mediatorem occidere,... tune enim sine dubio poena
mortis intrat.
ARGUMENTUM. PRO DEFENSIONE RERUM, QUANDO LICEAT RESISTENTIAM
FACERE, ET INVASOREM, SEU FUREM OCCIDERE
Quaest. CXXV. Par. IV
No. 168: Regula sit affirmativa, quod defensio licita est non solnm pro defensione
sui rorporis, sed etiarn pro defensione rerum suarum... No. 170: ...quod pro defensione
ri.erum suarum, (panda aliter defendi, nut recuperan i non possunt, licitum est invasorem
occidere, etiam quod dominus rei nun sil in periculo suae personae constitutus ;...
www.dacoromanica.ro
293
GLAVA 12
No. 169: ...ut pro defensione, seu recuperatione rerum suarum, occidere quisque
possit furem,... No. 171: ... etiam quod nullum adsit vitae periculum, quando videlicet
furata res defendi, aut recuperan i non potest,... No. 173: Et quod etiarn non possit impune
fur cold', pro sola recuperatione rerum, nisi dominus sit constitutus in periculo suae
personae...
No. 177: ...nt pro defensione rerum suarum licitum sit convocare etiam alios amicos,
vicinos, et armatos...
No. 182: ...ut rerum suer= defensio sit permissa nedum ipsarum domino, sed
etiam simpliciter detentori, et possidenti alieno nomine...
No. 192: ... quia et si spoliator, offerat spoliato praestare cautionem de restituendo
possessionem, non tamen ipse spoliatus tenetur eam recipere, ac desistere a recuperanda
possessione per vim, prout per vim sibi fuit ablate.
No. 195: ...ut furem occidere liceat... etiam... dum se ad furandum praeparat...
ubi probatur, impune occidi nocturnum furem, quando perfodiens domum,... in fure
perfodiente parietem, vel sub pariete... in fure invento frangere hostium, vel apponere
scalas ad fenestras cause furandi.
No 198: ...quia in tantum licitum est furem occidere, ut nec ipsi furi licita defensio
adversus eum, qui vult eum occidere,...
No. 203: ...quod aut fur nocturnos nullo modo se defendit, neo resistentiam tacit,
sed sinit se tapi, et tunc occidi non potest... si vero se defendit, et resistentiam tacit,
ne capiatur, sive telo, sive alio modo, et tunc potest occidi.
No. 204:
et multo magis in agrorum nocturno depopulatore, quem occiderer
licet... Ubi etiam idem de latronibus stratarum et qui de die itinera frequentata insidiie
obsident...
No. 210: ...quia de homicidio non tenetur, qui ad capiendum furem, vel etiam ad
ipsum praecipitandum apposuit de nocte offendiculum, vel laqueum in aliqua fenestra,
ut iliac ingrediens fur decipiatur, capiatur, vel praecipitet...
No. 238: ...ut tune demum pro defensione rei licit= sit hominem occidere, panda
scilicet esset res magni pretii; secus si vilis, et parvii pretil... Vilem autem rem eam
existimat, quando est valoris duorum aureorum, et non plus,... No. 240... quando fur
resistentiam faceret cum armis, non solum se defendendo, sed percutiendo dominum reii
furatae, vel alias ponendo eum in periculo suae personae... No. 241: Et him idem forsan
dici posset in furo nocturno, qui cum nesciatur quid derobaverit... iccirco eum impune
occidi posse, quamvis rem vilem furatus
No. 250: ...quia non est permissa defensio rerum suarum adversus personas, quibug
debetur reverentia... No. 251: ... ut scilicet non liceat filio pro defensione suarum rerum
resistere patri deveniendo ad offensionem personae eiusdem patria; non autem, quod non
liceat illi resistere absque offensione personae, quia hoc licet...
No. 257: ...quia nec furem occidere licet, quando aliter potest apprehendi, et
ad iudicem duci...
No. 258: ...quod si fur recedat, et aufugeat sine rebus furatis, non potest, etiam
quod nocturnus sit, occidi.
No. 263: ...quia ad hoc, ut excusetur occidens furem etiam nocturnum, necesse
est, ut ipse occidens antea clamando in auxilium domesLicos, et vicinos dicat succurrite
www.dacoromanica.ro
294.
fur cognoscitur de die, vel de nocte ... cum testibus, qui ilium cognoscunt
excusntur
occidens furem nocturnum ... cum non cognoverit ... No. 266: ... quando et si fur
nocturnus sit cognitus domino domus, non tamen idem dominus habet testes, qui ipsum
recognoscant, et sic non potest via iuris esse illi succursum ... (pond isti testes non
adsunt, quia tunc etiam occidi potest
ARGUMENTUM. HOMICIDIUM COMMISUM PRO DEFENSIONE ALTERIUS
AN ET QUANDO IMPUNIBILE ET AN ETIAM TENEATUR QUIS ALTERUM
INSULTATUM DEFENDERE
Quaest. CXXV. Par. V
No. 267: Regula sit, quod defensio a iure permissa est, non solum pro sui ipsius
defensione, sed etiam pro defensione alterius ... No. 268: ... etiam pro defensione Iudaei...
No. 271: Ego tamen indistincte crederem posse extraneum defendi, sive is auxilium
imploret, sive non, ... No. 272: ... etiam pro defensione inimici ... No. 275: ... quia
pro defensione alterius licitum est accipere pecuniam ... No. 281: ... ut magis permissa
sit defensio pro suis coniunctis, et propinquis ... No. 294:
ut aggressorem occidere
liceat, etiam pro defensione sui amici
No. 285: ... Et multo magis in marito, cui licitum est occidere aggressorem suae
uxoris pro illius defensione, et e contra ...
No. 300: Limita propositam regulam unico modo ut liceat quis etiam pro defensione alterius possit ilium defendendo, aggressorem occidere, non tamen cogitur hoe
facere, nee de iure tenetur ... No. 302: ... quia quis non tenetur insultatum defendere,
ne dum personaliter se interponendo in rixa, sed nee etiam verbis,
ubi quod volens
verbis delicto obviare, et nihil dicens, aut nulla poena, aut modica puniendus est. Addo
quod si solo clamors
ego quod nulla poena punitur et ita apud nos practicatur
potui evadare insultatum, et non clamavi, non punior... 304: Prof ositam limilalionem
non procedere.
No. 307: ... in filio qui tenetur patrem defendere
No. 311: Ubi etiam de milite, quod tenetur defender suum capitaneum
No. 310: ... in servo, qui tenetur dominum defender ...
www.dacoromanica.ro
295
ditur dehilem ... No. 367: Et e contra si aggresor esset puer, vel aliter debilitatus, ita
quod non est verisimile, quod etiam cum armis potuisset offendere, insultatus aulem
esset adeo robuslus, et fortis, (plod verissimiliter potuisset etiam sine armis, et sine
offensione resistere, et tune si armis utatur, et aggredientem vulneret, et occidat, non
dicitur servasse moderamen inculpatae tutelae ...
No. 378: ... quod si insultans in rixa caderet in terra, et qua non esset periculum
quod amplius ressurgeret, vel cum dificultate non pntest insultatus ilium occidere; et si
occidiL dicitur excessisse moderamen inculpatae tutelae ... No. 396: ... iste tamen
excessus non punitur poena ordinaria homicidii, sed mitius arbitrio iudicis...
No. 385: ... ut moderamen inculpatae tutelae nee etiam dicatur servatum,
quando insullatus aggressorem fugientem occidit ,.. No. 390: ... nisi aggressor se
retraheret animo reassumendi vires, ad agrius pugnandum, ac ad revertendum ad rixam,
quia tunc non videtur excessum, si insultatus ilium occidat, dum sic se retrahit ...
No. 392: ... nisi insultatus esset vir nobilis et aggressor rusticus et vilis, quia tune si
idem insultatus post percussionem sibi illatum, aggressorem insequatur, et vulneret,
nullo pacto punitur ... No. 393: ... quia isto casu non punitur poena ordinaria homicidii,
sed extraordinaria iudicis arbitrio propter excessum.
VII, I
No. 419: Regula sit, quod defensio, et quod quis ad defensionem occiderit, probanda
est ... No. 421: ... quia non sufficit probare defensionem, nisi etiam probetur necessaria defensio, ... No. 426: ... quod tunc defensio vere dicitur probari, quando deducitur
tale factum, quo probato apparet, et ita testes deponunt, aliter non potuisse pericultim
evitan, ... No. 429: ... quod non solum est probanda necessaria defensio, sed etiam quod
occidens fuerit provocatus, quod se defendendo occiderit, et quod fuerit positus in
discrimine vitae ... (Adde: Q. 57, No. 14 ... Contra testes quod sunt pauperes est testis
idoneus, et integer, vol ut alii dicunt, omni exceptione maior ... No. 36: ... in nobilio-
GLAVA 13
ARGUMENTUM. MORTALE VULNUS QUANDO DICAT'UR, ET QUANDO
No. 2: Vulnus enim aut est mortale, aut non mortale ... No. 3: ... vulnus non
mortale dicitur illud, quod bene curatum secundum regulas medieinae mortem minima
afferebat ... No. 5: Vulnera omnino mortalia, et ad mortem certe sunt ilia, quae non
requirunt corm et consilium medicorum, sed sunt alia ex quibus vulneratus statim
moritur, prout sunt vulnera, quae cerebrum Langunt. Vulnera autem non omnino mortalia,
nee ad mortem certa, sunt ilia, ex quibus vulneratus non statim moritur, et ex illis
quandoque etiam non moritur ... Ubi exemplificando dixit, vulnera in capite, in gula,
www.dacoromanica.ro
296
vel pectore esse periculosa ad mortem, posseque etiam esse mortalia, sed non certa ad
mortem, aut de necessitate mortalia.
N. 10: ... quod quhndo constat vulnus fuisse mortale, vel ut alii dicunt, quando
est certum ilium fuisse mortiferum, et tune morte sequuta, vulnerans de occiso tenetur,
quia ex vulnere praesumitur decessisse ... No. 11: ... quandocumque morialur, etiam
ex intervallo ... No. 12: ... quod vulnere existente mortali, vulnerans de occiso teneatur,
etiam quod non fuerit adhibitus medicus, vel quod fuerit adbibitus, sed impeiitus, etiam
quod probetur aliqua culpa, seu negligentia medici, vel ipsius infirmi
No. 13: ... quod quando constat, et certum est, quod vulnus non erat mortal%
et tune vulneratus non praesumitur ex vulnere decessisse, sed ex alia causa, ut puta culpa
medici, mala cura, aut alio malo regimine, quae presumitur etiam, quod non sit probata,
et hanc praesumptionem inducit sola qualitas vulneris non mortalis, ... No. 15: ... tunc
vulneratus non ex vulnere, sed ex alia causa obiisse praesumitur, etiam quod infra breve
tempus, et paucos dies moriatur ... No. 16: ... et sic vulnerans non de occiso, sed de
vulnere tenetur
No. 17: ... quod (viand vulnus non solum fuit mortale, sed etiam omnino mortale,
eL cerlum ad mortem, et tune et si vulnerato non fuerit adhihitus medicus, vel adhibitus,
sed imperitus, vel etiam concurrat malum regiinen ipsius vulnerati, vulnerans tenetur
de occiso, et poenam ordinariam non effugit
No. 20: ... quod quando non constat, an vulnus esset mortale vel non, et sic
(viand sumus in dubio, vel etiam quando erat mortale, sed non constat quod esset omnino
GLAVA.14
ARGUMENTUM. VULNERATT MAI.UM REGIMEN, SEU INORDINATA VITA,
... No. 98: ... si parvipendendo vulnus de lecto surrexit, et de die, et de nocte ad
solem, ad serenum, ad ventum ambulaverit, si decedat, non ex vulnere, sed sua culpa
decessisse praesumitur
www.dacoromanica.ro
297
No. 96: ... culpa vulnerati praesumitur, neo ex vulnere decessisse praesumitur,
sed culpa medici, quando in curando vulnus fuerunt adhibitae incantationes ... No. 97:
... nisi vulnus esset certum ad mortem, et medicorum opera incurabile, quia tune si vulnerato adhibitae fuerunt incantationes, non per hoc arguetur negligentia curanlis ipsum,
nec propterea vulnerans excusabitur de occiso ...
No. 99: ... malum regimen, seu inordinata vita vulnerati non probatur ex eo,
quod idem vulneratus etiam moriens assueverit se decedere, non ex vulnere, sed ex malo
regimine ... No. 100: Sic, et e contra inquisito non creditur asserenti vulneratum
docessisse ex vulnere ...
No. 101: Regula sit, quod medicorum reiationi, et iudicio statur super mortalitate
vulneris, et an vulneratus obierit ex vulnere Hiato ... No. 107: Bene verum est, quod
perilis, et chirurgis doctoratis semper magis credendum esset, quam non doctoratis,
barbitonsoribus, seu chirurgis
No. 116: ... quia magis credit -r super mortalitate, et non mortalitate vulneris,
ve) in aliis ad eorum peritiam spectantibus ipsis medicis, quam testibus contrarium
deponentibus
No. 118: ... quia relationi, et assertioni medicorum creditur etiam sine iuramento
... No. 123: ... ut nec etiam credatur medicis iudaeis, et infidelibus
No. 141: ... quia medicis creclltur
quando sunt concordes; si vero sunt
discordes, et tune,
Regulariter magis creditur pluribus quam paucioribus ... No. 146:
... nisi pauciores essent digniores, ... No. 147: ... nisi pauciores essent periLiores
No. 148: ... quia medicis discordantibus super letalitate vulneris, si aequales sunt
numero et dignitate credendum est potius illis qui dicunt, et affirmant vulnus fuisse Jetale
... No. 149: Contrarium quod medicis diseordantibus, si inter eos nulls sit inaequalitas,
credendum sit magis referentibus pro percussore ... No. 150: ... quod in hoc est attendenda pars corporis laesa; nam si vulnus fuit illatum in loco periculoso, procedit prima
opinio, secus si fuerit illaLum in loco non periculoso.
GLAVA 15
DE DELICTIS CARNIS
ARGUMENTUM. POENA DUCENTIS DUAS UXORES, SEU MULIERIS HABENTIS
CXL. Par. I
No. 1: Indubitatum est tam de jure canonico, quam civili, interdictum unicuique
duas uxores, imo et punibile esse ... No. 3: DubiLant solum doctores, quae poena pro
hoc crimine imponi possit. Una enim fuit opinio, quod sit capitis, et mortis naturalis
. No. 9: Sexta, et ultimo est opinio, et illa quidem verior, et in practica magis servala,
(1)
www.dacoromanica.ro
-298
quod poena ducentis duas uxores est arbitraria iuxta facti, et personarum qualitatem
et sic arbitrio iudicis puniendam existimavit ... No. 10: Et propLerea quandoque
carceris ad tempus mulctabitur ... No. 15: ... quis infamis esl ipso iure
poenam
No. 16:
quia poena confiscationis bonorum imponitur etiam jis, qui duas uxores
-ducunt,
No. 11: Et in quibusdam locis, ... in Hetruria servari quod vir plures habens
uxores sedens super asino mitratus per civitatem fustigatur cum duabus, seu pluribus
conocchiis iuxta numerum uxorum, quas duxit, a quibus conocchiis fuso fila ducuntur,
mulier autem quae plures viros accepit totidem bireta super capite defert, et pariter super
asino publice fustigatur.
No. 19: ... ut sicut vir ducens duas uxores, ita etiam puniri debeat ducens duos
viros
No. 21: ... et multo magis in eo, qui eodem tempore plures quam duas habuit
uxores, hoc enim casu mortis poenam posse intrare
No. 24: ... quia ducens duas uxores, est etiam suspectus de haeresi, et propterea
-contra eum inquisitor fidei procedere, et inquirere poterit, quod sentiat de sacramento
matrimonii
quod si iste qui duas uxores duxit ... si non est pertinax in sua credulitate, non potest poena mortis puniri
No. 28: ... multo magis in viro ignobili, qui duas nobiles uxores duxit, hoc enim
casu arbitrariam poenam posse extendi usque ad mortem inclusive ...
No. 33: ... quia Papa non potest ex quacunque causa etiam necessitatis dispensare,
No. 36: ... quia mulier quae marito suo habenti aliam uxorem dotem dedit, aut
quid aliud propter contractum matrimonium, detecta prima uxore omnia repetit
No. 37: ut procedat, si mulier ignorabat virum habere aliam uxorem, secus si sciebat,
quia tune nec data repetere potest ... No. 38: ... ea tamen quae sibi ab eodem viro
tradita sunt occasione con tracti matrimonii iuste retinet ... No. 39: hoc procedere, quando
mulier ignorabat virum habere aliam uxorem, sed si hoc sciebat, et tunc licet nec etiam
No. 42: Malierem secundo nubentem non mortuo primoviro ab omni peona
excusan, si verisimiliter credidit primum virum mortuum esse
quando mulier liabet
pro se unum testem fide dig-num, et famatn, ... No. 43: Sic e contra mulierem non
-excusari, si eius credulitas super morte viri non fuerit justa, et verisimilis, et multo
minus si fuerit ficta, falsa, et ab ea procurata
No. 45: ... quod de iuro civili nempe digestorum, codicis et authenticorum
sufficiebat mulieri expectare per aliquot annos virum suum absentem, quo temporo si
www.dacoromanica.ro
299
vir non redibat poterat absque timore incursus alicuius poenae eadem mulier secundum
virum assumere, ... No. 46: ... transact quinquennio a tempore caplivilatis mulierem
habere licen Liam migrandi ad alias nuptias. No. 47: ... mulierem maritum in mintier,'
profectum per quadriennium expectare debere ... No. 48: Et lustinianus
quadriennii
tempus praedictum ad decennium prorogavit.
No. 49: ... Idem imperator Iustinianus statuit, mulierem non posse secundo
viro nubere quantiscunque annis primus vir ab ea abfuerit, et eliam, quod ab eo in militiam
profecto, nullas habere potuerit litteras eius reditum, et vitam continentes, nisi per se,
aut alios ad belli ducem, seu militiae cartularios accesserit, et ab eis iuratum testimonium
de morte viri habuerit, et ulterius per annum expectaverit
No. 61: ... quod mors viri non probatur per famam, ... No. 62: Contra quod
Imo probetur ... No. 63: Distingue ut prima opinio procedat, quando agitur de probando
mortem viri in loco propinquo, et sine diutina eiusdem viri absentia. Secunda autem
opinio procedat: quando agitur de probando mortem viri in locis longinquis et iam diu
absentis ... No. 66: ... et inter alias scias, quod fama probat mortem viri coniuncta
cum uno teste de visu
No. 73: ... quod mors viri ad effectum, de quo agitur, dicitur plena probata per
unum testem de visu deponentem, idoneum tamen,
No. 67: ... quod mors viri probatur per nuncium destinatum a conjunge ad
percunctandum coniugis mortem, vel vitam ... No. 68: ... in quo tamen est advertendum,
quod huic nuncio non debet iudex passim credere, sed ex qualitate personae suae et ex
aliis circumstantiis, quanta lides sit illi adhibenda arbitrabitur
GLAVA 16
ARGUMENTUM. UXOR AN, ET QUANDO PRO ADULTERIO AMITTAT DOTEM,
...
No. 11: ... quia uxor amittit dotem propter adulterium, non obstante quod
maritus psi debitum non reddat ... No. 13: ... non obstant quacunque viri saevitia
... No. 15: ... ut uxor propter adulterium amittat dotem ita, ut neo excusatur propter
paupertatem aut lamen, imo ea non obstante punienda est tanquam adultera ...
No. 16: ... etiam in uxore putative, quando scilicet matrimonium est nullum
propter aliquod impedimentum affinitatis, seu consanguinitatis, nam et tunc etiam quod
matrimonium non adsit uxor propter adulterium, dotem perdit, et viro applicatur.
No. 19: ... procedure quando praecedit sententia super separatione tori propter
fornicationem, et in simul super amissione dotis, et ab ea sententia non fuit appellatum;
secus si in son tenlia praedicta separationis tori nihil fuerit dictum de amissione dotis,...
No. 21: ... quando praecedit senten tie super nullitate matrimonii, propter affinitatem,
vel consanguinitatem, non potest postea vir dotem retinere, etiam quod probet mulierem
fuisse adulleram
No. 31: ... quia uxor dote private propter adulterium non potest a viro petera
alimenta
www.dacoromanica.ro
300
No. 33: Sed nunquid mulier de adulterio condemnata, quae amittit dotem suam,
debeat ali a filio, die quod sic, nisi in vitae turpitudine luxuriose vivendo persistat
No. 35:... et e contra, ut si maritus comnaisserit adulterium, uxor recuperat dutern,
et lucratur donationem propter nuptias
No. 37: ... ut maritus teneatur restituere dotem durante matrimonio, sed etiam
perdat donationem propter nuptias, non solum propter adulterium ... sed etiam propter
fornicationem commissam cum soluta, seu etiam cum meretrice
No. 38: ... quia vir non solum propter adulterium debet dotem restituere uxori,
ac etiam donationem propter nuptias, sed etiam si in spretum dictae uxoris, et ipsa
inspiciente cum impudicis mulieribus conversationem habeat
No. 39: ... ut etsi uxor accusata de adulterio dotem amittat, potest tamer"
contra virum de viri adulterio excipere, et sic unius adu/terium cum altero compensatur
No. 43: .., quando maritus agit
criminaliter ad poenam, tune cum uxor non possit
criminaliter virum de adulterio accusare hoc iudicio, non habebit locum isto casu mutua
delictorum compensatio, sed ambo punientur
No. 46:... procedere, etiam in vidua, quae si mortuo viro stuprum commisserit,
etiam dotem amittit, illaque acquiritur heredibus mariti, ... No. 47: Contra ... No. 48:
In hac contrarietate distingui solet tempus commissi stupri, an infra annum luctus, an,
vero post, ut primo casu procedat prima affirmativa opinio, secundo vero casu procedat
secunda negativa, ... No. 54: ... sed quoad amissionem legatorum. donatorum, a viro.
augumenti do Lis, et lu.cri facti constante matrimonio, aut aliorum quorumcunque bonorum
No. 59: ... ut maritus mortua uxore possit etiarn contra heredes agentes ad
repetitionem dotis excipere de adulterio, et eos sic agentes adulterii exceptione repeliere
No. 65: Nunquid autem heredes marili possint uxori repetenti dotem opponere
de adulterio, si ea viro vivente non fuerit convicta ... (Adde: N. 121). Si vero maritus
supervixit sciens uxoris adulterium, et tunc aut tacuit, et nihil dixit,
ipsius heredes
non possunt uxorem agentem ad repetitionem dotis exceptione adulterii repeliere
idem si vir nunquam est conquestus
quod si maritus non fuit de adulterio conquestus
... ad veram tamen concordia
No. 123: ... si uxor vivente viro accusata de adulterio
fuerit convicta, et condemnata, et tune non est dubium, quod heredes mariti mortui
exceptione adulterii repellunt uxorem agentem ad repetitionem dotis
No. 68: ... quando vir post commissum ab uxore adulterium, illud sciens tacuit,
uxorem in domo retinuit, cum ea se reconciliavit, et commiscuit, tune enim actionem,
quam habebat ad separationem tori, et dotis amissionem tacite remississe censetur,
No. 76: ... quia reconciliatio post commissum adulterium non operatur neo
trahitur ad adulterium commissum post reconciliationem, et imo si uxor reconciliata
iterum fornicetur, adhuc vir dotem lucratur, non obstante praecedenti reconciliatione
No. 74: ... ut non solum domi retinens adulteram uxorem, censeatur illi remississe
aclionem, et accusationem quam habebat pro conimisso adulterio, sed etiam potest
eiusdem uxoris leno, stultum enim est, et incipiens, qui uxorem adulteram retinet
No. 77: ... quid si maritus expresse per pactum iuratum proniiserit mulierem de
adulterio futuro non accusare? Et videtur concludere quod quoad privatum interesse, et
www.dacoromanica.ro
301
sic quoad amissionem dotis valeat hoc pactum, secus quoad publicum interesse, ut criminaliter uxor puniatur
No. 78: ... non procedere
quando coniux coniugis adulterium ignorat
No. 78 in fine: ... non habebit locum, quando coniux cum coniuge adultero se
reconciliavit aut expresse, aut tacite non sponte sed per vim ...
No. 79: ... quando maritus consentisset adulterio uxoris, et multo magis si ipso
leno exstitisset, tune enim dotem non lucratur, et si ad eam conventlis excipiat de adulterio uxoris, uxor replicabit de lenocicio ... No. 83: ... quando maritus agit civiliter ad
separationem tori, et amissionem dotis, quia tune moiler exrepiendo de lenicinio excludit
medium; secus si ageret criminaliter, quia tune illum non excludit, sed ambo puniun
No. 85: ... regulam non procedere in praeiudicium patris, qui filiam dotavit,
ipso enim vivente, ad quern soluto matrimonio dos redire debet, si uxor et filia respective
adullerium committat, vir dotem non Intratur in praeiudicium patris
No. 90: ... in dote data ab extraneo cum stipulatione ut soluto matrinomio sine
aiberis, sibi restituatur. Ilanc enirn dotem maritus uxoris adulterium non lucratur
No. 93: ... Regulam procedere quando maritus et uxor non haberent ex eodem
matrimonio liberos, secus si liberos haberent, quia tunc nec maritus lucratur dotem, nee
uxor donationem propter nuptias: sed ista eiusdem matrimonii liberis reservantur
No. 94: Sic et extantibus filiis alterius matrimonii uxor dotem non amittit, sed illa
reservatur filliis ex primo matrimonio natisNo. 99: ... quando maritus uxorem am impudicam, et meretricem duxerat, ut
post contractum matrimonium ea adulterium committente dotem lucraretur
coegit
dotern reddere
No. 110: ... replant procedere, quando adulterium probatur plene, concludenter, et vere, secus si tantum probetur praesumptive, quia ex praesumtione uxor non
potest condemned in amissionem dotis
No. 112: ... quod scilicet manitas possit agere ad repetitionem dolls propter
adulterium uxoris etiam criminaliter eam accusando, quando medlars uxorem de adulterio
.criminaliter accusasset, quia tune nisi illud probaverit per probationes luce meridiana
.clariores, dotem non lucrabitur, quamvis mulier propter aliquas praesumptiones aliqua
poena fuerit condemnata
GLAVA 17
ARGUMENTUM. ADULTERIUM AN, ET QUANDO SIT CAUSA
SEPARATIONIS 'CORI
www.dacoromanica.ro
802
No. 27: Imo vir adulterii uxoris conscius noluit prohibere cum possit, idem
ac si expresse consensisset, atque ideo tanquam leno punitur
No. 32: ... quando maritus se cum uxore adultera, aut tacite, aut expresse reconciliavit, nam tune pariter non poterit propter adulterium petere separationem tori
No. 43: Lite autem pendente super adulterio certum est, quod debent uxori a viro
praestari alimenta ... No. 44: Quod si maritus eiecit uxorem ex domo sua propter adulterium, tunc ad huc debet eam alere extra domum, nisi adulterium fuit notorium
No. 45: et e contra si uxor non eiecta a viro, sed sponte a viro recedit; propter adulterium
a ea commissum, non potest petere ab eodem viro alimenta extra domum
No. 46: Et hinc est quod si uxor recedit, a viro, eo quia publice relinet concubinas,
non est dubium quod ipsi uxori extra domum habitanti debentur ab ipso viro alimenta
arnplius, quod est in clectione uxoris petere, aut alimenta, aut fructus dotis
ARGUMENTUM. TORT SEPARATIO QUANDO CONCEDATUR PROPTER
NOTORIUM, SEU OCCULTUM CONIUGIS ADULTERIUM DICATUR NOTORIUM,
VEL OCCULTUM
Quaest. CXLIV. Notorium et occultum
No. 49: ... sola videtur difficullas, nunquid propria autorictate vir propter uxoris
notorium aduiterium seo occultum possit eam expeliere vel si expullit sine causa, nunquid
notorii, seu occulti adulterii exceptio impediat restitutionem uxoris ad virum, et o contra
... No. 52: ... et nunquid e contra possit uxor propria authoritate a viro divertere
No. 56: Imo in petitorio non solum notoria adulterii exceptio, sed etiam occulLi impedit
reslitutionem ... No. 57: ... quod notorium
dicitur adulterium quando est facti
permanentis, tit puta quando mulier poslquam recessit a viro sobolem procreavit
No. 62:... secus quando adulterium non est iudici nec aliis notorium, sed illud proponens
longum terminum peteret ad probandum, quia tune non est deneganda restitutio,
quod incontinenti dicitur facto probatio adulterii si fiat infra octo dies ...
No. 60: ... quod uxor, quae discessit a marito retinente concubinam in sua domo,
non tenetur redire nisi praestita cautione per eundem maritum de expeliendo concubinam et amplius ea non retinenda... No. 61: ...quot potest uxor divertere a viro relinenta
concubinam domi suae, vel extra domum
GLAVA 18
ARGUMENTUM. ADULTERIUM UNIUS CONIUGIS AN,
ET QUANDO COMPENSETUR CUM ADULTERIO ALTERIUS
No. 69: Regula sit quod separatio tori -propter adulterium uxoris impeditnr, si
uxor excipiat de eodem adulterio viri, et e contra; fit enim isto casu mutua delictorum
conpensa Li
No. 74: ... si vir istat separan i torum propter adulterium uxoris, poterit uxor
petere compensationem propler sodomiam viri, et sic impedire separationem: ... N. 75:
... guando sodomia est perfecta, et consumata sicut adulterium, oilier secus,
www.dacoromanica.ro
303-
No. 76: ... ut fiat etiam compensatio de fornicatione carnali ad spiritualem hac
est haeresim, et e contra ...
No. 80: ... ut compensatio adulterii ad adulterium admittatur, quando adulterium, se quo excipitur, et de quo petitur compensatio sit cerium, notorium, et liquidum
secus si dubium incertum
GLAVA 19
ARGI'MENTUM. TORT SEPARATIO AN,
ET QUANDO SEPARETUR PROPTER CONIUGIS SODOMIA.
GLAVA 20
ARCUMENTUM. SEPARATIO TORI AN, ET QUANDO CONCEDATUR PROPTER
HAERESIM ET QUID SI EX DUOBUS CONIUGIBUS INFIDELIBUS UNUS AUY
AMBO AD FIDEM CONVERTANTUR.
www.dacoromanica.ro
304
No. 104: ... quia non datur compensatio fornicationis spiritualis cum .carnali,
dixi supra in praecedinti compensatio, No. 76, hic non repeto. (Q. 143, No. 7(: ...
quod si quis accusetur de spirituali forniatione, et excipiatur de carnali, adhur in accusatione proceditur, et sic non lit compensatio, secus si quis accusetur de carnali, et excipiatur
de sphituali, quia turre super exceptione in primis procedetur, et si de ipsa appareat, et
lapsum non poeniteat, rit compensatio ...).
No. 106: ... tit quando fit separatio tori propter haeresium uxoris Mitts dotem
non lucretur mariLus, sed fiscus ...
() No. 108: ... ut quamvis propter haeresim fiat separatio tori, non tamen mairimonii vinculum dissolvilur ... No. 110:... ut procedat in fidelibus ad haeresim conversis,
secus in infidelibus ad fidem cnnversis, si mint infidelium untis coniux ad fidem nostrarn
convertatur, is sic ab infideli relictus, poteril alteri christiano nubere, et sic erit dissolid um
matrimonium, ... No. 118: Quod si ambo infideles eodem tempore ad fidein convertuntur, tune planum est, quod inter eos matrimonium non dissolvitur ...
(5 si 6) No. 119: Si vero untis post alium ad fidem convertitur, pariter primo conversus
restituitur secundo converso, si res est integra, hoc est quod alteri non nupserit, et sic
inter eos reintegratur matrimOnium tanquam novum, secus si primo conversus nupserit
tempore, quo alter ad fidem convertitur,...Ubi dixit, quod si post conversionem unius
infidelis altera uxor eum sequitur, primo conversus uxorem recipere compellitur, quia
non statim conversio solvit vinculum matrimonii...
No. 120: ... quia uxor, quae propter viri haeresim ab eo discessit propria autoritate, et sine iudicio ecclesiae, tenetur redire, si idem vir ad fidem revertitur,... No.
121; Nisi esset timor prohabilis fictae, et non verse conversionis, et sic non cessaret periculum perversionis catholici.
No. 122: ... etiam quod catholicus, qui propria autoritate ante sententiam iudicis
ab haeretico divertit, ingressus fuisset religionem; adhuc enim haeretico ad fidem redeunli
ille ingressus religionem eidem reverso restituendus est, quia ante sententiam divorlii
non est licitum coniugi catholico religionem ingredi,... No. 123: Secus si uxor fuerit
separata a viro propter illius haeresim iudicio ecclesiae, et sic per sententiam, quia tune
non tenetur amplius redire ad eum ; etiam redeuntem ad fidem.
No. 125: Quod ultinium intellige, dummodo uxor sic a viro iudicio ecrlesiae separata
propter haeresim ingressa, et professa fuerit religionem, secus si religionem non fuerit
ingressa aut ingressa, et non professa; tuna enim viro redeunti ad fidem restituenda est,
etiam quod iudicio ecclesiae fuerit separata.
GLAVA 21
ARGUMENTUM. SEPARATIO TORI QUANDO CONCEDATUR PROPTER VIRI
SAEVITIAM, SEU PARATAS INSIDIAS VITAE CONIUGIUS
Quaest. CXLIII. Saeyitia (No. 129-160)
No. 129: Regula sit, quod propter saevitiam coniugis fit separatio tori, ...
No. 131.: ...ut propter immoderalas percussiones, et verberationes possit uxor petere
separationem tori.
No. 1:32: ...ut propter viri saevitiam uxor possit propria authoritate, et sine iudiris
sententia ab ipso aufugere, et ah ro seorsum habitare, ...hoc procedere dummodo site
periculum in mora, vel non sit facilis aditus ad iudicem, aliter secus.
www.dacoromanica.ro
305
No. 133: ...ut propter viri saevitiam, et timorem offensionis uxoris impedialur
eiusdem uxoris psi viro restitutio... No 134: ... hanc conclusionem ab omnibus doetoribus admitti, el eam declarat procedere, dummodo saevitia incontinenti probetur,
alias secus.
No. 135: ... ut vir saeviens in uxorem adhuc criminaliter puniatur, prout dixi
infra in verberatio, hic non repeto.
No. 136: ...ut mullen i fugienti a viro propter ipsius saevitiam, et mala traetamenta, seu alias cum causa, et culpa ipsius viri, ipse vir tenetur praestare alimenta in
domo, in quo inhabitat
secundum dignitatem ipsius mariti, et uxoris, quando uxor
non habet aliunde, uncle se aleret
No. 137: ...ut pariter tori separatio concedatur propter furorem viri, quando ex
illo furore periculum est, ut ipsi mullen i aliquod grave damnum inferatur, . . . quando
furor est ita ardens, ut probabile vitae periculum incurreret mulier si cum viro habi et,
alias secus,
No. 138: Et quae de furioso dicta sunt, extendit etiam ad virum solitum saepo
inebriari cum periculo vitae ipsius uxoris.
No. 140: ... ut tori separatio concedatur inter coniuges non solum propter praeteritam saevitiam, sed etiam propter timorem futurae saevitiae ... No. 142: ... quando
probatur, quod ipse vir minatus fuit in ipsam uxorem,
ubi ponit exemplum in minis
de interficiendo uxorem, ... No. 143: ... Ubi de viro comminante mortem mullen i cum
pugione
Ubi late, et praesertim in minis prolatis ab homine scandaloso, sevo, et consueto verberare
No. 145:
idem esse quando inter coniuges adest capitale odium, et capitalis
inimicilia, tunc enim uxor viro non restituenda est, et iusta haec videtur causa separationis tori, ... No. 146: Quod si odium non sit capitale tune non fit separatio
tori,
No. 147: ... ut unus actus saevitiae sufficiat, eo enim ipso quod comprobatur
. . .
No. 155: ... quia propter insidias, quas coniux coniugi in alterius vitam faett
dummodo ad aliquem actuai
conceditur separatio tori, etiam effectu non sequuto
exteriorem perductus fuerit
20
o. 1060
www.dacoromanica.ro
306
No. 158: ... nisi vir offerat cautionem de non offendendo uxorem, tune enim
impeditur separatio tori, et si uxor aufugerit a viro propter praetensam saevitiam, ei
restituenda est, nisi saevitia fuerit taus, ut cum cautione iudex verisimiliter arbitretur
adhuc eam non esse tutam, dixi infra in cautio, hic non repeto.
No. 160: ... quia separatio tori ... non est perpetua, et irrevocabilis, sed temporalis, et revocabilis: ... cessante autem saevitia, et periculum saevitiae, ut puta si vir
appareat emendatus, cessat etiam separatio ...
No. 161: ... ut non omnis timor futurum saevitiae sufficiat ad separationem tori
inter virum et uxorem, ... sed qualis debeat esse iste timor, dic quod, ... attenta qualitate
personae mulieris minor in ea metus sufficit, et consideratur ad effectum de quo agitur,
qnam in masculo ... No. 162: ... Ubi quod vani timoris nulla habenda est ratio ...
GLAVA 22
ARGUMENTUM. SAEVITIA VIRI AN PRAESUMATUR, ET QUOMODO PROBANDA
No. 166: ... ut testes probantes saevitiam viri in uxorem debeant esse idonei,
et omni exceptione maiores . , Ubi de testibus consanguineis, pauperibus, infamibus,
affectantibus victoriam causae pro una parte, et alios. exceptiones patientibus ...
No. 167: ... ut testes domestici non probent saevitiam viri in uxorem ...
No. 175: ... quia saevitia censetur probata per publicam vocem, et famam, ... Ubi
quod isto casu statur famae vicinorum.
No. 169: ... Ut viri saevitia, seu verberatio uxoris non censeatur probata ex eo,
quod audiatur mulierin domo clamans, plorans, et auxilium vicinorum invocans ...
No. 171: ... ut pariter occuli lividi, et tumefactio vultus non probent verberationem,
et saevitiam viri, ... No. 172: ... fundamentum facit in testibus, ... No. 173: ... ut
testes singulares probent saevitiam ...
No. 176: ... quia magis creditur testibus deponentibus de saevitia viri, quam deponentibus contrarium, ... Ubi reddit rationem quia s. testes deponentes de non saevitia,
dicuntur deponere super negativa non coarctata.
GLAVA 23
ARGUMENTUM. VIR AN, ET QUOMODO POSSIT UXOREM SUAM VERBERARE.
No. 181: ... Ventas tamen est quod potest maritus uxorem verberare leviter
et cum causa, secus si sine causa ve! atrocitOr ... No. 182: ... multo magis regulam
procedere in immoderatis et atrocibus verberibus quae prorsus viro in uxorem prohibitae sunt.
.
No. 184: ... ad excusandum maritum castigantem, et corrigentem uxorem suam
duo copulative requirunt, scilicet causam magnam, et levitatem verberum ... No. 185:
...quia causa potest esse tam magna, ut vir impune possit uxorem suam etiam atrociter,
et imoderate verberare, ut puta si eadem deprehendat in adulterioo, vel suae vitae insidiantem, tunc enim quod maritus verberando uxorem etiam immoderate nullam poenam
www.dacoromanica.ro
307
mereatur ... secus dicit si causa non esset tam magna, ut puta si vir apud mulierem
invenit litteras amatorias, tunc enim moderate verberare licet, immoderate autem non
...
No. 186: ... quia si vir immoderate, et atrociter uxorem suam verberat, potest
ipsa uxor separationem tori petere, ... dummodo tamen verbera sint immoderata, et
talia ut nisi tori separatio detur periculum sit vitae ipsius uxoris, alias secus.
No. 187: ... ut vir saeviens in uxorem eam acriter verberando, vel etiam leviter
sine causa puniatur in amissione tertiae partis donationis propter nuptias, .... si vero
vir donationem propter nuptias non dederit, punitur in quarta parte totius suae substantiae, si non excedat aureos 300, si vero excedit dabit tantummodo aureos 100, ... No.
No. 189: ... ut mulier propter viri saevitiam et atrocem verberationem possit a
viro propria authoritate aufugere, et divertere ... No. 190: ... ut uxori, ... teneatur
ipse vir alimenta praestare extra domun suam.
No. 191: ... ut percussio, et verberatio dicatur atrox, et immoderata, et consequenter prohibita si fiat cum baculo ... ubi de viro verberante uxorem cum fune, ferula,
seu corrigia ... ubi loquitur quando sanguis exivit, ... ubi praesertim quando baculus
in percussione fractus remansit, vel quando vir uxorem cum baculo percutit in faciem
et in capite.
No. 195: ... quod vir possit suam uxorem moderate, et leviter verberare, ... No.
196: ... etiam, quod praestiterit cautionem de non offendendo uxorem, ... No. 197:
... ut nec vir possit uxorem moderate verberare, nisi cum causa, et ea quidem magna, ...
No. 203: ... quia quando vir semel tantum verberaret uxorem non potest dici
in eam saevisse; secus si pluries.
No. 204: ... in viro percutiente uxorem pugno, vel alapa, non enim ex hoc dicitur
immoderate verberata, ...
No. 205: ... quia potest vir uxorem in vinculis tenere, ... quando uxor adultera,
vel viri vitae insidiatrix, ab adulterio, vel insidiis, ut se abstineat excommunicata non
vult se corrigere ... No. 207: ... quod sine causa vel cum levi causa maritus non possit uxorem in vinculis tenere, seu in carcere; cum causa autem -nagna, sic ...
GLA VA 24
ARGUMENTUM. CAUTIO DE NON OFFENDENDO AN, ET QUANDO PER VIRUM
PRAESTANDA SIT,
SI UXOR EX ALI QUA CAUSA TIMEAT AB EO OFFENDI
www.dacoromanica.ro
3U8
quando non praecessit gravis offensio ... No. 215: ... ubi quod judicis arbitrio remittitur .nunquid sufficiat iuratoria cautio cum appositione poenae.
No. 218: ... quod quando uxor, propter mala tractamenta sibi facta a viro, out
ex alia causa timens eius saevitiam, et ab eo offendi, petit tori separationem, et tunc ne
offendatur ab ipso viro, non solum iudex providet de cautione de non offendendo, sed
etiam debet poni in loco tuto, ut puta in domo alicuius honestae mulieris, in qua vir, vel
eius parentes eidem uxori nullam possint violentiam inferre, usque ad decisionem causae,
...
No. 219: ... ut cautio praestanda uxori de eam non offendendo, debeat esse non
solum propter commissum iam adulterium, sed etiam propter committendum ...
No. 220: Quod est maxime notandum, contra mantos, qui praestiterunt cautionem, vel
dederunt fideiussionem de non offendendo uxorem, quod non excusantur etiam si postea
uxorem in adulterio invenerint, cum tamen facile contrarium videretur dicendum propter
supervenientem novam causam.
No. 221: ... ut uxor hanc cautionem petere non possit sine causa, imo non sufficit
quaelibet causa timoris, sed debet esse legitima, vel verisimilis, sic quod etiam timeant
constantes, ... non sufficit timor vanus, ... sed verius dic id omne iudicis arbitrio remissum, ... No. 222: Veritas est, et ita practicatur quod in hoc statur arbitrio iudicis, ...
No. 223: ... quia potest vir uxorem suam corrigere, et castigare, et sic leviter,
et moderate verberare non obstante cautione praestita de ipsam non offendendo, ...
No. 224: ... quia sicut uxor viro non est restituenda, quando petit sibi caveni
de non offendendo, et est periculum ne offendatur, ita e contra taus restitutio viro non
denegatur, nec eadem uxor potest seorsum a viro habitare, aut tori separationem pelere
sub praetextu alicuius timoris, quando vir talem cautionem cum effectu praestare paratus
est ,... No. 225: ... quando maritus est adeo crudelis, et severus, vel quando inter maritum et uxorem adest tale odium capitale, talisque inimicitia, vel omnino timeatur, et
periculum sit ne offendatur a marito, cautione non obstante, tune enim non est viro restituenda, etiam quod ipse vir cautionem de eam non ofendendo praestiterit, sed omnino
tori separatio facienda est, ...
GLAVA 25
ARGUMENTUM. VIR AN, QUANDO,
No. 233: ... et e contra, ut uxor propter adulterium viri non possit propria authoritate a viro discedere ... No. 234: Quod procedit, quando viri adulterium est ocultum ...
secus si adulterium viri fuerit notorium, quia tune potest uxor ab eo propria authuritate
divertere ...
www.dacoromanica.ro
309
No. 236: ... ut vir, sic propria authoritate, et sine causa uxorem expellendo, punt-
atur, ... ubi quod restituit dotem cum fructibus, et amittit lucrum dotis, ...
No. 237: ... quia si uxor a marito expellatur sine causa, et propria authoritate,
non est dubium, quod tenetur illam alere extra domum, ... ubi tamen videtur hoc limitare, nisi uxor sic expulsa, sine causa commisisset adulterium, quia tune amittit alimenta.
No. 238: ... et e contra, ut nec uxori propria authoritate sine causa, et sua culpa
a viro fugienti praestanda sint alimenta ab eodem viro, ... No 529 :... secus si cum
causa, ... ubi bene probat, quod vir non tenetur alere uxorem habitantern extra eius
domum, quando aut sine causa, aut culpa sua recessit, ...
No. 240: ... ubi alios refert concordantes, et infert ad mulierem, de haeresi ad
carceres condemnatam nunquid vir teneatur eam alero.
No. 243: ... ubi pari modo declarat licitum esse coniugi divertere ab alio coniuge,
quando ab eo ad peccandum inducitur ...
No. 244: ... ubi ex hoc infert licere uxori recedere a viro usurario, et furo, familiam, non nisi de usuris, et furtis, alimentante, ... etiam sine sententia iudicis, .., quod
imo isto casu non solum uxor potest a viro divertere propria authoritate, sed etiam tenetur, ... No. 245: ... talisque diversio non debeat esse perpetua, sed ad tempus donee
vir emendetur, et resipiscat, ...
No. 246: Ubi bene e contra nunquid vir possit recedere ab.uxore venefica, et
liberorum interfectrice.
No. 248: ... si mulier quae a principio propria authoritate recessit a viro, postea
poenitentia ducta velit ad maritum redire, et maritus nolit eam recipere, tenebitur ei
praestare alimenta, ac si a principio expullisset sine causa.
No. 249: ... quando uxor sine causa divertit a viro possit vir illius restitutionem
peter iudicio petitorio et possessorio ... ubi quod datur excommunicatio, imploratio
brachii saecularis, et tam petitorium, quam possessorium remedium. No. 250: Potest
itidem cogi uxor ad redeundum cum viro per excommunicationem ...
No. 251:... Item potest cogi realiter et criminaliter agendo, et sic per capturam
prout quotidie videmus ... No. 253: ... quia vir si propria authoritate capit uxorem,
quae ab eo divertit sine causa non tenetur poena raptus ... ubi de sponso per vim rapien te, et cognoscente sponsam de praesenti. Ubi tamen dixit hunc non esse puniendum
poena raptus, sed mitiori. Quod si maritus iam cognitam uxorem rapuerit nulla poena
puniendus est.
No. 254: . , . in crimine haeresis, in quo uxor potest propria authoritate, et sine
iudicio ecclesiae a viro divertere ... No. 255: ... quando uxor recedit a viro propter
insidias, et mala tractamenta viri posui supra in saevitia (No. 132, et seqq.) hic non
repeto.
GLAVA 26
ARGUMENTUM. UXOR AN, ET QUANDO TENEATUR SE QUI VIRUM SUUM
QUOCUN QUE VADAT
No. 257: ... quod scilicet uxor tenetur sequi virum suum quocunque vadat, ...
No. 258: ... recedendum sive ex iuxta causa, sive ex injusta, et sive ex necessitate, et
sive sine necessitate, ... No. 261: ... recedendum, et fugientem ex causa necesitatis,
(1)
www.dacoromanica.ro
310
ut puta si fecerit aliquod delictum, vel homicidium, et timens carcerari, et puniri disces-
serit, ...
No. 260: ... quia sicut uxor tenetur sequi virum suum, ita etiam e contra vir
tenetur sequi uxorem suam. Differentia est in hoc, quod uxor tenetur sequi virum suum
indistincte ex quacunque causa, ... vir autem non tenetur sequi uxorem suam nisi recesSera eX aliqua justa causa.
No. 263: ... ut uxor teneatur sequi virum suum quando ex aliqua honesta causa
vult transferre domicilium de uno loco ad alium, ... ubi ponit exemplum quando maritus propositus, vel balius, seu officialis alicuius domini, ... No. 265: Secus si vir velit
domicilium mutare ex inhonesta et turpi causa.
No. 266: ... quia consuetudo quod uxor non sequatur virum suum quocunque
vadat non valet.
No. 268: ... ut uxor non teneatur sequi virum suum volentem mutare domicilium
de uno loco ad alium, quando sic ipsum sequendo incurreret suae vitae periculum aut
aliud grave detrimentum ... infert ad uxorem, quae probabiliter timet necari a viro suo,
eam ducere volente extra territorium ...
No. 267: ... in sponsa per verba de futuro, quae non tenetur sequi virum suum
quocunque vadat, ...
No. 269:.. . in vagabundo viro, quem uxor sequi per orbem non tenetur,... No. 270:
Contrarium ... No. 271: Et prima opinio maxime procedere videtur, quando vir
effectus fuit vagabundus post contractum matrimonium ... quare secus videtur, si vir
tempore contracti matrimonii erat vagabundus ... No. 272: ... alia, et communis
doctorum distinctio est, quos si uxor tempore contracti matrimonii sciebat maititum esse
vagabundum, et tune tenkur eum sequi ... secus si ignorabat ... No. 276: ... quia
uxor non tenetur sequi virum suum bannitum...
No. 278: ... Nisi adesset pactum inter coniuges, quod uxor non possit a viro transduci ad alia loca, nec extrahi ex sua patria, huiusmodi enim pactum valere voluerunt ...
No. 281: Bene verum est posse a pacto recedi ex superveniente aliqua nova causa disces-
sus, ut puta propter capitales inimicitias vel infirmitatem et sic ad mutandum aerem,
GLAVA 27
ARGUMENTUM. DE LENOCINII GRAVITATE, ET EIUS POENA
Quaest. CXLIII. Poena lenocinii (No. 1-15)
(11
Et quod attinet ad poenam, firman i potest conclusio ilium esse arbitrariam ...
No. 9: De jure autem Authenticorum expresse videatur statuta poena ultimi supplicii ... hanc ultimi supplicii poenam non habere locum nisi in publico lenone.
No. 5: Quamvis enim de jure Digestorum lenocinii poena videatur esse,... No. 6:
quandoque ad exilium tantum fuisse extensam ... ab omnes civitatibus, et locis
expellendi ...
No. 6 in fine: ...et apud nos quandoque lenones, et lenae fustigantur... No. 7:
... per urbem fustigentur ... No. 8: ...sed etiam ad triremes transmitti... No. 12:
... quod lenocinii poena hodie de jure communi sit arbitraria.
No. 13: Et ultra principalem delicti poenam patitur etiam leno duas alias consequutivas poenas, quarum prima est, quia lenones sunt non solum viles personae, sed
etiam infames ipso iure, ... dubium non est, quod remaneant infames tanquam damnati
.
www.dacoromanica.ro
311
publico iudicio, ... No. 14: Altera est poena quod omnes contractus, omnia pacta, omnes,
que fideiussores recepti, et initi inter lenones et puellas, quas quaestus causa prostituunt
ad favorem lenonum non valent, etsi lenones aliquid ipsis puellis dederint, amittuunt,
veri alicuius honestae mulieris pro prima vice fustigabitur, et pro secunda vice nasus sibi
obtruncabitur ...
GLAVA 28
ARGUMENTUM. LENO QUIS DICATUR, ET QUANDO LENOCINII POENAM
LOCUM HABEAT
quatuor concurrant. Primo quod invitas puellas sumat, aut via facti, aut per verba deceptoria. Secundo quod ad necessitatem peccandi inducat. Tertio quod ex fornicatione
quaestum acquirat. Quarto quod ipsas puellas habeat obligatas sub pactis, promissio-
nibus, et iuramentis.
No. 24: ... ut lenones puellarum puniantur, etiam quod non invitas ad stuprum
(9)
adducant, et ad se aliis prostituendum, cum sufficiat eas blandis verbis, promissionibus,
muneribus, allisque artibus, el fallaciis ad id eas allicere, ...
No. 26: Si enim lenones per vim, et non blandis verbis, et fallaciis puellas ad
(10)
stuprum traherent, tune non lenocinii, sed raptus poena tenerentur, tanquam auxiliatores, et opem dantes, ut dicam infra in materia raptus ...
No. 29: ... quia recipiens in sua domo lenonem, seu etiam domum suam lenoni
(11)
locatis, et patiens illum ibi lenocinium exercere, et non expellens, perdit domum, et pecu-
www.dacoromanica.ro
812
No. 30: ... etiarn in consultoribus, et auxiliatoribus Icnocinii, qui pari poena
puniuntur ...
No. 31: ... ut minor aetas non excuset in crimine lenocinii, ... No. 32: Declara
ut minor aetas non excuset in totum, sed bene sufficiat ad minuendum poenam, ...
No.. 35: ... ut non dicatur leno, nec lenocinii poena puniatur, qui semel tantum
lenocinium fecit, requiritur enim consuetudo saltim per trinum actum, ... No. 36: ... non
procedere in merit, qui sive saepius, sive semel de sua uxore quaestum facerit, lenocinii
poena tenetur, ... No. 37: Verum ad effectum imponendi poenam ultimi supplicii ...
non crederem sufficere unicam vicem, sed requiri quod pluries uxor, aut filia fuerit prosti-
tuta, ... No. 38: ... non procedere quando quis lenocinium exercuit mediante pecunia,
nam tune etiam quod semel fuerit leno, videtur poena lenocinii plectendus, ...
No. 39: ... ut lenones non dicantur, nec lenocinii poena puniantur nisi quaestus
causa mulieres aliis prostituant, ... (Adde No. 80: Ventas est quod maritus etiam sine
quaestu uxorem adulterandam tradens, ve] permittens impunis esse non debet, sed eius
poena non debet esse ordinaria, et tam magna, ac si cum quaestu hoc fecisset).
GLAVA 29
ARGUMENTUM. ACCOMODANS DOMUM PRO COMMITTENDIS ADULTERIIS,
ET STUPRIS, AN D1CATUR LENO, ET QUA POENA PUNIATUR
Quaest. CXLIV. Domum accomodans
est illicita maculatio commissa cum consanguinea, vel affine, sive sit matrimonium, sive
non ... No. 9: ... quod poena incestus sit poena mortis ...)
No. 45: ... ut lenocinii, et sic adulterii poena, quae capitalis est, multo magis
teneatur accommodans domum ad committendum stuprum cum masculo ...
No. 46: ... ut lenocinii poena intret non solum in accommodante domum ad committendum stuprum, sed etiam ad tractandum, et sermonem habendum super committend stupro ... No. 47: ... effectu enim non sequuto, lenocinii poena ordinaria non
intrabit, ... sed extraordinaria.
No. 48: ... ut lenocinii poena teneatur ... etiam domum conductam, vel alienam,
GLAVA 30
ARGUMENTUM. DE LENOCINIO PARENTUM IN FILIAS
No. 52: Dubitandum non est multo gravius esse, et magis turpe lenocinium parentum
in filias, quam aliorum extraneorum, ... No. 53: Quae autem poena in iure staluta sit
parentibus suas filias prosLituentibus, dic, quod primo amittant patriam potestatem,
www.dacoromanica.ro
313
et cogntmtur illas emancipare, ... No. 54: Secundo amittunt etiam usumfructum omnium
bonorum adventitiorum, quem prius habebant, cum se male gesserint in officio pa-
terno ,... No. 55: Tertio parentes lenones filiarum condemnatur ad publica metalla,
No. 57: Successit postea ius Authenticorum imponens leonibus poenam ultimi
supplicii... quo iure comprehendi etiam lenones filiarum, dubitandum non est... No. 58:
Ubi etiam de fratibus prostituentibus sorores, aut alias sanguine coniunctas. No. 59:
Et in Urbe habemus claram constitutionem Sixti V ... No. 60: ... quamvis non ignorem parentes filiarum lenones quandoque fuisse fustigatos ... No. 61: Et quandoque etiam
fuisse ad triremes transmissos perpetuo, vel etiam ad tempus etiam ultra fustigationem,
et ductionem super asinum per eivitatem,
No. 62: De jure autem Regni adest constitutio, ... in qua mater filiam virginem
pretio stuprandam tradens punitur poena truncationis nasi, si autem non vendidit, sed
consentit stupro filiae extraordinarie punitur, nisi ex causa necessitatis hoc fecerit,
No. 63: ... parentes lenones fuarum filiarum puniri possunt etiam poena ultimi
supplicii nisi iudex ex .aliqua rationabili causa poenam hanc minuendam arbitratus
fuerit
No. 64:
... No. 65: ... in parentibus prostituentibus non solum filias virgines, sed etiam viduas,
No. 66: ... ut parentes non videantur excusandi prostituendo eorum filias quaestus
causa ex eo, quod dicant se hoc fecisse paupertate, seu necessitate ducti, ... No. 67:
Contrarium quod excusentur parentes qui sunt lenones filiarum propter paupertatem
necessitate cogente propter sustentationem eorum vitae, ... Ubi respondendo contrariis
distinguit inter paupertatem, et necessitatem, ut s. paupertas non excusent, necessitas
autem excuset,
No. 68: ... Limita propositam regulam, ut poena tam iuris communis, quam statutaria parentibus prostituentibus suas filias inflicta, locum non habet nisi hoc fecerint
recepta pecunia, secus si sine pecunii,
GLAVA 31
ARGUMENTUM. DE LENOCINIO MARITORUM IN UXORES
No. 70: Verum qua poena maritus leno uxoria puniri debeat ... No. 71: De jure
autem authenticorum est magis expressa poena, quod sit poena ultimi supplicii
No. 72:... quandoque in poenam exilii... No. 73: Quandoque etiam in poenam fustigationis seu ductions super asinum facie versa ad caudam asini, uxore asinum per manus
trahente, et praecone ante eos clamante: Qui sic faciet, sic capiet, ... No. 74: Et quandoque etiam ad triremes.
No. 77: Regula igitur ex praemissis firma remanet, quod mariti lenones uxorum
de jure communi puniuntur poena ultimi suplicii, quamvis non sit sublata iudici potestas
mitigandi poenam ex aliqua causa sibi bene visa.
No. 78: ... quod maritus consentiens adulterio uxoris sine quaestu puniatur poena
exilii, aut alia arbitrio iudicis, cum quaestu vero, quo casu vere lenocinium committit
gravibri poena plectendus sit ...
www.dacoromanica.ro
'314
No. 81: Regula sit, quod maritus punitur tanquam leno uxoris, illius adulterio
scienter consentiendo ac si eam alteri adulterandam tradiderit, ... No. 84:
ut leno
dicatur, qui uxorem in adulterio deprehensam retinet
No. 82: ... in marito qui fingens se dormire permittit homines ad eius uxorem
accedere
isto casu ... non esse nisi ... aliam poenam arbitrio iudicis,
No. 83: ... in marito retinente domi adulterum,
No. 85: ... ut idem sit in marito ducente uxorem damnatam de adulterio,
No. 87: ... quamvis dncens damnatum de adulterio infamis censeatur.
No. 88:
ut retinens domi uxorem in adulterio deprehensam, dimisso impune
adultero, non dicatur leno, nec lenocinii poena teneatur, quando hic illam retinet vi, aut
metu coactus,
No. 92:
eandem reg-ulam procedere, dummodo plene constet viro mulierem
esse adulteram, secus si tantum eam habeat pro suspecta, quia tunc sola patientia, aut
retentio non inducit lenocinium
No. 95:
ut sola patientia, seu consensus mariti faciat lenocinium, et lenocinii
poena puniatur, 'viand taus patientia, et consensus fit ex causa quaestus; aliter secus,...
ubi expresse dixit viro patienti seu dissimulanti adulterium uxoris sine quaestu minorem
infligendam esse poenam, quam si cum q-uaestu hoc fecisset,
GLAVA 32
ARGUMENTUM. DE CRIMINE RAPTUS, ET ILLIUS POENA,
QUANDO LOCUM HABEAT ET DE MATERIA
No. 4: ... raptum esse quoties mulier, aut virgo improbe vel vi abducitur, vel
vi corrumpitur ... No. 5: ... qui mulierem libidinis causa de loco ad locum conducit,
No. 6: ... raptum mulieris esse violentam, vel cum ma is artibus asportationem, sive
abductionem mulieris honestae, et invitae de loco ad locum animo eam carnaliter cognoscendi
www.dacoromanica.ro
315
No. 12: ... quia raptoris bona raptae mulieri applicantur etiam quod inter raptorem, et raptam sequatur matrimonium, ...
No. 13: ... ut raptores eorumque auxiliatores in flagranti crimine comprehensi,
{5)
potest, ...
No. 22: ... Ut nec raptor a poena raptus excusetur etiam, quod mulierem rapuerit
animo contrahendi cum ipsa matrimonium ...
No. 25: ... Ut matrimonium postea contractum inter raptorem, et raptam nullum,
et invalidum sit, ... No. 26: ... non procedere de iure canonico ... quamvis enim secundum antiquos canones raptor non poterat contrahere matrimonium cum rapta, hodie
tamen secus est, secundum posteriores canones,
...
No. 27: ... in rapiente alienam sponsam, qui etiam de jure canonico non solum
pon potest contrahere matrimonium cum sponsa rapta, sed nec etiam cum aliqua alia
muliere, ...
No. 28: ... non procedere quart& matrimonium sequutum fuit, puella existente
in libertate extra raptorum -potestatem, in domo s. parentum, seu consanguineorum;
secus si adhuc puella in raptorum potestate existente raptori nupserit, ...
No. 30: ... Poenas statutas locum habere non solum in rapientibus puellas virgines,
Sed etiam in rapientibus nuptas, desponsatas, viduas, servas, libertinas, et sic tam viles,
quam nobiles, et alias quascunque feminas, ...
No. 33: ... lit multo magis in raptoribus servis, seu raptui opem praestantibus,
qui non solum poena mortis plectuntur, sed etiam comburuntur ...
No. 34: ... ut poena mortis raptoribus statuta, locum habeat non solum in ipsis
raptoribus, sed etiam contra eos associantes, conscios, ministros, aut alias opem, et auxilium praestantes ...
{15)
No. 36: ... in receptatoribus raptorum, seu raptarum, quos pariter et eadem poena
capitis puniri, ... No. 37: Quid autem quoad poenam confiscationis bonorum dixi No. 11.
No. 38: ... Ut poena raptus locum habeat, quando mulier libidinis causa, rapit
aliquem virum, licet hoc raro contingat, ... quod non est adhibenda distinctio sexus,
quando tam in masculo, quam in femina adest eadem ratio ...
No. 43: ... In muliere rapiente aliam mulierem libidinis causa, ...
08) No. 45: ... Non solum in raptoribus feminarum, sed etiam in raptoribus masculorum, ...
No. 49: Et quid de rapiente puerum non libidinis causa, sed ex alia, ut puta in
milite contra voluntatem parentum pueros ad bellum ducente...
No. 51: ... Et multo magis raptus poenam intrare in eo, qui virginem immaturam,
et non viri potentem libidinis causa rapuerit, et stupraverit ... No. 52: Quamvis contra-
rium voluisse, ... ubi dixit, quod rapiens puellam impuberem, si est humilior in metallum
damnatur, si vero honestior, in insulam, aut exilium relegatur, ...
No. 55: Quod si non intervenerit raptus, et sic transductio de loco ad locum, an
carnaliter cognoscens, seu cognoscere tentans virginem non viri potentem, poena mortis
puellam raptam decenter arbitrio iudicis dotare ... attendenda maxime sit raptoris, et
raptae qualitas personarum.
www.dacoromanica.ro
316
No. 58: ... Quia appellari non potest a sententia lata contra raptores, ...
No. 60: Sic et raptus crimen aggravatur si factum fuerit cum magna copia hominum
armatorum ... No. 61: Aggravator etiam crimen raptus ex qualitate personae raptae ...,
et gravior est Taptus si rapiatur ingenua, quam si rapiatur serva aut libertina ...
No. 62: ... quia raptores absque ulla fori praescriptione ubique locorum raperti
fuerint puniri possunt, ... No. 66: ... ubi quod non, debet remitti ad iudicem loci delicti,
sed debet puniri, a iudice qui eum cepit. (Adde Q. 7, No. 8: ... In raptore, qui ubi reperiatur puniri poterit, etiam quod ibidem raptum non commiserit, neo domicilium contraxerit aut originem trahat, ... No. 32: ... Quia licet quando iudices stint sub diversis
principibus, remissio ut dixi de consuetudine concedi non soleat; hoc sane intelligendum
est respectu ipsorum iudicium, qui sui principis iurisdictionem contueri teneantur, ideo
remittere nequeunt; secus autem respectu ipsorum principum, qui si voluerint, poterunt
delinquentem remittere, etiam quod in eum nullam habeant iurisdictionem nee ratione
delicti, nec originis, nec domicilii, nec alia de causa, ... Si vero petatur remissio a iudice
diversi principatus, non potest idem iudex remitiere, nisi principe ita iubente. Ergo si
princeps ita voluerit, et iusserit, remittetur delinquens...
No. 68: ... quia raptus crimen non praescribitur quinquennio, sicut praescribuntur
alia delicia carnis, ...
No. 69: ... quia raptores non sunt tuti in ecclesia, sed ab ea possunt extrahi, .. ,
No. 70: ... ut ad hoc ut poena raptus proprie dicatur, non solum requiritur, vis,
sed etiam ut mulier transducatur de loco ad locum ...
No. 84: ... in rapiente suam uxorem post consumatum matrimonium ...
No. 87:. Non enim puniri potest rapiens uxorem nondum carnaliter cognitam, et
sic sponsam per verba de praesenti, nisi voluerit monachari, ... No. 89: ... et in hoc
sufficit solus consensus puellae dummodo eam non poenituerit, ... No. 92: Quamvis
rapienti suam sponsam invitam non ordinariam raptus poenam, sed mitiorem ... infligendam esse facile crediderim ... ubi e contra quod rapiens uxorem suam hut non puniatur de raptu, punitur tamen de vi.
No. 93: ... in raptore minore, licet enim minor aetas non excuset in totum, facit
tamen mitigare poenam ...
No. 97: ... quia sequuto matrimonio inter raptorem, et raptam ... cessant poenae
raptus ... No. 101: Bene verum est, quod matrimonium subsequutum inter raptorem,
et raptam, licet psi raptori proderit, ad evitandum poenam raptus, non tamen prodest
auxiliatori, distinguendo tamen inter auxiliatores ante rapium, vel post raptum ... No. 12:
... quia raptoris bona raptae mulieri applicantur etiam quod inter raptorem, et raptar
sequatur matrimonium ...
Al GUMENTUM. RAPTUS SINE VI NON COMMITITUR QUOMODO ROC
PROCEDAT, ET AN RAPTUS COMMITATUR IN MUL1EREM VOLENTEM
rapta, et sic consensu mulieris in raptu raptus poenam non excludit ...
No. 109: ... et multo magis in rapiente monialem etiam volentem ... (No. 215:
Regula sit, quod rapiens monialem poena monis tenetur, ...).
No. 110: ... et multo magis, quando rapta mulier ad consentiendum ducta fuit
blanditiis, persuasionibus, promissionibus, pecunia, aut simile dolosa deceptione, ... Ubi
www.dacoromanica.ro
317
ponit exemplum in consensu mulieris, praecedente tamen instigatione viri, ... et loquitur
non solum quando mulier sic blanditiis, muneribus, et aliis fraudibus decepta, habet
parentes, sed etiam si parentes -non habeat, ... No. 112: Concordat Urbis staLutum libro
secundo, cap. 15, ubi non solum furca suspenduntur, qui rapuerint per vim puellas, aut
pueros, sed etiam, qui eos abduxerint.
No. 114: Et quad attinet ad dationem sive promissionem pecuniae, adverte, ...
quod tune demum ex eo dicitur puella decepta, et sic intrat poena raptus, 'panda, rapiens
promisit magnam aun i quantitatem, et ut vulgo dicitur maria, et montes, et fidem non
servavit, secus si promissa pecunia praecedente pacto fuerit data, nullaque in promissione,
seu traditione pecuniae intervenit fraus, tunc enim non intrat poena ordinaria raptus ...
No. 125: ... multo magis ut raptus poena imponatur (panda puella invita rapitur
ab aliquo etiam, quad parentes raptui consenserit ...
No. 131: ... quando ccssantibus omnibus blanditiis, persuasionibus, aut alia dolosa
deceptione, mulier consensit se rapi, et multo magis prout saepe contingit, quando ipsa
alicuius amore capta raptum sollicitat ... ubi nullo praecedente dolo, vero, aut praesumpto,
mulier raptui consentit raptuique eius voluntas libere accedit, ... Ubi dixit voluntatem
rnulielis sine instigatione alicuius excludere poenam raptus, ... ubi quod isto casu est
locus poenae extraordinariae arbitrio iudicis, ...
No. 133: ... quod si raptui consensit, sed non carnali copulae, et adhuc invita
cognoscantur tunc licet non intret poena raptus propter consensum illi praestitum, intrat
tamen poena stupri violenti.
Na. 136: ... ventas tamen est, quad solus tractatus non sufficiat ad excludendum
Taptum, nisi fuerit deventum ad consensum de contrahendis nuptiis, et sic ad sponsalia,
...
No. 139: ... quia licet muliere volente raptus puniatur, Hoc tamen intelligendum
est respectu rap toris, non autem respectu mulieris consentientis se rapi, et stuprari, quae
No. 144: Secunda sit conclusio, quod magis creditur duobus testibus deponentibus
No. 149: ... quad confessioni mulieris asserentis ante raptum inter ipsam, ei
raptorem praessisse matrimonium, videtur standum ... No. 150: ... quod huic confessioni
non sit standum... No. 151: ... praesertim quando taus confessio fuisset facta in domo
raptoris, et in illius potestate, ... talis confessio puellae non valet, nisi fuerit reducta in
www.dacoromanica.ro
318
GLAVA 33
ARGUMENTUM. RAPIENS MERETRICEM, AN, ET QUA POENA PUNIATUR
Quaest. CXLV. Meretriz
No. 153: Regula sit, quod rapiens meretricem raptus poena non tenetur, ...
No. 153: ... jura enim sic rigorose mulierum raptores punientia loquuntur de mulie-
ribus honestis, ... et ibi hoc adnotarunt glos, in verbo virginum ...
No. 158: ... quod ad excusationem raptus sit negesse probare inhonestatem meretriciam, et quod rapta uti meretrix sui corporis copiam fecerit, ... No. 159: ... quod si
mulier semel passa est se carnaliter cognosci caute, et non more meretricio, nec publice,
ita quod in numero honestarum haberetur, et tune rapiens eam ultimo supplicio afficiendus
est, ac si mulier honesta rapta fuisset ; secus si mulier passa esset se cognosci sine vere-
No.. 196: Regula sit affirmativa, quod raptus punitur poena ordinaria, etiam quod
post raptum non sit sequuta alia copula carnalis, ... No. 198: Contrarium, ... alia mitior
arbitrio iudicis ... No. 209: ... quid ergo dicendum, quod si copula carnalis non est
sequuta, quia raptor non potuit aliqua de causa impeditus, et tunc procedit prima, ...
opinio affirmativa; si vero raptor mulierem non cognovit, quia noluit, et forsan poenituit
www.dacoromanica.ro
319
non invenit in domo, aut alio modo raptum perficere non potuit ... No. 201: Contrarium,.
quod isto casu non intret poena ordinaria raptus ... No. 202: Concorda has contrarietates,
ut infra in prima limitatione (Vezi supra nr. 209).
No. 204: ... et multo magis in raptu monialis, in quo intrat poena ordinaria raptus
ex solo conatu, etiam non sequuto raptu, ... No. 205: ... sufficiat, quod raptor deveniret
ad actum verbi, ut puta, si laicus vadit ad monasterium, et dicit monachae, si vis exire
de monasterio, accipiam te in uxorem, ex hoc enim solo hunc decapitandum esse.
No. 212: ... ut raptus puniatur eadem poena etiam non sequutu effectu quanda
deventum est ad aliquem actum proximum maleficio secus si remotum,
ubi enim
deventum est solum ad actum remotum, non nisi arbitraria poena imponi, potest,
ubi
loquens in raptu monialis simpliciter dixit attentationem, et conatum, licet aliquantulum
remotum puniri, ... No. 213: ... de generali consuetudine, qua ... derogatum est omnibus
legibus punientibus conatum, non sequuto delicto,
ubi tamen de hac generali consuetudine excipit raptum monialis,
GLAVA 34
ARGUMENTUM. RAPIENS MONIALEM QUA POENA PUNIATUR, ET QUANDO
No. 215: Regula sit, quod rapiens monialem poena mortis tenetur, ... No. 218:
, .. uf ultra poenam mortis raptoris bona monasterio applicentur
No. 219: ... ut rapta monialis in aliud monasterium ubi arctius custodiatur detru-
datur...
No. 220: ... ut rapiens monialem, seu feminam Deo dicatam poena raptus omnina
puniatur, etiam quod consenserit se rapi, ... No. 221: ... etiam quod rapta non sit
velata, ... No. 222: Quod et idem procedere videtur in rapientibus istas mulieres tertii
ordinis quas nos tertiaras nuncupamus,
aequiparantur mulieres monachae, diaconissae,
vel aliae religiosam vitam, vel habitum habentes.
No. 230: ... in rapiente saecularem de monasterio, qui propterea poena mortis.
plectendus est, ...
No. 229: ... quia stante statuto, quod pax offensi in delictis minuat poenam. Hoc
statutum non habet locum in raptu monialis, in quo cum principaliter Deus sit offensus,
/Imo potest facere pacem, nisi Papa. (No. 227: ... quia statutum puniens raptorem mulieris
coniugatae, trahitur etiam ad raptorem monialis, quia et ipsa dicitur Christo coniugata, ...)
GLAVA 35
ARGUMENTUM. DE SACRILEGIO COMMISSO CUM MONIALI PER CARNALEM
COGNITIONEM
No. 1: Sacrilegium pluribus modis committitur ... No. 2: Illud autem, de quo in
praesenti quaestione tractaturus sum, nempe de carnali cognitione monialis, aliud non
(1)
est, quam fornicatio illicita damnabiliter contracta contra votum religionis, ve! ordinis,
No. 5: ... Detestabile enim est crimen hoc sacrilegii, quando s. laicus, seu clericus carna-
liter cognoscit monialem aliquam, ... No. 32: ... ut committatur sacrilegium in delicta
carnis, non solum quando quis carnaliter cognoscit monialem, sed etiam, quando aliam
www.dacoromanica.ro
320
quamcunque mulierem in ecclesia; polluitur enim isto casu ecclesia per emissionem seminis
in ea, sicut per effusionem sanguinis ...
No. 3: Regulam mihi propono sic, quod carnaliter cognoscens monialem committit
sacrilegium, et poena mortis plectitur ...
No. 6: Qui enim carnaliter cognoscit monialem, committit tria delicta, nempe incestum, adulterium, et sacrilegium, et secundum aliquos committit etiam stuprum, ... No. 7:
In quo ne decipiaris adverte, nam carnaliter cognoscens monialem, licet deberet puniri,
multiplici poena, quia multa committit delicta, nempe raptus, sacrilegii, stupri, et adulterii,
unica tamen mortis s. poena punitur, quia hae omnes poenae confunduntur sub maiori.
No. 16: ... monialem, quae, et ipsa Deo nupta, et coniugata dicitur ...
No. 9: ... quia bona carnaliter cognoscentis monialem applicatur illi monasterio
in quo permanebat dicta monialis.
No. 12: ... quia monialis, quae se barnaliter cognosci, passa est, detruditur in aliud
monasterium cum suis bonis arctius custodienda ut ibi poenitentia, orationibus, atque
ieiuniis proficiat aliisque metuendum praestet exemplum, ... No. 13: Ratio autem, quare
monialis sit consentiens carnali cognitioni, graviori poena non puniatur duplex affertur, ...
Prima est, quia ipsa non videtur esse in tanta culpa, in quanta est masculus, qui eam
reclusam tentavit, et interpellavit. Secunda, quia ut plurimum istae moniales ingrediuntur
monasterium propter vim, et metum a suis ipsis illatam, et ideo si non in totum, saltem
in aliqua parte veniunt excusandae, ... qui propterea multum invehit in parentes, qui
filias cogunt ad ingrediendum monasterium ...
No. 14: ... et multo magis in contrahente matrimonium cum moniali, nam tunc
commitit duplex delictum, cum tale matrimonium cum virgine post consecrationem sit
omnino damnatum, ...
No. 15: ... quia filii nati ex coitu cum moniali, sunt spurii, et incestuosi, nec propterea matri succedunt ...
No.19: ... ut et idem sit in cognoscente carnaliter sorores tertii ordinis, quas Bizzocas
appellamus, ... No. 20: Et idem in cognoscente carnaliter monialem professam sed nondum
consecratam, ...
No. 21: Contrarium in carnaliter cognoscentibus servientes monialibus, ... quod
licet isto casu non sit imponenda eadem poena, quae imponitur cognoscenti carnaliter
monialem, gravior tamen debet esse poena ea, quae imponitur cognoscenti laicam.
No. 23: ... quia super hoc in crimine transactio non valet, quia nec monialis, nee
monasterium, nee eius parentes possunt lacere pacem huic sacrilegi, nec propter pacem
poena minuetur, ...
No. 33: ... in osculante monialem, qui si aliud non fecerit, non poena mortis,
sed extraordinaria arbitrio iudicis puniendus est, ...
GLAVA 36
ARGUMENTUM. STUPRUM QUID, ET QUOTUPLEX SIT, QUAE SIT POENA
STUPRI, ET IN QUIBUS CASIBUS LOCUM HABEAT
Quaest. CLX VII. Stuprum (No. 1-96)
No. 4: Stuprum autem stricte, et in specie sumptum, est virginis illicita defloratio,
... No. 6: Regula sit, quod stupratores si fuerint honestae personae, publicatione dimidiae
partis bonorum; si vero humiles, corporis coereitione (hoc est fustigatione. et relegatione)
plectun tur, . . .
(1)
www.dacoromanica.ro
321
No. 13: Tale enim stuprum in viduam commissum, quod puniatur poena pecuniaria,
punitur ...
No. 18 :... pariter, et multo magis in servum stuprante Mimi domini sui, vel dominae
suae, aut ipsam dominam. Mulier enim, quae passa est se stuprari morte punitur, et servus
igne concrematur, ...
No. 30: Interdum est stuprum cum vi, destinguit inter vim factam cum armis, et
factam sine armis, ut primo casu intret poena 1. Iuliae de vi publica, secundo autem casu
poena 1. Iuliae de vi privata ...
No. 28: ... quod pro stupro per vim commisso in mulierem honestam, non inter-
veniente raptu, hoc est transductione de loco ad locum, non imponitur poena mortis,
sed minor ...
No. 37: ... in stuprantibus virgines immaturas, minores scilicit duodecim annorum,
quos puniri acrius debere, quam stuprantes virgines iarn maturas, dubitandum non est, ...
No. 38: Prima enim fuit opinio, quod stuprantes virginem immaturam, si humiliores
tuntur...
No. 39: Seeunda fuit opinio, quod, ... pro huiusmodi stupro poena sit remissa arbitrio
iudicis ... No. 41: Et propterea huiusmodi stupratores, quandoque fuisse ad triremes
damnatos, ... No. 42: Tertia successit aliorum rigorosa admodum sententia, qui dixerunt
simpliciter pro huiusmodi stupro poenam mortis naturalis imponi, ...
No. 43: Quarta fuit opinio, quae mihi multum placet, et alias apud nos servata
fuit, distinguens inter huiusmodi stuprum factum cum violentia vel sine violentia; si enim
factum fuit sine violentia, tune non sit poena mortis, sed arbitraria, ut supra; si vero cum
violentia et tune intret poena mortis naturalis, ...
No. 49: ... quia stuprata mulier etiam aliquo modo punitur propterea quod stupro
consensit, ... No. 50: Contrarium, quod stuprata mulier non puniatur, ... No. 52 in
fine: ... primam opinionem procedere in vidua, secundariam autem in virgine ...
No. 53: ,... quia stupri crimen est mixti fori, et propterea puniri potest tam a
saeculari iudice, quam ab ecclesiastico, quando sine vi, et cum consensu puellae, ...
No. 53 in fine: ... Ubi quod iudex ecclesiasticus arbitratur do tem constituendam
cum praestatione dotis puellae, ... fustigationis autem poenam de qua supra, tanquam
nimis ignominiosam, nunquam in Urbe vidi servatam in clericis.
,4
No. 14: ... Ubi propterea infert ad clericum carnaliter cognoscentem viduam,
quod non teneatur poena stupri, sed poena simplicis fornicationis, et sic poena arbitraria,
... No. 68: Quid de clerico stuprante per vim aliquam puellam, die, quod non solum degonitur, sed etiam in monasterium detruditur, aut in carcerem...
21 o. 1060
www.dacoromanica.ro
822
No. 78:. ... in stupro commisso in puellam, quam quis domi accepit, et retinuit
pro concubina... huiusmodi enirn stuprum eodem iure civili impunibile esse, ...
No. 79: ... quando stuprata mulier post stuprum meretrix evasit ; tune enim non
potest amplius dotem petere, ...
No. 81: Licet secus si ab eodem stupratore passa fuerit iterum, atque iterum cognosci,
hoc crimen non operatur, quia honesta dicatur, cum sufficiat a principio fuisse honestam,
, .. ubi quod postquam virgo, vel vidua fuit stuprata, et continuata subsequenti cohabitatione stuprum non purgatur, sed augetur, ...
No. 82: . quia ut poena stupri locum habeat, requiritur ut stuprata fuerit honesta,
. , . No. 83: Ergo secus, ubi stuprata fuerit inhonesta, ... No. 86: ... round stuprata
vidua meretrix, ...
No. 92: ... in eo, qui puellam stupravit, ut eam in matrimonium duceret, nam
sequuto matrimonio cessat poena stupri, ...
No. 96: ... quia hodie (quidquid dixerint doctores) poena stupri arbitraria est,
sic enim in practica apud nos servatur imponi poenam, ...
GLAVA 37
ARGUMENTUM: STUPRATOR, QUANDO, ET IN QUIBUS CASIBUS STUPRATAE
PUELLAE DOTEM DARE TENEATUR, VEL EAM IN UXOREM DUCERE
et in uxorem tenetur recipere, ... No. 100: ... quod si stuprator non vult puellam in
uxorem ducere, verberibus castigatur, a iudice, prout ei visum fuerit, et excomunicatus,
in rnonasterium detruditur ad agenda poenitentiam, ...
No. 105: ... quod si pater stupratae puellae recuset ipsarin nubere cum stupratore,
vel etiam ipsa stuprata recuset, non possunt ad id cog, sed stuprator adhuc tenebitur
...
No. 117: ... Ubi admonet iudices, ut bene caute videant ne talis remissio sit, ...
vel etiam ut sic non nubendo libentius possit puella luxuriari, ...
www.dacoromanica.ro
323
No. 119: ... quando puella fuit stuprata de eius voluntate libera, et consensu,
... No. 122: ... Primus est, quando puella consensit stupro, sed vehementibus persuasionibus, ac importunis praecibus seducta, et tune concordant communiter theologi, et
canonistae, quod stuprator teneatur puellam, aut in uxorem &were, aut dotare, Secundus
est casus, quando stuprata mulier absque ulla persuasione ex parte viri praecedente consensit stupro, ut puta quia virum ad concubitum attraxit, et tune pariter haud dubium
est stuprantem ad nihil ei tenere in utroque foro, cum ipsa virum provocaverit, tque
induxerit. Tertius est casus, quando mulier deficiente seductione, et nimia persuasione,
aut praece, sed tantum blandis verbis leviter rogata stupro consensit; et tunc distinguit,
quod in foro exteriori stuprator tenetur dotem stupratae constituere, aut etiam ducere
in uxorem; secus autem in foro interiori, ...
No. 123: ... quia dos a stupratore puellae stupratae constituenda, dan i debet
non tempore stupri, sed quando nubet, ...
GLAVA 38
ARGUMENTUK. DE PROBATIONE STUPRI
No. 133: ... quod ex fama non modicum stupro arg-umentum desumitur, ...
No. 132: ... quod stuprum non probatur per testes domesticos, qui propterea non
faciunt, nisi inditium, ...
No. 141: ... quod obstetricum relationi, et iudicio statur nunquid puella sit virgo,
yel non et sic, nunquid fuerit stuprata, nec ne, ... No. 143: Ubi quod istae obstetrices
debent esse honestae providae, ac prudentes matronae, ... Mo. 144: ... non solum inspicere, sed et tangere, ... No. 145: ubi etiam quot debeant esse istae obstetrices, ... ubi
an in inspiciendis feminis possint elligi viri periti, ...
GLAVA 39
ARGUMENTUM. DE CRIMINE SODOMIAE,
ET ILLIUS POENA, QUANDO HABEAT LOCUM, ET QUANDO NON
21*
www.dacoromanica.ro
324
naturam sexus hnmani, guando scilicet cum masculo, Tertium contra naturam generis
humani, quando cum animali bruto, ... No. 3: de hoc igitur contra naturam coitu
tractaturus, ...
No. 7: ... ut pro hoc crimine non solum imponatur poena mortis, sed etiam post
mortem igne concrematur, ...
No. 10: ... quia sodomitae ctiam apud antiquos, et gentiles poena mortis, et aliqua
gravissima puniebantur, ...
No. 11: ... quia sodomita est infamis, et infamiam incurrit ipso jure etiam antequam sit accusatus, et damnatus, ...
No. 16: ... quia sodomitae, ... infames sint ipso iure, etiam dominio rerum suarum
ipso iure priventur ... hoc ideo etiam antequam accusentur, et damnentur, sunt pariter
intestabiles, et propterea testamentum factum, post eius mortem annullatur, ... No. 14:
... quia in hoc crimine etiam bona ipso jure confiscantur, ...
No. 18: ... quia occidere licet eum, qui alterum sodomitare tentaverit, ...
No. h: ... ut in hoc crimine ad rei defensionem interdictum est procuratori, seu
advocato intervenire, No. 21: (qui tamen loquitur, et declarat, quando de hoc crimen
probatum est, et non antea, et est bona declaratio) ...
No. 25: ... etiam in cleric qui pariter de iure canonic pro hoc crimine heneficiis
privatur, deponitur, et in monasterium detruditiir, ... No. 26: Imo, quod clerici pro hoc
crimine degradan i possint, et potestati saeculari tradi, ... No. 28: ... capitali supplicio
puniendi sicut laici, ... No. 30: ... ut clericus sodomita tradatur curiae saeculari, etiam
si unica tantum vice hoc crimen commiserit, et sic etiam, quod pluries illud non exercuerit, No. 31: ... quando clericus committit copulam sodomiticam in anum; secus si
sodomiticum actum committat contra naturam alio modo per pollutionem extraordi-
nariam, ...
No. 35: ... ut sodomiae poena locum habeat non solum, quando masculus masculum
carnaliter cognovit, sed quando cum femina rem habuerit contra naturam, ...
No. 37: .... et multo magis ut poena mortis locum habeat in eo, qui praepostera
venere cognovit uxorem suam.; nam gravius et delictum cum uxore quam cum alia
femina.
No. 38: ...ut etiam sodomita dicatur, qui propriis manibus se polluit,...No. 39: ...
ut isto casu non imponatur poena ordinaria mortis, sed mitior arbitrio iudicis, ...
No. 40: ... etiam si femina agat ut vir in aliam femimam patientem, nam et tunc
etiam intra poena sodomiae, et mortis, , . No. 41: ... non procedere, quando mulier
se corrumpit cum alia femina sola fricatione; secus quando agit cum aliquo instrumento
materiali ligneo, aut vitreo, ... No. 42: ... et concludit si delictum fuit consumatum
intrat poena mortis; si vero non fuit consumatum intrat poena arbitraria fustigationis ...
No. 41 in fine: ... ubi propterea testatur ita alias apud eum fuisse servatum
se corrumpentibus sine ullo instrumento, quod fuerun
fustigatae, ...
No. 43: ... etiam in muliere agente ut vir cum masculo patiente, ... No. 44:
in quibusdam mulieribus
www.dacoromanica.ro
325
No. 52: ... ut crimen hoc puniatur, etiam quod fuerit commissum cum dormiente,
ubi dixit se alios consuluisse, quod agens contra naturam cum femina dormiente sibi
affine, et post factum clamante, teneatur de raptu poena capitis,
No. 54: ... ut ex coitu sodomitico non contrahatur affinitas, et propterea ex illo
non impeditur matrimonium,
No. 55: ... quia hoc delictum esse mixti fori, et sic laicus potest etiam puniri a
iudice ecclesiastico poena excommunicationis,
No. 63: ... deosculantem puerum libidinis causa, poena arbitraria puniendum
esse.
No. 69: ... probari hoc crimen ex dormitione alicuius viri cum puero, quando
nulla redditur verisimilis causa huius dormitionis,
No. 70: ... quod puer fuerit stupratus, quia eius camiscia reperiatur sanguinolenta,
No. 71:
pueri, ... No. 72: ... hoc non procedere quando puer esset minor decem annorum,
No. 73: ... quod fama in proposito multum adminiculatur in probatione huius
criminis,
No. 74: ... quod sodomiae corpus probatur per obstetrices, et peritos, ...
No. 75: ... quod sodomitati dictum facit inditium contra sodomitantem,
No. 76: ... Limita propositam huius quaestionis regulam in minoribus, quibus
propter aetatem poenam mitigan, etiam in hoc sodomiae crimine,
No. 79: .. . in eo, qui per vim sodomiam passus est, nam et is nulla poena punitur, .
. .
GLAVA 40
Q. 148, No. 46: ... et multo magis, quando masculus committit hoc crimen cum
aliquo animali bruto, vel etiam femina ab eodem animali se cognosci permittit, nam et
tune sive masculus, sive femina sodomiae poenam ordinariam subeunt, et comburuntur
insimul cum animali,
(1).
GLAVA 41
ARGUMENTUM. INCESTUS DETESTATIO, DIFFINITIO, DIVISIO, ET POENA
QUAE SIT, QUANDO, ET IN QUIBUS CASIBUS LOCUM HABEAT
www.dacoromanica.ro
326
No. 7:
Quod poena incestus sine velamine matrimonii commissi, est eadem
poena, quae est adulterii, ... No. 9: Prima enim fuit opinio, quod poena incestus sit poena
mortis, ... No. 11 Secunda fuit opinio, quod poena incestus de jure communi non sit
mortis, sed deportationis, et sic mitior, .... No. 12: Et quia deportationis poena hodie
non est in usu, ideo poenam hanc arbitrariam esse, ... No. 14: Et hanc sententiam quod
scilicet pro incestu non sit imponenda ullo pacto poena mortis tanquam veriorem, et
rnagis communem in iudicando omnino amplectendam esse crediderim, nisi fuerit commissus cum ascendentibus, vel descendentibus. No. 18: Secunda et contraria fuit opinio,
quod poena incestus cum adulterio non`sit mortis, sed deportationis, et sic mitior, arbitrio
iudicis,
praesertim quando non essemus in incestu commisso inter descendentes, et
ascendentes, et quando etiam non in primo, aut secundo consanguinitatis
gradu in
contingenti casu iudicari debere tutius crediderim.
No. 15: Verum magis controvertunt doctores -de incestu commisso cum adulterio
vel stupro, ... No. 16: Prima enim fuit opinio, quod pro incestu cum adulterio sit poena
mortis, ... No. 17: Sed quod eadem poena mortis sit, quando incestus fuit commissus
non cum adulterio, sed cum stupro, vel alia specie fornicationis.
No. 24: ... ut poena incestus sit eadem cum poena adulterii ... et sic mortis, ...
tam in masculo, quam in foemina,
No. 28: Ventas, est quod feminae tanquam magis fragiles quam masculi in hoc
incestu crimine, sunt semper mitius puniendae,
No, 29: In incestu commisso a coniugato, qui ultra alias poenas non potest a sua
coniuge, culus consanguineam, vel affinem cognovit, amplius petere debitum,
No. 22: ... ut procedat non solum in incestu prohibito a iure gentiuin, seu naturali
... sed etiam in incestu prohibito a solo iure civili, ... No. 23: Et potest poni exemplum
www.dacoromanica.ro
327
GLAVA 42
ARGUMENTUM. DE POENIS INCESTARUM NUPTIARUM
No. 127: ... Ut ultra poenam praemissam non solum dos, sed omnia alia bona
contrahentium incestas nuptias ipso iure confiscentur, ... No. 130: .... nisi is habeat
fijos ex alio legitimo matrimonio natos, seu nepotes ; si enim filios, aut nepotes habuerit,
bona non applicantur fisco, sed dictis filiis, aut nepotibus, ...
No. 131: ... ut haec poena confiscationis bonorum procedat in incestu commisso
sub facie matrimonii, secus sine matrimonio ...
No. 133: ... ut incestas nuptias contrahens testan i non possit, et si testamentum
fecerit non valebit, si post eius mortem fuerit probatus incestus, cum dominio rerum suarum
... quia adhuc contrahentes incestas nuptias non possunt cum aliis contrahere matrimonium, ...
No. 152: ... Regulam non procedere in minore, Minor enim aetas in crimine incestarum nuptiarum tam feminas, quam masculos excusat, ... No. 153: ... ut minor aetas
in incestis nuptiis non excuset in totum, sed bene faciat, ut, ... mitius puniatur, ... No. 155:
... ut tunc demum minor aetas excuset contrahentem incestas nuptias, si maiores effecti
ab illis recesserunt, aliter secus, ...
No. 157: .... regulam non procedere in eo qui desponsat aliquam suam consanguineam, vel affinem: nam ex solis sponsalibus non sequuta copula carnali incestae nuptiae
www.dacoromanica.ro
828
No. 163 in fine: ... quod ignorantia iuris non excusat in totum, sed in parte ut
poena minuatur, ... No. 164: ... ut multo magis ignorantia iuris excuset contrahentem
incestas nuptias prohibitas de jure civili tantuM, et non de jure gentium ... No. 165:
Et multo magis excusat ignorantia illius iuris civilis, quod maior pars masculorum ignorat,
utputa quod tutor, ve! Alias tutoris prohibeatur contrahere matrimonium cum pupilla...
No. 169: ... quod haec ignorantia in incestis nuptiis de jure civile non excusat
masculum in totum, sed solum relevat in aliqua parte, et sic facit eum mitius puniri, ...
No. 178: ... quando unus coniux est ignorans incestarum nuptiarum, aut in facto, aut
in jure, Aliter vero sciens, quia tune ignorans reputabitur pro ignorante, et sic excusabitur ;
sciens vero habeatur pro sciente, et non excusabitur.
No. 167: ... et ignorantia iuris civilis in incestu commisso inter cognatos cognatione spirituali, excusat contrahentem incestas nuptias, ... No. 50: ... quia in ea praesumitur ignorantia, ... quod poenae impositae incestis nuptiis non procedant in istis nuptiis
inutilibus, ... sed tantummodo imponi posse poenam extraordinariam, et mitiorem arbitrio iudicis.
No. 196: ... quod regressus a nuptiis contractis ab ignorante statim superveniente
scientia impedimenti illum excusat ...
No. 186: ... in (incestu) commisso cum fornicatione, et sine matrimonio, tune
enim quia datur opera rei illicitae, hoc ideo tenetur quis de incestu, etiam quod ignoraverit
consanguinitatem, ...
Nr. 173: ... ut ignorantia juris excuset feminam contrahentem incestas nuptias
prohibitas a jure civili positivo tantum, ... Nr. 174: ... Secas si mulier contraxerit
incestas nuptias prohibitas a jure naturali, ve! gentium, ...
Nr. 197: Quod si quis scienter, et non bona fide contraxit incestas nuptias, superveniens poenitentia, et recessus a dictis nuptiis non excusat, quia iam est perfectum
flagitium ...
Nr. 203: Sed an ignorantia probetur iurament8 contrahentis incestas nuptias,
videtur quod sic, ... Quod non credo verum, nisi iurans haberet, pro se aliquam praesumptionem ignorantiae... Nr. 204: Et magna in proposito ignorantiae praesumptio oritur,
quando nuptiae sunt contractae publice, et palam, sicut e contra praesumitur scientia, et
mala fides, si clam, ... quod quando,nuptiae sunt contractae palam, et in faciem ecclesiae,
tune, et facti, et iuris ignorantia praesumitur... Ubi e contra, quod quando nuptiae sunt
clam contractae, tune ignorantia non praesumitur, nec excusat contrahentem, etiam quod
sit minor, aut mulier, ...
GLAVA 43
LIBER TERTIUS. DE VARIIS, ET DIVERSIS CRIMINIBUS.
TITULUS DUODECIMUS
ARGUMENTUM. INIURIARUM POENA, QUANDO HABEAT LOCUM,
ET QUANDO NON
www.dacoromanica.ro
329
No. 90: ... Ut iniuriarum poena locum habeat non solum in eo, qui iniuriam infert,
sed etiam in mandante, consulente, procurante, incitante, seu persuadente ...
( 4)
No. 92: ... Ut iniuriarum actione teneatur etiam ille, qui de nocte tacite viam alicuius
mulieris honestae frequentat, vel ante illius domum facit matinatas, nam ex hac nimia
frequentia aliquam praebet infamiam ...
No. 98: Etiam in eo, qui provocatus aliqua verbali injuria provocanti aliam infert
iniuriam, nam, et is tiam punitur, licet mitius, ...
No. 103: ... in eo, qui alteri dicit aliquod bonum, sed hironice, et cum animo
iniuriandi ... iniuriarum actione tenetur, ...
No. '104: Idem si quis alteri diceret, ego non sum fur, et similia, ... No. 105:
... ubi generaliter de omni iniuria dicta per verba indirecta et subdola, .. _ No. 106: ...
Pariter, et iniuriarum actione tenetur, dicens alicui condemnato de crimine re taedet mede condemnatoria sententia contra te lata de furto n ...
No. 111: ... eandem propositam regulam, ut non procedat quando quis in alterum
convitium infert sine dolo, et sine ani mo iniuriandi, quia tunc poena iniuriarum non habet,
locum ... No. 113: ... quia iniuria praesumitur malus iniuriandi animus, nisi contrarium probetur, ... No. 114: Ubi tamen quod hoc fallit in rustico.
(10)_
No. 116: Ubi conatur probare, standum esse iuramento iniuriantis, quod iniuria
non fuit illata animo iniuriandi, ... Adverte tamen, quia loquitur, quando ratione loci
aut temporis, aut personarum, constat quod iniuria fuerit illata sine animo iniuriandi,
et sic guando pro iuramento concurrunt praesumptiones et coniecturae ; unde secus si
aliter ...
No. 120: Sic, et dicere alicui 4 tu defers magnam barbam , potest trahi in iniuriam,
et etiam in non iniuriam; ideo in dubio sine malo animo talia verba prolata censetur, ...
No. 122: Primum itaque, ubi praecipue tunc iniuriandi animum abesse affirmat,
(Blando Inter iniuriantem, et iniuriatum nulla pracedebat inimicitia.
No. 125: ... in eo qui alteri ioco, aut ludendo iniuriam verbis, aut facto infert,
is, inquam iniuriarum actione non tenetur ...
14)
No. 129: Sic etiam de iniuria tenebitur ille, qui de aliquo facit ludibrium, nec
excusatur ex eo, quod ioco id se fecisse dicat, ...
No. 131: ... ubi quod si iudex iniuriose, et iniuste partem litigantem coram ipso
iniuriaret, tenetur actione iniuriarum, ... Ubi de iudice iniuriante eum, qui appellat a
www.dacoromanica.ro
330
No. 142: ... procedere, prout loquitur si injuria levis sit, secus si sit atrox, quia
tunc contra patrem, posset criminaliter agi ad poenam, licet non civiliter ad aestimationem
iniuriarum,
No. 141: ... quod propter atrocem iniuriam parentes coguntur filios emancipare.
No. 145: E contra, autem filius semper potest conveniri a patre pro injuria sibi
Meta quamvis levis sit.
plo. 146: ... In famfdo verberato a domino, qui cum praesumatur verberatus
causa correctionis, hoc ideo dominus non tenetur,
No. 147: In amico, in quo, cum non praesumatur iniuriandi animus, idcirco de
injuria in alium amicum illata non tenetur, ... No. 148: ... multo magis in coniucto,
quod ratio sanguinis tollit praesumtionem inferrendae iniuriae
No. 149: In iniuria illata per iracundiam et lihguae lubricum ... No. 151: ...
In eo, qui post illatam iniuriam,
illam revocat, et retractat poenitentia ductus,
No. 154: ... Nam quod omnino retractatio, seu revocatio iniuriae debeat fieri per iniuriantem statim antequam recedat a loco, in quo iniuriam protulit, ... No. 156: Utcumque
sit ista revocatio, seu retractatio iniuriae quando fit, debet fieri publice, et palam non
autem secrete.
No. 157: ... In injuria facta volenti, ... quia nulla injuria est, quae in volentem
fit, ... No. 158: Et haec ampliatio in tantum est vera, ut credatur asssertioni luratae
iniuriati dicentis, ex voluntate iniuriam recipisse ... No. 159: ... non procedere in illis
personis, pro quorum injuria alteri actio acquiritur, ... No. 160: Sic, et pro injuria facta
filio vel uxori etiam volentibus, ... pater et marito agere possunt
No. 161: Sic, et pro injuria facta uni de domo, et familia, quamvis volenti, posse
alium de eadem domo, et familia agere,
No. 162: Sic, et iniuria facta off iciali regio, etiam volenti punitur; quia regi
facta dicitur,
No. 163: ... quando voluntas iniuriati libere ad iniuriam sibi inferendam concurrit, ... No. 165, quia in dubio non praesumitur, quod quis volens patiatur iniuriam,
... No. 167: ... dummodo injuria non sit atrox, quae corpus frangat, ad quam cum nemo
se obligare possit, quia nemo este dominus membrorum suorum ; ideo consensus non excusat
iniuriantem, licet bene excusaret, quando iniuria esset verbalis, aut alia quae corpus non
frangat, prout est alapa, aut similis,
No. 172: ... quod si quis alicui dat pecuniam, uf alteri dicat, aut faciat iniuriam,
si injuria facta, vel dicta non sit, non potest agi actione iniuriarum contra mandantem
No. 173: ... in eo, qui alteri dicit sum nobilior te, aut quid simile, non enim per
hoc infamatur opinio, et dignitas illius ... De quo dicto valde dubito, cum per verba
praedicta satis videatur diminuta illius opinio, et nobilitas prasertim, quando se se
praetenderet nobiliorem altero ; ... Ideo considera: bene crederem non esse iniuriam, si
quis alteri diceret, quod est nobilis, et probus, prout ipse ; quia tune sic dicendo alterius
honori, et dignitati non praeiudicat, licet forsan faciat se magis nobilem, et magis probum,
quam sit si adderet illud verbum plus diceretque quod esset plus nobilis, et plus probus,
quam alter; tune non video quomodo possit iniurirum poenam effugere, cum sic dicendo,
ut praedixi, illius dignitati praeiudicee.
No. 174: ... regulam ... non procedere in pluribus iniuriis uno impetu illatis.
Nam tune unica tantum reputatur injuria, et unica tantum poena locum habet ... Una
-enim oratio idem significans pluries repetita pro unico verbo habetur, secus vero si diversae
proferant orationes continentes diversas injurias, vel si sub unica oratione plures annectant
iniuriae, jis enim duobus casibus non unica, sed plures reputantur iniuriae,
www.dacoromanica.ro
331
GLAVA 44
ARGUMENTUM. INJURIA QUANDO DICATUR LEVIS,
ET QUANDO ATROX, SEU GRAVIS
No. 182: Quamvis aliquando dici soleat, quod plus turbent verba, quarn verbera,
No. 184: - quod iniuria in corpus illata semper gravior est iniuria verbali, sed
non semper verum est, quod debeat reputan i atrox, nisi intervenerit vulnus, aut fractura,
,No. 183: Et isto casu reputatur atrox, et personalis iniuria non solum si corpori
inferatur, vel etiam si non copori, ut puta vestimentis scissis.
No. 185: ... quod iniuria gravior reputatur ea, quae a pluribus commiss4 est, quam
quae ab uno tantum,
No. 186: ... quod iniuria reputatur atrox ea quae in loco publico, ut puta in foro,
theatro, ludibus publicis, in palatio potestatis, et simili illata est, ... No. 188: Et de
iniuria, illata in domo principis, quod gravior reputetur ratione loci,
No. 187: Propterea si inferatur in civitate gravior est, quam si inferatur in villa, ...
No. 189: ... quod injuria dicitur gravis eam quae muftis astantibus, videntibus,
et audientibus facta est, ... No. 191: Sic e contra injuria non reputatur atrox ea, quae in
solitudine alicui illata est, ...
No. 192: ... quod injuria reputatur atrox ea, quae in praetoris conspectu illata
est, ... No. 194: ..., quod iudex tunc et in loco, et statim potest iniuriandem arbitrio
suo punire
No. 195: ... quod injuria facta clerico ac sacerdoti, dicittu. atrox,
No. 198: ... quod injuria illata magistratui, dicitur atrox ... No. 199: ... quod
injuria illata magistratui, censetur illata ipsi principi,
No. 200: ... ut procedat etiam in inferente iniuriam officiali finito officio, et
tempora iindicatus.
No. 205: ... quod iniuria reputatur gravior ea, per quam infamatur de honestate
aliqua mulier notae authoritatis
No. 206: ... quod injuria reputatur atrox illa, quae infertur in ecclesia
www.dacoromanica.ro
332
No. 208: Contrarium quod immo alapa inferat levem iniuriarum ... quod non
nisi exilio per bimestere fuit punitus quidam nobilis Neapolitanus qui famulo unius ex
Capitaneis deputatis ad custodiam civitatis ab eo provocatus, quia ipsi dixerat, non ci
vedi , alapam dedit in ecclesia ; ... ubi percussionem manu vacua quando persona percussa
non est superior, vel notabilis non atrocem sed levem reputat iniuriam, ...
No. 212: ... quod ex pugno levis injuria illata dicitur ... ubi loquitur de pugno
illata sine livore, tumore, aut sanguine, ... nisi ratio loci, et dignitas personaruni aliud
suadet, ... No. 215: ... quod atrox reputatur injuria, quando quis aliquem, fustibus
aut baculo caedit ad ea quae generaliter tradita sunt (supra in quarta conclusione Np. 181:
... et sequentibus) ... Qui virgula alterum percussit cum modico vulnere.
No. 218: ... quod iniuria dicitur gravis ea quae illata est ad domum alterius ...
GLAVA 45
ARGUMENTUM. VERITAS CONVITII AN,
ET QUANDO EXCUSET A POENA INIURIARUM
Quaest. CV. Inspect. II (No. 219-252)
NJ. 219: ... Prima fuit opinio affirmative, quod scilicet ventas illatae iniuriae
iniuriantem excuset, ...
No. 221: ... quod non tenetur actione iniuriarum qui vocat meretricem eam,
quae ohm fuit meretrix, licet hodie sit emendata,...
No. 222: ... non teneri actione iniuriarum illum qui alteri dixerat, quod erat
bastardus, vel excommunicatus cum taus revera erat quamvis absolutus, vel legitimatus,
si absolutionem, aut legitimationem ignorabat, ...
No. 222 in fine: Et quid de proditore, seu rebelle ad famam, et honores restituto
an impune possit vocari proditor, vel rebellis, ... ubi tenet quod sic si loquitur per verba
praeteriti temporis, puta dicendo, tu fuisti proditor, et rebellis ; secus si per verba temporis
praesentis puta si diceret, tu est proditor vel rebellis.
No. 225: ... quod iniuriarum poena non habet locum quando quis dicit verum, si
injuria contineat aliquod factum punibile, et pro quo iniuriatus accusari potest, quia tune
interest Reipubicae delicta punire, ut puta si quis alteri diceret tu es homicida, latro, et
similia; secus autem quando iniuria continet factum non accusabile, et non punibile, quia
tune inhumanum est alienos defectus detegere, ut puta si dixero tu es pauper scabiosus,
et similia, ... No. 226: ... prout est quando quis vocat claudum, ve! mancum, ... in
eo qui alteri dicat Zoppo, cieco, cornuto et shuffle. ...
No. 227: ... quod iniurians teneatur actione iniuriarum etiam quod cheat verum, ...
et etiam quod proveniat culpa iniuriarum passi, et quod de illis possit accusari idem
iniuriam passus, si animo iniuriandi ipsum vitium improperaverit, ... No. 229: Animus
autem iniuriandi praesumitur si sine causa fuit injuria illata; si vero cum causa, et tune
secus, ...
No. 233: ... quod si quis excipiendo contra testes actorem, vel accusatorem ipsos
infamaverit, pariter et actione iniuriarum tenetur si infamatoriam exceptionem non
probavit, secus autem si illam probavit, ...
No. 240: ... quod porrigens principi memoriale, in quo aliquem infamet, iniuriarum
actione tenetur, ... quando contenta in memoriali principi porrecto non probantur, ...
secus autem si probentur, ... iniuriarum actione teneri eos, qui contra veritatem abso
diffamant in supplicationibus principi porrectis.
www.dacoromanica.ro
333
GLAVA 46
ARGUMENTUM. INIURIA UNI FACTA AN .ALTERI FACTA CENSEATUR ;
ITA QUOD UNUS POSSIT PRO INJURIA ALTERIUS NOMINE
SUO PROPRIO AGERE
Quaest. CV. Inspect. VI (No. 253-305)
No. 253: Regula sit, ... quod ratione affectus injuria facta uni censetur etiam
alteri facta, ... No. 254: ... propositam regulam in filio, cui facta injuria censetur facta
patri, .... No. 255: ... ut pro iniuria facta filio possit piter agere nomine proprio, ...
No. 259: ... in filio emancipato, pro cuius injuria pater agere non potest, ...
... No. 273: ... si vellent agere nomine proprio, tanquam de injuria sibi illata, quia
tunc uterque potest agere, neo unus iropeditur per alium, ...
No. 274: ... quia non e contra injuria facta marito dicitur facta uxori, nec pro ea
uxor agere potest, ...
No. 280: ... In procuratore, vel negotiorum gestore cui facta iniuria censeatur facta
suo principali, et domino, ... No. 281: Attamen si fiat praesente ipso domino, tuno et etiam
domino facta consetur,... No. 282: Idem si injuria fieret dum procurator, seu negotiorum
gestor, aut alius minister esset in exequutione sui officii, exercitii, seu ministerii ...
No. 283: Et idem generaliter si iniuria fuerit facta procuratori meo in mei contumeliam.
No. 284: ... In discipulo, cui facta injuria consetur facta praeceptori, et pro ea
idem praeceptor agere potest ... No. 285: ... si in contumeliam praeceptoris injuria
illata fuerit, secus si aliter, quia per discipulum magistro non acquiritur ...
No. 288: ... In coniuncto, et consanguineo, cui facta injuria censetur etiam facta
omnibus aliis de eodem sanguine, et cognatione... No. 289: Poterit ideo quilibet coniunctus, et de eadem cognatione, seu agnatione criminaliter agere contra iniuriam inferentem,
civiliter autem non nisi iniuria fuerit facta in contumeliam coniuncti agere volentis, ...
quod non poterit coniunctus agere ad poenam conventiona,lem, ...
No. 291: ... In clerico cui facta injuria censetur etiarn facta episcopo, et ecclesiae, ... No. 293: ... In episcopo, vel praelato cui facta injuria censetur etiam facta ipsi
ecclesiae, immo et in omnibus ecclesiis sibi subiectis, ... No. 294: Et propterea licet
episcopus, quantum ad suam personam, possit iniuriam sibi illatam remittere, non tamen
potest quo ad ecclesiam, ...
www.dacoromanica.ro
334
No. 205: ... In monaco, et religioso regulan, cui facta iniuria consetur etiam facta
abbati, monasterio, et ecclesiae,
Ubi, quod abbas, et monasterium possunt agere pro
injuria facta suo monaco, nisi monacus esset in studio de licentia abbatis
abbas
ageret in longinquis partibus,
No. 296: Ubi, quod monaci non possunt remittere iniurias quoad actionem natam
monasterio, secus autem quoad suam personam,
GLAVA 47
ARGUMENTUM. DE INIURIA ILLATA SEU MENTITA DATA AD
PROVOCATIONEM ALTERIUS;
ET CUM PROTESTATIONE, QUOD NON ANIMO INIURIANDI,
SED SALVO HONORE
Quctest. CV. Inspect. VII (No. 306-333)
No. 306: ... quod iniuriarum poena non habet locum in eo, qui iniuriam infert
Mi, a quo per aliam praecedentem iniuriam fuit provocatus ... No. 307: Contra, quod
immo puniatur, sed mitius ... No. 309: Pro solutione potest dici, quod prima opinio
procedit, quando iniurians dicit falsum, et iniuriatus refert iniuriam veram, quia tune
provocatus nullatenus tenetur, ... Secunda autem opinio procedit, quando iniuriatus
refert iniuriam falsam.
(2).
No. 308.: Ubi praesertim, quando provocatus non incontinenti sed ex intervallo,
cum alia injuria vult illatam iniuriam propulsare.
No. 310: ... quod qui alteri aliquid asserenti, vel neganti, quod in se non contineat: dicit, tu mentiris, iniuriam infert, et iniuriarum actiorie tenetur, quia mentita est
verbum iniuriosum
No. 311: ... quod mentita infert iniuriam, etiam quod sit data, cum protestatione,
salvo honore mentiti.
No. 315: ... quod mentita data ad propulsandum iniuriam mentienti illatam,
punibilis non est ... No. 318: ... tune demum licere -iniuriato dare mentitam, quando
injuria sibi illata est falsa: secus si vera: et si injuria est falsa, tune mentiens redargendo iniuriantem de mendacio, verum dicit, et propterea non punitur.
No. 320: ... punitur tamen, quando ultra mentitam iniurians vulneratur,
ubi de co, qui post mentitam dedit iniurianti alapam.
Ideo tenetur de vulnere,
No. 321: ... quod mentita data ad propulsandum iniuriam, tune demum est impunibilis, guando scilicet illata injuria est falsa, et mentita vera, ... No. 322: Secus autem,
si injuria illata sit vera, et consequentur falsa mentita, quia tunc mentita est punibilis,
etiam ad propulsandum iniuriam prorupta,
No. 333: ... quod rnentita data ex intervallo, est punibilis, etiam quod fuerit data
ad propulsandum iniuriam illatam
(1)
GLAVA 48
ARGUMENTUM. INIURIARUM ACTIO QUOT MODIS REMITTATUR
Quaest. CV. Inspect. VIII (No. 334-383)
No. 334: Iniuria quandoque remittitur expresse, et quandoque etiam tacite.
... Expresse dicitur remissa iniuria per pactum, conventionem, seu transactionem,
et praesertim juramento vallatam,
www.dacoromanica.ro
336
citur ... No. 356: ... quando iniuriatus comedit seu bibit insimul cum iniuriante
No. 359: .., quando iniuriatus, et iniurians, insimul rident, ludunt, aut quid simile
faciunt
No. 360: Septima est coniectura seu potius vera probatio remissae iniuriae illa
quae ex tactu manum indicitur ... No. 361: ... quando iniurians et iniuriatus se invicem deosculantur ... No. 362: Hace autem coniectura seu probatio non procedit in
oscula pacis dato in ecclesia, quod non potest salva honestate refutan
No. 363: Nona remissionis iniuriarum probatio oritur ex eo, quod iniuriatus recipit
ab iniuriante illatae ini riae satisfactionem
N. 345: ... nisi iniuria fuerit illata In corpus aut membra cum saevitia, qui tunc
sicut volens, non potest consentire expresse cum nemo sit dominis membrorum suorum,
ut suo loco dixi, ita nec etiam per dissimulationem hoc potest facere
No. 364: Limita I omnes praecedentes coniecturas et probationes remissionis iniuriae, ut operentur effectum suum quoad praeiudicium partis remittentis, non autem in
fisci praeiudicium quin idem fiscus possit agere ad vindictam Reipublicae ne delicta remaneant impunita
No. 375:
Quando iniuriatus accusavit iniuriantem ipsumque citavit aut cum
GLAVA 49
ARGUMENTUM. DE MALEDICENTE PRINCIPI, CARDINALIBUS. ET PRAELATIS
... No. 392: ... ut puniatur non solum inferens in principem maledictum, ... sed
etiam inferens omne aliud verbum importans contumeliam, quod propterea isto casu appelatione maledicti comprehenditur,
maledictus potest dici is, qui obloquitur de alio
homine detrahendo ei, et eum obloquiis deprimendo; quae descriptio iudicio meo optime
etiam iniurias comprehendit
No. 393: .... quia iniuria, et maledictum illatum in prin-
cipem dicitur maximum delictum ... No. 398: ... ut poena ... de maledicis, quae loquitur in clericis, locum habeat etiam in laicis
www.dacoromanica.ro
336
imponi, ..., hoc intelligendum esse quando religiosi isti nominatim detrahunt, vel per
circumloquutionem, quae vicem haheat proprii nominis: ...
No. 407: ... ut principi, et praesertim ecclesiastico non Sit maledicendum, non
solum publice, ... sed nee etiam private ... No. 408: ... ut maledicentes Papae, non
solum infames sunt, et ab ecclesia extorres redduntur ..., verum etiam quandoque si
verba clerici contra Romanam Sedem. prolate, habent in se speciem haeresis, ... tunc
talia dicens, puniri debet tanquam haereticus, ...
No. 409: ... ut procedat prout loquitur in maledicente principi ex iniuria, et cum
dolo; secus autem si proter ebrietatem maledixerit, tune enim nullatenus punitur maledicens ... No. 411: ... in maledicente principi ex levitate, temeritate, seu lubrico linguae ... 415: ... in maledicente principi ex insania ... No. 413: quia quod quis principi
maledixerit ex levitate, non praesumitur, ideo is, qui dicit, probare debet.
No. 416 : . . . Quia licet maledicens Papae, seu imperatori poena arbitraria puniendus sit.
No. 419: ... ut nullo casu praedicto iudex ex se ipso possit imputatos de hoc crimine absolvere, vel condemnare ; sed eos ad principem remittit, qui postea rescribet an
absolvendi, vel condemnandi sint ...
GLAVA 50
ARGUMENTUM. DE POENA ET MATERIA LIBELLI FAMOSI
Quaest. CV. Inspect. XI (No. 412-492)
No. 421: Dixi supra num. 3. quod iniuria ... etiam scripto infertur: scripto autem
tune praecipue illata dicitur iniuria quando per libellum famosum illata est; ... quod
libellus famosus ... est compositio facta in scriptis in infamiam alicuius, eius quod quis
probare non vult et in publico iactata, vel in loco, ubi inveniatur ... No. 457: ... etiam
in affigente, seu ponente libelos famosos in aliquo loco publico ... No. 474: Quod et
idem erit si libellus nec etiam contineat nomen illius cui infamia irrogatur, dummodo
aliunde constet, de quo libellans voluit intelligere ... No. 475: ... quod quando in libello
famoso non est specificata aliqua certa persona, licet possit suspicari de quo libellans
intellexit ...
No. 422: Quod vero attinet ad poenam ... De jure civili poena capitis videtur
statuta, ... No. 423: ... Et hanc capitis poenam plures dixerunt esse poenam mortis
naturalis, et decapitationis, ac ultimi suplicii ... No. 424: Dummodo tamen libellus famosus, contineat capitalia delicta in alium improperata; secus si in eo improperetur delictum non capitale, ... No. 425: Quod si libellus non contineat improperationem alicuius
delicti, sed aliam iniuriam, et tunc extraordinaria imponitur poena ... No. 426: Alii
autem dixerunt de consuetudine poenam libelli famosi 'esse non mortis, sed extraordinariam, iuxta facti, et personarum qualitatem ... No. 429: Nec desuerunt allii doctores
qui dixerunt, secundum leges, poenam libelli famosi esse deportationis ... No. 438:
Et ultra praedictas poenas libelli famosi author infamis est, et intestabilis, et propterea,
nec testamentum facere, nec testimonium ferre potest ... No. 441: Regula igitur firmeta sit ex praemissis, quod author, et compositor libelli famosi sive clericus, sive laicus,
et tam de jure civili, quam canonico punitur, ut supra diversis poenis, et quandoque etiam
poena mortis.
www.dacoromanica.ro
337
No. 442: ... Regulam procedere non solum in authore ipsius libelli famosi, et principali delinquente, sed etiam in mandante, et consulente, ... ubi quod facientes, et consentientes pari poena puniuntur ...
No. 443: ... Ubi idem de mandatario, quem non excusat dicere, quod de alterius
mandato, vel persuasione libelli composuerit, aut ediderit, ...
No. 460: ... ut, et capitali poena puniatur etiam is, qui libellum famosum, casu
invenerit, illumque non corruperit, combuserit, aut laceraverit, sed eius vim, et teno-
rem aliis manifestaverit ... No. 451: ... poena aliqua non tenetur ... de eo qui legit,
et respicit libellum non animo infamandi aliquem, sed ut videat ingenium, et inventionem
libellantis, et causa addiscendi, prout praesumendum est, quando legens est persona lite-
No. 477: ... multo magis in ponente, seu afligente libelos famosos palatio principis, aut Communitatis ...
No. 471: ... ut libelli famosi crimen incuratur etiam per eum, qui obscaenas pictu-
GLAVA 51
LIBER TERTIUS. DE POENIS TEMPERANDIS. TITULUS DECIMUS.
ARGUMENTUM. DOLUS AN, ET QUANDO RE QUIRATUR IN DELICTIS,
ET QUANDO CULPA LATA DOLO AEQUIPARETUR.
... No. 45: Hine in rustico, et imperito [dolum non praesumi, ... ubi vult hominem
(ut vulgo dicit) grossum, praesumi fecisse per ignorantiam, ... No. 49: him etiam
22-c. 1060
www.dacoromanica.ro
338
in minore, dolum .non praesumi ... No. 50: Hine quoque dolum non praesumi in
muliere...
No. 56: Hine non praesumi dolum commissum, ubi lucrum et commodum non adest
... No. 57: ... cum modico comnaodo, seu modico lucro .. No. 58: ... et multo minus
dolum praesumi, quando ex actu, qui dicitur dolosus, agens iacturam, et damnum, seu
lucri amissionem reportaret ...
No. 63: .... praesumptio oriens ex actu palam gesto, ...quando actus in genera
est permissus, sed in specie aliquo casu prohibitus. Et sic quandoque permissus, et quandoque prohibitus ...
No. 69: ... praesumptio non doli oriens ex obedientia superioris: ...
No. 68: ... praesumptio doli exclusiya est illa, quae nascitur ex actu in personam
benevolam, ...
No. 71: ... praesumptio excludens dolum oritur ex necessitate officii.
No. 92: ... doli praesumptio ese, quando quis non facit id, quod facere debet,
... No. 95: Hine etiam praesumitur dolus in omittente lacere illud, quod quis ratione
sui officii lacere tenetur ...
No. 127: ... praesumptio doli, est ea, quae nascitur ex violentia...
No. 130: ... doll, seu fraudis praesumptio oritur ex actu clandestine facto ... No. 133:
... quando datur aliqua causa propter quam iuste dicitur actum fuisse celebratum,
potius clam, quam palam. Tune enim dolus non praesumitur, quia in claris non est opus
coniecturis.
No. 135: ... quod clam fieri dicitur illud, quod fit ignorante co, ad quem res
pertinebat, ...
No. 140: ...praesumptio doli, et fraudis, est illa, quae oritur ex enormi, seu enormissima laesione, ...
www.dacoromanica.ro
339
GLAVA 52
ARGUMENTUM. IRACUNDIA, QUANDO EXCUSET A DELICTO:
ET AN CONTRACTUS, ET OBLIGATIONES PER IRACUNDIAM FACTAE VALEANT
No. 5: ... ut pariter deliaquentem excuset iustus dolor ... Ideo mitius puniri
debet ... No. 6: ... ut pater, seu maritus occident filiam seu uxorem in adulterio deprehensam, ac ipsum adulterum multum excusetur ob iustam iram, et iustum dolorem quo
sic ad occidendum commoventur, quandoque a poena ordinaria, et quandoque in toturn ...
No. 7: ... quod provocatus ab aliquo verbis, aut facto, si provocantem offendat,
mitius punitur, tanquam justo dolore, ac justa iracundia motus, etiam quod inculpatae
tutelae moderamen excedat, ignoscendum enim esse ei, qui provocatus se ulcisci voluit...
No. 12: ... etiam in pace, et cautione rupta de non offendendo, a qua per iram
offendens, excusatur non aliter, ac si ex nova causa offendisset, quae quidem nova causa
satis dicitur ex eo, quod quis ad iram provocatur ... No. 13: ... dummodo ira proveniat, ex
justa causa, secus si ex injusta, ... No. 14: ... dummodo ira fuerit magna, secus si parva...
No.18: ... Ut regula procedat non solum in criminalibus, ut praefertur, sed etiam
in civilibus et generaliter: Omnis enim actus calore iracundiae factus nullus, et irritus est,
nulliusque roboris, et momenti ... No. 20: ... Limita ... in contractu ad pias causas ...
No. 21: ... dummodo ira non fuerit taus, quae donantem a mente alienaverit, quia tune
nec etiam valet contractus in favorem piae causae, ...
No. 22: ... in voto, quod pariter calore iracundiae emissum non obligat ... No. 23:
... in iuramento, quod pariter non obligat, si calore iracundiae praestitum fuerit, ...
No. 26: ... in divortio, quod pariter factum calore iracundiae, non tenet ... No. 27:
... in exhaeredatione facta calore iracundiae, quae pariter non valet ... No. 28: ... in
professione emanata calore iracundiae ...
No. 34: ... In sententia excommunicationis, quae etsi per iracundiam lata sit, valet.
No. 35: Aliae autem sententiae per iracundiam latae non statim exequi debent, sed
eorum exequutio post 30 dies differtur etia,msi esset principis sententia.
No. 36: ... quando delinquentem non poenituit, deliquisse, et propterea in delicto
perseve.rat, illudque ratificat. Tune enim etiam quod per iracundiam deliquerit non punitur
mitius ...
No. 43: ... quia iracundia non praesumitur, ideo per allegantena probanda est,
sic enim admittunt omnes ...
GLAVA 53
ARGUMENTUM. MINORES QUI DICANTUR ;
ET QU/ DICANTUR PUBERES, SEU IMPUBERES, AUT PUBERTATI PROXIMI:
No. 1: Quarta causa minuendi poenam est aetas, 1. fere in omnibus, ff. de regu.
iur. ex quo et senes, et minores delinquendo mitius puniri omnes consentiunt. Verum ut
quando hoc verum sit, dignoscamus, praemittenda aliqua sunt, quae ad terminorum cogni(1)
22*-
www.dacoromanica.ro
340
tionem pertinent. No. 2: Quaero igitur primo praemissorum loco, quot sint hominum
aetates, et quo tempore incipiant
No. 3: Qua.ero II, quis dicatur infans. Die, quod infans dicitur usque ad septimum
annum inclusive ... No. 9: Quaero VI. quis dicatur proximus pubertati. Dic, quod in hoc
fuerunt diversae doctorum; opimiones, quarum prima fuit, quod proximus pubertati
dicatur ab anno decimo cum dimidio, si masculus fuerit, usque ad 14, et si fuerit foemina ab anno nono cum dimidio usque ad 12.
No. 10: Et si haec tibi placet opinio eam limita, nisi malitia suppleat aetatem,
tune impubes et infantiae proximus infra decem annos cum dimidio, non solum repu-
tatur pubertati proximus, sed tanquam maior 25 annorum ... No. 48: Et scripsit
Gregor. capit. 19. Lib. 4. Dialog. infantem quinque annorum e manibus parentum
propter assiduas infantis blasphemias, a diabolo ereptum fuisse
Decian, in tract,
crim, tom. 2, lib. 6. c. 3. nu. 19. ubi etiam refert quendam vicinum suum, puerum
ab infantili aetate, teterrime conniventibus parentibus blasphemantem, fuisse a rusticis
occisum.
No. 21: ... quod minor dicitur qui nondum est annis 25
... et ab
inde supra
de Achaz, quod in 11 anno pariter genuit Ezechiam suum filium ...No. 93: ... quando
constaret quod dicti impuberes essent viri potentes ... Tune dicti impuberes licet mitius
puniantur quam majores ... No. 85: Sic etiam, et puberes ac minores 25 annorum in
eodem sodomiae crimine mitius puniendos ... No. 88: ... quia minor aetas excusat
etiam a poena ordinaria christianum carnaliter cognoscentem iudaeam, ... No. 98: ... in
www.dacoromanica.ro
341
No. 109: ... in crimine falsae monetae, in quo minores vigintiquinque annorum
No. 168: ... ubi de homicida annorum 18, qui fuit damnatus ad triremes arbitrio
principis, ... No. 170: Verum, quod impuberes non alia poena puniri possint, quam ferula
... No. 171: ... non publice, ipsis inflicta ... sed in carceribus a parentibus, seu consan-
guineis, vel ab uno ex carcerum custodibus, ... Si vero delictum erat capitale, quod
saepe contingit, quando isti pueri sodomiae crimen active, vel passive committunt, vel
etiam plura committunt furta, t tune saepissime eos publice fustigatos ; ad triremes
autem propter eorum tenellem aetatem nunquam damnatos vidi. Quod si fuerint puberes
maiores, scilicet quatuordecim annorum licet minores 25. Et tune si delicti gravitas hoc
GLAVA 54
ARGUMENTUM. DE EBRIO DELINQUENTE, ET ILLIUS POENA
a periurio ... No. 10: ... etiam in poena pacis seu cautionis ruptae ... No. 12: ... et
multo magis in eo, qui ebrius evasit, sine sua culpa, quod potest contingere, prout
exemplificant doctores duobus modis. Primo, quia non cognoscebat vini qualitatem, et
potentiam ad inebriandum aptam cum contrarium crederet, ex eo, quia illud erat clarum,
et parvum, ... No. 14: ut poena ebrio diminuitur iudicis arbitrio ...
www.dacoromanica.ro
342
No. 12: ... Secundo quando fuit deceptus a sociis, qui in vino mixturam, utputa
sal posuerint. Tune enim delinquendo ebrius, nullatenus punitur, nedum mitius,
No. 18: ... procedere in eo, qui taliter est inebriatus ut quicquid agat ignoret,
cum in totum propter ebrietatem fuerit a mente alienatus, secus autem in leviter ebrio,
et ut dicitur tantummodo proper vinum exhilarato. Nam is delinquendo non punitur
mitius... No. 19: ... quod et leviter ebrius mitius aliquantulum puniatur,
No. 20: ... in eo, qui sciens se solitum in ebrietate delinquere, et alios percutere,
ac offendere non abstinuit se a vini immodica potatione, et se inebriavit. Tunc eniin
delinquendo punitur non mitius, sed poena ordinaria,
No. 21: ... in ebrietate procurata, et affectata ad effectum, ut ebrius delinqueret,
et delinquendo se cum ea excusaret. Nam tune nullatenus excusatur, et ordinaria poena
plectendus est.
No. 22: ... in eo, qui in se reversus, et ebriositate cessante male contensus remanet
GLAVA 55
ARGUMENTUM. DE FURIOSO, ET PRODIGO DELINQUENTIBUS,
ET EORUM POENIS, ET AN FUROR PROBANDUS, ET PER QUEM
No. 5: ... ut et idem sit in furioso habente dilucida intervalla ... No. 6: licet
enim, quando constat furiosum dilucida intervalla habentem deliquisse in sana mente
non excusetur a delicto ... No. 7: Tamen bene excusatur furiosus habens dilucida intervalla, si e contra constet, eum deliquisse tempore furoris ... No. 8: ... ut si dubitetur,
quo tempore deliquerit habens dilucida intervalla an, scilicet tempore furoris; an vero
tempore sanae mentis,
Cf. Summarium, 5 in fine: Sed dic venus esse in totum remitti
iudicis arbitrio, qui ex qualitatibus, et circumstantiis iudicabit, an delictum fuerit commis-
... No. 25: ... ut furiosus non sit puniendus, quando nulla est spes, ut reducatur ad
sanam mentem: sed si de hoc esset aliqua spes, tunc non est dimittendus, et absolvendus, sed retinendus, et custodiendus, donec ad sanam mentem reversus fuerit
www.dacoromanica.ro
343
No. 27: ... etiam in crimine parricidii ... si per furorem aliquis parentem occiderit
impunitus est, ...
No. 40: ... in eo, qui non est vere furiosus, sed simulavit se talem ad hoc, ut a
delicto excusaretur. Tune enim certum est hunc puniendum esse, ... No. 41: Et hinc
ropterea iudicem debere bene advertere, an carceratus fingat se furiosum, et ob id
debere etiam eum diligenter pluribus modis interrogare, ac diversis uti mediis, seu cautelis
.ad agnoscendum, an sit vere furiosus, an vero simulet ... No. 42: Probarem autem
furoris simulatio, vel iudicio medicorum, ... No. 43: Vel etiam praesumptionibus, et
coniecturis
No. 44: ... ut licet furiosus non puniatur, punitur tamen consulens, incitans,
seu praestans opem furioso, ut occidat, praesertim si gladium accomodaverit
Ubi
tamen requirit dolum in dante gladium in manibus furiosi ad hoc, ut puniatur poena
ordinaria.
(7)
No. 45: ... quia licet etiam non sit puniendus furiosus, non per hoc tamen dimittendus, et liberandus est, sed custodiendus est a suis,
GLAVA 56
ARGUMENTUM. CONSUETUDO LOCI, AN, ET IN QUIBUS CASIBUS EXCUSET
DELIN QUENTEM, QUAMVIS IRRATIONABILIS, INIUSTA, AC REPROBATA
GLAVA 57
ARGUMENTUM. DELICTI INCERTITUDO, AC DELINQUENTIUM
MULTITUDO ; AN ET QUANDO FACIAT POENAM MINUERE ; QUOMODOVE
SIT PROCEDENDUM IN DELICTO, ET HOMICIDIO A PLURIBUS COMMISSO
AD IN QUISITIONEM, TORTURAM, ET CONDEMNATIONEM
www.dacoromanica.ro
344
quendo plus aliis operati sunt, vel principaliores extiterunt. In istos enim graviter, et
sine venia animadvertendum esse ...
No. 14: Regula II sit, quod propter delinquentium incertitudinem minuitur poena;
omnes enim quando delictum in subitanea rixa commissum est, absolvuntur a poema
ordinaria, et extraordinaria tantum poena iudicis arbitrio plectuntur ... No. 15: ...
quando ambulans per viam fuit occisus ex percussione lapidis proiecti, ex aliqua fenestra,
vel domo, in qua plures aderant homines, et eorum unus necesse est ut lapidem illum proie-
cerit, sed ignoratur quis. Tunc enim propter incertitudinem nullus tenetur, et omnes
absolvuntur ... No. 16: ... et non teneantur de occiso poena ordinaria, verum poena
extraordinaria, videlicet poena pecuniaria, sine dubio plectentur ...
No. 19: Amplia II, eandem secundam regulam ut, et idem, sit, si in una domo
aliquis reperiatur occisus, et nesciatur a quo ex existentibus in d. 1. domo fuerit occisus,
quamvis certum sit quod eornm unus occiderit, ... No. 21: ... quando in rixa a pluribus
commissa reperitur mortuus unico tantum vulnere affectus, ignoreturque quis ex rixantibus illud intulerit. Tunc enim propter hanc incertitudinem omnes absolvuntur a poena
ordinaria homicidii, et condemnantur in poenam extraordinariam arbitrio iudicis ...
No. 27: Ubi loquitur ... etiam quando tot sunt vulnera, quot rixantes ... si percursores
non sunt certi, adhuc non nisi poena extraordinaria plectuntur ...
No. 25: ... quando quis est mortuus ex pluribus vulneribus, et ignoretur, quis ex
pluribus rixantibus ea intulerit. Nam -adhuc omnes a poena ordinaria absolvuntur, et
extra ordinem condemnantur, ... No. 28: ... et constat qui vulneraverint, et qui non.
Tune enim non vulnerantes, non tenentur de occiso, nec puniuntur ... No. 30: Verum,
ut non vulnerantes nullatenus puniantur, quandol non solum non vulnerarunt, sed
nec etiam insultarunt, nec alio modo dederunt aliquod auxilium percussoribus, ... :
Secus autem (viand ipsi in rixa existentes etiarn aggressi fuerunt, beet non vulneraverint. Nam tunc sine dubio tenentur poena extraordinaria pro ope et auxilio Praes-
tito ...
No. 31: ... quando quis est mortuus ex pluribus vulneribus letalibus, sibi in rixa a
pluribus illatis sed ignoretur, ex quo vulnere mortus sit vulneratus, quia scilicet nesciatur
quis primo mortaliter vulneraverit, ac etiam illus vulnus, ex quo mortuus est, intulerit.
Tune enim pariter omnes absolvendi a poena homicidii, et condemnandi in poenam extraordinariam iudicis arbitrio ...
No. 34: ... quando quis est mortuus ex pluribus vulneribus quorum unumquodque
de per se non erat letale, sed simul iuncta mortem attulerunt ; constatque quod omnes
vulnerarunt, licet non constet cuius ictu vulneratus obierit ... Tune, inquam, licet omnes
teneri de occiso ... No. 35: Non tenebuntur poena ordinaria homicidii sed ... extraordinaria iudicis arbitrio ...
No. 38: ... in eo, qui mortuus est ex pluribus vulneribus; quorum praesertim unum
vel plura letalia erant. Alia autem non letalia. Certi sunt percussores, sed ignoratur quis
letale vulnus intulerit, et cuius ictu vulneratus perierit. Tune enim omnes puniuntur non
poena ordinaria homicidii, sed extraordinaria iudicis arbitrio ... No. 41: ... Et licet
constet, quis vulneraverit letaliter, et quis vulneraverit non letaliter ... No. 42:...
quod isto casu vulnerantes letaliter de homicidio teneantur, (caeteri vero qui non letaliter
vulnerarunt teneantur tantum de vulnere).
www.dacoromanica.ro
34&
No. 44: ... in mortuo ex pluribus vulneribus, quorum primum mortale fuit, alia
vero posteriora non fuerunt mortalia, et constat de primo mortaliter vulnerante, et de aliispostea non mortaliter vulnerantibus, tune enim quamvis primus letaliter vulnerans
teneatur de homicidio poena mortis, sed alia mitiori iudicis arbitrio plectendi sunt ...
No. 46: ... Ubi ponit exemplum, quando primus letaliter vulneraverit in capite, et secundus
non letaliter, cum parvo vulnere vulneraverit in digito ... No. 47: ... quod primi non
letaliter vulnerantes tenentur de vulnere, secundi autem vulnerantes letaliter tenentur de
occiso ... No. 49: ... primus percussor mortaliter vulneravit. Alter vero secundo loco
vulnerans in totum exanimavit. Tune enim primus vulnerans (quamvis mortaliter) de v4nere tantum, secundus autem de occiso tenetur ...
No. 56: ... ut in homicidio a pluribus commisso, si vulnerans, seu occidens sit
incertus, ... No. 57: ... Talis utique poena non corporalis, sed pecuniaria tantum erit
... No. 58: ... poenam exilii ... posse etiam ad triremes fieri condemnationem ...
No. 80: ... 13ene tamen possunt omnes torqueri ad sciendum quis eorum vulneraverit ... No. 82: Sic quoque homicidio commisso in una domo, si ignoretur quis ex
ibidem existentibus occiderit, posse omnes torqueri ad sciendum quid occiderit ... No. 83:
... dummodo contra torquendum adsint inditia particularia, ut puta si contra aliquem
urgeat mala fama, et quod sit solitus vulnerare et occidere ... No. 87: Unde secus si nulla
praecesserint inditia, ... No. 90: Sic quoque aliquo occiso ex lapide proiecto ex una domo,
non posse omnes in eadem domo existentes torcrueri, sed tantum eum, qui fuerit malae-
famae ...
GLAVA 58
ARGUMENTUM: PRINCIPIS AC SUPERIORIS IUSSUS, ET MANDATUM, AN,
ET QUANDO EXCUSET A POENA EUM PRAESERTIM, QUI METU,
ET MINIS COACTUS DELIN QUIT
Quaest. XCVII. asus I (No. 1-24)
Nona causa minuendi poenam oritur ex principis, seu alterius superioris iussu, et
mandato ... No. 2: Sic etiam in libre Regum legitur, quod qui non obedierit principi
mute moriatur ... No. a: ... ubi ilium textem ... declarat procedere, dummodo praeceptum sit iustum, secus si iniustum ... Ubi facit conclusionem generalem, quod iniustum
superioris mandatum non excusat subditum exequentem ... No. 5: ... procedere in
prohibitis a iure divino et a sacris scripturis ... et non obediendo, ... nullam meretur
poenam ... No. 6: ... ut et idem sit in prohibitis a jure naturali, in quibus non esse
obediendum principi, et obedientem non excusari ...
No. 7: ... ut et idem sit in prohibitis a jure positivo, quando agitur de gravi praeiudicio tertii, licet enim in prohibitis a jure positivo scripto, vel consuetudinario principi
obediendum sit, et obediens, excusetur a dolido, ex quo, vel nulli fit praeiudicium, aut
parum ... No. 8: Secus tamen est, quando agitur de gravi praeiudicio tertii. Tune enim
principis injusto praecepto obediendum non est, ... No. 9: Et generaliter eandem propositam regulam ... ut procedat in delictis atrocioribus. In quibus verum est, quod principi
et superiori, non est obediendum, et obediens non excusatur, secus autem in levioribus,
in quibus ab omni poena excusatur obediens ...
No. 11: ... in occidente vulnerante seu quomodolibet delinquente, de mandato
principis, aut alterius superioris minantis mortem, nisi mandatarius mandatum exequatur.
Is enim huiusmodi mandato obediens, uf suae vitae periculum imminens effugiat, excusandus est ... No. 21: ... ut procedat, quando ultra principis et superioris mandatum
www.dacoromanica.ro
Z46
non solum intervenerunt minae, ... sed etiam si idem princeps, et superior sit solitus
minas exequi; secus si minae non intervenerint. Vel etiam s.i intervenerint, non tamen
minans sit solitus saevire et minas exequi. Tune enim taus sic occidens, seu delinquens
non excusatur,
No. 21: Ubi facit conclusionem generalem
timoris causam inducit.
No. 18: Et hinc excusati mulierem, quae propter metum, et vim illatam, passa
est carnaliter cognosci
sed consulere, rescribere, et expectare aliam iussionem; nunquam enim de morte hominis
cunctatio sera est ... No. 34: ... debeat iudex non tatim exequi, sed expectare per
dies 30 ... No. 35:
ut iudex pro suae conscientiae exoneratione, debet potius officio
suo renunciare, quam principis, et superioris iniustum praeceptum exequi ... No. 50:
Quando princeps certioratus exequi adhuc secundo loco iusserit, mina etiam obediendum est, quia certum est, quod princeps ita vult, et eius mandato, quamvis duro,
et iniusto parendum est, guando clare constat principem velle, ut illud exequatur omnino
sive iustum, sive iniustum,
quod tune obediendo, non peccat, si quantum potuit resistentiam fecit
www.dacoromanica.ro
347
satur ... No. 76: Quando coram exequutore opponitur de nullitate sententiae, ut puta,
.quia sit lata ab incompetente iudice; licet n. ipse non debeat de hac opposita nulitate
cognoscere; supersedebit tamen in exequutione, et negotium ad superiorem remittet,
si opponens incontinenti probare se offerat oppositam nullitatem, alias secus ...
No. 40: ... ut iudex non debeat exequi praeceptum iniustum Papae, sed rescribere,
etc, etiam quod Papa mandet exequi sub poena excommunicationis ... etiam quod Papa
praecipiat sub gravissimis poenis ...
tiam praedictam exequi ... No. 100: ... in criminalibus ... in quibus saecularis iudex
non tenetur ecclesiastici iudicis sententiam exequi, nec degradatum clericum sibi traditum,
-morti tradere, absque eo, quod processum videat, et ex processu sententiam iustificatam
-cognoscat... No. 103: ... in crimine haeresis, aut alio ecclesiastic delicto, in quo iudex
saecularis nullam habet cognitionem, et iurisdictionem ... No. 105: ... ut iudex saecularis haereticum sibi a iudice ecclesiastico traditum, teneatur statim punire, et morti
tradere . : .
sententiam, seu praeceptum in iis, quae spectant ad eorura officium ... ubi videtur
.ampliare hanc conclusionem etiam quod exequutor sit certus de iniustitia sententiae ...
No. 122: ... etiam quod aliquem occidat, ... No. 123: ... excusentur torquendo carce-
pore_
www.dacoromanica.ro
348
GLAVA 59
ARGUMENTUM. DE PLURIBUS, AC DIVERS'S CAUSIS,
QUIBUS DE JURE POENA DELINQUENTIBUS MINUITUR,
AC IN PRIMIS, DE MULIERIBUS AN QUOMODO,
ET QUANDO EXCUSENTUR IN DELICTIS
eius domo ... No. 4: ... a praesumpta fraude usurarum, et ideo si emant pro parvo
pretio cum pacto de retrovendendo, non possunt de usuraria pravitate redargui, ...
No. 7: ... a poena falsi, propter lacerationem scripturarum ... No. 8: ... ut etiam
mulieres in crimine haeresis, ... No. 9: ... a periurio ... No. 13: ... ut mulier excusetur
in iis quae a jure positivo prohibita sunt, ... non autem in jis, quae a jure divino, naturali, vel gentium sunt prohibita ... easdem subire poenas, quas sustinent mares; ...
ARGUMENTUM. RUSTICUS, AN ET QUANDO EXCUSETUR IN DELICTIS,
contraria dixerit ... No. 49: ... ut rusticitas rion excuset in jis quae sunt probibita a
iure divino naturali vel gentium ... No. 50: ... tunc rusticus non excusatur neo ab extra-
www.dacoromanica.ro
349
ordinaria, neo ab ordinaria; No. 61: ... ut in omnibus casibus, in quibus rusticus excusatur id utique intelligendum sit, ut excusetur a poena ordinaria non autem ab extraordinaria ...
GLAVA 60
delinquat, non punitur ... No. 64: ... quia dormiens aequiparatur furioso ... No. 65:
4.. quia naturali vitio parcendum est ... No. 66: ... quia dormiens mortuo a quiparatur ...
No. 72: ... in patre, matre, seu nutrice, quae si dormiendo, et voluendo se per
lectum infantem lactantem suffocaverint, non puniuntur, ... quod si filius anniculus
reperitur mortuus in lecto patris, vel matris, vel avi, vel aviae, vel etiam nutricis bonae
famae prout in dubio praesumitur; tale homicidium impunibile esse debet, ex quo potius
casu aut negligentia, quam dolo commissum praesumi debeat, cum nullus amor vincat
paternum ... et per consequens non imponitur isto casu poena mortis ordinaria, sed
extraordinaria iudicis arbitrio ...
No. 74: ... in eo qui dedita opera abdormivit, ut delinqueret, , ..nullam maerebitur
excusationem, sequutique homicidii, et offensionis reus erit.
No. 75: ... ut dormiens delinquendo non excusetur, quando vigilando ratum
habuit quod iam in somniis male gessit ... et faciunt quae in simili dixi de ebrio...
No. 76: ... ut licet dormiens, delinquendo excusetur, si tamen dormiens, dum
vult aliquem offendere, offendatur ab eo, excusatur utique ille qui, puta, ad sui ipsius
defensionem dormientem occiderit, ... tatamen videtur velle quod naturali jure inspecto
possit licite, et impune offendi, ...
GLAVA 61
ARGUMENTUM. AMORIS CAUSA DELINQUENS, AN PUNIATUR MITIUS
No. 77: Decima tertia causa mitigandi poenam est amor, amor enim ebrietati aequi-
paratur ... No. 78: Sic etiam et amorem furori aequiparare bene probat ... No. 79:...
Amorisque impetum, et turbationem omnibus aliis vehementiorem esse scripserunt ...
www.dacoromanica.ro
350
No. 80: ... sic etiam, et cognoscendum esse (saltem ad effectum ut mitius puniatur}
si eos qui nos amant interficiamus, quid his faciemus, quibus odio sumus?
No. 85: ... ut excuset etiam in receptatione rerum furatarum ... ubi dixit in facti
contingentia vidisse quodammodo excusatam mulierem, quae amore capta cuiusdam viri
res, per eum furto subtractas receptaverat ...
No. 86: ... ut amor excuset etiam ab infamia, et meretricio, et illius poena ...
No. 87: ... in crimine raptus ... No. 88: ... in crimine libelli famosi ... No. 89: Limita
I. ut amor non excuset eum qui scales de nocte in alienam domum apponit illuc intrandi,
et suam amatam carnaliter cognoscendi causa ... No. 90: Verum, ... talis sententia
iudicio Italiae fuit visa nimis saeva, et crudelis, ... Ideo in occurenti casu, nec etiam in
proposito discendendum est a regula ...
GLAVA 62
ARGUMENTUM. NOBILITAS QUANDO FACIAT DELINQUENTIUM
MITIUS PUNIR!
solvere, et dificilius est pauperi solvere denarium unum, quam nobili, et diviti solvere
marchas, ...
No. 113: ... In delictis, quae augentur propter nobilitatem et dignitatem, et quae
maiora reputantur a legibus in nobilibus, et dignioribus, quam in aliis minus dignis, et
minus nobilibus ... quando milites vendunt arma ... nam si miles ... in servitutem
se venire passus est capite puniendum ... tune enim nobiliores, et digniores non minus,
sed gravius puniendus esse, quam minus nobiles, et minus dignos ... No. 114 :... ubi
ponit exemplum in crimine desertae militiae ... ubi de nobili revelante secreta suae civitatis ...
www.dacoromanica.ro
351
No. 114: ... regulam praedictam non procedere in delictis, quae redeunt in contumeliam, et dedecus nobilitatis, et dignitatis tun enim quo nobiliores, et digniores sunt
delinquentes, ei gravius puniuntur, etiam quod agatur de poena corporali ... ubi ponit
exemplum ... in lenocinio commis per militem.
No. 115: ... ut eadem regula non procedat in crimine proditionis, in quo nobiles
proditores, non mitius puniri, quam ignobiles, et si crimen capitale sit, quod furca suspen-
dantur ... quod in Regno Franciae in crimine proditionis, et ruptae fidei magnates et
nobiles in altioribus furcis suspenduntur ...
No. 118: ... in crimine falsi in quo nobiles mitius non punitur ... propter periurium,
et falsum testimonium ... No. 122: ... in crimine haeresis in quo nobiles non puniuntur
mitius ... No. 123: ... in delictis quae consistunt circa inobedientiam seu transgressionem
superioris, in quibus nobiliores mitius non puniri ... No. 124 :... in crimine laesae maiestatis ...
No. 127: ... quando nobilis delinquit sub praetextu, colore, seu velamento nobili(atis, et dignitatis, quia tune non mitius punitur ex eo quia videtur delinquere in contu,
...
GLAVA 63
ARGUMENTUM. PERITIA, ET MERITA DELIN QUENTIS AUT SUORUM,
QUANDO IPSUM EXCUSENT A POENA ORDINARIA
Quaest. XCVIII. Causu XV (No. 134-143)
Decima quinta causa mitiganidi poenas, est ea, quae sumitur, vel ex peritia delinquentis in Rempublicam, aut meritis maiorum suorum ... No. 134: Regula igitur prima
sit, quod poena aut in totum remittitur aut saltem minuitur delinquenti propter eius insignem peritiam, aut celebre artificium maxime Reipublicae utile... cuidam Bombarderio
pro homicidio inquisito fuerit poena mortis commutata in poenam relegations a patria
per annos quinque, ut accederet ad deserviendum in bello, et strage Idrontina ... No. 139:
... quia peritia cum non sit qualitas insita a natura probanda est, ... No. 135: ... non
procedere in famoso, et manifesto latrone, vel seductore, quod non obstante eius peritia
poterit morti tradi, et postea principem consulere ...
No. 140: ... quod delinquenti potest etiam iudex poenam remittere, et minuere
propter merita, et beneficia in Rempublicam collata ... No. 142: ... nisi adeo gravissimum
crimen quis in Rempublicam commisisset, ut non magis celesti facinoris qualitas iudicem
ad illud vindicandum cogeret quam sua ipsius merita ad poenam minuendam suaderent...
No. 141: ... ut procedat in meritis ne dum ipsius delinquentis, sed etiam maiorunt
suorum, vel coniunctorum, propter quae poenam ipsius delinquenti, aut remitti, aut minui
posse: facit, quia propter merita parentum remunerantur filii, ... No. 143: ... quod
si merita sint separata a delicto, ut puta, quia delinquens diu ante delictum sit bene meritus
de Republica, et tune bene procedit firmata conclusio, quod scilicet propter praecedentia
www.dacoromanica.ro
362
merita in Rempublicam poena, aut minuitur, aut remittitur: si vero merita sunt annexa
in ipso delicto, et ex delicto met processit utilitas Reipublicae, et tunc, aut delinquens
habebat animum delinquendi, et non faciendi utilitatem Reipublicae. Primo casu, cum
adsit animus delinquendi licet casualiter eveniat Reipublicae utilitas, prout est quando
quis animo furandi, in domum alicuius ingressus de nocte scrinium surripuit, sed postea
in eodem scrinio literas proditionis Civitatis, et Principis invenit ; hoc utique casu is cum
intentionem furandi habuerit; poenam furti non evitabit, et fortuna que felix Civitati
luit non consideratur ... Ubi tamen etiam in primo casu admittit poenam minuendam,
quamvis a principio adfuerit animus delinquendi, et hoc propter felicem eventum, et bonum
effectum sequutae utilitatis in Rempublicam.
GLAVA 64
ARGUMENTUM. IUDAEUS EFFECTUS CHRISTIANUS AN,
ET QUOMODO POSSIT PUNIRI DE DELICTIS COMMISSIS TEMPORE QUO ERAT
IUDAEUS
nequeat ...
No. 145: ... Quod scilicet iudaeus effectus christianus minime puniri possit de delictis
ante baptismum commissis... No. 146: Contrarium ... No. 147: In hac contrarietate
nonnulli dixerunt, quod licet iudex possit, si sibi videbitur, sequi primam opinionem, non
tamen cogitur ... et ita in arbitrio iudiciis esse hanc mitiorem, et aequiorem opinionem,
et doctorum et theologorum authoritatibus confirmat.
No. 149: ... propositam regulam multo magis procedere, quando iudaeus effectus
christianus fecerit specialem poenitentiam de delictis ab eo commissis ante baptismum ;
No. 150: ...sine dubio iudaeus effectus christianus ab omnibus praeteritis criminibus,
et peccatis absolutus censetur... No 151: . : .ut iudaeus effectus christianus, nec etiam
efficiatur irregularis ex homicidio ante baptismum commisso...
Cf. Summarium t: Monachus seu religiosus effectus post commissum delictum non
GLAVA 65
ARGUMENTUM. MUTUS ET SURDUS IN DELICTIS, QUOMODO EXCUSETUR
Quaest. XCVIII. Causa XVII (No. 159-163)
No. 159: Decimasepta causa mitigandi poenas est quando reus fuerit mutus, et surdus,
is enim si deliquerit cum non habeat sensum, et intellectum, et propterea infanti, et furioso
aequiparetur, ...
No. 160: ... non procedere si mutus, et surdus intellectum habeat possitque signis
et nutu mentem suam exprimere, et demonstrare reputatur habilis ad deliquendum...
www.dacoromanica.ro
353
No. 162: Attamen cum confessio sic signis, et nutu significata non sit tuta, et clara,
prout ad reum condemnandum requitur, idcirco ex tali confessione ipsum mutum condemnari non posse ... No .163: ... quia si mutus, et surdus sciret scribere, posset per iudicem
cogi ad respondendum per scripturam, et si legitima procederent inditia potest etiam
torqueri, ut delictum per scripturam fateatur, et si fatebitur, et in scriptis suam redegerit
GLAVA 66
ARGUMENTUM. POENA QUANDO MINUATUR FILIO DELINQUENTI EX EO,
QUOD PATER IPSUM IN CA.RCERIBUS REPRA.ESENTAVIT
No. 166: ...etiam in crimine laesae maiestatis ...mitius tamen isto casu filii a
0. 1060
www.dacoromanica.ro
354
GLAVA 67
DE APOSTASIA RELIGIONIS, SEU IRREGULARITATIS,
QUI DICANTUR APOSTATAE
Quaest. 183 (No. 61-95)
No. 61: Regula sit, quod apostata irregularitatis, seu religionis dicitur is, qui ab ordine
Sine habitu assumptae religionis et ad saeculum rediit
No. 62: ... ut apostata irregularitatis, seu religionis, dicatur etiam is, qui recedit
a monasterio sine licentia superioris, No. 66: Sic etiam abscondes scapulare, sub vestibus, ....
No. 68: ... ut moniales executes ex suo monasterio sine licentia superiorum dicantur
religiosus professus tacite, vel expresse, qui ad quaevis studia litterarum, sine sui praelati
licentia extra monasterium vagando accedit, ...
No. 70: ... Et multo magis in religioso, seu etiam clerico saeculari, qui dimisso
habitu, seu etiam non dimisso uxorem duxerit. No. 71: ... Poena autem religiosi uxorem
ducentis ... et hodie inquisitores ... ieiunia, orationes, cum perpetua detrusione in monas-
terium iniungere solent ... in monasterium donex vixerint ... No. 72: ... ut religiosi,
seu clerici, sic ducentes uxorem, sint suspecti de haeresi, possintque contra eos inquisitores procedere si matrimonium contraxerunt, non clam, sed palam secus si clam, ...
quod si professus de monasterio egressus, palam uxorem ducat, haereticus est, potestque
de haeresi puniri si errorem suum pertinaciter defendere velit, licet verbo hoc non esse
peccatum non dicat, cum satis sit facto contrarium eius, quod dicit demonstrare,... No.
75: ... quia clerici in sacris constituti, si de facto uxorem duxerint, et postea poenitentes
ad clericatum redeant, potest, cum illis episcopus misericorditer dispensare ...
No. 80: ... ut non dicatur apostata, monachus seu clericus, qui monachalem seu
clericalem habitum non defert in cella, in balneis, seu alio simili loco secreto ..-
No. 85: Bene verum est, quod rapiens novitium ex monasterio capite punitur ...
No. 86: Quod, et idem procedit in persuadente aliquem apostatare a fide, nam et is
praelati...
Q. 183, No. 96: ... quod apostata religionis si ingrediatur aliam religionem assumatique dictae alterius religionis habitum non est excommunicatus... No 100: ... ut
multo magis procedat in religiosis ingredientibus strictiorem religionem, qui multo minus
GLAVA 68
DE POENIS APOSTASIA RELIGIONIS, SEU IRREGULARITATIS
Quaest. 183 (No. 107-114)
(1)
No. 107: ... quod Upostata irregularitatis, et religionis, si saecularis sit, non est
excommunicatus ipso jure sed excommunicandus est ; si yero fuerit regularis ipso iure excom-
municatus est... No. 108: ... Quia si talis apostata in excommunicatione per annum per-
www.dacoromanica.ro
355
No. 114: ... Ut bona apostatae irregularitatis, seu religionis apostatan non restituantur, sed remaneant- monasterio a quo apostatavit ...
GLAVA 69
RGUMENTUM. DE CONSULTORIBUS, AUXILIATORIBUS ET MANDATORIBUS.
CONSILIUM ET AUXILIUM DARE, QUANDO, ET QUOT MODIS QUIS DICATUR ;
propono ...
No. 4: ... quod consilium date videtur is, qui persuadet, impellit, atque instruit
et sic considerat verba,...
No. 1 in medio: ... quod auxilia praestantur corpore, pecunia, clamoribus, persuasionibus et consiliis ... No. 2: ... opem et auxilium praestare dicitur is, qui ministerium vel
adiutorium ad delinquendum praestat ... No. 4, ... opem vero qui ministerium atque
adiutorium praestet (sic considerat factum).
No. 3: ... Quod consilium differt ab auxilio. Aliud enim est auxilian, et aliud est
consulere ... No. 4: Consilium enim fit verbis, auxilium vero facto ... No. 7: ... ut
propterea statutum puniens auxiliatorem, non trahatur ad consultorem, et e contra.
No. 8: ... Quod consilium differt a mandato ; aliud est consulere, instigare, hortari,
vel monere, et aliud est mandare ... No. 9: Differt enim praecipue consilium a mandato,
quia consilium respicit gratiam, et utilitatem deliquentis, et illus cui datur consilium;
mandatum vero respicit non gratiam, seu utilitatem delinquentis, et mandatarii, sed
mandantis .. , No. 10: Nec isto casu attenditur, quibus verbis consilium detur, etiam
quod sint verba importantia mandatum, ut puta si dicat, mando, vel rogo, nam et
adhuc reputatur consilium, si delictum respicit utilitatem eius qui delinquere debet, et in
quem verba diriguntur, et e contra ...
No. 11: Et rursus mandatum differt a consilio, quia mandans obligatur mandando,
consulens vero non obligatur consulendo, et sic mandatum durius, et efficacius obligat,
www.dacoromanica.ro
356
fuit factum homicidium, No. 15: ... Quando occidens non erat alias facturus; data
enim paritate inimicitiae intrat consilium, et non mandatum, ut supra dixi, et consequenter intrat mitior pena, quando deliquons erat alias facturus ; secus si non erat alias
facturus ... No. 16: In dubio autem isto casu, an praesumatur, quod quis esset alias facturus,
ad effectum, ut intret poena extraordinaria, videtur quod sic ... (Cf. Q. 134, No. 2: ... ut
GLAVA 70
ARGUMENTUM. CONSULENS QUANDO, ET QUA POENA PUNIATUR
quens...
No. 26: ... Mann procedere in persuadntibus, inflammantibus, instigantibus, hortantibus, incitantibus, et instruentibus ...
No. 28: ... In co qui delinquenti delicti utilitatem ostendit, nam et is consulere
dicitur ...
No. 29: Ita, et consulere dicitur is, qui communicatum sibi homicidium futurum
illud laudat dicendo fore bene factum, aut quid simile:...
No. 30: ... Amplia III. in co qui volenti delinquere audita eius voluntate respondit
expedias te cito, quod facturus es, fac cito, aliter factum pon bene succedet, aut quod simile.
Nam et is consulere dicitur, et de consilio tenetur...
No. 31: Sed nunquid censeatur datum consilium isto casu, si respondens dixit, se
lo vuoi ammazzare ammazzalo, ... quod praedicta verba se lo vuoi ammazzare, amrnazzalo,
cum sint conditionaliter prolata, et posita in liberam voluntatem delinquents, nullum producunt consilium, seu persuasionem...
No. 32.: ...Non solum in consulentibus, sed etiam in consentientibus delicto ; agentes enim et consentientes pari poena puniuntur ...
No 34: ... quod agentes, et consentientes pari poena puniuntur, quando sumus in
delictis atrocissimis, ut puta in crimine laesae maiestatis, et parricidit ... et similibus ;
No. 60: ... Ut et consulens, seu persuadens furtum, puniatur poena furti ...
No. 62: ... quod si fur sine consilio erat facturus furtum, et tune consulens non tenetur
www.dacoromanica.ro
367
eadem poena, .... si vero sine illo consilio fur non erat furaturus, et tune consulens
tenetur eadem poena ...
No. 63: ... ut et consulens furtum teneatur etiam ad damna et interesse, ac ad restitutionem rei furatae ipsi domino J.. ubi an consulens furaturo centum, ut et alia centum
furetur, an teneatur ad restitutionem omnium ducentorum, an vero centum tantum ...
ubi, quod consulens tenetur tantnm de damno, quod consulit, non autem de sequentibus...
No. 68: .... Ut consulens teneatur eadem poena, qua principalis delinquens, sive
delictum fuerit perpetratum incontinenti post datum consilium, sive ex intervallo...
No. 72: ... si verba praetensi consilii non sint clara, et recipere possint, et bonam,
et malam interpraetationem quia in dubio interpraetantur in bonum, et non in malum
No. 75: ... Nisi inter consulentem, et occisum praecedat inimicitia ex aliqua recepta
injuria, quia tunc verba interpraetantur in malum, et non in bonum ...
No. 81: ... Consulentem non puniri, nisi sequuto delicto ... No. 87: ... quando
is, cui datum fuit consilium ad delinquendum, non devenit ad aliquem actum, seu conatum,
et tunc consulens si delictum erat atrox, puniendus videtur poena extraordinaria; si vero
erat leve, nulla poena punitur ... No. 88: ... in consulente delictum atrox, in quo de jure
communi punitur eadem poena conatus, effectu non sequu-to ...
No. 90: ... Quando consulens consilium revocasset re integra, tunc enim non tene-
tur ... No. 92: ... quia ut consulens non puniatur ex eo quod consilium revocaverit,
necesse est, ut non solum contrarium delinquenti debeat consulere, sed etiayn quod sie
certus quod ille non amplius sit commissurus delictum; quod si de hoc non sit certus, debet
denunciare illi, in cuius necem consilium praebuit ... No. 93: ... ut non tantum revocans
consilium debeat denunciare personae occidendae in genere, ut caveat se, quia contra ipsum
de morte tractatur, sed etiam debeat nominari persona in specie, quae occidere volebat ...
No. 92 in medio: ... Non sic in mandante, cum mandatum nuda et simplici voluntate
qualitatem, quia tunc non punitur propter illam qualitatem in principali delinquente
existentem, eadem poena ...).
GLAVA 71
ARGUMENTUM. CONSULENS ALLIAS FUTURO, AN, ET QUA POENA PUNIATUR
minis ...
www.dacoromanica.ro
658
No. 445: ... Secunda est coniectura illa, quae oritur ex inimicitia inter occisum, et
occidentem; tunc enim praesumitur, quod occidens etiam sine consilio, esset occisurus, et
ideo isto casu consulens non tenetur de occiso
No. 147: Tertia est coniectura, quando delinquens praeparavit se ad delinquendum,
ut puta in homicida, qui praeparavit arma ad- occidendum, tuna enim praesumitur quod
is etiam sine consilio esset facturus
No. 144: ... Et quid de eo qui ante delictum dixerat se omnino velle lacere
No. 148: ... Ubi de eo, qui
dixerat se omnino velle facere
Summarium, ad Q. 129, par. III: Delinquens diu post consilium datum praesumitur
delinquisse ex suo proprio motu, et non ,e2C praecedenti consilio, No. 151 ... Contrariuni
quod ex intervallo post datum consilium, delinquens non praesumitur motus ex illo consilio...
GLAVA 72
ARGUMENTUM. DE AUXILIO PRAESTITO ANTE DELICTUM
Quaest. CXXX (No. 1
71)-
furtum, vel aliud delictum, quod cum et ipse dicatur opem, et auxilium praestare
No. 32: . , . Etiam in eo, qui occisori monstrat domum, seu locum, in quo latebat
occidendus, seu alias occisori scortam, ut dicitur, facit contra occidendum, quia tune et
is dicitur praestare opem; et propterea eadem poena videtur puniendus ... No. 35: ...
quod si ex huiusmodi exploratione fuit causatum homicidium, hoc est quod sine ilia occisores, aut non occidissent, aut non sic commode, et faciliter occidissent denunciatum
Si vero eiploratio non fuit causa homicidii, quia etiam sine exploratore illi, qui posuerunt
se in insidii denuntiatum occidissent, ... non intret poena ordinaria ...
www.dacoromanica.ro
369
No. 36: ... eademque poena puniatur is, qui tenet in sermone occidendum, donee
-a suo inimico insultetur, et occidatur ... No. 37: ... ubi pluribus probat teneri eadem
poena adulterii eum, qui arte, et falaciis maritum extra domum vocavit, perduxit, et retinuit,
donee socii ad uxorem ingressi, illam carnaliter cognoverint , .. No. 38: ... procedere
quando clare constat, quod unus alterum retinebat ad effectum, ut a corixante percuteretur ; secus si hoc ciare noh constaret. Ut puta guando ambo essent inter se complexi,
et conglutinati, et interim tertius corrixans veniret, et ex illis sic insimul dimicantibus
unum vulneraret ...
.
No. 39: ...Ut et auxilium praestare ante delictum dicatur is, qui sicariorum sarcinas
custodit, dum ipsi ad aliquem occidendum vadunt
No. 41: ... is qui litteras de delicto tractantes, et ad delictum spectantes, alicui
transmisit, ... quod punitur eadem poena, si scienter dictas litteras portaverit ...
No. 42: ...ut tune demum praestans auxilium ante delictum (sive etiam in delicto)
puniatur eadem poena, sicut delinquens, quando cum auxilio dedit causam delict0... ;
secus si delicto causam non dederit, quia tunc mitior poena venit imponenda... No. 60:
... Sublimita limitationem procedere in levibus delictis, in quibus bene verum est, quod
auxilium non punitur, effectu non sequuto ; secus vero in atrocioribus, in quibus cum attentatum puniatur, etiam non sequuto effectu, ita pariter dicendum est auxilium aliqua poena
relevando, aut insultatum defendendo... No, 66: ... quod ubi insultatum defendere
quis non tenetur, tune nee etiam tenetur, et si posset sola acclamatione ilium defendere...
No. 67: ... quando dominus, pater, bare, seu princeps sciens, seu videns delictum
eommittendum a suo servo, filio, vel subdito, tenetur in quantum potest illi obviare, prohibendo, relevando, aut alias invasum defendendo, vel quoquomodo delictum impediendo ;
GLAVA 73
ARGUMENTUM. ASTANS ARMATUS IN RIXA QUANDO ET QUA POENA PUNIRI
www.dacoromanica.ro
360
No. 74: ... ut multo magis atrans armatus in homicidio puniri possit eadem poena,
qua punitur ipse homicida, quando post homicidium commissum associat ipsum occisorem, eique auxilium praestat ad evadendum; si enim sola assistentia cum armis sufficit
ad sic puniendum...
No. 75: ... Ut astans armatus homicidio teneatur homicidii poena, etiam quod
prius occisorem persuaserit ad non occidendum...
GLAVA 74
No. 80: ...Ut in dubio in assistente praesumatur potius ignorantia, quam dolus,
et scientia, nisi hoc aliunde probetur ... ubi amplius quod scientia ista probanda est
liquidissimis probationibus ...
No. 84: ... ut isto casu credatur iuramento astantis armati, et dicentis se sic astitisse casu, et ignoranter, non autem scienter, quod quis esset commissurus klelictum, ...
ubi praesertim quando is qui iurat, est bonae famae ... No. 85: ... quia, an quis scienter,
et dolose armatus astiterit, an vero e contra, probatur coniecturis ... No. 86: ... Quia
pariter super hoc, an scienter, et dolose astiterit, poterat astans armatus torqueri ...
No. 87: ... Quia astans delicto ignoranter, tunc demum excusatur, quando statim,
quod videt malum animum illius, quem casu associavit, se retrahit, et discedit a rixa,
cum posset ; secus si non recedat, et adhuc suam praestet praesentiam armatus, quia
tune nullo modo excusatur ...
No. 88: ... ut tunc demum non teneatur is, qui armatus assistens discedit a loco rixae
ante homicidium sequutum dummodo homicidium sequatur ex aliquo intervallo post illius
recessum ... No. 89: ... Quia astans armatus etiam casu, et ignoranter, tenetur eadem
poena, qua principalis clelinquens, quando post commissum delictum illud habuit ratum ...
No. 96: ... Ut tune demum assistens armatus homicidio teneatur eadem poena,
qua tenetur ipse homicida, quando s. homicida est certus ; secus si incertus...
No. 97: ... Ut astans armatus non teneatur, nec puniatur, quando fuit praesens
homicidio, et se in rixa interposuit animo dividendi ...
No. 98: ...in eo qui est praesens maleficio, et homicidio sine armis ; tune non praesumitur assistere dolose, et malo animo ... No. 99: ... secus si pervenisset cum armis,
et illa deposuisset, et adhuc arma essent sub assistentis custodia, ita quod ea facillima
apprehendere poterat, quia tunc idem est, ac si armatus astitisset ...
No. 100: ... procedere in assistente rixae a principio; secus si illuc accesserit post
coeptam rixam, et multo magis, si post vulnera illata, aut caedem sequutam, ...ubi quod
superveniens post coeptam rixam etiam adiuvando rixantem, non tenebitur tanquam
auxiliator, sed tantum de eo quod fecit ., .
GLAVA 75
ARGUMENTUM. DE AUXILIO PRAESTITO POST DELICTUM
Quaest. CXXXII
No. 4: ... in praestante auxilium delinquenti post delictum ad ipsum evadendum,
ut puta eum associando, vel alio modo, nam et tunc iste associans, ... punitur, sed non
eadem poena, qua puniendus est principalis delinquens .. sed vol poena arbitrio iudicis
... ; qui interponendo se inter delinquentem fugientem, et alios, qui eum prosequebantur,
ut caperent, ... puniatur eadem poena, qua esset puniendus delinquens fugiens ...
No. 6: ... in uxore, quae viro suo post delictum opem praestat ad evadendum,
quod nullo modo puniatur ...
www.dacoromanica.ro
361
No. 8: ... et etiam nulla poena puniatur associans delinquentem post delictum
quando sine armis, et non longe associaverit ..,.
No. 9: ... ubi etiam idem de eo, qui associavit homicidam ignorans in rixa fuisse
commissum homicidium ...
No. 10: ... ut associans delinquentem post delictum tunc demum non teneatur
de ope, et auxilio poena ordinaria, sed tantum poena arbitraria ... quando scilicet asso-
ciat non incontinenti, et immediate post delictum, sed aliquo temporis intervallo interiecto,
quod si post delictum immediate, et incontinenti associaverit, et tunc ex hoc oritur certum
17: ...
authoritatem praestans delicto non maiori, sed eadem punitur poena qua ipse delinquens ... No. 25: ... quia videtur quod intelligi debeat de defendente delictum, et de
praesentante illi authoritatem, non postquam fuit commissum, sed antea...
No. 29: ... in praestante opem, et auxilium delicto, praecedente tractatu, et
promissione de sic auxiliando post perfectum delictum ; is enim non mitiori poena, sed
eadem poena, qua principalis delinquens punir debet, puniendus videtur ...
No. 34: Et propterea praestans auxilium post delictum associando delinquentem
ad evadendum, domi receptando, occultando vel alio modo, non solum per hoc auxilio
potest condemnari, ut supra, sed etiam torqueri super praecedente tractatu, et scientia ...
No. 35: ... ut associatio, et auxilium praestitum post delictum faciat inditium contra
associantem et auxiliantem, dummodo tale auxilium incontinenti praestetur, secus si ex intervallo, quia tunc nullum facit inditium ... No. 37: ... procedere in dubio, prout loquuntur praeallegati doctores; secus vero quando ex aliis praesumtionibus constat, quod quis
associavit delinquentem sine ulla praecedenti participatione delicti,... No. 39: ... quando
associans, seu alias auxilium praestans, est affinis, vel consanguineus delinquentis ...
GLAVA
76
Regula sit, quod receptans furem post furtum commissum tenetur poena
ut tunc demum receptans furem, aut furtum puniatur eadem poena
furti, quando, et furem, et furtum insimul receptat; secus si furem tantum, vel furtum
(1)
No.
75:
96: ...
tantum, quia tune non videtur intrare eadem poena, sed mitior ...
www.dacoromanica.ro
862
No. 771 .. et multo magis in receptante latrones, qui punitur eadem poena qua
punitur latro: ... No. 79: ... ubi propterea, quod recipiens malandrinos poena mortiS
-punitur
No. 80: ... quia. non revelans, et non, offerens iudici latrones punitur facultatum
eadem poena
.dispendio pro qualitate personae, et iudicis aestimatione ... No. 83:
puniri eum, qui non apprehendit latronem, cum possit apprehendere; ut scilicet procedat,
quando illum dimittit corruptus paecunia, aut parte bonorum derobatorum
14)
No. 81: Et. non revelans, et offerens iudici sponte latrones existentes in eius domo,
vel fundo, vel si requisitus eos exhibere distulerit, domum, seu fundum, in quo dicti
iatrones steterunt, amittit, ,et si domus non est sua, perpetuo exilio subiacebit ... No. 90:
videtur distinguere inter simplicem receptationem et inter receptationem cum
occultatione, et associatione, ut primo casu non intret eadem poena, secundum autem sic...
No. 91: ... etiaM in receptante res furatas, qui propterea punitur eadem poena
furti, qua punitur ipse fur ... No. 93: ... adverte ad testimonium Baldi in 1, eos, ne
credas mulierem illam fuiSse suspensam propter solam receptationem furti; nisi receptatio fuerit reiterata, el cum promissione facta furibus de. receptando res furatas
No. 94: ... et multo magis in receptante pecunias, seu alias res furatas a iudicibus,
seu administratoribus publicarum pecuniarum, et rerum, quae ad fiscum spectabant, qui
propterea incurrunt crimen peculatus, et pari pena puniuntur, sicut ipsi fures
No. 99: ... in receptante fures, seu res furatas ignoranter, qui nec tenetur, nec ulla
poena punitur
No. 100: ... ut tune demum receptans, furem, seu-furtum, teneatur eademspoena
furti, quando scilicet quis receptavit animo occultandi , .. No. 101 ... quando sic receptavit animo lucrandi aliquid; aliter semis ...
GLAVA 77
ARGUMENTUM. MANDATUM IN DELICTIS QUIBUS VERBIS CONTRAHITUR
www.dacoromanica.ro
863
-pondens iniuriae illatae ipsi mandanti; secus si non sit correspondens, et maior. Utputa
si quis recepto pugno, vel alapa commiserit alteri receptae iniuriae vindictam, non utique
tenetur, si mandatarius occiderit eum, qui mandanti alapam, seu pugnum intulerit, quia
.cum non censeatur commissa, nisi proportionabilis vindictam, hoc ideo mandans de tali
mandatum ... No. 42: ... etiam quod is, qui fuit occisus, non immediate iniuriaverit
dominum, sed mediate, ut quia ipsum famulum percusserit; et sic etiam quod occissor
esset inimicus occisi per replam, quod injuria faota famulo, censetur etiam facta domino
...
No. 43: ... quod isto casu dominus non puniatur eadem poena, eo quia iam famulus tanquam inimicus erat alias facturus, .. No. 50:
dummodo ille, qui occisus fuit, intulisset
mandanti domino gravem iniuriam, et eam quidem c,orrespondentem homicidio sequuto
in tantum ut pro illa vendicanda gladius requireretur ; secus si illata injuria non esset ita
gravis, utputa quia dominus non ferro, sed pugno, seu alapa fuisset percurssus, tunc enim
ex mandato praesumpto ex verbis praedictis non redeas domum, si mors sequatur non
potest poena mortis mandanti infligi, quia quodcunque generale mantlatum, de faciendo
vindictam, non intelligitur, nisi de vindicta aequali illatae iniuriae, non autem de.excessiva
... No. 51: ... nisi persona, quae pugnum, seu alapam recipit, esse nobilioris conditionis eo, qui pugnum, et alapam intulit
No. 56: Regula secunda sit, quod praesumatur mandatum ex alloquutione facta ad
aures alicuius, qui incontinenti occidit inimicum alloquentis ... No. 57: ... ut procedat
tribus concurrentibus requisitis ; Primo ut alloquutio sit facta secrete, et ad aures; Secundo
www.dacoromanica.ro
364
utputa si iniuriatus diceret verba praedicta, non redeas domum, procuratori, vel advocato
... tu dic quod ex qualitate personae iudex debebit aestimare, ... (Cf. Summarium:
Limita tertio ... secus si fuisset prolata cum alia persona, utputa procuratore, vel advocato,
in quibus potest cadere interpretatio vindictae per viam iuris, No. 52.
No. 53: ... nisi dominus famulo suo dixisset, accipias unum bastonum, et non
redeas domum, tunc enim quia ex genere armorum non videtur mandasse quod occideret,
et ideo praesumitur mandatum nisi prohibuerint ... No. 78: ... quando famuli essent
viles personae, et multo magis, si essent improbi, et malae conditionis, et famae, quia
tune delictum ab ipsis commissum ... praesunitur de mandato domini commissum, et
pro eis dominus tenetur ...No. 79: ...quando agitur civiliter et quo ad interesse civile,
quia tunc praesumitur mandatum in famulo, filio, condanguineo, seu amico delinquente
ad commodum, et utilitatem patris, domini, consanguinei sui, et amici, ... No. 81: Idem
in delictis, in quibus fuissent factae magnae expensae, quae cum praesumantur factae .6
pecuniis delinquentis non habentis praecipuam utilitatem ex delicto, ideo praesumitur
mandatum in domino, seu co ad cuius utilitatem commissum est ... No. 84: ... quando
pater, dominus seu aliquis consanguineus, vel amicus, est author rixae, et rixam incipiat,
in qua si percutiatur, vel male tractetur, propter quod ipsius filii, famnli, amici, seu consanguinei indignati aliquem etiam praeter conscientiam suam occidant, vel debilitent,
quia tunc idem, pater, dominus, amicus, seu consanguineus cum sit in culpa incipiendo
rixam, ea propter de subsequuto homicidio, vel debilitatione tenebitur ... No. 85: ...
quando delictum ad sui contemplationem, utilitatem, seu vindictam commissum, pater,
dominus, consanguineus, seu amicus ratificaret, quia tune tenetur, ac si mandasset ...
No. 89: ...si dominus, pater, consanguineus, seu amicus, sciens committendum delictum...
tacuit, et non prohibuit; tune enim ex praesumpto mandato tenetur ... No. 108:
Quamvis isto casu ordinariam delicti poenam imponendam esse ...
No. 94: ... quia in dubio praesumitur ignorantia in patre, domino, consanguineo,
et amico, in cuius utilitatem, seu vindictam delictum ab altero commisum fuit ...No. 95:
Et consequenter isto casu juramento probatur ignorantia ... nisi contra iurantem
laborat aliqua fama scientiae, vel infamia delicti ...
No. 98: ... (panda pater, dominus, seu consanguineus committendum idelictum
sciens illud non prohibuit ; secus si prohibuit, ... No. 100: Idem si non prohibuit, quia
non poterat prohibere, sic n. prohibendi possibilitatem praesupponunt ...scientem, et non
www.dacoromanica.ro
365
tenetur de excessu
No. 19: ... Quando mandatum fuit revocatum, quia tune mandans non tenetur
de delicto commisso post revocationem
No. 159: ... in mandante occidi unum, et mandatarius alium occidat, tunc enirn
mandans non .tenetur de occiso poena ordinaria, sed mitiori arbitrio iudicis
No. 32: ... quod si probationes factae ad favorem mandatarii, sunt factae ad
ipsius instantiam tantum, et tuno nullo pacto prosunt mandanti, etiam quod ex dictis
probationibus excludatur delictum respectu mandantis; secus ci dictae probationes fuerint
factae communiter ad instantiam utriusque, quia tunc utrique prosunt
No. 33: Et hinc inferri potest, quod absolutoria lata ai favorem mandatarii, non
www.dacoromanica.ro
366
GLAVA 78
ARGUMENTUM. RATIFICATIO IN DELICTIS, AN, ET QUANDO
MANDATO AEQUIPARETUR
etiam quod ex delicto ratificato nihil pervenerit ad ratificantem, quia adhuc ratificans
punitur eadem poena, qua ipse delinquens ...
No. 47: ... ut ratificatio delicti inducatur non solum verbis, sed etiam facto ...
No. 60: ... si quis dicat, contentor de eo quod fecisti, placet mihi, gaudeo, bene egisti
ero tibi obligatus de hac vindicta, quam pro me fecisti, aut alia similia verba indicantia
concurrentem voluntatem, sive loquatur cum delinquente, sive cum alio ...
No. 48: ...ut ex receptatione, et occultatione delinquentis, qui delictum nomine
receptantis commisit eiusdem delicti inducatur ratificatio ...
No. 51: ... quia ratificatio inducitur per taciturnitatem, et non contradictionem ...
ubi ponit exemplum, si cui dicatur, talis pro te, et tuo nomine occidit talem, et ille non
contradicat ...
No. 54: ... ut ratificatio aequiparetur mandato in delictis, etiam quod subsequatur
post revocatum mandatum ; non enim est absurdam, quod quis revocet mandatum, etpostea poenitens revocasse, delictum ratificet ...
No. 58: ... non induci delicti ratificationem ex eo, quod quis pro deinquente fideiu-
beat ...
No. 59: ubi pariter quod inducitur ratificatio per ista verba, si ille non occidisset,
occidissem ego ,...
No. 79: ... quia sicut mandans adulterium committi, non punitur poena adulterii,
ita neo ratificatio adulterii, in proposito aequiparatur mandato ... No. 80: Contra ...
quod etiam in delictis carnis ratificatio aequiparetur mandato ... No. 81: Pro concordia
distingue, ut prima opinio procedat, quando adulterium committitur principaliter causa
libidinis, et concupiscentiae ... Secunda autem procedat, (viand non causa libidinis, et
concupiscentiae principaliter committitur, sed in iniuriam, et vituperium mariti; et sic
isto casu ratificans punitur, non de adulterio, sed de injuria illata ...
No. 82: Ubi tamen quod in dubio praesumitur potius adulterium commissum causa
libidinis, quam causa iniuriandi ...
No. 160: ... ut mandans aliquem percuti extra platearn, vel extra ecclesiam, non
teneatur, si mandatarius percussit in platea, vel in ecclesia ...
No. 153: ... ut propterea mandans aliquem percuti cum instrumento non apto
ad inferendum mortem, ut puta cum bastono, non tenetur de homicidio, si mandatarius
sic bastonando occiderit; non enim credendum est mandantem voluisse occidi eum, quem
solum bastonari iusserat ... No. 165: ... quando mandatarius excessisset fines mandati,
...
www.dacoromanica.ro
367
No. 167: ... tenetur tamen de eo quod fecit minus, ... et ponit exemplum in co
qui mandavit alteri ut occiderit Seium, et mandatarius noluit occidere, sed teutonice
verberare ...
ARGUMENTUM. DE REVOCATIONE MANDATI
...
No. 184: ... si mando Titio ut occidat Caium, et cras mando Sempronio ut eundem
Caium occidat, si Caius occidatur a Titio primo mandatario, teneor de homicidio...
No. 185: ... Quia mandatum non censetur revocatum ex diuturnitate temporis,
ideo tenetur mandans, quamvis mandatarius diu post receptum mandatum illud fuerit
exequutus ...
No. 187: ... Ut proposita regula procedat quoad poenam ordinariam, secus quoad
www.dacoromanica.ro
INDICATII BIBLIOGRAFICE 1)
K. MARX, Formele premergdtoare productiei
(p. 34-53).
F.
feudalismului fi
ridicarea burgheziei, Buc., ed. P.C.R.,
ENGELS,
Dectiderea
1945, 16 p.
Rdzboiul fdrdnese german, ed. a III-a,
Buc., E.S.P.L.P., 1958, 224 p. ( I *i
p. 147-153).
454-473).
p. 29-31.
BREZOIANU,
CARTOJAN,
1) Bibliogr aria cuprinde materialul 41 datele pe care le-am putut avea la dispozille.
24o. 1060
www.dacoromanica.ro
370
(p. 65-68).
CIPARIU,
T.,
Crestomatia seau
analecte
rominesci,
Blaj,
1858, XXXVIII +
i de scripturd,
vechiu-
1914, p. 22.
ERBICEANU, C.,
Lyon, 1616.
FILITTI, I. C. i I. D. SucHrANu, Contributii
GASTER, M.,
HEIMBACH,
nr. 8, p. 1-4;
nr. 9, p. 1-5; an. V (1923), nr. 3, p.
25-28; nr. 4-5, p. 49-52; nr. 6,
p. 81-84.
-TdrileInfluenta
dreptului bizantin in
Romtne, In 4 Cuvintul drepatii s,
an. IX (1927), nr. 1, p. 1-3; nr. 2,
In
www.dacoromanica.ro
INDICATII BICLIOGRAFICE
a rominilor, vol.
I,ed. a
(1929), 432 p. (p.
Anexti la Fragmente din istoria dreptului penal romin. Replicti la respunsul d-lor I. C. Filitti fi D. I. Suchianu,
In Curierul judiciar , 1927, nr. 35,
p. 545-553.
LUPU, ION, Vina i procesul ei la romini,
Iai, 1934, X + 456 p.
LEUNCLAVIUS,
371
IOHANNES,
cnannancRang
BH8BEITHHCBH
Roaormaanna In,
c6opEnne` Moscova,
1945, p. 96-143.
Cnannaucnafl
o6mlina
ero
pon
passim).
Farinaccius,
izvoarele
VI + 440 p.
Parerile d-lor N. Iorga fi I. Peretz
despre Pravila lui Vasile Lupu, in
fi
a viga rell-
Moldau
Drept vechi rominesc: Pravila lui Alezandru cel Bun, in Curierul judiciaro,
1923, nr. 14, p. 209-214; nr. 15,
p. 226-230; nr. 37, p. 577-579 (extras,
Buc., 1923, 40 p.).
nr.
cezh).
24*
www.dacoromanica.ro
372
epoca (vale,
extras din
legislatiune
i jurisprudent4 s, Buc.,
1913).
Izvoarele dreptului civil Fi comercial
t. XXI.
III, t. XXII.
Publicarea
izvoarelor
dreptului
ro-
nr. 5, 6, p. 201-221.
Buc., 1930, 47 p.
Precis de
istoria
XVII,
dreptului ronan,
(p. 47-48).
(1929-1931), p. 80-86.
SION,
GHEORGHE,
Carte
romineascd
de
www.dacoromanica.ro
INDICATII BIBLIOGRAFICE
373
p. 214),
(p. 97-101).
TINCULESCU, PAUL,
Ceirii de desprteald,
(1925), p. 169-180.
URECHI, V. A.,
(1874), p. 191.
(p. 101-105).
p. 65-71.
www.dacoromanica.ro
slugilor 9: 12. - dupil sir- virfirea grefelii : ascundere, XIII: 127; A. ascunderea cadavrului, 75: 8; ,.., ajutorul
sotiei, 73: 2; 0., inlesnirea fugii, 75: 1,
3-6.
cazuri si pedepse, 41: 3-15; A., confiscarea averii, 43: 3; - buna stiint,
puzan, 4: 4;
sodomie, 39:
Armafi, armeifei,
58:
...,
2,
executarea
...,
1.
ordinului,
11.
8: 16.
Arvonei, lucrul viei, I: 12.
Ascultarea de cel mare (supunere la ordin)
1) S-au notat Cu cifre latine pricinde, Cu cifre arabe cursive glavele 1 cu cifre arabe drepte zacealele.
www.dacoromanica.ro
376
modalittiti ca pe hoti,
Furtuag:
ca pe
pdgini, V: 57;
cu comAnace, furci,
lice, 15: 2;
pus cu plata pagubei
Indoit, VIII: 78;
cu toiagul, V: 55,
56;
pe
trans-
aplicare, 62: 1.
ne-
Tarea cenara.
(pedeapsd), cuconii
Certare
vinovatului,
10: 2;
stare materiald, 36: 1, 8;
stare sociald, 42: 1;
canonica,
vezi Afurisire. Blestem. Manitstire (inchidere in...);
corporald, vezi Bei-
taie ;
I: 18;
hiclenie, 3: 1; nerespectarea
regulilor functiunii, 51: 11;
ordinele
boierului, 58: 2, 3; rdspundere pentru
pdstor, IX: 84; P., ruinea de a fugi,
11: 21;
suduire, 44: 12;
ucidere,
9: 61;
12.
micdtoare:
falsi-
59: 2;
probe, 4: 15; 5: 3;
soti,
4: 13, 14;
falsificarea metalelor pretioase, pedeaps, 4: 9.
sihds-
Circumstanis agravante
Persoane : a) sta-
tul, 9: 5;
b) starea social, 3: 1;
32: 13; 33: 14; 44: 22, 17;
c) rudenia, 9: 1, 7; - d) virsta victimei,
locul : tirg,
17 ;
exceptii, 11: 2, 3. infraciiunea,
reiterare, XIII: 103, 107, 112, 113,
118.
alte imprejurciri, 32: 25; 36: 10.
Circumstanie atenuante, vezi Micprarea cercara.
Comoara, drepturile descoperitorului, 6: 1,
18;
bou!, 6: 2-13, 16;
prin .
vrriji i draci, 6: 14;
cunoWerea
proprietarului, 6: 15;
ascunderea
comorii, 6: 17.
Comodat, vezi Darea lucrului spre folosire.
Complicitate, vezi Ajutorarea vinovatului.
a face rtiu.
www.dacoromanica.ro
42: 7;
15: 7;
Cu
Curvire, cu femeie sloboda, 11: 8;
slujnica altuia, XV: 172;
cunonterea
curvei, 33: 7;
rapirea muiarei curve,
expert, 14:
7.
377
parasite, I: 14;
domneati, 58: 7;
dovada poruncilor
fixarea taxelor
vaznale, XIV: 167, 168; 0. moateniro,
8: 19;
sil, 9: 53; .0 supunere
vezi Micforarea
catre... 58: 1;
cenara 8.
bisericeti,
9.
II: 26;
pedeapsa,
produse agricole,
recidiva, II: 38;
II: 30, 31, 34; 0. tentativa, II: 33;
unelte agricole, II: 27, 36, 37.
B. Furtufag la drum XIII: 102.
Pagubaul
www.dacoromanica.ro
378
011,
XIII: 110,
113.
fapte abu-
252.
fi
alharilor.
68: 1; 37: 1;
sodomia, 39: 8;
suduirea solilor, 2: 1.
furtusag,
umblare
XVI: 222;
cu hani rai, 5: 7.
Gloabd (certare cu bani, amenda) (ped.):
rpire, 33: 9;
sild, 36: 2, 17;
suduire, 43: 5;
ucidere, 8: 11; vama, XIV: 164. - En
natura (dobitoc), 55: 4.
Grefald (referiri in texte) 1. Fapt ilicit
XV: 206.
hainit, 45: 4;
vezi Hiclenie.
mosiei
locului de nastere, 9: 5;
pedeapsa
dupa starea sociala, 62: 4, 6; sfatuire
de a hicleni pe domn, 1: 5; 0.0 sotilor,
21: 16, 17;
vezi Hainie.
litigiu, I: 10;
Hotar, incalcarea, I: 2;
mutarea hotarului ,XIII: 134-136;
58: 12;
proba, XVI: 224;
respectarea ,I: 1;
s'apana pietrei de pe...
XV: 174.
Hotdrirea canonica executata de judecator
28: 1, 2, 5-7;
gazduire, inchiriere,
- nepedepsire,
28: 14, 15;
publicitate, 27: 2;
sfatuitor sau ajutor, 28: 12.
www.dacoromanica.ro
asupra
patriarhului, 49: 5;
prin inscrisuri
(la domnie), 45: 8.
Ierosilie, certare, 35: 2, 4, 5; Cu calugdritd, 35: 6, 8, 9, 11; definitie,
35: 1, 3;
Iertare,
furtusag,
conditii, XIII:
122;
20.
379
Jidov, botezare dupd sdvirsirea unei greeli, 64: 2, 3; predarea fiului vino-
XV: 215.
lzgonirea din avere f i localitate (ped.), abuz
ju-
A.
VII: 69.
Cauze :
7; 25: 1-3;
7; 19: 1
1,7;
1,2;
XIII: 116.
8: 16.
6-10, 13-18; 25: 9, 14; 16: 9; vrdjmdsia rudelor, 24: 2; cauze imputabile femeii, 25: 10.
Loviri, deptisirea dreptului de corectie,
11: 14; modalitti, 7: 2; 11: 12;
B. Procedurd judiciard, 18: 4; 21:
43: 29; neglijenta victimei, 8: 10;
11, 12, 20; 25: 1-3; efecte: sepaprovocare, 11: 10.
ratie temporal* 21: 19; 24: 5;
daruri i zestre, 23: 4; 25: 44; tntre- Luarea avutiei (confiscarea bunurilor),
a) abuz de incredere, XIII:
(ped.),
tinere, 17: 7; 21: 5; 23 : 5; 25 : 5-6.
147;
amestecare de singe, 42: 2-5;
C. Impdcarea cdsarilor, 17: 8, 9.
furtusagul, XIII:
bigamie, 15: 1 ;
Imprumut, pierderea obiectului, XIII: 143,
102; . ierosilia, 35: 4; . preacurvie,
144.
16: 11; rpire, 32: 15; silk 36:
tipturd (drept de corectie)
I ndreptare
1, 3; . sodomie, 39: 8; ucidere, 8:
sotul 23: 1-9; punerea In fiare sau
20, 21; vamd. domneascd, XIV: 167;
Intemnitare, 23: 10; obligatia de a
www.dacoromanica.ro
880
vestminte
Mil rasare (fnchidere In...), (ped.), izgonirea sotiei, 67: 5; all, 86: 18;
sodomie, 39: 8.
Mandatar, vezi Ispramic.
Mdrturie (martor), cazuri, 15: 14; 25:
2; 32: 43, 44; contradictie cu vraciul,
14: 8; oameni de cinste i credin-
3, 5; 39: 15.
47: 1,2.
2. Miaja f i sfada, principiu, 52: 1;
cazuri, 52: 2-8, 10; probe, 52: 11.
3. Yirsta, categorii, 53: 1; cucon
53: 22.
4. Belia, principiu, 54: 1, 3;
cazuri,
nergs-
sfAtuire i ajutor,
3-5.
9. Slaiciunea firii. femeia: justificare, 41: 6; 51: 2; 59: 1; cazuri,
6; 58: 5; 59 : 2: thranul: tAranul
ce! gros, 59: 3; tAranul neIntelegator,
10; neaplicarea micsorArii cer-
trii, 8: 2, 3.
4-5.
1;
tenesti, 63: 2, 3.
64: 2-4.
principiu,
crestinare,
66: 6.
16;
16;
19;
www.dacoromanica.ro
78: 9.
58: 6, 11;
11;
74:2.
vezi Micro-
sei,
cercare, 10: 4;
10: 8-22;
10: 1, 3;
381
cercetare,
77. 78.
Pedeapsii, vezi Cenare.
Pira (actiune, plingere de justitie), sudalmd
femeie
43: 29.
Plata pagubei (despdgubiri) agricole (animale, plantatii, tarind), I: 19, 20;
3-5;
16: 3; 17: 1.
a) Femeia, pierderea zestrei i darurilor, 16: 1-4, 16, 18, 21 26; 36:
pierderea dreptului la brand,
16: 5, 6; vduvia, 16: 11; iertarea brbatului, 16: 15-17, 19, 20;
- culpa comund, 16: 10.
www.dacoromanica.ro
382
Prescriplie,
gatorie, 76: 3.
Probe, caracterul afirmativ, 22: 4.
Proprietate, vezi Stikpinirea.
a boierilor, 62: 1.
a) !quid
diviziune, 13: 1;
grave, cazuri, 13: 24; 57: 10; efecto
patrimoniale, 8: 23; probe, 14: 611 ;
3, 5;
35; 33: 13, 14; 34: 1-5; ...,mireana, 32: 8-11, 25, 30-32, 37-42;
5, 12, 14;
curva, 33: 1, 3, 4,
6-9; copil, 32: 7, 18-20; - b)
femeie care rpete, 32: 16, 17; - e)
cu arme i complici, 33: 10; - d)
tentativa, 33: 12-14; refugiul in
biserica nu apara, 32: 28.
B. Norme de judecatd, 32: 24, 36,
43-46; competing 32: 26; pres-
despagubiri, 32: 3,
5, 20, 23.
Reizesi, coproprietate, moara, XI: 91.
Rebeliune, vezi Pornirea norodului contra
oamenilor domne,sti.
Recidivei, furtusag,
38; XIII: 1.03, 1.07,
ajutarea stdpinului, 12: 21; corectie, 11: 14; 43; 23; hotria roabei,
28: 2; rpirea roabei; 32: 12;
.Rob,
48:
57: 12.
4;
:
definitie, 69: 1, 2; 70: 3,
caracterizari, 69: 5-8; moda-
depasirea sfatului,
distrugere, VII:
furtusag, 70: 10-12; hotrie,
75;
28: 12; ucidere, 9: 34.
Procedura: probe, apreciere, 69:
70: 17, 18, 20;
rii, 36: 1;
mostenire, 36: 15;
inzestrare, 36: 13, 20, 21; 37:
1-5, 10, 11.
B. Procedura: competing, 36: 12;
probe si seamne, 38: 1-6.
www.dacoromanica.ro
C. Efecte :
patrimoniale, 39: 5;
exacti-
oameni domnesti
( \Tata-
383
39 : 8, 15, 17; 40 : 1 ;
sfatuire a face
33: 9;
rapire,
pe-
28: 4.
Ab,
www.dacoromanica.ro
384
emancipat, 46: 1, 2.
scutire,
XIV: 169;
taxe noi, aplicatie generala, XIV: 168; vinovdtii, XIV: 155,
157-160, 162.
1: 7.
lucrul
amestecare de
76: 1;
boier vinovat, 62: 10; , calpuzanie, 53: 15; - furtuag, XIII: 102,
65 : 6;
vatului, 76:4;
35: 9, 11;
ucidere,
uciderea parintilor,
vama domneasca,
8: 17, 9: 13;
163, 164; - vinovat: fecior,
sluga, calugar, 72: 12.
Vraciu, expert, 14: 7-11; 55: 5;
Zestre,
www.dacoromanica.ro
INDICE DE CUTINTE 1)
Acolisi, a se, 12: 30 = a se lega cu dumlnie
de o persoand.
acopen, a, 12: 25 = a proteja, a apdra.
addpa, a se, XIII: 121 = a-i potoli setea
(cAlatorii).
2 = galera.
deapsd.
cefcul,
l) Au lost redate cuvinte cara asthzi nu mal sInt in uz, sensurl vechi ale unor cuvinte uzuale,
precum si citeva locUtiuni verbale caracteristice. Au fost semnalate: pluralul unor substantive si
indicativul prezent al unor verbe care au forme mal putin obisnuite.
Cifrele india numai textele In care se g5sesc cuvintele explicate, cu sensul cel mal caracteristic.
S-au notat Cu cifre latinos pricinile, i cu cifre arabe glavele I zacealele.
,
Cuvintele slavone sint explicate In cuprinsul pravilei.
25
o. 1060
www.dacoromanica.ro
886
cumpclni,
curt,
jurdmInt).
toreascd; 4. religie.
.....aw.
leapticlat, a fi, 36: 17 = a fi exclus.
legiui, a, XV: 206; 24: 4 -= 1. a legifera;
a hotdrit judecdtore*te.
leni, a se, 8: 10 --= a se lenevi.
limbd de moarte, XV: 212 = testament
verbal.
www.dacoromanica.ro
INDICE DE CUVINTE
7: 4 = a Innabui, a sufoca.
necdiuri, I: 18 =
necldtitd, I: 6, 10 --- neclintit, neschimbata.
887
nevoi, a se, I: 24
a se stradui, a-i da
silinta.
ereditara; v. om de ocind.
pamflet.
poncisi, 7: 4 = cu dumanie.
slujitor.
2. dispozitie legala.
prepune, a, XVI: 228=a presupune, a banui.
prepunere, XVI: 228, 237 ---- presupunere,
banuiala.
56: 1 = caz,
cauza.
www.dacoromanica.ro
2.
888
63: 3 = casetd.
secriiu, XIII: 104, 141, 144 = cufdr, laca.
seminiiie, 42: 13 = rudenie.
silit, (a face-), 36: 1-8 = a seduce, a
secriictf,
viola.
2. a apdra.
sprintar, -e, 26: 7; 21: 8; 43:8 -,= 1. upratec, nestatornic; 2. echivoce (cuvinte).
2. a se certa.
lic, -e, 15: 2 = adula boereasa.
fuveald, -cale,
3. ordin, hotarlre;
4. fapt, actiune.
tocrni, a, 43: 16 = a-i face a se Inteleagd,
a-i impaca.
treapdd, II: 32. = alergaturd, folosirea unui
animal.
50: 6 = versuri.
sminti, a, XVI: 235; 13: 2; 24: 6 = 1. a virfuri,
volnic, I: 9 = capabil, apt.
Impiedica, a abate; 2. a face rdu, a voroavei , XII; 95 = vorbd.
vdtdma; 3. a schimba.
vorovi, a, (vorovascd), 9: 44, 57, 61 = a
smomi, a, 34: 3; 57: 12 = a momi, a amdgi.
vorbi, a grdi.
votrie, v. hotrie.
vraceuanii, 8: 28 = leacuri.
tie; 2. a da In folosintd.
www.dacoromanica.ro
to----Tec------.1,----
LISTA FIGURILOR
Portretul lui V. Lupu (dupti N. Iorga, Portretele domnilor rondni).
Inceputul scarii Pravilei.
3.
Inceputul textului Pravilei (f. 1.r.).
Fila 7 recto cu frontispiciu.
4.
5.
Fila 8 rect9, cu vinieta final 5.
6.
Fila 8 verso cu frontispiciu.
7.
Fila 33 verso cu frontispiciu.
.Fig. 8.. Glava 3. Aplicarea pedepselor dupl diferenta de clas5 sociall (f. 39 v.).
Fig. 9.
Fila 40 recto cu frontispiciu.
Fig. 10. Fila 46 verso cu frontispiciu.
Fig. 11. Fila 63 verso cu frontispiciu.
Glava 12, zaceala 29. Aplicarea pedepselor dupl diferenta de clasi
Fig. 12.
social. (f. 66 v.).
Fig. 13. Fila 86 recto cu frontispiciu.
Fila 87 verso cu frontispiciu.
Fig. 14.
Fig. 15. Fila 94 recto cu frontispiciu.
Fig. 16. Fila 117 verso cu frontispiciu.
Fila 126 verso cu frontispiciu.
Fig. 17.
Fila 174 recto cu froutispiciu.
Fig. 18.
Fig.
Fig.
Fig.
Fig.
Fig.
Fig.
Fig.
1.
2.
www.dacoromanica.ro
TRISSIMUS A
AC Do-NfIN t'S, DON f INV
TERRA RI: m NioLE1 \VI V,
Fig. 1.
SSIMUS RINCEPS
.us D, G
NCEPS. ETC
www.dacoromanica.ro
e,
a fl
e,70
e
ez...
!Wen A r11111'rfq1111 AAttlf AfiliNTOfta
Ito
../
Is
I,
,T.,AT545 a
ot 00z
...
at
V?-....
ea
Ts
.94,'
en
tliAAIEISAAOAHrLM%T8 AAITZAHiel\TIfEA
t
1
i 5
., . of ,
11,175rAfiti VirrE50,6 TOHMH A H.1.160116
"."".-
4....
X OT A/ eta'
lisATgA
fi'fHTfY ilWAAAH
A ATBA
Ae"bm e...4
44
r H FICA IfirbNIVIT)51j1HAE
.ti.
iXt-Af
or fa 34 6 AH Tal
A
co
r .AH 'Tit
-- cl,
34 14, An frig
'qii
)114Sr
A AH A e
rrAMVITY,11?H .
-A
CZ/
-a
ci 4 Of
SA 6 . All A
'Z..
AfitTilfWAMEttf.
4,
SA
33
Fig. 2.
15C6A
www.dacoromanica.ro
...11f.(
ifftz-.-f.tes-cycavis--5,.,!tr.:Zif'iti.;:q\.
tl
tv
tr.* t
t:Vf
0V4t&
olr ,
-1 P.
4,
4.
l'i
sm
:74)1',;..
..--10-:4::12
, ilpqr....r...--,,,..k.i.ge-A-_,--3rep.):,...1.-rv-v.,--,sw, 4 tot;
:Arlf- k, -,'AR" 4<tt,i(N.Irt's:*tt.t:,,,..'
6,
4:4011: Sq.% esrs
/, 1*.f. 44. icS. l*-- 4011'
,2
4030-7
e.5":
P'
4-1--j`44::
;.-: -..---.,,,
iAr''
3.:,;,C.0'., ?.1_4Y4-V.I.c1,4
1 ." X, 4 '"%b
v.5
" -4\01.4
'44
IV,
IlritIMOTOKMIITO 11 /PICO.
111110K0 400
4t
.1 -0
lifT0 Abirrr0fH
aorog
I1'iAAH154fflflIlfHTf WETOpi
bzn%
If tetifilefiterATE
st
a,
I, P
EUntil& !TWAIN p prninA pH Vitt 9
ry g
5A,
I
s I-, e i 024
vs/
/1 ,9 '",
KAISICCri ATW (IA rips 2 PLWAff UM i'LUI Ali a
sr o
IffrifsEll'&44%tiTZIA& 2 If/(18119E11TATE
of 0
-,..
/g
g-
00
of --
. rApxya
g
ez-
/If WM bf !IOTA'S
/0
f 'Lb Vanillin KOTAfhAirIPOArlfAgH MY
113101MliA +14,111151CIVX
0.
% 0 ' I'
AffiXOWAIN MO p 111Hp
www.dacoromanica.ro
a.
naviCrrgflI011T-Ofil 700Z.
zIrti 6tICAlfti
110Apil YfRdilirligenfral
.11.1111(fliA.24T1141
aZ
AfrbtrA
IgirdOkl CAZIEO
"-
a 1
i'YHJ4'4
MICT11(4
I
./0.
ANT"( OM a UM
A4
AgflAY
4;-
MIA fiatt0Atiff
lb,
4.1.
if
HMI
1-11i44
.dv, /0 -7.WYIrtier A Of
ri IfAffi
AAKA
1", s
,1(
LAWA4117.,55T iO3/1
,
,
Atif estyur tih quo YisAgirst6
AgE AOK
1
111H WAWA
hiPA
41744Tii 604fAis
Eritri
Fig. 4.
www.dacoromanica.ro
111
Bift.V3HT AC p MS
ANIMA
0,1
-.1,111.4r3GA
, 7f6A 11A'ITH nAraEA CT%
iv
0 ....
H.
...
s.
,,
flas
1061111%;AVIAI
...
Ari;q7A
aI
p*
411 3
f
'fa'
,., oid AZ 11%MTTYAls afi%Hifif10
2
49
WM BASH
,y1
f
014%1C%11,6 ITArGoT. (11H t156A !MfHO
..": I
o.
O.,
'V
MK
?.Ifif;
WE.AW
4i TtILVE
C%HAAZ ,A0EHT0--Ifb
fifilhirtg AOEHTOlfb
li1%11,0 MA Elf HA M4 fiat% 41,0ENTOICEs *
A.
....
4.4)
11+4 A
%TA LIM
5 A 1/
Ai tiff nprilott
...
.4
,.,
AbiA'As fi'
lik
-i
.,
.4
...
6T??7A
-a
Ada
.4
j If
...
rIarkti
(IASI
www.dacoromanica.ro
OS A
/11611TfgGi
.p
MH6A6(1)n"fg.
ye
1114r5ASH . Hift/H11.4
Ws
I,
4 TeW:irellfi
tlitfia AIZIV
Afillimf 7Af1"CTf
I' 0 s
(1)0AfTEICbtftli0E.AA
Mr&
AFET;s1. AftrITAYsitp
T(&
rj,
C%Mtilkitb +5
el
irgLoirgi,su l'AliCTI LEI/Z WZ11,(3 VOA 44,71 tit
..
Ciii141
r/
;41illifs
is /
.1,
fFilif 60pHYE
...
if
OP
Wi4s5410CT4 AYI4
,fi.,
ASV IfiAl
449,iirc
o 4- podAiii,
OtTaLEtH 4or
0 YferASHYI
or/
1
0
al
Ati%MHTZIA5t1 4fATA ep3i1T5ILIArb/Ifi Miltilyti
I
Ir
s
I V"
/0 w-
0:fin AT A1
/
./.y n .r.
zpv
tAal AATt IlitlIN , IfAffrif CAY9Kftlfb AA,AfflfbMT
Ce1YMPIIIIIIAOIC Yf6A4111 iiCH10;111 .
Tft
Fig. 7.
www.dacoromanica.ro
11
34
...
AV
Pi 42,
/144 MA CAN 443H
10141H go U10 141464KH
...
A
6HT110
A IIdE60g/Xlip
I
, 1 ,..
/ 0
'A' v
MAIM( tTrY111.4 C454114 12443H141biri4 Pr
101116 181484 BriT'IMA . rICTIrriIT 1 11.43H Cga
e
o /
HTOr 141,1,0MHit .
X4
OffA0M118 .
Lifff
Fig. 8.
www.dacoromanica.ro
1161(17NKAMIN3ifil
HIs 7 6A.
up
1o
s
/
z
41
Ali
ir
1
.orTifftitLIIHYf
Alk"..
Y14:047i
6 flitHil4H
; yo
...zs.
34
;Yfitibi
A,
!
Pt
...
A
e'
..
'UMW il(fle
' -i 1
a.y
N
IYIOICKL
e 1
0,
1
/
1...
.
0 / 01
Itasravatia-wAmitati 11.A YifirA3 . A Ti104.
/ s ,ip
s ,e
Pt
e
s
aintug",4q, ,CrbITIAMA MiliY5t101.1111 , 11MT/5
Ir.;
KW( ftlifleAts Inn cifinnqi4A vinVtie tiffAibtflA
S I-F
.9
x
a
a al,
v
11 TE MHHIIIHOACI tfilltArTf finfilbfrA
41fICISA
Fig. 9.
www.dacoromanica.ro
.g
11611Tfg161sTiffAg7Hrli,
, .4...
Ai
YlAkriii4( dign116444
VOtittle hiFtVAA411M
Oi
t
ry
CAA; MI op-
.4
''I
..,
trAptIfyrriTilitAan
Ili,
,Vl
tl3fACTE AA
Of
rwrifx 1411/Affle
6 tti ievailik/K9A
A.Cflibti Inquiet
LUH.Yrisit>.Z. iunekeivita
/111filiAtAf ..
.
of
60Ap1111.
VI
0V ivESn
o
..
01
i
9 I
'ffeTA EO/AffItOrl . IIJHAAkIA AIIICABO OAYI
69)
i A .A
WYHMIII .. HAWN litifUIT1 'MOW IllifriEH MAN
/ I 0/
WOr WAAAEHAr ;
if.
, Of I.
/ .1 .. 1 Of
A
...
gIffT A MAHITMA /61911Tf AftC117 VFAAYfAllf+H
.1
If8
i0
v 0 ii.1.114.,/, dti AT A 4.'t AiblEltn5A;4 AA
r
IIIHA IfdititlIAA HbilifiA YiT4 If AZi aYnr,Frolif .
f AA17BA
...
... .7-.1
fa- A
II; AA
Fig. 10. Fila 46 verso Cu frontispiciu.
www.dacoromanica.ro
34'
A.
PC:EITIDN
, y a 11CA ti Cg7111111130
i
a
s
1
T
or
IAA Y141154 fyYHAi op Berl &
.:c!'
fa
a11
19'
i0
0 ... le V
rhyeArkyi . WitfM idgAnbTA4011AATi HIT
e.
v1
1f
'OMAN Ka/MA/TA .
0
a.
ty
0,.
ov
1117HIIIH.LLIH AN
,,..-....-
.,
r.
'
, if
MATE VEZI`fftrA VS in
,
4171% milt A ftWA4Ht1TfrAA...fieL9w1( Yfi/rAill
/
.,.. 0
o1
o
MAICAP% ft"M-Afirf A UAL AlitCri iTeffiti .
/ 1.. ..,s
TOTWMSA flOAT1 l'iffl&A afATUIGAMAYIAA
1060
www.dacoromanica.ro
'
AASIZ,IVICI. (101.01:4gZIA00'iTi
e
i i
,f
v
/.
il`ffICTA
V154
or
'As-',.
lirril A
.... A /
A .0
'
4/I
' I
f::
or
11111 ',MAW A
.1. s
0
il 0 . f',
Thisli,a VlsriA 41f0AHCH 11116 VOML MAATIkAa v
...,
iSS, ..
AP
op
ii,
....
"
t>
.,I
SI A
Sr
'.'
illfrlirA EH 444rAtiAOH
91
.19
A,
.1 ,
1 se e .1 I diISAM3110A411 YIA ACaniiirr
..
o,s
11611W 4)OCT4
ISHHOSATI
iffe4EM;1111001f.
/s o
A AZI Wit:44 0 Riffiria VAIMAlit 441FMOASTi:0 1
/ - i ay.
/0
A
0 o/
/s
4.4%
Fig. 12.
www.dacoromanica.ro
KIIIALEATP6KX401440lr
IfHirrW. Mon TAIJET6
Wit tIM V141AIGE w 3Anues
mi. mar: linctur kr. igyZIA
At fja 144
&OktitrAgir
iftlYEK4i1;
2 Ti
1 ea .
trrappirau
IS
/
I
A
ea.'
tipkylv gp finYf flOATragfAiffoiplffprAur
IrOft/KAAA LUH Tr mizTtil v*licts vis"vritFig. 13. Fila 86 recto cu frontispiciu.
www.dacoromanica.ro
r.
Il 6 II Tf K
liTe (7)killt5PCJG
,
, .,
":.
/,
...
A.
11.
,$ $YOSAINY1
.,
(11T9,,, 5 fids'Elt/?1/1Ylk
1 VP/
,E
gf , wricomjA
, .
am
`.
Adt11.4.
A
11
2,
0ATE ElegAillid11. i%
.. I
CUVrOliriii/C1CA
..
MN
/
f
s
HA CA ratirlit. IC,41*F:11,ttCA . Ulif
1
x
Uktvrotirreff,
Afliffill'AILL
.00
11,114AIL13Aan
I.
,)
$y
0f
I ;',.
1I
risAAfif1rrf.:71
firtdp5TA
flilA 6(eh
40
6,
11
s/
1W
Vffi,14)14- fri.dTts
0
www.dacoromanica.ro
fIAAZINIAIA
OA-
II4
AAECTCM Agf
"FP
WHAfAlicP(ini
..,.
-/
rA.1
If 4.
"..`
$A
1
IT'
pi VHHILUSA 311AOYIKH if ACA flerf
....
..,
...
Ae
..,1 "I
A4MI(
e Af.AVIAACZMCAMA
; "
i e!fs(OH
LIM IC Ai
YE$A'Nf
v vir '..
fitiffdpiAIG
/ i/
$A
..
./
KATI. AYECTA
/
' .,..,
'fift6A+N
s
E'Llg AT& Mrs Willi .
.P...
....
rifillYriTE
If SaMOATIF
o
..
r0
, .s
.0
'
AI
/
w
npAYECTA MAC" WA40AVA Wri
o
Ca a
www.dacoromanica.ro
i.
ACA
....
g.
ngtfra
CLIIY6 IILICOT6
KAM
/s
/e
/
I,
....
3fL'A.
e,
....
-rz=c. "I'
,,,
I+
ol
Ao
'
..,
.
.,
...
, .1
., IA
.,
-..
J.
I or
01.
..7-
11.
0,
.,I
nytt
Fig. 16. Fila 117 verso cu frontispiciu.
www.dacoromanica.ro
34
A
C1E6
te
,MULL
.
11611Trg
KfMA Mtlia
NV118131%110 IffA44
S-
f AA 2 MA
MAIH
sr
":"..
.,,, ek
BOA1,S14;lig.IgH .
IT
l'fai ;Ha
.,. ,
It
,/
45'
AAOSAIEMH ,
,ff
4Yfffilfl
VIlia
CrAffA141 V1+4
teltOW
.l4fICA
ff ,amnIf A
I, ,
WM WM ill'etffiTII
.,
...
"
'
/ ST
V1'
&
di
/ 0 .9
www.dacoromanica.ro
g,iffo tfdrTire
rim
tifikYfrid011.
_
,.
AIMAii%
e
_.
sr
Aft-PAlpatiM
.
i
VlfiAti)H- filffAttiiii AffWfilAiliX . (t)ffillsiii 14
or
,/
-44
ot
34.
r 17A , or ..
YHA( ft
bictfitix
MAN
al
. Tif
erfffYITfref yWishigAt. .
1.1811041A fliffiTte tilltHiA% 'AeYftTiA P65401
e
A
p 1;.
6411C3IIHTI. , WH l'ill411. CfrbfHAkon YEA 31H
I' N/
Aff%
0 , ....
IP
AVIA YECTI Al?IfflYrufat tt-Veparr crA64
i ,..
....
' ... e o
e
Yff TA TOKMA HAWK YEAVIIISATH %Kiln 9
AA
-s
quo
s
I
..,
HfAAHHA if WMISA CTIVA+AKA ?MAT WH WM
frAZI,MHHTI. IA& A104,1'4.11( IOWA 104VilfiTI.
A Ili i4
Fig. 18.
1144
www.dacoromanica.ro
.-
onnaahno-molloMIPIOCKOC II II0BHTH-
necEoe noaoaceume
MoJIaBnn B nepBok
lloaomme XITII B.
;mime rocnoncumotHero xaacca. sleoTtaabnaH axcnayaTaHHH OCytHeCTBJIHJIDC13 He TOJIHHO C neamo yilortneTHopen_HH noTpe6HocTeft
nponaniy.
Baape H moHacTmpH, saxHaThataa small xpecTbnx, HyHukanHer, B
Tpyge nocneAHHx, H HoTomy sanpeTHau nepeceaeuHe xpeeTbaH; HbITD13111HDCH ;He 6entaTb cyposo Haxashma.nHcb. CHog saHoHos, Hce.nenyemmft
B gammit pa6oTe, RaR pas H yaaxoHHHaa DTH mepm.
cepenHHe XVII B. pasHH.Tmeb H pemecna. rocnogapH noompfum
comanne pemec.neHHmx 061eginiegnit (6paTeTH) napyH HM npaHo HAIM,
B HX HHTepecax 6wi0 yxpenneHlie noTko6,Hmx npo(DeccHoHaabHmx oprammankul, HoTopme nognepnama.nra monapxmo H
co6cmeHHme OTaTyTHI, noTomy
lantra BacTanae-
MoJnkarn4H,
www.dacoromanica.ro
410
Hyntgaacx H cara rocnogapcxxii gxBaH. YHaaaHlibie o6cTonTeabarBa no6ygmum EBeTpaTxx, 61,iBinero .norocDeTa, COCTaBHTI3 eme B 1632 rogy T'onceHile ana6paimoe, HliCliHO I cocTaBneHHoe 113 CBHHAeHHIIIX nacaHnii, xcnbiTanHoe H HyncHoe
Brcalotialowee yxualing OTHOCHTeJILHO peakirkiosHbix
o6pfigoB, a Taxxie co6paime RaHomatiecxxx npaima YI yxaBaHmit OTHOC14Teab110
cyga ir T.fl.
1113J1f1BilIeeCH nepeBogom Ha pymbnicxxit HUIR ogrrott .ciacTa
ma pyRonlicefl Manymna Manamoca, impxy.unpoBaBnixx B Marigamix.
ABTop BbicTyriaeT ageeb xax H11141E111111, xopoino xHaioulxii HaaccwiecRlie
Rabnix x BkisaHniticitoe npaBo. OgHaxo, pa6oTa He 6bi.ma oTrietiaTaxa H
gama He cogepataza camoro cynneTBeHHoro
yramosHoro maTepliana,
oco6eHHo Heo6xognmoro cPeogaabHomy rocygapcTBy Mangamix.
B 1.646 rogy noHnHeTc n ranorpadjmu Kapex CsfiTxTeaeR nepBoe
moagaBcxoe ynontenvie no g Hui:tamal 41{Hkira HacTaB.nernift AJIJI pymbm
HO napcxomy csogy 8aHOHOB H 1I0 gpyrxm 110CTall0BJ1eHHHM (Carte Bond-
}loro nopmata.
HpaHnTe.11b nonara.11, 11TO yeTpaHeHme anoynoTpe6ReHlitti cygett monteT
6131Th gocTxrHyTo 8aROHOgaTeJIIICTBOM, B HOTOpOM cyineemBoBanx 611 cygeti-
Bacitamo
Irpegficaosne EsempaTim.
riwre.neti H
101,LTIOCO4JOB,
roenogapio
BaCHJIHIO Jlyny, pacnomunnuemycx, tiTo6b1 .norogeT EscmpaTkiii oTo6pa.a
Heo6xogumbie lopugiviecxge HCT01111/11{I1 H in.nomia 6111 11X Ha H8131110
eTparibi.
www.dacoromanica.ro
KPATICOE CO,HEPHCARHE
AsTop yaoatemia.
411
06H8aHHOeTb
camoro npeTmcnosma. 0g,Harto, cenegyer HpHHHTI, BO BEIHMaHHe,-LITO B COOTBeTCTB3Tionlem meCTe npeAHCJI0B14f1 HOg CJI0Bamm KII0cperkcTBOM ygliTuteft
CP11 JI 0 C 0 41 0 B
EBCTpaTHR noApasymesaeT He TIJIeHOB Hartott-To HOMHCCHH,
HO asTopos, Hart HanpHmep 3oHapa, BancamoHa, anacTapH H
n HOTO-
mor nom,sonamorr nomonwo If pyrrrx mnr, 6es yHasaHHH HIC Hmen, Han,
Hanprimep, yReHmm rpeHom MeaeTHem ClipHrocom, Haxogrunimmca B TO
HpemH B MORAaBHH.
Copmpatanze.
gepatamero 11 raas, pasge.semmix Ha naparpa4r, OTHOCHEHHXCH H Hapymemno rpamm Haallea1A, H o6merry semaHmH, H nommyTram semastm, H
pasgeay ypomarr H T.n.
3a nocTaHosaeHHamH 1A,m1 semaenamnes caegyeT 5 mart 118 ilapcium
FromemA, caHramormpyronmx Hpantli II SIBJISHOHAHRCH CBH3Y1011111.M :Himont
memAy nocTaHosaemtHmH, HacarountmlicH semaenamges, H OCTaJlIalbliviEt
yrOJI0BHLIMII 110eTaHOBJIeHlIFIMH yJI0HteHHH.
OCHOp-
npasa.
J1H
di:m(1ra HacTaallemA
ymmm> COOTBeTCTBOBana HCTOp/PleCHHM
maTepHaamnal yea0B1411M Mo.nHaHHH, 06ulecamo HoTopoll, paaHeaeHHoe
Ha Haaccia, OCHOBBIBaJI00b Ha (fp eoaJThHo1 altonnyaTanHH; camlosaTeabrm,
www.dacoromanica.ro
KI-114PA HACTAJIEHHia
412
PYMLIH
TO Hte }Tani paam4qHoe nonomenHe nepe g saHoHom H AJ1H gpyrux COMOBIlii H caoes, ;WI 60PaTLIX 1f 6eJAH13.1X, 1fgJIFI H61necTHemm1x 11113011.
xpaes
gyx, xapauTepHblii gag cpegHeBeHoHoro aaHoHogaTe.nbcTna, FIBJIHJICH rocIICVACTByIOLIMM B npOcTyrntax, HacalonmxcH cembH, CeRCyan 13140A ?IMMIX 14
Boo6ine MOpaJII,HOVI 06JIaCTH, TOIIHO Taft 2He Halt OTOT Hte gyx BIVIe111HBaJICH
H ycTaHoaneHHe HaHaaaHHii, OTHOCHIIIHRCH H 06J1a0TH IkepHOBHOPO npaba,
14
eHpeea.
yrOJI0BH01.0 npaaa mHomx npocTynHoH, HoTopme go TOPO HpemeHn (DopmlippoineecH pymbincHoe npabo ctinTa.11o HmexunlimH rpantgaHcHHil xapaHTep.
liCT0'11111E11.
xonmeHne npimagaentHT 6bunnemy rocnogapio MoagaHHH )1HmliTpHio liaHTemnpy; B cHoeti pa6oTe OnlicauHe MOJIgaBIIH B rae 0 saHoHax Mon,gainn4 OH yraepHigaeT, TO ero upemnecTeernunt HO npaenenmo, EaC1f31141
ayny, y6egmanHken B maaKom COCTOHHHH moagaeutoft locTinum, ripeglla
HOMI4CCI410, cocTaHneHllym 143 ceexkymllx alogeti, HoTopaH co6pa3Ia H ogHy
HoaneHinno Hce TIMM-Me 14 Henncainae aaHoms mama, COCTaBlIB TaRum
Baliklii. ECJIH ie oHo cymeeTeoemo, TO MM Hmeem camoe paHHee ;Immanent,CTBO pommexoro xapaaTepa Hamer npaBa, OTOMy
yaonteHHe 6bino
rpeRo-pomaHcHHm1).
getictexTeabuo, Te 11 raae, 11T0 .cocTaHamoT 94 naparp4a, o6paHOCTaH0B3y1on14x nepHylo RaCTI, 4RH14111 HacTasaeHHA gJIFI pyMialH
.neHng gJIFI aemaenanmee
HBJIHIOTCH nepegatieti Ha 51311He capaHbi gpeaHero N6i.to recopycx6g, ce.ilbcHoro B143aHTHIACHOPO HOJAeltea, THCT Ii0T0p0P0
www.dacoromanica.ro
1CPATKOE COXIEMAHHE
413
me Hogammoro Ha 11 naparpacpos, HoHermo, no Toil nputume, 1110 moodrump, HOTOphIM OH 110JI1130B9JICH, He umea HOJIHOPO TericTa, Halt 9TO CJIy
H C upyrlimu 8R3emnsuipamu, nupHyaidposasundMH B Espone.
BBOXIHT
110)13aroaoBICH sHyTpu
HoHnumecity ony6-amt0saa 13 1913 rouy nog 06nium Hassamdem uGraphie pymhmcHne saHoHhi 11 HX HCTOIIHHICH [Legi vechi romtnesti i lzvoarele
lor] umesundft 0co6oe sHaqemde TOM, HOCEFIIII8HHbIA yawl-term MOJIA9B1411
spemeH Bacumdu J1yuy (Pravila Moldovei- din vremea lui Vasile Lupu),
HOTOpOM Aaeng 110J1Hall TeNCT 8101'0 yJI0411eHHH, HapaJIJI8J1bHO conp0BOK8eHHLIR ero HCT011HHIS9M11, a umeHgo: EJIH nepshix 94 naparpacflos
COOTBETCTBy1O11IHMH TeitcTamil na Leges colonariae (ex libris Justiniani piae
414
cnta, HaRgeHmie B Mo.ugamin, a Tamice H npnaHamie, ommaaainioe rocnogapem HoanHom CHapaaTom Kaunmaxx B rpamoTe no 110B0Jity o6Hapogo-
llocaegyionnie nogannn Munn HacTannennft win pyMESH IIOHBHJIHCb TOJILHO B XIX CTOJIBTHH H 06nsainz CBOHM
Ilepeam.
www.dacoromanica.ro
ICPATHOE COAEPXCAHHE
415
Hepenog, cgeaamnati A. HaTpom,e, 6Euriapommegeff 01711411HO, HeriocpegCTBeHHO CO cTaporo Haulm yaoateHmg Ha d'pp gyacHm H31.1H, II BH.rnonaem
4 Itmfra HacTaBneH112 g3IFI pymbm flBaFleTCH nepraam HogeHCOM MOJITtaBHH, HoTopui4 CT9BIIT 9TO HIIMIteCTBO BriepeAu
aarano, raanmam o6pasom, B o6aacTH yroammoro npana, o6HabHum maTepHaaom, HBanenemnam 149 convemeHHoro lopnglinecHoro corzposmnfa.
Ghana, HoTopoti Hoabaonaaom, TOIT9 9TO yaosHeime, ripmnaa H TomYt
xiTO OHO 6b1310 11131flFITO H oTnenaTano B 1.652 rogy 11051HOCTIDIO, XOTH 14 B gpy-
XVII Beim.
HpHaoatema,
I. A) TeHem Hs 1\14.og TecopyLx6g; E) ripe:femme pyHorincH N2 532 /I 588, Haxonfinmeeff B Eff6aHoTeHe Aria-
PHC. 1.
PHc. 2.
PHC. 3.
Pito. 4.
Pite. 5.
Puc. 6.
PHC. 7.
www.dacoromanica.ro
416
PHC.
8.
PHc. 9.
PIIC. 12.
PHC. 10.
PHC. 11.
PHC. 13.
PRO. 14.
Pm. 15.
PHc. 16.
3 maim. IlpHmettemte HaHaaaEtHit B COOTBeTCTBHH C KJIaCCOBbIM112 o6mecTBeit1113111111 pa8IIIVILIFIMII (o6paTHast cropoHa 39 JIIICTa).
www.dacoromanica.ro
www.dacoromanica.ro
418
ce lame Eustratie.
Le voIvode avait besoin d'une lgislation tendue, qui lui donnat le
Prface d'Eustratie
le mrite de Vasile Lupu qui a fait des recherches dans bien de pays,
jusqu' ce qu'il ait trouv ... des maitres et des philosophes qui ont
extrait de livres hellniques et latins toutes les bonnes ordonnances .
il ajoute Farinaccius, qui ont extrait des livres hellniques et latins les ordonnaces et dcisions de* bons et saiuts empereurs , nommes 4 Lois impriales
www.dacoromanica.ro
usumt
419
L'affirmation d'Eustratie, dans cette mme preface, que c'est a /ui qu'a
t confie la tache d'extraire et de traduire le materiel du code est, a cet
gard, plus decisive -sans toutefois exclure la possibilit qu'Eustratie ait fait
appel au concours d'autres personnes, dont les noms ne sont point cites, telles
que le savant grec Meletie Sirigos, qui se trouvait alors en Moldavie.
Contenu du codo
Le code dbute par un recueil de rgles relatifs aux laboureurs leges colonariae comprenant 11 chapitres diviss
en paragraphes, traitant des empitements sur le champ d'autrui, des changes des terres, des terres abandonnes, du partage des rcoltes, etc.
Viennent ensuite 5 chapitres des- Lois impriales traitant des sanctions
applicables aux voleurs.
Runis sous le mme titre de Lois impriales, les 78 chapitres suivants
sanctionnent toute une srie d'infractions d'ordre penal telles que l'insulte,
la fabrication c re fausse monnaie, le meurtre, la bigamie, Padultre, le proxn-
Pexploitation propre a l'conomie fodale. Ce code consacrait en effet l'assujettissement des paysans attachs A. la terre, et lgitimait les privileges des
boyards en matire pnale ; il consacrait en male temps l'ingalit devant la
loi des autres tats et categories de la population, selon leur tat de fortune.
Les actes qui portaient atteinte a la scurit personnelle et aux intrts
de classe du vo1vode et des boyards sont svrement punis.
L'Eglise et le clerg font l'objet de nombreuses dispositions pnaleslaiques, tout comme, par ailleurs, des peines de nature canonique sont prvues
pour des infractions du domaine prive laique, ce qui rvle clairement l'as-
intervenait pour fixer certaines peines de droit canon et se manifestait dans les
discriminations -prvues dans les rapports juridiques avec les paiens et les juifs.
Les peines ont en general pour principe la vengeance et pour but l'intimidation et l'expiation. Elles _sont afflictives, arbitraires et varies.
de runir toutes les lois &rites et non crites du pays, en un code unique.
www.dacoromanica.ro
420
Dans le dsir de rendre son ouvrage aussi explicite que possible, Eustratie
amplifie le plus souvent les titres et le texte mme, en y introduisant les
explications qu'il juge ncessaires ; d'autres fois il modifia l'ordre des para.graphes ou introduit des sous-titres dans le corps des chapitres.
Pour une grande partie du Livre roumain de Prceptes, S. G. Longinescu,
guide par certaines indications fournies par la preface et surtout par le texte
clbre juriste Prosper Farinaccius (1544-1618), a t la tiource de la principale partie-du code moldave.
S. G. Longinescu a publie en 1912, sous le titre general- d'Anciennes loisroumaines et leurs sources, un important ouvrage consacr au Code de la Moldavie de r poque de V asile Lupu, contenant le texte integral de ce code et;
paralllement, celui de ses sources, c'est-h-dire, pour les 94 premiers paragra-
phes, les textes correspondants des Leges colonariae (ex libris Justiniani
piae memoriae imperatoris selectae) extraits des ouvrages da Leunclavius et
de Heimbach, et, A. partir du chap. 12 du code, les textes de Farinaccius,
dont il indique galement les sources. Le logothete Eustratie semble nanmoins avoir utilise non point le texte original du juriste italien, mais un extrait
rdig, selon toutes probabilits, en langue grecque (ainsi que le specific)
d'ailleurs la page du titre du code) auquel il a sans doute annexe son propre texte.
www.dacoromanica.ro
aEsumil.
421
donn que les cas 011 les divans princiers ayant tenu compte de ses prescriptions
Cantemir affirme d'ailleurs, dans son livre, que c'tait le code de 1.646 qui,
de son temps, servait de norme aux juges pour leurs arrats, chose naturelle
si l'on considre la prfrence dont devait jouir, par rapport aux autres manuels
juridiques, une lgislation nationale exprimant la volont du souverain et
tant rdige en -roumain. Ainsi, le chroniqueur Nicolae Costin cite un cas
de condamnation A mort pour rapt de la fiance d'autrui, dlit prvu et puni
par le Livre roumain de Prceptes et de mme Enaki Koglniceanu rapporte,
dans ses Chroniques da Pays de Moldavie, le cas d'un meurtrier eondamn
A. mort en vertu du code, ce qui implique galement l'application du Livre
roumain de Prceptes. Comme preuves de son application il convient encore
de citer les diffrentes copies -de ce code, trouves en Moldavie, ainsi que le
tmoignage du Prince loan Scarlat Calimach qui, dans le dcret par lequel
il promulguait le Code civil de 1817, dclarait que le code de 1646 avait t
jadis en vigueur et que plus tard les exemplaires en taient devenus fort rares.
Dlitrentes ditions
du code
1875 une dition d'une valeur toute relative A. cause de la manire ngligente
eure A celle de Sion, n'est pas elle non plus rigoureusement fickle au texte
original.
www.dacoromanica.ro
de l'original.
422
Traductions
comprend non seulement les textes de lois proprement dits, mais encore la
preface de S. G. Longinescu, celle du traducteur, l'introduction -et les annexes
du code.
Le Liore roumain de Prceptes, premier code de la Moldavie, confre cette principaut la priorit sur beaucoup d'autres pays dans Phistoire des legislations europennes. Par lui le droit romano-byzantin en usage en Moldavie avant la
publication du code de Vasile Lupu a t mis la porte de tons,. dans la
langue du peuple, la justice moldave ayant ainsi sa disposition, en matire
pnale notamment, un riche materiel tire du trsor juridique de l'poque.
La renomme dont jouissait alors ce code l'a fait adopter en Valachie,
o il a t incorpor intgralement, bien que dans un ordre different, dans
le texte de Indreptarea legii, de Matei Basarab, De ce fait les deux
pant& roumaines taient dotes, des le milieu du XVII sicle, d'une legislation agraire et d'un code penal unitaires.
Considr juste titre comme une importante source juridique de la
Considrations gnexales
C) Extraits du Praxis et
www.dacoromanica.ro
Fig.
9.
Fig. 10.
Fig. 11.
Fig. 12.
Fig. 13.
Fig. 14.
Fig. 15.
Fig. 16.
Fig. 17.
Fig. 18.
423
www.dacoromanica.ro
CUPRINS
Pag.
Introducere
batului, gl. 21-22; lovirea femeii, gl. 23-24; izgonirea femeii, gl.
obligatia femeii de a urma pe barbat, gl. 26,
25j, p. 113;
p. 123; proxeneti, gl. 27-31, p. 124; ", rapire, gl. 32-34, p. 129;
viol, gl. 36-38, p. 137; sodomie, gl. 39
ierosilie, gl. 35, p. 136;
incest, gl. 41-42, p. 144;
suduire, gl. 43-50, p. 148;
40, p. 144;
cauze de mic.5orarea pedepselor (Inelaciunea, pr. 1; mInia, pre 2; virsta,
www.dacoromanica.ro
28
33
426
Pag.
ciunea firii, pr. 9; somnul, pr. 10; dragostea, pr. 11 ; boieria, 'jr. 12;
iscusinta, pr. 13; schimbarea firii, pr. 14; surdomutismul, pr. 15;
rudenia, pr. 16); p. 160; ft, hiclenia si lepadarea calugariei, gl. 67,
68, p. 179; ft, cazuri de complicitate (indemnare si sfatuire spre
rau, gl. 69-70; semne de cunoa.sterea vinovatului, gl. 71; ajutarea la
savirsirea greselii, gl. 72; cei aflati la locul uncle s-a savtrsit uciderea.,
gl. 73; semne de cunoasterea celui ce a participat la sfada, gl. 74;
ajutarea dupa savirsirea infractiunii, gl. 75; pedeapsa gazduitorului,
gl. 76; pedeapsa celui ce invata sa.faca rdu si celui ce multumeste vino-
197
Texte din Legea pentru plugari alese din Cartea lui Iustinian
PENTRU: plugari (titlul I), p. 199; ...., furt (Wit.' II), p.
199
203; .
215
s-ar fi facut si fara un asernenea sfat (cap. III), p. 221; , cei care
ajuta inainte de a face greseala (cap. IV), p. 223; .-, cei care ajuta in
timpul cind se face greeala (cap. V), p. 226; ft, cei care s-au gasit
inarmati la vreo cearta (cap. VI), p. 228; fty cei care ajuta dupa savtrsirea greselii (cap. VII), p. 230-; ft, cei care primesc in casele lor pe cei
surghiuniti (cap. VIII), p. 233; ft, cei care primesc in casele lor pe
furi i tilhari (cap. IX), p. 233; ft., cei care primesc pe vinovati Mr5 s5.
tie c1 stnt vinovati (cap. X), p. 235; ft. porunca data ca A se faca.
vreo greseala (cap. XI), p. 235; .ft. multumirea ce se da aceluia care
face yreo greseala (cap. XII), p. 242.
PENTRU: dovedirea pdcatelor trupesti (cap. I, II), p. 245; ft, curvie si
pacatul trupesc (cap. IIIVII), p. 246; , acei care iau doud femei
(cap. VIII), p. 249 ',, .ft. preacurvie (cap. IX), p. 252; ft., pierderea zestrei
261
369
..
Indice de cuvinte385
Indice alfabetic de materii
375
-,.
Lista figurilor
Rezumat in limba rusa
Rezurnat in timba fraroezd
,.
e-.,
389
www.dacoromanica.ro
417
COAEPMAHHE
CTP.
Beeaernte
Connaahno-attonomattecHoe H HOJIHTINOCHOO noaoatenne Moanatunt B nepsoft
UOJIOBIIII0 XVII B., cTp. 5. CoeTasaenne
HaeTasaeHnit Tpa pymutt,
cTp. 11. .AsTop yaoatenita, eTp. 11. Coaepatainie yaoatenun, eTp . 12.
VICTOR/HEM yaoateHna, cTp . 16. IlpHmeHenne yaoateHHH, cTp . 20. FlanaHHH
cTp .
06bacnerius
28
33
semaenauntes (npocTynott 1), cTp .54; soposeTsa (np . 2), cTp . 57; nacTyxos (np
3). cp. 58; spena , npnlinnaemoro CHOTOM (np. 4) , cTp. 59; yutep6a, Hartocilmoro
Ha nantne (np. 5), e"rp 60; y6ffacTsa cHora (np .6) , cTp . 60; panennit Aomant
CHBOTHMX , cTp. 61; nepesLes (up. 7), cmp. 62; nontapa (np . 8), cTp . 63;
naaTta sa Haem (np. 9), cTp . 63; nocTpoett H nocaptott Ha tiyatom yttacTite
inP 10), cTp . 64; meamnin (np. 11), cTp. 64; soposema H rocnonapettott
Tamonclin (np. 12-16), cTp. 65.
IlapcHne yaoatenHa OTHOCHTBJIBHO: ocHop6nettma , ra. 1-3, cTp. 82; (ItaabninsotdoHertmatos , I`JI. 4-5, eTp . 84; Tex, HoTopme Hax0IVET KJ1a, MI. 6, cTp
86; y6nitcTsa, nil. 7-12, crp. 88; paHelink, VI. 13-14, eTp. 106;
nsoeateHersa, I`JI. 15, cTp . 108; pacTemenna, uppkganoro, ra. 16, cTp . 110;
passona cynpyros (npocTynHH, ra. 17; npeato6onennne, ra. 18; myateROWTBO, ra. 19; epecn, ra. 20; spaat)e6HoeTb myata, ra. 21-22; Ha6Henne
cTp . 113;
o6asanuocTH
Hteina caegosan, sa myntem, TR. 26, cTp . 123; csonnwtecTsa, ra. 27-31,
cTp . 124; HOXHDABIEHFI, ra. 32-34, cTp . 129; CBIITOTHTCTBB, FR. 35, cTp . 136;
HartacHaosaHHH, ra. 36-38, cTp. 137; myatemonscuta, ra, 39-40, cTp .144;
uposocmentelina, Ira. 41-42, cTp. 144; ocHop5aennH, ra 43-50, cTp . 148;
!Timm, ymenbutatornmx HaHasanna (o6man, np .1; apocTb, np. 2; sospacT,
1) Ha c-rp. 39-53 ilaxoArrea ornaBneuae ynoncenug B Talt024 Baxte, B itaxom oHo 6buro ony6mi
HOBBO B II0JVIBIlliffite.
www.dacoromanica.ro
428
Grp.
np .3; HbFIHCTBO, np .4; 6eaymne, np .5; metTauti o6tanatt, np .6; Tonrm, up .7;
HOBHHOBOHHO cTapruemy, np. 8; 6ec,cl3me H cna6ocm aaTypu, up. 9; con,
rip. 10; JI1060Bb , up. 11; 6021pCTBO, up. 12; aposoperso,. up. 13; aameagaBOCTI, rtaTypm, rip . 14; rayxonemoxa, zip. 15; poTtemo , np. 16), cTp . 160;
npenaTenbcTsa H oTpetiering OT moaamecTsa, ra. 67, 68, CTp . 179; cnynaes coynaurnwlecTsa (1106pitgeHHO H coseT coaepumm sno, rn. 69-70;
nplameTm BHHOBaTOr0, r.11. 71; nomomr. B COBOpmeHHH npocTyruia, rn. 72;
197
199
OTHOCHTOJMHO: semnenamues (8arOJIOBOH I), cTp . 199; 'Tam (a. II), cTp.20;
nacTyxos (a. III), cTp . 205; yrnep6a, npannaelmoro cnoTom (a. IV),
-cTp. 206.; y6mrna (a. V), cTp. 207; y6oFr cnoTa (s. VI), cTp. 208; aepesbes
(13`. VII), cTp. 210; nonntora (a. VIII), cTp. 211; pa6oa (a. IX), cTp. 212;
HOBLIX TIOCTp0OH (3. X), eTp. 213.
215
CTyllOH (rn. I), cTp . 215; coseTnana npocTyrnia (rm. II), cTp. 217; coseTnana
npocTynna, noTopun mor Sir 6i,im cosepmea a Sea nouo6noro -coaeTa (rn.
III), CTp . 2211 Tex, noTopuenomormoT paruane, nem cosepamTca npourynon
(rn. IV), eTp. 223; Tex, noTopme nomoraloT so apemn coaepmeann npoqTynna (rn. V), urp. 226; Tex, noTopue 6Linn Boopynceau BQ apema ccopm (rn.
VI), cTp. 228; Tex, HTO onassmaeT nomomb nocne cosepmenua npocTynna
(NI. VII), CTp 230; Tex, noTopme npnarammoT B CBOHX Aomax cocnaarnax
VIII), cTp. 23$; Tex, HTO nprummaeT B CBOHX nomax aopos H pas6ottHIMOB (rJI. IX), cTp . 233; Tex, xoTopue nplammaloT BHHOBITEIX, He SIMS', TITO
OHH RHHOBHIS (Pm. X) , cTp. 235; namforo nimanasaann cosepumTs nanotinm6o npocTynoli (rn._ XI), cTp. 235; 6narouapuocTia, onamasaempla TOMy.,
usyma meanumaran (rn. VIII), cTp. 249; paaapama (rm. IX), cTp.- 252;
pacTouealin npananoro 118-sa passpaTa H Apyrnx IlpHYHH (rJI. _XXII),
cTp. 252; aanaamma aa nonenyft (rn. XIII), cTp. 259.
Ompbosnu U 3 Praxis et Theoricae criminalis ,IIpocnepa Oapunaquyca
Eu6nuoepaOunecnue ynaaanua
AsOaeurnnbtil npeastemnbtrt ynaaame.o
e
Ynasame.ab awe ,
i%
Cnueox pucynnoe
Ifpamnoe co5epoicanue na pycocom Ratite
lepamnoe coaepatcanue na Opanifyacnom sautce
www.dacoromanica.ro
261
369
375
385
714
409
417
Introduction
p. 54; le vol (2e cas), p. 57; les piltres (3e cas), p. 58; les &gilts
causs par les animaux (4e cas), p. 59; les dgts caus's aux champs
(5e cas), p. 60; ceux qui tuent des animaux (6e cas), p. 60; les combats
des animaux entre eux et les dommages
peuvent se causer,
p. 61; les arbres fruitiers (7 cas), p. 62; toutes les espces d'incendie
(8e\cas), p. 63; les serviteurs (9e cas), p. 63; ceux qui bltissent ou
plantent sur le terrain d'autrui (10e eas), p. 64; les moulins (11e cas),
p. 64; les vols et la douane princire (cas 12-16), p. 65.
Lois impriales touchant- l'injure, ch. 1-3, p. 82; les faux-monnayeurs, ch. 4-5, p. 84; ceux qui trouvent un trsor, ch. 6, p. E 6; les
meurtres, ch. 7-12, p. 88; les blessures, ch. 13-14. p. 106; la bigamie, ch. 15, p. 108; la perte de la dot, ch. 16, p. 110; le divorce des
conjoints (motifs de divorce, ch. 17; radultre, ch. 18; la sodomie,
ch. 19; les hrsies, ch. 20; la haine du mari, ch. 21-22; les coups, ch..
originale.
www.dacoromanica.ro
28
33
340
entremetteurs, ch. 27-31, p. 124; le rapt, ch. 32-84, p. 129; ceux qui
commettent le Oche de la chair avec une religieuse, ch. 35, p. 136; le
viol, ch. 36-38, p. 187; la sodomie, ch. 39-40, p. 144; l'inceste, ch.
41-42, p. 144; l'insulte, ch. 43-50, p. 148; les circonstances attnuantes (1 l'absence d'intention ; 2 la colre ; 3 rage ; 40 l'ivresse ; 50 /a
folie; 6 la coutume locale; 7 la foule ; 8 l'obissance un suprieur ; 9
l'impuissance et la faiblesse naturelle ; 10 le sommeil ; 11 l'amour ; 12 la
haute naissance ; 13 l'habilet et les aptitudes du coupable ; 14 l'amen-
part h. une rixe, ch. 74; l'assistance prte au coupable apres l'infraction, ch. 75; la peine que subiront ceux qui auront abrit des coupables, ch. 76; les peines applicables ceux qui auront conseill et charg
quelqu'un de mal faire et h ceux qui recompensent le coupable apres
197
199
215
bilit (ch. X), p. 235; ceux qui auront erdonn une action coupabie
(ch. XI), p. 235; ceux qui recompensent le coupable pour l'infraction
commise (ch. XII), p. 242.
Prescriptions touchant: les moyens de faire la preuve des 'Aches char-
www.dacoromanica.ro
261
981
Pa g,e
Indications bibliographiques
369
375
385
-
www.dacoromanica.ro
289
409
417
www.dacoromanica.ro
ERAT A
Pag.
25
204
208
213
215
228
236
261
261
262
266
11 de jos
9 de sus
19
19
19
20
18
#
*
*
1 de jo
3 q'i urm.
de sus
3
282
286
295
10
311
311
322
332
Carte
*
o
14 de jos
14 de sus
269
277
354
355
357
359
365
*
*
8 de jo
&rat noad-rryst.
Drov
o
o
xceractmlurreg
xceraccrcio-vre
*
o
z-ov
deosebire este
Drov
cu pumnul
pentru pumn
interes are
fascias
rea
puniri arbitraria
vreo modatur
quis
21
lociti
dictatur
vidua meretrix
revere
tor
ei
pauperes et viles,
regula sit quod pauper
non est testis
litici
*
*
e.xeuntis
*
o
executes
19
*
o
o
*
o
o
sie
puniti
dare
sit
puniri
ci
ei
11 de jos
autorului
date
editurii
dicatur
vidua erat meretrix
re. vera
21
10
quia
VEL ALIENO...
20
19
o
s
14
11 de 91.113
lacias
res
occidere dicatur
et
pauperes est testis
14
autorului
Scarlat Alexandru
noct6rirst
z-ov
din vina:
Alexandru
*
*
*
se va citi:
in loc de:
rindul
romlneasa de InvAtAtura
www.dacoromanica.ro
o
o
*
o
Lei 17,70
www.dacoromanica.ro