Noman Çelebicihan

By TatarMan

RO
Noman Celebi Gihan (în tătără: Numan Çelebicihan) 1885 - 23 februarie 1918
Noman Celebi Gihan a fost un politician, avocat, scriitor şı muftiu al musulmanilor din Crimeea.
A fost președintele Republicii Populare Crimeea, cu o independență de scurtă durată, înființată la
26 noiembrie (9 decembrie în calendarul gregorian), 1917. El a scris poezia „Ant etkenmen”
(„Am jurat”), care a devenit imnul național al tuturor tătarilor Crimeeni. Moartea sa timpurie, în
mâinile forțelor bolșevice din timpul războiului civil rus, este comemorată de întreaga națiune
tătără crimeeană.

Noman Çelebicihan s-a născut în 1885, în satul Büyük Sonaq, în regiunea Șonğar din
Crimeea, în apropierea orașului actual Djankoy. Astăzi satul nu mai există.
Numele tatălui său era İbraim Çelebi, tătar dintr-o familie bună din Crimeea. Mama lui era de
asemenea dintr-o familie bună crimeeană, fiică a lui Cihanșah Çelebi. A primit educația timpurie
în satul său. Ulterior, din cauza lipsei de oportunitate, Çelebicihan a fost trimis, cu ajutorul
unchilor săi, pentru a studia la Medresa Gülümbey, una dintre cele mai cunoscute medrese din
acea vreme. Mai târziu a fost trimis la Constantinopol pentru a-și continua educația.
Çelebicihan a sosit la Istanbul în 1908. A urmat cursurile Vefa Lisesi (liceu) și ulterior Facultatea
de Drept. El locuia în secțiunea Karagümrük din Constantinopol, împreună cu un mic grup de
studenți tătari din Crimeea. Una dintre primele organizații pe care a fondat-o în timp ce era
student la Constantinopol, a fost „Yaș Tatar Yazıcılar Cıyını” (Asociația Tinerilor Scriitori
Tătari). El a fondat această asociație cu prietenul său Abibulla Temircan în 1910 și a publicat
primele sale opere literare precum Qarılğaçlar Duası (Rugăciunea rândunelelor), Altın Yarıq
(Lumina de aur) și Șiirler Cönkü (Colecția de poezii). El a fost unul dintre fondatorii „Asociației
Studenților Tătari din Crimeea” și, de asemenea, „Vatan” (Patria), care a devenit sămânța
organizației politice Milliy Fırqa (Partidul Național) pentru a continua mișcarea independentă din
Crimeea în perioada cea mai tulbure din istoria sa.

După absolvirea Facultății de Drept, Çelebicihan s-a întors în Crimeea pentru a se implica în
mișcarea de independență și a fost ales să reprezinte în Qurultay tătar crimeean, regiunea Or din
Crimeea. A fost unul dintre cei mai populari delegați datorită vârstei sale tinere și a educației. În
1917 a fondat Milliy Fırqa și mai târziu în acel an, în timpul deschiderii Qurultay-ului la 26
noiembrie 1917, Noman Çelebicihan a fost ales primul președinte al tinerei și independente
Republici Crimeea (Republica Populară Crimeea).

Çelebicihan nu a fost doar președintele Republicii Populare Crimeea independente și Muftiul

Crimeei, Lituaniei și a Poloniei, ci a fost de asemenea poet și scriitor. Pe lângă lucrările sale
menționate mai sus, poeziile sale precum Ant Etkenmen (Am jurat), Bastırıq (Închisoare), Ay
gĭdĭ ... (Oh tu ...), Sawlıqman Qal Tatarlıq! (Rămâi cu bine tătărism!), Yolcu Ğarip (Bietul
călător) și Tĭlkĭden Selâm (Salutări de la vulpe) sunt cele mai populare poezii ale sale. Ant
Etkenmen a devenit versurile imnului național tătaresc crimeean și, potrivit lui Șevki Bektöre (un
alt poet tătar din Crimeea), „... a fost cântat pentru prima dată în timpul istoricului Qurultay
(1917) ....„ Cel mai memorabil poem al său cu toate acestea, este Savlıqman Qal Tatarlıq!, pe
care l-a mâzgălit pe pereții gării din Simferopol, când s-a dus pentru a se raporta la serviciul
militar în timpul Primului Război Mondial.

În ianuarie 1918, la doar două luni după ce a fost ales să-și conducă națiunea, poporul tătar
din Crimeea, forțele bolșevice au invadat Crimeea. A fost arestat și închis la Sevastopol. Pe 23
februarie, un pluton de execuție l-a ucis, iar trupul i-a fost aruncat în Marea Neagră.

Numan Çelebicihan a fost un om politic excepţional, scriitor şi un lider care va rămâne veșnic
în sufletul tătarilor de pretutindeni, deoarece, în ciuda scurtei sale existenţe, a reuşit să realizeze
tot ceea ce azi ne defineşte pe noi ca popor şi ne face mai mândri că suntem tătari.

****************************************************************************

TTR

Numan Çelebi Cihan (1885-1918)

Numan Çelebi Cihan Qırım Tatarların cesur, imanlı em fedakâr bĭr milliy qahramanı ve
qudretlĭ bĭr yazar ve şairdĭr.
32 yaşında ekende, 1917 senesĭnde, Qırım Tatar dewlet bolıp yaşamaq aqqın pıtın dünya baqırdı.
Onıñ başqanlığında Qırım Tatar 134 sene sürgen Rus yesĭrlĭgĭnden sonra, Çarlık rejimĭne qarşı,
13 Aralıq 1917’de Qırım Halk Cumuriyetĭnĭñ ilân etme oñğanlığın yaşadı.
Çelebi Cihan, 1885 senesĭnde Orqapı (Perekop) betlerĭnde, Şoñgar bolgesĭnın Sunaq köyĭnde
dünyağa keldĭ. Babası İbrayim o köynĭñ oqımışı em de zengĭnĭ edĭ. Eskĭden Qanlıq, mal, mülk
ve türlü baqşış man barabar “çelebi-şelebĭ” unvanıñ bere eken. İbrahim Çelebi’nĭñ bĭr
qartbabasına’da berĭlgen bo unvan, soñraları Çelebi Cihan’ğaşıq ailenıñ soy adı bolıp qalğan.
Çelebi Cihan ilk mektepnĭ özĭn köyınde oqıdı. Bo mektep Ruslar yağından qapatılmasının
artından, Canköy yaqınındaqı Aqçora Medresesĭnde, ondan sonra Aqmescit Rüştiyesĭ’ne ve taa
soñra da Bahçesaray’nıñ aytuwlı Zıncırlı Medresesĭne yazıldı.
Derslernĭ ve alğan terbiyenĭ yeterlĭ tapmağan Çelebi Cihan, İsmail Bey Gaspıralı’nıñ Tercüman
gazetesĭnĭ ve İstanbul’dan kelgen edebi eserlerĭ diqqat man taqıp ete edĭ em de bĭr yaqtanda
Rusça üyrenmege şalışa edĭ.
1906 senesĭnde Numan Çelebi Cihan İstanbul’da qaldı, Mercan Lisesĭnde oqıdıqtan sonra,
ilâhiyat terbiyesĭnde aldı. Türkiye adetĭne üyĭp, Çelebi Cihan Numan adını ekledĭ, Çelebi Cihan
Numan efendĭ boldı.
Çelebi Cihan, Hukuk Fakültesĭ’ndekĭ üniversite tahsilı sırasında bazı Qırımlı talebeler men ve bo
sırada 1906’ da Cafer Seydahmet Kırımer men tanışa.
30 Aralıq 1908’de o zamanın Ĭşerkĭ Ĭşler başqanı bolğan Talat Paşa’nıñ yardımı man Qırımlı
talebeler Qırım Talebe Cemiyetını qurdılar. Cemiyetĭn maqsadı, Qırım caşların vatan ve qalq
üşün şalışmağa azĭrlemek, milletlerĭne ve üriyetke bolğan imanların quwetlendĭrmek edĭ.
1909 senesĭñ soñralarında, bĭr grup talebe o’ların ĭşĭnde Çelebi Cihan, Cafer Seydahmet, Yakup
Kerçlĭ ve Ahmet Şükrü baş bolganlar, gĭzlĭ "Vatan Cemiyetĭn" qurdı.
Bo cemiyetĭn mensupları, milliy ruhu uyandırmaq üşĭn, Qırım’nıñ türlĭ meselerĭne dair körĭşlerĭn
añnatqan manifestler yazıp Qırım’ğa cĭbere edĭler em oñda qalqqa darqata edĭler.
1909'da İstanbul'ga bazı dostların körmege ve konferanslar bermege kelgen İsmail Gaspıralı
Bey’nĭ Qırımlı talebeler eyecan man qarşıladılar ve O’nı tam bĭr önder bolıp qabul etmekte ve
balaban hürmet köstereler.
1912’de Çelebi Cihan Huquq fakültesĭnĭ pĭtĭrdĭ em Qırım'ğa qayttı. Sonra Petrograd şehrĭne
ketĭp Psiqonevroloji Enstitüsü’ne yazıldı.
1913’te Seyt Abdi Hacı'nın qızıman üylendĭ ve Petrograt’qa yerleşĭp şalışmalarına dewam ettĭ.
Vatan Cemiyetĭnĭñ Qırım’daqı faaliyetĭ arttı, 1914’te Cemiyetnĭñ Odesa şübesĭ qurdı.
11 Eylül 1914’te İsmail Gaspıralı Bey’nĭñ cenazesĭnde 6000’den fazla qışı tabıldı. Bahçesaray’aa
kelgen heyetlerge aqşam Petrograd restaurantında yasalğan toplantıda Çelebi Cihan’da bĭr
qonuşma yasadı.
1917’de Çelebi Cihan, Cafer Seydahmet, Halil Çapçak ve Ahmet Özenbaşlı bĭr arağa keldĭler
sosyal-milliy ve atılacaq adımların belĭrledĭler.
Çelebi Cihan’nın milliy şalışmaları Rusya maqamlarının közĭne köpten berĭ bata edĭ. Onı
askerlĭkke şaqırdılar. 1917 İhtilâlın patlaq berecegĭn tüşünĭp Çelebi Cihan’man Cafer
Saydahmet, Qırım’da asker ketmiy, Vatan Cemiyetınıñ başında tabılmaq ĭsti edĭler. Çelebi Cihan
Akmescit’te sıradan er boldı, Türkiye’de fakülte pĭtĭrgenĭñ esapqa almadılar. Fransa’da oqığan
Cafer Saydahmet’nı başta Moskova’ğa subay qursuna, sonra Basarabiya cephesĭne subay
cĭberdĭler. Şubat 1917’de Petrograt’ta ihtilal başlağanda ordu da bĭzĭlĭp dağılmağa başladı.
Çelebi Cihan, Vatan Cemiyetınıñ oğraşmaları sayesĭnde qastalandı em Odesa’da bĭr qastanege
catqızdırıldı.
Qırım’ñĭñ qaderĭne Qırım Tatarlarnıñ qarar bermesĭ üşĭn Vatan Cemiyetĭ qalqnı 25 Mart 1917’de
Akmescit’te bĭr köngreske şaqırdı. Qırım’nıñ er yağından 1500 delegat toplandı. Bonlar 45
kĭşĭlĭk Qırım Müslümanları Merkez İcra Kömitetĭn sayladılar. Merkez İcra Kömitesĭ’nıñ
oybĭrlĭgĭmen, Çelebi Cihan Qırım Müftülügĭne, Cafer Saydahmet ise, Vakıf Ĭşlerĭ Müdürlügĭne
saylandı.
Çelebi Cihan, sade Qırım tuwıl, kene o zamanda Batı Müslümanları (Polonya ve Litvanya)
müftüsĭ saylandı ve bo unvanı da Rusya Hükümetĭ yağından onaylandı.
Müftĭler, qatipler, imamlar imtaandan geşĭrĭlĭp bĭlgĭsĭz ve cahil soyları vazifelerĭnden alındı,
yerlerĭne qalqqa paydası tiyecek, aydın kĭmseler ketĭrĭldĭ.
Qırım’da Merkezi Kömitenĭñ alğan qararları aşıqlamak va qalqnı aydınlatmaq maqsadıman o
sıralar, bĭr köp gazete şığarıldı. ‟Qırım Ocağı”, ‟Millet”, ‟Golos Tatar”(Tatarlarnıñ sesĭ). Bĭr
yaqtan da Rüs ordısında bolğan Tatar asker bĭrlĭklerĭn Qırım’ğa ketĭrĭp, Qırım ordısın qurmaq
üşĭn ograşıldı. Ama, Kerensky Hükümetĭnĭñ Tavrida (Qırım) bölgesĭ valisĭ Bogdanov
Tatarlarınıñ bo teşkilâtlanmalarınıñ aldını almaq üşĭn 20 Temmuz’da Çelebi Cihan’nı
tutuqlattırıp mapĭske attırıldı. Pĭtĭn Qırım’da qalqnıñ protest areketlerĭ başladı. 23 Temmuz’da
Çelebi Cihan serbest bıraqıldı, Bogdanov’da valilikten atıldı.
30 Ekim’de Cafer Seydahmet’nĭñ başqanlığında Qırım Yüksek Askeriye İdaresĭ quruldu.
Qasım ayın başında Bahçesaray’da artlı artından Gaspıralı Üyretmen Mektebĭ, Zanat mektebĭ ve
Qansaray Milliy Müzesĭnĭñ aşılışları yapıldı. Qansaray’nıñ tübesĭne kök bayraq asıldı.
Qansaray’da Çelebi Cihan tarihi qonışmasın yasadı, Qırım Tatar maqsatların añlattı: Rus
yesĭrlĭgĭnden qurtulmaq, basqılarğa, aqsızlıqqa qarşı isyan etmek, milliy qalqlarğa saip bolmaq,
Qırım’nıñ qaderĭn tayın etĭlmesĭnde söz saibĭ bolmaq, qalqın Qurultayın toplap Qırım’nı bĭr
Cumhuriyet etmek, bağımsız bĭr dewlet meydanğa ketĭrmek.
9 Aralıq 1917’de Aqmescıt’te Qırım Qurultayı Bahçesaray’da toplandı. Toplantını eñ yaşlı
delegat Hacı Ali efendĭ aştı. Oturum başqanlığın Çelebi Cihan, Cafer Seydahmet, Abdulhakim
Hilmi em Şefika Gaspıralı (İsmail Gaspıralı Bey’nıñ qızı) saylandı.
Toplantıda bĭr qaş kün boyunca, Qırım Anayasasınıñ maddelerĭ körĭşĭldĭ. 13 Aralıq 1917’de
Anayasa qabıl etĭlĭp Qırım Halk Cumuriyetĭ ilan etĭldĭ. Milliy Meclis başqanlığına Hasan Sabri
Ayvazov, Cafer Ablayev em Abdulhakim Hilmi ayrıldılar. Başbaqanlıqqa da Çelebi Cihan .
Çelebi Cihan şo hükûmetnĭ qurdı: Milli Hükûmet başqanı ve Adalet baqanı, Çelebi Cihan,
Tışarkı Ĭşlerĭ başqanı ve Milliy sawunma baqanı, Cafer Seydahmet; Din Ĭşlerĭ baqanı, Ahmet
Şükrü; Maarif Ĭşlerĭ başqanı, İbrahim Özenbaşlı; Maaliye ve Vakıf Ĭşlerĭ baqanı, Sayit Celil
Haltat.
Qırım’da Qırım Tatarları yağından resmen bĭr dewletĭn qurulması, bolşeviklerĭn ĭşĭne yaramadı.
Qırım’da yer yer çatışmalar başladı. Aqıyar bolşeviklerĭn merkezĭ alĭne keldĭ.
Milli Hükûmet Qalq üyĭ binasını almaq ĭstemesĭ em Ruslar yağından boğa razı bolmaması üşĭn,
Milli quwetler yağından bina işğal etĭldĭ. Bolşevikler Aqıyar’dan şığıp qara colıman Bahçesaray
ve Akmescit’ge tora asker sürdüler. Denĭzden de Yalta, Aluşta ve Kefe’nı top ateşĭne tuttular.
Şiddetlı uruşmalar sonında Qırım bolşeviklerĭn qolına geştĭ. Bek köp Qırım Tatar askerĭ şehit
edĭldĭ.
Numan Çelebi Cihan ise bolşeviklerĭn Başqan Millet yağından tutturılıp, otomobil’ge mĭnsetĭp,
Aqıyar mapĭsĭne aketĭldĭ. Mında 1918 senesĭ 23 Şubat künĭ bolşevikler yağından qurşunğa tĭzĭp
şehit etĭldĭ. Vücüdĭ parşalanıp mewtası tabılmasın dep, başqa tutuqlı cesetlerĭmen bĭr arada Qara
Deñĭz’ge atıldı.
Çelebi Cihan tutuqlanğanda, çevresĭnde tabılğanlarğa şo sözlerĭn aytqandır: „Qırım Hükûmetĭ
Milliyesĭ em de Qırımlılar mutlaqqa tekrar yaşaycaqlardır”.
Numan Çelebi Cihan’ıñ milliy mücadelesĭn bĭzler Romanya Tatarları ünutmayacaqmız. Ruhu
şad bolsın !