Vllazria

1
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
DIRECTOR: ROBERT OLLAKU
REDACTOR-EF: JANI GUSHO
Anlu a 15- ea di la editarea
Viti i 15-t i botimit
CU SPRIJINUL GUVERNULUI ROMNIEI
- DEPARTAMENTUL PENTRU ROMNII DE PRETUTINDENI-
Fratia
Yizmciun -Sumedru
(shtator-tetor) 2011
,
"FRA I DI MUM I DI-UN TAT ,
NOI ARML'I DI ETA TOAT"!
E
X
E
M
P
L
A
R

G
R
A
T
U
IT
VLLAZRI A
Nr. 9-10
(187-188)
Membri a ansamblurilor Dorlu, din Sarighiol de Deal, i Boatea
Freroteasc, Kavaia la Corcea. Namsea di n PS Calinic i papu Veriga
FESTIVALUL
PRINTEASCA DIMNDARE
n perioada 7-10 octombrie, prestgiosul festval al cnte-
cului, dansului i tradiiilor aromnet, organizat de Fundaia
Cultural tinic Aromn Andrei Saguna i ajuns la a
XVII-a ediie, s-a desfurat anul acesta, cu sprijinul Departa-
mentului pentru Romnii de Pretutndeni, pe meleagurile unde
s-a format o important parte a romnitii sud dunrene, n
Albania i Macedonia. ANDON KRISTO
Viegtorlu a zboarilor armneashti
Bariu i fjalve arumune
Cupia a mea di zboar Kopea ime e fjalve
u apr cu bana, e ruaj me jetn
u apr cu vrerea, e ruaj me dashuri
u apr cu grerea, e ruaj duke folur
anda cntu, anda plngu, kur kndoj, kur qaj,
anda blastimu, anda oru, kur mallkoj, kur uroj,
anda purgurisescu, kur ngushlloj
ea mi hrneati, ajo m ushqen,
ea nj-aur setea, ajo m shuan etjen,
ea mi creati ! ajo m rrit!
zulchi di prici Kope me egrsira
pit negurli a chirolu npr mjegullat e kohs
-si aproachi m afrohen
Nvscu cu soi-di-soi veshur lloj-lloj
cu strai vacli, neali me rrobe t vjetra, t reja
va s-intr tu cupia a-mea t futen duan n kopen time
s-aricheasc iva t grabisin ndonj gj
s-u icuradz cupia ta paksojn kopen
scumpa, a-mea t shtrenjtn time
cupii di zboar, kope t fjalve,
ama mini cu crligu Por un me krrab
noapti-dzuu dit e nat
li aur pricili, i largoj egrsirat
va s-escu mprostu do jem m kmb
viegtorlu a zboarilor! Bariu i fjalve!
Hristo Cndroveanu i
Andon Kristo init ai
ma ninti
Evenimentul mult ateptat a nsueit comunitile
de aromni din aceste ri, sute de persoane deplasn-
du-se la Tirana, Corcea, Saranda, Elbasan, Fier (Albania)
i Bitola i Skopje (Macedonia) pentru a partcipa, alturi
de aromnii din aceste localiti, la un regal aromnesc
oferit de ansamblurile Dorlu, din Sarighiol de Deal,
Boatea Freroteasc, Kavaia i Frerotlu din
Albania.
Ma multu citits la pagina 3,4,5,6
KOMUNITETI
ARUMUN NUK
JU FAL DHE
JUVE JENI NJ
DSHTAK
lexo t plot n faqen 7
Reagon Pano Bakalli, antar i Kshillit t
prgjithshm dhe kryetari i lialit t Shoqa-
ts s Arumunve n Sarand.
(Pr ceremon e prcjelljes s konsullit grek,
Ikonomus)
P
as publikimit n mediat e shkruara
ditn e s hns, kreu i Shoqats
Arumune t Sarands, z. Pano
Bakalli reagon ndaj qndrimit t kreut t
OMONIA-s pr degn e Kors, Naum Disha
me ceremonin e prcjelljes s konsullit grek
n Kor, Ikonomus. Z. Bakalli thot se, dy
zotrinjt Ikonomu dhe Disho i ka dehur...
PRMBAJTJA
Kto dy numra shumicn e shkrimeve i kushtohet
veprimtarive t organizuar n muajin tetor me rastin e
20 vjetorit t shoqats son Arumunt e Shqipris.
N mnyr t veant faqe 3,4,5, 6 prgatitur me tekst
e foto nga Robert ollaku, Koi Janku dhe Jani Gusho,
i kushtohet ksaj ngjarje.
N faqen 7 i kthehemi edhe nj her problemit t
regjistrimit t popullsis son deklarata pwr shtyp dhe
shkrimi i Pano Bakallit
N faqen 8 takimeve t organizuar n Rumani dhe
nj ceremoni pagzimi nga prifti i kishs arumune t Ko-
rs At Dhimitraq Veriga
N faqen 9 intervist me Niko Simakun pr historin
e Voskopojs
N faqen 10-11 Edukat e Krishter-Orthodokse nga
Ianco dhe Daniel Ballamaci dhe tregimi Nj qen rraha o
bej nga Prparim Hysi
N faqen 12-13 krijimatri n dy gjuh nga Ligor Th-
ano
N faqen 14 pr t qeshur e pr t msuar nga La-
zar Buli
N faqen 15 foto kujtim nga shkolla e gjuhs n Di-
vjak dhe tregimi simbolik Kmbora nga Theodhoraq
Ciko
N faqen 16 krijimtari nga Dini Tradu dhe Ilia
Kolonja
CONINEREA
Aisti doi numri ali revisti tu ma multu a scriturilor i
cadurilor li easti dedicat activitilor cu arastea a 20 di
aniversarului a Suati Aromli dit Albania, ma ahoria
pagina 3,4,5,6 i easti adrat cu texti i caduri din Rob-
ert ollaku, Koi Janku i Jani Gusho.
La pagina 7 ali turnm ninga un oar a problemilei
di nregistrarea, cu declaraia di pres i un articul di
la Pano Bakallit
La pagina 8 adunari cu personaliti n Romnia
i un ceremonie di ptdzri, fapt Tirana di la preftul
aromn Dhimitraq Veriga
La pagina 9 interviu cu Niko Simakun ti istoria ali
Moscopuli
La paginili 10-11 Educai Critin-orthodox di la
Ianco i Daniel Ballamaci i spunerea Un cni btui a
li beu di la Prparim Hysi
La paginisli 12-13 creatura litrar pi armneati i
arbinieati di la Ligor Thano
La pagina 14 ti ardeari i ti nvari di la Lazar Buli
La pagina 15 caduri n amintiri tr sculia ti armna
la Divjaka i spunerea simbolic di la Theodhoraq Ciko
La pagina 16 pema di la Dini Tradu i spunera Moa
Zora di la Ilia Koloa
Vllazria Fraia 2
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
E
asti a treilu an i Suata a
noast editeadz Calandru,
iu sunt adus evenimenti
importanti dit bana a armilor.
Asitu anu calendaru ari tu coni-
nerea a lui nisca oamli mri di la
etnia a noast. Ai dup meili avem
bgat Andrea aguna, cu origina
dit Grabova; martiru armn Papa
Llambro Ballamai; Familia Mocioni
cu reprezentantu a lei ma alept
Alexandr Mocioni, i activitatea
a lui u ar avut n Ungri i Banat,
ama sunt originar din Moscopolea;
ti Suata culturale Frrtu la Ame-
richi i reprezentantu a lei az Aurel
iufecu; Constantin Dumba cu origin
din Moscopulea, diplomat excelent a
Amirrilei Austro-Unguri cu origin
armn; Emanoil Gojdu, Baron Sina,
Frai Manachi; trei actori excelent
nai ma mri tu Albanii, cu origina
armn: Sandr Prosi, Prokop Mima
i Margarita Xhepa, i compozitorlu
mari Nikolla Zoraqi.
Lundalui aistu calendar armli
poati s cunuosc curt cu bana e
oamli mri di la etnia a noast i
s-hib mndr c ari di ahtari perso-
naliti, care, cu lucru i talentu a lor
ar lsat urmi niagriiti.
Bgm tu videari c tipuserea a
tlui calendaru cu culor, forma A3,
la 300 di copie avu agiutari parial
di la armnlu bisnesmen Kristaq
Panteqi.

sht i treti vit

q shoqata
jon boton nj
kalendar, tematik, ku
jan evokuar ngjarje t
ndryshme nga jeta e aru-
munve. Kt vit kalen-
dari ka n prmbajtjen e
vet disa figura t shquara
dhe kontributin e tyre.
Kshtu sipas muajve
jan vn figura t till
si Andrea Shaguna, me
origjin nga Grabova;
Papa Llambro Ballamai;
Familja Mocioni me pr-
faqsuesin e saj m n
z Aleksandr Mocioni,
q veprimtarin e kan
pasur n Hungari dhe Ba-
nat, por jan me origjin
nga Voskopoja, pr
shoqatn Frshrtu n
SHBA dhe prfaqsuesin
e saj sot Aurel iufeku;
Konstantin Dumba me
origjin nga Voskopoja,
diplomat shquar i Peran-
doris Austro-hungareze,
me origjin arumune;
Emanoil Gojdu, Baron
Sina, Vllezrit Manaqi,
arumun t shquar; tre
aktort nga m t md-
henj t Shqipris me
origjin arumune: Sandr
Prosi, Prokop Mima dhe
Margarita Xhepa, si dhe
kompozitorin e madh
Nikolla Zoraqi.
Duke marr kt ka-
lendar arumunt njihen
shkurtimisht edhe me
jetn e ktyre figura t
shquara q kan ln
gjurm t pashlyeshme
me aftsit dhe talentin
e tyre.
Vemi n dukje se
botimi i ktij kalendari
me ngjyra e t ilustruar
n 300 kopje u mundsia
edhe me sponsorizimin
e pjesshm t aktivistit
t shoqats son biznes-
menit Kristaq Panteqi.
CALENDAR
CALENDARU
2011
Yizmciun (shtator)
Luni 5 12 19 26
Mar 6 13 20 27
ercur 7 14 21 28
Gioi 1 8 15 22 29
Vinr 2 9 16 23 30
Smbta 3 19 17 24
Dumenic 4 11 18 25
Sumedru (tetor)
Luni 3 10 17 24 31
Mar 4 11 18 25
ercur 5 12 19 26
Gioi 6 13 20 27
Vinr 7 14 21 28
Smbta 1 8 15 22 29
Dumenic 2 9 16 23 30
ENAN0IL u0}B0
Fiom Wikipeuiaview oiiginal Wikipeuia Ai
ticle Last mouiieu on }uly at
Emanuil uojuu uozsuu Nano in Bungaiian
Febiuaiy Nagyviau Bungaiy now
0iauea Romania Febiuaiy Pest
Buua Bungaiy was a Romanian lawyei in the
Austiian Empiie
uojuu was boin to an Aiomanian family that
oiiginateu in N0SC0P0LE Be stuuieu at the
high school in his native town anu then giauu
ateu in law in Buuapest Biatislava anu vienna
becoming both a lawyei anu a politician in
Be was a suppoitei of the iights of the
Romanians in Tiansylvania anu Bungaiy
In his will uating fiom he left his wealth
to the Romanian 0ithouox people of Bungaiy
anu Tiansylvania anu it was auministeieu by a
founuation which boie his name anu functioneu
between anu one which awaiueu
thousanus of scholaiships to Tiansylvanian
Romanians Among the stuuents who ieceiveu
such scholaiships weie Tiaian vuia 0ctavian
uoga Constantin Baicoviciu Petiu uioza anu
victoi Babe,
The assets aie cuiiently estimateu to be woith
between million anu billion
Ne oiigjin nga v0SK0P0}A njeii shum i
inusishm n kohn e vet n Bungaii Ai
ka kiyei stuuime n uisa qytete kiyesoie uhe
sht maii me politik q nga viti Asetet
e ksaj familje kan qen shum t muha Paia
nj gouin pion e tyie ka qen ieziuenca
e Qeveiis nuisa tani sht venuosui bashkia
e Buuapestit Aktualisht kane nj vlei miuis
milion ueii bilion uollai
S
zchenyi Chain Biiuge
Szchenyi lnchiu oi Szchenyi
Chain Biiuge is a suspension
biiuge that spans the Rivei Banube be
tween Buua anu Pest the westein anu
eastein siues of Buuapest the capital
of Bungaiy It was the iist peimanent
biiuge acioss the Banube in Buuapest
anu was openeu in Info fiom
Wikipeuia The Biiuge was inanceu
by the Baion ueoige Sina oiigin Aio
manian who is consiueieu the fathei
of the Railioaus in Austiia anu the Bal
kans
U
r q lidh dy Budn dhe Pes-
tin mbi lumin e Danubit n
Budapest, kryeqytetin e Hun-
garis. Ka hyr n funksionim n
vitin 1849. Ura sht inacuar nga
familja e Baron Sins, me origjin
nga VOSKOPOJA. Kjo falilje sht
konsideruar edhe themeluese e
hekurudhave midis Austris dhe
Ballkanit
BARON SINA ME ORIGJIN
NGA VOSKOPOJA
VLLEZRIT MANAQI
LYNIERT E BALLKANIT
Ata ishin uy aitist t njohui pi kohn
e tyie uhe kan vleia t pa kontensueshme
si kineastt e pai n venuet ballkanike uuke
xhiiuai ilma q n vitin Tjeiiset
Ata ishin njkohsisht fotogiaf viituoz uhe
t njohui n t gjitha tievat ballkanike uuke
u shpallui euhe si fotogiaf t tie oboiieve
mbietioie Noin fam si fotogiaf nga viti
kui ituan meualjen e ait n konkuisin
nuikombtai t fotogiais n Bukuiesht me
fotogiain uiuaja nga Klisuia me foshnjn
Ata u kan shibyei t gjitha venueve ball
kanike me apaiatin fotogiaik uhe kamein
kinematogiaike q njihet me emiin Kameia
se mbante kt numi uhe jan kie
naiia e Ballkanit uuke fotogiafuai e ilmuai
shum ngjaije t inusishme histoiike si Kon
giesin e Nanastiiit uhe t Bibis Shpalljen e
Byiietit n Nanastii aiuhjen e sulltan
Reshatit n Nanastii m ky uokument
nuouhet n Aikivin tone t ilmit n Tiian
valle e kostume populloie shqiptaie e maqeuo
nase patiiot shqiptai t etave t Topullit
e N uiamenos t Bibis e Kostuiit t lvizjes
maqeuonase pi pavaisi Ilinuenit push
timin e Nanastiiit nga tiupat seibe ng
jaije nga Luftiat Ballkanike uhe Lufta e Pai
Botioie familje shqiptaie e maqeuonase
uasma e ceiemoni t nuiyshme nga Belka
meni Kostuii Neova Konica Koia 0hii
Stiuga Leskoviku e }anina Avuela e uiebeneja
Elbasani e Bibia Piilepi e Biushovo Plovuivi
e Bukuieshti Selaniku etj Pianuaj n shum
shkiime e inteivista n iauio uhe televizionin
shqiptai t Shkupit uhe Kumanovs jan quaj
tui me emiin e nueiit Lymieit e Ballkanit
ADRESA E REDAKSIS
Telefon fix: 04 2234764; 04 2224213
Mobil:0692318627;
0692868794;
0682642662
E-mail:ziarul_fratia@yahoo.it; faqe
interneti: www.fratia-al.com
Vllazria
3
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011 20 VJET SHOQATA
Manifestimi i sht nderuar edhe me
prezencn PS Calinic, Arkiepiskopi i Argeus
dhe Muscelu, i cili n datn 9 tetor, s bashku
me priftin arumun At Dhimitraq Veriga,
ka mbajtur Liturgjin e Shenjt n Kishn
arumune Shn Sotir, ose Shndrrimi
n fytyr i Zotit t Kors , kish q sht
ngritur nn kujdesin e shtetit rumun.
S
hoqata Arumunt e
Shqipris, n kuadrin
e organizimit t veprim-
tarive t ndryshme kulturore, gjat
muaji tetor u angazhua n organiz-
imin e disa Mbrmjeve Arumune,
Kto Mbrmje... ishin parashikuar
n kuadrin e 20 vjetorit t krijimit t
shoqats (29 tetor 1991), si dhe n
kuadrin e regjistrimeve (Censusit
Al 2011), ku u la e lir vetdeklarimi
i prkatsis etnike dhe fetare.
Me pjesmarrjen e ansamblit folk-
lorik Dorlu, din Sarighiol de Deal
(Tule), t ardhur nga Rumania me
kontributin e departamentit prkats
q ndjek problemet e arumunve
t kudondodhur dhe ambasads
rumune n Tiran, mori karakterin
e nj festivali dhe u quajt Festivali
Porosia prindrore.
Masat prgatitore konsistuan n
prgatitjen e ansambleve t Kava-
js dhe Apolonia t Fierit si dhe t
ansamblit t fmijve t shkolls s
gjuhs arumune t Divjaks. Nga
ana tjetr u b nj pun konkrete
pr t pasur n Tiran nj pjesmar-
rje sa m t gjer t arumunve t
qytetit t Tirans, Durrsit, Kavajs,
Kuovs dhe Divjaks.
Ardhja e nj ansambli nga Ru-
mania si dhe mbshtetja q u b nga
DPPR pr t prballuar nj pjes t
shpenzimeve e ngriti edhe m lart
nivelin e ktyre veprimtarive.
Konkretisht Mbrmja... u pr
Tirann u organizua m datn 7
tetor, n Kompleksin Rozafa n
orn 19
00
. Me shum respekt u prit
prania PS Calinic, Arkipeshkopi
i Argeshit dhe Muscelit. Mbremja
u el me himnin Printasc
dimndar. Pati nj pjesmarrje
t gjer, sidomos nga t rinj aru-
mun, q kan br studimet n
Rumani, t cilt i dhan m tepr
gjallri mbrmjes, pasi i shoqruan
pothuajse gjat gjith kohs pjes-
tart e shfaqjes, veanrisht n
vallet e tyre.
Zoti Koi Janku, me cilsin e
nnkryetarit t shoqats kulturore
Arumunt e Shqipris, mbasi
kryetari, Zoti Vangjel Shundi, pr
arsye shndetsore, nuk ishte
prezent, prshndeti t pranishmit
n emr t kryesis dhe uroi t
gjith pr ta kaluar mbrmjen sa
m gzueshm.
I pari e eli siparin ansambli
Dorlu, nga Sarighiol de Deal. Si
mund t shihet edhe n fotot sho-
qruese, t realizuar me mjeshtri
nga Zoti Robert ollaku, ky
ansamble shpalosi kngt, val-
let, disa rite si kngt e djepit, si
dhe veshjet karakteristik. M tej
festivali vazhdoi me shfaqjen n
kt mbrmje ansambli i Kavajs i
veshur me kostume karakteristike.
Pastaj ai ja la fjaln grupit t
fmijve t shkolls s gjuhs n
Divjak, t cilt recituan e knduan
kng t reja arumune, t kompo-
zuara nga kompozitor arumun.
N mnyr t alternuar pr-
shndetn dhe shkmbyen urime
VPRIMTARI PR 20 VJETORIN E SHOQATES
ARUMUNT E SHQIPRIS
PS CALINIC, ARKIEPISKOPI I ARGEUS DHE
MUSCELU
Foto e br m 7 tetor 2011, n mbrmjen
e organizuar n Tiran (R. ollaku)
Kopje e dokumenti origjinal t note-
rizuar, lshuar nga Ministria e Kulturs,
Rinis dhe Sporteve, t asaj kohe. N
baz t Dispozitave Kushtetuese, t
miratuara nga Parlamenti i par pluralist,
shoqatat i miratonin dikasteret prkatse,
sipas prolit q kishin kto shoqata.
Kshtu, bie fjala Shoqatn e Gazetarve
t Bujqsis e ka miratuar Ministri i Bujq-
sis dhe Ushqimit e kshtu me radh. Pra,
ky vendim i Ministrit Pre Zogaj, shoqata
jon, DATN E LINDJES e ka m 29
TETOR 1991.
Kt vit ajo mbush plot 20 vjet t
ekzistencs dhe veprimtaris s saj t
pandrprer. Ajo ka punuar me prkush-
tim pr identikimin e arumunve n
Shqipri, pr mbajtjen dhe msimin e
gjuhs arumune, pr mbajtjen e traditave
dhe zhvillimin e veprimtarive kulturore
pr ruajtjen dhe shpalosjen e folklorit e t
veshjeve karakteristike, adeteve fetare,
gjallrimin dhe zhvillimin e krenaris pr
prkatsin n kt etni, me kontribut t
jashtzakonshm n t gjitha fushat e zh-
villimit t Shqipris, me qasjen dhe kon-
solidimin e vazhdueshm t mirkuptimit
q ka ekzistuar ndr shekuj midis etnis
son dhe etnis kryesore e t tjerave
q jetojn n kt atdhe t prbashkt:
Shqipri.
Sot ajo ka nj shtrirje t gjer, me 16
liali n t gjith Shqiprin dhe konfer-
encn e fundit, mbajtur me 15 janar n
Divjak, zgjodhi organet drejtuese t saj
dhe miratoi programin pr nj periudh 4
vjeare, si dhe disa ndryshime n statut.
T gjitha kto jan br t njohura gjer-
sisht nprmjet gazets son. e statutin
caktoi detyrat pr nj periudh tjetr 4
vjeare.
Mund t themi me plot gojn se asnj
krijes tjetr q ka lindur ose sapo ka
dhn kok me pretendimin se prfaq-
son arumunt e Shqipris n mnyr
trsore, nuk ka mundur ta zvendsoj
punn dhe veprimtarin e ksaj shoqate
20-vjeare.
N kt kuadr, pikrisht me 29 tetor
2011, sht parashikuar nj takim- koktej
t prfaqsuesve t t gjith lialeve, ku
do t sillen kujtime nga periudha e krijimit
t shoqats, por edhe do t theksohen
disa nga drejtimet kryesore pr punn n
t ardhmen. Kjo veprimtari do t pasqy-
rohet m gjer n numrat e ardhshm t
gazets son.
DATLINDJA- 29 TETOR 1991
Mund t themi me plot
gojn se asnj krijes tjetr
q ka lindur ose sapo
ka dhn kok, me pre-
tendimin se prfaqson
Arumunt e Shqipris
n mnyr trsore, nuk
ka mundur ta zvendsoj
punn dhe veprimtarin e
ksaj shoqate 20-vjeare.
vijon faqe 4
Vllazria Fraia 4
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
t gjith pjesmarrsit. Mbrmja
u mbyll n orn 11
00
, dhe pjes-
marrsit u ndan t gzuar dhe u
shprehn se t tilla veprimtari i japin
jet e gjallri Armnames.
Nga Fieri Pushe Gusho, na
njofton se mbrmja u zhvillua n
lokalin e vllezrve arumun Naun
dhe Milto Argjendari, n mes t
qytetit. Ja nj kronologji e aktiv-
itetit:
Ishin shprndar afro 200 ftesa
arumunve t qytetit dhe ata t
fshatrave n afrsi. Karakteristike,
q vlen t theksohet q n llim,
ishte se gjat gjith mbrmjes u fol
dhe u kndua n gjuhn vllahishte
(arumanisht). Nisi mbrmja me
himnin Dimndare printeasc
knduar nga pjesmarrsit. Pastaj
Ziso Musha, n rolin e monitoruesit
t mbrmjes, prshndeti pjes-
marrsit, duke uruar q ta kalojn
t gjith mbrmjen n mnyr sa
m t gzuar. N vazhdim ansam-
bli Apoloni, veshur me kostume
karakteristike, shpalosi vlerat e
tij dhe meritoi shum duartrokitje
dhe shoqrim n valle e n kng
nga pjesmarrsit. Her pas here
u recituan n gjuhn arumune nga
poeti Arqile Ciko dhe vjershtori
dhe virtuozi i kngs vllahe Thoma
Musha, poezi dhe kng karakter-
istike arumune. Mbrmja zgjati m
shum se tre or dhe la mbresa t
lokal ku u kndue dhe u bisedua n
gjuh arumune e rumune.
Nga Kora Todi Buli ansambli
Dorlu, din Sarighiol de Deal dhe
ai i Kavajs shpalosn vlerat m t
mira.
N Kor si dhe n Tiran
pjesmarrsit i jan gzuar edhe
prezencs PS Calinic, arhiepishkopi
i Argeshit dhe Muscelit. M datn 9
tetor s bashku me priftin arumun
At Dhimitraq Veriga ka mbajtur
Liturgjin e shenjt n Kishn Shn
Sotiri ose Shndrrimi n fytyr i
Zotit. N kt liturgji ka pasur nj
pjesmarrje shum t gjer nga
arumunt e qytetit t Kors, t
cilt ishin shum t gzuar sepse
kishin pran nj gur aq t lart
e t nderuar t kishs ortodokse
Rumune.
pashlyeshme te t gjith pjesmar-
rsit.
Nga Elbasani An-
don Kristo njofton se
atje ishte organizuar
n form t lir n nj
20 VJET SHOQATA
vijon nga faqe 3
Niko Simaku, Flora Priftanji, Kio Simaku, ndrsa bisedojn lirshm
n gjuhn ton, bjn edhe nj foto t prbashkt n mbrmjen e
organizuar m 7.10.2011
Vllazria
5
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
MANIFESTRILE s-au bucurat i de prezena
PS Calinic, arhiepiscopul Argeului i Muscelului,
care n data de 9 octombrie, mpreun cu preotul
aromn Dumitru Veriga, au oficiat Sfnta Liturghie
n Biserica Aromneasc Schimbarea la Fa
din Corcea, Albania, biseric ridicat cu sprijinul
Romniei.
De asemenea, n ultima sear a festivalului, la
Skopje, alturi de PS Calinic, manifestarea s-a
bucurat i de binecuvntarea Arhiepiscopul tefan,
nti-Stttorul Bisericii Ortodoxe Macedonene.
Activiti tr 20-aniversariu
ali Suati Aromli dit Albania
Suata cultural Aromli dit
Albania, tu cala e lei ti organizri
a activitilor dur meslu Sumedru
s-angajat tr organizri a niscni
Seari Armneasc. Aisti Seari...
eara prividzuti cu arastea (ocazia) di
20-aniversariu ali Suiati (29 Sume-
dru 1991), i tr lucru i avem fapt
i em ti sensibilzri a armlior ti
nregistrare (msurarea - Censusit
Al 2011). Cu partiiparea a ansam-
blui folcloric Dorlu, din Sarighiol
de Deal (Tule), vinit cu agiuita-
rea e Deprtamentul ning Guvernu
Romn i ambasada romn
- Tirana, tuti aisti luar haracterul a
unui festival, i s numi Festiavlu
Printeasc Dimndari.
Msurili s-luar ti prgaterea a
doilu ansambluri: Cvalia i Apo-
lonia dit Ferica i a anasmblui a
ciuriilor di la sculia
ti limba din Divjaka.
Di alt parti s-fer
cilissiri ta s-avea
partiipari la Tirana, nai
ma multu dit armi
din Tirana, Durrs,
Cvalia, Divjaka i
Kuova
Vinirea a ansam-
blui din Romnia i
agiutarea naniar di
la Departamentului
pentru Romnii de
Pretutindeni, fei i
aisti activiti s-hiba cu ma multu
valoar.
Concret Serea... s-organiz
ti Tirana la data 7 di sumedru la
Complexu Rozafa ora 19
00
. Cu un
respec ahoria s-atipt vinirea al PS
Calinic, arhiepiscopul Argeului
i Muscelului. Seara s-disclisi
cu Imnu Printasc dimndare.
Avu partiipari mare, ma ahoria di
la tinri, care ali deadr ma multu
ritmu, ce asoiar tut spectacul a
ansamblulor cu cntcu i giocu.
D-ul Koi Janku, vicepresi-
dentu ali Suati Cultural Armli
dit Albania, ce presidentu D-ul
Vangjel Shundi, ti
motivi c eara lndzt,
n-era perzent, salut
partiipani pi numa ali
Presidenii i ur i s-u
treca aist sear cu
cama multu harau.
Spectacul ahurhi
cu Ansamblu Dorlu,
din Sarighiol de Deal.
Cum poati si s-vead
i di caduruli, adrat
cu msturili di la D-ul
Robert ollaku,
aist ansamblu disfei
cntc, giocuri, niscnti
adei, ca cu cntcu
di srmni i portu
harahteristici. Depoea Festivalu
continu cu anasmblu dit Cvalia
nvscut cu protu armneasc.
Dup aist aradha u avu ansam-
blu di ciurii ali sculii ti limba dit
Divjaka, cre cantara i raitar pi
limba armn, cnti nli fapti dit
compozitori arm.
Un dup alant scimbar urri
partiipani. Seara s-nclisi la ora
11
00
, i partiipani s-prr hrsit
i dzsr c di ahtari activiti li
da ban ali Armnami.
Di la Ferica d-ul Pushe Gusho,
ni raport c seara armneasc
s-fei aco la data 8 di Sumedru, la
localu a doi frali arm: Naun i
Milto Argjendari, namsa di csbu
dit Feric. Iata un cronologhie a
activitetlei:
Eara arspndit pisti 200 di
aclimari ti armai dit csbului
i hoarili di avriliga. Harahteristic,
care u accentum dit ahurhita,
eara c la tut Seara... si zbur
i s-cnt pi limba a noast.
Ahuri Serea cu Imnu Dimndare
printeasc, cntata di partiipani.
Deapoa Ziso Musha, an roila a
monitorului a Seariliei, ghinu
partiipani. n continri ansamblu
armn Apolonia, nviscut cu protu
harahteristic, disfei valoarili a lui i,
continuedze pagina 6
20 ANIVERSARIU
Vllazria Fraia 6
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
ctig aplauziri i asoiarea tu gi-
ocuri i cntcuri di la partiipani. Or
dup or reitar pi limba armn
Arqile Ciko i virtuozu a cntcului
i giocuri Thoma Musha, poemi i
cnti. Seara cantinua ma multu di
trei sh i als entipusi niagriiti
la tu partiipani.
Di la Elbasani Andon Hristo
informedz c aclo eara organizat
la un local, iu s-cnt i s-zbur
pi limba armn i romn anda
s-acchisir multu ghini.
Di la Corcea Todi Buli ansam-
bli Dorlu, din Sarighiol de Deal
i ael dit Cavalia spusr valorea
a lor i amintar aplauzuri di la tu
partiipani
La Curceaua PS Calinic la data
9 di Sumedru deadun cu perftul
Dhimitraq Veriga, inut Liturghia
Smt la biserica Schimbarea la
Fa. La asit liturgji ar avut partiipari
mari, arm dit csbulu, care
eara mult hrisit c eara apropea
di un om mari ali biserci ortodox
dit Romnia.

C
opie a documentului
orighinal noterizat, anunciat
di la Ministerul di Cultur,
Tiner i Sport ti aeu chirou (cadru
pagina 3). Dup Dispozii Constitut,
aprobat di la protu Parlament pluralistu,
suatili lua legitiminan di la dicasterili,
dup scpulu a lor. Ai, poati s-u aduem
ca urnec i Suata a jurnalistilor
di agricultur lua legitimina di la
Ministerlu di Agricultur i ai ma
diparti. Ai dup apofasia (deciza)
a Ministrului Pre Zogaj, suata a
noast Dzuua di amintari u ari la 29
Sumedru 1991.
Estan ea umpi mplin 20 di a ali
existeniei i activitatelei niarrupt.
Suata ar lucrat n continuari tr
identicarea a armilor n Albania,
ti ineri i nviari ali limbi; ti ineri a
tradiilor i organizarea a mulilor
activiti culturali ta s-vegl i
s dizvileasc folclorlu i portu
harahteristic; adeili pistigiozi; nyiarea
i dueara ma ninti a mndrilei ti
ca unu armn i li apartenieadz a
tilei etnii shi alti. Tutai easti oglidat
contributu multu mari a armilor ti
zviluparea a Albaniei tu tuti cmpuri
ali bani. Ar avut un buncuvendri
din eta namsa di etnia a noast i etnia
prinipal i alti, i bneadz tu aist
patria a tulor bntorilor di aoa:
Albania.
Astz Suata are un rspndire
larg, cu 16 di liali n tut Arbiniia
i la conferina dit soni, inut la 15 di
Yinaru, n Divjaka, aleapsi conducera;
aprob programu i fei niscnti
alutrioasi la statutlu ti un period di
patru ai. Tuti aisti sunt fapti cunuscuti
pri revista a noast.
Poati s-dziem cu gura mplin c
nii un creatur alt i ar nascut, ic
ct ar dat caplu, cu proclamare c eli
reprezint Armnli dit Arbiniii, nu ar
ptut s nlocuesc lucru i activitili
a Sutilei amintat la anlu 1991, ninti
di yini ai i ari continri niarrupt.
Cu aist ocazie, la data 29 di
Sumedru, anu 2011, va s-organizeadz
un adunari- cocktail, cu reprezenti
a tulor liali, iu va si s-aduc amintiri
di la perioda a sculariei ali Suati, ama
i va s-accentuasc niscti obligii ti
yinitorlu di apropea. Aist activitatea
va s-oglideasc la numirlu care yini ali
Revisti a noast.
Dzuua di amintari:
29 di Sumedru 1991
Poati s-dziem cu
gura mplin c nii
un creatur alt i ar
nascut, ic ct ar dat
caplu, cu proclamare c
eli reprezint Armnli
dit Arbiniii, nu ar ptut
s nlocuesc lucru i
activitili a Sutilei
amintat la anlu 1991,
ninti di yini ai i i ari
continri niarrupt.
foto t pjesmarrsve n
mbremjen e organizuar n kuadrin
e 20 vjetorit krijimit t shoqats
dhe regjistrimit t popullsis
MBRMJA ARUMUNE
Vllazria
7
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
-REGJISTRIMI -REGISTRAREA-
P
as publikimit n mediat e shkruara
ditn e s hns, kreu i Shoqats
Arumune t Sarands, z. Pano Bakal-
KOMUNITETI ARUMUN NUK JU
FAL DHE JUVE JENI NJ DSHTAK
li reagon ndaj qndrimit t kreut t OMONIA-s
pr degn e Kors, Naum Disha me ceremo-
nin e prcjelljes s konsullit grek n Kor,
Ikonomus. Z. Bakalli thot se, dy zotrinjt
Ikonomu dhe Disho i ka dehur rakia e fort e
manit t Boboshtcs, por ktu sduhet nga-
trruar rakia me at q Viktor Efimiu ndrtoi
gjat gjith jets s tj, nn hundn dhe sulmet
e atyre q juve pini raki pr interesa t ulta,
q nuk jan pjes e karakterit t arumunve,
kjo ju bn me turp dhe me prgjegjsi histo-
rike. Viktor Efimiun sot e nderon komunitet
arumun, ka zn vendin e nderit n panteonin
e kulturs shqiptare dhe n tekstet shkollore
t shtett ton t prbashkt, Shqiprin.
Reagimi
Zot Bakalli i drejtohet zott Disho me fa-
lt: Nuk mund ta imagjinoj q juve, njeriu im,
gjaku im, q asim nj gjuh, kemi nj kultur
e nj tradit, pra jemi arumun, aq krenar sa
edhe kombet dhe pakicat e tjera kombtare,
q juve t pozoni me nj konsull q duket si
nj peshkatar mos vall jeni futur n rrjetn e
tj? Dijeni se komunitet arumun nuk ju fal dhe
juve jeni nj dshtak. Po kur e pyet nnn dhe
baban tuaj pr shndetn dhe hallet e tjera
nuk ma merr mendja se i pyet n gjuhn greke.
Mos hidh balt mbi arumunt, vllezrit dhe
motrat e tua n Kor, mos u shit pr interesa
q kombi yn nuk i ka pr karakter. T gjith
voskopojart, t gjith plasott dhe t gjith vl-
laht kudo q jan, nuk do t ta falin kurr kt
tradht deri edhe tek fmija arumun i palindur
ende, por sht n barkun e mms, nuk do t
ta falin, kjo sht tradht dhe mosmirnjohje
ndaj popullit, ku kemi shum t prbashkta,
t do t ndshkohesh pr medaljen e turpit
q i dhe konsullit Ikonomus. Do t isha krenar
dhe do ta respektoja konsullin Ikonomus
n cilsin si trup diplomatk, po ta merrte
kt medalje nga minoritet i tj grek, por jo
me mendimet e tja pr t br ty gur shahu
pr asimilimin e vllehve n grek, kur ne kemi
lindur e rritur n shtet shqiptar. Nuk mund t
falet nga t gjith arumunt kudo n rruzullin
toksor, sidomos ata t Greqis, n vitn 1914
kur u mbylln shkollat dhe kishat arumune
nga bashkkombsit e at q ju e dekoruat. Si
mund ta harrojn arumunt korar gjakun
e Papa Llambro Ballamaci, q u martrizua
nga andartt grek se predikonte n gjuhn
tnde, tmen, t t gjith arumunve, se nuk
kishte asgj t prbashkt me grekt, ktu
prfundon deklaratn e tj zot Pano Bakalli,
Reagon Pano Bakalli,
antar i Kshillit t
prgjithshm dhe
kryetari i lialit t
Shoqats s Aru-
munve n Sarand.
(Pr ceremon e prcjell-
jes s konsullit grek)
SB0QATA K0LT0R0RE A0N0NT E SBQIPRIS
Tiian shtatoi
DEKLARAT PR SHTYP
ARUMUNT (VLLEHT) NUK JAN GREK
Prball deklaratave, provokuese t bra, koht e fundit nga ana e kreut t
Omonias s prefekturs s Kors, zotit Naum Disho, Shoqatat Arumunve
e Shqipris protestojn dhe riafirmojn, se Arumunt (Vlleht) e
Shqipris, nuk jan dhe nuk kan qen kurr pjes e helenizmit. Kto
deklarata vijn n vazhdimsi t provokimeve t lshuara m par nga ana e
konsullit grek n Kor me dt. 05.02.2011, q u shrbejn interesave t
huaja, t cilat ngacmojn klimn ndretnike n Shqipri; n kontekstin
delikat t regjistrimit t prgjithshm t popullsis. Edhe n t shkuarn
shoqatat e jon, sht shprehur kundr ktyre shpifjeve dhe t pavrtetave,
q bn vazhdimisht kjo organizat e Omonias, q nuk ka asnj lidhje me
Arumunt (vlleht) e Shqipris. Akoma m i dmshme sht q dhe
Komiteti Shtetror i Minoriteteve n lidhje me kto skandale, hesht dhe nuk
prononcohen.
E theksojm m me forc se arumunt (vlleht), nuk do ti manipuloj dot
njeri, ato jan Arumun (vlleh) t Shqipris dhe n regjistrin e popullsis do
t din t deklarohen vet, ashtu si ja thot zemra e shpirti i yn Arumun
(vllah), ashtu si sht porosia prindrore e t parve tan.
Kryesia e prgjithshme
e Arumunve t Shqipris
Kryetari
Vangjel Shundi
Kjo deklarat u botua n disa gazeta gjat shtatorit. e veme edhe ktu si dokument
kryetar i Shoqats Arumune t Sarands dhe
njherazi antar i Kshillit t Prgjithshm t
ksaj shoqate pr gazetn Telegraf.
Do t isha krenar dhe do ta respektoja kon-
sullin Ikonomus n cilsin si trup diplomatk,
po ta merrte kt medalje nga minoritet i tj
grek, por jo me mendimet e tja pr t br ty
gur shahu pr asimilimin e vllehve n grek, kur
ne kemi lindur e rritur n shtet shqiptar
Dijeni se komunitet arumun nuk ju fal dhe
juve jeni nj dshtak. Po kur e pyet nnn dhe
baban tuaj pr shndetn dhe hallet e tjera
nuk ma merr mendja se i pyet n gjuhn greke.
Mos hidh balt mbi arumunt, vllezrit dhe
motrat e tua mos u shit pr interesa q kombi
yn nuk i ka pr karakter.
U publikua llimisht n gazetn
Telegraf 25 tetor 2011
S
hoqata jon qysh n llim t procesit
prgattor t regjistrimit t popullsis
dhe banesave u b pjes aktve duke
qen prezent n t gjitha tryezat e organizu-
ara pr kt problem nga insttucionet zyrtare
t vendit tone por edhe nga prfaqsues t
insttucioneve ndrkombtare pr mbrojtjen
e t drejtave t minoriteteve.. N kto tryeza
prfaqsuesit tan jo vetm q kan dhn
mendimin e tyre, por m pas kemi br edhe
relacione me shkrim n emr t kryesis s
shoqats pr vrejtjet q kemi pasur dhe
propozimet tona mbi opsionet m t pranu-
eshme, duke ju drejtuar Komisionit Qendror
t Regjistrimit si dhe INST-at. Duhet theksuar
se qndrimi ndaj vrejtjeve tona kan qen
prgjithsisht dashamirse dhe aprovuese.
Nga ana tjetr sht br nj pun e gjer
nprmjet shtypit ton Fraia por edhe shtypit
tjetr si dhe n median elektronike nprmjet
artkujve dhe intervistave direket pr kt
problem.
N llim t procesit t regjistrimit u ndan
mbi 3000 formular n formatn e mposhtm
n t gjitha liale ton dhe ju dha mundsia
q do familje arumune t kishte nj model
se si mund ta mbushte pyetsorin pr grupin
etno-kulturor dhe fen.
Rezultate do t shihen kur t komunikohen
nga INST-t, por jo ]do gj varej nga shoqata
jon sepse pat dhe ka nj presion t jash-
tzakonshm mbi popullsin q n Shqipri
[do banor nuk duhet t deklarohet tjetr gj
vese shqiptar.
S
uata a noast dit ahurhita a pro-
esulu di nregistrarea a poporu i
a casilor s-fei part actv, anad ar
fut prezent la tut masili rotundi, organizat
t aist chestunea di la insttuionili oiali
ali Albanii i di la reperzentili a Insttuio-
nilor internaionali t aprarea a ndrepturi
a omului i a minoritilor. La aist masi
reperznti a not au dat minduerili a lor
i ar fapt relaioni scriat pi numa ali Presi-
deni t opsionuri i propunrili, ctr Comi-
sia Central t nregistrarea i ctre INST-at.
Vremu s-accentum c starea t opsiouri
a noast n gineral ar fut bunatptat i
sunt apruchiat.
Di alt part east fapt un lucru largu
cu Revista a noast apropea di doi ai, ama
i la media alt scriat ic electronic, prin
artculi i interviu.
Tu ahurihta a procesului di nregistrare
s-rspndir formulari, ca cum poat s-u
videm tu aist pagini, care nearsi la ca
cas t arm tu tut Arbiniii. Ai s-deadi
un urnec (exemplu) concret c cum poat
si s-smna, dup vrerea a lor, armli cfa-
rea t grupu etno-cultural i pistea.
C cum va s-eas rgistrarea va s-u
videm dup nisct chirou, cu tut i nu tut
lucruli s-depinde di la lucru a nostu, ce
avu i ari un presiuni mari pist popuru
i nii un i bneadz tu Arbiniii s-nu si
s-declaredza alt soi dect Albanez.
SHOQATA KULTURORE ARUMUNT E SHQIPRIS
MOTRA E VLLEZR ARUMUN (VLLEH)!
N tetor bhet regjistrimi i popullsis n vendin ton. T regjistrohemi ata q jemi dhe t
mos tjetrsohemi. T jemi krenar pr origjinn ton arumune (vlleh) t Shqipris.
Ne jemi shtetas shqiptar me kontribut t jashtzakonshm gjat gjith historis.
Kemi dhn kontribut t madh gjat Rilindjes Kombtare, Pavarsis, Lufts Nacional
lirimtare, zhvillimit t ekonomis, kulturs, civilizimit dhe demokracis.
Marrdhniet e shklqyera t bashkjetess mijravjeare shqiptaro arumune (vllahe)
nuk duhet ti kuptojm si zhdukjen ton apo tjetrsimin ton. Prkatsia etnike lind dhe
vdes bashk me njeriun.
Nga gjiri i etnis ton arumune kan dal figura t ndritura, dje dhe sot, por kjo nuk do t
thot q ne te humbasim origjinn dhe t mohojm prindrit, gjyshrit dhe strgjyshit tan.
Duke u deklaruar t lire ata q jemi (arumun /vlleh) kemi respektuar t part tan, fmijt
tan, t ardhmen dhe atdheun ton t prbashkt Shqiprin.
N FAQEN 12 JAN TRE PYETJE :
PYETJA 38
Cila sht gjuha juaj amtare ?
Shqip :
Tjetr :
Specifiko :
ARUMANISHTJA
Ka dy kuadrate ku mund t shkruash arumanishtja ose vllahishtja (njrn nga kto )
PYETJA 39 :
Cili sht grupi etno-kulturor q ju i prkisni ?
Deklarim i lire
1. I prkas grupit etno-kulturor
Specifiko
ARUMUN ose VLLAH (Duhet vn vetm njri emrtim)
2. Preferoj t mos prgjigjem
PYETJA 40 :
A i prkisni ndonj besimi fetar ?
Deklarim i lire, jo i detyrueshm
1. I prkas :
Specifiko
ORTODOKS
2. Nuk i prkas ndonj besimi fetar por jam besimtar
3. Nuk i prkas ndonj besimi fetar dhe nuk jam fetar
4. Preferoj t mos prgjigjem
X
Pr regjistrimin
Nj raport i shkurtr
Ti registrarea
Unu curtu raportu
Vllazria Fraia 8
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
M
e rastin e uarjes s studentve t rinj bursist nga Shqipria u bn edhe takime me personalitetet t ndryshme
q kan prgjegjsi pr t ndihmuar arumunt jasht Rumanis. Nj takim i till u b me zotin senator Viorel
Badea- kryetari i Komisionit pr rumunt (arumunt) jasht kufijve t Rumanis. Me t u bisedua mbi problemet q
preokupojn Arumunt e Shqipris dhe u shkmbyen mendime se si mund t rritet bashkpunimi midis shoqats Arumunt e
Shqipris dhe institucioneve kulturore t shtetit rumun si dhe gjetja e rrugve q nprmjet projekteve q zbaton shteti rumun,
si mund t prfitohet mbshtetje financiare pr t shtuar veprimtarit kulturore e fetare, mbajtjen dhe msimin e arumanishtes
dhe botimeve t ndryshme pr arumun dhe n arumanisht. T gjitha kto mund t inkurajojn m shum identifikimin kulturor
dhe gjuhsor t arumunve t Shqipris.
Zoti senator i mirkuptoi shqetsimet tona dhe premtoi se ato do ti bj t njohura n nj koh sa m t shpejt institucioneve
prkatse ekzekutive.
GJITHNJ E M
SHUM PO PRAKTI-
KOHET PAGZIMI
I FMIJVE T
FAMILJEVE
ARUMUNE NGA
PRIFTI ARUMUN,
AT DHIMITRAQ
VERIGA, I CILI
FORMULN E
PAGZIMIT E
MBAN EDHE N
GJUH TON. NJ
KRKES T TILL
BRI EDHE ENEID
NAKUI, NGA
TIRANA DHE PAPU
VERIGA E ZHVIL-
LOI PAGZIMIN
N KISHN E SHN
EVANGJELIZMOIT.
NPRMJET DISA
FOTOGRAFIVE
PO PASQYROJM
KT EVENIMENT
DUKE I URUAR
T PAGZURS
JET T GJAT
E SHNDET, T
RRITET E GZUAR
E ME PRINDRIT E
GJYSHRIT E SAJ.
Gjysh Ndrekua i gzohet
mbes pas pagzimit
Ndreko Nakui sht nga
nga nismtart pr Tirann
n krijimin e shoqats son
Arumunt e Shqipris
Kumbart e ardhur nga Rumania jan
t lumtur e t gzuar q pagzimi
u b nga At Dhimitraq Veriga dhe
nuk kursyen anderimet pr t.
Nj kujtimi bukur pr prindrit dhe
kumbar,
Fotogra nga ceremonis s pagz-
imit t zhvilluar nga At Dhimitraq
Veriga, prifti arumun i kishs
arumune t Kors
T
akimet me personalitete rumune
q njohin problemet dhe historin e
arumunve n prgjithsi, por edhe
n veanti n Shqipri, kan qen praktik e
aplikuar nga Shoqata jon. Pavarsisht se
jemi aq larg, ne kemi par te shum nga ata,
nj njohje dhe preokupim pr etnin ton,
dhe gatishmri pr t siguruar nj ndihm
e mbshtetje. Kjo nuk na pengon t themi se
ende ekzistojn shum hallka burokratike
e t vshtira pr t siguruar nj ndihm m
efektive jo vetm ndaj arumunve q jan
n Shqipri por edhe ndaj atyre q pr arsye
t ndryshme (martese etj) kan qndruar n
Rumani pas prfundimit t shkolls. Ende
nuk ka nj status t precizuar se si duhet
konsideruar arumunt q jan nga Shqipria,
kur qndrojn n Rumani dhe trajtimi i tyre
prgjithsisht bhet si pr t do t huaj q ka
qndruar n Rumani, pavarsisht nse sht
apo ssht arumun. Ky prbn nj objekt
q duhet diskutuar e vendosur mbi baza m
t sakta pr t gzuar at status q na takon
edhe si e ka vrtetuar histori apo studimet e
shum gjuhtarve dhe studiuesve t ndry-
shm pr lidhjet natyrore midis arumunve
dhe rumunve.
LIDHJE E BASHKPUNIM
AKTUALITET- ACTUALITATE
Vllazria
9
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011 VOSKOPOJA
Ve kontradiktave q lindnin midis
puntoreve dhe drejtueseve t esnafve, apo
midis pundhnsve dhe t punsuarve, pr
tokat dhe trashgimit, huat e mara dhe
shlyerjeve t tyre, interesave politik t atyre
q dshironin t bheshin arkond, proble-
meve t mbledhjes s taksave dhe prdorimit
t tyre pr nevojat e qytetit, nuk njiheshin
kontradikta t tjera. Qyteti nuk kish pengesa
t natyrs etnike.
Prse nj qytet si Voskopoja, ka fituar
t drejtn t quhet ndryshe Fenomeni
Voskopoja?
Kshtu e kan karakterizuar shume
historian pr faktin se Voskopoja nga nj
fshat i rndomte, por duke u ndodhur n
kryqzim t rrugve t athershme ush-
tarake dhe tregtare, nga fundi i shekullit
17 dhe shekullit t 18, arriti nj zhvillim
t till ekonomik, demografik, kulturor
dhe ndrtoi institucione arsimore t tilla,
q pothuaj barazohej me qytetet modern
evropiane. Ajo nxori nj plejad te tille
burrash, t cilt pr nga shkollimi, kultura,
suksesi ekonomik, bn emr ne gati gjith
boten e athershme evropian dhe m gjere.
Jan shum t rralla qytetet, q n saj t
fuqis ekonomike te grumbulluar, arritn
t ngrne nj shkoll t mesme q i afrohej
universitetit: Akademin e Re t Vosko-
pojs, t themelojn nj shtypshkronj, t
ngrne biblioteke, t vetqeverisen duke u
mbshtetur n financat e tyre, t praktiko-
jn sistemin e zgjedhjeve m demokratik
t kohs, mbshtetur n votn e popullit
dhe t praktikojn nj diplomaci tepr t
menur, e cila u lejoi te mbijetojn n detin
e perandoris osmane dhe sistemit feudal
te kohs.
Si u themelua Voskopoja. far thon
dokumentet historike?
Voskopoja u themelua rreth viteve
1330-1337, nga barinj fillimisht nomad.
Por duke pasur kushte te mira pr zhvil-
limin e blegtoris, banoret gradualisht u
bn sedentar. Rreth kishave dhe m von
manastireve, u ndrtuan shtpi me gur
dhe mbuluar me plloa, material q mund
te gjendeshin n at vend rrethuar me pyje
dhe livadhe. Nevojat ekonomie i detyruan
banoret te bjn transporte edhe larg
fshatit. Kjo beri q banoret t shohin kra-
hina dhe vende t tjera, t njohin kombe t
tjera. Kushte krijuan mundsin e nj treg-
tie t gjere me ta. Kjo i pasuroi. Themeluesit
e pare kan qene vlleht, me gjith se kt
tez, mjaft nga historiant tan, e kundr-
shtojn. Pr mendimin tim thjesht duke u
nisur nga ndjenja nacionaliste. Ka shume
t huaj si Thunman, Pukvil dhe shum t
tjer q vrtetojn tezn se themeluesit
kan qen vlleht. Me pushtimin e trojeve
nga perandoria osmane, pr kushtet q pati
Voskopoja n raport me Stambollin, sido-
mos kur kaloi si prone e Valide Sulltanit,
e cila kufizoi disi t drejtat e pashallarve
mbi Voskopojn, prqendroi t drejtat mbi
taksat vetm pr vete dhe ato paguheshin
ne Topkapi, n zyrn e defterdarit nr. 21 pr
Validen, por sidomos me garancin q t
ruanin dhe t praktikonin fen e krishtere,
rreth Voskopojs u mblodhe dhe fshatar
me kombsi t tjera, si shqiptar, grek,
bullgar. Ky fakt i dha shum akes pr nj
zhvillim t shpejt dhe pasurim.
A ka qen Voskopoja shum etnike dhe
me disa fe?
N rrjedhn e saj t zhvillimit historik
THEMELUESIT E PAR KAN
QEN VLLEHT
Nga Niko Simaku.
Intervist dhn gazets Telegraf
Voskopoja u b shum etnike, sidomos nga
fundi i shekullit t 17 dhe shekullin e 18.
Me gjith at, etnia mazhoritare ka qen
gjithnj ajo vllahe. Kjo vrtetohet nga fakti
se cila gjuh prdorej me gjer. Ishte ajo
vllahe, armne. Etnit me t spikatura,
ve asaj vlleh kan qen shqiptart, grekt
dhe bullgart ose maqedonasit. Ishin etni
t fes krishtere dhe q si qendr kishin
peshkopatn e Ohrit, e cila ishte n mosmar-
rveshje me at t Stambollit Fanariote
Voskopoja asnjher nuk pa pasur
fe tjetr ve asaj krishtere ortodokse, t
trashguar nga Bizanti.
Prse Porta e Lart, lejonte q n per-
andorin osmane t kishte dhe disa vende
q mund ta ruanin fen e tyre, mes ktyre
vendeve dhe Voskopoja
Nj perandori kaq e gjer, me nj
shtrirje t pa mas si ishte perandoria Os-
mane, nuk mund t bnte ndryshe. Me kt
dua t them se t nderosh fen, besimin e
njerzve q praktikojn prej shekujsh, nuk
sht njsoj si pushtimi tokave. Perandoria
nuk mund ta kthente me Irade fen.
Fermani i Sulltanit pr nj ndryshim nga
krishter n islam, nuk mund t zbatohej.
Nuk kish kush ta zbatonte. N kto kushte,
ishte n interes t vet q te jepte lejen q
rajat t mbanin fen e vet. Vetm m von
do t veprohej ngadal pr t ndryshuar
fen. Kjo e detyroi t hynte n marrveshje
me Patriarkalen e Stambollit, e cila do t
ishte lev e osmanve pr t mbajtur n fre
popullsin`dhe ta largonte nga kryengritjet
e mundshme me karakter fetar. Patrikana e
Stambollit, me gjith rolin e saj n ruajtjen e
fes nga popullsia krishtere, n fakt, Ishte
nj rob brenda popullsive t robruara.
Voskopoja prfitoi n rrethanat e
siprme. Duke u shpallur prone e Valide
Sulltane, duke paguar haraet asaj, gjja
m themelore pr interes e saj t pasurimit,
nuk i kushtonte gj tu siguronte kt t
drejt, e drejt q shkonte n thesaret e vet,
ndrkoh q edhe krahina e qytete t tjera
e kishin kt status.
Me far harai Voskopoja e ruajti
identitetin fetar dhe nivelin ekonomik e
shoqror q kishte n at koh?
Me t drejt ju prdorni fjaln Hara.
Harai ishte i rnd, por jo m i rnd se
harai q paguanin t krishtert e tjer
tek feudalt vendas dhe t huaj. Sipas
hulumtimeve, Voskopoja paguante vetm
tre lloj taksa: taksn e nnshtrimit, taksn
e xhelepit dhe taksn personale (Xhizje).
Duke paguar kto taksa qeveris osmane,
ashtu si tham, Voskopoja nuk do t prekej
nga procesi i islamizimit, n qytet nuk do
t hynin ushtar osman t armatosur. Pr
ankesat e mundshme, ata i drejtoheshin
direkt Valide Sulltanes. Nj gjendje e
tille, duke pasur garancin e mbrojtjes t
karvanve nga ushtria turke, me nj pop-
ullsi aktive dhe t arsimuar n krahasim
me t tjert, njohja e bots dhe t tregjeve,
u dha mundsin q n qytet t zhvillohej
nj industri e konsiderueshme pr at
koh, t lidheshin me shtete tregtare si
Venediku, Austro-Hungaria, Egjipti dhe me
gjith trevat brenda perandoris Osmane
deri dhe tej Detit t Zi.
Si ka qen bashkjetesa n t njj-
tin qytet i arumunve, grekve dhe
shqiptarve?
Ve kontradiktave q lindnin midis
puntoreve dhe drejtueseve t esnafve,
apo midis pundhnsve dhe t punsuarve,
pr tokat dhe trashgimit, huat e mara
dhe shlyerjeve t tyre, interesave politik
t atyre q dshironin t bheshin arkond,
problemeve t mbledhjes s taksave dhe
prdorimit t tyre pr nevojat e qytetit,
nuk njiheshin kontradikta t tjera. Qyteti
nuk kish pengesa t natyrs etnike. Kriteri
kryesor i pranimit t qytetarve t rinj,
ishte besimi. Pranoheshin vetm t krish-
ter. Pikpamje apo ide pr kombin nuk
kishte. Nuk njihej nocioni i atdheut trsor.
Shqipri konsiderohej treva prkatse
ku banonin shume lloj etni. Kjo shpjegon
faktin q, me qen se n at koh njihej
kryesisht shkrimi grek, greqishtja ishte
gjuha e shkolls, e filozofis, e artit t po-
ezis. N kto kushte, pr t filluar fmijt
t msonin greqisht n shkoll, erdhi n
ndihm fjalori i Theodhor Kavaliotit n
tre gjuh: greqisht, vllahisht dhe shqip.,
m von dhe maqedonisht apo bullgarisht.
Kjo tregon se ishte nj qytet shum etnik.
Historikisht, nuk ka dokumente q t flasin
pr konflikte etnike. Pr konflikte t tjera
po. Ka pasur shum konflikte t karakterit
shoqror dhe politik.
Ju sapo kini botuar romanin historik
Lorika, virgjresha e Voskopojs, ku
bashkohet dhe ku ndahet ai me librin e
Ben Blushit T jetosh n Ishull
Romani i Ben Blushit ka vlera artistike.
Pr mua sht nj abuzim q ve, qoft
dhe pjesrisht n qendr Voskopojn, nuk
ka t bj me Voskopojn. Historikisht
ai nuk qndron. Mund t merrte si vend
gjeografik do qytet tjetr, por jo Voskopo-
jn. Historia e saj sht ndryshe. Romani
i im Lorika,virgjresha e Voskopojs,
sht krejt tjetr. sht me t vrtet roman,
por ruan faktet historike. Ka t bj me
njerz q kan jetuar ather, prshkruhet
artistikisht gjendja shoqrore, problemet,
dashurit dhe fatkeqsit, fatkeqsi q
t ngren qimet prpjet kur i lexon.
Djegia dhe shkatrrimi i Voskopojs nuk
erdhi nga brenda: Nga lagjja myslimane
Brenda Voskopojs Jo vetm lagje, por
edhe mysliman nuk ka pasur si banor.
Djegia e Voskopojs erdhi nga jasht. Nga
bejlert dhe fshatrat e islamizuar pr rreth
saj. Shkatrrimi i saj nuk erdhi thjesht se
ishte e krishtere, por se ishte e pasur dhe
ku kishe ku dhe far t grabisje. Feja u
prdor nga udhheqsit e shkatrrimit n
vitin 1769, si mjet justifikimi. Ishin t ash-
tuquajtura Borxhe e gjakut, q u deshn
t paguheshin nga voskopojart spahinjve,
sepse si t krishter nuk merreshin ne
ushtrin osmane, prandaj dhe duhet t pa-
guanin pr gjakun q derdhnin myslimant
n luftrat q bnin nn hijen e sulltani. Kjo
takes nuk ishte e sanksionuar nga Valideja.
Kt e deshn bejlert dhe spahinjt
Sa i ka dhn Voskopoja kulturs dhe
inteligjencs shqiptare?
Voskopoja i ka dhn shum kulturs
dhe inteligjencs shqiptare. Fakti q edhe
koht e fundit profesor Alfred Ui ka
botuar nj studim t zgjeruar pr filozofin
e Thodhor Kavaliotit Voskopojar, Profesor
Pllumb Xhufi Shekulli i Voskopojs (1669-
1769), shum t tjer para tyre, t huaj dhe
vendas si Ilo Mitk Qazezi, Dhori Fallo, Aurel
Plasari me Fenomeni Voskopoja e shume
e shume t tjer: rumun grek, gjerman
Italian dhe austriak si Paifus, me origjin
nga Voskopoja, tregon pr interesimin e
madh. Veanrisht perndim afresket e
jashtzakonshme dhe ikonat n kishat e
Voskopojs, etj. Tregon pr nj kulture t
trashguar nga ata me shum vlera.
Nuk sht i pakt edhe kontributi i
shum voskopojarve n kohn e tanishme.
Jan mjaft historian, kritik arti, shkrim-
tar, artiste me kontribut t spikatur.
Pr Voskopojn edhe jasht shtetit, nga
institucione shkencore, jan organizuar
simpoziume t veante vetm pr kulturn
e saj. Do t dshiroja q t rinjt ta njohin
kt kulture. Do t ishte e dshirueshme t
bhej java e kulturs voskopojar. Me kt
rast do t hiqej pluhuri i harress dhe do
jepej nj kontribut mjaft i madh n kulturn
e tanishme. Trashgimia sht baza pr t
ecur m tej.
Si mori fund qytetrimi i Voskopojs.
Cili ishte zjarrvnsi i saj.
Voskopoja u dogj n vitin 1769 dhe
vazhdoi deri n vitin 1772, Djegien e dyte e
psoi pas 20 vjetsh, n vitin 1789, mandej
n vitin 1916 dhe s fundi n vitin 1943.
Me prjashtim t djegies s fundit, gjith
djegiet e tjera jan br nga shqiptart.
Arsyeja u tha disi m lart, por si themelore
un konsideroj faktin se Voskopoja ishte nj
qytet i pasur. Gurt-thon- nuk hidhen mbi
plepa, mbasi nuk kan fruta. Mbi Voskopoj,
po thuaj gjithnj ka qen qllimi i grabitjes,
mbas ksaj, feja e prdorur si arsye pr ta
shkatrruar.
Me gjith at kultura voskopojare jetoi.
Ajo me njerzit e ditur, me kapitalet e saj, me
prvojn n fushn e ekonomis dhe finan-
cave, kontribuoi shum n gjith vendet e
Ballkanit, n Evrop dhe m tej. Nga radht
e voskopojarve doln bankier, industrial-
ist, diplomat, artiste dhe shkenctar q u
vlersuan nga bota.
Ju jeni lindur n Voskopoj, N fakt
si sht Voskopoja sot. Si u trajtuan ne
regjimin e Zogut, te Enver Hoxhs dhe
tani n demokraci?
Nderoj shum paraardhsit e mij
pr gjithka q kan br pr Voskopojn.
Historia flet shum, por edhe pas djegies n
vitin 1916, Voskopoja filloj te rilind. N
vitin 1929, u krijua Shoqria voskopojare
Rilindja. Dha nj kontribut shum t
madh pr ujsjellsit, pr ezmat, t cilat
u inauguruan edhe ne prani t motrave te
mbretit Zog. U rindrtuan rrug, urat dhe
u krijua nj park pushimi i mrekullueshm
ku t rinjt e dashuruar takoheshin. Kjo u
themelua n Kor dhe gjithka u b me
fondet e mbledhura. Krijoheshin takime,
si t famshmet Ballot Voskopojare ku
grumbulloheshin edhe fonde. Ne Voskopoj
u krijua shoqria Vllazria me t njjtin
qllim. Gjat lufts Nacional lirimtare
gjith fshati mori ann e lufts pr Liri. Nuk
ka familje n Voskopojn e athershme, q
t mos ket nj ose m shum dshmor.
Tani Voskopoja sht nj fshat ku in-
vestohet. Po ringrihet. Ka ujsjells dhe uj
n do shtpi. Ka rrugn Kor Voskopoj
t zgjeruar dhe asfaltuar pjesrisht, energji
elektrike dhe kan filluar t prkujtohen
shum festa, qofshin dhe fetare. Por, sig-
urisht, problem i pronave, sht pengesa
kryesore pr nj zhvillim turistik, e vetmja
deg q ka perspektivn kryesore.
Vllazria Fraia 10
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
Qllimi i ktij shkrimie, sht sa njohja me prmbajtjen
aq edhe mnyra pr t msuar arumanishten, pasi do
rresht i gjejm n arumanisht dhe shqip. Me nj durim e
mbi t gjitha, me dashuri pr arumanishten, duke i lexuar
kto faqe pak e nga pak, mund t msohen shum shprehje
e fjal. Pr kt e falnderojm edhe nj her zotin Janko
Ballamai, pr kontributin q jep si njohs i thell i aru-
manishtes/vllahishtes.
Redaksia
Foto e ber n Konferencn e Par, 1992
-educat religioz-
EDUCAI CRITIN-ORTHODOX EDUKAT E KRISHTER-ORTHODOKSE
MINUNI MREKULLI
Di la Iancu & Ioan Ballamaci Prej Janku & Joan Ballamaci
Tradusi pi limba arbineas/arbinuseati Prkthyer n gjuhn shqipe
pi ar(o)mneati di la dhe n arumanisht prej
Iancu & Ioan Ballamaci. Janku & Johan Ballamacit.
MARTURITORILI DSHMITART
Parti loati dit Libru/Cartea cu marturisiri Pjes t marra nga Libri me dshmit
di minunili/meravilili tihisiti pi Lumea Critin- mrekullive t ndodhura n Botn Krishter-
Orthodox di Timpu Modern. - Ortodokse t Kohs Moderne.
itat: Prindi s-v-u dzc di prima c nu Biserica Citat:Duhet tju them s pari se jo Kisha
li fai smili, no sinodu di Biserica li i bn shenjtort, jo sinodi i Kishs i
proclameadz smili; ma Smili li pro- shpall shenjtort; por Shenjtt i shpall
clameadz Dumnidzulu poporu/populu. Zoti dhe populli.
Domnu lu cunoati alor smirea po- Zoti u njeh shenjtrimin e po-
poru/populu operili a lor cai li veagli pulli veprat e tyre t cilat i ruan
la memorea a lui. Ma va s yiin -timpu n memorien e tij. Por do t vij koha
al sutilor iililor credinioilor i e qindra dhe mijra besimtarve q
si nclisoarizar si btur ti/tr credina u burgosn e u rrahn pr besimin
a lor Critin-Orthodox pit(r)u ncli- e tyre t Krishter-Orthodox n bur-
sorili comunisti. gjet komuniste.
P.S.Sebastean Pacanu P.S. Sebastian Pashkanu
Episcop Slatinei s Romanilor. Epsiskop Slatinei dhe Romanve.
Oasili al smilor di ncliso(a)rili comunisti Eshtrat e shenjtorve t burgjeve komuniste
tu/in/n-Muntili Smt. n Malin e Shenjt.
Tiiserea al critiilor di Grecia/Gria fa Nderimi i krishterve t Greqis ndaj
marturilor di critinitati pi campurili comunisti dshmuesve t kampeve komuniste
e(a)sti acriscut mult dzai aili di ultim/soni, sht rritur shum dhjet vjett e fundit,
n primu rnd, traduiarilor al crilor i n radh t par,prkthimeve t librave q
spun trdze(a)rili/suferrili a lor. Tr ex. Smtu tregojn vuajtjet e tyre. Psh Shenjti
Ierarc Luca di Crimea e(a)sti un dit Ierark Luka i Krimes sht nj nga
Smili ma vrut di Timpu Modern Shenjtt m t dashur t Kohs Moderne
n spaiu Grec.Ti/tr tinia a lui e(a)sti n hapsirn Greke. Pr nder t tij sht
sculat un Biseric Mari n/n-Verria, dipicnd ngritur nj Kish e Madhe n Veria, ndrsa
parti di oasili a lui si a pit multi pjes t eshtrave t tij gjenden n shum
manastiri mitropilii di populu/poporu manastire dhe mitropoli t popullit
credinvrutos Grec.Tiiserea al poporului si besimdashs Grek. Nderimi i popullit
acre(a)ti n lafelu timp cu minunili/meravilili rritet n t njjtn koh me mrekullit
performati/fapti di ait smi. e kryera nga kta shenjtor.
Intre credinioili cunoscu n/n-Grecia/Gria ndr besimtart e njohur n Greqi
snt/sunt -ateli i trapsir/suferir ti/tr Cristo jan dhe ata q vuajtn pr Krishtin
tu inclisoarili comunisti n Romnia. n burgjet e Rumanis.
Traduerea di Libru di Ioan Ianolides Tur(n)a- Prkthimi i Librit t Janolidesit Kthimi
rea la Cristo pi limba greac ari giucat un tek Krishti n gjuhn greke ka lojtur nj
rol esenial ti trdiscliderea ali cunotinilei rol esencial n prhapjen e njohjes
ti/tr martirili tiniri romi. Credinioili pr martirt e rinj rumun. Besimtart
Orthodoxi Grei va s-cunoasc ma ghini ortodoks grek duan t njohin m mir
bana al aitor marturitoi adevarai jetn e ktyre dshmuesve t vrtet
di Cristo prin tiiserea a lor s-a t Krishtit dhe nprmjet tyre t gjejn
agiutoru mizloirea n plcrse(a)rili a lor ndihmn dhe ndrmjetsin n lutjet e ty-
adresati Dumnidzului. Una di aiti e(a)sti em re drejtuar Zotit. Nj nga kto sht edhe
scrisoarea/cartea pitricut dit Manastiru Grigoriu letra drguar nga Manastiri Grigoriu
di Muntili Smt, un dit manastirili ma t Malit t Shenjt, nj nga manastiret m
Mri di Muntili Smt pitricut t mdhenj t Malit t Shenjt drguar
Schitilui Anlimea di Cruea Smt tu/n/n- Skitit Lartsimi i Kryqit t Shenjt n
Aiud,n semn di mulumeri ce preftu Aiud, n shenj falnderimi sepse prifti
Agustin Parintili Suitos aistui Schit si ren- Agustin Ati Shpirtror i ktij Skiti iu pr-
spunsi cu mult vreari plcrserilei a lor gjigj me shum dashuri lutjes s tyre
pitricundu-se oasi di alor i mrturisi- duke u drguar eshtrat e atyre q dshmu-
r murir tu Aiud ca si s-tiisea ma an dhe vdiqn n Aiud q t nderohej me
mult numa al Dumnidzului a Nostru Isus shum emri i Zotit Ton Jezu
Cristo.Prindi dze(a)ri c Arhimandritu Yioryi Krisht. Duhet thn se Arhimandriti Jorgji
Captanis fost-prof. di ali Dreptatilei Canonic Kapcanis ish-prof. i s Drejts Kanonike
n Facultatea di Teologi n/tu Athina e(a)sti n Fakultetin e Teologjis n Athin sht
un di cama cunuscuili di cama vrutu nj nga m t njohurit dhe m t dashurit
ntre Prinilor Spirituali teolog di Lumia ndr Etrit Shpirtror dhe teolog i Bots
Helen.Trupurili al marturitorilor di nclisoarili Helene. Trupat e dshmitarve t burgjeve
i si arucar dit comunitili pit(r)u groapi q u hodhn nga komunistt n gropa
comuni/ di tradunoasi si rspndesc az t prbashkta shprndahen sot
ti/tr tiiseari ()-ti trapunari n tut pr t nderuar dhe pr tu ulur n t gjith
Biserica di Dumnidz Cristo.S-nu agrm Kishn e Zotit Krisht. T mos harrojm
factu c pisti oasili al martirilor faktin se mbi eshtrat e martirve
si construir/adrar totna altaruri pi cai si u ndrtuan gjithmon altare n t cilat
zvilup Liturghia Smt. zhvillohet Liturgjia e Shenjt.

Manastiru Smt Grigoriu,Muntili Smt, Manastiri i Shenjt Grigoriu, Mali i Shenjt,
Nr.249, 8 august 2009. Nr. 249, 8 gusht 2009.
Adresat Printilui tiisit Agustin,li- Drejtuar Atit t Nderuar Agustin udhhe-
der suitos di Schitul Anlimea di Cruea qs shpirtror e Skitit Lartsimi i Kryqit
Smt, Aiud, Romnia. t Shenjt, Aiud, Rumani.
Tiisit printi Agustin! I Nderuar At Agustin!
Va trcheafm fratileati la Dumnidz.Cu Ju prqafojm vllazrisht n Zoti. Me
prezena a noastr exprimm la smirea a voastr prezencn ton shprehim tek shenjtria juaj
comunitatia cai dirija mulumerili ma e komunitetin q drejtoni falnderimet m
trinimoasi ti/tr respunsu rapid i n deadit t przemrta pr prgjigjen e shpejt q
la 24 di marsu 2009,cu pitrierea la Mana- dhat m 24 mars 2009, me drgesn n
stiru a Nostru di ma mult prilor dit Manastirin Ton t m shum pjesve nga
oasili al smilor critii noi i si eshtrat e shenjtorve t krishter q u
sacricar ti/tr pistipsimea/credina Critin- ijuan pr Besimin e Krishter-
- Orthodox tu mesea di ec.XX n Perio- -Ortodoks n mesin e shek.XX n Periu-
ada ali Dominailei Comunist. udhn e Sundimit Komunist.
Oasili smti soiliati dit doi Eshtrat e Shenjta t shoqruara nga dy
prefi romi agiumsir cu mult tiiseari priftrinj rumun arritn me shum nderim
la Manastirea a Noastr Smt.75 di prefi n Manastirin Ton t Shenjt. 75 priftrinj
al Manastirului li atiptar aeali ghini cu harau t Manastirit i pritn ato mir me gzim
emoion.Ma dup calgherili cu cntic,cu dhe emocion. M pas murgjit me kng,me
Cruea Evanghelia Smt ntru mi dit Kryqin dhe Bibln e Shenjt ndr duar nga
un preft crear un bair i intr n/n- manastir nj prift krijuan nj varg q hyri n manastir
cntnd Himnu cu adevarat me- duke knduar Himnin me t vrtet me-
rin lafelu timp un dhiacon bg/locui tonN t njjtn koh nj dhjakon vuri
oasili smti. Nuntr(u) tu Bisearica Mari eshtrat e shenjta. Brenda Kishs s Madhe
di Manastir si cnta,si fe(a)i eremonia/slujba t Manastirit u kndua,u b ceremonia
speial i contin cu trapunarea al tutulor speciale q vazhdoi me pruljen e t gjith
cleriilor trfrmti Oasililor Smti.Dit klerikve prball Eshtrave t Shenjta. Nga
partea al arhimandritului di Manastirea Yioryi ana e arkimandritit t Manastirit Jorgji
Capsanis,si acar n-gur,si nur zboar di Kapsanis,u zun n goj, u mbajtn fjal
mulumeri adresat/dreptat Dumnidzului,cai falnderimi drejtuar Zotit, i cili
nfasi di ultim Smili di Credina a Noastr shfaqi s fundi Shenjtt e Besimit Ton
Critin-Orthodox.Marturisirili autentii t Krishter- Ortodox. Dshmit autentike
ti/tr suferrili/trdze(a)rili al Smilor Noi Rom- pr vuajtjet e Shenjtorve t Rinj Rumun
i di sec.XX snt trscriiai n/n- mod t shek. XX jan prshkruar n mnyr
clar/limpid tu Libru/Cartea di Marturitor al alor t qart n Librin e Dshmitarit t atyre
timpurilor Ioan Ianolide.Cu ghivseri aisti kohrave Ioan Ianolide. Me t lexuar kto
tihiseri trundulitoasi si convinsir mplineati c ngjarje tronditse u bindn plotsisht se
Dumnidz easti yiiu present ()- c Zoti sht i gjall dhe i pranishm dhe se
Biserica a Lui e(a)sti az nasctoar di smi Kisha e Tij sht sot lindse shenjtorsh
mama/maica al smilor martir. dhe nna e shenjtorve dshmor.
Parti dit oasili al smilor va s- lu si da Pjes nga eshtrat e shenjtorve do tju je-
em biseriilor misionari tu statili di Africa pen edhe kishave misionare n Afrikn
entral(Congo,Byrundi,Ruanda) iu Ma- Qendrore(Kongo,Burundi,Ruanda) ku Ma-
nastirea a Noastr Smt ari centruri misionari nastiri Yn i Shenjt ka qendra misionare
ti/tr incurajarea suitoas al frailor pr inkurajimin shpirtror t vllezrve
a notri cai bneadz ac(l)o/acoi. tan t cilt banojn atje.

Vu multu-mescu Fortfericit ti/tr aist ghinicu- Ju falnderoj Fortlumtur pr kt bekim
vntari divin i li si ofr manastirului hyjnor q iu ofrua manastirit
a nostru. ton.
prin rugiuilor/plcrserilor di Smili Dhe nprmjet lutjeve t Shenjtorve
Noi s continm calea a noastr monahale t Rinj t vazhdojm rrugn ton monahale
s him parti di haraua tu eta-etilor e t jemi pjes e gzimit n jet t jetve t
tretioasi deadun cu Smili di er(u). prjetshm bashk me Shenjtort e Qiellit.
Cu vreari fratilioas pi Cristo. Me dashuri vllazrore n Krisht.
Cu vreari cu multi mulumeri/multumescuri. Me dashuri dhe me shum falnderime.
Igumenu di Manastirea Smt Grigoriu Igumeni n Manastirin Grigoriu
tu Muntili Smt ATHOS. n Malin e Shenjt ATHOS.
Maniera c cum si atiptar tu Muntili Smt Mnyra se si u pritn n Malin e Shenjt
oasili al smilor noi romi nu ma la eshtrat e shenjtorve t rinj jo vetm n
Manastirea Grigoriu,ma -pi locurili Manastirin Grigoriu, por dhe n vendet
alanti prindi s-n fac s minduim. e tjera duhet t na bj t mendojm.
E(a)sti ti/trmintiri poziia al Printilui sht pr tu prmendur pozita e At
Epifani Teodoropulos cai zburti ti/tr milioani Epifani Teodoropulos q et pr miliona
martiri noi di persecutarea comunist. dshmor t persekutimit komunist.
El si ntrib c ti/tr cai popul/popor si fai zbor Ai u pyet se pr cilin popull bhet fjal
ic a cui li si adreseadz Dumnidz cnd dzi:Va ose kujt i adresohet kur thot :Do
si s-lea Mpria al Dumnidzului dit voi izra- t merret Mbretria e Zotit nga ju izra-
elii va li si da popurului cai va s da elit dhe do ti jepet popullit q do t jap
fructili a lui(Matei 21,43). frytet e tij(Matei 21,43).
Printili si respundi: La mulimea Critin- Ati prgjigjet:Tek shumica e Krishter-
-Orthodox c a si dzi n/tuLibru -Ortodokse sepse ashtu thuhet n Librin
Smtii popor/popul cai li credeadz a lui e Shenjtdo popull q i beson atij
va si s-primeasc di la El(Facturi 10,35). do t pranohet prej Tij(Fakte 10,35).
Ti/tr consecuen,poporu nou pi cai si s-refere- Pr pasoj,populli i ri n t cilin refero-
adz Dumnidz e(a)sti Lumea Critin-Orthodo- het Zoti sht Bota e Krishter-Ortodo-
x indiferent dit raa,limba,coloarea.Aist kse pavarsisht nga raca,gjuha,ngjyra.Ky
esti poporu/populi al Dumnidzului Smt,Izraelu sht populli i Zotit t Shenjt,Izraeli
Nou.Mulimea al oamiilor cai va s credeadz i Ri. Shumica e njerzve q do t besojn
la Cristo s va s-u primeasc ca Hiliu Krishtin dhe do ta pranojn si Birin
al Dumnidzului va si s-fac madulare e Perndis do t bhen gjymtyr t
di Biserica a Lui.Dumnidz nu ari ninti di ocl Kishs s Vet. Zoti ska parasysh
n mod excluziv poporu grec. n mnyre eksluzive popullin grek.
S-nu agrm c Critiili primi T mos harrojm se t Krishter e par
nu ira grei,ma Ebrei/Evre()i;em apostuli nuk ishin grek,por Ebrenj; edhe apostujt
ira Evre()i cai transmetar Critinita- ishin Ebrenj q transmetuan Krishterimin.
tia.A vahi prinili ali Bisericlei ira Grei? A mos vall etrit e Kishs ishin Grek?
Smtu Ioan Damaskin ira sirian,Antonu Shenjti Johan Damaskin ishte sirian,
Mari, nvtoru al Monahizmului ira Antoni i Madh, msues i Monahizmit ishte
egiptian, mult al. Ce nuk li videm egjyptian, e shum t tjer. Pse si shohim
tuti aisti?Em mini esc grec u voi t gjitha kto?Edhe un jam grek,por e dua
loc a mel,ma grij!S-nu aduem la vendin tim,por kujdes! T mos sjellim n
Biseric un alt soi di raizmu Kish nj tjetr lloj racizmi
dzcnd : Noi,Greili him ma bui duke thn:Ne, Grekt jemi m t mir
Vllazria
11
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011 -edukat fetare-
dict voi i hi sllavi,francezi,chinezi. sesa ju q jeni sllav,francez,kinez.
Dininti di Dumnidz tui snt/sunt egali/isa. Prpara Zotit t gjith jan t barabart.

Tu locu i s-n-alvdm s-avem ma mult grij n vend q t lvdohemi t kemi kujdes
s-n fem deioi di aist obligai mari t bhemi t denj t ktij obligimi t madh
i u avem cherdhse(a)ri di la printili a notri. q e kemi trashgim q nga prindrit tan.
S-nu l undzim al Evre()ilor i nu fe(a)ir T mos u ngjasojm Evrenjve q nuk bn
aea i nu fei Avram,ma i si alavd c at q nuk bri Avrami, por q lvdohen se
snt/suntu hilili al Abramului.Ait,s-nu cftm jan bijt e Abramit. Hajt,t mos krkojm
aeali i snt ti interesu a nostru,al greilor. ato q jan n interesin ton,t grekve.
Alani ma u pltesc cu sndzi Cristinita- T tjert po e paguajn me gjak Krishteri-
tia.Tu locurili ali Pe(a)rdilei di Hiercredina min. N vendet e Perdes s hekurt besimi
Critin cost ma mult.Cost i Krishter kushton edhe m shum. Kush-
poziia,funxionu,cariera profesional ton pozita,funksioni,karriera profesionale
multi alti. Va s dzc nclisoari/hpsani,interna- e shum t tjera.Do t thot burg,internim,
ri tuta moarti.Tiaea va s-ira egoist madje dhe vdekje.Prandaj do t ishte egoi-
dit partea a noastr i bnm siguriati un cristi- ste nga ana ton q jetojm sigurisht nj
nitati comod s-dzem c him Kristianizm komod t themi se jemi m
superiori fa di alani. E(a)sti unsoi cacnd superior ndaj t tjerve. Esht njsoj sikur
s-dz :Voi cututc arvdai trdzearili/suferrili t thuash:Ju me gjith q duroni mundimet
ii dzuu ti/tr Cristo credina do dit pr Krishtin dhe besimin
la Cristo hii inferior fa di noi tek Krishti jeni inferior ndaj nesh
i nu n custuseati niiva credina q sna kushton asgj besimi
Critin. i Krishter.
cutut aea aeli u pltesc cu sndzi Cre- Dhe megjithat ata e paguajn me gjak be-
dina Critin.Tu-un dzuu bun Dumnidz simin e krishter. N nj dit t mir Zoti
va s- fac i tu locurili di Perdea di Hier do t bj q n vendet e Perdes se Hekurt
si stopeadz/opreasc persecutaia si t ndalet persekutimi dhe t
s-disclid poartili;astumsina/atumia va s-videm hapen portat; athere do t shohim
c Biserica di Cristo va si s-avuteadz cu un se Kisha e Krishtit do t pasurohet me nj
alt nor(u)di martiri contemporai tu aisti re dshmorsh bashkkohor n kto
locuri. In ca c la trei secolili prim vende. N qoft se n tre shekujt e par t
al Cristianizmului aveam 11 di milioani di martiri, Krishtianizmit kishim 11 milion dshmor,
nu-u tiu c ct milioani di martir va s se di se sa dshmor t Kristianizmit do t
reghistreadz n/tu vinitor istoriaili bisericai regjistrojn n t ardhmen historiant kish-
tu locurili iu monstrili ateisti domineadz tar n vendet ku monstrat ateiste sundojn
dictaturili ateisti si rspndesc/si trdisclid. dhe diktaturat ateiste prhapen.
Filadela,15 di august 2011. Filadela,15 gusht 2011.
Tregim i numrit
Nj qen rraha, o
bej!
Tregim nga Prparim Hysi
K
ur u dogj Voskopoja, pr s dyti
(ia vuri kush ia vuri zjarrin as
q nuk u mor vesh), ne, obant
... u ngritm dhe morm prralln: tutje,
sa m larg t keqes. N ato rrethina kishim
jetuar brez pas brezi, por nuk dihet nga t
proftis e keqja dhe t keqes ruhu ashtu si i
ruhet delja grshrs, themi ne, obant.
Kto fjal jan t nn Vars, nj plak
tek t 80- tat, por, tani q po m tregon,
mbahet mir: si nj dru prej thane. sht
m e vjetra n gjith fisin e saj dhe kt
ndodhi, thn prej gojs saj, kam gati
50-vjet q e ruaj n kujtes. E keqja jon
e madhe, aso kohe, u bn ca bejler nga
Qafzezi q, shpesh, na binin n qaf.
Venarisht, nj prej tyre: nj ymrzi. E
quanin Dajlan. Po pak q ta quaje, larg-
nesh! (djall). Ky,si e kish zakon,thoshte
me kapadaillk:
- Do dal njher nga ata: kaurt. Kau-
r po qem ne. Dhe ky, Dajlani, q thuaj,
zotrote ( merreni me mnd se zotri isha
un at koh, djalosh, pa vn brisk n
faqe, por Teto Vars i qe br shprehi dhe
mbetur si gozhd n kujtes kjo fjal) , kish
huqe t rnda: hm na qe qejfli, por kish
dhe dor. Kur them dor,- sqaroi ajo, - jo se
vidhte, por t qllonte n mexhlis, n syt
t bots, ja, ashtu fap, sa t lshonin syt
shkndija. Apo nuk kapardisej: si maoku
n thekr. Fap! Fap!, por a e di at punn e
katruves (shtambs), q vete pr uj dhe
tak, nj dit, t mbet n dor. Kshtu e
gjeti dhe Dajlan be pllmbn. Kish par
nj nga kta, kaurt, Ndrizkn e Silit dhe
pa i thot:
- Na, more kaur, t kam nj llaf, un,
Dajlan -beu i Kasmit nga Qafzezi. Dhe
shkon ky, Ndrizka,q thuaj zotrote (ama
preu huqet atij beut nga Qafzezi, ka qen
gjyshi im nga nna. Kur ram n Myzeqe,
u tret nga ethet e malaries dhe un ,ashtu
si hije, e mbaj mnd. Epo ku e pa llafin?
H,se e kujtova. Punonim bashk. Burra
dhe gra. Po kish, mes nesh dhe vajza q
tu merrje kokn n dor... ktu teto Vara
ndaloi, lshoi nj pshertim dhe vazhdoi:
-Dgjo,jo se ta them un. Por obankat jan
t bukura. Edhe ti, teto Vara,- ndrhyra
un,- n t rit tnd ke qen e bukur.
- Un,- tha ajo, jo pa shpoti, po un jam
si ato hoshafet e vallzove q rriteshin
pa hesap pyjeve, por kur them t bukura,
e kam fjaln pr Zogn e Tun Shtmbarit
un. E, tani nuk rron m,- e ndjera, (teto
Vara bri kryqin si shenj pshpritjeje
pr shpirtin e t ndjers), por, po ta shihje
me sy, t kputej syri. E kush nuk u sevd-
allis pas saj!I bardh dhe i zi. More,- mu
drejtua mua, po a e ke dgjuar at kngn
pr bijn e berberit,ti?
-Po si nuk e kam dgjuar? At q
kndonte, ndjes past,obani i bukur Kiu
Poro, dhe teto Vara, ndrpreu, pr nj ast
ligjrimin, dhe ia thirri:
- Ma kishe shtpin/mu n pjac t
Fierit... Edhe ajo q mendi nj Fier t tr,
obane qe. Ajo iku dhe nuk dihet se ku
qndroi, por a e ke par, at, leshverdhn
e tanishme, q kur del kasabas, i thot
diellit futu brenda? E kam par,- pohova
un. E, a nuk sht obane?
-obane.
-Epo rri engelndisu dhe bridh si
qensallhane ti dhe nuk pleksesh me nj
obane. Ta thot teto Vara ty. Po more
obane, do dalsh n selamet. Pa din t
rrojn, pa din ta prballojn jetn, pa
jan puntore apo nuk jan dhe t pashme.

* * *
-M shptoi lmshi nga dora dhe ra dhe u
shtlli. E pa fjaln tek Zoga e Tun Shtm-
barit. Yll, or yll, rn nga qielli. Po ke par
ti q po i binin, pr t, jarg nga goja dhe
qehaja agait. Ky, tartakut, shaluar mbi
kal dhe nj e dy: andej nga graria. Se i
paska thn ashtu, goj e npr goj, jo po
mu dogj xhani; jo po ke kaq napolon (flori,
huqit ia dinte dhe nuk ia shtriu faqen, por
i ndenji ca larg),
- Po afromu, mo kaur, afromu se nuk
jam ari q t t ha. Dhe,sa u afrua, ky,
Ndrizka (mexhlisi aty mbledhur, se kshtu
e kishte sevdan, ky, largneshi), kur beu
hap krahun q ti bjer, por ky, babaxhani,
na pasksh goxha sojk (biak) dhe mia
ngul mu n brinj, kukudhit Dajlan.
-M shpove, or kaur i pabes! - brtiti
beu.
-T preva huqin,- soklliu Ndrizka dhe
nxitoi kmbt q t fshihej. Kshtu, q t
keqen tetoja ty, ca nga zjarri dhe ca nga
halli, morm lak e plak, dhe mal m
mal, kaptuam tr kazan e zbritm n
Myzeqe.
* *
*
N Myzeqe. Epo hane e re. Vallen po do
ta hedhsh sipas vendit. Ndaj dhe thuhet:
sipas vendit, kuvendi. Ne,obant, kur er-
dhm ktu patm me vete bagtit dhe me
to, morm toka me qira (se tokat qen t
gjitha t beut: Vrionit.). Me qira, fush pa
hesap. Kishte vende pr kullot, po vetm
me to nuk rrohej.
Filluam t punojm edhe si bujq, por
dhe si zanatinj. Shiko Fierin sot: shumica
jan nga ne, obant e Voskopojs, Kolonjs
dhe, fill pas tyre, erdhn t tjer (edhe kta
shumica oban) nga Berati e fshatrat pr
rreth Beratit. Pa dhe u shumuam, pa dhe
lidhm krushqi dhe me vendasit dhe u
bm hane e madhe.
Tokat q zum ne, qen ngjitur me
qytetin dhe, me q i morm me qira, u
quajt e gjith lagja: Fier-ifi! ifi,- me
demek,-me qira. U bm fis i madh dhe pu-
nonim bashkrisht. Beu,duke mos na zn
bes sa duhet, drgonte, her pas here, qe-
hajain. Ky (qehajai) turfullonte hipur mbi
kal, si ta kishte zn tartakuti. Hiqej jo si
i drguar i beut, por si t qe vet Pejgameri
(se mysliman qe, si beu). Epo nuk e them
se qe mysliman dhe duhej t qe i keq. Se ka
plot prej tyre q jan pr ti pasur n krye
e sipr, po ky, murdallku, se m kujtonte
at t Qafzezit q ma kish treguar e ndjera
ime m. Se nuk t thash, ai Ndrizka q i
de), por Zoga, zog kish emrin, po m qe
shqiponj e kaluar shqiponjs. E paska
ruajtur kur mbushte uj n pus dhe, me
terezi, leht, leht si nj lepur, me vesht
big (se frikn e njihte), kish filluar nga
ato tartanat me fjal. Zoga, po si e kish
pasur at kusin plot me uj, m tia vrvit
n kok dhe e bri pili haleje. Iku ky,
zagari, po kt sken tek pusi na i pasksh
par Naqo i marri. I marr i marr, po fjalt
na i thnka tamam ky. Dhe e tregoi ipl-
lak punn e atij tartakutit. Zoga po sikur
lshonte flak nga turpi, sado pa faj qe. E
po doli fjala nga dhmballa, edhe mori 27
mhalla. Na shkoi llafi dhe tek Trifoni.
Ky, Trifoni, qe burr si nj rrap. Ta
pushtoje prej mezi, duheshin kraht e dy
burrave. Ta aje dhoga, nja tri konak i
shtroje pa merak. Koka n trat, fuqia po
si e nj obani t athershm q ma kishte
mullzn me gjalp e djath t njom.
E, q thuaj ti, t keqen tetoja tyja, nj
ti dal n rrug ktij qehaja agait, nj i dha
dhe e hodhi nga kali dhe m ti hyri dor,
or babae, ku t ha e ku t djeg. Kurrizin
m t but nga barku. Rrahja e nj burri
sht m keq se vrasja. Merr vesh dhe beu:
Sami Bej Vrioni. Ky, sado e kish qehaja dhe
besnik, po me t marr vesh prokn q
kish br, e hoqi.
Jam plak dhe nuk dua t gnjej. Pse
ti ham hakn. Bej qe dhe kish huqet
e tij, po me kt qehajan e bri ferk.
E hoqi, por drgoi dhe thirri n sarajet
e tij, kt, Trifonin e Spiro Toskallarit.
Shkoi qy (ky), Foni drejt e tek beu. Ne
t sojit t tij, po mbajtm frymn. Se
kishte hije t rnd, beu, aso kohe.
-Trifon,- i tha beu,-pse nuk u ankove tek
un, po rrahe n mexhlis qehajain tim?
- Nj qen rraha, o bej, dhe pr
qenin skam pse t marr lej nga zotrote.
Ja, kshtu, prfundoj bisedn teto Vara
dhe un e solla sot pr e lexuesit, sado q
historia sht gati shekullore. Un kisha
50-vjet q e ruaja n kujtes.
*emrat, me pak prjashtime, jan t
mistifikuar
10 shtator 2011
K
ujton nj histori rrqethse ndrsa shikon kt fotogra me trupat pa jet
t vllezrve Ballamaci, t vrar me gjakftohtsi nga andartt grek n vitin
1914. Faji i tyre ishte se n kish meshonin n gjuh arumanisht dhe
shqip dhe jo greqisht. Ata u paralajmruan t hiqnin dor nga kjo praktik dhe kur
Fanari dhe Dhespoti grek i Kors e pa q ata ishin t vendosur n rrugn e tyre t
drejt, prdori tjetr metod, at t zhdukjes zike. U rrmbyen nga shtpia e tyre
dhe n nj distanc jo shum t larg nga fshati Plas i vrana me thika, pa ju dridhur
dora fare. Kur kujton kt histori rnqethse nuk ka se si t mos t ritet revolta ndaj
asaj propagande t pshtir q bhet pr ti tjetrsuar arumunt n ditt e sotme dhe
pikrisht n ata drejtimin q kishin andartt.
Vllazria Fraia 12
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
LITERATUR
ARMNEASC
Nj vllim befasues do ta quaja kt
libr t autorit Ligor Thano. Prej vitesh ai
ka shkruar poezi, q i buronin nga shpirti,
por nuk kishte br ndonj botim t veant.
Tani, n nj mosh m t avancuar, i paraqi-
tet lexuesit me kto poezi t mbledhura n
nj vllim voluminoz, me titullin kuptimplot
Zra q thrrasin M e veanta: ato jan n
dy gjuh: n shqip dhe n arumanisht.
Origjinar nga Gabova, e cila sht banuar
prej shekujsh nga arumunt (vlleht) dhe q
s pari nga nna ka msuar vllahishten, nuk
ka se si t mos i buronte frymzimi n kt
gjuh t bukur dhe gjithshprehse t ndjen-
jave t nj poeti t lindur. Prandaj ai i mbante
kyur kto poezi, sikur i Plotfuqishmi
i thoshte q do vinte dita ti prhapte n dy
gjuh, sa n arumanishten e dashur, aq edhe
n shqipen e bukur, pr dy kategori lexuesish:
pr at q dinin vetm shqip dhe pr ata q
dinin shqip dhe arumanisht.
Ligori nga thellsia e shpirtit t thell i
kndon vendorigjins s tij, nprmjet vjer-
shave t mbledhura n kapitullin Grabova
ime, q prbn edhe kapitullin e par t ktij
vllimi. Toponimia, q i ka mbetur n kujtes
q n vegjlin e tij, i zgjonte n shpirt ti
shprehte me vargje se far prfaqsonte
secili emrtim i vendeve t veanta n Gra-
bov. Ai, me mjeshtri t pashoq, i sjell ato
n vshtrimin e lexuesit, i cili ka rastin, jo
vetm t thith nektarin e poezis, por edhe t
msoj pr historin e tyre.
Ligori, si nj poet i vrtet, ndjen aromn
e dashuris njerzore dhe e shpreh at npr-
mjet poezive, q jan mbledhur n kapitullin
e dyt me titullin Zrat e shpirtit. Kujtimet
e tij jan pa fund dhe ato, q prbjn muzn
e poetit, jan pr t burim frymzimi dhe me
mjeshtri poetike e muzikalitet, i ka shkruar
poezit e ktij kapitulli. Ato tingllojn mjaft
bukur do t thoshim edhe n gjuhn vllahe.
Kushdo mund ti shijoj ato dhe t ndjej nga
afr magjin e dashuris n shrimin e pla-
gve t jets dhe n frymzimin pr ta jetuar
kt jet t dhuruar nga Zoti.
Para autorit kan kaluar edhe personazhe
t ndryshm, q kan ln te ai gjurm t
pashlyeshme. Po kshtu ai ka dgjuar edhe
histori nga m t moshuarit pr trimrit dhe
bmat e njerzve me origjin nga Grabova.
Ato i ka transmetuar me an t vargut poetik,
q jo vetm t bhen t ditur edhe nga t
tjert, por edhe t tingllojn m bukur. Ky
sht edhe kapitulli i tret i ktij vllimi i
titulluar Hije njerzore.
Kshtu, 170 poezi t
karakterit t ndryshm
jan mbledhur n kt
vllim prej afro 400
faqe.
At q duam ta shprehim n
mnyr specike, sht fakti q
autori ka shpalosur nj horizont t
gjer t gjuhs arumune (vllahe),
si askush tjetr n Shqipri, deri
tani m shkrim. Libri prbn pr
komunitetin vllah, q jeton n
Shqipri por edhe m gjer, kudo
i ndodhur n bot, nj kontribut t
pashoq. T shprehsh n gjuhn
arumune ndjenjat poetike, n nj diapazon
kaq t gjer t jets, sa ka br Ligori, sht
merit e veant, q duhet t mohet e t res-
pektohet nga t gjith pjestart e komunitetit
arumun. E kjo n radh t par behet duke
e marr kt libr dhe duke lexuar pak nga
pak, pr t shijuar poezin, por edhe pr t
pasuruar fjalorin e prditshm t secilit, q
kemi aq shum nevoj sot e n t ardhmen.
Autori t tjera vepra ka t gatshme pr
botim, disa vetm n gjuhn arumune. I
urojm jet t gjat e shndet pr ti br t
mundur daljen n drit t tyre.
Jani Gusho
Studiues, gazetar
Un volum niapindisit va s-dzeam
ti aist carti a autorului Ligor Thano.
Dit ai el ar scriat
poemi, i li sursa
di ct sultu, ama nu
avea fapt vr editu-
r ahoria. Tora, tu un ilichii
avanat, easi dininti a cititorilor
cu aisti poemi, adunati tu un
volum mari, cu titul multu
arsit Boai i strig. Ma
aleptea: eali sunt pi dau limbi:
arbinieati i armneati.
Orighinar dit Gabova, care
easti bnat dit eta di arm i i
tu icuraa a lui prota ar nvat
di la dada limba armneasc,
nu ave cum s-nu si s-inspira tu asit lim-
b muat i tutesprimat ali entipusuri
di un poet amintat. Ti aea el li inu
tu clei aisti poemi pn, canda analtu
Dumnidzeu li dziea c va s-yin un
dzuua i s-li disea pi dau limbi, ct tu
armneasca vrut ahnt -tu arbinieasca
muat, ti dau categorii di cititorli, ti
aeli i tia mai limba arbinieasc,
i ti aeli i tiia limba arbinieasc i
armneasc.
Ligori, dit ahndaua a suitului li
cnti al loculu iu s-amint, la poemili,
adunati tu capitulu cu titul Greva a
mea, i easti i protu capitulu. Topo-
nimia, i li ar armas n-tru minti dit
icuraa a lui, li ditipta tu sultu s-li
esprim cu stihuri, i s reprezentadz
caunu num a bilocului tu Greva. El,
cu msturli fr di so, li adui eali tu
videarea a cititorilor, care are ucazia, nu
singur s-lia iurizma ali poezii, ma i
s-nvea tr istoria e lor.
Ligori, ca un poet acchiseati
iurizma ali vreari oamnieasc i u
esprim aea pri poezii, i sunt adunati
tu capitulu a doila cu titul Boai a su-
itlui. Amintirili a lui sunt fr soni,
i sunt muza a poetlui, sunt ti el sursi
di inspirrili i cu msturilea poetic i
muzicioasi li ar scriat poemili a tliui
capitulu. Eali asun mult muat pi
limba armneasc. Caiido poati s-li
acchiseasc di apropea myiyia ali
vreari ti vindicarea a raniruri di ban i
ti inspirarea ta s-u bneadza aist ban
durusit di la Dumnidzeu.
Dininti a autoruli ar tricut i per-
sonaji diversi, care au lsat la el urmi
niatersi. Tutai el ar avdzt i istorii
di la ma auali ti giunea i operili a
oamlilor dit Greva. i-aeali li ar dat ti
cititorili pri stihuri poeticoasi, i aeali
oamli nu mai s-hib fapt tiut di la
al, ama - s-hiba trasmis aisti tieari i
DAU ZBOARI TR CARTEA
BOAI I SRITG
DY FJAL PR LIBRIN
ZRA Q THRRASIN
Autor: LIGOR THANO
pri poemi, ta eali s-yina ma muati. Aist
easti i capitulu a treila cu titul Aumbri
oamneoasi.
Ai sunt 170 di poemi diversi adu-
nari tu aist carte cu 400 di pagini.
Ae i vrem su accentum easti faptu
c autoru ar dispulat un orizont multu
largu ti limba armneasc ca niiun
alt tu Arbiniii cu anypseari. Aist
easti ti comunitatea armn, i bneadz
tu Arbiniii ma -ma largu, iuido tu
lumi, un contributu mare. Esprimarea
pi limba armneasc a etipusilor poetii,
tu unu diapazonu ahntu largu a baniei,
ct ar fapt autoru, easti un valoari
alepat, care prindi si s-valoreazeasc
di ct membri a comunitateie armn.
i aist caft ninti oar i caiido s-u lia
aist carti i s-u cnt (ghivuseasc), ta
s-hriseasc cu poezia, ama i s-nvea
i umpl zburrea dzuaosc a caiido, ti
care ni lipseati ahnt multu actual i tu
yinitor.
Autoru alti operi ari nieditati, niscn-
ti mai pi limba armneasc. li urm
ban lung i sntate ta s-poat s-li scot
tu luin.
Jani Gusho
8. Te Koka e Gals
1.
Kam ardhur nga larg aty ku kam banuar shum koh m par,
dhe po kaloj prmes Koks s Gals1) me prmallim t madh,
dhe me veten time mendjen vras, kndoj e vallzoj n z:
Si i ka mbetur ky emr ktij vendi me gur-shum si vez!?...
2.
Mu kujtuan rrmet e rralla t gjyshit tim mjekrbardh:
Prej pyllit pran rrzoheshin prmbi gur larash me maj,
kufoma t ngordhura dhish t egra prej sheshesh prmbi pllaj
e mbesnin vetm atje kokalla kockash si rruaza t bardh...
3.
Pastaj t shikoje nga do an, prmbi pyje e majmalesh,
sterrohej qielli mes krcllitjeve t lemerishme krm-ngrnse,
pandrprer vinin turma galash t uritura me klithma t llahtarta,
e zbrisnin si shigjeta prmbi krma e i shqyenin copa t pista.
4.
Nga kjo pamje e pshtir krmash e ulrima t ashpra galash,
sot prej tyre nuk ka mbetur asgj, pyjet jan prer e sakatuara,
m sdgjohet qoft edhe vetm nj z, kan heshtur, humbur,
por emri Koka e Gals mbeti prej zogjsh me jetes krmash
8. La Cap di Gai
1.
Am vnit dit aco diparti, iu am bnat di multu chirou,
ma trec pit la Cap di Gai, ngrcat cu mari dor,
pri a-mea ma -vatmu mintea, sum boa cntu i gioc:
Cum l-armasi aist num atlui loc di cheatri ca ou?
2.
Aduu n-tru minti di la papu a-eu arali spuneari:
Di la pduri cdea ct vroar aua pisti aisti cheatri lai,
psoahi cprli agri dipi aeali pduri mari pisti plai,
armnea aia pn s-l-yinea oasli ca mrdzeli
3.
Dapoia i videai dipi tuti prili, pisti dzei i pduri,
s-hiyea erulu di azburearli a gailor,
fr cpsiri vinea gailili cu foami cu azghiliri di u lahftri,
ca igheti dpunea la crmi i archiea mcturi
4.
Dit aea videari lvios dit crmi, zghilirli aspri di gi,
az nu ari armas did iva: pdurli snt tiliati,
nu s-avdi nii un singur boa: sntu cpsiti, chiruti,
ma numa Cap di Gai-armasi dit aei crmio puli li
9. Legjenda e fshatt tm
1.
I vetm kam dal prmbi fshat, sipr n kodr me pisha t larta,
i menduar vshtroj pamjen shklqimtare, q m hapet prpara,
pllo-mbuluarat, t murrmet: shtpi, kishat, lumenjt, rrugicat
dhe ngado ngastrat varg n gjelbrim, kopshtit e stolisura
2.
Kshtu si kam qndruar, i eksituar me vshtrimin mbi bukuri,
Sa i lasht, o fshati im, m je!? - pyes i uditur me veten time.
Por, si m tregojn kto ura, kisha, murishte,- i them vetes.-
Duhet t jen m se njmij vjeare!- prgjigjem njherazi
3.
Pastaj m mu kujtua legjenda, q tregojn me mall pleqt tan:
Cjept me zile z-kumbonjse, q i prinin kopeve n kullota,
nga qilart n fund t fshatit kaprcenin ati m ati lehtsisht,
arrinin n krye t fshatit, ku niste madhrisht e pa ana ahishta
4.
Kshtu sht rrfyer kjo legjend e strlasht brez pas brezi,
prmes gojs s pleqve ajo ka arritur te grabovart gjer m sot,
q ri-ngrihet si dikur me madhshti, po luajn kmb duar tok,
si e kan pagzuar poett tan t lulzoj si lule1) rishmzi.
1) K.Belemae, Jetes arumune, poem
9. Legenda ali hoari a-mea
1.
Am init singuros n-dzean, pisti hoar cu chii anl
Minduit, mutresc viderea luinoas, i i s-disfai dininti:
casli amvliti cu ploaci murgoasi, biserili, rruri, cluri,
i pi iuido ning eali s-adar agrili, grdili, umplut cu mu-
utei.
2.
Ai di cum stu impresionat, cu mutrita di ct muuteili:
Ct vlecli e ale hoar!? - ntreab sinu a eu,-
Ma, cum -spun aisti pun, biser, muri, arrspvnditi, -
Lipseati s-hib pisti ili di ai!?- apndsescu eu.
3.
Dapoia -vini n-tru minti leghenda, i spunu auli nhoar:
pili sntoi, i conduc cupiili di oi tu puni,
di pi chilrli tu soni a hoariei, anssra pisti ciatili, lioar,
i s-aa ndzean, iu ahurhia pdurili di fdz fr sinuri
4.
Brr dup brr easti spus aist legend mueat,
pit gurli a auilor, ari agium pn az la grevoi,
i cu m a lor ma lucreadz ta s-creat di nou hoara,
si-s-dsfac ea ca lilici1), cum aclim poeli a noi.
1) C.Belemace, Ginta armneasc
Vllazria
13
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
EDITURI PI DAU LIMBI
10. Tri Urat
1.
Q prej shkmbit po sodis bukurin e Tri Urave madhshtore,
ndjej sesa t dashura m jan kto ndrrat e moshs fminore,
me mall t pa-treguar pr s thelli m kndon ky shpirtit im
e nis t thur dhembshurisht e shtruar vargje t bukur pambarim.
2.
Ndrsa prpara m shfaqen t rrallat harkore, madhshtore,
dhe tek eci qetsisht, duke u menduar me vete heshturazi,
nn ta shikoj farfuritjen si shkndij t pellgjeve me uj bore,
e era nis t ledhatoj butsisht shkurret e zallit papriturazi.
3.
Pastajza nn t tjerat si i dehur ndrrash apitem ngadal,
si pa i trembur tek shkel rnd gurt e saj t latuar me dor,
i friksuar u ruajta t mos shkisja n ujrat e bardha si bor ,
edhe pse me shpirt do t dshiroja t notoja lumit me val.
4.
Mirpo kur u zgjova nga dehja e atyre ndrrave t papara,
M kot u tremba, sishin ve se reektime pellgjesh t kristalta,
me t vrtet imazhi i saj i pa shembur qndronte madhshtore,
harqet i mbaheshin fort sepse ishin lidhur me gur t gurores.
5.
Por kur u ngjita n ann e siprme t Tri Urave prkrshi,
s andejmi nga ishin n vrtet dukeshin m madhshtore,
q nn ujrat e Lunit t Dushit shihja t anasjelltat gjasmore,
e, nse valzonte era pellgjet, realen se dallonte me lehtsi.
6.
Pastaj prej shtrojs s saj t gurt vshtrova pellgun kaltror,
i uditur pash se prmbi to po vinin vargje-vargje njerzore,
bukurveshura duke knduar e hedhur valle me dlirsi rinore,
duke shpalosur bukur s andejmi shpirtndezur gzimin njerzor.
7
Ather njhersh shiheshin przierjet e lloj-lloj ngjyrash tok,
t hedhur prmbi ata vargan valltarsh njerzor si pr mot,
vashash me nur si zana, djemsh, grash, burrash trima me qok,
duke hedhur si t lojtur vallet arumune, t zn dor pr dor.
8.
Pa kur trimat sypatrembur zbresin nga malet n togje-togje,
nakatosen mbi urat s toku, t zbukuruar me veshje plot nur,
se i ndezn zjarr mbi t, kngt e vallet, gjersa tundn lagjet,
me gunat e tyre t shajakta u fshin sheshet stolisur me gur
9.
I shtrir, i heshtur e i kredhur n at pamje t papar prej nesh,
kuptova se si i dehur ndrrash qndroja mbi t bardhin shkmb
menjher zgjohem e brof n kmb i gzuar me vshtrimin n shesh,
n Shqipri svallzon e kndon si grabovart ashtu m kmb.
10. Trei Pun
1.
Dipi cheatra iu ma stu vedu muuteea a Treilor Pun,
achicsescu c ct duru -snt yisili a meali dit icurami,
ti eali dit ahndea suitu a-eu -cnti cu dor nispus
i mpltesc nibindisit pi anarga stihuri muati.
2.
Dininti -s-dsfei rari arcuri a lor mre pisti cali,
i cnd imnu tosu, minduindalui fr derti di eali,
sum eali mutresc scaprarea a baltilor cu ap di neu a lie,
i vintu scutur niatiptat moali drmli di frndzi,
3.
Dapoia sum alanti trec anarga, ca mbitatu dit a-mei yisuri,
i canda mini nu voi s-li aspar cu clcara pisti cheatri,
fricuos mi vilgai s-nu aruchieam sum eali frvreari,
-cea cu suitu -vream s-noteam ca anitrtu tu valili.
4.
Ghini ma cnd mi dteaptai dit aea mbitateari a yicului,
Di ncot mi asprai, c eara reexurili di bal curea,
c di dalichinea imajea a lei ni arrustunat stttea majestata{1},
arl s-nea mproat ce sunt ligati cu cheatri aleapti.
5.
Cnd eu mi alichii pri partea dict a-supra al Treili Pun,
ma mueati dict iearea di dalichinea dit aco eli s-videa,
di sn apili a-li Valea ol Dui undzirea aneaptea s-alxea,
nu s-ducheati c cai , ma c s-leagn di vin ca ntun.
6.
Dapoia di la sttuta cheatruoas vidzui balta seninoas,{2}
chiudat vidzui c pisti nsi vinea unu dupu alant,
ghininvscu anda cnta i giucar ncor muea,
hraua oamneasc s-dclisi niatipteat pisti pun.
7.
Unuun pisti ea imna soi di soi di boiuri misticati,
aruca pisti aeali ardha di oami trieari nicpsiti,
featii ca dzni, ciori, muleri i brba azgi,
anda giuca giocuri armnea, acea di m di mi.
8.
Ma cnd s-dipun gioli pisti gio di pi mun,
s-meastc cu aeli aradh di omi nvicu cu lizeti,
ma multu s-aprindu cntcli, giocurli di gioi aslan,
pdzli s-atearg di tmbrili o-lor di iac alept.
9.
Teas, tut i hipt la lumea nivdzut vrnoar,
aducheascu c ma stu la alb cheatra ca mbtatu tu nyis,
unuunu mi dtapt i mi scol mprostu hrisit,
nu s-goci i s-cnt iuva tu Arbiniii ca ai gioi grvar.
11. Te Krojet
1.
Ndan pyllit, sipr fshatit, se rrjedhin krojet uj-kulluar,
me gurgullimn zkumbonjse e qetson shpirtin tim,
ndrsa nis t rrjedh tatpjet n mrmrim t pa pushuar,
do gjallese i shuan etjen ndr zheg, me tndin freskim.
2.
Ndr to shuhet gjithka: mkatet, etja e vaps s nxeht,
knaqsia shprndahet mhallve, shtpive, oborreve ngado,
grabovart t nginjur t rrojn n gaz prjetsisht nga mot
dhe gj e gjall etje shuar t shtohet e shumohet prher.
3.
Tok me vrsnikt kam ardhur e po qndroj n kt shesh,
me dshir si dikur frlikun prdredhim ngadal mjesh-
trisht,
ashtu si i piqnim n hej bredhash n kremtmte vazhdimisht,
e n kthim, atje jisnin ve nakatosje kockash si prshesh.
4.
Ndrsa ktheheshim nga vend dashur, i pa shok n bot,
nn to me knaqsi kujtonim glltitje kafshsh etururisht,
e tek mezi qndroja n kmb me veten qeshja uditrisht,
tr gaz si t dehur vallzonim n shesh zn dora-dors.
11. La Fntnili
1.
Pisti hoar, ning pduri, curr apcurat a Fntnilor,
iu s-avd boai duli i moali suitu a eu,
s-vearsa hima cu ninull fr tear, i legn suitu,
cu a-tau araoas yiili li scachi dit nivruta clduri.
2.
La nsi s-apleac i s-tucheasc mrtiili, seta, crorea,
haraua dapoia s-rspndesc tu casi, obori i iuido,
grevli fnti s-bneadz cu mari hri tu eta,
i tutiputa s-avdadzi ap-fntit ning aeali opor.
3.
Cu soli di tinrea am vnit aua i ma d mpdi,
nmaliu cu che s-o fridzem anarga ca unoar tu zmani,
ca cum la srbtoari li-aveam fript pi sul di brdz,
cnd ni um tu hoar goal oasli li lsam dinpoi
4.
Anda ni turnm dit aeu locu, i n-tru lumi n-ari alt,
sum eali cu harau, amintam ascptarea a prvdzilor cu foami,
arrdeam cu vetea a nosta, ct cu zori ideam mprost,
hrisi cntam, giucam ca mbita pisti muatili pdz.
12. N Vrtoq
1.
Thell shpirtit tim m kan mbetur gjurm
t zjarrta,
t uruarat sm lshojn e su shptoj dot
asnjher,
tek fjeta n Vrtoq, nn qiell t hapur, pr
t parn her,
tok me vrsnikt e xhaxhi Nasin, nn sazma
t larashta.
2.
Mirpo un ather sapo kisha nisur t
kuptoja gjrat
dhe smundja ti ndiqja n ngjitjen e s
prpjets dot,
m hipte mbi samar t mushks ton t egr
t fort,
t mbahesha pas kaptellit t saj, m porosiste
vazhdimisht.
3.
Hipur mbi mushka ecnim me t afrmit e mi
prpjet,
nn rrahje patkonjsh t elnikt xixllima
dilnin paprer,
pastaj por si ulrima egrsirash thrrisnin
fort pr s koti,
gzimin e pasosur t shpirtit ton askush se
ndalte dot.
4.
Sapo mbrritm tek ai shesh mjaft i dashur
bukuri-rrall,
ndan burimit ujkulluar shkarkuam mushkat
menjher,
pastaj me zile t hapura i lshuam pr t
kullotur vrdall,
gjer von gatitm barrt nn rrzllimin e
hns si rrallher.
5.
Ndrsa tisi i nats u tendos npr pyjet e
paan papritur,
sa u darkuam shkuam pr t fjetur n sh-
trojn me gjethe,
ndrsa ndjeja prkundjen ledhatonjse t
ers mbi luadhe
gjersa t m rrmbente gjumi numuroja yjet
krejt i heshtur.
6.
Q ather prej meje frikn fminore e
davarita krejtsisht,
msova t endem pafrik mes terresh t
llahtarta si n Vrtoq,
eh, sa mall kam n shpirt t ngjitem atje
rishtazi si ather sot,
tok me shokt e mi gjumi t m rrmbej si
dikur mblsisht.
12. La Vrtochiu
1.
Tru a hndaua a suitului -ari armas infocati urmi,
i nu mi slgheasc i s-u scap di eali putei,
cnd la Vrtochiu, iu durii nafoar sum luina ali luni,
stog cu vrstari{3} i lali Nasi, amvli di steali ca scntei.
2.
Ghini ma mini astumsea ct aveam cdzut n-tru minti
i nu puteam s-li atiram dot tu alichieri pi ciciori,
mi nglca pi sumaru ali a noasti agra mulari,
ta s-mi neam pi cpestru, mi dimindea elu cu dor.
3.
nclca pri mulri imnam diadun cu vsvli a ei,
sum noi nclli{4} di celnicu di iu si slghea scntei,
cu boali a noasti zghileam, cu analtu di ncot,
vrr nu poati s-n-apuni hraua di nsuii apreas ca foc
4.
Cand agiumsm la aea padi aht mueat,
Cu troar-cu troar li dscrcm mulrli ning izvoru,
i li slghim s-pasc lioar, avrliga stogu,
sum luin a lunii prgatim lemni ca rar oar.
5.
Anda puscutidea ali noapti s-timsi iuido niatiptat la noi,
dup i intim ni atiram ti duriri tu atirrarea di
frndzi,
hiptu sum sazma di ln, acai s-li numuru steali tos,
pn mi arichi somnu, lgneat di vintulu pit frndzi.
6.
Di astumniea i s-diprt frixea tut, ma nu s-aprochi,
nvai s-alag pit chisuri lhtroas ca tu Vrtochi,
ct dor am s-mi alichieascu aclo napoi ca atumea,
diadun cu soli s-mi afur dulosu somnu ca unor.
Kisha dhe ura n Grabov
Vllazria Fraia 14
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
LLAZAR BULI
ARDEARI NVTSARI
SHAKA MSIM
NACHI TU CAFENEI
Nachi u ba cafeia crrund i neadzi tu
cafenei. Ct ini dit cafeneii s-amint c
cciua i avea n-cap, n-eara a lui. S-turrn
i li dzsi a camarierului: iu easti cciula
a mea, cai ar fut aeu yumarru i ar luat
cciula a mea?
Camareru: Ar fut vrr yumarr i li vinea
dup capu.
NAQI N KAFENE
Naqi e pi kafen shpejt n kafene. Sa doli nga
kafeja u kujtua se ksuln nuk e kishte n
kok. U kthye dhe i tha kamerierit: ku sht
ksula ime, kush sht ai gomar q e ka marr
ksuln time?
Kamerieri: ka qene ndonj gomar q i vinte
pas koks.
MSEAUA ALI SOFI
Sofa li dzsi al brbat-su: murii di mseaua,
mi doari mult; ma i gioac mintea di
capu!
Brbat-su li dzsi ali So: s-eara mseau a
mea mini va s-u avem mutat!
Sofa: -mini ma su-avem mutat ma s-eara
mseua a ta!
DHMBALLA E SOFS
Sofa i tha t shoqit: vdiqa nga dhmballa, po
m luan mendja e koks!
I shoqi i tha Sofs: t ishte dhmballa ime
un do ta kisha hequr!
Sofa; edhe un do ta kisha hequr po t ishte
dhmballa e jote!
MULEREA FR CILIME
Un dzu un muleari nearsi la yatrou i s-u
videa ce nu faea cilime.
Yatrou: Ct ai ai mrtat?
Am asi (6) ai!
Yatrou: Ma iata a ta avea fumeli?
GRUAJA PA FMIJ
Nj dit nj grua vajti te doktori q t shihte
pse nuk kishte fmij.
Doktori: Sa vjet ke martuar?
Kam gjasht vjet!
Doktori: Po nna jote kishte fmij?
LIPA I GACHI
li dzsi Lipa al Gachi: nveasta a mea fei
cior!
S-bneadza, li dzasi Gachi.
Lipa: toar seara va s-bim ct s-ni mbitm.
i neasr la ristorant. Vini camarieru: Ursi,
i vre?
Un cap fript di eu!
Camarieru: Un cap ama ct un cap?
Lipa: a ia s- du capu friptu. Ti Gachi
patati i cau. i dau beri.
Cnd videa Gachi cum mnca capu fript
Lipa ali curra scuchiatu di pit gur.
li dzasi al Lipa: s-avea fapt nveasta a mea
cior, copu di eu va s- didam a ea -mini va
s-mncam patati i cau!
Lipa: Vedz, mini cau i patati -am dat!
LIPA I GACHI
li dzsi Lipa al Gachi: nveasta a mea fei
cior!
S-bneadza, li dzasi Gachi.
Lipa: toar seara va s-bim ct s-ni mbitm.
i neasr la ristorant. Vini camarieru: Ursi,
i vre?
Un cap fript di eu!
Camarieru: Un cap ama ct un cap?
Lipa: a ia s- du capu friptu. Ti Gachi
patati i cau. i dau beri.
Cnd videa Gachi cum mnca capu fript
Lipa ali curra scuchiatu di pit gur.
li dzasi al Lipa: s-avea fapt nveasta a mea
cior, copu di eu va s- didam a ea -mini
va s-mncam patati i cau!
Lipa: Vedz, mini cau i patati -am dat!
TUNA MINTI MARI
Tuna, cnd mnc ghini mstli li fei
cu umt. i cicior pisti cicior idea tu
cafenei.
Petra li dzasi al Tuna: Ce umtu liu
dai a musteilor i nu li dai a pntcu.
Ai nu va s-spu mustili ma faili.
TUNA MENDJEMADH
Tuna kur hante mir i lyente mustaqet me
gjalp. Dhe kmb mbi kmb rrinte n
kafene.
Petra i tha Tunit. Pse gjalpin ja jep mus-
taqeve dhe nuk ja jep barkut, ashtu nuk do
tregosh mustaqet por faqet.
SOTA TU MPZARI
Sota avea treidzsti (30) di glii, i fa
ou i nsu, un oar tu stamn indzea
tu mpzari ti vndeari. Un, i vra s-
ancumpra oau, li dzsi al Sota: ct u
vindz grru di ou?
Dzai (10), dzsi Sota.
Ma aisti, i sunt frrmti, ct snti?
asi (6), dzsi Sota.
A poi s- frrndz vrr treidzi (30) di
grri?
SOTA N PAZAR
Sota kishte 30 pula q bnin vez dhe ai
nj her n jav shkonte n pazar pr ti
shitur. Nj, q kishte bler vez, i tha
Sotas: sa e shet kokrrn e vezs?
Dhjet, tha Sota
Po kto q jan t thyera?
Gjasht, tha Sota.
A mundet t m thyesh nja 30 kokrra?
BARIU
Nj bari ishte me dhen n pr ti kullotur.
Nj q po shkonte rrugs e pyeti; Rrmn
(arumun) je ti?
Rrmn? - i tha bariu.
Dua t t pyes me dhen ke qen vazhdi-
misht. Nuk ke br shkoll?
Bariu i tha; Kam br pak.
Prsri e i tha: Kush nuk ka shkoll nuk
ka mendje.
Bariu i tha kam kaq mendje sa i lidh vet
t mbathurat!
Prsri e ngacmoi; Mund t m thuash sa
bjn 8 dhe 4?
Po t v ty nga pas bjn 120!
PICURARU
Un picurar area cu oli ti pteari. Un,
i ma triea ncali u ntreab: Rrmn e
tini?
Rrmn, li dzsi picuraru.
Voi s-ti ntreb: Cu oli ai fut totna. N-ai
fapt dip sculii?
Picuraru li dzsi: Am fapt pn.
Npoi u crti: cai n-ari sculii, n-ari minti.
Picuraru li dzasi: Am ahntu minti ct li
leg ini zmenili!
Npoi u crti: Pot s-i dz ct fac 8 i
4?
Picuraru: ma s-ti bag tini dinpoi, fac
120!
Dau zbori ti vetea e mea
Escu amintat Cvalia la 5 di Mai 1941. Am fapt scualia di
namsa (media) tehnologic. Escu membru ali Suati Armli
dit Albania, filiala Cvalia. Am fut vice president a filialilei.
Armna u luam dit prini. Nai ma prota ti prini eara cum
s-nvam armneati i s-zburam tut dza a cas pi aist limb.
Fac cilistsiri s-scriu anecdoti, zboari mintimeni, cntc evcli
pi armna, spuneri turnat tu umor.
Lucredz i limba muat armna s-ni adun totna stog, ca
fra i him.
Llazari fai cilistsiri i aeali
i li ar adunat i li ar creat ini, s-li
fac ct ma cnsuti pi armneati,
ma ahoria pi audio cu boea a lui.
Ai, cu agiutarea a ficioruliu, Mateo,
i ar fapt studi la Academia de
Art Bucureti-Romnia, ar raelizat
niscnti caseti i CD, care u ar dat
dhori oaspilor i presidenia ali Suati
Armli dit Albania. Un copie u ar
pitricut i la Redaci, ti care aflm
ocazia s-u hrustisim.
Llazari bn prpjekje, q ato q ka
mbledhur, e krijuar vet ti bj sa m
t njohura, sidomos me mjete audio
me zrin e tij n arumanisht. Kshtu
ai, me ndihmn e t birit, Altini, q
ka mbaruar Akademin e Arteve n
Bukuresht-Rumani, ka realizuar disa
kaseta dhe CD, t cilat ua ka shprn-
dar miqve dhe drejtuesve t shoqats
Arumunt e Shqipris. Nj kopje
ja ka drguar edhe redaksis, pr t
ciln gjejm rastin ta falnderojm.
Dy fjal pr vete
U linda n Kavaj m 5 maj 1941. Kam mbaruar shkolln e
mesme teknologjike. Jam antar i shoqats arumune t Kava-
js. Kam qen nnkryetar i ksaj shoqat qysh n krijimin e saj.
Gjuhn arumune e trashguam n trungun ton familjar. Par-
sore nga prindrit e mi ishte bashkbisedimi n gjuhn ton
arumune. Prpiqem vazhdimisht t shkruaj anekdota, fjal t
menura, kng t vjetra brez pas brezi, tregime te kthyer ne
humorin arumun. Mundohem q gjuha e bukur arumune t na
bj m t bashkuar si vllezr q jemi.
Alfabeti
, =
ca, co, cu, = ka, ko,
ku
ci, ce, = e, i
che, chi = qe, qi
ge, gi = xhe, xhi
ghe, ghi =gje, gji
dz = x
l = ca tu lepur
(lepur)
= nj
= c
= sh
ye, yi, = je, ji
x = ks
Vllazria
15
Fraia
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
H
istoria e fshatit tim sht
disi e veant. Fshati
shtrihej n nj zon malore
jo me shum kullot, me pak shkurre
e pak bar e trndelin. Po hidhem
drejt e te historia ime. Gjithsej fshati
kishte 34 dele,2 deshinj dhe 7 kok
dhi. Mngjesi dhe mbrmja i mblidhte
fshatart te lmi. Ata prshndeteshin
me njri-tjetrin sipas vaktit. Mbushej
lmi me zhurma fmijsh e lehje qensh,
blegrima dhensh e dhish. Aty n
lm (ne e quanim kshtu sheshin ku
grumbulloheshin bagtit n mngjes
dhe n dark) bhej rrmuj e madhe,
dgjohej dhe britma e bariut. Ishte
ajo thirrja tradicionale Ej lshoni
bagtit.Qen fshati, koht e fundit
kishte me shumic, 83 qen dhe t gjith
shkonin pas bariut n mal. N kohn e
kooperativs edhe bagti skishim por
fshatin e ruante nj qen i vetm. Bariu i
vuri delet prpara drejt lugins s malit
ku gjarpronte lumi. Bariu i njihte me
emr t gjitha delet,dhit dhe qent dhe
u thriste her pas here,deleve:Syska,
Beka, Buka, Kruta, Kaleshja, Shytak
dashit shyt dhe brithyeri atij me brir.
Qenve:Laro, Tosi, Maksi, Roi, Reksi,
Lesi, Xhina, Xheku, Vesho, Pallo, Bello,
Bule. Kishte dhe nka,bue e zagar. Sa
pr zagart, lre mos e pyet, nuk kishin
nxjerr nj lepur nga ferra se hunda
nuk kish m nuhatje pr lepuj se ishte
futur dhe npr halera. Qent ishin
ndar n dy grupe sipas preferencave.
Bariu i gjori nuk i ngopte dot me buk.
Nj drek bariu i mbledh qent e dele
n mes t vaps aty n hije t nj ahu
t madh. Kishte marr nj kmbor te
prgatitur pr merak te kovai. Dhe ja si
e shpalos sihariqin e madh:
Sot vendoset rruga juaj q t ecni
edhe ju me hapin e t tjerve pasi jeni
n bisht t shokve. Koha e re na krkon
rregulla t reja. Ndryshe nuk integroheni
me t tjert. Po them edhe un, ku
marrin vesh kta nga kto.
E kam zgjedhur kmborn m t mir
dhe m t madhe dhe sot do vendosim
se kush do ta mbaj q t na prij drejt
kullotave t reja e t lira pr t arritur
shokt e fshatrave t tjer. Prandaj ju
kam mbledhur sot n korije.
Delet prtypeshin t menduara kurse
dhite vazhdonin t kpusnin gjeth ahu.
Qent putra nxjerr prpara dhe gjuhn
nj pllmb shullheshin n hije.
Dgjuat - u thot bariu kush ka
qaf t fort do e mbaj kmborn dhe
do t prij tufn.
Kemi dashin shytak hidhet kaleshja
me tradit e zakon, ta tund e t ket
lezet tufa.
Ham-ham-hum u dgjuan thirrjet
e qenve.
N asnj mnyr-tha nj lango.
Kmborn e tund Baloja, ai sht goxha
qen, me at goj, qaf e dhmb si luan.
Un jam dakord ta tund Larua.- tha
nj qen tjetr me lehje t shpejta.- Larua
sht qen me shkoll, n biznes sht i
pari, ka prona ku punojn e han gjith
ata qenr.
Delet pshpritnin me njra tjetrn.
Ku sht par e dgjuar t tund
kmborn qeni, ai ve t lehurs ska gj
tjetr.
Ta hedhim n vot thot bariu
Jemi apo nuk jemi n demokraci. Kush
t toj ta mbaj me shndet.
Do vendosim tre kandidat dhe do
votohet n fshehtsi. Hidhet nj qen
me qafore, nj qen i zi leshtor me emrin
Roi:
- Votat do i numroj un, t keni
besim, jam qen babaxhan, jam dalluar
n kafshime
para dhe pas shpine, kush bn
gk un fap me dhmb. Delja Sysk i tha
Kruts n
vesh me frik:
- Ke par moj mike t jet n
komision m i keqi i qenve dhe vetm
nj person?
- E kemi davan e humbur-prgjigjet
Kruta. Erdhn koh t vshtira. E mban
mend n
nntdhjet e shtatn kur u rrzuan
gurt te prroi,kta i rrzuan,qent dhe
ne e
hngrm q u prish kullota
fare. Edhe kt radh do t qorrollisemi
motr.
- Do menduar t emigrojm q
ktu t hidhemi n ndonj fshat tjetr.
- T tradhtojm fshatin ton.
- Nga halli motr nga halli t
shkojm n ndonj fshat fushor ku ka
livadhe.
Bariu n vend t gjyqtarit dhe
vzhguesit pa nj pa dy pranoi kushtet
q vendosn qent me gojt e apluara
dhe gjuht e lehjes nxjerr prpara.
Me nj rrmuj t madhe, mes lehjesh,
zgrdheshesh,u krye votimi. Nj dele
buk u kafshua n kofsh nga nj nk
gjat procesit t votimit. Qeni Maks po
grindej me dhit. Si prfundim bariu
e quajti t rregullt votimin duke pasur
parasysh rezultatin q parashtroi qeni
me emrin Roi. Bariu vazhdoi t jap
rezultatin prfundimtar.
- Pas numrimit t votave, doli
tues me 90 vota pro qeni me emrin
Laro. Qent lehn me hungrim.
- Dashi shytak -vazhdoi prsri
bariu- mori 34 vota dhe dy ishin
abstenime.
- Q sot e tutje kmborn drejt
kullots s mir do e tund Larua.
Delet u mblodhn shuk ndrsa qent
brohoritn me lehje sa ushtoi pylli.
Kaleshja me Krutn po bnin hesap: 83
qenr, 90 vota nga doln?
- Shiko shiko -vrejti Kaleshja- pr
at zot q dhit e kan hedhur votn pro
qenit dhe
mos e thuaj pastaj at shprehjen
q ua thon t gjith Edhe t zgjebura
edhe bishtin e
dredhin.Kmbora u vendos n
qafn e Laros.
- Po si ka mundsi -thot Kruta-
kto ishin n dy grupe me Laron dhe
Balon.
- Bn koalicion-i thot Syska q
merrte vesh nga ato pun- u bn n nj
mendje t
jen t bashkuar.
Kaluan edhe disa vjet por n malin
ton afr fshatit nuk u pa ndonj ujk
asnjher, thua se tepronin qent?!
Tregim simbolistik
Kmbora
Shkruar Theodhoraq Ciko
H
er pas here jan br vizita n shkolln gjuhs arumune n Divjak. Ktu
jan dy foto t br me rastin e 10 vjetorit t shkolls (2008).
Ne foton e pare Koi Jancu- msuesi i shkolls, Gheorghe Micu- ambasadori
i Rumanis n Tiran, i cili ka dhn nj kontribut
t veant pr ngritjen dhe funksionimin shoqatn
ton Arumunt e Shqipris dhe Vangjel Shundi
-kryetari i shoqats.
N foton e dyte Vangjel Shundi ulur midis nxnsve,
t cilave me kt rastin e 10 vjetorit t shkolls ju
shprndan dhurata simbolike nga Kryesia e Shoqats
dhe nga prfaqsia e ambasads rumun n Tiran
Vllazria Fraia 16
Yizmciun-Sumedru (shtator-tetor) 2011
M
oaa Zor bn un sut
i ini a. Tora sta tcut
sum loc, a suitlu-l, far di
alt, c alag pit mun, deadun cu ael a
strapplor. Rmli l-au vrut multu
munl, nu singur c avea puni bun
ti veara i eara avro, ma i c eara ca it
naturali di l-apra di png.
Casa-a mea si scula aproapea di aea
a moalei Zor i mini bgam oar c,
ctivroar, ea ia pi-un dzean i aruca
oclil ct mun. i cara eara tu ilichii
multu tricut, npoi imna far bstuni.
Dzea c bastunea eara ti aua i nu ti
moai.
i di partea-a oclilor videa ghini
ninga. Arar dzea c-l si faea un ca
negur dininti. Evenimentili (lucrili i
s-avea fapt) di aproapea i li agra, a
aeali tricutili l-eara alichiti di minti ti
totna.
Cndu mutri pi tilivizor ti oara di
prota, dzsi:
- Ia, ai ca pi tilivizor -es dinintea-a
oclilor ali minti, tu-rtili a noastri, tendi-
li, cupiili, crvli i pisti tuti, oamili i
-am cunuscut tu bana-a mea...
Avea di-ael cari dzea c moaa
Zor nu prindi s-hib di ahn a ct
misura ea. A-atilor ea l nclidea gura cu
aesti zboar:
- Cum nu escu di ahn a, di cndu
n minti i turl?
S-aruca vr:
- i cari eara sultan tu-ael chiro?
- Sultan Abdul Hamitlu eara...
Bgam oar c moaa Zor avea mari
mirachi s-la cu ili. L spunea multi
prmiti i ligendi (isturii vecli), cu dra,
stihii, gindi, vsiladz, prinesi (feati di-
amira) i cu Chiraua-a Loclui.
Niscnti di nsi li avdzam vroar
-mini.
Moaa Zor yinea dit un chiro cndu
oamili simpli, fndziili li loa ti deali-
hea, ti-aea pistusea c multi di prmiti ai
avea undzit dealihea.
Un dzu di vear ma idea tu ubor,
sum un purnu. Mi du -mini ninga ns
ta s-u ntreb ti iva dit chirolu tricut. Din-
intea a lei idea un strnipot di vr dzai
a. Ali Zor l s-amintar ini fciori i
trei feati i tora avea cama di patrudz di
nipo, strnipo, nipoati i strnipoati.
Strnipotlu, prindi s-avea avdzt vr
prmit, ninti i s-neg mini aclo, ti-aea-l
feai a moalei Zor:
- Dad moae, ma tora, ce nu videm
dra, gindi i stihii?
Moaa Zor s-mindui ti pu-n chiro,
deapoea lu limbit iclu ai:
- Drali, li iclu-ali dad, au
intrat pit tilivizoari, a gindili i stihiili
suntu aduna sum pitirei ntunicoasi, c
s-asprear di laili machini. Eal fac un
vreav dealihea ti aspreari.
Ma nclo l dzsi a iclui c, ma s-eara
amintat vr sut di a ma ninti, s-putea
s-la ti nveast vr gind, c atumea eali
eara pri padi.
- Eara muati gindili, dad moae? u
ntrib iclu.
- Am cum nu eara muati. Nu ai
avdzt tini cati dzc ti vr feat beal
Easti muat t ca gind?
iclu prindi i eara multu curios. El u
ntrib ma nclo:
- Ma tora, moi dad moae, ce nu
grescu cu gura pulli, pricili i alti, cum
grescu pit prmiti?
- Ma -u dzc i aest. Ghini fae
di mi ntriba, ta s nve c cum au fut
lucrili tu ael chiro. Tu ael chiro, li iclu
ali dada moa, Dumnidzlu alga pi loc,
t ca om i l didea gur a tutilor i eara
yii. Tu ael chiro nu cdea neaua dit er,
ma farin i oamili bna tu bulchi. Nu
trdzea vr di foami. Ma yini un dzu lai
i Dumnidzlu s-diprta di la noi. S-alin
tu er i di-aclo n mutreati tora. i, ce
fudzi? C oamili cdzur tu picati.
Dumnidzlu s-nri i fudzi. Ia, ai undzi.
Dicara fudzi El, amu-r tuti yiili, aho-
ryea di oamili. Ti-aea tora nu grescu
pulli, pricili i alti i suntu pisti loc.
Ficiuriclu si scul s-fug. Moaa
Zor-l dzsi:
- S-nu mindueti c di-aclo iu sta
nu n veadi Dumnidzlu. N veadi tu.
A oamilor bu l-agiut, a slaghilor nu.
S-nu fa urutea tu bana-a ta.
Dicara fudzi iclu, l dza:
- Ghini ma ari oami bu cari trag.
- A-ailor la agiut dicara li la ninga
ns.
- Ma rmli, au loat dealihea gindi
ti nveasti?
- Cum nu-au loata? Mini am apucat
un nipot di gind.
- i di cari soi eara ael?
- Di Cearoli eara.
Zburi cu ns vr disa di shati i
deapoea fudzii.
Muri dupu patru me. L-avea moart
ma ninti doi fciori, c auara. i muri
mproasta, cum s-dzai un zbor pi la rm.
Un dzu idzu tims pi crivat. Pistu-sesc
c i tu lumea-alant ea l spuni prmiti a
ailor i au moart di anda i. Fr di alt
c Dumnidzlu u ari dus tu paradis.
Ma agrii s-dzc c moaa Zor l-u
loa ctivroar i a cntic-lui. Ma ndasi
l-u loa a cnticlui ti Migidia:
Migidie, hoar mari
Nu s-la zborlu di abari...
Anda feat i ea avea bnat tu Mi-
gidie.
Spuneari di la Ilia Coloia
Moaa Zor
Hiu ama nu hiu ?
Dini Trandu
Nj-aduc aminti di anjli di liceu
Nu shteam ti tsi mi amintai i cari hiu eu!
Nu shteam ti tsi bnedz, ti tsi imnu shti tsi adilju
Nu minduiam ti tsi escu i ti tsi va shiu
Nu minduiam ca az treatsi shc az mni nu va s-hib
C az va smi cher tu ascpitat
C mni va smi au npoi tu apirit
Mi primna vimtu di mn cum lj vrea chefea ma mini ananghi nu aveam
Nitsi nu cftam vr cali tsi s-mi duc aco. iu nu shteam
Cti vloar mutream tserlu nalbast, sh frndza veardi u mutream
Videam cumts di soari cum sum aumbri sascundeau
Cum dit lunjin s-aminta aumbra sh-dit aumbr lunjina s-aminta
Ore tsi samint prota, aumbra ma lunjina pi minduiari antribam
Ma vhi dauli samint cu unoar
C lunjin fr di aumbr nu aveam vidzut vloar
Di multi ori oclji mult alargu njilj pitritseam
Ca smi a, smi adun di pit cljuri
C nitsi mini, pi iu alag, pi iu mi cher, nu shteam
Mult njarsea snegu tish pn aco, iu locu shtserlu sljia di sadun
Shtragu dolji duani sh-dzcu isturii cum bana pna tora u trcur
Mini shideam chirut pi minduiari shilj ascultam, c vream sanvets, s shtiu
Mini di iu yinu, mini tsi escu shti tsi bnedz,
MINI HIU AMA NU HIU.
Unoar vidzui un nior cum treatsi
Aumbra pisti locu cu pirifanj shu primna
Sagiuca shelu cu lunjina ma u-ascundea, ma u-silighea
-Ore di iu yini sh-tini shcari shtini ti-amint?
Sh iu tsu duts aumbra, mintea meau luntrib.
Niorul cnda mi mutri shaumbra lui pi frmtinj shu ashtir
-Yinu di la vrutats cari, cu lcrnj mincrc
Stsu lu-asting doru tsi shtii c ti ardi
Shtora tsi li chic pi fats. Shdi alihea fatsa mea plndzea
Shnioru acts shel splng cu lcrnj di la vruta mea.
Shatumtsea cnda mi dishtiptaimi cutrmburai
Shactsai sfug sfug di mini, sfug smi cher, snunj mi vedu
C vream smi amintu diznou
Tu alt locu, tu alt chiro
Iu mini slu ancalic vimtu smi duc mini, aco, iu s shtiu
Ti tsi escu, ti tsi bnedz shti tsi va shiu
Aco iu ascpitatu tu vreari stucheashti shvrearea stoarn tu apirit
Aco iu samint vrearea, aco voi sinj bnedz, aco voi sinj hiu
Fr di vreari mini, nu voi sinj mi shtiu
C mi fntii s-lu ntreb tserlu:
Mini hiu ama nu hiu?
September 5, 2011. USA
LITERATUR
V
itet e fundit kudo ka nj
krijimtari t gjer n aru-
manisht, qoft me vjersha,
qoft n proz. Edhe n vendin
ton me inkurajimin e shoqats
Arumunt e Shqipris son
jan br disa botim n arumanisht
e n shqip. N kt rrug do t
ecet edhe m tej duke mbshtetur
sidomos nga ana nanciare botimin
e librave t plota me poezi dhe m
proz t gjat deri edhe n romane.
Kjo tregon se kudo punohet q t
ket nj fond t gjer letrsie, e cila
pr brezat e ardhshm do t jet nj
mbshtetje edhe m e fuqishme pr
identikim, si etni n mes etnive t
tjera t Evrops s Bashkuar