Rela{ii interconfesionale

romeno-maghiare in Transilvania
(mijlocul secolului XVI - primele decenii ale secolului Xtlm)

fl on in -n agyat felekeze tkilzi

kapaolatok Xrdelylten
(a Xyl szizad kilzepe -a XTIII szizad elsf flrtizedei hotitt)

Autori / Szerz6k:
-r4no bu*,r..-.
ct r&n
!
J ,,
P.ud,o R"u*J
pr.f/firo/on Zani/a

rn addenda: Bod Peter

Brevis Vhlachorum Transylvaniam incolentium Historia

Acest volum a apdrut cu sPrijinul

Fundaliei pentru o Societate Deschisi - Romdnia.

Megjelent a Romfniai Nyilt TArsadalomdrt Alba Iulia / Gyulafehervar

Alapitv6ny t6mogat6s6val.
2000

Z3q I Zoo a
 I
I
t,
I

fntroducere

Bod Pitcrll7l2-l76gl. tr.aduc6tor. poct. hibliotccar.. prolesor. pr.cot.

notar al sinodurui gencrar ar Bisericii Refbrmate
maghiar.e. octrpi in istoria
culturii transilvrnenc unur.<Jintrc ccre mai
imporiante rocuri. pr.i, contribuliirc

AddenCa
sale remarcabile in donreniire tc'orogiei.
ritotogiei gi iskrriei. r-.ornrat in atmosr.crir
preiluministi creatd de Apiiczai Cslere .lrtnosja
cotcgiut bethlcnian dc la Aiud.
unde ril'rine birrri.tccar. apoi pr.rcsor dc
chraici. i5i va conrprctir stucriirr: Ia
unircrsilatcu-crin r,crtrcn. cea binc crotatii universitarc ollrntrczii
vrenre. bcner'iciind de stipcndiul 'rai crin acca
anuar acordat dc accasta corcgiurui airrrrc'r;i
crc
sprijirul lirrarrciar ofcrir dc Bcrhren Kara pi 'fiiri
Mihiir-r.r. sl,iur.ur irr Oi,,,,lt,

Bod treter durat din l74t) pdni i' l7{3. pcrioadil pe carc a lirlosit-''n,,
spccializarca in tc.r.gic. istorie. d'cpt gi
,.,,,,,,ui jr.,u*
tirorogie. ci pcntru ircurrrrrrar.c'
consisrcnrc bihliorcci. aprcciarl cunriiatir. ta 4-510
5i unci
oc ,,uir"rrrtinr,,,",r,,iiiii',r.
"

kg. greutate cu care a tbst ncvoit si sc

int.arci in'l'ransirvani'pc cili ocoritc,
penlru a cvila ccnzurnj.
Scurtd rstorie a Acas.. la Rlarte scurti vrcnrc dupi sosire. sinodur
Relornrate il va consacra preot. calitatc in care se va instara ra currca
gcncr..r ar .iscricii

rom1nil-or Locuitori 7n l-loghiz a patr.anei sare. Bcthren Kata.

beneliciind din prin crc varo'oasa sa bibriotcctrr.
cdrcia ii va scrvi 5i ca hibliorccirr.
crc ra

Aici i5i va scrie pr.inrcrc.pcrc de

Trans i l-vania '/ tcologic $i lilologie. precunl gi prinra'ariantii.
in linrba nr.ehiarir.'unei isrurii
unirii rcli-sioasc a ronrdniror. I)in r749 intr.caga
Az erCel_yi romd nok 1.9i:nl.
dc lghitr' utrlt tlitllrc cclc rtrai iruportilntc p,,rutlil
lezidcrr{i cpiscopalir.
sa activirirtc'a ri rcqaril
,aiiu.,,rirlc tlirr 'l r'rrsilr
urri,. lirstij

rovid tort6nete Dintrc divcrsclc donrcnii in carc s-a mani|cstat,

nrai nrari contribuIii. Se considcri. poatc clr
in rilor.gic a'dus iclc
f,,1in pr*, rrurt .prirnisnr. c'.
iltpr:i"1 cu Cu,irtinger qi Rorariclcs. ilu,l lrt.r?a.. pon" clin prinra plciadi cle
ilurninigti care au activar in domeniur istoriei
ritcranirii naghiarci. a,rinr'.in.o
dorinla dc constituirc a u'ci socictilli
;tiinliricc6 ,u s-a irrtrcprirrir i' crccursur

tJntbnnaliilc.privitoare
_biografia lui Bod
la petcr sunt luatc din
(ondletiruis). alclruiul itutobi()sra,ia s.l
in r76g. dirpa cdilia p,'tii.uta1,, cotcc1ia.lr,rg1a,.yirtrrrndri. gr<r
,4/cr.grtr.. l//,(,,r(,.T. lluditpcst. 19g2. p
'l'itcr. Z-29
Brrzrr:iinr [)czs(i. in irrr.rtldrrccrca ra liotr rrr,tcr.
tttrt;r.t't rc/ttrtntirrr.,; :.tirntt,tk
I 60 l - I 762, Kolozsviir. l99t). p. 2 l. 'ti.q_r;scr.
in inrRxtucsrca la []od pircr. s:enr ilitciriu.s.s l. t()87. p r)
,1l::i:::l:.1,1:1.
l'cntttl collllntltlll accstciil sl pcntrtr contrihuli:l lui lJorj lrtttcr
la irranlirrt,,
Melinda.,Szah6 Agncs.,erttiei Kato kan.t,it,t,i,li,tai'iii,,rtrfr,,:1,,.Szcgctl cr rczi Sinrtrrr
'Jnncsd Hcnrcr. ln inrroduccrca l()97
lir I'elsics*niro:,;,;
yn.t. .t nrisik ,,,,,s,i,"noli.'t
;;;
;;,", ontirctirtistt.ctrrli, puhricat{r
"vi '
:";::::llr..::.1r1'..i1.'lksdxy zsn- trr,,.rr.,l.i,*i .'i, '' p
lrcspre ncccsttatca unci astl'cl dc institulii sc
cxprinta irr 20 scprcnthric t75fr. irrrr-o
scrisoarc adrcsiltil lui llirtlal.(icdeon. poct. lllilrc i,.,t,ito, rt" cllrli sPrijinitor
$i al

t. *_., .*-.,.-.--* -
 288
vielii salc. lupta pcntr.u 289
latinci ,si a lia'cezci - care cd5tiga tot rrai murt teren care. alituri de cclclaltc,louf cn4i
in Transirvania -. chiar daca numeroasele cuvintc romdnegti consemnate
a lbst crnsecvcnti 5i chiar dactr nu a fbst inspiratd de cu prire.iLrr recractdrii variantei ratine
'u cel mai pur iruminism, a a istoriei unirii. rerigioase a ronrdnilor, rcprezinta
avut torufi un rniire rdsunct. prin lvragyar Athenas,
si szent Hiririuss goo pJie, . o prrhii incrubitabird .
cuno$tintclor de limba romdn6 ale lui llod lrdter. Intcrcsul
s'a anga.iat f'errr pe calea encicropedismului, precum gi pe aceea
at6t de specifici
pent*r accst ilonrcniu
tbarte pufin gustat de contemporanii-sii dateazd probabil
Secolului Luminilor a lirgirii granilelor aiulturaliein. astfet, pe
;; ; ;;;, din'rrii prirnci sale
diclionarul stru dc pcrsonaritali agcza cultura maghiard in integraritatea
cdsirorii, 1748-1750. Enyedi M6ria, trica adnrinistiatorurui averiror
ardelcne ale
sa in f'amiliei Brdncoveniror. fiind
ansar'blul dc Valori ar civilizaIici curopcuc. pe dc artr partc, pornind de solur siu ca ',firrrlc priceputd in
dc la .apreciati
cunoa$tcrcir litcraturii rorniinc"l5.
dorinfa de a delecta, Bod pdter deschidea posibilitatea unei noi cornpararca cclor d.rrir ucrrir,ri' alc istorici
rro.ti.r. u rqmdnilor pe care le-a scris dovcclcgte o schinrharc
culturii in lurnca ucclora. din ce in cc mai nurncro;i, care incepcau consiclcrirhilar a ir'aginli
si-gi consacrc autorului des.prc acc;tia. *rrul ror evoruiincr rjc ra ccr ur
o p.rlc din timp clcsciliiirii ritcruror. Mai arcs pentru acegtia preotul unui sinrPru .i.,i .,i .l.
fosr un Auftttirer. Biblioteca saro, impresionunia,-.on[ln.a p. ;in lghiu a disputa contbsionari ra acela de subieri ui unei anrprc
i;i
ia"!a-iiilif. gtiinlilice. 'sir.ruc
ccrcctziri
dcstiuatc proprici salc ccrccrlri priinfificc. pi ruciari di mcdicina
uinu"r'J. , Ca teolog. Ilod l)dtcr a lilst intclssat tlc isrolia l]iblicir6
rnctlicirrl vctclinalii. tlc ugliculturtr, cu a.jutorul cf,rora a fost pcntru 5i a siir.birtor.ikrrrT.
cnoriasii sdi important intre accste prcocupiri ocupircru-r crrcptur
ri (loct()r;;i slirtLritor in ing.iiirea anirnarclor 5i agricurtorr.'r"r.-,r-0. pir,'", J. 1n lo.a can.ni.,r. c,,
llctc doved inclu-i-sc irstf'cl prca irrgust. deosebire cel rnatr.imonialle. Dar cea rnai ntarc parte
su a ccrccttrrii a clcclicat_o
istoliei. desiguI cclci eclcsiastice. degi exista bnnuicli
Dorin[a dc i'noire a,"lirnbii. at6t clc specifich epocii Luminilor, clesrul clc intcrilciatc cij a
;i_a intengionat si scrie pi o istoric a l'raniirvanieir0.
nratcrializat-o ir tlic(iorrarcrc': pe carc lc-a alcituit s-a intercsat de istoria ,,,|irui o
5i intr-o noua traducere a secuilor. rorndnilor gi. bincinlcrcs. de cca a rnaghiar.iror.
Noului.'l'esturttcirlri. prcocupililc salc lingvistice fiind
copios pr-obate de numirul
rir,lr.:r rc-a crccricat cca
mai arnpli ;i nrai doe unrcntata istorie ecresiastii:i
marc de granratici 5i diclionare pe carc l-a adunat.
Nu .rrl tipiit de inrportanfa s6 scrisi prinii u,,,n.iri.-,t'riu,tiu,
a.rirrtirrr aici cir irrlrc accsrc:r s-a aflar gi o granraticd
romaneasc6 nlanuscrisir rr
c'atehisnilrl lui $tcran r;.ga.rasi. Arha ruria. r64g.
scoase la vdnzarc doar ca I.iber vulctchictts. p,,o,a
;i o rucrare corrsenrrrfll?l in rista ca{ilor
oran !,iturgltie arnintita in variarrra
maghiari a istorici ronrdnilor' iilentilicahill cu (easlotelul
din l(rll5 sint ctt llritultttltr
invaralrllirtului prorcstant din ungaria. prin intcrmediur cnruia (:I:r::*",* din 1687, deoarecc ripirirea este atriUuira Jonrnici principetui Milrait Apati
Bod pctcr insugi 5i-a ts
achizilionat tt purtc din bibliotec{. Vczi tcxtul scrisorii in Onileriras, \ XXy.
.l)Clc'rpLrblicirtfri'tstri.,rlt.lugturl.lirnond|.citatdtlcja.p.4Tl. - -'
colcolia dc scricri ale lui Borl t" A
szen! biblidnak ltistorir[u, ntells,lt(:n u: ltlartrtelt
it is ui Iasutntettrurrru .s:crtirtr ,rt!ri
' .\!ugt'ur oyug' u: Erclltyben ds ll,lag:ar,Ors:r)gban ilr nulos entbereknek. szen.t b.es:idlnek neg-iraltaldstr. annak ntintl
e: ideig tsutkiiltrto.s n,aghtrt(i.vt, kiiii;nthi;:a
.."|r/rcnat
nevc:etesebben a kik varaui. vilcig ereibe borstiroti ircjsok dtia! esnaretdse;ik" ir;;;i.':;J" yvlvlky a:ok ka:ilt a nugar nyelvr.e vul6.forduttuidsu. ,rs rr:uAt,tr.,,,i,t,; t.i_,,.ru,,r,,i,iir,,
ernltke:etekcr rdvideden el6 uda*urrk. Szcbenbcn.
.fen4ag'ttik rtistorir)jok. r,tertyer sok es:tend6k-arau, nem kevds l74g N),. sardi .sirnuct irrar. Descrirre'i,,p,r i;.irir.
s:orgulmutosstiggul eg'be-s:edegetett, ds a: moitan dk;knek. ,s hibtiogruphittlu t7 t2- tsA|.ctsri ktrteir. rlutlapcst.
ez4illtn kaverkeze:nttainek ,r:rt: !!,9':::::tis rsrs. p :rr'c
.. )zeil ilcortokrut*i uv,g. u keres:q,dnek kA:btt el6.forcluk) innepcknek l.t u rentles
tanltsdgokra, .;.lora-valo.felse.rkenrisekre ko:onsdgessd /e/r F.
ljklie:ribarr r' Kr jsIus Szolqriia. Nyonrtatratott t ZfrS_Uif [szterrdtibcn.
TS. Bod p6ter. n rr,l. rg."i
Ka.lenddrionbqn fellegg'e:tete.tt s:entckiek raritl htstfiriiiok.
nrell; a s:qra bivehct| ,rtelc;;
".51:e,nt lltlarius t'ug,'.szivcr
vitrdnitd, elnrt ilesit|, keg;exdgre serkenrT, rt)vicl krrtrtsekbe ir6kbdl eg'bes:edegatt(!l.tt ts nugX,arru
lbrclittututt, kir;nriguls ltur:onru i,,ti=t"t"ltli-rg,
"'
"r'(-rc'ri' c
ds lelclerckhe ,foghlr dotgok. nervsr< as1rtr a: harios ii1rc!ftsre
s ntind az iiiii",", tiott pdrerdtrut ti|7. es:rentt6ber.
tyyrtt.is.dqy cgyhts:c.legcilt'rr)rn ilnsr e: lrunrutltittu! !:r!::i,::ro".,
JUdtctarm
iopp.,lr,.i,,t.,,i.-
.fclcs biivittett,tekkel *ibocscittitikh. .rori eccrcsi0srici' pr,xis, seu cre nntro proc'ecrendi in ittdk iir eccre.siusrt.t.t
I.'. (i I t a I lsz.cb ctlhc rr. I 7 (r0-d i k csztc nr.loben
l.
liber stngrlaris qua'il pror)ru.\ L'r vorat,riunr. t Jsibus corrcirurirvrt
rlorl, 11.. ;.
'. l)cntru acsst aspect vczi l)icrrc chaunu. (ivili:u1ia l)tropei in seutlul
Lunrinilor, vol. l,
'Iscrndron
v [). Minisrcr Magyar lgenicnsis nnir., t,tt>cc't_vtt Pctrus (.ihinii. r.]xcurrcbirr
llucurcsti. 1986. n. 2(r.27. Samuel Siirdi. Vezi si nora 2.
"'l'cntru conlinuiul accstsia vczi catalogul intocnrit in 1770, h vederea scoaterii cirlil0r la lu S)rrn|r.rr.r it'ris clontn,hittris. sev tHtctarvs (rc ivtc
t,ortr^,rtittt,rtu trt t1t,. rt,ii c,tt.tt,.t
licitalic. pLrblicirr .Jc Radvii'szky' Birri. Bod ptiter kbnl,vtdrdnak rtutrrtnoniulcs c'irc'ct sponsarin, reltwrict ac diuu,tia
K.z.lt1'r-Si:,culc. llltj4-ik cvlbh'arn. lludapcst, lg116, p. 59-S6.
irg're[i, irr-ii)go, iic,itrelnres re.fct,rrrr. a^-ut,titwnrrr. cx
tloclonn ,tententiis, putriue. !agibvs, s.trrotlorv,,t proui)rr,r,tir,
rr_l)cntru ct(ti.\ .(. tlct isi.ttihy.s
accst aspect vszi vita ZsignronrJ, rvttiveridd.r is ndps:orgdrut,Bukarcst. r9g3. deterninantrt" stvulio ct luhore Pctri hud rt, t.' ('rrrrrit,,,,
p. r'. r). i!rtilttri ilt (1.(rrstu
51 Magyar'lgcniensi. ac vcncrab. r)ioer:cseos .ttha-caroirrcnsis
nrrtarir t'ir.,inii i,r';i:]p.
nrai Publica lrrprers. Srjutul Sr)rtli. t 763.
I l.ll :|-llll:,.:lc
orctrorrarurur .rnrporranrc.conrribulii de accst gcn a fbsr oonrpletarea gi recdirnrca
riltm-rnaghrar gi maghiar-lalin al lui pripai pilriz Ferenc..siuir.
t'Kosary
Dorn.kos. rtttit'ertidrs a.\'t.'til. s:ti:ucrhtut Mug.aror.;:igrr.
tiez. in 9b00 rlurrapcst. r9txr. p.
de crenrplalc.
rr
l)utrlicatir la C lLri in I 763. rt Hisloria llungorcrttnt ecc'lesiastica inde ah t,rordio
Noti 'l'estuntettri ut! ttosrru ilsurrc
tentpora ex ,ronunenli.t partiilt ulitis. p(rtin
inc(!itis../itlc dignis. ,.,,ti.1r,,,-.r,,,,)ii,",'; ;.',;;::,"

J
q
I
 290
$iaScl.isntllltllrlaiistoria;lr.opricltlisc'ici.@
unitariariismulLri aldclcan::. prequnr pi a tliscricii ronrinilor, 'l'oa{c arccsrcr rru
surrt sinrplc in;iltriri dc actc pi lirprc. in stilul analistic al lui l:'. A. t.ampc. ccl pc
carc l-a cousiclcrat rnagistru. nici ocaz-ii pentru dezvoltarea unei polernici in
lavoarea proprici confcsiuni. chiar dacli nu a rczislat intotcleauna tentaliei dc
a adnrinistratirli
protnova supcrioritatea calvinisnrului. ci sunt inccrclri. pc alocuri cdt sc poatd,cle
reu5ite. de a scoate istol'ia cclcsiastici de sub tutcla centralismului religio.s pi
dc a
o translornra intr-o istorie.Stiinfitica. laictr. cu puternicc accente uenite ,linspr.e
ralionalismLrl cartezian 5i rvolllian. sub inl'luenfa cdrora a stat fbrm;lia
intclcctuali a aulorului.
Studiilc la l.c'rlcn. uni'crsirirtilc 5i bibliorccilc pe care le-a vizirat cu
lllilu'jLrl erilirtoliej lir rlLrs;i ll intoirlccr.c:r. [)ibliolccr llc carc 5i-1 constituit-o. in
calc 5i-au girsit loc- ccle nrai noi apar.ilii in donrcuiilc istor.ici cclcsiasticc.
teologiei ;ri riloloeie'irr. corc'sponclenfa ib.tului sir.r cl*,. contele'l.eleki Jozsel. cu
Voltairc ,si Rousscau. loatc sunt plobc in I'avoarca concluzici cll llocl lrdter a lilst
la curcut cu t()t cccil cc'. clin punct dc vcclcrc,stiin[ilic. a ol'crit liuropa in
clccursul
viclii sale. l:'aptul ci a prcf'clat. ca isloric. slr sc integrcze curcntului cruclit.
savant. pron)ovat cle 5coala fianccztr intcnrciatd pe principiile de ccrcetarc
stubilitc tlc Mahillorr ;;i lillerlont. liltrarc prin viziunca nrai pulin cclcbrilor.lun
van tlcn I lonncrt. Spanhcnrius. l;olbcsius 5i lillias Dirpin. se clatorcaza lilrnralici
salc tlc tcoloe. tlc nrurnblu actir, ul Iliscricii protcstantc. rru unei ncpulillle (le
;i a idcca irrlbogiilirii cliscursului istoric cu clcnrcntc clin viata intcriolr.li ir lliscr.icii.
inlclcge proe.r'csul rcprczcntat dc rationalisrnul voltairian. 'l'otu$i. atitudinca sa
cle
supuncrc in la[a autoriratii cclesiastice. allatir la polul opus lalr cle
anticlclicalismul ralionalismului critic promovat cle Voltaire. nu l-a inrpicdicat
sl-i dcdicc o intrcagii opcril in vcrsuri lui Misztottalusi Kis Mikl(ls:s. tipogral'pi
prcot. aulor al unei inrr<t-:llnlogii in carc a atircat ierarlria calvinii
caic l_u
dcsconsitlcrar..iurlccirnclrr-l apoi gi aruncdntlLr-l in cen nrai curnplili clisperarc.
strrdcrrlirr lir I.urden. inlr'-o vlcrrrc irr car.c crau lilartc aprinse disputcle
intrc suslinilrorii tcokrgici tlc inspir.ulie aristotclianh n lui cilsbcrtus voeiius
5i
l)etri lJotl le l"el:;6-('serndton I'. D. I.!inistri ll, lgeniensis et s.ltrotli Gcnerulis
lle.lbnuutonrm in '!iuns],lt,aniu ,\torarjr. llilrnastr irr nranuscris. a lbst priblicatit
la Vicna.
intre; ltlStt-1900. in 4 volunrc. dc l_. W. E. Ilaurvenhol'f gi Car. Szalay,.
22
Hislttrta tmitariontn in Tiunsilvcnia, indea prinn i'lktrunr rtrigine ad recentiorct
ustlue
lenVoro ex nrctuiltcttli:t ttulhcttlicis concintlula. [x nlsspto auctoris nrrnc prinrunr
edita.
I ngdLrni Ilalavo^rr.. 1776. lnrprcssis .loarrnis lc- lr4air. Deicrierc
clup[ petrik c.. op ,.ii.. p
J IJN
I'intre
accstca aurintrnrVicna. Strirstrourg, Nlirnberg. l:ranklirrt pc Main. Iranklirrt pe
Odcr. K(iln. Berlin. Anrstcrdarn. tJtrecht. I.lanrburg.
r' L orrli'r'nr alrrccic'r'ii
lrri Vir:r Zs.. t4t. c.tt.. p. 53.
t'lir,ftlv l:tttiks tiiiulti.yi Ars,l/rAl<i.y. ..h,u&,pro.fes. pripui lr. l..ercnt:nck,
*crslghuk rultilti.rrirrjl. it lot.vtittiitirt)t, a t'dtlultist xir lliktos
kirt.tt.'rt.t'otrttu!tis ue
ent[kc:ertrc irott vers(i. llclll'ekct il,int u: nog.at-ors:cigi t.r ardib,i *Orr.,ryu,u,iria
uiilrcl.t)ickre.ts kiirt'r'tt.t'tttrtrttrikru: ntirul uovo=ot*,, r, ratli,lti.ri Kis l'rik!i.t ttr,:t,,, i,i
cnltkc:etrtrc tut to:i s:ilk.\(ig(,s cts entllkt,:ctcs Jolgtkktl hijt.ittitt tildg clcrh<, u1,thhu,
iii_
botslrtunitllrirrt. Nr. 1767.l:.st.t.I)cscrierc rlLrplt l)ctrik O.. o2. crl.. p, 3bg.
29r
ccapietistilprttnr<lr'atittle(.occc'jttsr.'.cxpcriiffi.
aprceiata ca un "linrp ul rniu'tiliului lrrotcstant":7. l-au rnarcal cu siguriullii pc
lJotl. orn halnic. obi5ntlil dc li)ilrtc tirnpuriu. tlatolitii lucurroa5tcrii vrcilrricici
sale. sd ocupe locr.rri clintrc cclc mai irrrportante in ienu.hia inrclcctuald gi
a lliscricii llclirlnratc urclelcnc.'l'oatc accsloir 5i-uu inrpus
amprsnta asupra modului in cnrc a inlclcs 5i a scris istoria pc carc a cgrr:iclcrlt-u
o nngistra vihre. probdnd astlcl adAnca lornra[ie unranisti insugitA
5i ri_rlirzr-rl total
de a da atcnlie sccpticisrrrului care a marcal prin cxcclcnti pcri.tl. tl* crizir a
con|tiin[ci curopcnc. dupi inspirirla crprcsic a lui l)aul llazarrl. l)irrpolrivir.
mcrgiind pc ttrtncle criticii 1i crudilici pron)ovate clc hencelictirrii rlc la Sirirrr
Maur. Botl l)ctcr a lbst cotrritts cil istolia cstc adevilratii irr nlisrrll irr eru.e cstc
prohatd cu clocunrentc autcrlticc. cnrisc cle ccle nrai compctcntc lilrrrr.i.
5i ci
clilrtul dc a o sclic nrcritil ltrcut pentru a nu lisa uirarcil sil sc irflcirnril pcstc
l'aptclc Aanrcnilor.
llod l'}itcr sc itlscric clcci pc linia istoriogrirlici cclesilstics nrolcstiuttc
trasatA inctr din sccolul XVI dc ('enluriilc nutgclelttqyttsc. irtrbogiilrtii irrsir tlc
autor cu crpcricnla acunrulati'i ?nlrc timp cle istoriograliil catolicir ytrin ,lnrutles
eccleskrstit'i alc lui cL'sarc lJilronius. prirr.. conrrihuliilc iczuiril,rr.
;ii alc
bcncdicl,inilor. pi de opoziliir protcslantii2s. toatc lrltratc pr.irr prisnrir
cartczianismului gi ralionalisrnului rvolllian. Astl'cl. clc la ('cntuliutoli a prcluat
a
inviltat sir filloseusci clitic izvoarclc. dirr nunrai atiit cat o ccrcl intclersul
conlbsiunii pc calc o lcprczcrl{l. a pnstrat obicciul ilc a puue pr sciura unor
explicafii individualistc fbnomcne nascute in urnra unor cornplerr: conclilii
istorice. [)c5i nu pare slt li ilvut in bibliolccii vreo operi a lrri l]ullingcr, csrc pufirr
prohabil sX tttt sc li inrpilr'tir5it dc invll[turilc 5i conccptiilc accstuirr. ljrtti tlc car.c
cstc li)al'le ilplopiat plitt.iocul diplornatic rlcoscbit clc lllil al tliscur.srrlui siru. irr
carc dovcdc$te. daci ntt o lotitlii inrparlialitatc. cr:l pulin clcstull'r orrestitatc. ip
rcalitatc thccrca asupnl unor lirplc 5i cs{onrparea altora linlincl rnult rrlri bilr; locul
ttnci p0lcntici clcschisc. l)c ll l)etrus lr4artl'r a prcluat gtrstul pcntru ellggralic.
conrplctat cu sllScsliilc olcritc tlc iczuili pcntru aplecitrcu irsrrpr.a ohieciurilor pi
analiza rcalist[;i dctaliaril a vielii rcligioa-sc intcrioilrc. llupr rrrotlclul lui
Mabillon 5i l"illcnrortt a alctrtuit rupertorii solicle clc sursc tlocurrr.'llirrc pc cilrc
lc'a integrat tliscursttlui istoric incercdutl sl le i?rcd urilc cl'ultului tlc rrr.rrurncntarc
a pozilici ir(loptatc. convins llirrcl ci istoria politicir 5i ccu rcligiol\ii slnl strnns
lcgatc 5i inccLc0rtd chiai. etr tttilsurit insii. irckrptarcu unci pozilii irrrpcls6nirlc irr
tratarea cvolu{ici clc la o conlcsiunc la alta. Sub inllucnll lui N4osheinr il rcnppIilt
la supranatural 5i la aborclarca subicclului ca tcolog. inccrciintl slr scric tlirr
:' f'enlru irccst asl)cct t.czr lltrzoglin'r l).. op c,it.. p. I 5- I 8.
-'
f)ruzsinszkl Pitl. lltil
ls kiruil6hh eglui.i nunkrii.l}utlapcst. l9l.t p ll
l,{rcr
!r l'sntru dcialii asupra tuturor
aspcclclor ce lin dc tst0ria istori0sralici rr:zi l:tlouard
fittctcr. //i.rlalrc de l'histonrryrultltia rntxlarrrc.lruris. lt)lj.
n :l{r5-qlg. i\|rroPigrilg i,11r.
tslorirlgrafia cur()l)ciutil li ist,rricrrl ilrdclcarr trrr lirst lhctrte pc hlrz:r lrslci clirlrLrr
Pc carr: lc-ir
avut in bibliotccil (!czt tr()tu I 0).
292
propriilc putcri. l:uir a invoca intclvenlia divintr in iriutorul siu pi l6ri a punc pe
scarna ncestcia cvcnirncrrlclc naratc. llisdncl clriar'. in unelc cazuri. problcnrclc
dognraticc intr-un plan sccuncl. Prin interrncdiul lllosollci lui Christian Wolll'a
pulut cunoa$lc 5i aplica tentlin[clc nationale strecuratc de Leibniz in scrisul s6u
istoric. inccrcAnd. plin nrodul in care a dispus sursele. ca natiunca gi conf'esiunea
cf,rola lc-a aparlinut sir lic a5czate in cca nrai I'irvorabild lunrinl. l"ornralia
elrfl('/i;lni-r l-tr:rirrlrrl sir cvile cr()urcir.lc ir Irrrrc intitgitrllin itt lrtcttl rcrllitillii
clcsprinsc clin docurrcnlc. l-a invltat si1 tlisccarnl intre detalii 5i sl le alcagi pe
cclc nlli scnlniliciltivc. ilup[ ascrtltarcit nulllai a mnnuliilor dcmne dc crczarc. a
spulhcrat oricc lirrnril tlc supranatural din discursul siu gi l-a obligat la
imparlialitatc. lic ea yi lclativtl. Prirr toatc accstea llod Pdter se inscrie in
contilruirrca acclei Triclrrs el enrlilio nnscut[ in mcdiul german ,si a.lunsil in
lrlrrsilllnia plin intcrnrcrliul istoriogralici prcilunrinistc sdsc;iti din a dottil
.iunlatatc a sccolulr,ri al XVll-lca. lirltr dc calc llocl insu,si s-a simlit fbartc lcgat
prin subicctcle pc calc lc-ir abordat.
Intreagii acsastil carirctcrizlrc estc valabilir,si pcntru modul in care a
in{clcs sir sc ocupc clc istoria rorninilor. in special in cazul lucriirii publicate
acunr. opcril dc nratrrritatc a istoricului. scrisa in perioada cea mai l'ertiltr a
activitiilii salc. []xistlind posibilitatea unei conrpara{ii cu o variantii rnai veche.
lJrlr,l.r l rtlttt.ltontnt l'rtrtts.t'lttttriuttt ittt'ole tttitrn Ilisloriu probclzil ntt ttttnrai
cvolutia istolicului in ccca cc plivc$tc aborclarea accstui subiect. ci 5i cvolulia sa
prolcsiorrllil irr lnsanrhlrr. tlcp[;irca cntuziasniului gi spiritului polcmic cnre' i-a
anirnat activitatca clin tincrclc 5i insupirca cdt ntai prolirndl a unui spirit laic.
la1ionrrlist in irbolclirlr:n cvcnirncntclor istoricc.
AstlLl. dncti rcrsirrnca in limbir nraghiar[. intitulattr
'l: [irdilt,i Okihok
I )nitiltottisokrtil wtl6 rdt'id llistoriu2'), carc gNpunc istoria unirii rcligioasc a
rorrrirrilol cu romano-catolicii pini la anul 1745, posibil anul rcdactllii. a lbst
rrai clc-ulabir o riposti la proaspilt apiruta lucrare a iezuitului Franciscus
l:irsclriug..\'rrrtr /)rrt'irr...i". rcluarca subicctului in 1764. clriu dactr s-a produs
intr'-unul tlintrc cclc nrai clilicilc nlolllerltc nlc istorici cclesiasticc a rorndnilor
arclclcrri. lirpt cale pi-a ltrsat vizibil anrprenta asupra abordtrrii salc. nu a first
clctcrnrinatir cxclusir, (lc irccaslai coniuncturi. con[inutul sau. sdre tleoscbirc dc
ccl rlin l7{5. problintl o irrclclurrgatir rylccarc a istoricului usupra ronranilor 5i
intenlia cxplrcitir clc a irlcirtui irccilstir lucrarc.'a cil'ci clcl'initivarc a li.rst doar
grirbiti dc n'crrinrcntcls din 1760:. 1761
Sub aspcctul structurii. cele doud l'arianle de istoric romdncascd sc
ilseolulllii I'oartc rnult. dil'crcrt[4. rlcloc ncgliiatrili. constiind ntl utf,t in
conrplctarca tcxtului din 1745 cu cvcninrentclc pctrccutc pdnd la 1764. ciit mai
ales irr incluclcrca unui substunlial capitol dcsprc viala rcligioasi a rorninilor.
r" l'ilrtlatir la llitrlirrtcca ( rntrirlil [JrrivcLsituril ('luj-Napoca. nrs. 586. copie cxccutltil.itt
815.
I
"' Itrarrcisctrs l:asching. .\'ortt l)ttciu ex pnhalis sc'riptoribus tleprompta.... Claudiopoli
'lransilr'.. 'l'ypis Acad. Soc. .lcsu, pcr Mich. llccskcrcki. 1713-1744.
29j
pcntru prirna dati priviti ca tirpt istoric susccptibil tlc o sultct ioalr-r irrfclc-uclc.
Astlbl. ccca ce p6ni atunci cra irrdcobqtc rrunrit supclstilie 5i schisnri valahi.
I'cluritele obiceiuri aprcciatc dc ultinrclc voci alc istoriograliei artlclcttc tlrcpt
vrednice dc rds. Iiincl dcci de prisos si se vorbeascA clcspre elerr. clcvin sub pana
istoricului Bod Pdter subicct al unci savantc abordiri a istolici ciriliza{ici. dupir
modclul lansat dc curiind in Occiclcnt dc Saintc-Pal;.rrci:. inaugttrali probabil in
istoriogralla lrirnsilvitni loctnui ctt accastil ocazic.
Ascnrilnarca struclurall sc rclclil la capitulcle. ccva ntai dcusc ttt prrttta
variantA. rclbritoarc la originea rontdnilor. a numclui vctluhi strb carc sulrt
indcobgte cunoscuti. la crc;titrarca accstora 5i Il inccrcarca clc rclirr:crc a unitilii
'l'rccercu ctr ilcsst ptiL'.j in
cre$tine p6ni la concilitll de la lrerraru'Florsnta.
rclistd a docunrcrrtelor. a vechilor scricri patristicc 5i a istorioglallci untirnistc
rel'critoare la accstc subicctc sc clovctlc;;te pe aloculi dcosetlit clc cliticu. ittrtolul
rsluaind sA acceptc idcntitatca intrc scilii amintili irr corcspotrtlcnIl lui lolrr
pi ronrdni. considcrAnd deocamdatit necluciclatil isloria acclor
Chrisostonrul
sccole indcpartate. 5i lirclind o adcvirratij incursiunc in istoriogralia tcrnrcltttlLri
vnlaft. probdndu-,si astl'cl inci o dati cuno$tinlclc lilologicc. l)cnu dc rclllilrcat
cste taptul cA pe o scherntr ilsctll6ltAtoarc au lost constrrritc 5i prirnclc capitolc din
Itistoriu Ilturgtu'orum lic't'!esiastit'a. ccca cc dovcdc;;tc prolcsionalisrtrul 5i
consideralia cu carc llod [,iter a aborillt istoria rotrtiinilor, chiar tlacd o prilnir
inrplcsic ustc cA nu il ltrcut illtccvir dccirt sii aiczc laolilltlr irtcir o tlittai stc|eottPiilc
puse in circulalic dc nrai vccftca istoriogralic. Nu accsta a lost insil scoptrl
isturicului. Soudarea origirrilor ronriinilor nu a lirst ptivitii ca o posibilitltc rlc
etnlarc a cruclitici. ci cn tt ncvoic tlc il I,nsi in tt'{"ctll o clinrcnsiunc a politicii
prezentului. Din perspcctiva analizei salc. istolicul nu s-a siqltit ncvoit sir aleagir
intrc "tcoria desccndcnlilor gloriopilor stirptli rri lulnii" 5i ilccca il "cxilalilor;;i
rlufbcltorilor" trirnigi si populeze o provincic allatl la lirlitl stipiilrilii lontattc.
ccle douA punctc de vcdcrc disputate pAn[ atunci in istofiogralie. clar a suslitlut
originea rontanA rustici a rontanilor din nevoia de a conl'eri continuitatc 1clalici
lor de supuncrc l'a1i de stnpinii politici. indil'crent carc a lbst ctnia accsttlra.
Starea servilA a rontdnilor devenea astl'cl o artni cle luptd. o colllpoll0lltal
ideologici in anii irr cat'c. bazuli pc clocr,rnrcntelc trnirii ctr ltqnra. ace,sli "scrvi ai
I{ornunilol dc altadati". "niiscu{i in scrvitutc". ittccpcatt sir solicitc cllcptuli cgalc
cu na[iunilc plivilcgiatc. l)o altlL'1. in cazul vclsiunii lutinc. plopttttiittrlLr-5i irtcir
din titlu sl vorbeascil dcsple statutul civil pi eclcsiastic al ronrinilor. [Jod l)ctcr
recunoa$tcu indircct c[ clivugalia dcsprc originca rnotlcstir u stt'iitnoSilot'hrt cra
menitA sa-i servcascii in cxplicarca prczcntului in citre, p[in lcgilc stattrlui.
romanii eruu lipsili dc dlepturi cctilcnc$ti. Iiind doar ltsc'ttitttt'i ai
'Iransilvanici
" t)pinia ii apt4inu lui.lohtrrrr liilstich. lutor al nrai nrultor luctiui tlcsprc istotiit totttt'tnilrtr.
'l'cnturncn llisltu'itrc I'tr!ltK'ltic:uu i,,r'rrr'r,r, tl,' i.tlorit' r()ilttittL'(ts(i
citat tlc llrrtl Yctj
stu{iu introtluctiv. ctlitia tcxttrlui 5i notc tle Adoll' Arnrbrustcr. tra(lucsrc de lladLr
('onstarrtincscu. Bucuregti. 1979. p. 2.F. l5l.
'! l'rin a s'.t.\4dtnoircs sur l'trncieuu t'lttvabrie.l'aris. l75c)-l7lll. lpud l'i. ljuctcr. o/). {l/.
p 4tt2.
 r().
I

pcnrnr hirrclc puhlic;;i , rrt i

::,::l::l]1.,,^irpliclr,rctrgi.ci.lor.AlrlLl n,ai pulin intcligibi[ *fiul ,f.-i,
par. rispdndi intre ronrarri ,,,1
anlichit.lc ra scc.rcrc xvr-xvt 5i ripsn uri"ar,rr..t",u.nr*?. i

ra rrnrdnr. caro'a rc csic rctur,rrr isii.,ur,..

ir,nri*"puii i.a
'cfl'r'irra'c contribulic ra ist.ria
accstui col[ clc runrc. gi. ctr sigu'an1i r.r
sub inrperiur prczcnrurui.'riuJrti., ,
lbst lba'tc prccaur i' uririzarca rcrrninokrgici
cirrrirariv-socialc ri poiiri;. i,l
cupr-insLrl.int'cgii lucrari arcfltuite i' lirnbalatina
tcrmenur ,utio apare cloar dc
palru ori". ia'tli'trc accstc men[iu'i
nurnai ultirna conline un sens rnocrcr.n.
p.iitic. cclclirrlc tlcsr:rrnantr nc,rrrur in g.n.rui.'ln,,.u vrcnre in carc
ronrrlnii
tcclatttaLt irt lala ceior Itrai.innltc loluri intc-elalca lol in sistcrnul copstitrrli.nal
al
nalitrrtilor trrlivilcgiatc. t'clinct'ca istoricului in
lala utilizdr.ii ter.mcnului de nuti,
nr'al)ill'tj asrl'cl c6t sc poatc clc sinrptonratici.
in locul sdu. etnoninrul valahilor
cstc cuantilical sub lir''ra
7r1ebs sau gerr.r gi. cu crcoscrrir.c. sub cea i;trr;;;;;;, -
sil rec*ro'ftc'. rroliune a.cca nrai lipiitr vre. conotalic
crs pe iorativd.
l)acil sub aspcctLrl structut'itl cclc clouir istorii
uh: rorrrrinilur au ascnrilni*i
remaroahilc. strb ccl al conIinr.rtului
;i rnai rcnrarca'ile sunt dcosebirilc. Anr
spccilicat dc.ia rcralia li)artc strdnsx ctiirtrc vcriru'ca
maghiari 5i A/ovcr r)uc,iu tt
iczuitului lrr,nciscus I:.schirr-r. r)orcnrica i'cisi'r
impotr.iva acestuia, denumit
"scriltoI tttrtrtiat". inrllcp(atri
iIsii inrp0tliva inrrcgii 13iscr.ici Cat,licc, circia ii
i'5irii t.atc cri'rclc;i r'asacrerc pe care pi rc a'iintc5tcr..
upnrri*-i""..",r,
Ilocl l)ctcr earc. irrairtc crc ciirrtoria crc studii
i'orancla. il iraciucea p. r,r.ri
('scr-uii lJiilirrr. irrrr.^rr urrci.
cir.[i crcspr.c sul,orinrcrc prcofilor ,.ti,rn*,i',ir,''
['lrrga.ia rlindrr{i dc aLrt.r'itirlirc austriccc
ca scravi pc garcrclc venclie'e. Nirric
din toatc acestca rlu'orn eisi insirin tc\tur
alcrt,it itr 1764. I{ccracrat in linrba
latirrd pi' prin aceasta. trcstirrat unui pubric
.nr. ,r.brio si <.rcpa,seasc,f, g;";ii;r.
llansilrarrici. sau Poatc crin ciruza ccnzur.ii.
r..r, *^, lus,i grcu'sa rrzu,,,,irpi,.ii,r
p.lcnric ,si rrunrai in nrisrrra in carc sc
inrpunca ctr ncccsitatc corcctarL,a
ali'nraliilo' r'ilspiintrirc crc isro'iograria carolicii.
Apar.c
clc'rc'rt rr'r.r. 'r'crr'c'ril unil). cisr.c cxrirs pi ,,ri,p,.,,insd. irr conrpcnsa[ie- un
r.eralici cri.tr.e Biscr.ica
ror'iinc.sci 5i cca r,agrria'ii tlin pcr.ioacra r,riu.ifi,i,lur
;;i pr.obat cu docunrcntc.'i,,
.lriigiind asrrL'l indircct arcnliu .srrpr.a scrpuriror.
distrLrciivc utc in.,pti.irii
tliukrg a lliscricii (.'aroricc. r.ibcrltarea r.crigioasi.
tipiriturire patronatc dc
principi. scuti'ilc acordarc prcofilor.vin
si cor-cctc.z. in.,agln.a l]ir.;;ii;;rit.
cr',ci.rrrtii tle ist.r'i.!r'urllr iczuitir. ivr.i rnult.
p.,rir,, u nu tr.ezi suspiciuni. llocl
l'ctcr-rclltllllil clriirr' 5i la polcnricu corrl'csiopalit.
rnullunrindu-sc tloar cu una
izvoriitir dirr raliunca'calitilii istorice anarizatc.
cititorului aspccrur prozcririsi ar poriLicii r:ci[;;;,tr"
Asttu. nevoit si prczinre
a r)rincipaturui r.arr dc
ronrdni. autortrl nu va racc niciicri vrco
alin-iralie carc sa puntr in runrirri
supclioIitatcil noii c0Dtl'siLrrri lcrirr.nratc
rorniiniror
r)ropr.rsc in a.,n.,puru1i" a,, a"n
r'cchc. lrl .u ra cr'r'tic.rurai irictar rri, r566. prin car.c sc irrtc'rrci.
cpisc.patur
,.orrliil re'lirrrrrut 5i irr cu|e sc v.r.bca dc pr.co[i
orbi calc conduc cnor.iilqi orhi
astl'c'l irrrp'currir sc i.crrcaptir sprc picir.c.."-,,*,,,r p. carc
r-a al.ut trc rapt. accra crc a
''ir,rearreirl
eirl l..\lllrVl 5iirrcur.teaull-u.eull.ll.glV5icup.Vll.$ll.
" siru. I.rrptrr1..,,,,r.,,,'',,,,,
Vczr ca;ritrrlrrl !)t.vtrt, l.rlttrtu Iiu,tr irtalttrttt ,,,t ir,)ai,r,,,,t t.ropoll.1t. ?3-J3
jl:lT-,9.-.u<levdrul.livutt,tlherie,i.carc nu r'r.rscsc tlansrnis piinil ltunci r.rnrirrir.r
dak)rit6 ignornrrlci prcolilor. singura ,a int"irlie
n'ft)st sll suhliDiCzc trinclirccrilc
clc carc s-a bucurat lliscfica Iirnriincascai in tinrpul
unirii sillc cu l]iscr.icir
maglriara' conlplctilnd lstlcl inrngirrca accstci rclalii
rirsprintlili-l pir),1 illur(.i (lc
istoriogralia icztriti cloar sub aspectcle salc ncgatiVc.
livitiintl ,.lulihcr,lt ,,.,-,ur,,,
laturi. Bocl Petcr nu va tra unirii crirrtre reforma"nraghiarir
5i ortorroria ,..,,',.,nuitu,
sensul unci apropieri intirne. capabilc sd aduci
ccle ikruil discrici in sitLr'ti, tlc ir
profbsa tln crL'z conttttt altul tlcciit acela gcncral
raliltril dc crc$tin. Alir.rnaliu sil
ci rornfinii arr lbst unili cu lliscrica l{elbrinati nraehiarir nu arc
niciricri ,rl,,rr"u
ttnci anrprcnlc calvirtc. ci o con[ine cloar pc accc.0 urrei suh.rtlrrirri
achninistratirc. ('itintl inlc-eral utta tlirrlre cliplorirclc;rrirrcirrrc
i1 cirru crir irrclrrs
progt'itntttl tlc t'clirrttrat'c ill l'trt ttta sa littalh.
tlc l9 pLrrretc. isloricul
11 co,llrjltr.rij
scopurile accstci initiativc tlccirt prin sinccltrl intcrcs
murrilL'star tlc pri.ci'ii
'l'ransilvanici pcntru
salvarcir sullctclor supu5ilor lor' vuhlri. irrtrrrrcrie
ul rrc;;tiirrlcr
in care acc5ria sc ail'u" frintr. spurbcrat prin griia crc a li sc rr'rrucc. 5i' tipriri
cuvrntul lui I)umnczcu in ri'rb.propri.. pr..,,i.,.r'5i
c'lc a lc asigur.a pr"u1itu,.',,r,ir
ciit statutul l'r de nrcnrhrii ai unci naliuni torcrate pcrnritca.
o situalic s,ci'rri 5r
material[ conrpatibila cu r.rrrr spiritual pc cat.c crau
chcnrari sr-r .loacc. Sc.fiirrcr
in eviclenld loate accstc bincfaccri alc llclirrnrci. Bod l)ctcr
cor.ccra inrleincu
absolut rrcsati'a ir
silu in spir-ituaril a nrrrriinir.r.. ,,r;, ;,,;''', ,, ,i;.,'.,,
'orLrrui
plczclltiltil pirtil attrrtci. lltir lr cvita'ia1a
instr rcploSulilc pentnl lilpt1l cir rru ir ycr.ilicirl
daci adcvitrul conlintrt in docunrentclc ciraie' irr intcntiilc
5i bincvoitrarc ,lc
principil.r. gi-aLr
-eirsit,si apricabilitatca practicl. Accst ncujuns. cracir ar.fi srr_i
ucordtrm istorictrlui pt'c'zunr(ia clc sinccriratc totulii.
nu cstc ultcc'.,l.rat
consccinla apa'tcne'1ci sarc ra curcntul istor.iograrici
cr.Lrtritc.,r.,r,r1u,,.,iri.u
autgnticilatea sttrselor' pe care au idcnlilicat-o in nioc!
irbsolut cu acl,rriritrl istoric.
!ji ttxupi. ata5anrcntur siu rhlii crc accasti gcoaril istor.ieir'Lr a rirsl
ticrrc
dezinteresut. c'a past.r felirrnrat.. cr rru putca jurrcl,il
sritrc intcnriirc pr.incipiror 5i
ale supcrinterldcrtlilor dc a cattaliza lliscliua
rlonran,:lscil sprc ILclirrnrii. (.rjutirr.ilc
itt arhiva capitlului tlc ra Arhu rulia. car.c r-uu pus cu
sigur.arrlii irr conracr;,i .:,, ,,,.,
alt gcn de documcntc. cu*r sullr ccle cnr-c atcstai ncr'cricit.
crpcricrrt. a
mitropolitului Sar"a Ir'ancovici. prccunr,si i'rtrturarca rui
Irie. rrrcsr pc carc o
conlitte dtlcunrerttrtl clin l0 octornbric 164i. reproclus
cu lltlclirare. lirptirl ci nu,
incercat sd dcscopc'c dacil rcstur conlinutuiui siru^
ccrc l5,pri r9 purcrc
rclbrmakrare. nu a'fi putut crccranSa surlrin[ri.
5i dincor. crc hirrclc i,',,pri.:ii p.
care il conlinea obli-ea1ia irnpusi clc prlncipc;ii
dc supcrirrtclclcutr,rl siru l.|iscricii
ronrdncati dc a se imprica i'tr-o acti!,ii opr:r.il
i.le cvanghcriz.re. ne lirc sir crctlcrr
cf, a lirst intcnIionat tlccutil cu vcrrclcu Iatrrra
rniri prrrin rlrilcLrtir ,, ,',,1r,,.1,,riru,.
dint'e ronriini ;i pro.rotorii r{crbrrnci. Mai cristi
r;i ins. o crpricalic, rjii'cr ,rLrrt
ptca vilbil lirptul cl progrtlntttl rclil|rrrat0r
DU it il\'ul rriei urr clcet irr tlir.cctitr
calliniziu'ii Iliscricii rotttiinc;ti. llocl l)ctcr ir putr.rl c()ncluzionu
cir,ntr s-rr luir( uici
o nrils_urd pcntru it li grLts in apliclre in litcra;i spiritrrl
cloaf tlc cl. ci1 ar:cst l)rogrirnr il putut tl r.cstliins
ln 2.r rroicrrrrrric in,lx .,, prii.i,,r

I
 296
297 ' ,t.

rccunoil$tcrii liri Alanasie zfngl

conl'esionali a manifestnril()r cilrc. altrLrri dc spiritul ariric-tolic-il-uffica
acclr:a "slabc pi pu1inc". cunr le-a caractcrizat la 1640
superintendentul c;ete.ii. implicit gi pe cel antiprotcstant. estompar de colaborarca pe carc Solionie o
p'ccunr 5i tio.inta unei rnari pir[i a ronrdnilor de a
rlnrarre i' unire cu Biscrita propunea autoritalilor calvine prin intcrmediul sinodului clc la Alba lulia clin 25
I{elirrnrirtl rnaghiari. dc asenrcnea cunoscuta de istoric. irnpreunl
cu tot ceea ce t'ebruarie 1761. a cdrui adrcsi cdtre Guberniu este atcnt rcploclusil tle llod. Citlilcl
inscnrna pert* rn ronrAn viafa sa spirituara, atent analizaia integral numeroasele decizii irnpcriale le t'eritoare la ronrdni. istoricul rclprtlat rru
de Bod. r-au putut
con'irrrc sinccr crc e\islerla unci bunc convieluiri intre cele clouh le prczintli nicioelatit cu t'czultutc alc irrcirpdlantrrii in suslinclcir cat6licisrrrultri.
conf'esiuni.
convicluire al'lati in totalal contradic{ie cu nct'cricirca cauzata mullumindu'se sl sugcrczc. prin descricrca uneori dctaliatri a ntunilcstirr.ilor
de unirea cu
calolicismul surprinsi pi atdt de realist descrisd in paginile antiun.ioniste alc comunit[1ilor rornincgti, cii accastd ri]slurnitrc l rirportur.ilpr
istoriei sare. Acesta
cstc, clc lilpl,.si tllesuiul Iinal al tliscursului. interconfbsionale nu era dcloc doritd de clltre relbrmnfi. Atituclinca irnparlialit a
Strbiccttrl prirrcipal al lucririi cstc irrstr unirca rontijnilor autorului cste dcci nurnai o rnasc6. nu intotdeauna sulicient c.lc hinc punata.
cu lJiscrica
llonrirrrrl-c'atolicir. (lantitativ. lii lccasta cstc nrai pc lalg Descriind f'enonrenc aflatc inci in dcsf?lgurare. el nu lc putsa distorsiona. ciutind
tratatii in varianta din
1745. Scriind o isroric angajattr. ra f'el ca
5i iczuilii irnpotriua carora sc pr.onurta, explicalii care inevitabil ar ll acordal.iustiticare uneia sau altciil dintrc pirli.
istoria unirii rcligioasc asa cunr a vazut-o Ilod piter este una plinr
de minciuni gi cestul ar li lirst riscant cdta vreme protagonirstii evenirnentelor nar.alc igi
sul'cIinfii. I)c accca. pc dc o partc s-a str[duit s6 cliscrctlitezc exercjtau in continuarc autoritatea asupra viclii politice 5i religioasc arrlclcnc irr
i]iserica Catolica. ai
carei istorici discrecritasera ra rdndur lor Biserica Rcrbrmatl
,"ughi;rt;; ;;iirl.u care omul Bod Pdter se integra gi care pdna la urmd nu l-au icrtat. citdnclu-l in
prozclitistd pri.ciarr. acuzdnd...ci i-a obrigat pe romdni
la Jnire peniru a-gi fala tribunalului pentru activitatea sa gtiinfitici, cle a cirui condarr.rnarc l-a salvat
spori veniturile provenite crin diirne. Ire clc-altd parte, efbrtur doar- prematura sa clisparilic. Neputincl sl apcrc tablu a din r:arc r:lnic yi
romdniror cre a
.caliza unirea estc recl.s la rlorin[a pretllilor cle a-"si irnbuntrti[i conf'esional fhcea parte. el a prclclat str lase cititorului ultinrul cuvarrt.
situalia nrateriald.
ittttlli.liit 5i irrtcicstrl ltcrsoral liirrcl sirr-uulclc carrz.c.scrtrrrulatc conducCndtt-i insir .itrtlccatit sptc inurgincir rrrrui -l lrrrsilvarrii r.irvr'r5ilc tlc
dc istoric ulc accstui
clcrrirrcr.rt. Variunta larini phstreazil cloar accasti din ur.nrd parte
a vechii analizc. consecinlele unui eveniment nedorit, ctrrora li s-ar putea pune capnt rrunrai prin
chiu. dacii srporrul (rocumcrlt* estc considcrabil irnbogeiit. trcclnd rcnunlarca la alimcntarea lircarului disturbator-,unirea. ln l7(t4 doar a unci rnici
dcstul dc
rcpcde qi pcstc r:piscoparclc lui Ioan p'tnki p6rfi a rorndnilor cu Iliserica Ronrci. Acest nresa.i cstc cat sc poate de clar
5i lnochcntic Micu. clc ascnrcn*a nroi
detaliat tratate in r 745. accentur deplasdncru-se acum pe descifiabil in nronrcntttl irt cat'e. tlcscriintl intdhtirca lu Alba lLrlia'n cpiscopului
istoria ultinrelor doui
dcccrrii din via[a I]iscricii LJnite. Arn putca spune chiai unit Petru Pavel Aron cu episcopul ortodox Dionisic Novacovici. istoricul abia
ca mesa.jur principaipc
cale isroricul a dorit sii-l adrcseze citiiorului a lbst dcterminat i|i poate stipdni satislacIia in la[a inraginii carc il prczirrtir pc prirrrul sirviirSirrtl
de tbnomenul o,:
dcgene'are pe care il rriiia unirea religioasi a romdnilor
in perioada respectivi. liturghia in biscricd lhrd auditoLi. irr tinrp cc ul cloilea liturghisca irrrr.-o gr.iulirrir.
chiar dacd nicaic'i n. vo'1 gisi o trirniterc e\prcsa in accst in miilocul unei mullirni pcntru care spaliul se dol,cclea ncincapitor.
sens. gi mai pulin de
istoria i'arrsanrblu a Ilisc'icii Urritc. cu piiqile ci i.tunccate Pasionali in 1745. nrult nrai tcrnpcrata in 1764. atitudinca islor.icului sc
clar pi luminoasc.
l,upta accsteia pc'tru consolidare, pcnl.ru respectarea drcpturilor dovede5te depa$ita de f'ebrilitatea cu care a asistat la derularea cverrirrrcntclor.
cu care i-a rbst
insotitil inrenrcierca. o'garizarea. activitatea pcdagogicl gi Dacd in 1745. din orgoliu. rccupcrarca rorndnilor pcntru o alianlil cu r.clirrnra[ii
tipografica pe care a
prtronat-0 0cupil rrrr spaIiu nrult nrai rnodest al tliscursului mai putea li irnaginati. la 1764 interesul pentru anularca unirii lor cu rurnano-
in conrparalie cu
I'cttotttsttul clc tlczitttcgfttrc gcncrat clc utituclitrca antiunionistil catolicii arc o cololaturii cu deosebir.e politici. lliser.ica nalionirlil. po care
rrrnnil'cstatil
inrrrotri'a sa dir'toatc dircctiirc. Accasrd colnpartimcntarc a Retbrma o instdpdnise in sut'letul ronriinilor. se clovctlca. oduti intuita putcl.cir
conIinutului cstc
tlestirrutll sir rrnrsclrezc ncl)utin[l lrutor,rrlui dc a sc prl)nunla aco$tei ilIn)c. dcvastitloilrc Pentru lot ccc0 cc pdni iltunci lcgilc sc strnduiscril sii
de partcl trrrciu sau
altcia clintre ratrcrslc inlratc in clisputii. l-[sd'cl evcnimcnteie consacre drept irnuabil. l,lnili cu romano-catolicii sau cu protcstanlii. rontirrrii
str vorbeasc&
singurc. llocl l)rtler i-a acr,s in scenf, pe toli cei carc n-ar mai fi incetat oricunr sli ccari cgalitatea in dreptur.i cu cci cf,rora le-ar li
au.iucat un ror, rtrri a se
pronunt[ irrsl asupla scopurilol lparcllt ascuns0 pc ofbrit sporul numeric atat dc necesar in noua coniuncturi politico-aclrninistrativi.
car.c lc-au urnririt. Analizflncl
atitudinca l)ictci rhli clc ccrcrilc uiscricii Unirc. el nu va Din acest ttlotiv illtitgirtca r0nriinilol ca rilasil dc nliltcvr.il sc cstonll)citzit.
dcclara niciodati cl
incleplinirca accstora ar' ri putut zcrruncina din ternelii interesul lhtd de ci manil'cstat clc istoricil inlcginrcntat conlcsiorrll r.irnriiniinrl
edificiur constitulionar
tra.silvan 5i nici ctr rcruzul guver'anfilor clc a le lua in considerare cantonat exclusiv in sl'era ptiinlilicului. t]volu{ia sprc accasta situa{ic a lost insir
a fbst in
realitatc un irrrportant sp'iiin acordat nri;;cirii antiunioniste. dc duratd, iar calitatca dc maltor al trnor cvcnimenlc surnbrc in nudirltca lor au
lntmduc6nd in
nat'afittne intcrvcnIiilc cpiscopilor sdrbi inrpotriva lAsat-o neclesivdrSitl. Pc dc altl parte. Idr-circa sl'erei dc intercs a scr.isLrlui istsr.ic
unirii. istoricul nu le va clclj'i
nieirti,ti ca ec'crrroruc.lc r'ipc.ril.r ruiiul.,1. pr-oporlii iniliarc clc Visarion sprc donrcnii piini atunci nrarginalizate l-au condus pc istoric sprr.. altc pasiuni.
Sa..i gi ilc Soliorric dc ra ('ioara. cvitAncl astr'cr s6 r.ecr.rnoasca adcvarata naturA .iustil'icatc tlc altc itttct'csc. I)lr. nrai plcsus tlc olics. cl s-a rnarrilcstat c1 uir onr al

298
a putut thcc irrtotdeauna abstraclic in opcrclc pc carc lc.a Scris. "loate accstea sc
rlsliling usuptil tc\tttlui analizat aici. sporindu-i in ntod scnlnificativ valoarca.
Astl'cl. clirrcolo dc itnportaula dosuntcnlaril inrplicitir conlinutl dc naralca unor
evgnitncltte colttemporalte. dc conServarea ullor dOCunrcnte. lucrarea cste
clcoscbit clc ssnrnilicativd ca atitudine lirlrl de obiectul analizat: rorndnii gi unirca
lor rcligioasir. cu cclc (l()uit ctll)c alc sulc: rclirt'tttittit,si catolicl. Rtrrniiniirrd la lcl
tle erelrrsiristii cu inrurtlic. la ltl ctr 5i istoriogralia catolicii impotriva cf,rcia s-a
ridicat. prin sclcctalcii nunriii a aspcctului pozitiv carc a oonstitttit flzionorlia
rclaliilol rontinilor cu I{clirrtna. I}ot'l pdtcr arc mcrittrl dc a t'i atras atcnlia asupra
tunol rcalitali carc. tlin rlir,crsc raliorrilnrcntc. \'or contitrtta sd lic nrirlintalizatc 5i
ncglijirlc rlc istorioglirlil ultclioalir. Srrbicctir plin calitutca sit tlc pt'cot rclirt'tttat.
cliscursr,rl Sf,u capitii Valoa|c prin lbptul cil intrcgeste o imaginc cunoscutA palli
atunci doar in pirrfilc ci illtunecatc. [riccarc clintle cclc doul laturi extrcntc pusc
itr lunrinir coulin o partc cliutr-utr atlclitr carc a I'tlst mult nrai cOrnplcx;i nrult
nriri pLllirr lurnirros sir,t ilttuuccilt clccit l-a prczcntat istoriogralia ilOcloI vlcllluli.
ttirlorita lirtritclut'tl'tcto(l()logicc. t'ttuntflle li douumcl)lal'c incvitirbilc in olicc
epocir. Ignorarlla rontiinilor in ntalcric clc lcli*eic cra o rcalitatc. a$a ctlnl leillc
crau $i incercau'ilc l{ct'oLnrci dc a o corccta milcar parlial 5i inliltratiile protcstantc
acuzatc cle iczuili. ('auzelc sittralici clcplorabilc in carc se atlatr romAnii nu sc
clatorau iustr cxclusiv nici llclirrmci. nici Schisnrei. nici unirii cu Biscrica Romci.
Analiz-ilrd inrpactul liccirrcia. unclc clintrc motivtlc rcalc alc stilrii lor au lbst ccl
plli1 intrczi'tritc. Sipcelitatca clot'in{ei clc a rcntetlia situatia nu a lncrs illsl
rricioclattr pirnlt ucokr incdt si lic 5i aplicatc nlnstlrilc ctlrative previzutc. cilci
rroul lcllitutc cirrc i.lr li rczultir( ur li olrligat lit o irttPilr'litc $i l hcncl'iciilor
lratcriale. nu nullai a cclor spirittlalc pc care il89nlii prozelitisnrului lc oltrcau
cu atetil gcncr.ozitatc. Aga sc crplici dc cc nici istoriogralia I{clbrnrci. nici ccir 0
Contralclirrrrrci nu sc vur urdtil intcrcsats clc fcillitirlca col"lcl'ct[ a impactultli pc
car.c l-a produs una sau alta ciintrc ccle cloud uniri rcligioasc irlc rolnilnilor.
lirniniiucl ciuttonatc in slcra itlcalrrlui cuprins in diplornelc cnlanatc dc
autoritatil0 courpctcnte. llotl I'ctcr nu litcc c\t'cplic dc la accastd rcgultr' Ul
sustir)e insir ccclt cc oPoncntii slii. iczrritii. r'nr clrt-r cdttr5i clc pulin disprr5i sit
lccuptc fl iululnc laptLrl eii pi llclitLnra a il\ut illtcntii bunc;i lirpttrl cf, tlnilca L^u
Ronra nu a aclgs cr,r silc. inrccliat. ninric din [rinclc spcrat dc liccarc dintrc ptlrlilc
coniractalte: lici intcgralea schisnraticilol in creclinta catolica prin aplicalca
cclor patru punctc diltrelltiatoarc. llici lczolvare a problemelor sociale !i
rrirtcriale a$tcptate dc clcrul \ii poporul valah. [.a rindtrl shu. istoriografiil
eirtolicii it iltftts ittcnliit ltsut)tir lilturii ncgirtivc a ritPtlrttttil()r itltcrcotllcsitlrlirlc
louriiuo-rrragltialc. lirpt pc carc llocl I'dtcr nu s-a al'itat clcloc disprrs s[ il
rccunolscii. Arrrbclc opinii sc cotllplctcitrit irlsir. Sprc nlalclc avantai nl cclUi
iutcrcsat clc istoliir itcclot ttcttturi. Scliirrcl o istolie savantil. cruditti. Si urrtrl 5i
ccilirl!i iru pus lir tlisltozilia cititolilol tlc rtunci ;ii clc rrtai tilzir,r cxpttneri itt cat'c
llcsal'c cvcrrirncut tllcntiotlllt s-il dolit a li prtlbat cu cloutlnlcnte ciit nlill
collcludcptc. litrii a pLczcntil itlstr, intcnIionat s1tl l'tu']. $i carc a lbst valoarca lor
29()
i
viz.au ttrr6 si-i aibil i1sil in vcclcrc cit pc ni$tc ittlcvitt'ati nilrtcllcri tlc tlialog. ci
doar ca pc ni$tc ncaigtolitli glibili sn primcascil cccil cc lc lipsclr dc lt oricirtc sc
ol'crca s[ lc nralc bupilvoinlil. in rcalitntc lucrtrrilc tltt sliilciltl ilfit l)lrr ilccilslil
diScrepanlil cra gbscrvaltr inttltclcatttra numai dc pltrlca atlversir' lltltl l)ctcr' ca
opollctll al istoriografici cutolicc. it conscnllat. cdt dc tlutilliat it lltlttlt. tlccilstil
neconc6rtlirrrftr intrc birrclc irrtcnlionlt dr: Ctrrtca victlczll 1i illirrllr sir. llisct ica
Rornano-Catolica. ,si bitrclc pc carc-l aftcptau rotniinii. ('lt cxponcnt al
istoriogralici savanlc. cl it inccrcirt chiar sd pozczc in rrrlttl istorictrltri irnpirr[inl.
in nrgnrentul in care a hotArat str-$i lacil cunoscut rczultltttl ciirllLrltri 5tiinlilic ;;i.
chiar dacii nu a rcrr;;it pc tlcplin. ftlniinc tottr;;i rcnrarcahilii diplorrralia ctl calc a
incercat sa-gi nraschczc part izlltrattrl.
. Ntr ctilroaStcnt eilrc a t'osl soartir ntirnuscrisclot'o|igirtillc ltlc cclqlt tlottli
lucLdr.i,('crt cstc cit clc nu sc illiau pe lista cirrlilor scttttsc llt licitalic tlLrPir
moaltca autorului. La lttT() l'inrotci Cipariu. rcpl'()ducillld itt rtl sirtr "lt'tltittt
pentru.lil(il()gi1
'", si i,\lot'i(t capitolul Itlirt cartca a ll'4. /)t'r7rlt' I'trir,'u llttrttrirril tr
R"jorrrr,1ii. dupi o c()pic a tcxtului latin achiziliorlirtil dc lir trrl ilrlticilr (lirr
Clui. nrenlioneazil cil origilitlgl a rlurirs in bitrliotcca colcgitrltri lrctltlctriatl tlc lir
Aiucl. picrind probabil o(luti cu cil in t()iultna anulLri ltt.'ttJ. l.a lll90 Socictatcit
"Astra" a contaltdal c\ccltafca a 25 clc c\cnlplalc lilogt'itliirtt$ tltrpir copiir
aceleia$i variantc pilstriltl'l ilctualnlcntc lrt llitrliotccl ( cntlali'i I lrlirclsitltrir dirr
Clui-Napoca. an,iirrd cotir Ms.5(r9. tltrpil carc ant rsillizlrl $i noi llrcz0rltir c(lilic.
Desigur. ar fi meritat ca cclc dourl variante sI li lbst publicatc irnprctttlit. intt'Ltn
volrrnr clctlicnt cxclrrsiY ilccstrri tlcrrrcrs 5i cu o prczctrlirl'c ctilicl'r tttttll ttlrti ltlttplir
fi mai adccvat[. liclitia noastri a lilst tlctcrrninotl insi in primtrl rrlrld cle ritloarcit
documentarll a acestui tcNt carc. prin descricrca colcclil 5i tlclaliatii it lttttltot
aspccte alc viclii religi0asc Iontittlclti. pl'ccl.lln;;i plin stritlr clt'tlocttt'ltclttc tlc
primA importanltr pc carc lc c:trulinc. rcprczintil un instl'tltllcllt tls tllarc
^trtilitatc
pcntru ccrcctntonrl irrtc|csat dc problcrnclc ilbordiltc irt cttpriltsrrl sirtr. ll) ilctist
sens. istoria lui llpd l)ctcr nc-a lirst tlc urt clcosclrit itirrt()r in alcitrrirca propriilor
noastle colltribulii. ltloti\ pcntt'u cilrc ilrlr cotlsiclcrat op()rttlnil rclltotlttuctca sa. iu
varianta latind. nrult mai anrplil. considcleltd ci inlirrnllliilc c()nurcte Pc carc lc
cuprindc complctc0z-i in nrotl llricit clirrttrl noslrtr. Si irrccrcljntl astltl si
reaprindcnt iniclcsul pcntru 0a. rltiit dc Ilcrbintc rllanilcstat dc istoriogralia dc
pinl la al cloilea rizboi nrttnciial. clar lilsind pc scallril cclor tttiri irr,llcl-rtirtiti tlcciit
noi exploatarca sa exhattslir'[.
tr'l'itlul
sub carc au ap.lrut' Istorru llondntIor tltt hunvhuttttt St pttr1r!t'rtttctsa st't'itli tlt'
Pctru Bod kt unul I 761. l. ( 'opi11 llicrrtil dc pc ntanusclipttrl allil(or in llibliolcca itltrscLrlur
din ('lu5 :). ltl90.
nt :,
HISTORTA UAT.ACHORUM iJ llil;'i'xill[:J]1,";if::i:il,l,,t,ij:;lii:;''l,X;''fl1l:il]lil,il'liill;l lli;l]li:
T ransylvaniam inco lentium. tnihi quidcrn n()n cor)srirr lp-.
I].;;;;;;ir:"r i,.,lllll'. t|1
rrliutri' ;,rrrc ips.: rL'ccr ir.
,
i .t.J i
:;ff ff$xll, iiiH:: HtI i1fi
LIBERPRIIVIUS,
j
iiili iililil:;: fi ;, fi l ili t iiilitiiii.
Die tr/ulttchor tr nt i n Trunsl'lt'un i tt sl ct lu, modernisquc Rit ibtts,
pruec'ipue rcligiosi,s. $*
****;u***$ *l;trf#ruJ#n*
:l

('APUT PRIMUM.
'
carent. del'cctunrquc cius.pe,
/' a ,.,,ppi.n,,',il;,,,iij'1::.11:,r, -' Lircr.i, ( jracci
igitttr crat I irti'is pro
i;'u".."'u'n"rrrn str{) /s/
De ot'igine k'ulachctrum in Transylvania. ;l:3.|l,.l.,iLj'jl.n1',n;,,i..] ,"11:l''r'" ctlirrtttrtt'c ll()c t.rrrcrr
t.u<iovici prinri. in .,,,;t1',1:]llTnt"t ,f .' i't,tiif iitt(t(ttttttt
ltach1s,,i,..r. ir.,,,g,,ri',Jlillll;T,1,,*i.ildii;i1iil:l'l ll:ili "llT1llll:
$ l. I'rrlaclri (icrts nurncrosissirrur plitclcr pitttcos irr 'l'rattsl'lvania
ffiiliii;:.;l');J;l;t,iti Ji,;i,JlJf,:;; t*Iir
rurcliolis sortis. Magnatitrus. et Nobilibus I'lungaris subdita. -elebacquc.- stlrte
nasccncli.- ar'ctissirnc atlscripta. Cu.ius conclitio ab antiquis llontanorum /2/ scrvis mollius O/rir. cxurrc t H[;;H, htl
larinam Votachus'0.,r,,..1r.,'l.i"i;il,,TlI"l::]:i1i,,.n...rr-'
lii''#;:
(.)/,ir__
T,
in co praecipuc virlctur dill'clrc: cyuod ex Iurc humanitatis atclue Clhristianitatis. tr'tLrs ,,.:...p,,,
l)urnini eol'um tcn'cstrcs.jus vitac'cl rrccis in cos norr c\crccnt. ncquc habctrt: cluo Johranncs |,.ircil ;li$:j i:li:'"1:lU:rpl;;l;i;,1lli.lf;,.,,
c\ccl)to. on'lllcln in dclinqucntcs scvcritatcru adhibcrc possunt. [.lndc suant g r r. /?oaraarrr, or.iginis
"::L,,il.,;,
..r., ;,;;;.;'; *,.',r:'
trarcrirrt Origincrn. irlquc in has pcnctlavcrint oras. nento sinc arduo laborc i,r,?' scrrrt'rrr'
J,:,iil:l-'l].].1.1:1.'
tr,tt csr
r"'r"'i-'.,* "r"^(: ctrt' ,riquis
cdisscnt. nenoquc ita accuratanr. ct meditatanl prot'crel commentationern. ut non ;l.l[':Hil' Ji,]l'i'il;,..' lll$l:llll.
etiam aliqucnr anrbiguitati locurl relinquat. ii.,,,iuu.. ,i,... ;;;,;il
I{cliSionetn ritusquc sacr.rs ab
:*:mi;l'iill1.;i. jiiiil
rl;:::1":ll,,ll"li"'|,'.,,,11
$ ll. Nominis I'uluc'lns. oligo controversiis irnplicita apud suipttlris ljc,.r,,";. .,.... -cclcsiasticis ,,r,,.p,,t,,.. .,1.,,,,.,.,
obserratur. Dcduccntibus sitluidem cam tronnullis a l'olgu l:'luvio. undc
I'olgachi. et g. cliso I'oluclti. - aliis a l:/acco Romanorunr circa Istrum praetl'cto. filll:.,j,:;fi::l;il:x,::,illT;lr:ilTifl'.'":,r;;;lll,.jiJ'::.:,;i,,;lllli,jx':;l:I
curr.r Acrrca 51 lvio. undc Valachi primurn dicti sunt l"lucci. et provincia l:'lctc'ciu. arnris sLrbacti (jcrirc. cr ttclcri
surrr. ;ili;,.,ii,j;ils,ptrrpt'nit:
"l'()rrrcnro ltrrrnarris
patrlirtirncltrc vtlcc rnolliclcrtt in lorrnanr llexa l'ulachia.') Occasiotrcnr hu.ius eo dcclucta duce cluodant r llol'Unl. qttilc I)rtcos
!(u,c'o. a ert\ r:r,,.,..;.., cocrcclct
ctlnrologiac /3/ invcrrulunt iu l)ottas cxulis eulnriuc. cpri ita sctibit dc suo cxilii traclu c()rrtrpt() r'ocahukr Iitltu.ltitt.fi'.,,,.'",',lrlltl.r)trl.lclrIill;1. lrrirr l,rrrlo l(.prrrr)r.is
loco:
l)raclirit his Claccinc locis rnoclo |laccus. ct illo lllt?-:itl,[;,T.liy'iIfrilti',jii 'lii:il1t';i;,i.lf'tit,;lt,i;]jll:, il];;
' I{ipa I'crox Istri sub ducc tuta fuit.
llic tcnuit Mlsas gcnics in pacc lidcli: Hfi::ULyl:ili:i:,lyHli","li.'",',iiil':lli:lill,,,ll':li':l;l",,fli,t'.,llll.,;t,i,ll
llic arcu l'isos tcrruit cnsc Cctas.hl $ lV.
euo rcnl t.:!:lsvc lrtrspiciis
At vcro co tenrpol'e Valachorunt natio nulla l'uit. ttt pote multos post c'oloniai) rei ignor'c.,nr.,T::: [l.rn.rra irl
in l)itci'rtt
I).ci'rrr tlctlrrcr;, ..
tlctlttctir sit
annos c [{onranis progr]ata. Aliis a Vocc tcutorrica ll/allen. percgrinari. quasi Quidarn ad c. rcrl'rtrnr ,.,11':':1::..:tttlttt"t "iiju"''t"'i'lttittta
solcrrnc lircrit l'cutonibLrs. cs Italia prol'cctos I'ulrncs uotttittatc.') n liis cx verbo a,rcccssc,.,,r. ,,,,,, ,u,,,,,1,','llii:;,$l;ll
letnpora. in quihus
tempora. ""'rrrrts /\lll iiiilj']s.:l;i,ll,):'l,;';,'llll;il'l,Ji,lii.lli;ll;
iltl(clll utl gx lg11s1;n,.,1
quibus scisso
scisso rlnrncrir., rr,,,,,.,1.]'','t 'r\r'
n,pcrio n.,,,,n..,''r,,,n.l;lll,,
:i':jl].lii. ::,..ii,X:iill
'" tr''l inton
Vrrle licichcrstlollii (.lrlorrographiarn lvloldavrlc intcr Scriptores Rcrum llungaricaruht rn llrragirre I lrrrtgiu.il ('i,p
pag iti5. ",c.r,.,ii. rl,,l,_*;;d';:'il:i;- -Y)\.c \V p r5{)
r" lr\ l\rrlo l.rb. l\/. lrllrst. lV. I lllloll lJ. il p llt)
' ' l;ilstich. irr Schctlii.tsrrate I listoLico tlc Valachis. .lcrrac I743. pag. I l.
8rl)e Stltu liurirpac
aputl l:rchcrurrr pau llli
316
provincias. qui fertiles istas Regiones veteranis suis militibus eo consilio
distribuebant, ut bene meritis stipendium agris persolverent, tumultuantesque
ipsorurn /8/ ope Sarmatas a finibus lmperii submoverent. Hanc Carion sequitur
cxornalque Scntentiatr. Communior eaque mclior sententia deductae in Daciarn
Coloniae glorianr fra-iano hnperatori attribuit, qui devicto ingentibus praeliis
Dacorurn Regc Decebalo. provinciisque e.ius viribus exhaustis, Danubiunr ponte
stt'avit lapirlco, l{ornuitoscluc. lle tcrl'it aurilcrax, liunrcnti viniquc divCs l'cris
relingeretur, ad ealn colendarr collocavit. Rern ita Eutropius tradit: "'lrajanus
victa Dacia. ex toto or.be Romano, infinitas eo copias hominum translulerat ad
agros et Ur.bes colendas. Dacia enin diuturno bello Decebali viris f'uerat
exhausta."h) Nec immerito Dacici titulo /9/ Tra.ianus fuit insignitus: qui non
solutn agrorurn culturanr in DaCia restituit, vcrulll ctianl auri et argcnti lbdinas in
commodiorcm redcgit ordinem. Collegiunque A.urariarum instituit. quod satis
lucllelttcr acl lrLrnc dienr literati docent lapides." Ctrnr Cothi Hunniclue sedes
rlr.tllcr.ercnl. acl nrorrtiirrl l'uuceS. alpir.rrncluc anliaCluS Sc lcceperunt, qUaP lgca et
nunc retiuent. Aversi ab armis, praepositi arurentorum gregibus inter feras gentes
rusticana pt.aestantcs scrvitia permanserunt, quibus abjecta sors prg defensione
Iitit. Mcrnolaltur intcr Attilae pecorunl custodcs. qui sua spontc conditioncm
)
harrc acccpcrant.k
/10/ V. Dclrcientibus in'l'ransylvania, variisque Hungariae locis per
S lento igne torruerunt foeda ct immani crudelitate: doncc conl'ectus cruciatu
lhtales bellorum revolutiones l-lungaris, Cens Valachica in alpium claustris tuta,
dictinicluc plus ct plus multiplicata in vacuas I-lungarorum sedes' ne terra
cLrltoribus penitus destituclctur, est adnrissa. lnro Reges Hungariae decimam
ctianr a cultolibus tcrrac exigi solitanr ipsis condonat'unt. modo desolata a Turcis
Ialtulist;uc luca occul.xrrctrt ac inltabitarcll(. l)alaln hoc cst cx articulo Ulaclislui
Regis, hic sonante: "Sunt plurima loca in confinibus Regni sita in quibus
I{usciurri. Ilutcni. t'rrloclri. ct alii schisnlatici, in tcrris Christianorum habitant,.ct
cfc.cisclern tcIris hactsnus jurta eorunt ritum vivenles, nullas penittrs decintas
solvere consveverrrr?/. quos tamen ipsi Domini Praelati ad Decimas solvendas
cogcr0 /l l/ nilcrcntur, llx quia ipsac Dccimae in patrimonium Christiani
dedicatac, a Christi fidelibus. ct non aliis schisntaticis horninibus (: prueserlint
vera illi"' nd voccrtionetn et assecLtrolionem Regiae lV[ciestatis, lVajvodarum,
Bononrrn et cueterontm OJJic'ialium in iltsLr cory'inia llegni, tenentium :) dicta
loca incolcntibus cxigi solcnt. Ob hoc ordinaturn cst t conclusum. quod a modo
dq cactero. ab ipsis Rascianis. Ruthenis, l'alachis, et aliis schismaticis, in
cluibuscunquc tcrris Christianorum residcntibus nulla pcnitus Decimae exigantur-
"r)Sunt pagi circa Varadinum plurcs a Valachis inhabitati' qui privilegio
Matthiae prinri Hungariae llegis se del'endentes. a pcndenda Episcopo
Varaclicusi /12l l)ccirrra sunt it)rlluncs. l:uudittttcntuttt privilcgii cst illud. cltria ca
ratione ad occupanda cr.rltoribus desolata loca vocati erant' ne Decinris
ot1cl.al.cltur. l1 pcnitiora quoquc 'li'ansylvaniae loca sunt admissi proptcr bonum
"' ln l'list. l.ib. Vlll. Cap. IV. Contbr: Toppeltini Orig. Transylv, Cap. VL
Ronr. Brcviario
"h)'l'urotzi
Sanr. Koleseriin Auraria Ronrano Dacica. Cap. l.
in Chron. l-ib. l. Cap. XVll.
r)Articulo Xl.V. an. 1495.
3t7
greges. et armcnta prodessent.
$ Vl. Nullis igitur antiquis in 'l'ransl,lvania gau<jc'r l,ri'ilcgiis. nisi
servoruln. neque inter cttetct'as l{cgni Nntioncs nun}ct'anlul': scrvituti.- gt prisci
Romanorum servi.- nasculrtur, civcs non dicuntur. sccl incolac. l.iorunr tarncn
servitio Magnates. et Nobiles nraxime indigent. Recte l--ranckit,; ',caererae
Naliones, quoe extr? civium numerum inveniunluf, cltnncltnm in ctrticu!is Regni
ad tempus ranrum tolerari dicanhr: ll3l tamen iis, e! praeciptrc l'olcrchii et
Nobililas, et nos, qui illis in operibus rusri('is urimur, contntotle curere cene non
possumus-"nt Gens est inculta, barbara. t'erox. crudelis. nrontiunr I'auces valliunr
abdita. et sylvarurn latcbras inhabitans. supcrstitioni.- tlrac'b igrroriurtia
originem habet.- dedita. traditionibus avitis inhacrcns. f'urtis. ct lirtrociniis
gaudcns: quo crinrinc sacpc ctiarn sucrorum Ministri sc polluunt. l)aucos
anlc
dieri curn hacc. ill chartanl conjiccrcrn. nranilbsta inuuclitnc crudclitatis c;r.riclarn
ediderunt specimina, qui in alta Regionis pace, clam latrocinandi carrn i,., ,,niin,
coeuntes. virum honestum cum sua fbrnilia coenantem nihilque tale opinantem
de repcnte adorti crudeliter /14/ consciderunt, miseraque mortc mori coegcrunt,
tandem supellectilem domesticam dirripientes. Aliurn vero suae Nationis. ac
inlimae sortis hominem. omni diritate. atque imnranitatc tctcrrirni nebuloncs.
marimorum dolorunr interirct. Sperabant aliquam pecuniae surnnlarn apud eunr
inventuros. quanr tatrcn ille non habuit.
CAPUT SECUNDUM.
De rel igictne Valachrtrunt.
$ l. lleligionelr, scquuntur valachi oricntalis licclcsiac. quac illis ,linr
/15/ cornmunis erat cum tlulgaris, Russis. Bohcnris. Moravii. cncrcrisclue
Gentibus lllyricis. Reichcrsdorfius Ferdinandi primi Imperatoris Secretarius. et
apud Moldavos qua Lcgatus diu vcrsarus, ita de Rcligionc Moldirvonrm.- qui
aequc sunt valachi.- scribit: "Gens L,loldavica christum, er drns .4ltostoios
agnosci!, ctc's. Pauli ul ipsi volun! l?eligionem hactenus intle ub initio norr sinc
summa veneratione et pietate coluit."' ) euod paulinis tanto inhacscrint scriptis.
inde repetendum: quoniam non parva Hussitarum rrranus eti I-lungar.iae llnibu.s. et
'l rrrnsylvartia ob [(cligionis
libct'tutcrrr co colrrrrrigravcrat. Ilussitur. r'cr.o l,rrulirrr.-
de gratuita hourinis pcccatoris coranr [)co .lustillcalionc.- clognrati aclhacscrant.
quod ad prucsens uscluc scculurn rctinucr.unt.
/16/ $ II' Quo temporc christiananr llcligionenr in l)acia Valachi
prirnum amplcxi sunt. pcrplexa est quaestio: cum caetcrae etianr eorunr
res
o')
Approb. Const. Part. l. Tit. lX.
"| Breviculo Originunr Nationum in'liansilv. pag. 43
")ln Chorograplria Moldaviac. pag. 586.
318
3r9
antiquae non satis sunt exploratae. Seculo quarto.iam Populi in Dacia existentes
I
acl lldem Christi erudiebantur, imo []cclcsiae .jam fundatae erant, siquidem in .4lexandro successore suo: eoqtte
('oncilio Nicacno contra Ariurn anno -l2i cclebrato observantur Concilii actis Jine rth Episcopo consrutrrinopotitan, .,trchi-
El.tis.copeam cant sttc'rific'ulis honoiiJic'e e.rpitiit, jro c'ultt,
Dci ()rtrcc.rtrurtt t.itu irt
subscripsissc Lcgati Ecclcsiarunr Dacicarutn. Protogenes a l)acia, I'itatis a tr'loldaviu ordinuntlo, qurxr saris
fuse ct ti.turitc'D. I'or/ius gatrta .\prptrtts. tlttr)ar
Dacia llipcnsi. L'alens a Ducicr Scythopolitanus. Theophilus Cothiae Episcopus. in I uluchia defirnc'tus principis tre Maunt conruto /2rir par ,,,r,rt,,.r' ,,,,,,,r"-
Uothia diccbutur tunc eo l{r:gio, quuc Vllilchia nunc dicitur.. l-lodcnr rursus secrclarius ilttlit'us. itt I'utugyrictt suo,- itt luudcnt I'ttjvrxlut sui
seculo Concilii Constantinopolitani.- a 'l'heodosio Magno adversus Nestorium
c,<ttn"-c,t:.:i1ittr,-
recensuit"-6'l Narrantur haei firisse scculo clccimo quarro:
convocati.- actis subscripsisse notantlr Gerontius Episcoprts Tomensis. Apparet praecedentibus. .iam oricntari fuisse addictos cccresinc.
nuili cst 'st 'eroquiin
crubiuin.
sane ex Eusebio, in vita Constantini. Socrate. Sozomeno. aliisque: ea loca llTl harum reg.ionum antiquioris acvi historiarn n.n solunr cxtrenris
irttigil dig.itis. scd
inlrabitassc Clrristianos. quos Impcriltor Valcns ariana int'cctus labc. ad suam accuratissinla diligcntia pcrtrilctaverit.
haercsinr pertrahcre vi doloque nitebatur. In Dacia Monachos anno Christi 328
habitasse adfirmat Baronius, qui sequebantur vestigia Antonii, celebris et
$ IV. Diilicirior. iila vidctur quaestio: Si conr'cssiorrcrrr rirusque a
craecis acceperunt valachi. undc erg,o Valachis charactercs in scribcndo
sanctissimi viri: ad hoc ligcndunr citat cannen Paulini de Reditu Sancti Nicctae non
craecorum. scd cyrillici, ver Ruisorum?
Daciae Episcopi in Daciarn; quod ita est: euaestioncrr hanc Iurentinus
l"rqpckiu_s.non rnagis dignitate quam erudirionc ilusrris.
Frreersi Gubcrnii Rc-eii
O viccs rerurn bene versa fanra in.Trans[ylvania] consiliarius intimus. Sax[,nicael Nar[ionisl (-orncs
Invii montes prius et cruenti cr civiraris
cibinien[sis] Judcx Rcgius. docte tr.acrare /21l ei lrnirc vi<]crur in
Nunc teguut versos Monachi latrones "Quod vcro succcssr"l tcrrp'ris Lcges" M.res.
his vcribis:
scripturam. ct Rcliei.ncnr ipsarn
l)acis Alurnnos. mutavcrint. sitrc otntri dtlbio indc lircturn: quocl supcrioritrLrs sc-culis
Sangvinis quondanr: nrodo terra vitae cst I(rissiac
Albae populus sedes trovas quaesitanus. et donriciliunr mutatulls.
Vcstitur coclo pia vis latronum collcctis vasis
nonta.ntuln Bulgarianr. scd ,tranrqrc insimur Danubii riparn
inrprcvcrit. o. u"rru,
nt hvet Clrristus supera occupanti meridiem quidern populos. ilryricos. in partibus vern cis.Danirhi.nis.'il.1;i;,,,
Regna rapinae. Valachia Moldaviaquc sita est. Ronranas invencr.it cor.rriirs.
Mons ubi quonclanr l'uerat fbrarurn
ticra ici'oc
nationum divtrsanrm partim pcr connubia. partinr pcr
vario commcrciorunr
Nunc ibi ritus vigct Angelorum genera coalitionc. l.ingl'ac etiam conrnrixtac srnt. Ac in llulgaria quiclc,rn.
lit latet.iustus quibus ipse latro M1'sia. et vicinitate p'oxima. Ruthenica curn lll-r,rica.
Vixit in antris. in Valichi' vcro cr
Moldavia, cadcnr l{uthcnica cunr l.arina confusa cst. ,ti c\
irliomatc v'lachico
' l22l clarc et aperte constar. Irinc cst: quod pracclictae coroniuc.
l18l I Iaec cluiclenr acl Daciam pertinent. sed quornodo Valacl,os non lingvam
tantum sed scripturarn q'ogue et Rcrigionenr Ruthenicanr. quae
corrrplcclarrttrr norl satis cst e r;'ploratut.t't. Cltrvsoston?lrs quoquc Patriarcha a craccairihir
dissidct. commurcm hrbcnr. rn.ruq'.i. sua. Ruthenica ui pruri'r'r.'-, -iin_u,
Constantinopolitanus ordinavit presbyteros. quos prudenti consilio ad Scytharum n

corrvcrsiorrcrr.r nblcgavit, itir Thcodoricrrs hoc e.ius factunr commcndal'. "Certior

pcragant."c) Iiis consideraris bcnequco,l .*un].n
,.uocatis. clcsirrat .lirppcltinrs
mirari. quando ct quomodo Valichi rclirtatis a'iris latinis.
aulcttt.fhclus rlttosclatu pestorales Scytlms qciolas, lstri sitire salutem, sed non ,.,,rri.,ir'tii.r*
didicerinr.d)
essa, qili ad lrunc' s<,dun<lum lati(es illis suppaclitoret, comporovi! viro;t
aenulalores lpostolicontn lctbonun, eosclue ud Sc'ythas nisit. [igo vero el in . $ V. Rcligio Oracci Ritus Vuluchicu in 'll'uns.r'lvlniu rron lnrrurrrcrubltur.
receptis" lcgcque firnratis Rerigionihus. sc<J sorunrnr.cro
literarum lec'tionem incidi scriptctnmt Leontio Ancl,rano Episcopo, cluibus et torcrrhirr.r pi.,fi",
llcgni cnlolunrcntunl. bonumquc publicunr-.') lndc rarncn
Sc'vtlrarun conversio signi/icaielur, et peterenlur idonei doctores, qui in nulla vis currlitcrrtiunr
cam conscientiis illata. scd in libcro l{cligionis /2Jl
St'1;thiant nittcrcntur""t At illi cluoque sunt Scj,thac. quo nonrinc an Valachi
suac.r-r.iiii-,ir,, ,r",r.'p.,
fuerunt. pror'cctioncmquc in sacris. u..1u."n. profhnis principihus
involvi queant dubiurn. a r..,,ti,.jr,i,rt.
l)ostcaquant vero provinciae rcgintcn acl Donrunr
Austriacanr circa cxituur
ll9l S IIl. Valachiae Populos aeque et Moldaviae. uti et Valachos superioris seculi rcdiit. Rornanae eccrcsiac r)rcsbytcri.
'l'ransylvanos conlcssioncn ct ritus scqui Craccorunr. ccrtissintunl est. quaclitur ac lratr.,ri rc'rir'r;i;;.
id agcbant, ut valachi ab IJnionc Rcrbrnratoruni abstr.acti.
I{onranac r:cclcsiae
dc tempore et rrodo acceptae ab Orientalibus Rcli-uionis. Bogelunum qucnclant gremio accederent. cluod tluaritcr ef'fccturn est,
in scqucnti nar.rahitur.Libr.o.
ret'erl t[ornius in Arca Noc rcgiunr accepissc titulum ab Imperatorc Gracco.
Filstic'h vcro scclucntia anuotavit: "Qui llogclanrs pro cct, tluu ltollebut 1'tnrclentiu,
b'ln
tanr socra, quant t'ivilia orclinavi!, cuque onnia cluae ucl salutorent iunt Schediasntate I listrrrico tle Valachis. pag 1 L
'r ll.rcviculo Origtnurn Nalrorrunr rrr 'l ranssl.li urria. pag.
"' Origines ct occasus 'l'rans1.lv. pag. i2.
Jj
'' l-ib. V Cap. XXX I
' ' Appr. Consr. purt l'il vttt urr t .
 321
CAPUT TERTIUM. hubar. Quu,uot
liturgicis' qui anrea aivehebantur .- vri".rri..'nur I
Dc P c r,son i :; Ec'c' I e.t iast ic is rn.rpr.rrr crant sumptibus
Principum Rcrbrmatorum'. ueru riuti
.Nrr. iit.rrgici acr unioncnr conlbrrnari
exprimuntur in 'l'ypographia lrariislalvc'si. irr ilonasterio rcgiis sunrptibus
,i

erccto.
$ l. l,crsonac ccclcsiasticac inter Valachos l-ransylvanos non sunt unius /28/ $ v' ollicia eorunr sunr: crivinurn in
ordirris. ac 121/ status; sed diversi rnodi considerari possunt, plouti nempe te*pro curtum pcragcrc.
liturgias consveto tcmporc praclcgere: ca
auteln tcc'o
r..ii,, lr"'r'ri,'ii,
vocc cantillando: novos conjugcs copurarc. pr.lcrperas llt clara. sed liacta
nrinistrant in llcclesiis. easque adnrinistrant. vel vero pcrtincnt ad Monasteria. l,,qe,!E!rs. aurctn non
Ministrantes in L,cclcsia. eiusque regimen tcnentes sunt Popae. Petrupopae, vel ustrarc, ntulicrcs
lustr-arc.
Protopopae ac Wladica: de quibus orcline agendanr crit. :;X"ii"'i:.:,1'':, li.i* :f t"inp:o ic'i un i i ex
': " ;;; fi ;
-'
lrluricrr:s
J;iil;: il;il:
$ lI. Popae sulit Ecclesiarum Ministli. seu Sacerdotes ad ministcria in
j:::::,*o::,:i.:]ic'. taxa..ab .lmpu,iii,ii, r,, ;,;;";;' ;il;;J' :ffi;
Ecclesiis pclagencla constituti. Vocantur hi ab auditoribus suis blandiori ::19:.*:.
si
_rernporc ; l;_;.11o,'
ieiun ii cibos r",ii;; "i,.,
"....i;i#":#;:l
denominatione: Parinte, l)arens. qua signiticant. sc ab illis vclut filii a parcntibus -
dcpenclcre vcllc. In antiquis I{ottratrorum sacris Popac dicebantur illi sacrgrunr 3ff;o*' j*:*",1u:f1.::.,_!i1. aio..ru.
- " " p,o;;;i',;;;;.'
tr,rul"' ;:;
nrinistri. c;Lri hostias. victirnasque ligabanl. cullrum. aquam. nrolanrclr.rc parabant. :j,*1:,,:: :r:l ::^ cum
igjl:.. ",'
; ;,;: ;i;,, ;
r i.j .""';'"" :ili j*liii ffi , iii
i

rnodutatiu,,* io .r.furti'"rr, ."r,t,,ii,"i.li.ljiJl";.,,"1

ct lcliclua saclis ncccssalia. laulcaticluc ct succincti. atclue ad illa usquc nudi. cas i:*,:::lil.:.191]:'.
baptismatis uncla lavarc.
ante aras l'clicbant. Dc Coligula Cacsare /25/ scribit Svctonius: '.rldmota
alturibu"' victimu, sttt,c'ittc'tus l)opuntm hahitu, elato alte malleo, c,ullrariunr . l29l $' vl' Merccs raborunr in r'inistcrio c.\;i'traro*rm orinr crar
pxr ar.hitrio.poputi of iqr;,f ,tr,rniinr ex'cnclcbt'r.
ntttclrrvil."ut Vocis oligitrcrn alii a rctro c.oquo. alii a rambus,paler. clcducunt. if::ly.]:liis.
rla rmrnunrtils. qua c\ indurtu principum lit l.cr.c tirit
An cx l{onranorutr sacris vt>x l)opa. ad Rurnunorunt sacra prolluxerit. vcl vero a riuclrarrtur. rieclesiastici. q,',u.-rutu
invitabat et pcruro'ebat acr anrprcctc'd.'i,n
Graccis acccpta, paululunt pronunc:iationc inrnrutata. quod solidius reor, non stut,,ni *..rcsiasl.icunr. rn rrncrc vcr.,
pro arbitrio cxigebant pro sepulturae ccrinroniis
praccisc rlctcrntirro. soluti.ncnr a defunctoru'r
ncccsariis: quavcltcnrcntcr suos vcrabant auditorcs:.jarn
S lll. Clonstituuntur in l)opas ab Episcotrro. vclut suprcmo in provincia merces laborurn, vcl sroraris sorutio. in
rcr.o. (luilc cofuDl sit
Sitct'oruttt rttittislt'o. r.1ui cos cprovis tcrnpolc. culll libucrit consvctis ccrinroniis Regia R.suirriun. oi.'s; .s"pi.,rr'bri.
anno 1743. a Rcgia Ma jcstate praecise est
olrlirrat. ac consecl'at. r\[r co tenrporc. quo ad Ljnioner]l cunr llonrano-catholicis cletirnrinata." ,
incunclarn cogi cocpcrLrnt. non pauci se c 1'ransylvania subducentcs. in Molclavia.
$ vll.
Sunr uxorati. liberisque utprurinrum numerosis
aucti. primanr si
quoquo /30/ rnrdo anriscrint coniugcm,'
aut Valachia transalpirta oldinari cul'arurtti tlttorJ 126l talnen sgvcrg pgrrc c$t sccund''r cruccndi pu,.r,ni.,ii',.,un
habent, Quanr si nc.lsociuvcrint nii'i.'iu.*.i,l.r*'-r"r.nt.
prohibitrrnr. ct qui olclincs ac[clcpcrant in oris cxtcris. gravissimas suhirc poerras. rnunus obcu'rdi ricc'tiarrr habe'1. ncc *mprius s'c*r))
c\ r)()\uquc oltlinirri :lcbucrutrt. Ordinabat oliru lipiscopus quosvis. si nrodo rixinde n.ui iuu.i l,ri;;;;,'i:;;:,.
rctircntes ad anticluunr statunr rusticurn ",,n;",;
lcgcrc rrossct; nta-tnus ctrinr indc illi proventus, tun'l tclnporc ordinationjs, tunr recicrcrc sorlnt. durn statunr'iduiratis
quacunque tandem ncccssitatc fbrrc cx
vcro c\ annua pensiunc lcclunclabat. .lanr Vcro hacc liccntin alicluatcnus cst non varcntcs sccuutrunr au.un, .uui,,g.,.,,.
quanrvis hacc rircrit rcgitinra trrori
restricta. quunt non amplius habct potestatcm Magnatum ac Nobiliunr socia:,unr.,., ri.-quucJuc rrrrritus cogitur.cssc
alii non raro concubinas atenrcs. si'c ccnsura
subditorunr lilios. nisi manunrissos in Popas cgnsecrandi; nulnerus quoquc I':.Jr3lJilJnrer.irn p,.;,;;;;;;r.
Poparunt in Provincia pcr reccntiorcs constitutioncs quadantcnus cst rcstrictus.
IJqt tanrcn satis [piscopo cx eorum annuali taxa provcntus. tcncntur cnim singuli conrmunis esr cum suis auditoribus quoact
LU_1ll,,Y:rl'1,::.1':111rn
annuatinr singulos L,piscopo 0x rcgia dispositionc contlibuclc llorcnos. qui sub
[X,,i,ft,T,:,::rj:J::ij,jiT:,.pracrer rosa; q,.. rr,,,.,....,i:"i;;li.l.sfi,
s 1"" *t". I p, i, ?;il' ; ;il ;,T ";,i ",i;
variis titulis nrultiplicari solellt: ita ut quandoque quinquc et amplius ad varias :1ilj::.:: ::fl 1' :.::lll" pe bunig'i'uiu;!
I Ii r

ncccssitates inrponantur 127/ ct ab ipsis clesunrntantul l'lorcni.

l:::H'i11,,:::: r:::.T .lunu ffi ;;;:ffii;,:Tii,' i, ;;;
uiuiu".i *i il;;;fii;il ;i;;l
$ IV. ln doctrina. ut plurinrutn sunt adeo rudcs, ut vi\ practcr legere ac #il: 3i:f::: "l:r:,T,:.,::.: ";;;ll.;J:[:.ffffi;:
::llff ;1li:Hlii:, I'lli::: n'*'uiti'p"'ic^ lu'
.t:nnu
cantillirrc c\ cilpititlus C-'hristiunuc lidci, aliquid norunt. Tcnlporc cninl i;i'id;*';;,;;ffi ; iliJl;: :;
Orr.linaLiouis u\an1cn doctrirrac l'crc rrullurn, vcl iidnrodunr tcnuo sustincrc srnt ac :l,*l,lY#:i
3,ilil': :::.f ::l:'1barba
vcrerabiles plcr.unrquc ".':*prolixa. ac volitarric
"
i

'
ri
li'lllili
coguntur. Dcstituuntur ctianr libris. ita Lrt vix ccntcssimus intc-erurn Ilibliorunr
g IX. Gcns vatachorum rlrto. cr ,rd;;;;.-i.,,l,, ;;4;;;l;,;ffi; ill::
volunrcrr possidcat. N4ulto ntinus alltiquorutn Piltrunl scripta in sua lingva. vcl li,rr.'..'r,".illi;,,,
rrostant
Prostant tnin cxentplunl
cxentnlrrrrr in ,,nnr-iri- -^.:L..r: ac palis irtilru,nnr"ru.i.u..',,r,
conrpitis patibulis.
cluditionc clilrorunl virorurn utiles conrnrcntarios uc(luirclc possunl: sullicil
cadavCfa. quibus
ouibtts adc.
lrrlrrrr nrrrr
non rt,rr,r*,r-r.
dcrcrrenlur a m'lctiiir: ur s.e,pius'";;;":iiilii

"'lr) ( lligula. \s .i: "'|lnlia Lib. ll. (.'ap. lV N tl

322
sociorum excarnillcationi velut incundo spectaculo intersint. Ilaro etiam per
torturam socios indicare solcnt: quum nrulto gravibris putent esse scclcris. socios
crirnirri: irrtlieirrc. /.12/ <prirrrr ipsrrrn scclrrs ncrpclrirrc: snepc sar'pitts contigit
l)opas cluocluc sc firrti crirnine nracularc. irno aliquando. in l)istrictu ljagaras
cquus 0 posscssorc clanr ablatus in Tcmpli sanctiore parte abditus fuit inventus.
quod t'acinus Popa capite luit.
$ X. I'raesunt Valachorurn Popis seniores, seu Archidiaconi. apud ipsos
lletrupopa, vcl Protoltoltue nonrinati. lirant apud Oraecos Protopapae. qui
proxinlam l)atriarchis tcncbant dignitutcm: ValacHorum quoquc I'rotopopac
proximalr lipiscopo possident autoritatem. Erant in Transylvania anno 1675
Petrupopae XXXVII. iam vero sunt unde quinquaginta: collstituuntur ab
L,piscopo: ut plurimum divitiis aburrdant. circumeunt enim suas dioeccses nragna
curn auotoritate. Popas sibi subiectos, aeque ac auditorcs, levi causa gravibus
/33/ onerant ac exhauriunt mulctis. saepius a Regnicolis nloniti. eam tamen
consvctudinem cxuel'c uorl possunt: cunr ultro supcrstitiosa Valachorum
igrrolurrtia acl lroc pcragcrrdrrur ipsos invitcl.
Q Xl. lJnivclso clclo Valachico placpositus cst unus l')piscopus: tpri olirl
clicsbatur Il'lutlicu, cprotl norr.rcu ctianrnurn Dpiscopi ac Alchicpiscopi rctincnt in
Moscovia. Postquarn uniri cunr llonrano-Clatholicis coepuurtt. illud Wludicoc
nornen nou adco usurpant. sed Episcopi. ac quandoclue Archiepiscopi. Wladicas
constituebat olim. ex Petrupoparum electionc: Dominus Provinciac: nunc pro
arbitrio constituit Princcpsl cui ut cnim emincntior in dignitate sit. additur
quancloc;uc titulus consiliarii Suac Mnicstatis. I'lic pcncs se cogitur /34/
intcltenere 'l-heologum c Societate Jcsu. qui omnibus gravioribus
consultationibus. ac synodis interest, suoque consilio Episcopum ac clerum
Valtrchicunt. cluo videtul ducit. ac diri-sit.
$ XIl. De Popis Valachorurn. Protopopis. atclue Wladica in tabulario
Lcgum. scu Approbatis. Compillatisquc Principatus 'lransylvaniae
Constitutionibus scqucntia invcniuntur:
l. Wlaclicanr Valachi. I)opaccluc Vallchici cligant pro albitrio vilunr co
l'nuncre dignunr. quenr Princcps contlrrnabit.
2. lipiscopi Valachici. Pctrupopae. ac Popae tcmporc visitationis
Ecclcsiarum plebem variis rnulctis non vcxcnt. ncque in of'l'icia Magistratus
sccularis involcnt. scd placcisc rcs suae licclcsiae dirigant secundunr llegni
constitutioncs.
/35/ 3. Popac Valachici cx oris alicnis irrcpentcs. se ollicialibus ad
confinia constitutis sistant. aut mcdiante iorum Wladica ingressum Principi
nranif'estent.
4. Popae Valachici Donrinis suis tcrrcstribus annuatim. titulo honorarii.
aliqulnr taxam persolvant. nc ius Donrinii terrestris periclitetur.
5. Filii Poparum coniugati. scorsinrque in statu laicali a parentibus
viventes ad servitia suorunr f)onrinorunr terrestrium reclire nccesse habent.
6. l)opar. Valnclrici alirlrros absque sulllcicnti rationc divortiantes. aut
illcgitinrus copulantcs l'crsonas. cluas clc constitutiinribus l{cgni couiugclc ncl'irs.
si a Petrupopis mulctac subiecti non sunt. l)ctrupopae admoneantur de irloganda
exorbitantibus /36/ intra cluinclenam mulcta; quod si neglexerint Petrupopae
=, ,
oltrclum amlttant: persona exorbitans duccntis llorcnis. a scculari Magistratu
323
I
puniatur. a wladica vero olllcio privetur. Gravis hacc csr pona. scrj ciccssus I.
etiam cranf lrcqrrr'ntt's lc pravL's: nr.:rnpc rlrridatn rroclrr cl:rrl;rrrr'll;rs rhripit'harrr
ct ad Popas deductas. illi quoc;uonroclo copulabant. atclue rta rrrirtlirrrorriqrrr. rluorl
revera fuit eius protirnatio lcgitimabant. alii pcrsonas nonduur diVortiilt0s. out
cum Ecclesia reconciliatas copulabant atque ita scclcra rrrultiplicabant.
7. wladica sub rmissio'c ho'oris ct ofllcii. p.pas. petr.upopasque, ccrtas
I'amilias vel integras l'lcclcsias excommunicantes sine rationabili causa, ex
propria vindicta; investigct ac sevcrc puniat, it
['
t3TtcAPUT QUARTUM,
De P ers on is lv,l o nas I i c i.t.
$ l. Monastcrilt tlott pauctr ltahcnt Valirclri. in nrorrtirrlrr lnrrrlis. cl
sylvarurr reccssibus. vcrurn nrinus cclcbria. tJnunr cst cclcbrc satis ad
confluentiam duorurn l'luviorunr K0k0lltt. nraioris ac rninoris, amocr.ro in loco.
Bal6st'alvae. ingentibus Rcgiis sumptibus erectum. carolus scxtus lmperator.
idemque Transilvaniae Princeps fundamenta posuir. Maria 'lhercsia paterni
Rcgiminis hacres ad pcrl'ectionem iam fere pcrduxit. []rat ibidcm castcllunr olinr
principalc: quod ex pute tipiscopo acl inhabitantlunr conccssurn. c\ partc
dirutum. ul /38/ ex cius ruderibus novi erigerentur in Monastcr.io rluri.
Monasterium vero in quadrum est cffbrmatunr: ad septcmtrioncnr est Ilcsiclcntia
pro Episcopo variis conclavibus efformata; ad orientcnr posita sunt conclavia pro
calogeris seu Monachis destinatar meridiem respiciunt domus Bibliothecac.
Typographiae. et puerorum institutioni dcputatae; in mcclio stat -l-cnrplunr curn
Turri affhbre erectum. variis coloribus intus. et figuris exornatunr.
$ II.
t:'undatio rirctu cst pro cruocrccinr carogcris. ct trigirrta tribus
studiosis alumnis, ex dccimis aliquot pagorum, et portoricl Balas{irlvensi honeste
intertencndis. Monachi scu (--alogcri sunt llasiliiae. scu lnstitutionenr Bnsilii
Magni sequentcs. A1 vero nomcn /J9/ habent. nam ipsi studia sua tractarunr in
Scholis Jesuitarunr. et Romae apud Romano-cratholicos; sub veste itaquc
Basilitarum doctrinanr scquunrur Romanorum, ritus vero ,r,agna .x pni.tc
craecorunr. lli nrissas cclcbrant. concionantur, ct onlnes cultus clivirri par.tcs
obeundi potestatem habcnt. Jeiunant sacpe, abstincnt perpctuo a carne. ovis
butyro. ct piscibus, certis tanntm clicbus vcscuntur; alias labis. lcntibus. pisis. ac
liuctibus arborunr uluntur. vino vero. acl lubitunr aliqui abstirrcnt. aliciui vcro
utuntur.
$ Ill. Sunr cti.m in aliis Monasrer.iis l.itcrati. scd oppido pauci. r;ui aur
puerorum institutioni vacant. aut cultum Divinum celcbrant. praeler hos sunr /40/
calogcri illitcrati. cl Ilrcnritnc tuguriolis habitantcs irr rnonlibus. ac svlvis. rrihil
hi a rusticis diflbrunr nisi vcslitu: induunt cnim vcstcs lalarcs, cr nigr.i lana. lcrc.
nullius prctii confectas. caput tcgunt capitio rotunclo. c\ coacta lanairigri coloris.

324
peaesGuniunt peionibus. manus armant praelongo baculo crucis tiguranr in
sunrrnitatc iulitiuttc: tlc collo pcndct ntantica cui clcclllosyna ingcriturl in itincrc
procedunt meclitabuncli ac precatiunculas iptra se denrurtnurantes: globos
prccatorios acl pcctus aut br?rchia suspensos habcllts: sunt adeo scientiarum
rudes. ut practcr oratiotrenr f)ominicaln. et Salutationem Angelicam vix aliud
norunt. l-lorum tamen precibus multum plebs rudis ac superstitiosa del'ert.
Frequentant lbra et /41/ nundinas stipem colligentesl vulgus velut personas
sacras,- prolixissirna ut plurinrum venerabiles barba.- veneratur. Non raro adeunt
in.nrercatu cauponas, ibique suas tacito oris motu recitant orationes. donec a
benepotis Valachis hi quoquc suscepti. et ex oblatis tenrulenti sanctitatisque
obliti. subinde varios committant excessus. Hi constant ex talibus fcre4ersonis,
quac uxoribus libcrisquc aerhat0e, aut acrc alieno opprsssac. mundo valedicunl.
$ IV. tix sequiori etiam scxtl sullt mulieres sanctitBtem prol'e$sse. qu$s
sua lingva dicunt (.'alrrge,'il:4s: sunt ut plurinlunr provectae actatis: monastcria
ctiam incolunt. undc nigris vestitac. longisque baculis rccurvis munitac. ac
rosariis pcctus ontatac ad stipcm /42l ostiatinr nrcndicandum proscperc solent.
$ V. Monasteria Valachorunr in Transylvania nomen t'ere tantum
possident, At vero in Moldavia ac Valachia Claustra monachica a Waivodis
aliisque Magnatibus optintr' sunt dotata. alpes, campos. collesque vitifcros
possident. ex quibus antplos annuatinl pcrcipiunt provclltus. Praeest ibi Claustris
,legunen vel ..lrc'hinnnclritu, qui rcs nlonastcrii dirigit ac adnrinistral.
Inveniuntur ibi viri doctissimi, Graecaque Iiteratura cxcellentes, in antiquot'um
l)atrunr tlasilii. lCrcgoriil Nazianzeni. IJoannisl Chrysostomi aliorumclue scriptis
bcnc versati. religiosi. ac pictatis in excrcitis insignes.
t43tcAPUT QUINTUM.
Dc Templis, Tocis, et Cultu Divinct.
$ l. Tcmpla Valachi cditissirnis. si fieri possit. superaedificant collibus,
unde in omnes plagas liber sit prospectusl constant ex lignis bene commissis,
rara cx petris: in sunrmitate'fempli est loctrs pro tintinabulo. ab aliquo cquidem
tcl.nporc etiam turres acdilicare coeperunt: t'cnestras habent adnrodum angustas
vix bipalmatis latitudinis: in tres plerumque distigvunt partes: ad solem orientem
respicit sanctr,11 sanctorutn, variis Coloribus. ac imaginibus totum dcpictum:
versus occidentem est pars rcliqua, ubi rursus ad orientenr est sanctior l44l pars
tenrpli. in sc atiam cornplectens altare: huc nrulieribus pro-ercdi, nisi tribus factis
primunr mataniis non licet: versus ianuarn consistunt mulieres, has ante viri:
sedilia in tcnrplo nulla. nisi pro lipiscopo, vcrum adsunt fulcra quaedarn. quibus
inlirmi ac senes innituntur axillis subiicientes.
$ Il. Tempore cultus luminaria templunr collustrant, cereas adhibere
solent, quas ex oblationibus aut mulctis magna copia habellt; si qui enim peccant.
325
peccataque Popis contitentur. ut absolutioncm irnpctrcnt ccrtunl pttttdo cclac.
mulctilc loco. tbsolutioncut pctcrttiltus intponitur.
$ lIl. 'l'ernpla. srra lingva. dicunt /lcs:crilrd. irnnil.rtiltir Parrltrlurtr Vocc:
Baoiu,n'. habentque pnr loco summac sanctitatis. /45/ trt vel lintcn atti-eisse
'l'ernplo rudissinri
Beszericae. magnum sit pietatis opus. Nccluc aliud l'erc irr
mortalium aguntiquam inclinato ibidem capitc curn prolunda vcncr?ttionc
subsistunt, oralioncnrque Donrinicarn recitant. ct si qtritl l)ttpa cx Fivangclio
praelegat. adtendant.
$ IV. Ad
latus Templi pendit Tbcc lignea campana. vcl tabula lignca:
illis l'uit lignca tabula. latitudinc
quae Craccis dicebatur Sintandrum. Sirnanclrurn
digitorum plus minus quinque. crassitie scsqui digiti. longittrdinc lerc pcdtrm
decem et quatuor. e pracduro sonoroque.- quantutn tnatcria patitrrr.- ligrro
cont'ectum, in rncclio tenui f'uniculo suspettsum. Antclucanis horis c'1ui poprrltrtn
ad templum convocaturus cst. mallcis duobus iticlem ligne is pulsat: utcbantur a(l
'/46/ hoc ctianr f'crro: tabula ncrnpd lcrrca suspcnsa. ac in acre liblata. ct ntallcis
lbrrcis pulsuta; quod llagiosidcrunr l'cmunr sanctunl clixclurrt. Oligirrcrn ligneac
campanae. vulgus inde repetit: quod Noc in arca instrumcntum non absinrilc. ircl
convocanda bruta usurpaverit: doctiores vero ita coniiciunt: ab initio coustructis
cocnobiis sub cthnicis Principibus Graeciae impcriurn tcrrentibus: aercis
tintinabulis quod corum sonus el securitatis. et auctoritatis index csscl. Craecos
abstinuisse. ct Sinrandri usurn cxcogilnsse: qucm postca cx consvctudinc
voluptate conciliata succedentia Christianorum Principunr tcmpora adco non
cxcusserunt. ut Campanis novissinre in nrulta Graccorttnr tcrnpla invcctis /47l
Simandrorum tamen usus iuxta illas semper nranscrit supcrstcs.")
$ V. Valachi acreas utiquc habcnt Canrpnnas. sccl suas'l'ocas.- 'l'cntpot'c
a sttnittl
fbrsitan. dum verberantur. cdito sic dictas.- pluris acstinrarc viclctttur.
cultus Divini. cliu nrultumcluc pulsartl. praccipuc tcnrporc.lciunii l)aschalis.
ultinra septinrana continuum l'erc ca cdunt strepiturn. Noctc dicnr rcsulrcctiortis
Dornini pmccedcntc. iuvcncs. consvctudinc ncscio undc acecpla. in ulcilrn icnlpli
congregantur. Tocarn continuo f'ere diverberant. el diligcnti custodia obvallant.
ne aliquis sut'flrari possit: quod si contingat. et aulbrri possit. irt rcclcmptioncnt
iuvencs ad l48l custodiam deputati nccesse habcnt: tot ova variis coloribus
imbuta, tam perito surripienti deponerc: quot integra illa tabLrla lignea capcrc
possit, praeter ca vinum aut sublimatum nragna copia: si vero firr irr ipso lLrrto
dcprehenditur. sinc nriscricordia vcrbcrantur, totque nccipit ictus. qui ipstttrt c
vita quocluc exturbare valearrt, ncc alianr verbcrurn nrcdclanr habcbit aut
satislhctioncnr. quirnr paticntianr: qui suilc tcnlrritati intputct. si sacvos pc|ll'r'rc
cogatur ictus. aut pcius ctiam ipsi eveniat. Quod si I'elicitcr cunt-l'oca surrcptir
efl'ugerit ingcns inde per totam vitanr gloriatio, ac si de NLtnratrtitris aul saevo
Parthorum tyranno triumphum reporlassct.
/49l $ VI. Cultus divinus, imo lbre tota etianr ltcligionis cssur(ia.
externis ritibus, variisque cerimoniis conslat. Pulsant Canrpanas. aliquotics
perstrepunt etiam cum Toca. Primus pulsus lhcit: ut indicetur, Popas se
praeparare ad cultum divinunr celebrandum. Secundus'. ut indicetur .ianr
"' Vide in l-crico I lollirran ni. ('unpunu. I lugiosidcrun..lilrrtrlr'ulr t'occs
 )26
pracsonlcs in tcrnplo adcsse. clui in templo tr.rnc dcanrbuliint cluacdtrm verba 327
l)lc!llllr. t'tttc sttlrtltissil tttttrlttliuttlrl. ct irr solitis lrtcis tctnpli lttrrritrnriit
il(('('ll(l('ll(l(). /r'r'lr'tr.v t'tItt rl;ttttt prrlstrs irrrlit'illttr: lllllc leilll)Us cssc lc$cn(li
aliquarl pcricol)anl cx l')vangclio. quod lacit alicFris l,opa: vci vcl.o crJnci;ncnr (lcctcl() sircri correilii Niettctri.
l,irsqlr:t c\ .1,,,,' ,"i,.,,,,, li.rt;r rrrolrrlr;r
celcbrari debcr dic l)'rninico. q,,i pr,'*i,u,,j'iii...,rii ,,",,,t,.,,,,)
habct ad au(litorcs. qrrae l'ere /50/ consistit in thbellarunr pcrbellc l'ictarum. aut
Abib dicti. ad dienr acquinoctii u*rni.
xrv r,,,ir.. r.',.i,,,i'',,*rrr,,
apologorunr recitatione. ac eorum adplicatione. Ilarus apud ipsos. qui sennonern irrcitrcnris: rlrri curr non irr
sacrunr c\ divinis scripturis ad populum t'acere possil. euartus quando datur cundenr quovis /54/ nnno nrensis dicm "rt;r,^;il
incidlrct..Jri,.,,r. v{rr.i;rrirncnr irrtcrvcnissc
pulsus curn c)ampana. ct 'l'Oca protractus. tunc l'estinat populus ire in 1'emplum. opportuit. lnter tbsta mobilia reccnsentur:
peragunt cnim carr cultus partenr, quae Litu.gie dicitur: quod hoc nrodo l' Dies Dominicus. ita. in honorem Domini nostri Sarvaloris e montc
perflcere solent ac ordine in Sede Episcopali: Unus Popa quidarnsacra celebrans. resurgentis. dictus. a christianis- inde
a ternporibus Apostolorun.,
aetate vcro constantini fru ,rt,ir,:iu, ,t.,
Magni rnrpcratoris rcgibus coactis re rigior. ur,i.jrun,ur.
producit Sancto Sanctoruur Sacramentum colporis christi in disco. el vinunr in
poculo strophiolis obvelatunr. capiti superirnpositum, vel vero manibus ambabus Hunc Valachi quoquc t'csrivum t.'uL.nr..ri.'rrii,.riiuitus
ap,,.r c's i. co c.'sisrir:
adpluclrcrrsum: cluod durn tit. populus geniculans tcrranr respicit. oculosque in l') ut summo manc 'r-emprurn acrcant. z.r ,r.in,r.
n-i,,horibus tpribusvis abstirrca'r.
l)oparn panem vinurnclue tenentem elevare non auclet. popa vero /51/ interea Solent dic hoc itinera
compo nar i o n c.,. ., i,,,i *';ll'";;;:J:::T,,t1:..]fi
verba Liturgiae modulatur, dicitque:
'aliquicl..rnittcrc. qrr.cr n.n acr sanctificari.ncr.rr.
ll,; i i:li:]" il,i::ll
J il:,11.^
Dontine rec.ortlqre tle sunlcJto Patriart:lta nostro, rltti est itt llonta. ,*..r pr.,i.,,,.,,,ii,,i*,',., n.,r,r.i..i 0,",
l'aululurn Popa ultcr.ius proccclit. et itcrunr dicit: Dominicae' Cerrc inrcr ipsos conrrn.rru;;;
Valachis insess. obscrvari, lcgcn*it i V"f ;,;;;r," in /55/ pire.. , r{usricis
Doruittc rcc'ortlqre in regno suo A,lcu,it;tc'l'he rctiqe llegintrc nostree, r.".f,,,, ha'c prsuissc: trt clui dic
Dominico u curtu nraturino rci,tt*cntorat,
Ulterius iterum procedir et dicit: in'p,,.,.'*n' crurrrrrurri v.ro ab ipso
Domine recordare noslri Episcopi Pelri patli Aron in regno nto. exigendam incurret: nocna autem erat
una ,neniurn vini atrrrssi. tigrcssi igitur
'l'unc circurnit altarc cunr sacramento. Templo manc' et recensiti au.lit,rt es, 'aus.ni"lr" e
qui prope adsunt vestes eius Popam auditores; a rirninc 't'ernpti
n.,ur.toti sunt. pr,ce cdenrcn.r
osculantur. convclsus dicil: Donine recordttre totius Chrislianitatis in rcgno
'lilt sequJ.rirr r,r c.rponam. ubi consritura
poena exacta cst. nlcnsuras crcnlati cxhauscrrnt.
7'ilo. Postqr.rc reclucit Sacrarncnturn in Sancturn Sanctorurn, et populus hactenus (rr.rot ahscr.rtirssc a.:prch..,rsi,
-.rrpicrrdunr.
in genu subsistens e terra surgit. Mox iterumque c Sancto Sianctoruml lropa hinc alii acl casas suas re.vcrsi oc ,u,unuin
continuarunt. indc in riras incidcrtcs.
arii corrp.r.tati.rrcs
ostcndit Sacranrcntulrr l)opulo. qui acl gcnua toties prociclit. lntcr.ca canunt ,("yirc ,,.rb.rr,'-ctianr i'tcnt'ndil dcvc'crunt.
ucr
cleisort. srrir liugVa l)ontrrc nilue.s/o/rc. ct totUnt tenrplunr ccr.cis collucct: tlaniclue
alii ad utricurorunr cantum satl'ros inritantcs sc in gl,runr
saltitabant: sicque /56/ pcragebant crienr vcr.tchunt. ac
tluitttu ricc pulsunr, quo signilicant: ianr cultui sacro llncnr csse irnposilunr. rtrtar. .t cius festivitatcnr
2' Dominiccr parmannr. Armingen ipsis dicta. icrcst cerebrabant.
ramorum' virides ramos. praccedenti i)omiiricam fbstum viricriunr
vespera. ac ctiam ea cric
summo mane, ad renrplum certatim crer'crunt.
Sariccs t'cre tantum in
lszt c' A P u7' s E.\'T u tvt.
Transylvania e. anni tempore tblia enrirtunii'ii'r'i's igir,,,.
riondcs ah arborc
avulsas adporlanr. ira ur neino tr.. prn..ipiil-;i,,;;;;r. absquc ilris'tr rlcszcricanr
De Festis Vctlqchontm. comrrarct.
3' Dies "/o'r.r r)*schat's tricm pracccrrcrs: cst
Past. ex cotatis preszkuris:
dcput.ta p* conricicncro
, ii .;i r;;i;i;,
cr uinu, qu.d ;rcr cruos rr.cs'c
!i l.l:cstos Valachi dics habent nrulros: pr.inrus cuiusque mcnsis tlies P-opas'aschate
ordinari c bragtn:rovatLrr. icr cst .unr*rut.,,
i.,.,*.tiantc e urtu sorit'. acr serarn
apud religiosiores est sacer, ac religiosus: Festivitates non celebrare. et Jeiunia /571 noctem protracto. tunc.. cu'r 'r'enrpro
sirrrur corrrrnittitur iurrior.ibus
non obscrvirrc. cluo sunl. cluae Valachi indoctiores gravioris esse putant sceleris, custodiendum. sub tituro custodicncrac-rn.n..ir.u .r.enrpli
iirriunr sus'cnsac.
cluanr lirrta vcl latrocinia cornnrittere. Cclebratio autcnr Festorurn in eo consistit: 4' Dies L'encris est dies passionis Domiiri. Irarasccvc.'pra.pi
u1 l.) sunrmo nrane in lJcszcrica compareant ad Divinunr cultum exaudiendum. tota ecclesia ad sunrcndum /rnsl. iultu ni,n-i,,,r.
ad itl ordinato.
2.) ut a la'boribus rusticis proprio uiui ccclenribus abstineant: ariis enim. sivc 5' Dies pasc'haris. lrestum hoc iu nr.nr,iriniu chr.isti rcsurgcrris
gratis. sive nccessitatc coacti. laborenr praestare licitum esse putant, unde popae diebus nragnil curn l'e'srivitatc. el ornni tr.ihus
hiraritatc cr.rr.,hriur: ecrcbr.ati0 rcstiviratis
rebus suis ninrium /53/ au-eenclis intenti. sacpe eorum simplicitate illuclcbant. hu.lus in hoc ler.e consistil:
Itstum pro arbitlio irldiccntcs: quia sitri aucliltlres operari. nel.as ccnsucrunt. a') Sunrmo manc Varachi tcrnplunr atrcunl. ac
Popam gratuitis laboribus,- cuius anima siquid in hoc pcccaturr esset, luirura sumunt suurn Pasl. r)ascha. quod consiat c r'arrirrrrs r)up.run.r
cx or'lrrrs. tor.rrri*r.r.l r irr. irtr.itis.
t'eret.- alacrcs iuverunt. Qui tarncn abusus. ct plcbcnr vcxancli motlus iussu cochlcari hatlrit Popa. ac ori .sunrcrrtir
superiorurl vcl sublatus, vcl restrictus.
i;g.;it,';;.iirraric l,asr irrlr'irrislr.irrur irr
1'crnplis' vertrnr parti coctus prolanitrua.-
a1'ruta. ,u,.,i utr.r.rri."s lcr''.r.c icitrrrii
328
paschalis /58/ obstetriciiur excrcentes,- extra coenretcriunr. Datur vcro I)ast
quibusvis ctianr intantibus, sed onrnibus crga solutioncnt unius ac dirnidii
crircif'cri: obsclvari in illis pagis. ubi Valachi sinc Popis dcgunt, ex rusticis
querrdanr rcliquis zclo l'crvcntiorcrtt. l)opant in vicinia s\istentem adiissc.
inclccluc l)ast plena olla coentisse. ac sutl in habitationis loco erga pretiunt
cacteris distribuisse Valaclris.
b.) Sarrctiorcs sunlunt Nuphoranr. id cst Sacramentum Corporis Christi.
ianr antc. die Jovis. ex tortulis vino inll'uso pracparatunt. magna cutn vcneratitlnc
acciperc solent. Nonren Naphora, absque dubitationc ornni. est accepta a cerimoniis. vexillo. cantu Poparum ad consccrandarn. ut dicullt. scmentcrn
Graecis, ex vocc avaeopu. oblationem signilicante.
c.) Post ilcccptr.il)r l)ust habent vesccndi liccntiatn carnc ct cibis quibusvis
aclipatis: /59/ lirciuntclue hoc adeo insolcnter. ut a meridic ltre singuli sunt cibis
distenti. ac vino madidi.
d.) Mane magnum cunrubum tortularunt ad Beszericam dclbrunt. ut Popa
cousccrct, vcl bcncdicat: partinr cas of'l'erunt Popis, partim dividunt paupcribus.
partinr nrissitant ncccssitate sibi iunctis. partinr velut cibutn conseratum rel'crunt
ad usrrnr druncsticolrrrn.
c.) Ova variis liguris ct coloribus picta nrissitant suis neccssariis velut
gratissinra donaLia. praecipue liliis. liliabusque e baptisnratis unda susccptis. et
vicissinr hi suis susccptoribus. parentum loco colerrclis. I)ueri iisdem ltrelunt.
curtiurt. acnrulantul cuius ovi clussa sit tlurior'. tcnacior'. liangclc possit altclius
in /60/ prcnriurn dc legc tandem accipicnclanr.")
ll) Dic secunda l)aschatis acpris: cluosvis obvios. spargul.lt aut imltlcrgt'tllt:
Ibrre irr nrcnroriam lluptisuratis. olinr a Christianis circa Pascha praecipue
crclciti: clc cluo cxtat canlren Vcrrantii llonorii Fot'tunati acl lielicent lipiscopunr
clc l'irsclra. Lactantio udscriptunt:
Rex sacer, eccc tui radiat pars nragna triumphi
Curn puras anintas sacra lavacra bcant.
Canclidus cglcditur nitidis excrcitus untlis
/\t(luu \clus ritiunr ptrr-uat in arttttc tttlvo
liulgcntcs arrinrus r cstis (procprc carttliclu sigrtat:
lit grcgr'clc rrivco gauclia Pastor habct.h)
/61/ Consvctudincnr hanc adco mordacitcr rctincnt in istis praecipuc locis.
cluitrus rrationibus aliis rron internrixti. soli vnlaclri hahitant. auctoritaternclue sibi
iLlicluanr sunlLillt. ut pilrati sint. vita ctiarn privare rcsistcntes: cttius barbarae
f'cstivitatis. in nrc quoque olim,- corum consvctudinis ignarum,- exercitae. acerba
recordatio, cum scnsu nunc quoque rcdit: rluenr in llurnen. liigidunl ac rapidurn
vi ablata. conicclum. vix non enccarunl. Onrnia autcnt. quac tunc agttnt. dicunt
se agcre iussu llcgis. I{cx vcro ipsc est. cr iuvcnibus ille. clui primus co trnno
tcrram proscidit aratro; clui coronatus" et armatus inter ipsos consiclcre. ac
mandata dare solet. reliquis obedientiam praestantibus, donec incbriati in rixas et
"rDe origine ovorum Pasclraliunr videri potest: Conrmerrtatio I. C. I-larenbcrgii. in Biblioth
llrcrncnsi, 'lbrn. I 7. p. 1027. l)c llitu Paschuli cxstlt I)issertatio Iacohi'l-hornasii.
b' ln
operibus t.act. cdit, ccll. pag. 752.
329
vcrbera dcsinant. 162l Cni lbstivitati. Popae: nihil ir caeteris dil'l'ercrrlcs intcrcssir
solent.
g.) Saltationes iuvenes puellacque cxercent. ita ud durn alii potant. alii
confabulantur. iuniorcs in orbenr saltant. Raroque conrocclia hacc sinc tragcdia
llniri solet.
6. Festum ascensionis Chrisli.
7. l:estum Pe,ttttcostes, llusiale corunr lingva dicitur. l)cculiarc in hoc
Festo hoc habent: in canrpum die secunda aut tcrtia F'csti progrediurltur cunr
agrorunr: condescendunt tandem editum aliqucln nronteln. cluenr acl oppipalc
convivandunt dr:stinllunt. quo atlvchuntur doliir virri. ar,llcluntul ctlrrlil. rtriqLru
hilariter convivantur, inebriantur ac tandem /6J/ conccrturrt; unius pngi incolac.
cum alterius pagi incolis conglediuntirr. se invicenr. r'erberant. r,ulncrant. ut liu'u
aut nunquarn hanc celebritatem. absque sangvinis etlirsione pcractarn
fienrincrim. Quod non adprobavit scd eorum Wludica in concionc ilkr tlic clicta.
anno 1757 ad locunr tixod[ii] XXXII: 6.^Sedit Populus trtottthrcure ct bibere et
surrexerunt ludere." Satis rnulturnque exprobavit.'lilt dchortationibus. poenis.
ntulctis arceli non possunt. cluin cirdcrn conlinucnt. ln his vero ut plurinrunr
Cbryphaci sunt ipsi [)opac, codcnr tlic -qratis cr.rnr 1lopulo l']c,ilcsiac. ct l)otinac
litarc !'illcntcs.
8. Quilibct dics.klvis a dic Ilcsurrectionis Donrini ad tlicrrr l)cntcoostcs.
Valachis lcl igiosioribus cst l'criatus.
/64/ 5s ;11. Festa intntobilia. cluae codent nrensis clie qr.rovis anni tcrnporc
recurrunt. numerant Valachi in Kalcndario sequcntiir:
l. Prirnum Januarii dicm. qui cst cxorcliurn anrri civilis. ct s.rccr
memoriae circunrcisiorris Jesu Christi.
2. Sextutn Januarii dienr. cclehrant in nrcnrorianr Christi a .loannc
baptiz.ati: tunc Popae donratinr suos irclirc auditorcs solcnt. ct
aqua bctrccliu^la
domutn lustrarc. Auditorcs vclo rlanus l)oparunr Cluccnr gcrcl)tiun). \'clut
sanctorum Domini. cum aliqua devotiorre osculantur. et crucill'r'um curn dirnidio
exhibcnt. Vocatur Epiphania. seu l"cstunr osculationis crucis.'l'unc acparn
consccraltl in certis vasis. ct ad rrstrrn sflcIuIn lotius anni. irr vitlir rccontltrnt. cui
supcrstitiose multunr tribuunt.
3. Seplima .lanuarii csl. Fcstunl C'ongrcgationis .loannis llirptislrrt'.
/65/ 4. Secunda |cbruarii cst F'cstum repraescntatiorris Christi in l ernltlo.
5. 24 Februarii esl ufllare cupul ,lounne - Ircstunr invcntionis (lapitis
loannis. 1'unc incipit ctianr.t--c,2/r,rilunu ulhu. alba scptirnuna. in cltro s()lcnt vssci
saseo. ovis. butl'ro. ac piscibus.
6. Nona Martii est Festum 40 Marty'runr in Sebastc occisorunr,
7. Vigcsinra quinta Martii. ljcslum anrruntiationis IllcrrtacJ Vlirgirrisl
Mariac.
ll. Vigcsimr tr;rtiu Aprilis. l;csturn Sliurctil (icorgii N4lrt1'ris. r'irgincrn tr
Dracone libcrantis.
9. Octala Mirii. l:estunr .loannis l'lvangclistac.
10. Vigcsirnu prinra Ma.ji. I:cstunr (lonstirntini Marrri.
I l. Vigesinta cluartu Junii, l:csturn Nutivitatis .loaunis llaptistlc.
j'10
-- k$t i1. Vigcsirrrrr ttttttit,lttttii lrcstttttt Itcll'i lctll'nuli Aptlstoltlruttt.
13. Vigesima Julii F-est[urnl Eliae Prophetae: guod adeo superstitiose
obscrvarrt. ut nihil in ratiopcnr sui. rustici opcriS pcrliciunt. metuentcs nc ignc
coelitus dclapso consumantur. variis in hunc i'inem recitatis l'abellisl in rationem
vero Donrinorum terrcstrium libenter servitia praestant. opinantes. peccatuln
servili hoc opcre colllnlissunt redundare. non in propriam. sed Dominorum
pcnliciem.
I4. Scrta z\trgtrsti. Festtrnt l'rartsligurationis [)ontini.
15. Dccima quinta n ugusti. Iicstttltl ()bdorrnitionis Miu'iae Virginis.
16. Vigesima nona Aug[usti] Festum decollationis Joannis Baptistae.
t61t 17. Prinra Scptcnrbris. l:estum Simeonis Sztelnich, id est Stylitac,
clui in colunrna XXXVI cubitos alta octuaginta annis orando collstitit.
ccntenarioque maior ntortuus est.
18. Octava Scptcrnblis Mariac Virginis Nativitatis F'cstunl.
19. [Jecirua cltrarra Scptcttrbllisl licsturn cxaltationis Saltctac ('rucis.
20, Vipcsima se)ilil ScftenlbIrisl l'cstluml obdomritionis Joannis
F.vangelistac.
2l. Dccinra tluurta Octol:ris. l;estum Naziattzcnrlrum.
22. Vigcsinra scxta Octob[risl Fcst[unri Denrctrii, apud l'urcas quoquc
villdc notabilc: acl istunr cnitn dicnt lcge sut tcnentur in Custris adcsse.
23. Decinra tcrtiaNoventbris. Fcstum [Joannis] Chrysostomi.
t68t 24. Vigesima prima Novemb[ris] Fest[urnl praesentatiorlis l][eatae]
Mariae Virginis.
25. Sexta Dccembris. Fest[unr] S[ancti] Nicolai. qui praecipuus inter
Sarrctos Valacltorutn habctttr, in-ro I'crc in ttlrivcrsa f']cclcsia Cracca
26. Vigcsima Dcccnrbris. ljcsltrnl lgnatii l'atriat'chae'
2?. Vigcsinra qrrirtta Deccnlb[ris] S:nrbatore lui DlontJnul lliris:los:,
Sl.ltitttttl ,\rrs/ttc lui Ilit'is:tos:, Nirtivitirs Dornini Jcsu Christi. cutlr scclttcntibtts
clicbr,rs clrrrlbtrs: voci.ult (ll,tocltlc Kralson. a vtlce huttgarica Karcilson, quac cri
latino (larrrotio. vel incarnario lblntata viclctur, Valde cxpcctatus illc Valachis
advcnirc solet. scx enirn pracccdentibus scptirnanis iciunando sc emaciant.
Vcspcra /69/ quae diem nativitatis Dontini praccedit. pueri totius pagi (: multis in
locis ca est consvclu(lo :) in ununl cocunt lilstibus allnati. cum ingcnti gaudio
clisculsaut in platcis. ltortns Valachorutlt ittsolcntissintc pulsant. ac clanlant: bulre
s;gre. s:ut'c Kracsuntlui, botta vcspcra. \'cspcra dioi incarnationis. l'lstquc hoc
quasi laetum nuntitrm aclvcntantis dici nativitatis, et eliberatiollis a necessitate
ieiunii. l: Consvctuclo hacc tton est novitia. invcnio enim apud antiquos.
ignorantiac nc supcrstitiottis tcnebris inrmet'stls. tribus diebus Jovis. Natalenl
('hristi pracccclcntibus. ([rod pucri. ct pucllac noclu discurrcrirlt. ct oslia
'l'holnas
pulsarint. sic uativitatcnr [)orttini itt ttiettrot'iattt /70/ rcvocarltes. Ita
Naogeogus l{egni l'apist[arunr] t.ib. lV. Canit:
llcbclotnirtlas trcs alltc clicm, clua tratus Jesus
Clcditur'. atcluc tlic .lovis. ct pueri alcltlc pucllac
l)iscut'rutrt pulsanttltre palilm Ostia cuncta donlotilll '
Adventunr Domini clarnarltcs. lbrsitan haud dum
Nati. ac optantes l'clicenr habitantibus annum.
i3 t
Itttlc rtttecs eapittttt. l)!l'al, lltttltlt(ts. lttttttit 1tl;tcr:ttlits: i
Quisque lubcns tribuit. l'rcs illac ttilnlclue ptrtanltrr i
Noctcs in laustae. Satanac t'tocutlletttu titnctttttr t
l
Sagaruntque artes. odiunlqtte inrmanc l'uIuc'his. l
Ex Llthnicorum prolluxisse sacris vidctur isthaec corrsvclrrrlo. llotulrti cnittt
Lemuriu cclcbrabant tribus noctibus /71l ad placandos mallcs. Lros(lue ('\ rrcdihus
abigendos: quo t0rnpore nuptias 0clcbrarc.- qttod inlattstlc ltabcrcntttt.- ttort
praesumebant.t ):) Ante auroram '[cntplunr adcunt. l'acta c0n le ssionc cot'ant
Popis, cl earl-t sccuta absolutiottc dorrunt rcclcunt. ilc cal'ttc libcrc vcsctttttttt. cl
post diuturnam famem. si t'acultas suppetat inebrianlrrr'. auclitorcs llcrlttc ac
Popae. sacrisque inservicntes.
t72t L'.-l I' U'|', SE l','l'l A IU fi t.
De Jeju nio I/ ul uchoru m,
$ l..lciunium cst quinta esscnlia lluligionis Virlirclrorrrrrr. ct lL'rr.: ttrticu
salutis via. ac aninrtr: dclinclucntis rcrncdiurn. Sulutrlius ctrirrr Vulirchi t'crurl
ignari censent iciunare. quarn a f'urto vel aliis nralcliciis al'rslirrcrc. Ilieitli crintlc
sunt in.leiunio ohscrvanclo. dinridianrque. si non ntaiot'crtt antti partcrtr icitrnandtr
tlansigr,rnt.
$ ll. Consistit autcnl corum .lciunirtm itt ithstincrtiia a calttc. ovis.
butyro, et pingvibus onrnis gcncris. piscibus itcnt qutts ctfti\ tatlturn tctttporc
ieiunii dicbus edere licct: utuntur autelr temporc /73/ iciunii ucclosis. c\ acclo
parant cibunr Kes:elit:e dictunr. pane in accto nrirlanr l(lrurrl intrilo. brasicis
aliisquc lcguminibus. pisis. lcntihus. t'irhis. plrirscolis. oleo lirri. ct litgi: tlitiorcs
oleo olivac cx ltalia vel 'l'urcia adlato; liuctibtts itrborttttt. p()tr)is. pvris. prtrrris irt
hunc usum ex siccatis. melle. raphano utriusrluc gcncris: llorlo. ct I'cl ntaxinrc
caepis, cucumeribus etc. Panc rari. raroque utulrtur e\ liunrcnlo ortlinrrio. sccl cx
saracenico.- rluod ianr ordinarii loco cst ipsis.- pracparato: in illis locis cluitc
alpibus sunt pro\iura nrilio. c)i cuius {irrina. uti ct lirrurcnti srtnrccrtici. c(}(luunt
pultes. olco. nrcllc. brassicarunl iure. vel alio liquorc. sacpius sirnplici aqua olr
inopiam. absunrendas: l74l vino sirnplici. uli ct crcnrato r'r ltcibus vini. t.cl
prunis dcstillato non ahstincnt: into saepius ctinttt lcntporc iciurrii sc sc
ingurgitarc solcnt. atque incbriari non cst insoliturn.
$ lll. Jeiunia sunt nnir.rra. vel minoro. Maiola surrl {tultu{}r nrtirct'suriir.
cx qr,ribus cluo sunt stictioris <thserwtnticte . ab onrrtil'rustlLrc indiscrirnirratirrr.
ctiam a pucris. rcligiosc. inro sl.rpcrstitiosc ohscrrlrri solcnt: (luo rcrrt /o.rlolr.r'
oh.scrvuntiue. (prilc a cluibustlanr obsctvarc ttolcntihtrs ahscluc sct'ttpuhr
conscicrrtiac practeriri solcnt. rari tiulcn sunt clui hoc I'irciunl.
') Hospinian. dc F'estis C'hrist. pag. 104.
 ))-:
P r inntnt strictioris observ
JJJ
Kuszkri i. l-lorunr honoratio
rlrrod pracccdit dics l)aschales, scu resurrectionis Donrini F-cstum: incipit a die
sccundus Gresitor -. paraclcrus:
ciltcrurlt. tclnrinatrrsque in die Resur.rcctionis Dornini; dulat itacluc sex :1Y,:br^.j1.-T-,lus:
ornanda
possurlr pturcs esse pro
solennitate. F'uturus sponsus Mnyirere dicius. ornat se vestibus
sc;rtinranis ct aliquol dicbus; prirna ieiunii Septinrana dicitur Szeptemunc etlbe.
melioribus. et pilco. cui scrturn varii cororis rioribus coiligatu'r.
alba scptinrana. cluia tunc licct vesci ovis. ct quibusvis lacticiniorum speciebus. uu, u.ru.oruno
adnexa est. Procedunt in via pubrica itaut rrrnyirere /gO/lnedium
ac etiam piscibus. quibus omni eius ieiunii tempore abstinent, ptu.t.rquum ubiquc te,ncat
loc.um. nec cuiquarn sarutem impeniat. aut pireum a capirc
Dontinica l)alnrarum. tunc enim pisces comedere licitum est. rcnrov.jat. rrc in
aedibus quidem futuli soceri. Descendentes in l)omurn ct vicur.rr.
'IttL'ttrrrt sttictioris ttbscrvatttiac ictr.rrtitrnt est: /)r;s:/ !tri KrutstutulT6llttt. un<lc frrtrrranr
thori sociallt sl)ct'illlt. (ilcsittlr cuusunr advcntus. blarrtla oratiorrc apcr.it.
Jeiuniunt incarnationis. quibusdarn etiam Jsiuniun sancti Martini dictum. vt.1;ir.ctc
sistit et comrnendat de persona er racurtate. si bcne spcrarc iubean ttn
tlronium incipit dic Slanctol Martino Sacro. et terninatur lrcsto Nativitatis r..ctruttt -
l)uellunr nuhilcrn. in nrediunr c\poscrnt conspicicncranr. quocr
Donrini: durat etiam istud scx septinranis. 'ad i,',''p.r,.,,,,,".
Kus:krii curn ti.rtulo sponso cglccliunl!rr dorno. consuhluiclu,n. .t' .i,r,
$ IV. Du. surrt .rciunia nrinoris .bscrvantiac. cuius temporc habcnt iloere agcndunr: cgressi consultant. concludunt secundunr placitunr
,ri.,
cFritlarn liccntiarn pingvibus. ct cibis quibuslihct utcndi, I)iciiur altcr.urn: il4n.virele.
Reversi cum clclibcrata senrenlia in clonrunr. |aranr soliicitant
.leiunium Slunc'till)c,rri. quia torminatur die petro. ct paulo Apostolis sacro. in u\orc,u
acl
vigesirntrnr norrunr .lunii int:idcntc. Alterunr vero.. Jeiuniunr ilctncrael ,l,lariae. .!'tnlirc.le,..1uac si adpromittatur. in*edint:o,tt - clcspontlcnr urgcnrq.c i,i igU
instanti illius cxhibitio'em. c. denegata. concluclarit de rermiio
cluia tcrrrinarur dic XV Augusti; rlui clics illis obdorntitionis ll4ariae cxhibitio'is
- Mortis Fatae.. et domum sponsi deductionis, sicquc se bcnc
dicitur, Latinis assumlpJtionis B[eataej Mariae virginis; tempus cornplcctitur ac tcriciter gesra.
digrediuntur.
duarunr septinranarum. .lciuniunr vero sancti petri aliquando /77l quatuor.
quandoque etiam quinque. $ Ill. Statuto tandem tempore nurncr.siores Kus:krii. cunr Sp.nso
redeunt. f'erentes sccunr etiam musicurn. verum non acl cvidonis
$ v. .lciunia nrinora sunt Hebdomadaria. quae singuris hebdornadibus mi, f'a, sol. la. canenterrr. sed bucolicis adsvetum leves calanros
Arctini ut. re.
rccun'uut. ['lcbclonraclalinr autcrn iciunant duobus cliebus, dic Mcrcurii ct dic instantenr. [..atar.l
acconlodala oratione, ac si M[arcurnl 'l'[ulliuml ciceronenr
Vcncris: qui rcligrosiolcs cssc viderrtur, etianr clic Lunae, statis tcnrporibus. l-,lis audircs cunr I]rl-r.
disscrcntes. vclut iarn cx promissione ni,pcr racta suanr. rcpctunt.
dich.s nbs.lurc ahstirrcnt a pingvibus. carnc. ovo. lacticiniis. lrisi in illu inrpetrantcs
non diu nlorallttll. sctl cquo altcrutrius Aas:itril supcrirrrporrult:
scptir)rann. r;uae .lciuniurn nragnum cxcipit. turrc enirn dicunt clic Mcrcurii. uur iri cus..'.
ct cui praeiu'cti bovcs. coilocant, non /g2l acriuratarn. cop.'ilatn,n, ver vclatam.
Vcnclis cssc llcrtz.- clicrn clui essct clr,riclcnr clc lcgc ieiunalis. at vcro ieiuniunr in itu
cum gaudio iter ingrcdiuntur, Kuszkrii in duos orcrines crivisi
co liciLc norr obsclvatur. canunr. piu..lpu.
circa. vicos ac pagos ubi practereunt. canlicum: [ii nunt
si clei nant rilsore etc. et
Musicus miscrum pcrstripit carnlcn. ulurant totis viribus. t.tus
chorus suhintrc
tantum cdit clanrorern, ac uluratum. cluo in firganr posscnt
c.niici rcrunr ignari.
vel Gigantcs Palaestini. f)omum sponsi ad*pellcnte.s. conrpcilatur rrop-a.
ITsICAPUT OCTAI/UM. in
acdibus ut plurinrum sponsi. in medlum prociucitur sponsus
ac sponsa. srpcr
De Nuptiis Valuchorum. ulnarn tclac'novac coll.cantur. Nanas eorunr capiti cor.()n's
irr hunc rinr;rn
e liondibus ac lroribus contcxta.s. superinrponit. ccrcas /gJ/
adservari solitas.
vicissinr ulrisque sustinencras, popa cx Evangclio pr..ccasi.nc
oiiq,,n,n
pericopanr praclegit. otiicia coniugatorunr urcu-ncluc
$ L lr4atri'roniunr cssc scminuriunr gcneris hurnani a Deo col.rstitr.rturn. nrcrn()r.ilt. nrox clcp.sito
iuramento.constrirrgit. ac bcnctricit. r'tluibuscranr ror:is
nlcIito uclscritur. constat autcnr c)i lr;gitirna maris ac lbcminac coniunctionc arl i. S'rnh.hrnr
coniunctionis aninrorum. Zttntt tlraclanr ipnn.un., crm ,p;;.n ',;;;;;,.
cohahilandurn 0t nlutuum auxiliunr; variis. iisquc diversis haec coniunctio
perficiebatur cerimoniis apud gentes t'ere quaivis. valachi cerinroniis Hicrulogiae collig't. 'l'clarn quuc sub pcclibus nuptias cclcbrantiunr
ad hactcnus
iacuit. ad se curn duobus grossis. in saiariunr t'atigii recipit, *pn,.,ru,n
supcrstitioncnr usclue abLrndant: ncque unum ubique nrodum sequuntur. cultior.cs
eni'r. vanitatcs rluasclam inrermittunt. aut pcrnrutant aliis ad iationern propius sponsa per Nanas. Kuszkriis cum gaudio rcstituit. tnti
;;;-;;,
haclc actio uorui,i.
cxactis. Dabo vcrbis irnrici eorunr consvctudincnl, quam /79l habcni Cununie - coronatio.
in ca
1'ransylvaniac partc. quac l;'ejdr Kdrds aclpcllatur. exponentis:
.$.
lV. llinc paratur conviviunr pro consvctutlinc ct lircrrltatc ad lubitunr
s Il' valachi his oris orcrinarie Nuptias celebrant diebus /84/ celebra'dum: convivio peracto. sponsa cubiturn ir. prinra
sponso..sed_sua socru. quae recommcncrat sponso a'rbicnrrarrr
noctc non ct,,'
llacclranalio'um. scilicct ab lipiphania. acl clies cincrunr quo iciunarc inr:ipiunt. ac ama'tram. Iii"
Matrimoniunr contrirhcrc volcntos nihil antea dc futura thori socia solliciti. sequenti redeuntcs Kuszkrii vclaturi nuptarn. in ar.borcto
tunc ranrunr ponri inclLrunt
aclsunrur.rt sibi c bcncvolis. pro t'acultatc.. plurcs vcl pauciores. qui nuptae cor'ona. ct burtrra capitis onlnnrcrlto virginari.
- sub carrcnr'urrrur. u.tu,.,,
rlie untur
nuptam. orrarlrc'rr.r'r1 capitis rnuriebrc inrponcntcs. R.ar,rrr'po,ni
pu.:r'i.ri

22
t
__

iJ{
cpulas ac sirltationcs. Non diu post expcctantur, ct adveniunt !'ye(hrii - nuptae
parentes. tiatres, et vicini. clui hilariter excipiutrtur. ac accomodantur. Mater
nuptae adl'crt gcncro Stroplriolunr, gener I'etlltlneratur vicissim socrui ofl'erendo
/85/ par choturnorunl: singulis vero'l')'erlariis singula strgphiola: excipiuntur
convivio, in fine convivii debet adesse Cataridsia - cibus congelatus. vel elixa
caro ctiln iurc cilngclato. I-lis pcractis neogamos Divinae providcntiac
conrr.nendant. et acl sutr ciigrediuntur.
$ V. I)ttraordinarie Valachi in I'c.ldr K0r0s nuptias contrahtlnt l'ere
qLrorirlic. plut'cscluc strlrt irttcr eos bigami. trigami, inro quadrigami; quocl non
legibus eorunr est tribuendr,rnt. verull rcgnauti inter mortales Deae Philargyliae:
qUae ontnia cxcessivorunr pecgata aere reclCnrpta. non vero poenae subieqta cSSe
cupit. urrtlc spcs impunitatis atl uugct illc cr:trras pcceanili. ntquc huctcllus (lc.
consvetudine Krisianorunr: sed vidcamus /86/ modum copulationis etianr in aliis
Duciac partibus,
$ VI. In llcclesia I.)piscopali copulatiorrcnr neoganrol'urll. sctlueuti nroclo
pcragi solerc obscrvattrr. I'ronubus I'rr/1.,.r. 0t l)ronuba suscipientes spollsunl culll
sponsa intra sc. cull aliis ad nuptias vocatis. Beszelikanr,- tenelltes ardcntes
cercos.- intlant. [)opa copul0tionis ol]iciunr pclugcrc volcns sacras inclutus
vcstcs: curn thulribulo lirntantc. ac t,ibro l')vangcliorunr. e SanctuAlio plogrctlitur
in'l'entplum: ubi aclnrilabunclus. quacrit a C-'ongrcgatis: quid rci? undc tilllta
congrcgatio. solcnnitas'l an l'cstum quoddam cclcbre nunc esset. vel nuptiac, vel
mercatus aliquis celebrandus? Cui cerimoniarum magister, /87/ seu Nanas cum
summa reverentia rcspondet. Ituptias esse celebrandas: idcoque ad Hierologiant.
sgu saccrdotalcnl clipetcndanr bcncclictioncnl collvcllisscnt. Respondct l)opa:
bcnc sc rcs hubcl. iuur intclligit citusiur c()uvcutr.ls. l)roporrit spollso (ltlitcstiollcm
Ptlpa: urr rrorr r:tiiurr currr uliu lrulluclit rrratritttottii ctlttvrjtttiuttsttt'l l{csporrtlct is:
non, teste Christo. Nanas vero adseverat, telllpore desponsationis severam de
ontnibus luissc incluisitiononl" lliltilque tale deprehensunl, quod coniunctiollcnr
irrrpcdilc lrossct. Rcspoltrlct popa: birrg -- bone cst: sccl ndclit: frorte tl parentc
spousac spcrat divitias od sc devcllttrras. idcoquc duccre vcllct'.) I{csp6ndct
sponsus: se anlarc. calllqgc ob /88/ causam tlucclc vclls.
popa rcsponclct: binc -
bcnc cst. Cgpvcrsus tatttlctn acl spoltsattt dicit: an collscl.lticlltibus porentibus
. vcllet nuberc'l [{cspondct: ex volutltatc pnrcntunl. et ex propria aninti
inclinationc. I)upa clicit: Birrc - bcnc.
'l'unc accipit sporlsi. ac spollsac itlltlillos. ac sup0rilllponit l,ibLo
[vangcliolunr. Mox convcrsgs ad congregittos diCit: lnclincnrus capila nostra
versus terrarn, et orcnlus. Inclinant sc ac orallt. Peracto hoc, Popa mallibus versus
annulum tr.ibus vicibus tnotis in nornine Dei l)atris. F'ilii. et Spiritus Sancti. eoquc
dicto induit annulo (ligitunr spottsi. conseqltentcr cum annulo sponsi agit pari
modo, cluo ornat digitunt sponsae.
IIis pcritctis c\clillllilt Ittlpa: lnclinctl)us capitll. ct olcnltls' inclinatis
cirpitibus recitant: l'.tter /89/ l'opa cxititt tlryrliatna c turribulo. ct
productis duobits cot'ottis e variis tloritrus contextis, eas dcponit ad l-ibt'ttm
^:ost(r.lntcrca
Evangelii: tribus vicibus lropa nranunt versus coronas movendo. illis in nomine
l)atris. l:ilii ct Spiritus Sancti bcncdictis. rursunt iubet capita inclinarc. ac flmum
r.
p
l
-ji) I
excitat. Mox acccpta ('or'na, in adrc ti ,
t,
in nomine Patris. l:ilii. et spiritus Sancti. ac capiti sponsi super.inrponir. Sirrilitcr
cum alio corona thcit. quam sponsne clrpiti superirnponit. prnelcgit conitrgurn
ofrcia. l)orro adducit in clisco quatuor panis liustula. mcllc virioquc irubuti.
unum ori pronubi ingerit. is dcntc abscinilit tcncnlc l'opl lcsicluanr prarticulllt.
alterum dat sponso. tcrtiurn sponsac. rluarturn prurrubirc. l.lis pcractis bcrrctlicir
neogamos. l)eus. clui Adam. Abraham. Isach. Jacob. Mosi /90/ Iratr.iarchis in
coniugio benedixit. his clroclue benedicat.
Posthaec prodit cantor aliquis. clui incipit altarc cantillarrcltl circtrnr irc.
hunc sequitur Popa. Popam pronubus. qui sinistra tenel canclclarrr. dcxtra ducit
sponsum. sponsus prehendit sponsam. sponsa pronubanr. arclcntihus singuli
luminibus ter hoc modo altare circunreunt. f'unro thyrnilrnaris insnciqir.
propositunr [ivangclii Librunr dcosculari iubct. ita tlctnurl ntl sua rc]rrriiir.
Depo.sitioncm iurarncnti tcmpore tlencdictionis sacerdu{alis a cloctioribus non
exigunt. scd a rusticis, I)cosculationcrrr l.)vurrgclii loco iurlrncrrti lrllrcnt.
tettCAPUT N)NUltl.
De Baptistrto infantum uputl I'etluc,hos.
$ l. Inl?rns curn apucl Valachos nascitur. acl'ocatur !l,losu - Obslctr.ir: er
quidern ut plurinturn cdito iarn int'ante. quae tatnetr nisi incvitlbilis ncccssitudo
requirat. infhrrtem non prius adtingit. quam acccpto vasc ligneo. cu'rl flqua
nurir
et uno ('r'trcil'cl'o clttl.t rlirrrirlio virtlit arl l)op;1111. tlrrerrr obllrlo rrunlrrtl olrlil;rl
aquam adlatarn blagos:lovare - consecrare. ll.cdit tirndcnr atl p,,"rpcronr .i,,r.,
oqua benedicta, e urnquc uti ct inl'antcnl lav$t. p0slcuqug tttr"-ul - circLt
puerperam. atque inlhntem ot'ficio obstctricis clel'ungitur. cluod /92l ordinirric Vix
per scptimanarn irrtegrarn clurat: mox lnl'anti conlbrt 1'ascias quascl:rrn. tlsibus acl
sui reverentiam infhntcnr dcvincit. sicquc intirntis curanr nlat;isquc tlcscr.it. Sunt
cnim Valachorunr nrulicrcs rohustac. stirtunrquc pucrpcrii aninro prircscrrtiori.
quarn aliae fcrcntes. dicitluc dc iis potcst. quocl ltcgi Aegyptior.url relcrebant
obstetrices. "Non sunr I'ttlachqe, sicur .'regvpriue nitrieres ilxue enint
Obstetricantli habent scicntiam, et priuscltnm vanianus ad eos puriunt...
$ Il. Nisi neccssitas aliucl svaserit. dic octavo pucrpcrii P,tcr irl'irnris
compellat suunl A/anas - praet'cctunr suarum nuptiirnrnr. quem patris instar
veneratur. atque etianr Popanr. Popa secunr adlcr.t lustrali in vase atluanr puranr
cum aspergillo. cx herbis odoratis conf'ccto: /9Jl donrurr lrrstrirt posiqrranr
consecravit aquarn in norniuc ltntris anrcn. Filii anrcn. ut Spiritus Sanoti anren.
Spargcndo canr culn aspcrgillo in oricntam. occiclcntcnr. ilustrunl. 0r l)orcilnr:
cum reliqua aqua baptisat supcrl'undendo capiti lnlantis itt nontiue ptrrri;; unrcn.
Filii anten' el Spiritus Sunt'li unen. Tanclcrn inl'antenl prccibus l)co cerlnrerrrlat:
lectione autem pravilali - linrrgiali commendat inrprinris rr,l Nanas: tlui iarn
cumetri mare - praecipuus conlpater habctur. obscrvatque inlhntcnl cr lraptisnro
t
I
.. I
t.
"_*"
 336
i
susceptum religiose: vicissim sui reverentiam per omnem IgsICAPUT UNDECIMUM. t

Puler maior expetit. adeo quidenr ut onrnc patratunl in Susccptorem /941 De Matania sive Poenitentiq,
commissum, simile censeatur crimini in proprium patrem commisso,
$ lll.
Sacerdos inlanti ianr baptisato capillos abscinilit. eosque cerac
intlicatos palicti Bcszelicae agglutinat, quarn consvetudirrcrn etiarn apucl
Itvlosctrvitas vigcrc lcgirnrrs. Re ntnt lvloscot,itlorunrl pag. 27. $ l. I'eccatorunr conl'cssio s:poveilanict, dicta est in consvetudinc etiam
aptrd Valach.s. si tluis lcmporc icirinii cirrs lcgcs non
obsr:rviln(lo irrscirrs vcl
sccus pingvibus sc cotlspr.rrcavcrit. aur aliqrio sc scclcr.c
cglrrllculavcrit.
confcssi,nc lacla. posr pcccatorurr'r agnitioncnr p.pac inrponrrrt
ci Crrr,rrr,,rrr
I95ICAPU7' DECIMUM, - p'oenanr. qu'c corrsisrit in rnulcta quadinr pro ieatus quantirarc. aur
:_"i-:.T.:l'l,l
rn cxterna corporis maceratione. ac adllictione.
De Cumenicqturq seu sctcrq Coena.
$ II.
Mulctae roco.soret ilris inrponi certa ccrac ribra. quoniarn ruminaria
sua in Templis aclorfiare sorent cx-cera. adeoquenon parva
ccrac copia requiritur
ad remplum /99/ ilruminandum. Nunc |ere neccssaria
dcmensae ..ro. p.'nrion"
$ I. Sacram cocnam clicunt Comnumicaluram, a
latina vocc pgccpla redimuntur; sed olim certam etiarn
terrae partcn.r in expiationcm
communicando. et ,\taphoram a Graeca voce ovogopo, oblationem significante. condiicntiac pocnitcntibus. cibis irnmixtanr. vora',rarn
dcccrncbant: clraru qui
Praeparant matcriarl ex Pres:kuris - tortulis: quas cocluullt mulieres in seniurn aere non redernisset religiose voravit.r )
vergentes viduae. sanctitatenr prol'cssae. et rcbus nrundanis vale ianr dicentes:
$ lll'
corporis adrrictio consritit rcrc in Jeiunir, et ,rutttttiu.
(: sirniliter ac lit apud Moscovitas. dc quibus ita Baro Ilerbersteinius scribit: igitur irnporrunt sccundunr canoncnr. pro quantitarc cre licti. rropae
"l)roscurrriclc sunl rnuliclcs ianr cll'rrctnc, quac anrplius mcnscs non patiunlrrr. ccrta^r'
et hebdornaclarurn. aut cricrunr.rciuniunr. iilucrquc vci
quac pancnr acl sacrilicandr-rnr. clui prosoura dicitur. cocluunt-":)'lbrtulis rluas acl strictius. s.l. panc ct aqua
pcragcntlurrr; vcl laxius. potcstatcnr concccrcrrtcs
cibis ctiaru ,,rii.-'f ,:,".,."j,i,,r,
I'ttltlrs /9(r/ tlclr'rrrrtl itt 'l'eittplttnt. cl ixlusus silcr()s s()nvcrlunl, signurn qurxlclanr pingvibus vcsccncli.
i'iprinrunt. sigrrilclasquc pilrtcs c'.iurunt. ac patcllac alicui imporrurit..juxta
palcllhm in altari collocatur calix vino plenusi dum communicaturus accctjit. $ lV. ,'t/alrria cricitur a (iracca vocc A,rttuvrut ll.r'tata'r nrcntcrrr. vcr
resipisccntinm signiricunrc. varuchis r.rutcuzia
ollularn acccptam cx patclla, calici vino pleno inrmergit popa. ct vino gravidanr cst /r00/ vcr nri'or. u"i ii oinr,
nrinor crnstitit in inclinati.ne capitis u"ru. t"irn,n, ac
ori conrmunicantis ingcrit, sicque is ab altare receclit. tcrraL, crc.scuratiorc:
rnaior multo dir'ricirioris cst conligurationis. vcl c\ccutior)is:
na.l 0ul, ca
$ ll. lrr hac conrnrunione hoc est observandurn. l.) Non datur nisi lilrmatur. pocrritcns in su'rnris.n',,i,ruurn cr pc.runr poilicibus
toto cor.por.c
conlcssrs, sive sint viri, sivc mulicres.2.) Dunr acceclunt ad altare ut suspcnsus lionte terranl l'crirc cogitur. r,cl vcro genubus
,, iunuu t-cnrpil ,,t nit,,r.
conrnrunicent. tribus vicibus lhcerc necessc habcnt nratanias.3.) panis illc cx quo prorcp.ens' ibidcm supcr carpo manuum ac pccrurn
consistens. n.,ut.'.urfu,:ir'in
praeparatur Naphora. ianr sccundum unionis legem clebet esse azymus. non vcro aere vibratu- rionte tcr'anr pulsat. certics niilli..qr.. prouti crrro. pr.acscriptt,s
I'e lnrcntatus. nonun iti vclo Valachi uturrtul f'ernrcntato. Is vino rcquilit.or
irnbuitur ac
0orTsecratur /97l die Jovis llcsurrectionis Dornini l-'estum pracceclente.
corlscrvaturque pcr toturn annurll in rcpositorio. ac ad moribundos ubi neccssitas
$ v. Alicluundo in cxcrciiio ciisciplinae cccrcsiasricac nrisccnt crianr
verbera: /l0l/ si cluae muricr vcrbi gr[aecil nraritiosc nrariturn ,r.r.rr.rii. ,,.1r.
Postrrlat clcl"rrtur; tunc pauxilla aqua popac nradcrhciurrt. ut rhcilius cleglurirc rcdire volucrir. aut adurtcri. sc portuciit. bcnc sona.tcs
rnorrbundi valeant. natibus infligrrni'pr,unr.
casquc iterant. doncc ac honestanr cohabitalro'cnr spopondcrit.
consvetuclo huec gcnrira est convctudini Moscovitarurn. rle quibus ita 'c'diturn,
Sigisnr[undus] [lerberstein[ius]: "sacramentum ad conrmunicandum non nisi $ vl. QuosrJa'r criunr ob gluvitatcnr scurcris cre,rrrrrrurricarrt. sccr
admodum riuo hoc contingit. Exconinrunicat,,i ,ri.itur,
dum sacrum ljt consecratur: pro inlirnris autem consccratur die Jovis in rnaiori u/brir:it: rron est ilri
licitunr currr aliis c.nvcrsari coiloc1ui. sccr silli rctiirclurtur.
llcbdornada. cl conservatur pcr totunr annunr. cactcrunr cum t'ucrit necesss ilanc a sonrrnurrionc
llcclcsiac ahscindcndi. cr rursus rcrirricntri. scu riglnii.
accipit indc portiuncularn. quanr vino inrponit, cl bcnc llunrcctatam porrigit cr absurrcrrdi rr;;;;..ri;;;,,,
solus hubct lipiscopus.
aegroto, ciein parum aquae tepidae addit." ln Conrntenturiis Rerum
Moscovitanmt pag. 29.

")'feste experientia. vidc ct Novan f)aciant. p. 20.

") De Metania apud (jraccos v ide ri potcsr I loihrann in {
voce lkta,tia

.F*
;;i
.t L
 I IO2I CAP U7' DUODECI MIJvI. I
De Ritibus, cluos circa defunctos vel in./uneribus I
petagunt.
f rbi necessa,.ii deruncri oscura'creruncl,;
;;;;;; ;;;;,1il1]",illii.,liil,Jllill. t
illis qui trcrirncturn
$ l.
Abunclant cercmoniis circa nr,rruos eorurnque
sepurturam cxercere
creoscurantur ,ri"i,i.,iii-'i,,i.rca
l,.puc c.ru'1. irc ri,,r,,,,,, c
solitis Valachi. euando nrorbu.s praevarere aegro thuribulo cxciranr: rrihrs i; ;,; ;;;cirrnt: irrcrc, muncr.
censetur. accersitur popa curn portant. ofJ'err.r't dcr'unctorum'icibus iis. t'ri
suo, adparatu sacro; post ccritim crnr'cssitirenr
eucharistianr, ac Dco comnrencrat. Moribuncro
crat ili cttnrcnic,ruranl- ncccssur.ii: nru,raru'cro iila sunt.
strophiora parvi prcrii. r.rhi c.rpus;il,;;,;;;; ac
porrigir cercunr arcrcntem. ac cclcb.atur I\4issa rnore
''rn'ri.
irr.r.crrplu.r. ilricrcnr /r07l
denariolunr. verut futurun Lethes naurum, q;i;
'ipsi n.ru'.. indoctior ; hoc actu poritiorcs censeant illud l'opa cum thurriburo.corsveto.
scprrrcrrrm inlcrca scrnper cst .pcrrurr.
rro\
Varachorunr vulgus ita narrai: tenebricosum circumit. ;;f'd'";;; cognarri oscura
itcr' quod calcandum exspiranti. neciue iilLrcr ouiqu. admodurn csse Popae sacris. popa rursus. cum ,eunr vcslibus
porturio in denarioro cx incipit. T.";;i; er.l.crri, inl-umat ac e\cramar:
solvcndo /103/ pcragi possc')hinc lrt. ut qui Donine Captivum luum, q:rcn: mors-abripuit
ccrcunr ac nunrnrulunr rnanutcnendo 6entetriunt (: I\,tarianr aut quod est
csspil:t'ctil' cttttt llc;tlis lthsl;uc l11lgsj1 lti.rrc uchrtrrncrcnti (1ri nomen deluncti cxprinrendo :)
elibera n 1r",iu'rii,i, t.lirt rt,
vcro lris dr:slitrrlus
arriuram e-sit. dc co sinistre acrrnodurn upin.nr*.
i,r'pote. qui dcstitutus et lunri'c, $ V. ltr c,r:rrrctcr.i. sclrulctttt',,.1,,ru,r, li,r"u".la,ur,,,lrrr,
ct prl't'rio lrcrlrre vidcrit. ncqrrc virrucrit nd superimponitur runcrandi; randem ae 1lcet,r.i crtrr
I
tronquiilun*rrrtn,:i'puriu,u, T;ii;r, ig",;bircs. prinri cr urrirni crrccnr
scpultura in cluibuscranr rocis, paucis, vcl
nuilis pcragitur ceremoniis: conveniunt
istanr c pccrorc trurirrrcti uccipicrrtcs ""ui.t
d.;-.;il;,,,r. irc lru'rrrrtrrtrs ir
I '*l:ll.il.1:.',riu'r,: rrrag'r..rLl*l,u
his. quae dc Mosch'r'unr ce'cnroniis r-!i*",:.b.i.rnctorum
cadavcra in rocuris q,il,lln.1u":'..,n.un,,,'rr. ur*. pr.ius r)r.o\rrs
crnclunt. ac nqnui cadcn'eris cocticittis 5 osculi.pr.ctiurn accipcr.c. I)cljcicrrrc agcr.t:
incrunt: horun summa est defunctum ll)i,,._.ll,lr. tan(lcrn /l0ll/ pccurriir 'rc
r:rlrgirrrtlir
lirissc Russurn. Russorurn ficrcnr anprcxunr. i rlnls ent oscuri' I ris quoc;ue rinitis,
l.ecsis literis mox admi*irur. et ut sinceriori,
i.io.'ii,trroe Divo pctro mittuntur.
supcrlir'dit trcrir'cto pcr rirocrurn
.
I,opa tugc;r,n vi'i ucci'ir. urrtrc vilr*rr
Sedes, quam Latinis
rir.irl.t.t"ri'f..ii", .,i.ili;r, .u,.ir. io*f,.,r clauiritur scpurcru'' .ccipit
christianis concecritur.^ Rr;.;,;;, I4osc,hovitarfunrJ pag. cr in quaruor ti,veae parriUus'.iu..,n
lI' postquarn exspiravit rs3. :i:,1:: l:S"r.rn.
rmrnrttunt. ac hum, involvunt. euibustlam in
cllirr.nrar. rand'n lbveae
$ aeger. exuviacclue acr scamnun-, ,unia,.:pnrio.. locis ,*rcr, ..p;l;;;i;..;;.,
ardcns cercus ad capur sraiuitur. sirriilitcr caprae. et rcs ariac. tr'ns rbvcanr "
ctianr'rnanui ingcritur. c;r;;;i;;,;,r,, orf'runtur ac dirricruntur purp.ril'ur.-'-""
uorpus rlcfirn*i irr cuncl,' iiepo,,it,,r. cr qu,rror $ Vl. ln lirnere egentiorum omnia haec non peraguntur. scd ccremonjac
]:l:i,,,:t l,n.n:rxlur.
ce'cl pcr ni,clunr ,'r-rcis ad caput. ac pcdcs. arclcrr(cs profacu ltalc. ranturn cclcbiantur.
ibidem continu.. cronc'c ad sepulturarn
ct tluo r.tera .,,r,ur,rii", ,,,aia,rur.,a
aliqua mocturarruii.i inr,.'unurur.:
Occtucii; ;; ;;
i"a" a.r'*rr. .ccipiant: Sepulcrum. quocr rnox crnsidc",..
c-r'r'iruu cst ul corl)us i' c. c.'tritrrr'. rrcrbis trdor.ilcr.is. vinutn. tritictttn (lccoc:tun.l ac tncllc
'l)cftu'1.
lloribus inspergunt. ac v,r.iis 1 09/ bcnc corrv var
/
',,'i1,i,iii.'i;l;ll:'ll';,,iill':iril]
inrhtrlrrrrr ilri,lcrl ,,lrr,,,,,unt.;t(. 1){}st(lulnl
i lircr.irrt. rlornunt ;i,,,;;';;;.,;,;;
i

, $ l.ll. M.dus
scpultu'ac rrrurrurrr pro |acurtatc rnortuorunl variare
sorct;
$ Vll, Irxr scnrrh.ura cunt aantu in,u-**'iluti,,,rtiorrc
locuplctioribus plurcs. nr.i'us locuplctibus_p"r"i*.. s.lvgrg rl1v19111,n, ,,,r.,,,r. l)ro scpurtur.a';,,,;;';;;;,, Itcgirr;rt, turcnlur
adhibcntur ccrenroriac; cN (rsccrr rrrissis. rr.r.crros
itidern /105/ in .uncre inranrum variant. 20 cruci|crosr p'.u szcrencr.r-;;J;il;i
Dunr igitur qui prus sorvendo csr 1:::"r cx qLracrr.,rinra j\,rissis r.lorc-
c-rspi'avcrit: Popac ad
cronrum r.ctus accctrrilt, ibicrcnrque r,ta nos nove'l cunr 30 crucil'cris,
nocle
secl ad haec pfct, .ofl. r; ,,f ,r.,;.iii.,;;;",1::,
li'a.gcliu' canrilla'dt-l lcgunt: .t pltrrirnunr vcro llistor.ian,
pnrrl"nir-b",rri,ri. $ vlll'
,ris in rocis. cluac acr u,,,,',,.'.r-uJ-rn!rr.5
"f
l)1.111inci'c
tlcscru'rt clonco hu'ctur. observari' cN crflss. superstiti'ne'. rccctrurrr.
'.r'()(luc
cum cruce signirb'a. sacras induti_.\dpropinquantc
tcmp,re liurnati.nis. lropae
dclirncttlrum rec'css.r'ii pauscantur.
n. rg,,"ro,riiu prchi)- ,sr.r
vestcs. cronrurn rucius. ubi .t.rrn.iu, iJ..r cunr_ l\rpis supcr c(): qrr.tr
u.s 'crrissc. r.rr
ccr.tos
,ingrccliuntur. l)r'oxirnus detuncti popis. ac .tioiti- on.,nirrs qui 0e rngressu de*rnclorurn_.in c.cros. '*"0,.,
'i,.' r.ctrrrant
ingrcssi. cereos arcrentes porrigit; ,r"to* eop* domum sunt t',tpu"
i,ii,r,,,,,rrtit,'t,i,,,]'rn,tc i

montibus precando oberrant. tancre'.u,n l

modulando nragis. quanr vocc-articurata, fru.t.gunt quaedanr c Rituari.

dctunctrrurn. signa bcariricr,ti.,ni,
i,i, uJoi,,,r r.o.unr atr proxinros /r
r0l
tro. p.ro.t,r. accipit arter poparum ,ntti,.u;;.';;';:., ccrro irr c.cr.nr ahiissc
th1'miarna' ct ad pedes rocuri subsisten.. adlirrnant' prctiurnqrc
ri nes.ri nomen quocr ruerit intcrrogar. raboris. ct irdicari.rris hr,,a',.,,,,",,,,n,. r

(anrlcrnqtrc lirrrurrr cxcira'do

cricir /r06/ rnocrura'io, oouiinu otit,r,.r'c,p,iii-r",'), t ('rnr.rit;r*r'tlo i' t)isrricr, iu"":i.,rri. rl.rr
r.rri con\erlrl* crilt.
t.tutnr Demetrium e Jiurc.ibus orc.i:
nrox deposito thurribulo canit. iterum
::::lpl'"t tlutttc lttlc ilucrent.
obllccrcln: rrrrcrr rcr.rr' jurr.rc
. ct ipsc itgcrct. a,,,n'u1r,i,,,"
th',nrianra cxcir,r. ct eantrcnr sentcnriam adcoquc ptcbcrn in crrr-rc irlr rr.rr :ssc.
r.cr.lr
cunr tirnro ..*it,,to usqre ;ili;;r';;;;;;, .i.,i,.,.r.j"ii ta;;ilil';,,i'Li: pro'()sscl
or.,rirr:rri.r anrrui rarr.r.is
canunt interea ctianr l)aszkelii hacc vcrba l
totics; /Joarrs es !)'nti,e, et verbunr ,trr ,ilril solrir. ,,r'(r,ru ur sor'.r i,,truei l
luunt ul discanas ltrie.c.epta !ua. ;iT,j'ilJll.,:i;:l:':,*ii..i''vr'r'r ;,.rcsr. I

J"e;,=-lii;
plebis /r r r/ ",,,*",,''i,li,'';:';:'Jlill:";l';ffi i:Xl:::l:l"nl;..,,i,:illl,,,.i),ll:i,; I

abutentcs ovcs suas non tanrum il

tonderc. secr ct rrcsluherc p.storcs in
"rctrrrflratur lac.bi 'r'hor'asii r)r'granrma rJc pec,uttiu
p0lestatc hilbcnt.
cu,t, trtofluts sepurtu. p.673
LI

il
ll
, .|til
il
ilt
 340
s"
::! $ lX.ln coenreteriis supcr tumulis d.t.un.to*m-.rfiilffi, ntTt
$l aliquando cunr inscriptione. aliquando curn vexillis albis vel nigiis. Tumulos
ornant floribus. sertis. ct fiondibus virentibus. ad caput turnuli in Jasis tcstaceis.
cluibusdanr in locis dcf'clunt plunas. carboncs ctc.
. o mp t ecti t,, r,,,,: :!:: is,::;Ll,l, f,l, n t cun t u t i is i n
Tra n,s1,l yq I i cr Ra I i g i ih
",,,
t.t.
t t t2/ Ctt I, UT DECTtuIUMTERTI UM. t tt r t

De Pouanis.

$ l. poma,ct vox est Valachica, r4emoriam seu Recordatiorenr ab o e u n i o n ec/cti,i" ["f,Xl!i,{;

origine significat. Quac si gcneralitcr considerctur. insignis est inter valachos eJ b r u a t i.s..

ccrinronia. sive actus in memoriam. airt delunctorum, aut alterius rei solenniter
ac devotc pcractus. Dupliciter spectari potest. latius aut strictius.
pomana strictiori sensu considcrata est $ l' Boni principis cst: curarc non tantum
$ U, cerimonia. sive actus non solum Regiontrln proventum.
llcgionr.rn.
sc4 ct lleli-eiorrcnr.
charitativus in menrorianr delirncti publice celebr.atus. peracta enim defuncti vclutn gt ilnilnilrurn cnl()lunlcntulll. illl()
quinturn corpr"i pracstantior
sepultura. circa Beszcricaln con-q,re-q,anlur. aut ad aecles deluncti conveniunt. esl anirna. ,n,,r,,n', .i* cura cxccilcr.c
ubi quum ct lleipubricac trchct: /r rg/
-u.i,,ir.,,,a.,"
secundum fhcultatern clelirncti. lautius aut parcius convivannrr. /ll3/ MenJicis. tranrluiilitas aci actcrnarn arrirnae salurerr-'
ordinata sit' Ncrluc hoc ipsunr n.-ut.*.r'.,nt'nr,'i,ri,iu
acgrotis, et aliis lcnuioris sortis honrinibus tortulas. pancs. carnes. cibos. r r.u,'t11,tr.arriuc r)r.irrcipcs.
vinum ut Populi eorum potcslati suuiectictaru sctr
aliaque erogant ac distribuunt: conviviunrqtrc ft,nernlu, non secus ac
olirn suu,n rir.rg.iii'r,,*inc illusrr.'r.cntur dilircrrrcr
attendcrunr' Seculo enirn trccimo
Romani silicerniun, nrultis aclprecationibus. in honorem clchrncti. cl scxt.. insn:iria n.r'"in'l,i",r.' .*.1.,*,i',r.,
animae verbum in Provincia. ctlm ad pracclarum
consolationcnr vario strcpidu pcragunt. l;vrLngcrii lunrcn r,ti'rn .frans'lvarri
magnalia Dei vicrerenr. jn Corrritiis
N4ox quadr.gi'ta ernpsis cricbus pracparant aliud convivium. scu
n.g,ri u;t"i,isoo i:iiri,ii-,,rrt.,. ,,j'j]r.,".
Virginis Festunr celcbrnti.s. unaninti
Pu'rananr: ubi congregati ad do'rum haeredis. scu pomananr instituentis,
nreirsa libcre praedicerur. icrororatri"
.oni.nr, <.l*arcysrunt. ut vcrhum l)ci ubiquc
stcrnitur. aldcrrtibus ccreis instruitur: quibusclarn in locis arbor.ci cxcisa.-
rami "i;ii';;;;;-;;iiiir"'inin.,i.n cratricerur: 1>t.uec,ipu.
inler l'ulochos, quot'u, [)tk'rores,'ntr'li
eius. omnis generis ltuctibus. ponris. pyris, prunis. nucibus. tortulis,
ce.reis
r',,rr),ri'ri,('trtr.,rqtt.,iru
'r,r, Itttrt .\.(,. trtet,
plch.ent.in Jbvcatn clelu.reruttt
ardcntibus ctc. erornantur.- ac in medium statuitur. popae ad n,.nrn,u.
in |liyerun
lpsorum Ministri Sttnct'i.Ltttn
t ".rt l;..,.1,;; ; .;;;;',.i..,ll ,"
menroriarn delirncti quacdam praelcgunt. ac cantillant, beireque illi precantur,.
satisfacere adniterentLr.
cctlsurltc suhiiciurrur. ,t tilnto accur.,tius .[ici.
circa llncnr tandcnr ccrinroniac arbore concussa fructus /ll4l deciclerites pueri.
aliique conl'estinr colligunt ac absurnunt. convocati epulantur. pa.,p*riuu, $ ll'Rursum Plincipatum. tcnerrlc christophrlro
llathuri. r,iro nurr nrinus
pietate. quarn croclrina e.rcelrcnti
clocnrosl'na ex piurc. carne. cibis. vino distribuitur. qui accianrant: Deits
L,uii,o, r" coniiiiir',ric. XXVr Apr.iris r577
cr:lcbralis ira dc Varachis co,rcrusu,rr
pe('cuta. lilapso anno, ea ccrinronia itcr.unr rcpetitur. llx istis epulis
raro emanet ;"::;;;";;?.t dc ,ra!,a t'trrtu,/tit.,r
plurimi. qttos l)ominus D"r,, ,.lr,riitir'roi.iir,,iitti,,r,,,uvir.
'rrrr. vtrtrr
triticurn clccocrunr. ac nrelle inspersunr, quod distr.ibuunt. ac sapidc absunrunt. u ltrnllssir.tttc (it.,tetzr
recessenul' el verhum
$ rII. onrne bcncf'actunr rege spcciari non praeceptum. in proxinri .Dei
qiloru,,t ,lupct.iutcntlcns ittttt
pntpria ist.rrtt'unt lingvt ltr.ucclit.urunt uutliu,r.
-ijrr.,.rritnus
conrrnoclrrnr vcrgcns. latiori sensu dicilur: ponutnn, lgitur in locis siticulosis. tie/it'nctr,, ori. i11itrtr. lrl c.r ,st, rj.r.rr.r
ubi eligunt Sulterintcntlyntent, nt, t,it i
o(lui.!run1 lc lirntiurrr copia rr0n cst. pute0s crcavar.lt. aut e lionclibus labcrnucula l)ci itrtar illo,s r,r,6i-,,,i,r,i,i11,',,ir,i).r.i"r,.,,i,,,,,
pracparur'rt. utri acluanr puranr in vase ad id adconrmodato deponunt.
,ero progressuur huhcu!"' suhscqucntihLrs
ut viatorcs ctiarn tcnrp,ribus. ut I)ci c(lLr.ritio
atque culrus divinus inrcr /t.20/
de via f'essi. in Lrnrbra respiriunr capiant. ac haustu aquad ftigi,lac aninrrim iir,,. ,orr* i"".i;,;;;L ,,..,,;;; ;;i,fi;..i;i,i,,,
'cr.i
tcnrpesrivc /l l5/ rclbcillcnr. Quod olricii gcnus non porcst ncgari. tluin
oprinre |:.-8]] ."rtb'erunl, cririgcrrrianr. qutld satis r"'x antiquis r)iacrar.urn ar.ricuris
apparct'
crlrilrcirtur. []cnclicio sirrrili ulcntcs solcnt cliccrc: Dumne:etl iarti prrriuu _ Princeps cabricl llathori .un., u,rin',n,ir,crtsrct
plcbc'is quibusvis scrvitiis. o"u,,",,,1-,,it,,],,"^l::"., Valach'rrnr l).sr.r.us
Dominus l)ous rcnrittat pcccata. bcncliciunr ninrirunr hoc cxhibenii. ac alios c plebc qttosvis gntvari. scqrettes
Alii ur Exemptionales lirO*n.,.u,rl.lrique
corum rnemoria celebrctur eri-eunt cruces in compitis. aut viarum divcrgiis, vel
ntontiunr cacunrinibus. ligncas vcl lapideas; alii comparant canlpanas.
clitiur.s
construunl Beszericas. vel Monasteria tundant. ac dotant. ._-
' Publicar. inpreuna.".;;;;;--*,
l/l l6l ronrii'i. dc.r.inrorci (.iparirr i R.rr*in li)rdirrisiir
dcestl I
* ..!rchivil p.,ntru./ilotogiu
o,.rr-r.
fl;:,* "."ii)tlrt.'rlrariu. t.5 nrlrtic lu7{}. p (r53-
I

I
 342
Nos Gahricl O 34.1
er Sicu.torunr c:u,ii.J- vr.,r"r,u. comnrendamus il ',
I*:::::: l]:'liyr
pracscnlis signiricantcs. quibus expedil Univcrsis; renore quorumcunquc Civitaturn.. et
oppidoi.rnr, Vililr.unr
-prt,.rt.tura I
Nos
Quod cum ad ctialn aliis quocrlnqtlc oflicio clignirr,i.j. '*, cr p,sscssi.rrunr. cunctis
non'ullorum fidcrium r),rnin.runr consiriariorurn
Nostrorurn .ingul;r.;Nuui, vidclicct t'l lirtu'is qu()quc. prJ telnporc lirlucrrribrs. rn.clcrnis
proptcrca lactam inler.cessio.cm, tuln c'rrstiiuc'di.r. i
vcro ex illa pietati, N;r;;;;';;;;.r.
adlbctionc. qua crga sarutarenr /l2rl Doctrina,rr. ct nra'tianrus rirnritcr. crrilrcnus visis pr.acsc-nlibus. ha*rnr s*.ic c.rnrrriltirnLrs.
',,",r,,,',i,,
et bonunr ordincnr l.crinrur; postcrum lld'roriltos l)astures Varachos r,,x q,,.rqr. ,,.,
crnrparicatcs cara'ritatu'r. et rniscriar.unr dicta*rnr l..cclcsiarunr
ct singulorum Pastorunt praenacta /126l annLrcntia univcrsos irr
valachorum' ubiris passinr in h.c ltcgn,'niuersorunr et cxernpti'ne a Notris n.,uC,, p,.,,.:n,irr,;';;;;".r..
Nnriru rionlrl,rvaJniac. et partibus
I{cgni Ilungariac Dirio.i. nostrae iruntt,iuoni.u. impedire. turbare. ct nr()rcstare, urr.j,r.o.ur
constitrtofunl. (iraccorurn
subicctis in r..ccrcsiis ua'prn..ri.,r, ('ncril ct scrviria prchca.
ct civilia cogcrc cl c.tnpcllere n.quoq,,u,n-frlri.,u,r.',,,,..
trogrna et prot'cssioncin sequentibus. quibus ipsi curn
ab,.liis plcrisquc. sctr p.ti^ssi'runr ah ip.i,. modo' Secus non lactrrri..pracscnti'bus'pc.teLtis.'cxtribcrrti r.cr sitis lrusi arit*ririi
n",r;,',i* tcrr.cstribus. patrtlnis q.or.r'r rr.stituris. Daturn in
r idclicct l,utr.urror.urn. uc l)ornirror.urr,',".,a:rui,,,,, .rutia. <Iie ,.,.,n,i in"*i.'lutii. Ann.
i'dics graventur. ct nrisc'rirn" p.an',onrur. inru .i.rbblgjn;1,,,,., ljlii c.rstitisscrrr. .,c:;;t:fi"|,;':11'L,,fl.0, DoLninrr ,iii.,inl,,
annrr,, irrs. cl accluunr ac nlor.c'l
aliu'urrr bcrrc corrstirutur'urrr [ccrcsi,r,,,u. Gabrie I l)rinccps
natali c 'lu'iscrictionc rr'iorunr patro'o*rrl.
.r iri*tnrurl. nc s.ro /r22l rluide'r
nr.,.io'nrcfiore sparta. sub criti.ncnr rtrlanulplroplill
alirrrnr I)ar'o'rrru'r
rr,,,,sirc p.r,;li;;;;;;;,;;, ;.i';,., co.svcrrrdinc
Jobbag'ionari
ucqu.lc'.crrn rcliquis ,rrbbagl,iorribus .u,,,titiu,cin. ifiJllililTi]ifll,,
ct
t*rcst'i clcbcntcs sullcr'c't ct portarcnt. Vorcntcs oncra quaclibcr [)ornino I p1,.,p,.iu
u
I
itaque n.'ri,,r,n;li' ;;;;,,,r,,
rnalis p'i'r. (r,o(rrc tcrrpol'c c.rrsurcre'. l'ittcr.s'as lircr'ptionalcs. r)rircipcs. qui
e.squc hac i,i. prr,a .,,"n*gir"-"q..r,r rr1151 e.jLrs'rt'r)r.irrci'irrrrrrr
I)ivino vacarcrt nrunc'i. subrcvarc. ir, cis tcntlcrullt' sua atttot'itittc sigilliscluc corrlilrnarunt.'irtqu,,t.,n
ci ri..iri, grarra. ct potcsta{is Nostrae 25 Junii
(irrSr.icl lJet'lcrr.
tiic
plc'iludirrc bcnig'e anno 1614. GcJrgius'nrl",r.i ..,iinr.
0l1r'rucntcs. et co.ccdertcs cruxim.s: ut ipsi. a nrodo in
postcl'tll1.l. cttittscttt.tcluc Jobbagl,iones. ceorgius /r27/ *trk,tti-sccuncrus die
ii. S, Aprilis Anlnol 16i8.
cx terris.
',1*f ctianr inviio tratrorio cui Princcps vcro Achalius lJa.rtsai
2to.lanuarl iil a'Irol I)ronrinir r653.
subiicicbantur. conrpleto /t237 sui ,nl"u.,.r.i, lJ..i,rr,r,r,
rcr.irrrcrrrti vrru.rus
ip.i, ,r,,,r rircr.ir. ritrcr.r.rc,,,.
.
ab
in locis r'iscali'us crcnrir.,_ .t,r1,r.,f -ioil'';ili'
"ttr"i
ac
e111111i1ru1n pra.st.ti.'c

cl.acccpl.rr
o,iil'",rlT]l..'"ri',,rllr,,iill"Xi
cor)sc.srr rjccrcsiur: roeunr rccipicncri. crigcrrcri. conrjrrnavir Michacr zrpatir diiuJ'l" -s.pij"uitrirl ,-5' Nrirr.rii. euas [.irrer.s
:,f-']) lLfrril,'r
cu'dcrr t.rrrsurig'arrrli. sequc cr.rll .nrnibus ac in -l'r'ans'lvanicurn -r.c,rprrrii -;*,. r669 I:r cubcr.niurrr
bonis. rr.rnirrc irrp","i;r:
transl"rrcndi. cirra qu,,rilihct in,'g".'iiir*ntunr libcr.ii, "?-;;;i1,,, Nalatzi dic 2(),, No'cnrhr.[ isl nr
Uu" .ri,l i,l. n;;,;'l j;; ,nnn,,* Scr.rcrrrrii r rrrr.rici
'i,lii"" acscdcndi. pracscitu
sul)cri'rrcndcnris. scu..vracricac il.rsorunr'.
niir,,. clcgcnris. .iurra nror.crn. $ lll' '\trJr'ar'rdus,Ri.ktt:i r)rirccps :riu,rs1
rr'r,ri,,r.,. iris. qrri
'rt,'r. cr cors'ctudine' [ccrc-siaru'r Hungaricaliun., 'onti,juuiii.-
potcstaris fircultatcnr. r)ro, anrpriori ir',r'to,r,
I{clbrmatis sc ad.junxcrant Diplonra
cxtrit,uit. ( jttlu.icl r ur.o /Jt,//r/c,r cluirrr(a
'r'
prirrcipalis clcclararione'. rni'crsos..t
.rg, .'i,J.,n rrrunificcntiac Nostrae .sollicitudine salutent populonrnr rirri .,,i1ifi1r:i,rr'pru,n,,r.*,.., srrrclLrir.
acta c.lus no'il igrtorare p()tcst. Nor crui
dictarrrnr Flcclcsiarum Valachaliunr i,,
ri,r-gi,r,o,Jrrotirt.s r)astor.es vurachos.
adolcsccntcs Var'crros curivir
pilrcos *
'/,zgl 'crrr.
s..r,,,r,..,.:.,i,,ri.,..,,iI,,
,.ii,'-irn^i;rr,,riu i;;;:;"rr';;il,, criligc',.r'i,iriiiu; ,1,,,,., rirrrtlcr, irti vcr.'i
Ilun-uariac. ciiriorri Nosrrae 'r'ransr,rr,ani.n. Divini pracclicationc'r Mini.stros irr[
rur.,i.l,i. cxistcntiurr constitut's. .iir",. arjii'u'rr,r.,r, cruirrus rrriscr.i c.rcbarrl
ln()ilct tlos. ct Jirlu.'s (^r()(lt-tc. pto
tctnporc .,,,.,stitt,c,r,l,,s. ,,i, ,rr,,mrr
'r;,;;;,, Valachi. opcra virorunr. aoctrina.
ri,tg"r.qr.'pcritia srrtis i.slr.uctorLrrrr. irr
plchcis. ct scr\itiis ci,lilibus: quibuslibv-t lingvarn Valachicanr. non stne tngcrrti
Donrino tcrrcstri clebiiis. et pracslare cura. ct nliteno sgnrptu curavit tra1slcr.ri.,,,
solitis' cxccptis ta.1cr munc.ibus. sive r".irrT vcrsir triri-qenter accu.atequc
donis nu .iro*n-, purtoriuu.,-.J';;;. instiruta Iuccnr prblicanr non
cr-rrrsvcrrrcrirc l)'nri'is ipso'.rrr tcr'cst'ibus ^a:i:. post r'ata cninr l)rincipis.
poturt; 'itrcrc
<rar.i consvctis. bcnig'c i, sivcj inridia
c'rinrcndos' ct supportarcros ,uxinrus. ;;,;;;;i;,
prout c,rimim,r.. i, .ri.,p,i,a."-,r, indoctorum. sive ncgligcntio
,rrur.,ur,,,.,,,,''. .,il.'inr",r,,'',i,,
purr.rrrru,ii..^.,.,,1i., h.nri.urrr pcriit.
pracscntitrrtr pcr l igor.cn.t. desttnato ab-uptinro l)rincipe nct;uc
tini respondit.
Quoci'ca' votris
,u,iversis cr singuris spcctabiribus. Magniricis.
(icrrc*sis' ligrcgiis. Nohirihus. $ lv. Sueccsor l)rincops oert.gitts
rr.n rr.rirr.ri zcr,
Valachorum ccclcsiaslicar r.cs
cu'uirirr|,ir.'vricr:-rcornitibus. .rudicihus
Nobiliunr' a(' tJni'crsitari Nobiriunr varu.r,i.i, f ,.,u. ,j.;;)'
^tikt:i
nomina'rer arrc'l c'onrirarus l,,u':,,n.r.unqu. Conritatuu.r. ilzsr ;il,,:fi ,T,ili!J;,,J,llii;,illlll,_llii;,.:l:xll:1,:,1il1
Birrarrcril,ii'-"i)-istrictusquc erexit' Nourrnl T'esrctnrcnru,lt ope crucrit.rurn
llatzegicnsis ('apitancis. pracl'cctis, trn.,vrs'iit,us. rcnl,csicnsis.
Be in nat,runr Vnlnchorurn ringvanr
translatum. curantc ,\inrcone'stefiin. yaracrr*u,u".suf.ri,,i.,,.i.r.'i.",,rilli,rlii,
crLrtcttanis. Arciunr ac ario^rnr
tltlottttltvis lttcot rtttt ollicillibus. 'l riccsinratoritrus.
I'elorriutor.ibus.
l,,,tiuru.
pilssu.,1. r'a(kr'rrr'. r'iu'ur'rlrc custodih.s.
corumquc viccs ger.cntibur. iian., llcdnretzi in libro dc quinque praccipuis
llcneficiis (iatrrielis Ilcthlen. ersa
[)ci
 344
34_5
ue hunc thcsaurum
parabilcrn Valachis reclciiclit. Praeterea Catechesin Palatinam in lirtgvarr consensum. pariter ct assensunr praeberc dignarenrur bcncrolurn.
Valaclrican. .iussu l']r'incipis Steplrctnus l:-ctgctrasi V[erbi] D[eil Ministcr. in Primarum itaque Literarum tenor sequitur hoc modo:
llcclcsia [-ugosicnsi I lungalo-Valachica. inlerprelatus est. quae, dupplici Nos Sigisnrundus Rdkotzi ctc. Mernoriae comnrtrdnnrus ctc. eu.cl .d
( lrrlt:rctclc. l.irtinrr ncnrpc cr Vlrlirchicg irrrrto l(r{tl plorliit. Ncc l)iltlcls c I'clltc fggcptilrtttll itr l)ili0rrc N()slfit 'ltiulsl.lvtrrtictr l{cligiorrrrrtr lilrfl:rrrr ciltvts
l{utnr,rnolurrr cogrritiorrcrrr l)ci arrlrclunlibus acl sitlutcttr pluclirit. L':ditr stlllt ctlilln prolitendi apud eos a cluibus rccipiuntur indc ab irritit-r iara conccsslrlr.lo sir /lJ{/
l(ilunlorqui(hurtlibric\ ist0 ('hnrntcteribus Vnlnchicis instructu olllcinu, l'acultas. ltcvuenrlus vcro lvllclruiJl Cottclorrutor lrcclcsilc ljusscssi.,rris
i lJ0/ S V. Dcclit practcrea l{egulas Ministris sacrorul.ll inter Valachos. valachalis Va.iclat'alva nuncupatae. non ita pridcnr crrori (iraccorunr. sivc
quibus conlbfllliu'cnt tan.l functionenr, quant ctiam mores suos ac actlones' Schismaticorum rcnunciasset. orthocloxacque I{cligioni sponte ct libcru se
Succcss()r quoque (icorgius secundus Rit<otzi Sinrconem Petrasko. in of'ficio addixisscl. Nc incclto tranritc idcnr vitirnr suanr ct ordincnl agcrct. c\ illa picratc
l,elnrp14xte. sivc scnior.is. anno l6-i2 clic I l' Augusti his conditionibtrs ct all'ectionc Nostra plincipali. qua crga ccclcsiirsticurrr tangirrrur' orclilcrl. citlclr
con flrrnlvil: Michaijli concionatori. el etiam reliquis orthodoxae re ligionis l)astoribus
l.) tJt vcrbunr Dei t.ingva nativa tunc ipse pracdicct. et cunl aliis valachis. tum hactenus renatis. quam ctiam in poslcrunr rcnasccnclis. bcnigne in i
pracdiciiri cul'et. perpctuum annucntcs. ct conccdentcs duxinrus. ut ipsc il nrodo in postcrunl
2.) LJt Catechesin pro Valachis cclitarn. in l:lcclesia praclegat' et praelegi sfccessivis /135/ semper ternporibus. in ncgotiis orthodoriac Rcli.eionis omnibus i
curcl. iis consvetudinibus, ritibus honoribus. gratiis privilegiis. intlultiJ libo.tatibus ct
3. Ut superstitiosos
) ritus irr Baptisrlo et Coniugum Copulatiorie praerogativis. quibus caetcri cujusque gentis. signanter ver.o I Iungaricac Nationis
usurpat0s praetcrntittat. Orthodoxae lteligionis Pastorcs. cluarunrlibct llcclcsialunr in hacJ [)irienc Nostla
4. ) Ut in onrn ibus ab Orthocloxo Strpcrintcnclcntc clepencleal' ct irt 'l'ransylvanica constituti, rrtuutur.
liuuntur. ct _uauclcnl. pcrpctu() uti. liLri. ct
agcndis instrrrcl iorrcrn accipiat. gauderc pracattactanlqu$ ipsorum prol'cssioncnl. ubi cas rcccpcrint. prolitcrrtli.
$ Vl. I'criclat'l'\'pogrlphia. Ititkotzio crecta rnter tott
-thtalcs u l)rincipcrcvolutioncs,
semper onrnimodanr habeant potcstatis I'acultatcm. euocl vcr.o acl lipiscopatus. ct
I)rincipurn lnutiltioncs. ac bclltlrunt ll3ll crlius Senioratus Olliciunr. ct alios honores ccclesiasticos. apucl vos artinct i(lcnt instar
investigrIirrrtcnr anno 1668 scvcre nrantllbat Princeps .llichadl Apa-li. ct in /136/ aliarurn ecclcsiarunr orthodosarunr lipiscopos ct Scniorcs sui ortlinis. ct
anticluunt statuln rcstitui .jLrbcbat. Cluranr vcro Ecclcsiarunl Valachicarutn Nalionis. a quibus ordinantur nlore consvcto cligant. ncquc arnplius ab c\rcrnis.
Orthocloxo I{clbnllutorutn lipiscopo. cx priorum tentporunr consvctudinc et alienae Religionis, quarumvis Ecclesiarum. signanter autern l{ascianarulr. et
suscipicr rclatn irrponcbat. Valachorum Episcopis. et Senioribus dcpcndcant, prout annuinrus et conccclinrus
praescntiuln per vigorenr.') Quocirca spcclahilibus. Magnilicis. (icncrosis.
$ Vll.
apparet'
Quis tlualiscluc Valachorurn ad Rclbrnratos ftteril nexus'
ex. Instlumcnkl lrrincipunr ipsis exhibito. quod prout nactus sum. hic exhiberc Egregiis ll37l et Nobilibus, vlicc-lconriribus cr Judicibus Nobiliur'
consultutn cltrri: quorumcunque comitaluurn, capitaneis. Pracf'ectis, l)rovisoribus. castcllilnis
"N()s MichilCl Apali Dci Gratin l)rinccps 'l'rilus1,lvaniac. l'artitrnt llcgni Arcium. ct aliortrtn tluorutrtvis locolunl Ollicialibus. 'll'iccsirlutsribus.
'l'eloniatoribus. Pontium.
llungaliac l)orninus. ct Sicr.rloruqr Conlcs ctc. Mcmoriac comtnctrdatnus tcnorc Passuum, ct vacJorunr. ct Viarurl custo(libus.
pracscnliunr signiljcantcs. quibus cxpeclit urrivcrsis: Qtrod pro parte ct in pcrsona eorurnquc vicenr gcrcntibr,rs. itcnr Pruclcntibus ac Circurnspccris.lurlicibus.
lLcr crcnrlr ac (llar.issitni Pe tr.i KoVdsznai Icclcsiarunr Orthocloxartlm pcr villicis. et Juratis civibus quarurncunquo civitaturn. oppiclonrnr. villarurrr. et
'I
lansl'lvlniurrr Sulrcrirrtcnrlcntis /lJ2/ cshibitac sint nobis ct pracscntiltilc Litcrao Posscssionunr, cunctis etianr aliis cuiuscunquc Status. (ir.ldus. ct ortlirris.
quacdant nobilium [{ccluisitolunr Literarunt. et l-iteralium lnslrunlcl]toruln' ln honoris. conclitionis. et pracerninentinc honrinibus. ubivis in I)itiorrc Nostra
Saclistia. sivc Conser.vatorio Capit'li Albcpsis Transvlvattiae rcpositarum. constitutis ct C:onlmorantibus. quorunr inlcr ost seu intcrcrit. notanlcr autcnr
localat'urn. ac aliarurn quaiunrlibct .ludiciarinrum Dclihcrationum. Ilevcrendo Szaveo Ivll,aclica celrarum /lJ8/ l{assianarun]. ct vlllchar.unr
lcgitinrorunrquc Nostr()rupr r)land1torsnr cxccutorunr. in lirt'nru libclli sub sigillo Ditionis Nostrae Trans;'lvanicae licclcsialum lipiscopo. lc rcliqrris suac
Cipirultri authcntico contmunitac. ct robolalac. contincntcs intra sc alias Religionis Ministris. nrodernis. et I'uturis quoquc pro tenlporc conslituenclis
quasdaln l,itcras binas. Illustrissimorurn quondam Sigismundi R6kotzi pracsentcs visuris. harunr serie committinlus. et rnan<larnus Ilrnritcr. quiltcnus
annucntillcs. rle ct super prol'cssione ltcligionis orthodoxac intcr Valachos. et vos quoquc annotiltulll MichaClcnr Cottcionalorcnr. cl lclit[ros Orthorlo.rlc
electi0nc [lpiscoporirnt: nlias Ceorgii ttrikotzi scrrioris. alias lle-eni lru.ius
-li'ansllvaniac
lri:rc rncntoriac Princi[urn. Practlcccssorunr liclclicct N()stl'()runl u) ollicialcs. Rascianarutn
/133/ supcr cirnclitionitrus l:piscopulis Valachialis pc1 cundcnr .l)r'incipcnl' et Valacharunr licclcsiarLrnr ol'licialitrrrs opl.rositi. tlur lrrc
nlultlorilnltlr sutrt ecclcsiarunr cttnt Rclirrnratis tJrrrtarurn Mrnistri: rlrri ctsi Conl'csiiorrenr
cortccssis: Supplicarrs Nobis iJcnr ljcrlus Koviisz.nai htrrpillirnc. ut Nos casdctlt
sivc crcdcnda sinc clistinctiortc acccptirvcrant. in l{itibus tiullcn. slvc rrr
l.itct'irs. utt'tttiat|rc ct sineula in cistle nr colllctrta. riltas. griltas. ct acccPtil discrepatrant.
irlrcrrdis
 346
IteligionisValachicosPastorcs.1arr,rJrldtosffi
ncgotio. et pnll'cssione altefhtae t{eligionis. vcl vero electionis lipiscoporum,
Scniolum. ct clr"rorunrlibct graduurn ccclcsiasticorunr impedire. turbare ct
nrolestare. aut vero cosdenr ad contributioncnr censuum. J'axarum /lJ9/ tum
ordinaliarurr. tr.rnr extraordinariarunr. subsidiique et lucri canrerae Nostrac
solutioncm: item Decimanrm. Nonarum. et quarumlibet Dicarum pcnsionern.
servitiorunrc;uc rluorurllihet plcbeorLrnr. et civilium Dornino tcrrestii ut antea
solebant tlrovis rnoclo solvelc ct dcprorrcr.e ncquaquam praesurnatis. aut sitis
ausi riodo aliqLrali. cluin eosclenr Ititibus. t,egibus[.] consvetuclinibus. Gratiis ct
l)r'ivileeiis antclatarum llcclesiarr"rrn orthodoxarum llungaricalium liui. et
gaudcrc pcrmittere successivis senrpcr tenrporibus. rnoclis ornnibus clebcatis ac
teneamirri. sccus non I'acturi. l)racsentibus etc. etc. Datum ex oppido Nostro
llclinl,es dic 15" Jarruarii Anno 1608.
Altcrarum aute ll vcrbalis continentia sequitur irr lrunc nrodunr:
/140/ ccorgius ll[kotzi etc. Menroriac comnrcn<Janrus etc. euod licet
Nos srrpcliolihrrs aliquot atrhinc rnnis e)i Authi)ritirlc Nostra ac potestntis
l)r'iucipalis (: qua l)ilirra bcnignitatc in huc l)rincipirtus CoclirLrs Nobis conccssi
aclnrinistratiorrc I'ungirnur:) plcnitudinc. post clcccssun.l ac eN hac luce'
ernigratiorrcnr IlonorabIilis] cluonclam ccorgii Gcnacli Albac Juliani.
un ivcrsorunt (ilaccos. Rascianos. ac Valachicos I{itus observantiunr llcclcsiarum
in l-r'ans.vlvania Supcrintcnclentis. in Vlntlicattrs c'jusclcnr lirnctioncnr
iuxta
cluacclam sibi praescfipta. dcccnti modo administranda. c;ucndam nominc |,leliam
Jotzetz [sic ] collocandr-rnr. promovendum et statucndum /l4ll duxerimus.
nihilomintrs tantcn iclcttt Ilclias Jotzetz rationc status sui ccclcsiastici minus prac
sc habita. qui tancluanr in iisclerrr ecclcsiis pracnotatorunr I{ituunr l)racses. qua
vitae iunoccntis. (prlr nrorum pielatis sanctirnonia cactcros lrastorcs otlicio suo
Vladicali.subcxistcntes praeccllerc. ac illis fhcis instar ardentis bono excrnplo
praeirc debcbirt. pcrvclsorrilr rllor'!illr sr.lorum et all'ectuur1-r praecipitaius
cletrususclue in barathrunr valiis scnrct ipsunr nel'anclae vitae maculis'impliiuisse.
Munusclr-rc suunr Vladicnlc vitac dissolutionis clcscrtanclis nequitiis obl'uscatunl
l'ecissc. I'uissct conlpcrtus. ob iclque cum pcr pastorcs c.jusdem sectae subinde de
c.itrsclenr immodestia. lll2l ac exorbitationibus plurimis variae apud Nos
qucrclae lirisscnt irrstitutac. landcm lircto convcntu gcncrali. .Univcrsorurn
Scniorunr ac l)astorurr Valachicorunr (ilacci c1 Rascitini Ilituum. in coclcnr
ccncrali conventu servatis dc Jule et corundenr consistorii consvctuclinc
scrvandis. in Jus attractus onrniunr eolurn quibrrs accusabatur scelerunr
ncfanclorunr. c\ ccrtis ct plulinris tirssionibus mcdio authenticorum capitularium.
sitrtul ac irliarunr clcdibiliunr l)crsonarunr. collectis in lircic consistorii convictr.rs
e.iusdenr productis. reus compe(us ol'l'icio suo Vlatlisali climoventlus. ac ne
corrmunc l)askrratus rnunus labc aliqua irrspergi /l4J/ pcnnittatur, ut ad luenclarn
debitanr pocnanl Magistlatui scculali lraclalur,r) et erlradctur unanimi voto. et
/l{rll sul'liagio corr.rncle rrr I'usl.onrrn ad juclicatus lirissct.
'' Cor'rucndavcrat in Liprscopi olliciurn Vladicanr hurrc anno l63g Matthacus. V:rjvoda
1'ransalpinensis. amicus l)rincipis l{akotzii. er Magnatunr haud dubie oriundurn lhnilia.
Anrici Cor.rrretrdatiu,lc ,not*s l)ri'ccps declcrat Valachis Episcopunr: qui tcmpore
347
t
surrogando sernro intcl cosdenr cssct atquc /l{5/ tarrtlcrrr llonor.abilis vir.
stephanus Popa Szinonius [sic'!] Alba Julianus irr vlatlicarn cligerrdus irr
omnium eorundcnr Pastbrurn ora vcnissct, supplicalunr Nohis iliirlo c\stitit.
quatcntls Nos clttoclttc idcttt ntunus tcclcsiasticunt citlcnr gratiosc csrrl'cr.rc.
eundenrque in codcnr ol'licio Vludica{us clcmcnter conllrnrar.c. ac gratiir
Prin[clipali hac in parte prosequi gratiose vcllernus. euorurn Supplicrtionenr
rnodo pracmisso Nobis lactanr .justanr onrrino. ct accluitirti .u,,."ntu,.,"u,.,.,
agnosccntcs. Nos cluippe quibus a toto Principatus lcgirtlirrc Nostr.i. r.cl rnarimc
cofdi. et simul curac tliligcnti esse consvcvcrit: IJnircrsos ct tluoslihct slarus
Nostro Rcgimini Divinitus concessos in .justo. ct clcccrlti or.dinc tlirrigi uc
conservari. ncquc mediis illis. quac ad illud conscr.r.andurn /t{6/ pcrtincnt
quosvis fiustrari pernritterc. eidcnr Stcphano popa Szirronio. l llcvcr.cndissinro
cninr Donrino Stcpharro Gelc.ii tlcclcsiarurn llungoriclliunr in Ilegno Nostro
'rrarlsylvaniae Dpiscopo.
ac Albcnsis l)astolc priilario. ct ac
nonnullis etiam aliis lridclibus Nostris praccipuis singulari cluarllnr'igilarriissirntr.
intcrcrssiollc.
de ejus modcstia. nrolunr plobitatc. vilnc(lue intcgritatc ac corrtlilionc in strac
Rcligionis plol'essiortc contnlcndata. lJnivcrsarunr I:cclcsiarutn irr (lonritatibus
Albcnsis I'rans1'lvaniae. Kraszncnsis. Szohrok rnctliocr.is. Szolnok inrcriorl isl.
Dobocensis. Koloscnsis. 'l'horclensis. ct dc Ktiktillti. itcnr I)istricribus Kiiriiricjnsi.
Bartzensi. et Ilistricicnsi. nec noll universis sctlihus Siculiculibus. cr
Saronicalibus cxislctrtittnt: exceptis Iicclcsiis Adarrrosicnsi. Sziiszviiresiclsi.
Ilatzegicnsi. llunyaclicnsi. /147l Illl,crrsi. K(iv6r'icrrsi. ac tr.ibus'l'cr.r.ac lra_ear.as
scnioratibus. in cluibus nihilo plus Juris ct Authoritaris. clulrn cluocl a l)oilino
Episcopo orthodoxo llungalo ipsi indultunr lLcrit. sibi arr('garc conccdilur..
vladicatunr illurn. vidclicct quae Graccanr sccluitur l{cligiorrcrrr. darrelurl
conf'erendum, atque in eodcrn vladicatu ipsum benignc corrscrvauclunr cluxinrus.
I lis lanrcn subscqtrcntibtrs conditionibus ex l lungiu'ico irlionrate ip LltirrLrrn
translatis. descriptis. ct adhibitis:
/)'lnro Qrrotl stlcro sancttlnt Dci vcrhurn.iu\ta siutctos llilrlior.rrrn
codiccs. cFranr Dorninicis. quam aliis die.hus l'cstis turu in ccclcsiis suis. tunr ad
lirtrcra. tutrr vcro alibi ubicunquc locorunr tlcsiclclabitul lerrrlcula su1 l.inuva
visitationis [cclesiarunt sibi sub.icctilrunr. non oliicia pii l):rstoris. cl pnrrlcntis lipiscopr:
scd rnalitiosi ttcbulonis tttllcia intplcbat. dcpravatissinrrinrt;uc irrtus cl c\tus satis prgtlcSat
Cunr.iuniorihus eninl l)oparunt aliorunrtluc libcralioris lirrrnac rnulicrculis Valrrchorurn.
ahominnnelant srcrcchat libidincnr. (.\rsrclnc nd Principurr rlclirllc. rcit;rrc vtritirrc
conrpcrta, in.judiciunr ottractus. crirninisc;ue coranr Svtlrclo c()tlvictus ac ollicirs
dignitatibusque ontnibus cxulus..iussu l)rrncipis vrrgis cacsur est. Albl .lulia. tarrdcrlquc
etiam c 'l'ransy'lvania. Ilonis Fisco addictis. c.jectuJ. lntcr rcs c.jus tlorucsticas antiqriac
tluaedant l.ilerac (.iraccac, ct Valachrcac sunt rcpcrtitc, quas illc cr Val:re!ri1 ('lauitls
surreplas in'Iransylvaniatn sccum dctulcrat. quac thcsauros olinr lruc illgc dcp6sitgs
indicabant' quorunr no'nullos r)rinceps inquisit.s ad sc reccpit. l-itrr.irs Mojasrcria
'l'ransalpincntiurn ooncernentcs 'cr.
Matthaco Vajvodac redtlirlit. tlui n91 nrcrlrocclr ex cis
ulilitatem habuit. 6;. llaner in ,l/ss. ..ldun. l6Jt.
J4d
pr*('J
facict.Jr
.\.t'utt,lt'. Qrrorl ('ulr'uhisrnrrrn ipsis .iurtr uxhihitrrrn rr'cipii't. rccipit;tte prrt'
;rlio:: crrlahit cun'r(luc luvcntutcrn ipsanr tunr ipsc cliligenter cloccbit. tunl neralios
cloccii lacict.")
?cltir.r. Quod llaptisnra Sacranrcntunr juxta instructioncm l)omini Nostri
.lesrr Chlisti. ll49l aqutr sinrplici in nonrine Patris. Filii. et Spiritus Sancti
adrrriiristrabit. ac pcr alios quospianr adnrinistrari l'aciet.
' I
Quarto. Quod sacrae cocnae Domini sacralnentum, quod vulgo
conrrirunionem vocamus porrigi juxta institutioncm Domini Nostri Jesu Christi
vino ac pane adnrinistrabit. et per alios administrari I'aciet. idclue adultis
tluntrxat. ct integri .iudicii. atque vitae haud protanac horninibus participabit.
participariquc lircict.r )
Quinto. Quod divinam Domini Jesu /150/ Christi Majestatem. qui est
unicus nostcr Salvator'. atque Mcdiator apud Patreln etc. divino pr<lut
Christiarrurn honrincnr addecet vcncrabitur cultu, vcnerarique eodenr nrodo per
irlitr: lttctct.
.s'e.r/o. Quod cnrccs ac sirnulacra in'l'entplis collocata non cultu aliquo
rcligrostl colirt. scd pro ornilmcntis duntflxat 'l'enrplorunr. a0 nrcln0linc passionis
Donrini habcbit, haberiquc lhcict.
Septinto. Quod ccrinronias ad I'unrulos vcl scpulturas e vivis nrigrantium
.luxta reccptunr Christianoruln morenr et consvetudinem, adhibitis ubi nccessunt
lbrci (ltntiorribus. ilc Ciultionibus sacris. pcragi facict. supcrstitioncs autem illls
aniles necquicluanr approbabit vel docebit. approbarique vel doceri laciet.
ll5ll Ocravo. Quod Personas S[acro-J S[arrctil Matlimonii vinculo
coprrlandas tribus ad niinimum ante copulationenr diebus. in liequenti ecclcsiae
coetu publicabit. ac per quoslibet Pastores sibi sub.iectos ubi libet, et in quibusvis
ccclcsiis eorum publicirri laciet. ac si nihil illi. quo copulatio eorunr liltura
inrpediri pussct. de iisclcnr inaucliatur copulabit libcrc sacramcnto Juramctrti
nrc(l:iu1tc. ac per alios ctiam perinde copuliu'i lhciel. quae vero.iarn inviccrn sunt
copulatac, anrbo sarrctc cohabitant. ct si cluac pcrlidc sc inviccm dcserucrint.
utra(luc carunr in hoc llcgno'l'ransl,lvaniae. vel partibus eidcm annexis vivcrc
conrpcriuntur, rrullo pacto, nullaclue cle causir cas clivortiet. verunr in co casu.
altcl lltcro /152/ pcrlidc dcscrto. pcrircgrs ud cxternas ct longe dissitus orus sc
contulerit. nec ullus ccrtus de eo rulnor inaudiatur. tantum exacto qualuor aut
quin,luc aunorurn circitcr curriculo.iuxta usitaturn ccclcsiarutn llungaricaliunt
d'lrrtcgrunr tlibliorunr Codicenr vix ccntcsinrus aut duccntcsinrus Poparunr habet. sed Novi
'l-estaurenti, aut (luatuor hivangeliorunr libros, quos utcunque cunr quibusdanr liturgiis
popLrlo praelcgurrt. ipsi sacpe adco indocti. ut vix lcgcndo praeire qucant.
'') ( atcclrcsis illr lirit l)illatina in Vallchicunr itlionra traslbsa. atc;uc cdita anno I 6.18.
r' Virrio ilrr)(l() lroc silcriil[cntiln] prolirnurrr rcdditrrr aptrd irrrPcriliorcs. ([ri n()n tall.rlun.l
inlintibus atlhibcnt. sed ctianr si.rcpc pancnl vino rntritunl consccrant. rustioisrluc pro prctio
elocant: qui rursunr acccdcntibus quibusvis erga depositunr prstiunl distribuunt; cocleari
uno pro duobus crucil'eris clocato.
349 i
Orthodoxarunr lrorern. et consvctuditrcrrr. libcranr parti innoccnti ac dcscrtuc )t
dabit. ac dari procurabit nubendi potcstatenl.sr
\onrt Qttorl ttcl;rtr<lirc n(' prolhtrnr. r'illrr' horlrirrr'r ;rrrhlir'o'rrlrrr'
nralct'actorcs ah ecclcsia. irc cornnrtrttitidclirrnr coctrr crc<lnrrrrrrniclrlos. irc
omnino cxclusos habebit. habcrique per alios procurabit. /153/ ncquc illis usunr
cultus divini publicunr pcnuittct. vel pcrrnitti piltitut'. (luoadusclur: iidonr
poenitentia seria mediante Deum imprimis. post ccclesiant sibi reconciliatanr
habuerint. resipuerintque. tl
Decinto. Quod illos. qrri ex Valachis sivc ccclcsiasticis sive plcbcis i
instinctu Spiritus Sarrcti veranr l'idenr orthodoxant amplc\i sivc lipiscopatui
Orthodoxo ad.junxerint. eos nullo modo turbare vel molcstare. clanr vcl palam
attentabit. vel per alios attentari pernrittet. quin cosdcm acquc ac sibi parcntcs.
liaterna Charitate prosequetur. ncquc contra cosdcm aputl l)opulurn clrriccluaut
adversi molictur. vel per alios quospiarn rtroliri patictur.l')
ll54l Llnttec'inro. Quod singulis annis. universis Of'llcio Vladicali c.jus
subexistentibus Pastoribus gcncralenr indicct S1'nodunr. uhi si in ncgotio
Itcligionis cluiclpiarn alclui occurlcrct. c\ tunc otrstlir:tus sit. urra currr Sr:rriolilru:
suis. Rcvcr'gndissinrunr ctianr [)onrinunr l',piscopunr Orlhocloxrrnr llunsat'ieunr
modernum ve I luturum supcr co consulcl'c, qcr'lsurant c.iusrlcrn gtltunl. riltlnl. ct
acceptam habere,
Duodecimo. Quocl Scniorcs. cx unanirni voto ct sulliagio consistorii
eliget. cligique l'acict. neque <lucrnpiam corum pccunia. vcl quovis ntuncrc
corruptus ollicio privabit. vcl plivari pcrnrittct. vcrunt siqui c{)runl c\ccssuil)
aliquem commisisse. vel quovis nrodo a jusro oflicii /155/ sui lranrirc dcclinasse
comperti t'uerint. .iusto Juris processu talcs ex ollicio clcgradabit. Ilcnr totanr
pracnotato [)onrino lipiscopo ortho(lo\o comnruuicanclo. et qui tandcrn ad
litngenclurn nrunus huiusmrtdi scniolatus di-enus visus I'trclit. l)astoribus ctianl
e.iusmodi Diocccseos. vel I)istrictus aut Coniitrtus. proxirrre vcro praclihato
Domino E,piscopo consenticntibus eligctur. ac in locum ab Otllcio rcnroti
surrogetur.
Dec'imo,erlio, Quod tcnrporibus Visitationutn gcncraliunr l-,cclcsiarunr
passim in Rcgno-l'ransylvaniac sub Jurisdictione sua existcntiunr. l?rcicndarunr
t:
sc celcbrandarum. causas. si quac graviorcs occurrcrint. !lt1a cutn scnioribus. scu I
I
adjunctis clecidct: quorutn Judicio si quac partiunr litigantiurn contcllta cssc /l56/
noluerit. ex tunc eandcm tnaturius rcvidcndanr ad Seclenr Judiciariam Alhcnscnr
Vladicac c.iusdcnr. pcr viam uppcllarionis provociu'c valcat. ubi adhibiris
Senioribus paulo pluribus. causils eusdcnl dcnuo discutiat ac dcciclat. cclrsurir
quoque ac consilio saepc nominati Donrini lipiscopi Orthot'loxi usus.
Dec'into quarlo. Quod nullunr I lungarorum matrimonii vinculo copulabit.
vel copulari lbcict. neque quenlquant eorunr separabit vcl scpulali I'trcict, nccluc
t) Enttrtttcs s[rnt c\ccss!rs Vitlircltorurn circa rnatrilnorria pracciprrr: Nlirristrorrrnr ob
cxiguatn lucclli spcnr llcilc sacpc pcrs(xlls lcgc prohibttls copuliulttunl.
r'r
Ad atnplectcndaur Religionern Relirrnrotaniucnro cogcbatir sub Principibus Rctirrnratis.
scd qui spontaneo nrotu antpleclcbarrtrrr. illi sunt a0ccptali.
350
ct.'l neque /1571 aliis ea
peLagencli dabit porestatcrn. hoc unico excepto casu. si scilicct quispianr alitluanr
lx Iiungaricis niulieribus. vel puellis. et virginibus in uxorem sibi sponsavcrit.
e.jusquc f'erret animus ut per Pastorem Valachicum copuletur. Qtlasquident
uniucrsas et singulas conclitiones, siquis eorunr, vel in toto, vel in parte
violasse
scx autcm dccem
c()ntIcftus lircrit. pIirIa cluiclcnt vicc llorcnis. sccttttcla et
llo|cnis talos tttulctalrit. tcrtio aLttcttl tn iti ipstrnl tcnterc it]lpingcl)tcll'l c\
tlLrobLrs
oflicio degratlahit.
Dit.ir,o rTrr;r/,, euocl practcrc.l N.bis quoquc in tlnrnibtts sinccrus. ac
lidclis sernper permanebit. Benevolorum Nostrorunl benevolus. inimicorum ac
malevo/lSti/lorirm inimicus ac malcvolus crit. l)ro censu suo annuali l)cllcs
Murrluocinas trigintar ct ultam' ac Lynccas quatuor'.,iuxta usunr hac.tcnus
observalum Fisco Nostro sipgulis anpii adrninistt'abit.l) Dantes et concedentes
cident Stcpharlo Pgpa Szinonio plenam atque omnilnodarn in ccclesiis sive
pracnotati; Diocccsitus suis. Jurisdictioni sttae sub.icctis. ca. qrlae muncris sui
esse censct'runtur ritc ct lcgitinlc pcragcndi. excqtrendi. Ecclesias moderandi
causas lVlirtlintonii co-tltlosccndi ert'ata M irlistrortrrtr / 159/ vitac dissolutac
corrigencli. cloctrina pi.tut.. morum intcgritate Munus Ecclesiasticum
acluriiristrandi. l)ersonas habiles adsunrcndi, nrinus vero idoneas rcjiciendi, ct
alia
quaecunque ad suanr pertinent vocationcnl, juxta nrorem et consvetudinem. quae
tanrcn Doctrinac Divinae contraria non sit, praemissisque conditionibus omnino
colrcsl'ronclcat. irtlnrinistrarrtii: et suis lcgitilnis proventibus ac reditibtls firvendi:
iis ntrnirunr cltribus alii llcclesiae Craecorutn. Rasciatrorum. et Valachorunt
Supcrinfcndcnics P[ilcdcgcssorcs e.ius antiqtlitus illtr)ductis usi sullt. ut a singulis
lrairoribus suac .lurisclictioni sub.iectis singulos llorctttls /160/ annuatinl cliigcre
consvcverint. sic etiarn ille a sirigulis Pastoribus Ecclesiarurn Valachicarunt in
praeallegatis Comitatibus Districtibus et Sedibus Siculicalibus ac Saxonicalibus
iin-eulos*l'lorenos cxigcncli potestatem. prout damus, conf'erinus. et cont'irtnamus
pracsuntittnt pcr vigorertt.
' emanatae. viribus earunr veritas sutliagalur. ralas gralas el accepta habcntcs
euoiirca Vobis Iridelibus Nostris tllustribus. Spectabilibus, Magnilicis.
Ccncrosis. Egrcgiis. et Nobilibus. Conritibus. VIice-]Comitibus. Judicibus
Notriliunt. itcrn
-apitancis. VIice-]Capitancis..ludicibusque l{egiis l)raetcctis'
l)rovisoribus. et Castellanis. n.. tto,-t Ccnerosis Prudcntibus ac Circumspectis
Magistris (liviunr. l{cgiis Scclis ac Villisis Jtrclicibus. cactcrisclttc .iuratis civibus'
qu,ri.,,n.r.,,n,1u. Cornitatuunr. Districtttttnt et Scdiurn Sicrrlicaliurn ac
Suxorricirliunr jilrn antca rtontittittorttt.tt /l6l/ rrtodcrnis scilIicct] ct I'uturis (luoquc
pro lcmpore constituendis, vcl vices eoruln gerentibus. cunctis etiarn aliis.
q,.,ur,,n.t viclclicct intcrest seu intorerit fam Ecclcsiasticis. quarn Sccularibus'
pra"scntiunr notitiaut lrabituris. harunr scric firnriter committitnus et tnandamus.
quot.nu, pracfbtum Popa Steplranum Szinonium. dictarutn Ecclesiarum
Valachicarun Cracctls. Rascianos. ct Valachos Ritus observantium. in saepe
" Occasio lrrllus ('onstitutionis inde natil: quod saepitrs tltli aliqut.r scclcre Se pollucrant'
ut,1u" . gr.*,io [jcclcsiae ad contritionent trsque e.ieoti sunt. illi nlinisterio
Ministrorunt.-
qLrod apid I luttgaros ex.iurc ncgabattrr.- Valachorum utcbantur'
t',1-1n.., cqurienr suni rari,rris in 1'ransylvania. at Martes in tanta copia ut pr:llis una
possit cunparari sacpe 34 crtlcif'cris
35r
dictis Comitatibus. Districtibus. et Sedibus Siculicalibus et Saxonicalihrrs
existentem Superintcnderitcm scu Vladicam, suh pracrcccnsilis conclitionibus
agnoscere. atque eundern admittsre debeatis ct tcneamini. ita ut []cclesiis suis
invigilet, publice Ecclesias curct. moderetur, in suo ollicio lcgitime proccdat.
scandala corrigat. et c\cedenlcs /t62l digna pocrru ptrnint. ac ca. quac ucl
censuram ipsius pertincbunt. .jurc rlediante dirinrat. ac lcgitirnos provcntus surls
recipiat. eos nimirunr. quibus alii Ecclesiarum Craccarunr[.] Rascianarum ac
Valachicarum Superintendcntes Plaedecessores anticluitus introductis uti sunt. ut
a sirrgulis Saccrdotibus suac .lulistlictioni suh.icclis sirtgrrlos llolcrros lruruirlinr
exigere consveverint. sic ctiam ipse a singulis l)astorihus. ct Sirucr(lotibus
Ecclcsiarum pracnlissarunl. antca dictis Conritutibus. l)istrictillus. ue SctlilrLrs
Siculicalibus ac Saxorricalibus singulos llorctxrs cxigcrc. nr() sc(lr.rr' r'ccipcrc.
l,itcras praesentcs Nostras pendcntis ct authcntici Sigilli Nostri nrunirnirtr:
roboratas ct con"lnlunitas, menlorato Stcphano l)opa Szirlonit) prucsclltcs dln(las
il63l duxirnus conccdcntes. Pracscntibus ctc. I)atunr in ('ivitatc Nostra Alba
Julia die decima mensis Octobris Anno 1643.
et subscriptunr erat
GIeorgius] Rrikotzi
mIanul pIroprial
Joanncs Szalardi
Vicc secretarius rnfanul p[roprial
'
Nos itaclue placnrissa supplieationc l"iclclis Nostri l{cvcrcrrrli Kovirsznai
Nobis modo guo supra porrecta. clcmenter exaudita. ct aclnrissa. placsoriptas
Literas annuantiales non abrasas, non cancellatas. nequc in aliqua sui partc
suspeclas. sed omni prorsus vitio cx suIs]picione carcntcs prilescntibus Litcris
Nostris de verbo ad lerbum sinc tlirninutione ct auginlcnto. \'ariation!"c}rc prorsus
aliquali insertas ct inscriptas. quoad onlnes carunr coutincntias. clausulas.
articulos, el l164l puncta ealenus. quatcnus eadcrn ritc ct lcgitinrc existant
Nostrum illis conscnsunl pracbuinrus bencvolum paritcl ct asscnsunr.
lnsuper cx Principali Nostra in bonunr Clhristianitirtis publicunr
promovendum propensione. ac praecipuorunr ConsiliariorLrnr Nostlorur.rr
consensionc. sequcntes contlitioncs prioribrrs enulnclatis annccti. ilt(luc ur)u ctrn
iis, a praenominatarum Ecclcsiarunr Valachicarunr [:piscopo. Scnioribus.
Pastoribus[qlvc, obscrvari .jttslunr cl lc(luun'r durirurrs. ita scrio rlirnrllrrrus.
nempe:
Primo. Ut scholae ubi fieri potest inter Valachos. praccipue in
Monasterio Alba Julicnsi. Conrilaiinus llunyadiensiurn r'l Mlrarnarosicnsiurrr
itemque irr 'l'erritorio /165/ Kiiviricnsi cligantur. in cpribus scriptiorrcnt. et
lectionem in lingva ac l,itcris Valachicis .luniorss prinro tloceantur. aclhibita
deinde ubi commode licri potest ctiarn uberiorc lingvnc culturu."')
ilt
"'' Scholis carent Valachi, atcluc adeo rnrissinri irrtcr illos sunt qui lr:gerc novcrint. I)iscunt
vel in Monasteriis a Kalugyeris seu Monaclris Vallchorurl. tlui tlunr:n ut plurirnurn sunt
literarum rudcs. soloque habitu. et vivendi nrodo ab aliis dilli:nrnt Valachis: vel ah
L lii
ntolestiis ctiuln in unione Valachorullrl curn ('ltlrolicis lacicttclit'.' Qttittttr ts
chica TYPograPhia Valachici Riltrs in hrc Patria lolclutio pcr I)iplornalir l)rincipttttr conrhilrrtlit r'sscl
\ll,,i lillI|||r ilUiiltlr) ( ttlil.i l)il.,11il() \lll('llrlrlll l('slilllilllll tllitl\ illl('l'\'clllll lilrll (lllll ll('llr'll(l(llllil tlll"rl('lll l{tltt" \/itl;ttltttrtlttltt l"tl|'tttttll il'rlllr(tllll(lrrl{llllltrl'
llilll\il
rrlrlr: Irireerlrtre srrcrr crrrlrlc||lul /l(r(r/ st \lllllelclltcl llltlllll)llrcllttll. lll l{r:lilrnratrs: ltanc tiullcn rlli tollurrt. l)tplotttittitrluc tttttit tsrltlttttl.. trttllit ltltlrtlir
Virl.ir'llrtttttt.t I itlgvll,"' rsti0lo qlcrchtrunt tl conltu(licti()nis /l7ll Rr:lirrttutli Strpttitttr:ttrlettlir itt ltot
'l-crrirt. ljt illi I'astor.cs Vulachici. qtli practer l{ascianas t,itcras nihil negotig corarn Statibus t{cgni lactac. Noturn cst cunt unitis ah anticpro ttrtbisctttlt.
ne(ltlu practCrc0 in unionem auten] cum c)atholicis adscnsum dcncg,nntibrrs Vnlitchortrnr l'opis
ltrnplraltt irt l cntlllo. Clllll Sl,lo. SllolunlqtlC Sirlr.rtis.dctlinlellto'
sciunt'
vcl suntnrc ncccssririas ad siilutcnt Chrisiianae I{cligionis articulos. \'c-l quomodo egerint. nunc quoquc ildversunl illos qtralitcr proccdanl. i\lilit1r'i ncntpe
vcl scirc volunt. ut ut aliquotics modo ct more christiano adlnoniti sint.
c
hrachio stipatus Vladica ipsc solus. irut acliuncto sihi slcclclotc l{ottratto-
st0tione sua movcanrur. .i lu.u ipsorum ordinarie in [cclesias
Valachicas
Catholico miseros Ptlpas invasit. cxpilalicluc lccit. alios Scclibus sttis cxttrrhitr it.
t167l Valachicanr callent'
irrsrrtucnclas ii l)astrlfcs prnn.nu.rnt,i,. qui l,itcrattlraln quosdaln captivatos in carccrcnr dctrusit. Nos pclscclttutttttr [)ortttni (. irtholici in
el in ncccssariis christianac l{eligionis l'undalnentis scopo collvcnienteln istorunr personis. licet vel in nupero Suae lvlir.icstutis I{cscripto c'itrsmodi
notiiiarr habcnt."i Valachorum persecutio ac coacliva tJnio prohibita sit.o)
Qttttrlo'l.lttipiscopusValachicusnon.soluminPastorutrretsctriorumad
aut . vitae
suuru Niirristcriunr orclirratorrm. ac in.rclinalorunl depositione-
rnclior.nli0ncnr prorllittcrrtiuril rcassutllptione gcnerali visitationc.
t'lcclcsiarunr
/l(,ii/ r.cVisiorrc. itc suitfunl causilfunl l:eclcsiirsticirlLttlt. sivc ctiatlt ilttlictitltrc. ite tt12l ('.-lPIt7' SI:,('(;Nl)I tAl
(lr:..1i()ll(' Sr ttotli rlettctlrlis \/lrllrcllieltc rt ptltcsct il)lo ()llll(xlo\i llpise<lpi
l)t' I"ttirttta l'ultt ltttt uttt ( ltttl llottt.ttt()'('ttlltttl ic r's
'l orthodoxorunl
rirrrrYlVitni ,i.1.,.n,|.,;rnt ltinitoquc sYnodo vnlitchiqo' itt SYnor"lo stth Lettlttildo Itttperttlure lc,tlLtl(t
licler.inator.unr I:r,angclicirr' Iieligienis l'aslorttnr flttngarttrttnr. ild ntltuln
lcs
pritcnrcntoritti l:piscolti. ltcrsonalilcr culll ccltis sibi atliunctis conlpalcilt..ul
rttaturiori rc\'isioni sub.iiciat. pilrtinl ut. Ilcrum I{cligionis
in sLrir Synotlo ticcisas
(iravissrrnum intcr trlicrrlalcs ()cci(lcnlillcs\c l.celcsiirs itt tttrtlctirr
v0rir0 Pr;cccptolrlnlqtlc ljcclcsiasticonlnl mil.iorcm notitiam addiscat'
suosque de $ l.
sub eadeln. quac supcrius statuta Paschatis intcrccsscrat Schisnra. Victolc I:piscopo ltornac ctsi t'cclatrtatttibtts
cis icnt instrricrc val;at. l.[as autel]l conditiones
cst iutit]laclversionc absolvet. Valaclricus Dpiscopus una ctlm caeteris aliis lipiscopis ccclcsias asiaticas tcnrcrario ausu diris.tlcrtttetttc. sctlttc itlr
contlletcntibus sibi sub.icctis. prout annuilntls. ct obscrvali ticri
voluntus..harum corutn Conlncrcio scpulantc. Quod succcssu tcnlpolis itt itlilts ctiirttt llliltclii.ts se
/l(,9) Nostrarunr vigor.c. et testimonio l-iterarum mcdiantc. l)atunr i' Civitatc c)itcndit. rluilnlvis lrilnti [rcclcsiac vulrtcri siutatttlo tton pattci. tetnctlittm
r.c colati sunt. Iiustla tantcn. curn clcsia l{orttana cptttltttrnt ulr
Nostra Alba Julia clic XX Mensis Februarii Anno 1669' aclhibe l'-e

Apostolicis ternporibus. tantum quoquc a Doctrina. ac nroribus rcccssit. tjrrio

$Vlll.I,rilrccpsMichadlApatiuscliu.[-ransl,lvanispraelirit.quo igitur hactcnus coalcsccrc non potuit. sccl /173/ ittcassttttt tot tallticlttc collatus
lr,ntp()rr' nihil eol'unt. qilLtc itl silltltclll Villachot'tlni lhcclcrrl intcrrlisit'
ll.lol ,r\. (luilritlo l{r:gius (.ontnrissarius (l0rilcs a /.cau.'l'curpluut it cccidr:r'c. caclcnttpru rlcinccps. Nurn cr partc licclcsiac llotttitttitc se optls cst
Albac Juliac auct()ritittcnt l'intlicirlc ilc conscrvirrc. (lr.riull. .iLrrc tliritto. itl trlias l:eclcsiits
Il.clirrnrirlis llathor.canunr in rirtioncnr Catholicontnr nor.nini l{cgis
tlt ccdclctur urgcl'ct. ln.dcclartrtionc trd nullarn habct. Or'iurrtalcs autcnl. cttlll illitttt tttte trtl tti.lle lll lloll ir-ull()suillr1.
aDrro l70f c\pctsrct. \,chcnlcntcrcluc
't'cnrpli [lathorei ccdcrrdi I'ircta. Rcl'trrrnati cactcfil(luc tkrgnrntil ile llitus. lapsrr tcnrp(}r'is ir llorrtirrris n11) sc nalil lttlseillts
I{s3iunr Conrririssariunr rlccasionc
Valachos t't'spuilnt. tttritl spcrill i llolt lx)tcsl,
i,.,,., gruuonrina. a Catlrolicis illata rclbicbartt: quod variis artihtrs ^
,l{clilriratis secu'1 autcm unire. vi etiarn adhibita nitantur'
abslrahcre. $ ll. l'alis c()nittus spccinrcn ilpparet in llistoriir ('orrcilii lllsilccrtsrs.
nlclltclll aptrd CiOnrmis-safiunl d0clalarunt vc[bis:
Sr',rucntit'rtts sttatn
"Quid non atquc ljlorcntini. lnclixcrant ( onciliunr Sigisrtrundus lttrpct'irtor'. ltcr (iallilc
r:, .'lrinati sutrl n0nnulli e t)orninis Catholicis in crcirttdis nostlae l"cclssine Carolus Scptintus. cactcricprc [i,eges. I)rincipcs. l:piscopi ctc. .itrxta l)ccrcttttn
Concilii Conslanticusis llasilcant anno 143 I ctttlt Sctlcttl Rotnatlam tcnct ct
I.)ugcnius qualtus. Sucr:cssor l\4artini ('onslanliirc clccti. in cltlo colllllill'crc
l:ccbsiarunr N4inistris. tlui hauscrunt Valachicanr l.r!craturanr
in Valachra [Jukarcstini' cut
quorluc debuit liugcrrius. at Vcr0 alia. ct alia ciutsirtr.rs eottlpal0rc /17-ll ncglcxit.
atltlidcrunt aliquant Cultrrranr in Soholis Relbrtrtatorunr' vel Jesuitarunt'
;i :i:ipu_ornpninnr Valachi in'l'ransylvania aliant n_on habtrcntnt, quanr l)rinceps Rakotzius lnvitati ctianr crant (iracci per l)rincipcs. ut cls conscttsu ct lrcclcsiilrunt IJniortc
pn, iir iittitu.rnt: quae tarrren in provincine turbis l'uerat.interversa'
,,, iiirsciani hic el ptrssirrr n,crn,rritulttr. tltoltintrl in prOxinrtr circa ]'enresvitrtrnr hahitahant' " irrllr r:rltihetttlttrtt tttlittllttil tiic ll" l)eceltrltrlr rrrrlrril l70l
Marrtlirlunr istrttl
111 \.cr0 cunl lingvanr rn tilndtnrcnt0 habeatrt conrnrunetn cttlll Moscovitis.
l{r*henis' Itaragrulclc l-Vlllllrrblicrrte itl lril(luccle lrrrttiirtc:t:el't tlc Nieolltc l)lirtilli ' i\z l-\'lll
l'olonrs. Bolrettris, Croatis. Serviis. quae tanrctr li'ttgvac trullanr
cunr Valachica parirgralirsok rtrruiin lirrditiisiil k(l/(illu Nicolac I)tlnil11 llz. l'(tnt,\ ll!)(l l.)c.s1trc l:tttt','tt ll,,-
cognrti(nlcnl hilhcnt. cc)ruln l.ibros sacpc irr sacris lcgunt.
quos tanlcll ll(rll nrugis intclligunt ntinrln' ur lknrurur('trtiil u ii lll. n ('rclinla Strdhuir. iln lX. l 99li. rrr. l0 t l i l ). p 'l-5
(
tluirtu tttrcittttettt Iirtgvlt Nllllabaricit tlictant

rl
*r*'

354
lmpcrator Joanncs Palcologtls spc auxiliorum quibus ninris adversus'lurcas se
vehentcpter prementcs incligebat: Patriarcha Constantinopolitanus. amorc pacis.
ct vcrilatisi atquc ira sc vcnttllos plollliscIUllt. lntorca nrortutls cst SiSismundus
Irnpelator'. l:ugcniLrs quoclgc atritrto rcsttlnpto. Concilitrrn aliud F'lorentianr
inciixit. ut eo pilct0 lJasilccnsc. cluod uon rl-Iintts aclerat quanl nlctucbat
clistur.barct. Calolus voro ljranconrnr l{cx. clui Cotrcilirrnr []asilccnsc tl'lubatur.
tr.ir.crucs suas ip rrrare .loniurl rniscrat. tluac Jrlatrtri l'itlccllogo Oricntis lnrpcratoIi
0bvianr lhctile. qu0 loco lcgitirrunl Conciliunr habet'ctur indicarcnt. ct in
lrrauciaru /l?5/ apPcllcrc pct'svaclcrcnt. indcclttc Busilcanr cleduccrcnt. l')ugenius
trircnriunl (inllicarunr prircl'ccto pccunia corrupk) cursunl C.iuS ubruplt. lttqUe SUUS
partcs eul11 pel.tl.ilxit,t'l l:crrnr.ii|llrclue. ac indc Florentiarn cleduxit. Multunr
iitigatunr st ab Du_s,cnio. atque Patriarcha Clonstantinopolitano Josepho. qui sc
eactnr digniratc pollere. qua liugenium. ajcbat: "Si Papa me aetatc pracccdit. cgo
ipsurn hubco pro l)atl'c. si acquales sullltls unnis habeo cunt pro l:'ratre. sin ilutctll
it habc. 0qrn pro l:ilio"- ncc gllo pucto cirnvenire poterant.b
)
rnc .ipr.lior e
Joscphus l,atLiarcha ibiclcnr nrortutls cst. /176/'l'andcnr uni0nis instrutncntutn
conllcitur: in quo ctlnserrtiunt utriqttc.
l.) Spiriturn Sancttttn a Patre. et F'ilio proccclcre.
2.) Sircrantclttttnt in azlnro aut ltlnrcnto inclisclinrinatirl conl'ici'
3.) Alirlas l'itlcliurn. ql.lac pcccatis non clurtt satisl'cccrttrrt l)ttrgatorittn-t
cl i lc.
ru
4.) Papanr l{outanuttr [Jnivct'sac Ecclcsiac C-'hlistianae Caprrt csse.
Quuc onirriir (jraccus lnlpcftttol a plclisquc suoltlnl 0onlpr0bitri sntagit.
opcrrr sibi iu lu;cirs latunt iri cottllsus. At Michaiil lipiscopus Hphcsinus cunl
nonnullis aliis pcrpetuo intelccdit. postet'iora praecipue duo capita repudians.")
Graecos Florcntia reversos tanta indignatione Ecclcsiac oricntales exceperunt: ut
nor) tar)tunt ilctil rcp[tdiarcnt ac vchclnenlcr ll17l rel'utarcnt: vertlln e(iam
quotquot couscnscnltlt. iis
ncgalunt ol'l'icia Christiatrac Conrnrttnionis ct
scpultLrrac.'ll Atcluc itir cortLittrs rttricntlac licclcsiac in nihilunl rcciclit.
$ I Il. Valachi do_rrlnatibus. ritibusquc cxtcrnis olicntalcnl sclltpcr
scquebaptur Iicclcsiirm. Postcaqttunl crgo'l'rallsylvani propcrantc ad critum
scculo clcciuro sc;rtittto in clicntclam Magni l,copolcli se sc obttrlisscnl. caclcln
'fransl'lvania inccssit.
cupido cos sccunr uuicncli llonrano-Ciltholicos in
.uin,nqr. ac solicituclinern. qua Valachos in licclcsiae Romanae gremiunt
pcr.tralrcrcnt. oluncnt adhibuerunt. Quis prinrus hrrius Machinae Architectus' quis
sccundus motor cxtitit.ianl viclcbinlus.
/178/ N4otiva occasioncsque acl hunc scopulll concentl'antcs l'ucrunt
plures. cluae tatncn ut c\ iis totum unionis negotium illustretur praeteriri hic non
possr.rnt.'C-'irca arunuur 1696 Valachis praet'cctrrs erat qua Iipiscopus nonrinc
1)latirra dc vrtis l\rrrtilictrrn ll. irr vita l:ugcnii 'l" pag. nt
'" (r83.
r')Conttrri ct lcgi hic nrercrur Sylvcster Sguropulus (.slc'l), qui in Concilio praesens lLit. et
acta clius cdidil.
')Mornaci l-listoriilnl l'apatus pag. 50i. 506
d''l'hcatrunr Historicunr in Vita Sigisnl. lnrp. pag. 1009.
355
Thcophilus. qui in rnultis muneri suo ct dignitati. qrra praccclicrrti intcl suos
t'ungebatur in'l'ransvlv:arlia non respondebat. vcrurn virrir)s conrnrittchat
excessus. Accusabatur enim a suis Auditoribus, et Nobilihus. sihrquc sutrjcctis
Valacholurn Popis: l.)
llbrictatis. qui subindc vino sc irrquruitlrrs crrorrnilcr
excede rct. rrcc vitanr muncli sr.ro digrranr agcrct. 2. ) Violrrti .le' jLrnii. qui
ordinaritrtn. lcgccluc aputl (iracc:os rcccptunr .lc'irrrrirrnr pirrli lr'eclcl. ilc ciulrc
aliisquc cibis prohibitis. cunr inlirnrioris cssct virlctutlirris sinc scltrpulo /179/
vcsccrctur. 3.) Violationis Lcgurn. cluasi ('irrrorrcs l;cclcsirc (inrcccirc cl lcgcs.
quarurlr siilrctitirtcnr c.r ollici() custodirc s\oftc dcl)crcl. corrtcrrrItirrr llirbcru(. ue
pro rncrccdc lircilc rclarirrct []igarniunr. scu sccuntlits nuPlils IrrrIis sibi srrbjc:ctis
ita postuluntibus eonec(lcret.c) 4.) lror'nicutiouis. rlui cone uhinurri llcnr'! sr lrlcre t.
scandalunrquc aliis daret.l') Ipse ecluidem hacc ornrriir. plircciprrc vclo ultirnunr
accusationis caput ncgabat. Accusatores vcro. !'l quorunl irrtcrerat dclcrr' ct
corrigclc talcs cxccssus non solurn pocnanl nlultorulrt s()lirl()runl irupottr:hlttt.
sed etiam nlinablntur l-udislaus l)indrlr, nliitluc scctioris /ltl0/ llccl()ris Scniolcs
se ad Principern Valachiae (: quod tamen si mens non lacva firissct. ntctucrtrlunt
non elat:) clclirturos.,.lequc gradu dignitatis c.ius intcrvurttu tl,"'icctrrrrrs. lltttlc
l'heophilus concepto scnrel nrctu sibi probc cttnscius iu angustias csl rctlirclrts.
$ lV. llis accessit, circa illud tompus nomine l)oparrrnr sibi sub.icetorunr
debcbat administrarc nrillc tritici cubulos in provincialc horrr,:unr Cilrinicnsc. ac
Albcnse: cluos .iusto plctio a Canqcllalio emptos. sr.l() lcnlporr: aclntirrislrirvit.
ljvcrrit tarncn. cll'rocl l)rovinciac Ciubcrnat()r surrnr illi triticrrrrr \r'ilul'n c\Poncns il
se emerc.jubelct. clui clurn facerc posse.-.iam llcllr arlnrinistlrliorrc.- ncgurct^
acerrinlc illi inlcrrninirtus cst. ni taccrel. ctiirm tipiscopi (lignitittc c\il1ilI'iln]."'
Concurrentibus in /l8l/ unum tot malis iitrirno cottcitlcns. rchttstltrc suis
desperans.quo se vestcl'ct. diu secunr volvit. l'nndcrrt rclirgirirn quirct'it aptrd
Comitcrn Apor Thcsauraliurn. Sitcphanum /slc'// []aranrtyli lsi,''/. (iabtielcnt
Hevenesi. Pelnrm Vizkcleti. qui suh aliorurn ltcligiosolrrnr habilrr .lcsrritlc
Claucliopoli. ct Albac .luliac nrorabarrtur. l)criclitanti I'lrrtcr'l llurunnl iri pronrittit
au\iliuln ccrtarllqr.rc protcctiorlcrn crtrn hac cotttlitiortc. si cur)l t()tl Vulucholrtrtt
Nationc. irrIJuioncnr cunr l']cclcsia [tontano-('atlrolicit conscnlilrt. Ncglrt
Valachus id sc possc. cunr vcl si pro suir pcl'sonl hoc lircclc r clit. tirrncn
praevidet inrpossibilc firturunr reliquos l)asturcs Virlachicos. r'urlcrntlLrc co
deducere plcberl. ut r:cligionern. cui ab olim adsvcvcrunt. lnulcnt. Ast nrutaticnl
Iteligionis nou rctluiri rcgerit l)[atcrl Baranrrlai tantr,rrl /l8Z/ rr.rorltr
subscri pt ioncnr cluoru rrdarrr iuticu lorum, nrnr
n i nr i :
l.) Ut descrto l)atriarcha Constantinopolitano. l'irpirrrr l{outarturn pro
Capitc [icclcsilrum ugnoscant.
2.) Ut sacrarl coonam dcinccps rton sult utm(prc. sctl sub rrna spceic
Auditoribus suis aclnrirrislrcnt.
"t' Vidcri possunt in vita Mssta Conritis Nicol. llcthlcrr. [-ih. ] ('agr. l.i
G. I'lancr ad an. t69ll in I Iistor. Mssra.
an
'') Sudores et cruccs Nrc. llcthlcn ad 1697 Mss.
 357 i
356 I
t'I
uxores. cas vttit (':rr.lirrrrlis ;r Krtlltrtrilz 1
tituli Slurrcril r1",.,,,,r,,ri'-iiirri",rrun., I'r.".sh)'rcr'
('onlitilllls t'ittstlettt Sttprr'ttttts lte
tlcitlccps Sltecttlotio ittitiitbtttttttr . slt()il(lcilltl
sc
.t,,r,,lt,",'"ii,,.j,"ti.,i,'i 'clo nrailiapir..,p,is Strigorricrtsis. locitFtc .ct Lcgattrs naltts' Stttttttttts sccrcturttts I
IttatLittttlttttttlt'
Itul'lgtlulll colltl'ilcttlfos p;td;;;;i;;rr. i,ito. riipni - llurigariac' ir
.1.) tJt dcirruutts di; subbnthi rb lJsu ennium nhitinennt,
inlerint
ct cunccllarius. slilnuril .lohanrii l-lycrosolirnitani ortlinis l't irtr' cl
vsro carllcs colnodont' CIir':sarcacl l{cgiacqrrc Nlirlcstltis
lacticiniis ct ovis utantur. die Mcrcurii
- Commendator. l:-grae r"r^'"iU"tg;tl"SiuttuJl
Si in relicluis lttiti""ii r.itclesiae Craecac articulis non turbentur intimus Consiliarius Actualis. Omrli'bus ad quorunl
nrantrs /187/, 1lIir0st:nlcs
Mox
pracnrissis conclitionibus rotitt subscripttlntnr spoudct lhcophilus' devenerint. nraxinrc vcro (i'acci Ilitus Valachicis
Sirccrdotibus' pcr llt|ltgltrtitttr'
comnruuicato
'J
cunr /183/ d*b;;
Itetrupopis' sivc Archidiuconis l)aliaicnsi' ct 'lransylvaniarn pun.rqu.--.iJ.i"onn"*u' existcnribtrs' Saltrtcnl in Donrino
libertatum' aliorunrque bonorttm
Satiesiensi consilio. ,nutti'- it'ounitaium' sempiternam.Notunrtacinrustcnorcpraesentiunr.tluibuscxpcclitunir,ersis.clttocl i
consensum descindcrent' l.copoldus l' ltnpcrator.'sctnper
i

promissis. co animos .o'ut tleJu*it' ut in tJnionis

altciitrata S[acral C[ucsurca] Rcgiaquc Mir.icstas
strb silcntio gcstis l'lirtcrl lJalannlai cgrctlicntcnt tlic XIV nrcnsis Aprilis anni i
Augustus ram die xxlrr
cluanr
$ V' llis irlto Augusi arini 1692.
Graeci I{itLrs
i
.llausvlvanial:piscopunt'fnO'*nntllll'ds-Vicnnamconritattrr'tctanrIJnionis'iam currcntis clementissitl1c qui ex
;il;ti; 'sacctdt*ibus.. .e'dita l!
-l'ransylvania exorsatn ultet'ius perte\urus: cum aliis incuclenr hanc prol.essioncadobservantiatnGraccillitusapud(.irtholictls.ctll.nagllltl0llc
in -t1ui
tcrientibtrs cic Unionc V;i;;;;tt'J Mcmoriali catholicorum Sacratissirnae SugrmiPontitrcisscdeclaravcrit.iisdcmprorstls.jtrribtrs.l,rivilc'lriis. I
quibus Sasct tlotcs
r'lcbcut'
Cu"rur.u" N4lricstat i P()rrccl()' scqtlclltitt itcltcxrr it: exemptionibus u. inln-lr,,iiiiiUut riui ct gautlcic
"Stt14;lic'trrtter ltagita"r'' Diplo.m.o tt Suu Sac'ralissimu trluieslale pro l{omano-Catholici sivc iiit"r-i.nrinl. .iuxtir Sacrrrunr Cittr.t.tt'tt.tt Sarrcita' ct
i
tlui ttuitlcm ulia non pelunt l)iv,runt /188/ llung.riur,. l{cgu'r st.trita litri ct girtrclcrc r'ligtlosctttttttt'' Qttitttt
I.ttriotrc itr 7j'rrrr.r.r't/r',rrritr'cri'r'tcrrtir0ri l'trluchorum' lliltrs
'Su''e'tl"tes' et Gnrcci l{cs.ltttioncttt irltclligctttcs'
Lluonr ttt strrr .Srrc'r'rtll.ssi ""i'it}li lrlu.iestus,tlignetttt-' be'ignissinranr Suuc M,icsirtis Sacratissintitc
r ohis rrpc|i|i
quOtlr iirnr
.\lrnac'lrts ertrttntlertr t")i''lii'-llio"''i' el Jurirrm
p.urlicipes 'fhcere'
'qu'ihus 'j'anr (: practcrquanr c}rod irg;i;' -"^r,oi,i pcrtirsi. sunrus.
sed el ''It'iatti' Lutherurti' cl [{onrano-cathttlicac grcttttttnt'
guudcnt non srtlttnr su'o'l'i''it l?ttnutttrt'('utlrttlic'i' audiamus. ct vidcalnus q"uo ad-avitunl I;cclcsiac
I

nttlrtcris nostli ct l)ilst()Irrlis

(ulviniuni ,l'linistri' , , ,.\' L^.r^ ,*dr,r ' unioncmquc Salvilicanr re*rc pt,ssitis :) illucl laritcr
n

anlnoJ 1697' hacc-ttraterta (j,,ro*.' qu, pcl l-lungarianr ,,,,it't"n"-t' uti ct l{cgna' l)rovitlcias
ciclcttt lttttrcxas'
Cunt in Conlcrentia nrinistcriali Viennac'
tractiircttrr inteLcrtrnt c";;;;; C;;;gius
udnl'i (lubcrnator: et conrcs Nicolaus ut Primas llungariae. .i' f,.gout natus I'ungilllttr. viclue autho'itatis Nostrac
rcsp.nclcrunt:, Se itt
.i.ssi. Spcciali Sacrac Sctlis Apostolicac
rlcrhlc, cancclllrius. qul" ,.nr.ii,irrn criccrc Archiepiscoparis rur.troporitoi* ,st.igunicnsis
-cluxinrus'
ncgotiunr i51ud llqvell ut .Nostrattr Vobis omnibus acl
.l.lnp5rlVania
nihil clc 1.,"J tJniun. audivissc: inro vidcle Privilegio. nttbis conccssac.- esse
ac rcilituris /189/
advct.sttsllcligioncrrrllctornratanr.cleisraigitrrrmatcriadiscursunrnonlibenter Unionem cum Dcclesia*R;;;;-4,;iii,rtica t.,l.u''trihus
n"" sit (jirbcrnator aut Cla.cellarius' Quibus clutlcl ctianr lurtto
f'aocre velle. cum in iL"or"r. et specialenr in onrnibus protectioncn-l oll'crcnrus.
'tfigit; loquantur uri Rclbrmati' /185/ si:d
rcsponclit Kinskitrs ftll'tistirii l)racses: non cl'ljcaciuspracstabinrrrrqttnnloVtlsinilicrirIJrlionislrl.rtlL'ssirlttcilc
Silllcttl M.ilt!'f l"cclcsilr
i,,rquc hac Virlacholuru LJniolrc l{clirlttluttt coqservatiglle l'crycntiorcs. ca trittrirtttlr ottrttiaclltitu
rarlrFrarl] consiliirrii r<.gii L'|',ni
'p,lutcstati ibi.lcur iu, conl'elcntia sunt (itlbct'nilt()r ct itc tl,ectttl.'
privrrinl
l{cligio laccti ui,t.r.rrl. llonuno-Catht,ticir .tu.":i lrr,,fit.ti,'- r't crc(lit.
Canccllarir.rs. t'ibclli Supplicis ctiurn llcgialll Milicstiltt'm
l,nu,t,.liluttt 'trblicc
pLtllitcnttoctcrcclcncltl.Sp"eiatinr\cK)qtliltl't()l.illirprrnctirilttlttilrtts.hlrclctttts
cleviasse vidcbarnini pr.aesra.clo.exritcritis.
/)r'i,r, .enrpc: l{o.ratrtttl
rccluisivct'utrt.l') iioiiriilnunl Scctrntlrr'
l{csolutiotan(lcmanrrol6gtlclicl4oApLilisatl(]ubernitttrrdatacst pontil'icenr esse cap.t |'*i*:rtti.'r"ilui Oin'utn. pcr ot'hctrr l'lcclcsiac'
..eui cx Sr..,.f,,iiti,.'Cra*ci Ritus Valachis edita prolcssionc ad Panem az;,nrunr cssc sul'ljcicntcnl nlatcriant
srtntclttlac cocnilc l)olllil)icitc' sctt
scq'cns: ct inlclnulll
Sctlettr bcattlrtlm'
o$scrvalttialtrtritusGLacciapudCatlrolicoscutnnunitioncstrrrrtnil)tlnti|jcissc Sacranrcnti Flucharistiae. i'u,l-' ttroa,.t Ctlclttnt
Si vcro cx iisdem in quo animae clef'uncttlrLtnr uouclttnl
cleclar.irvcrir. gatrdebit rrri"iiJs,i. so..raou,*
c:ath"olicorunr.
carcereln datnnatorunr. tertiunr dari locunr'
sibi l:,.i..f.lnT. no.tr.prttavu'rint' ()uurto clernum: Spiritunt
I{irus Cracci Saccrclorit)Lts diitam protcssioucrn satis expiatae o.tin.ntur.'1. iilol puriticanrur.
.,1,,n, urri cx irliis Rcccptis Rcligionibus
sc ur.rivcrit. aut ctiam ln stlilc sanctum. tel.tiam itl
't-riniiut. a lratrc. ct l:ilio proccdr'rc. Qtr.d drrnr
,"i tr.rsnnarrr
duxcrint' gaudcbit illius Rcligionis
I{cligionis Statu pc,ma'''enAu"r siUi /i86/ lircitis.nonstllttttran..,.t.,.'u,..,n,'rlntI-tit'ttrll,argitorc.irlprttcscrrticluitlcnr.ritlr
Ileligionis eo jttre. quo gruii,t,.,,,ti i','11,,*u,n. ae litrgi.t'etrt ctitttll itl
aut etiarn in suo statu tcttt'ot'itlibtt:
nrir,ilcsiis. ad rluam r. J..io*u.rit. rrhcri.rc'r sr.r.rr
habcbittrr"' spclal'c poteritis' r'ct'unl ctiattl
nunc hibctur. ptlrrur (..-:-.-.-:. bencclictioncnr, ln tutura'rer,r'n.,arnu,r', t'elicitutcnr
tullr i)!'ls()lrlrc
Rcgis' Archir:piscopus.".strigonicnsis cacsaris lirvurc. cx I{cgiac potcstirtis plcnittrtlinc'
$ VI. I'lcta hlc l{csolutionc 'l'ransylvanianr Augustissinri
spcctitntitl' ittltltttltttlttc itc
l'ircras '|1'pisque evulgavit' in
l,copolcltts a Kollllonitz t:saravil vestrac. tum F,cclcsiac. relicluaquc ad canclcnt
rcsqrrr l:cclcsiitstie.c
nl illr:n(lils' scqtlsl'ltcs; cxcmptionc pnri condcc-orr,b,;iii,ii.'q;,, licclesi.c
cl'ltctivc pct'l'tttrnlttr' lit si qtris
l..atini Ritus. .r, Sn.r,rru,n'i';;;r;tr'; praescripto 'c.sonirc.
r"(orn.Nic. llethlcrrrnritrtstta l.ib 2 L'lp 2"l

i*i'
358
lroc Suac Sacratissinrac Ma.icstatis decrctunr ausu tcnrcrario coutclnnerc. aut
praedeclaratae huic Graeci Ritus Unitorum immunitati /l9l/ ecclesiasticae.
apertc vel occultc. ullo sub practextu. aut ctiarn praetensi usus et consvetuclinis
alltequaln unirentur. sub velamine contraire praesumeret. iisdem prorsus poenis.
tum ab Ecclesiastici. tum a Secularis fbri Judicibus. tum etiam ab Augustissimo
Caesare si opus luerit. inl)igendis obnoxius erit. et sub.iaccbit. cluas tidelium
Latini Rirus irnrlunitatenr ecclesiasticam laedentes. de .iure ct consvetudine
inculluut. Ac iusupcl in hujus l:ce lcsiastrcac irnrnunitatis usu rrrrivclsr l)oruirri
L',piscopi, Cubcrniunr Regiurn. Magnatcs. Sr.rprcnri Capitanci. ac Judiccs llcgii.
turn Ucclcsiastici. tunr Sccularis lirli Jucliccs ct Justitiarii. si coram cis in
praccleclarata inrnunitatc vos lassos csse questi f'ucritis. eorunrque auxilium. ct
assistentiarn irnplorin,critis. /192/.iudicium. et justitianr non minus ac l,alinis
SIanctac] Matris llcclssiac fidclibtrs eadcm inlmunitatc gaudcntibus adrnistrarc
dcbcbuut. ct tcncbuntut'. Quod si pracstare intcrmittcrent. nobisque sc
Successoribus Nostris clesuper relationern f'eccritis. ut malo tarn evidenti.
sevcriori etianr manu mcdela tempcstive adhibeatur allaborabinlus. [)atum in
Curia Comrrendae Nostrae Maylbergensi bcneficiata Viennae Austriae. dic 2"
Mcnsis .lunii" Anno Donrini 1698.
l-copoldus Cardinalis a Kollonitz
Arcliiepiscopus Stri gorricnsis.
$ Vll. Literae Cardinalis illiciunr erant pro Valachis ad Unioncm spe
onrninro(lirc lihcrfatis conscqucndae pcr{rahcndis, l")piscopus qu0quc Valachorum
'l'hcophilus. cluos potuit bonis inrplenclo pronrissis acl Suarn Sentcntianr cx
Petrupopis /193/ f'lcxit. clui anno 1698. 7' Octobris cxpediunt lnstrumentum
tJnionis. rplo sc cunl l{omana l']cclcsia univissc conlitcntur. Aut potius cxpcdito
alr aliis Sinrulacra Dcdalaca aliorum nervis acta subscribunt. quod ita scquitur:
Nos infi'a scripti. llcclcsiae Valachicae in '['ransylvania partibusque ei
anrrcxis. l:piscopus. Alchi-[)iaconi ac Clelus urrivcrsus. rttcmotiac
cornnrcudanrus tcuorc pracscntiunr eFribus expcdit univcrsis. rra\inrc vcro
inclytis Regni 'l'ransylvaniae Statibus. Considelata tam fluxae humanae vitae
instabilitate. lunr etianr allinlac (: cLrjus in onrnibus potiol cura habenda :)
imrrrortalitatc. libere, ac sponte. inrpulsu I)ivini Nunrinis cunr llcclesia R.omano-
Catholica L.Inionem ininrus. e.jusdeurque Sanctac Matris llorrarto-Catholicae
ljcclcsiac Conrrrrcnrbru. nos tcn()rc l)rilcscntiurlr /194/ dccllrurttus. utnniit
adrnittcntcs. prolitentes. ac crcdcntes. cluae illu ndnrittit. protitetur. ac crcclit:
praescrtinr vcr(, illil quatuor puncta. ill quibus h0ctcnus disscntirc vidchurnur.
quac ctiiull irr Clcnrcntissinro l)ccrcto. irc Diplouralc Sr.rae Sacratissitnac
Ma.iestatis. ac l')rnincntIissinril Ordinarii Notris insinuantur. Quapropter iisclern
pro[sus Juribus ac l)rivilegiis. cluibus e.jusdcnr Sanctae Matris Ecclcsiae
l)rirosbvtcri c\ indultu Sacrorunr Carronum. ncc non Dlivinorunrl Dlccrctorurnl
quonclarrr Ilegni llungariae llegurn utuntur. Nos c1u<lr1uc juNta pracnorninatunt
Suae Sacratissimae CIaesarcae] ct RIegiael Ma.iestatis Decrelunr. nec non
Enrinent[issimil Ordinarii a nrodo ct deinccps uti c.iusdenr Conrmentbra liui.ac
gaudere voltrnrus. In cuius majorenr fidcnr nc robur. praescns milnil'estunl
nostrurrr, proplitc nranus Syngrapha. ncc non sigillis tam Monastcrii /t95/ nostri
3.59 I
Albensis. .luliac 7'( an[nol
l69g.')
s I
$ vlIl. Inter hos uniendae Eccresiac conatus'r'heophirus rnoritrr.
Unionernque quam magnis passibus .larn cliu rnolicbatur. inrpcrlcctanr rcliquit.
Succedit illi Athanasius Pastoris 86bolnensis Illius. laror.c l)onrinorunr
Nal6tziorurn, et Gubernatoris praetio enrpti. Hic olnnem obcdiclrtiam Rclirrrnato
Sttpcrintcndcnli antlr l(r98 clic XXIV Novcrnlrris cor.rrrrr itlorrcis tc:tilrrrs
promisit. depositoqr.re Juranrento firrnavit. Inro insuper addiilir. ,ic parittunl cssc.
solo hacillo tirltunr pcclibus potius
in cxiliunr irc. rlnrn rlcposito senrcl
Itclbrnruto Supelinlcndenti lidei .iulanrcnto lcnurrcilrc: quorl pltrs cst. hic itlcrl
Athanasius l.itcras Privilcgialcs clero Valachico a pracecclcntibus
lran[sy-lvalniae Principibus /196/ concessas. ubi in conllrnr.rlor.iis Irrincipis
Georgii R6kotzi hacc vcrba lcguntur: "l{arillcirnrus. itt tanren ut qrrintjrrc
Conditiones [ipiscopatus Vulachici sibi collati scrcnissirno quorrtlanr I)l6nririel
Plincipi cabrieli Pracdecessori Nostro conrpronrissas. illc scrnpcr obscivarc. ,:r
adimplere conetur ct dcbeat. depenrjentianrque ab Orthotloxo I lunsaricaliunr
Ecclesiarurn Superintcnclente habcar"- nonrine t.eopoltli. in (iuberriio anlrrol
1700 die 200 Novernbris curaverat solcnniter conllnnari;- ornnia tanrcn non tliu
post lbcit, uti ex sequentibus nranif'estc constabit.
$ IX, l-lactenrts non mttlturn profbccrant. irr trnicnrla sccrrrn Valirchonrrn
l'lcclcsia. (lltlrolici: quaucuncluc cninr currr'lhcophilo irrucrrtr labore cgcr.anl.
ejusdem morte ornnia conciderunt. lntcrea carclinrlis Kollonir:-i,,, pa, i.it.ru,
ulgcb8l /197/ conrilcrrr Slcphunurn Apor 'l'hcslruraliunr. ut Vlllclr.,s clro(lu()
modo in Unioncnr cum Rornano-clatholicis flcctcrct. [.rnione.mrlLrc illanr
perficeret. Jam enim in llungaria. annexisque Regnis. Valachi. Ittrrhcrii aliisqLrc
Schismatici. Rontano'Catholicae tjcclcsiuc plaiiris sc subrrriscrurtt. r.cstur){
valachr in 1'rans1'lvania. quos in l.iccrcsiirc gr.crriurn rctluccret. ipsc
inaestimabilc indc mcritunr apud Sedenr l{onrananr a-cluirct. cristirnatiorrcrrrquc
nimio plus apud Aularn caesarcanr augebit. euacrebat igitur conres Apor
modum. c;uo desiclcrio et suo. ct aliorum satisl'accrc possct. q.i conrrn'tlc illi
occurrit sequcns. I}'at Albae Juliac Provisor lriscaliunr llonrirunr Stcpharrunr
R6tz, claeci Ititus valachicac. aut potius ltasciarlrc oliginis. qui stcphlrio Apor.
qua 'l'hcsaurario in /198/ Ilationibus clc aclministt'ationc rccklcndis sribcrlt.
htlnrt,
ver-sutus. et cuivis ncgotio pct'licicnclo par. arrclar ilc prolltluq ('rirl ist6 6rrrli1c
sibi sub.jcctol dc [.lnionc agrqrcssus cst conf'erre'l'heslirraliLrs. u.jrr:qtrc Irtilitirtcrrr.
ac IJbcrrinrunr liusturn. tarn qrroild plop|iarn pqrs()nilnl, qrrrrnr t[ioil] l:cr,.lcsilrs
Valachicas denronstrare. Pcrnrotus rationibus pronriltir ca. quac i,i.lcbantur.. llic
Athanasiurn Valachorum l')piscopum. cui gratus acccptr.rsquc crat. ingcnlibus
oneratum promissis induxit. ut de eadenr Unione chm tlactilrcl cunr s-tcphano
Apor, qui cundem acl catholicos pertraxit. Acl.iuncti sunt cluo trcs\,u c\ illis ctiarn
Senioribus qui sub 'l'hcophilo ad [Jniorrenr inclinabant. lnte rca obslircull cluac
hinc inde nascebantur Cardinalis in Aula rcnrovcbat.
'" Mcnrorttur I2 Archidiacorri scu Seniorcs huic lnslnrnrcnto subscripsirsc.
t[ri tanren
etianr 40 in Tran[sylva]nia. er plures.
 36r
i60 irioscirrsillisll.1llrltlct(}ICll'lcitlltl)ill.tclll.
sccunr Athirnasio ilh|vit nullunr alitrnr rcspccttllll'
/I99/ $ x. t.,,",t"'ili"-]iiili.li{,i-tz,'d.*rnrpro sallilieite' s'tttttc' lilrctc' el
scd ob solulrt .llll()l'clll ltcligiorris' vtjr'lc 'tu tllllcilc. .
Slunctarnl Attttuttt,,litcttts
Vtcttttattr: u[)i i\tllunaslus irr Colicgio ud :tt,l'-!l:::J"]: ptuclhtrt pttltcttt
et vurlls setur d6nfflls ln tf* uffo rcscpcctu lturtrtrtro"univelinlus, lll cudcltl [Jttiotte.iurtu
ry' C;ih;;ii..,r, Ornnrus titulo Atchliplscopl quocluc. 'ltresaurarii sub poena scxaginta volumus mallcre. eantqug servarg. l2o4t al quatrrvis cx certilisilnit t'clatiotro' cutn
ir."rvirr*ir"., rediit. Ubi oir* r'oss iussu Clerum Valachicum Albam magno anirni dolorc pcrcepcrimtts' multos e)istit,issc tlcligionis Nostrac hostcs'
n*n'o,,.,n-r contemptoriblrs infligcnda congrcgarit
iolc.ni proceisione. splenclide vestitum. ac nritratutn Cotncs qriiriri,na accusarlcrint nos, quasi Augustissi.lurlt lnt'critt.tuttt' l)otttittttttt
luiin,n. f u". cunr iilon-,i,rurl clemcnrissimum liauclulcntcr subd.lccluc tlecc'isscttttts.
'l'e crirnt acl slllendorcnr
,if,,,. ,l.,lurit Atlraniisiunr in nrplrrnr Valac6orunr:.gutuia e.i..rrrn.,qi,. Aulanr tr Nobis iniqLre traductanr. ac.l:rrinentissinrum
ctrrclinalent
lmpcrarolis Carpentis I'chebantttr L--outes a Zcau
contposira ct agcballrtlr notlrine ventttm. Ob hils oausas' et rlrultas alias tatiotres' llostro ct
Cltrrrtr lcrcns Athaltasiun-t pcr Nos circttm
ff.firrr ,,u,u,rt'ssrtritts. ('unlcs \por scctrnr ctitlcm rrrillc dtrcCnti omnium.cluiaclstltrttrsctirbsentitlnr[:ratrutllr()stl.orulnnolttittestlletrrttitcr
lrr)i\r:{)Dtilll. l,irl.tcS.lc)utluc iti.lcllr. VllaclrOt'ttut SltCcttltltCS nlOPc
:l'.'''.pl" /200/ protestamus.ettanqllaminjuriosis.accusatorihuscontradicil,nus.l)ttrrtlacl
;1;il;''";':.,;;.iu,,il; r'' F'piscopu:
.p:1,,11:::I::::"
praclccturn." ' l'l'ornrssroncs ilai"ra," firmitatem in htrc ncgotio cleclarantJarrr.trdclinrus.
cluilntumquc tandenr
i.pr,,.r.,irnr,,, clero. D.iplonra cacsarcurn de I,Jnione experientia id intendat. seu I nciytu m G ubemi um
ltcgi tr rrr ttl-::llut.
,f.'f'"prtr..l libertatibus plures additae' Pauci erant ex Valachorum Saccrdotibtts:
apcrlc l,t*lli.f?"
\cl ()ccultc'
Solcnltritati pocnae nretu itlntl'f"nnin". r'esciri inqrrilcic' irrrpcclirc invcstiglre'
qr.ri intclligcrcnt cit. (ltlitc agcbantur. intcressc tantcn 'l'anclcm dr"um i' contra.ium
'f acci<icrit. ret'actttrllLrs irnnihilatrtLrs' irritantus'
J.,g"bnn,,,;, sttrpcbiui' ittncilinratranrur'.quorsum hacc
vatlcrcut ignari ;iril;iJ ()rrutibus iu contrariunr lacicrlt ibtls
cassamus. prollt vtg.orc racscntiunr clc
n;llp,tt. crtllvir ilttttli cst. ct S)'nodtls csi tlirttissa'
cirntraOi.i-rr. t)atunr Albac Juliac Anno 1699 6n Scptcnrbris'
l)cracta praeuio ntoclo Ilniotre' pluLinri clianl cri
llonratto-
$ Xl. privatimquc arguentes. ctll' S Xlll. Aclvenicnte tct'tlitro Diactirc
[)cct'ctunr Srtac Ma'icstatis itt
clattrolicis insur.gunt in conritenr Apor putrlicc /20.1/ Scptcnilrris ann0 l(r99 z\lbile
t{cgis mininrc prolirtttrtrnr protnovcrit ncgotio"unionis Valaclror.um est pcrlcctum lTo
tarlt* ,cgoli.n t,,.r"in.ii*.-r.r'liiuq'.i.
trc e Ile ctLlin crit. l{cclirrllitlritt I lrtiotti plctls Virlile
hic0 vchclllclltcr odioqtlc non --'---
Juliac. quod itn scqtrittlr:
ct
aliqr'rot Scptinranis Valachi Alba i..opnldus dirina l'avclltc clcnrcntia ctc. lllustrc:. Spectabilcs
pano utritos pru..qu.t,ut,,,. 'Saecxlotei Dlapsis lldclcs dilccti I Magna
eorunr'l'cnrplo cultunr Magnifici. (;.ncro.i. I.igregii. Prutlcntcs ct Circunrspccti. 'l'ransl
iirlic'scs in ipsa Scclc [:piscopi postulabani. ut iu luinori
non tantum non iutpctrabant' vcrutrr .rnl displiccnria nostr'-a intcllcxinrus' quod in lvania contril
pclagcr(l SaccLclos Iton uniius' cluocl anrli proximc pruc-tcriti
-l'hcolttgo' ex ctlius ntrttr pcrrdcre.debcbat' clsmentissimam noslram l{esolutionern sub l4o Aprilis
ir;;;prt cum stro I'cdagogo' seu
in, aliis licbat ;;;i;; (: qua clecrevintus ut ille 12061 qui cx Sacerdotibus Gracci l{ittts
taliunr rnlanrcs vctnbat 6nititnti ac clclunctos sepcliri' .Dunr v.L.nfirr prot'cssione ad observantianr Ritus
edita
(iraeci apud Catholicos. cunr
Sacerdorcs clamabant se Unionem non
iJ.J.r,ir. unde ingens oriebatur conlirsio. Sunrmi Pontiljcis se declaraverit. gar.rdeal privilcgiis
Saccrdoltrnt
intellcxisse.llequccoscnsuqu0/202/urgcturunqtlamtrclnrissise.autadtnittere
-auclirc ^niirion.'
L.;;;;J;;;r;;;;. ,i ,ou cr iis<lcnr gitus (iracci Sacerrtotibus cticram
protcssioncnr
rcllc: l'lcbs in tottlrll ,"tp."U". pcc volcbat' lipiscopus. varitlrunr
sibi ;.il;;r' uc conscnrienlibus l)crrupopis crinrinationi. sibit.aciendamtrotlputavcrit,vcletiarrrunicxaliisrcceptis[l'cligitlnilrtts.sc
**fu,,.i.oiu, cunr cst pcllllllll0lttlrrrtt sibi
ntcdiunl. quo nlotos itu univ0rit. aut ctiuut irr suo llcligionis stiltu cltlo llulle
[)racl'ccri l)rovi.ciue r.i,''lluU*t,''.tcs quilclcballt sc clcclaravcrit' irr'rt ctitl'rl irr
,fr*.rii.'g.uO"at illius I{cligionis irivilegiis. acl clttanr
c()lnpcsccrentlluctus.utl)roVirrciactrancluillilasrccldet.ctt.tt..llecluetillllcn nir'c lrrrtrctur.por'o lrobcatur :) inrnrcrliatc agatur.
siro .*aru*tictigionis co.lur,":,1r,o
[)ccrcto I urpcrittoris iitlvcrsat'cuttrr' solu]r illi VulacSi. qui sc Ilcligio'i Cirtlr.licitc ttni'c.cttpitrnt' omnihtls
indictu cst' qui dics ,tum nun
cs Xlt. I)iacta Albarn luliitnr ird octitVrtttl scptclllbris practcxtibus. rnolinri/207/nibus. into ctianr nrinis a suo
proposlto
V'llachortttrt' ctllll sibi conscnti0lltibus ,oJis. ortit,ur.
1-,ri,,rq,,,'',r'' atllcttit'ct. l.,fisctll-'trs
Gubc'uio por'cxit: divertuntur:verunretiamcluiseactualiter.ianlclictaeCatholicacltcligioni
i,rjir|.,i.),,p,, scq.crlrerll dcclurati.ncnr 0t protcstatiorlcnr univcrunt. atl reccden<lur11. ct aliis ex Acatholicis
Ilcligiortibtrs sc utricrltlunt
Nosinliascriptif,ccftslucl{onrano-/203/CatholicacLJniti'l{itusCracci serio detnanclamus' ut non tantttnl Vos
,,)gun,ur, qua dc causa vobis hisce
l')piscoptrs ct Archkliaconi ac1 S1'notlunr gcncralcnr' Diaeta ad Octavunr ,pr:;;;i practbtanr clcrnentissimam Rcsolutioncm Nostrnnl nc
ad scvcriola
ScpterrbrisAlbanrJulianrit,,fitoOon'tutinmcnorianr'cluibuscxpctlilunivcrsis' sccl ctiilm tll itlcnt ab onrnitrtts
(iubcrnio. ct Statibus'l'ransylvaniae nunc mandata dcvcnire Nos oportcat. eliactc observctis:
foiir.rl,uun, vcro lncll,to Regio ;fi;li;,. cr ipsis Vulnchis integra libcrtirs sc uni es q.atuor rcccptis I{cligionibtts
cxistc'tibus. ct i, rutur.unr .*.rTiturir, tluod n,s in hoc, ct practcrit. anno..iuxta vcl lacturi gra'issitnanl
puncta'proptcr uniendi n1a'cat. sirrc nrora pJbliceris. scc's lirctur's.
;;;i;,,; in Clcnrcntissinto Suac Ma.iestatis l)iplontatc contcnta indignationemNostramcertoexpericntur.Novcr.itisproinclchuicClcnrcrrtissi-
maect/208/scriacltcs.lltttirrniNostlaceoquolitlclcs.ctzclososC]orrsiliaritls
rcpct0ndus, tluod in uttit cuclcstit litctunt quittttttr.
J...t rtuaio et prornptitudine debitunr nlorcnl gcucfc cl sic irrdignatioucnr
'.''litlltus l,oltatutlt lItllll0Ius llldc Clacsalco Rcgiant
Nostram averterc. Dc reliquo Vobis gratiam Nostranr
ottittttttlj.octo(|uoquectanrlrliusitrrrraioribtrspagis.cunrexenrptioneaC.trntributitlrribus
,i]',,'i'i,ti,"t grrLrr.lcicnt [)trttrinisque tcrrestribuslaxanr darcnt'
il i,tr,lu .*t,rittin..ltttn crtnt Marirr; rltercsitc Conllrtttationc'

t
I
ii-.
 362
Clementissirne corrob
Anno 1699 Rcgnorum nosrrlorumj Rornani42. r{ung[aricil 45. Boh[ernici] 4"i.
i 8.) fsic.!J
Valachicus. ne in illis cxccclar.
[.copoldus - neclue Saccrd.r;; .r...;;;;.;..;;;;;;,. il.,,i
':,;*;.il"'fi1.....'*,i''
Retigioni unir. p'.,,u iiro'
IuIius F'r'ielclicus Contcs i,i
Bucellini.
excomnrunicando sccluatur, 'ili*i,,"-iri.i.
Acl Mantlaturn SIacrncl C[acsarcacl ll.cgiaeque $ XIV. Cum motus intcr Graeci Ritus lirrilLinr. et rron uniturrr ClerLrrn.
populr'rnrqtrc Valachicunt ntininc sctlarcrrtur.
Ma.iestatis propriurn /213/ prouti llcri a4s.lcl- alii cx
aliis. orircrtur. scu .iub,rtc. scrr pcrr'iar:rrtc Sa(rlr"cit
ricplia N{ir jcst.te (iurrcrrrirr'
JoanIncs] l'hcodorus dc Weissenberg,
Regium cerlos orclinavit nrensi Octobri anno l()99 ct c\rnisit acl Sctlcs
cuberniurn lrcgiunr occasione Decreti Rcgii dc Valachorum Unionc Siculicales. Saxonicalcs. et Comitalus. (lonrnrisslrios, qui
inquirer.cni af., ,lr.i.
sequentem 12091 lecit Rcsolutionem, ac Deternrinationern statibus Valachis: Att ve!inl st'[.'nire cunt ric,crasia Rotttlttri.('cttrtoriut,
et ordinibus uttr c.ttrrr uriet t,
Receptis lleligionihus. ver ve,o irt ttnticlttct )-rit, .t('
T'ransylvaniac dic 23'Septenrbris an[ni] 1699 praclectam ac approbatam: rrviritct ltcrnrcttt.,t,r)
comrnissarii eranr ex quatuor receptis ltcrigi'rrihus serecti.
)
l. Quod in Transylvania innra.joribus pagis cluo Ministri. vel Romano-catholicus. Lutheranus. et Unltarius. Ai Sc,res
Rcftlrnrat's.
Sacerdotcs. in mino'ibus unus suf'llciunt ad culturri divinurn in Sicuricares nrissi crant:
l.enrplo comes lrranciscus Liizrlr. Georgius r.iiz{r. Micharl tiarfi. (icorgi,,,
pcragcndum: plures igilur non intcrtcneant. 0rrrit 7il#
Abrahdmi Pastor tjnitarius. Martinus Magarai .rutrer Se<ris
2.) Episcopus no'habeat fhcurtatenr subjecta minime idonea in
I{irpcnsis. Michacr
Abrahing Past[or] l.uth*anus. ln coriritatunr Ilrrnl,adiense rn rnissi
Saccrclores consecrancli. sed quae mcdiante examine
ad ministerium habilia srnr
commissarii: Abrahamus Bartsai. cabriel .r6sika. \ratthias
corlperientur. ea consecret. Examen autem instituatur non solum coram Ruckrlt. cr Matthias
Molitoris. Qui convocaris popurr. et pasroribus varachicis
Episcopo valachico. sed praesentibus etiam Ministris ex ea Religione.
cui se int.n.,gur,,iii o,r
talcs sacc'clotcs co.scc'ardi univcrint, ab ista ljccrcsia punclum a Gubernio praescriptunr. Responsum rurerrrrrr r'ere ubiqrrc.
ait
rrpiscopo
dctcr'rinatis. ac cx.rissis. scd nc ita cluidcrrr Episcopus Valachicus n,in.,.r,in.,
,. i., o,.,iiquu
sua llcligiorrc r)c',iliulsr.llos: pauci irrvcrtti sirrr. t;tri scprcrlti.rr
susperrdertlnt a Vlatlicae stri Rcsolulionc'. ln hanc
s.lr,
Poparurn pructer rrcccssi tatenr /2 I 0/ nrul lipl icct. crrrn I:eclcsirr Ro'rirna
Unioncm ipsis.jubclt scqucndnnr.. )
. 3.). Igitirr cFricunque Ministcriurn
Scirola'r lu'clarrc'r,lc'r habcir't.
anrbit. quoniam Valachi nultanr
lzlsl $ XV. Miscrrinrus erar Varach'rurn. pr'cter lrpiscopi ct paucurunr
criscat in Schora e.ius Rcrigio;1is.;;;Lrs ^
Perupoparum. ob harrc unioncnr. Status [Jrrioncr,,,, ,i..rptor.
unioneur vult anrplecti: alias in Ministeriunr non adsumatur. noltrc^rnt. ct qui ilri
reclamarent e Ministris... a functione. Episcopus et qui
4.) Quicunquc autenr in Ecclcsiis non serviunt, Sacerdotes tales si sint
Theologus, arcebant. Auditorum vcrcl inlhntcs a llirptisnro
iili
;rr.ac|cctrrs cr.at
personae liberae, posscssio'ibus propriis.- ubi absque Dorninonrm tlclirrrcros ir scpultur.a.
tcrrestrium ac qui Unioni contraebant. prohibcbant. currebanr huc atquc irru.
aliorurn injuria vitarn tolerent.- carentes, donec in parochiam succedere poriint, n';r'.ri" fr.,
Monasteria non vero Pagos inhabitent. consilio ac consolatione. quam tamcn quia uni. Iregio 'hornirrc
,,rg,-.tuiu,J. u
5.) In universum. quonianr artcrius etiam Religionis Ministri. facilc impctrabanr:_ irno perjurii L.s lipisc.pr.rs arqrch,l. qui
praeter 'eminc scnrcr rur
unionem amplectcnclam flde se obstrinxissenr.
agros acl Pa'ochiam directc pertinentis, si colant, Decimam Dominis Terrestribus .iltnrquc (lar'rn scrncl l,i(lcrn
exhibent. /2lll nisi illi concesserint; ita siquas terras aut possessioncs praeter fa.llerent. exindeque perjurii poena punicndi. Frrarit non
pauci cx varacrro.rnr
parochiales possidcant. de talibus consvetam contributionem Ministris cum Retbrrrrutis uniti /2r6i candcnrquc yrr,,.te," riitu,
et onera supportare scqucnrcs f i(r.nr:
lcrcntur. NccFrc Saccrdotcs Valachici nra.iorem praetenclere possunt libertatem. etiam ex Pctrurlopis.'t'alcs aliquot a proccribus Rclirrnralis
r.lit ?ti" N.,,,cnrbris
c}ram nec Sua Ma.iestas illis concessit. in Decimis aliisquc rciunr circurnsrantiis. Ann[ol 1700 litcris a<lsccurali, quocl irr Ritibus eollr](lcrr.r cr]nscrvirbunlur.
cr
cluanr habent alii ordines Ecclesiastici. quibus se univerunt, secundurn advcrsus quosvis libcrtatem. eorundenr pcrrurh,i)rcs protr.,.crrrur.
Leges l.:rarrt rri
Regni. praecipue f-lcclesiarunr Valachicarum in Conritaru
llunl,rrcliensi
Ministri. Alii
6.) Quonianr Verberationes concertationes ne securaribus quidern sunt etiam non pauci si cogantur pronrptiores se ost(rdcb,nt
arr r.Jnioncnr curn
licitac. et habct quilibet secunclurn delicti quantitatcm, et qualitatirn poenam. Reformatis, quanr R.mano-cathoricis. Ne tanren rroc |ierct
attcndehanr co^rnr
I:orum. processum in Legibus et constitutionibus Rcgni; iunt constitutiones rebus, Unionis cum Carholicis Architecti. Athanasius quoque
V;i;.;;;;;;.,,
ne procellis a prora unionis cxcuteretur Vicnnanr
Regni etianr de excessibus ordinis /2121 Eccresiastici, jim Sacerdos valachicus P?i.t.op:: a rratribus cvocat.s.
cum qua se Religione unit, quonrodo proceditur contra excedentes ejusdcm ibidem tidem, adeo sorcnniter die 24! Novembr[is] anlnil I
l69tt /2t7l Ref.rrrnrato
I{eligioris Ministros. eodem modo etianr adversunr ipsum proceclatur; piout est Superintendenti .iuratarn,- post habuit, se veluri' iilcgiiirrrc
oroinutu,u. ,it,i,,. i'

in Approbat[is] const[itutionibus] parr. t. Tit.5. Art.5. hactenus illegitinrc nlunus suurn Saccrtlotalc, ac l:piseopalc
Qui autem ex popis
'statu crcrccrrtcr'. itr:r.ur'
Valachicis neurri se adjungent Ileligioni in antiquo suo p.rrun"ni.r,
in Presbyterum ordinari. ac in Episcopur .nnrL.rori crrra'it. uuri,r.q,i.-,io
antiquus observetur contra istos processus.
'') Testatur llancr in llist. Mss. AtJ an. 169g. cl Rclatoria! (l(srpcr
c\tantcs
I

l
J-
 articulos sibi propositos ornrri irr
F se obstrinxit. ehi{olgraphurr. quo sc obllgavit. l,uit iequens:
Pcrmcosant$ccss0resSchisnraticosl.piscriffi.
promitto rne in proxirna ecclesiarium, ct purochiarutn
ligo nthnnosir.rs. tJnirac Ironrano-catholicis iicclesiac Valachicae pcr rncarum visitalionc ununr
quemvis Prcsbytcrunr scu popam sub con<iitionc rr..,rrlinalurunr.
'lrans.,lvanialn. partesque
Ilungariae eiclern aclncxas. Fipiscopus. postquam ab Art[iculusl 1tr,. Catechismunr Orthodoxum t,ingva Valachica. qui
Augustissinra ac Sanctissinra caesarea M.icstatc. Leopoldo Magno. I{ege -
Sumptibus Eminentissimi Domini cardinaris irnprirnclur. rne
llurrgaliuc. ct Donrirro Nostlo clenrcntissinro. in Episcopatu nostro valachico 1222/ l.aicis cr
'l'rans1'lvaniac Popis disributurum polriceor. arios vcro huiusquc cunr erroribus
conf irrnatus. 'forque aureo in signunr'sincerae /2tgl Unionis pro aut
Schismaticorum. aut haereticorum impressos a crero ci prebe
nrc cr Successrrribr.rs rncis lipiscopis Valachor.unr RomRnac ucclesiae Ljnitor;m. raica repetam: nco
.l'itulo impressorum orthodoxorum exernplaiia absque pretio graris
clistribuanr.
clonatus. Sacrae c'aesarcac ll"egiaeque Ma.jestatis Consiliarii condccoratus. i,r'aliis
vero impressis ct
divulgatis schismatic.s. aut hacieti.n, .rr,,r... q;;
clerusque nrcus ad .iugo .lobbagionatus. et scrviliunr laborunr hon.rariorum
ignorantiarn noslram. aut Schisrna manserum c,.pungaln. ;.,
Don.rinis tcrrestribus debitorurn. solutione Teloniorum. aliorumque onerum
clero eui post'ilac in
Typographia nostra inrprimentur. dabuntur 1'heologo ad censuram.
incon'cnicntiunr absoluti f'uissenrus, nostraque privilegia et Donationes nobis nec- ullus
Librorum sine scitu ilrius et ad probatione. Libro pracfigenda irnprimetur.'
pcl b.rrac rncrnoriac I'rirrci;rcs 1'ransl,lvaniac collata. conl'irnrata. quin irrrt)
llissc't. Dnrincntissim. ct [{cvcren<iissinro principi DIornino] Donrino t,eopoldo
auctu
. Art[iculrrs/ l'' Quia ad tJnionis hu.jus riostrac salutil'ciac cor.rstunriilr.lr.
sinceritatem. et t'irmitatern magnopere conducit. ir.rru sur'rnopere
Slanclacl lllomanael tilccrcsiacl cardinari a (orIllonits Archicpiicopo neccssariun.r
egt' ut errores. qui pcr prura secura. quibus sinc cirpirc
Strigoniensi. nlc() \'0ro cl lcgitinro Mclropolilac. sub ficie rnea sacerdotali.'et r:cclesi'c tuinrus. st sut,'
Turcio iugo gemuimus, r223r conta concilia et canones Universaris
l:piscopuli sprnrlc'ct pnrrrrittcl. mc alticulos hic intiascriptos. ut pote ad Unionis Ecclesiac
aboleantur: ego vero in multis non sinr irrstructus aut cxcrcitatus.
corrstantianr 1219l sinccritatem et lirnrilatcm sunlmo perc necessarios. *urcipio irrit,i
patcrno. ct provido consilio nrihi oblatum-r-he.rogunr.
irrviolabilitcr. ct sncro sanctc cll'cctui datur.unr et observaturuln. ncque ullo modo ct coniiriariirnr
Presbytcrum Romano-catholicum, sinc cu.ius pracscntia .s1.nodos
a.t pcr nre. aut per Unitos. mihi in spiritualibus sub.icctos. cu.juscunquc ncc visitationes Ecclesiarum. et parochLiarunr instiruaiu. n.,1u. 'iiiir.
non cclchr.at..
conditionis tire'int adrnissurunr ut violentur. aur non exacte observentui. si,r.
adprobatione ullum excomrnunicabo. ncc divortia racianr.
.4rticulus primus: Juxta tbrmam a sancta Matrc Romana F,cclesia in ,ec uilunr aut
Laicorum. aut de clero rnulctabo. nullum in prcsb,vterunr orrrinaho.
cuncilio'|,'iclcntino l)racscriptam publicanr liclei prolessionenr fucianr. unaque ncc uilunr ad
Protopopatus dignitatcrn elevabo. nec ullunr eor.un,lern
atlni[ur'. Lrt in rctlitu nreo ad Scdcnr nrcanr lipiscopalcm Albanr.luliam. singuli .*ru.turrb,r.-n.. i;.p.,
et de parochia in parochianr transr'eram. Denique in oninibus
omucs de clclo. mihi sub.iecti Popae et Protopopae. aut qui posthac oi..iin., ncgoliis liccrcsiasiicis
Theologi et Consiliarii mei Consilia sequar. et anrplectur.
nra.iorcs successuri sunt. candcnr in nrca prieslntia laciant:' postuloque
ct
dcsitlcr' rt rrrrllrs dc ('lc'o. p.ivilcgiis u S.cra cacs.rca M'ic.slatc - ArtliculusJ tr'r. Rescindo ab hodic. ct in rirturunr scnlpcr omncln
nisi clui plol'essioncnr / 220l liclei'.iuira
.clcnrentissimc collatis gaudeat.
corrcspontlcrrtianr. cortrnrunicationcru. ct rirrliriirr.itatcrn .u,u .,,',ribu,
Schisrnaticis. et hacrcricis eriam. curn principc r224t y arachia..
pnururreiulunr lbrrrrulrrrr crDiscrit. ct sirrccrc unioncnt acccptuvcrit, n.. ,iiir,, furi'iru.
cum iisdem literus conrnrunicubo, ncc lluIurc.stcnscrn Arclricpis.opu,ri prc,,r,,
.Jt'tli,ulusJ secuntlus: Juranr''to. nre obedientern filium esse. el tbre
Metropolitam agnosco. sed me cum roro nrihi sub.jecto CI*r;.
ruscluc atl mortelr. totius Ecclcsiae christianae capitis. vidclicet l{onrani strigoniensi subjicio. eundcm meurn Mctroporitam agnosco. ab
A;iil;p;;,,p,,
Pontilicis clcnrcntis Unclccimi ejusquc Succcssorum. conte stabor. praetcrca hoc in onrnibus.
in quibus Episc<lpum rcspcctu sui rcgitirni Arcrrirpisc.pi dcpcucrcrc
Nonron Patriarchac constantinopolitani in r.iturgia nostra vqlachica. canone i,1t,i'.,.'
dependebo; si tamen subinde aut lrrincili valachiac. aut
crpungi. ct Nomcn Pontilicis Romani inscri Iaciarn. llicui schisnraticoru.r
scribendum necesse tbret. Literas 'iheorogo, et
.'1rtIiculusJ lll. Cum milri remost'atunl. sit. ct probc constot. communicabo.
consiriario ,".o f,ir.
'urcArchicpiscopos,
ctinrplu'cs G'aeci Rirus Schisnraricorurn Episcopos.
Metropolitas. et Patriarchas non modo Sirnoniaie iriepsisse, u.r,- .iiu*
ArtfiulusJ !T/. In rcditu meo nonrina onrniunr p.parunr conscribi
faciam, numerum Eminentissimo cardinari transmittarn.
violenter, sine vera. et legitinra orclinatione. et consecraiione. per adiutoriurn et quotnam necessar.ii
sint. de consilio Theorogi ad parochiaria adnrinistranda. adscribarn.
pagiurorum Scdes suas occupasse, adeoque ordinatos a talibus. aui talium
sr.rcccssoribus. pcr quos lanen l22ll ego ordinatus. et consec[atus sum; nec vcros
Artliculus/ r"7//. Nulrum ad ordincs. seu f)iaconatus. seu prcsbyterialus
promovebo. nisi prius a 'r'heologo,
cr senioribus popis examinatus ruerit.
ncc lcgitinros l)rcsbytcros. ct Iipiscopos esse: itlcirco ut ego de rnca in
compertumque sit candidaturn scientia /22st stto ordiiri
Presbl'tcrunr ordinationc, ac in Lipiscopum Consecratione. utpote negotii nraximi conr.cnicnti in.sriti,iurr-r
esse. Nullum biganrurn ordinabo. cum popis et tot'
nrurrrcrrti 1rl'o sulutc sutr.jcclilrunr urihi in spirituulibus oviculurum. ec$itudinenl clcro. ut statui illorunr
convcnit. agum honoril'ice non despotice. non udrrrirtl,u pu!ti,u.:
nanciscar. ab Alchicpiscopo Strigoniensi rnco Metropolita sub conditionc. in ,,r-'t':.',g,r",j ,'"r.
tiatres. Parcns. ulrum Jus in popas c'xcrcca't. nuilas colricras
Presbyterunr reordinari. ac in lipiscopum rcconsecrari talitcr postulo. Et quia pccr,,',iuriir ,rb iili..
postulent, aut cxtorqueant.
idcnr dubiurn prudentcr dc sub.jcctis rnihi Protopopis. et popis seu pcr me, .seu
366
36'l
.4rtliculusl
-l'r'ansylvaniae.
/.tl A Poparum uno quovis, .iuxra Privilegia Principum pottssrmum adminiculis Religio Cath
non plus cluanl ununl llorcnunt hungaricalern annuntirn expetam, haec- usque tempora inter genus humanurn non solurn
pr.,pogu,n r;a<'l .,
Quod si cluispianr de Clero. aut Laicus mulctandus fbret, quantum determinabit contirmata extiterit' verurn etiam per [.lnivcrsa orbis
'[heologus. et ntedietas
mihi. medietas Ecclesiae obvenerit. torius etiain]nter tiJeria
Regna in tantrm. et tam rate paientem sui sprendorcrn
.-lrtliculttsJ.\'. l'rotuitto tttc irr Iriurriliq sr Aula nrcu solutn ntotlo nut exrcvcrit. inter aliu
Divinac'pr0vi<lcntiac srrhsiclin cr co lirctum cssc'irrrinlulvr.r'tirntrs.
florrano-catlr.licos. aut urritos pusthac habitururn. ornnes aute m qutls hucusque 11,'<,.; nir'irrrnr
Principes
Itultui: uut Scctnc ('irlvinislicile. aut Sshismati!'os quilntostlius il me rcpcllarn, -Pii. ipsiusque I{eligionis srudiosi, in cultr.r l)ivini Nur'iuis
propagando. ccclcsiasticaqtrc disciplina conssrvirrrrlu.
",r',n,rt., ornan41.
. Art/ic'ulusJ t'|. Ut Schola Valachico Latina Albae ergatur satagam. ct 1,1 iur.urrr
aetatem /230/ transnrittenda plurir-nunl semper nrornerrli
Magistros Scholarurn eligan 12261 callentes Lingvam Valachicam ct L.atinam. attulisserrl. prolicuacluc
ac salutaria opera impencrissent,_Frinc csr. quod
Art[ic'ulus],t7l. In causis peronalibus Poparunr et Cleri non recurram ad Nos c;r,roquc Divina lrcnignit*tc
Reipublicae christianae praesitrentes..urd.n., sicut in ariis optirno
lilrunr sccularc. sccl causam conleranl cum Theologo mco, quo consulto. si r)r.incipc
dignissirnis virturibus. ira ctiam hac in parre rihenrcr inritarnur.
causae qualitas expetierit. recurremus ad nostrum Archiepiscopum ,ii,ii,i;;. ,u,,gi;'i,,
votis habenrus. quanr ut curtus crivinus ncrigioquc
Strigoniensem. carhoricac augcar;r. tiruiarur.
et conservetur. Pcr cultus nanrquc [)i'ini p*rnrotiorrcm
itcgnr, r,uiriiiri.
ArtIiculusJ x'lll. Extra Pascha licitum erit adultis sacramenta lbJiccque rerum progrcssus irnpeira'i. victoriirsquc ct
poen itentiae. et ecclesiasticae fiequentare. rriumplios rcpur.tari.
qfanit'este etiam propria experientia Nosrra
.lrtlic'ulusl .\/l'. Pro Baptisnrare. Conlbssione. Communione. viatico. et suilicicntcr adi,crtirnrri ,iu,n
numerosas Deo propitio. de naturali christiani nominis
extrcnra unctione. nullunr tunr ego. tuln parochi mei pctcrnus stipendium. Pro hoste-lurca t,lr r.trun.ti,
l23l/ annis reportatas victorias gloriosis. ct vicrricibus anni, Nustris
paschali Conl'essione. quivis poenitens ununt numunl pendet, pro Copulatione[,] ;.;.,;;;;:;,,,.
et Turcis erepta Praesicria. ip-samque Rcgni Nostri Hungariae
Iirncribus. intlodr.rctiouc rnulierunr post partunl" rnodclatanr taxarlr cunr Synodo. rtr.tr.,p,riirr. .t
Sedcnr Rcgalcnt Bttdarn. sacpius licct antihac irrito
et I'heologo statuam. t.lnrc; cl'lcctu opptrgrrutirrrr.
per Nos tamen cum ad.jutorio Divino rblicitcr expugnatanr.
propursalanrcluc
ArtliculusJ Adntinistratio proventuunr [cclesiae erit pcnes facdam. ottomanicanr perfidiam. er rorum rcrnc
lrunirrin* n.g'',i,i,.-fi.,,ii'.r
^'l'.
aocononros, hic tanrcn ut absquc mco. et'l'heologi scitu nihil possint erogari. et Transylvtrttiac l)rovincianr a.iugo 'lirrcico clihcrirtarn.
hi praesente Sl,nodo et "l'heologo dabunt de 12271 perceptis rationes. ct p()stlin.lipio rluasi
libertati adserta cssc su,nrs' q,'n. uniuio sori Di.,irrac. bcrrccrictiorri. 'r,il'c
rlrticfuluslXlT, Denique bono meo exenrplo Clerurn et Laicos aediflcare piisque Religiosorum "*perii
Ecclesiasticorum iram Divinae tutaiertaiis
sataganl. in Itcsidcntia nrea Fipiscopali. non admittatn saltus. ncc ad illam suffragiis. et prccibus adscribinrus et adnurnerarnus. ;i;;;;;j;r,,
nrulieres vcnire. venatiol)es armatus. et cum strepilu intermittam. Correctiones a Ac proindc tum cx co. c.unr
-fheologo vero pro solita Nostra in Deum pietate. et continuo
meo libenter sr.rscipiam. et quidquid Theologus emendandum in rerurn .rnniunl. quaecun.uc
in majorern anterati /232l curius Divini propag.,i;;;;. ;;;;" u'*i"n,,ui'.r
Iicclesia Nostra Valachica essc.iudicavcrit cnrendabo. conservationem et augnrentum cedcre possini pio iitrtus
pron.,,iu.,,io,rn.,'riu,iiu
Quod si quidpiam de his articulis a me sub l'ide mea sacerdotali. ct uti etiam pro peculiari Nostro Caesareo llcgi'. quo crga Nori,,.,.i,n
Episcopali promissis transgrederer, et post primam. secundam, et tertiam 3: .ttl9.
Valachicam ducimur affcctu; insuper etiam bcnignc
admonitionem Archi-Episcopi mei Strigoniensis emendanda non emendarem, aninro revolvcrrtcs. quorl
cum imrnunilas Ecclesiastica. qua iicclesiae. Ilccllsiastic,,..qu.
volo ct absolutc clcccrno ut confirmatio mea lipiscopalis nullunr habeat valorem. ipsa*rm.-e,audent. Ju'e pariler Divino ac rrur'ano singur'r.itcr.
p.,:_u*;. ;;,,
inro sub.jicio rrc Arclriepiscopi nrei voluntati. ut si eidenr pro bono Ecclcsiae I{egno.Nostru, ac rrungariac l{egnis r)rovinciisquc
i'
Ap,rrr,rric.
Valaclricae visum t'ucrit /228/ exauctolarcr. aliusque, qui articulos praelhtos citlcrir utrjupcris. ct'l,,r,r.,rL.
gratiosis, f)ivorum Regum. riraedeccssorurn vicrcricct
,t.Jnioni sunrnrc ncccssarios observaturus cst nrei loco constituatur. i.,rurtrurun., t.,.niu"
-,,
recordatiorris Priviregiis. Ircgniquc constituti,.irrus
Ita conl'irrno et tcstor nlonus meae propriae subscriptione. et sigilli mei sirrrcit, sit. c,,,,,.1,,.
proprii appressionc. Viennae 7o rnensis Aprilis An[nol Domini 1701.
caesarco Rcgia Ma.icstarc Nlsria. utpote qr.ri spccial*n
r,rrc,. 'izr,
christianos Pracrogativam. obti'crnus apos"ii.i. irsscri.
.l,ia..",,.
crcr'cncriqr.^..g"i
$ XVl. I)ccrclum aliucl de Valachorum unionc. anno 1701. die l9' iustum.videri. ut quos eadcm fides er iharitas in iiuscrenr
sl.r.t.rt-n..LJ,,.
Martii editurn est, quo priori conditiones quaedam additae sunt. Juribus catholicae unitate conjunxit. c.rusdcm s[anctac] uatii obeaicnics
Dominorum terrestrium plus consulitur, Unionemque Valachorum cum aliis rilios *ud.,n in
gremio lbvet. eoclem denique sub capite e.iuicrenr
corporis menrbr' vi'itrcat.
praetcr Calholicam lreri non posse obstenditur. Quod tamen an aliquando exindeque Divini ac humani t'a'orii parii*. redtlir
cap,ces, j;r. ,,;,; ;;,',
publicatunr sit nlerito dubitatur, cum non hoc, sed prius emanatum. modo destituatur: cum autem certo Nobis ieraturn sit.
Genie nr varachorum. et
rcgnanti Regiae Ma.jestati Clerus Valachicus ad confirmandum obtulerit. /229l Ruthenorum. quae hactenus Schismatis rabc raborabant.
Ita hoccc sequitur: aspirantc Divir.
Numinc._cooperante potissimunr fidcris nostri sincere.
Nos l,copoldus etc. Menroriae commendamus tenore et intirrc Notris crirccti
praesentir.rm Reverendis in Christo parris^ ac Domini l_eopolcii
signilicantcs qrribus cxpcdit tJnivcrsis. Quod Consiclerantibus Nobis. quibus SIanctacl lif
E[cclesiae] cardinaris e s[acri] R[onrani] I[mpcriil iz:,v "r,r,,.,"l
cui,.,r,iu,,r'^ xlrriii",,ii.

l;
i
 i69
368
K5tnTpostoli
urtt
YrI9r coru m z-el o i n v art s
t
llonoraria ab iisclern. ut tbctum l'uisset hactenus. exigere. cosdcnr ilrcal'ceral'e'
FchGpiscopi Snigonicnsi etc' attofumquu
r-r

Nostr()rLrrrr' et
:ilil;;;;i.r.,
rrE'srrrv'in Transylvanil.,f"^^,-..,;,
!t signanter ,
uajun"tit multomitrus ob dictanr I' jnionem prosequi. l'artlchia tllllovcrc pracsulrlallt'
ti.gnoiu,rl Nn*trorurn.
Itcgnoruln
LlCClSSiae ,".ti"o ornniaoue
et grclniunl S[anctacl t{[omanaq fedire. Omniaque
l2J9l lta tamcn ut Catcchisrni coruur lcluti in lirncluntcntalibus vitiati ct
..'pi.*. n.t uniottcnr prolitr:tur'
ca irr'.ittc'c. qttac Sanctir rt,,ti-t
r*itiii Ronlano'.atholica admittit' csscntialibus. ab ornnibtts prae cltrod ntatribus c\stitcrcllt rcptitttntur. ct itlilc
crcdit. ac nominanter qt'idtnt Puncta subsequentia' in cfulb1s .,|?::t11t praemissae LJnioni contbrmes distribuarltur.') Dcindc siquide nl ob ignorarrtiittn
tottYs
nrrtissintrtnr disscnserunt:
'
l"iu'o' Romanutn Pontit'rcem esse caput :l:r iurium Canonicorurn plurimi errores. ct ingentia scandala. talll per ipsttnr lgrs
s e ct ncr o. r)anerr azl,mu m suffi cicnrcm esse matcrrarrr Iipiscopum ct Popas I'tiissent patrati. ct corttrttissa acl praccavcnclas itircltrc sirlril.cs
6;iril'.ilril;.'i-.]..i.rr,,..
't'"tiul pt"titt totfutrr' sctlcnt bcdtorunt' ct
t
int'crnum ('altonici
gocnac Dortrin icac, disconvenicntiits. ccrtus quidarn anirni dotibus orlliltus. Jttristluc
in quo animae nondum /235/ expiatac prudentia praetlitus. rerumque gcrctlclarunl dc\lcIitate ('lartrs. pcr Nos. attt
carccrerrr damnatorunl .*r*n.,',riri-io.um. in'l'rinitate
tertiam
detincntur et purilrcantur":"0;;t;;: bilectionenr Nostram. modernum scilIicet] Archiepiscopum Strigonicnscnl ctc'
Pcrs,rrrattl a I)rlrc ct r'irlt' /'itf'cs
fitcedcre Nos,itirquc zelantis Regis Apostolici et Successores e.itrsdcm 12401 tltro citius dcclirrabilur. et clcrrrandabitttr'
a..rcto' irutis N()strirc l{cgiac plcnitudittc' pcr
';iritum.Sanctum' 'l'heologus. qui vclur Causarum gencralis Auditor. sirrrilibus inconvenientiis scl'io
ruru'cri rcs'tru.l"ra ,,ura,,'tar. Crieci Ritus Slancatel
Draesentes bcnigne declarare volutnus'
quatenus invigilibit" nec paticlrr ipsam Syrrodum cui sempcr intcrcsse dct)chit.
i',L*r."u.",.rir- ur*,,r-ri. 'l'rovincin' po'iibuttlu" ecclcsi'sticre
tuni Ecctesinu ipso. rum Pcrsonac.
tipiicopunr ct Popas Jurisdictioni corunrclctrr corrcrctlitos a tranlitc.luris (irrtue i
eidem annexis' endcm Canonici, placcepti.sclue ticclesiae dcvinrc. Deinclc idr:nr l')piscopus I{ittrs
ilr nracatttncrn rrnntytunniu' qua
;l,,ll;;""''1;;,|'';i;;'''r'tJt'iuttito
gu"tt" clebcant' F'cclcsiae'
directe ab antclat0 l-)piscopo Strigonicnsi l0uqtlitm singtrlilri l'ittrorlo cortttttlclrt
titt nontu;toc Ecctcsiac l'atini Ritus ct Sacront* gunt toto ('lcr.o principalcnr hulrcbit clcpcndcrttiilrn. l)otro pro itVctlr:ttr'lrt
ccclcsiasticacquc t'.rson*l'o' privilcgiis ('irtholicis'r '
:i
l)riucipum conscusu indultis. ct suspicionc. cunr [tiincipc Valachiae vcl vcio l)atrialcha trllo. aul
canonurn pracscripto. .t *ricnurun., et singula l'rivilegia'
Llniversa enim nul'lanr lrabere pracsuntat /2,{l/ (lorrcspondcntiam. sic l'crcntc tanlcn rlcccssitiltc
ellcctivc liui gauderequ. ,fig,*r.rriZl6Aur. et 1'rnns14r'a.iae
iurttttnitatcs.., prn.'.'gniiin'-o rjiui'i cluontlalr.llungariae in particularibis suis. ct non Nationis aut Religionis ncgotiis. [,itcris pritts
Antecessoribus Nostris' 'l'heologo cxlribitis scribcrc possit. 'Iandcrn nuntert$ Prtpctrum in pr'le.iutlic'itrnt
I{egibus. et Principibus."itii.ir'ni,nitunr'recorclarionis )
in onrnibus eorundem punctis clausulis' l)otnitrortttrr lerreslrirtttt nrtn ttttgettltrr'.' Uiganli. cf qui nOll(lUlll 25""" attigcttttlt
clcnrcntcr eisclcr.n c.nccsr",'.i .r^rgi*.
et articulis acccptamtls. ct ratiticamus' consensumque nostrum
;fr.ottoniut' annum nott or{incntttr. lipiscopus ttonuisi utrunl llorcuuttt annttunt cidcnt
Ac nihilominus pro
u,"n'u* praebctnus' ac impertimur' privilegialifcr Concessum a Popis accipiat. Itt visilutittnihrts c'un l'o1tis tlesltttlitt'
Regiurn. pariter ac 'J..fo*nOu benigriitate. ac clementia. ab omni
rrlrcriori Nosrra erga .;r"O; )rr, ,,.int, sirte scitu 'l'lrco!og,i ttrtn ttrult'lcl. cl si tlttispii1nt siclclctrt tletltctito
ifi'"ytt, ts1.iorum ad Ecclesias spectantium nrtrltavcrit. c.iusdenr nrultac rncrlictas l',piscopo ccclut. altct'a vcro in ttcccssitittcs
personalis contribtttionis "in"i' veltii alios nobi'litari
onere, oc praeterea io'nli et Telonii pe.nsione' Bcslesiar.unr cotrvcrtatur. Nequc lie'ehit eidcm liplist'ttl1n, 12121 .rittc st'itrr
"yi"ui: Decinnnun a'l'erris 12311 I'eologi ctlicprcnt escontltnlunicare, nnillo nittus divttt'tiurr'. Practcroa nttllttttt itt
ltraerogcttiva guuan'''.:''"'n'''q'''o"tn"'"''qtte.
'etintentlos
et immunilcttldos esse intertcrrcbit. nisi lJnitunr Valachurn. itut Cirtholicurrt. i1'rsittstluc
et< lesirtslic'is, tlta ratihus l"aesrutio'rc
run u-br.1;1uio
trr cluicunque eriam secu.lures,
el
dct.t.cviDtu"-. Qtrin irlo ita,oan,a,.
annuimus. Cognati pracscntes ct tirturi. in l)opas rrilril .lurisdictionis c\crcclc prilcsunlilllt.
slacro-l sfunctael ,licclesiae [,ibii anicquanr imprinrantur pcr'l'hcologutn rcvitlcuntttr. ttttititc ptrrlcssiorri
plclteuc contlirionis homines rotias nrcntionurerc
p,r",urqibendarit ttniverint' immediute staltti contrarii tollantur. Ut ct Unitorunr tilii rna.ius incrctncntunt scicntiac valcant
sese secwulunmornrnri'rr"iiruloitoso
(,utrtolic. ucrtrunterenrur. sicque intcr statrs computentur,
capacesque Lcgum haurire. clcsideranrus. ut Albae. llatzcg. ct ill lilSaras.t)ppidis scillicctl irr
.l.ra.s),lvania
non ur solum toleruti, sed ad pr.reattacta cxistcntilrus Siholas instituarrl.r') l.,r ut l'crnpla. utri
l)atr.iarunr. ,a uniuarrnru*'fa,iar,.liorunr. _htrcteturs
intuitu Nos etiam trltcrius plures lircrint Vallchi. r,alcant cligclc anuillttts. l)tilclcrca l'.piscoptrs
, instar reliquortm't ,""ilt fi""no:)''iii.'"'u''.Cuius
Clcrnenter"serio tirmiterque mandamus'
sub gravi indignatione Nd'i'u Regia'
cuiuscunque status. authoritatis. dignitttis'
quatcnus a nrod0 ln pori.,,i*. null-us b' gongraria cluaeclanr accipicbant Dourini tcrrcstrcs in liccognitiotrcttr .lttris [)orninalis-
huic Cracci Ilitus
ct prLtcrogativu.. p'nt*nti'"'.ttiotqut tlerit' .pracdeclaratac practextu' accipiunt ctianr hodic ah illis. qtri lloll stllrt urriti
;;i.;ili;,,i. .rpcrlu vcl'occr.rlte. nullo sub /238/ .)Catcchesis illa lirit ltclbrnratorunr. tandcrn irnprcsstt ct distribtlt.l cst Valilchis ('atecltcsrs
tJ'ir.ruur iur.rurrirati velamine audcat contraire' nec
vcl ctiaur practcnsi ;;i;;;';;;ru'Jin*t:' sub l'. Canisii.
FI llontnnae
"tt';'
ri;tiil; iJ''i* Iobbagyionum more tractare ad robotas' drCatlrolicus est titulus lrriruatrs. seu pritrri intcr Lpiscopos Asiae Atttiochctro lrittrittrcltae
Succtclotcs
subjectos. Anlqriae. Scleuciac. tlngtladcnsis l;piscopus dicitur Crrtholictts. hi habcnt ctiarn
ri

('.nrbeszsius in I list.r. ( atlr.lilclor. Arttrcrriac.

.lusireandi Archicpisc.pos.
.'ln quibusdarrr pagis clailt plulcs hcnclicril lrt$ liuctttcr. ()tlL'l'il vcr(] llolt P()Illllllcs.
o)ltelbrnrati practcndobautjam ab olinr secunr unitos ttisse Valachos.
exinde protestati ,, ln his roguiir t pirculro Valachicu prar:scriptis cst qu.dittnnttxl. rcspcctus lttl
tanr coram statibus' quanr Dctcrninationern l{cgii (iuhernii an. 1699 dic 23" Scptenrbris lhclant'
1
sunt atlversus unioucnr ."rr'c.,rrlii.ir. superintendens
"i,'rr.t*"t .lcarrrcellarius Victltrac in Conl'crcntia
Ministcrii'

.N,
 371
310 iis. Magrratibus et
cauva" ac Praeter scitum
ffialpabili etevidenti
vero apud tirrum scculare
Nobilibui tanr ccclesiastici quanr Sccullris tbri Jrrtlicihtrs ct .lustitiirriis. ctrnctis
(iubcrnioc;trc
et voluntatetrr Synodi non nl,ittr' ntqut mutet:.minus denique praedictorum. uti et Transllvarriae Statitrus ct OrdinibLrs.
in causis spiritualibus.u, ,il.ur.,. secl siquid praetensionis. vel qucrimoniae nostro Regio. Suprcnris Cornitibus. Capitancis. .luclieibus llcgitrs Civitattrrtr ct
'Ihcologo oct Dile"tion"nl nostrolrl. moderuutn
irdvcrsrrs cos lrabucr.it. ntctliuntc Sctliunr SnrOtricalitrrl. lVlagiStris Lil'iurtr lrliistltlu (lLlll)tlscull(l(lc Sutrclitis N()sttt:
succcssores c'iusclcnr dcltrat'
scillicctl Arclricpiscoptrn,-"ii'igtuti"nscln' u'cl lrrucscrrtitrrrr llotitiillll lriltritrrlis ilrotlerttis cl littul is tltlr,irtrc vcro /2{tl/
u.rir liurturl iu l'assltatu. tluirt ctiuttt c\tt''l tcllll)tts
nctutti. ct r.atur.iirris a,.:turis 0cneralittus, l.ocuttttcttctttibus rliisquc quibtlscunquc Ol'llcillitrus bcllicis'
lraschutis possint Sacran,crrtis util pro Bqttisnrtr ilutcill. conlrlluni0nc ct viutico ubicunque locorum existcntibus, et extitulis hisco pruccipirntts cl tnandatrus. ut
coprtlationibus dcnrunr'
nullu stoln l)upis cx,'btigntit"lc "'lnutt'''.pro pro semper tnoderata taxa si totiei mentionati Graeci Ritus Uniti in pracdeclarata imnrunitate scse laesos
i'it'.lar.iio','iuus' ct sepuliurii' a S1'noclo se mel apud VOs qu0sti lucrillt. vcstlunlquc au\iliulll ct opcln intplotitvcrittt. cisclcrll
institucncla crit. l,rovcntus ...t.rinrl!,n't
pcr scculal'cs Aeconontos percipiantur'
adsistere. eosdcnrcluc contra hujus privilcgii inrptitorcs ttrcri. pt'tttcgcrc itc
tjpis;o;i erogentur; nationes vcro de perceptis 12441 et
;..p;;-;r';r' scitu defendere debeatis- Quae tandem praemissa onrnia. et .iuxta illa pracscns ctiarn
exigantur' Quippe nec hoc
erogaris ab Aec.n.mrs t..,lioriUui coram Slnoclo CaesareoRegiumDimploma.Man<latumqueNtlstrumbeniquevoluntusct
ur qui privilegiis gatrd-ere voluerit'
praetcr mitten,tu,n ..nr.iui- suprailictis
.iubcmus pcr Suprcntos ct VIicclcornitcs.
ac Jutliccs Nobiliurn itt ttrtrrcrsis
corant [:ipiscopo. et
tJnionis cunr I{uurnuo-cutholica i:c.tciia
plol'cssioncm 'l'ransylvaniae. Scdibuscluc Siculicalibtrs paritcr ct Saxorticrs- pcr
Llornitatibus
-llreologo Unionenr' ut quis,I{elii,t]::s.^^l::H':,il (jlacci [litr"rs tJlriti
taciant. ncc ctiarr satis cst ad Supremos Capitn/i49lneos. et Judices l{egios. in tluibrrs
pro illa declarare leltt' ntst
i rnn.riuonio rcceptare Protectiollem acccptare' seqtle. degunt. tempore congregationis cornitatuum. 0ut scdium publicari. ut atl
etianleatlnrniacrcclatacprofltentur.cltracl{eligitlillaprtlliteturetc.redlt.culse
minitle gauderc omnium, quoruln oportCtl notitialr valcat pcrvcnirc.i) Si *'cl'o c1t'tispianr attsu
IJnirc vellcclicunt. Priviklgiis. lntnrunitatibus' ct exemtionibtls tcmel'ario iris omnibus in toto vcl in parte rcluctillttcs ilpparcrcllt' rclationcttt
Valachi' ncc l-irtrrgian-r sualn' nec Jejun'ia- nec
Cr..li tlitut
f.,i., ,,nr. Cttttr ittttctn nobis superinde lbciuris. quatcnus /250/ si opus lucril. tam evidctlti lnillo I,lt
iig'i.,ti sttt.,ircl clrucisl.J rlcc [)eipalac /245/ Virginis' et selnctorurn C]ultutn'
severiori etiam manu mcdela tempestive adhibcatur. Secus itaque nullus l'iclcliurn
clcscrturi sint. ccrtunr cst. quod nequc 'fransulnpla. si|c
ncc F,iclenr in Slacro.lSancram'l'riniiatcm Nostrorum faCere pracsunlat. Jubemus praeterea ut harutn
ir.r."r,rrir-.;, ii*,1u.' L.,,tl.,.rnno.. ncc U'irariae ltcligioni unire. sc pr.rssint' alicujus in authoritatc ccclcsiasticit collstittlti cixlcl]1
scriptis. sivc irnprcs.sis nranu
Siquiclcm aliud esscr t; ;;; Religionc aliqua
unirc' et aliud' ltcligionis
proisus tidcs tri'buatur. ac si hac ipsac in originali crhibitac lirisscnt. ltt ctti,rs rci
tanquam l{cgi Apostttlico'
prorcctioncm aclsunrcrc. *i siluiaem N.iaic-stati Nostrac memoriam tirnritatcntclue perpetuanl. praesens Diploma .lttriunt iltrtclatot'ttnr
Sl'lll,Ill1()Cll'lcl.,cclcsiartrnrl,atrono.collariounivctsorunrBcnef-rciorunttalnirrJur.is
cr vi l)t.acrogativa Episcopi, Poparunt. ilc Valachae Natioriis lirtura pro catttcla tlcccssarittrn. stttr
l,rolittcia,l.ransvlr,unica. clttant partibus ciclcnt anncxis sigillo'penclcnti cxtlatlaldunt cluxintus ct concctlcntltttn Dattlnl in ArchidLrclli
/246J paritcr.et luturis
Apostolici optinro JuLe *rnfoir.,. .l)roindc moclcrnis Nirstra Civitatc Viclpa r\ustriae dic 19" N4cnisis l\"lartii. Anno D[orrinil 1701.
tres l)crsonas pro dignitute tipiscopali aptas' et
i.inporiUur in lirtura Vaca'tia Regn[orunrl Nostlrorunrl Roman[orunrl 43. llunglnrorunrl 46. l]ohlcnriorunrl
icloneiis Nosrfac ri"gin.'Hlni.rturi .t ct denorninarc dignabinrur: illc si
"tig.r.. nraioribus otliciis 45.
l:piscopali clignitatc t;r,,".i''niirt.- prouiet alii ccclcsiastici.- /251/ s XVll. Villachi cunr [Jnioncrr. practcr patlcos. ilcccptarc nollcnt.
si'e l]onurioncs pcr Cnnccllariam Nostranr Aulictr
;i;,t.,; uolue-rint. .ollationes sccl in anticlua c()runrl{cligionc libcrrtius pcrrrritllclc. obtlttc hittte citttsitttt. tttullits
it tttltris iltlpctrittrtrnt' irtr itliis vctrt
iil,,nirtuuni.u,n cspc,li,,,rli,s a rrcttrittc. sctl ct ut hacc dictirn patcrcntrrr iniurias: cluas dtrnr arnplius l'errc nollcrrt
(iabliclcrrr Na,ulszc-ti
plr't,lgut"u nullius..lcrtcburltur cssc
ir.'pctratac pracsclltirnt 'igttris.")
totics nlcntit)llatus lipiscopus l.lungaium nobilcnr. cx lbntilicio non itu plidenl (ilacci liitrrs lircttntl. hotnittcttt
tunivcrsu ct singula in .lc'bitt,nr'r,:clttcittttttr cl'l'r:ctunr. probe literatunt. ct.luris patlii atcuntluc pct'ilunr. crcallt c()lllllluni eotlscttstt
,otunl tliligcrrtirrnr ct scdulit0tclrr aclhibcant.
()l,l111cl11
124.]l crtt't-t,l.lrcologo. ,'lun tcclcsiae Valachicae Cluratorem: ac nrodtt lcgitinro plenil-totcntiitritrnr at
..a"rp.,".r"*'".irii ,.iiq"i pracsidentcs. aectit'icationi onrni rnocle studeant.
Procuratotcnt constituunt. qui corunr cuusas in (irrbcrnio. eoritttt Statibus. itt
JurisdictionicorundcnrcorrcrcclitoinboniscthonestismoribusrrtiPcrsonas
bonos
ipsa quoque plebs ad Aula Regia. c1 ubicunclue neccssitas exigcrct proctllalc(. niltil plactcl
dccct ccclesiasticas corusccllt' r'rt excnrplo ipsorum' conscicntiae libcrtatern sccundum vctcrcs Ritus posttrlanlcs, I lic qulre sibi ct srris
motes arttplcctcndos cluodanr nroclo pt'tlvocctur' principalibus prollcila viclebantur cliligentcr cgit. supplici Libcllo Rcgiilnr
requisiuit Guberniurn anInol l70l mcnsc /252l Scptcrnbri. trntlc cttnr l{csoltrtio
rl Valachos currr [{clirrnratis tJnioncnt hahttissc: inrtt
actu ctianl litcrunt l)ctrupopae
pr,rlitcntcs sccttttdttttt canones stlprn 1ilnt dcscripttrs: tales ,,Dubiunr est. an hoc privilegiurn aliquando puhlicatunt sit in lransrlrarliil. Aulogrilphtlnl
I{cli)rnlatanl l{cligrorrent
ii"",ni,' jri.prt"s ilatzcgic'isrs' lltyiensis' Karanscbesicnsis ctc'
in Archivo etianr Vierurcnsi iirlctur clclirrsse. cunt gloriosc tnodo l{egnatts ltcgia Milicsta: ()'
l')(jtlbernatoretGrrbcrtltutrrquacdatrrol}jciaarrteaPrincipibuscorrlinnar'iitrlita Maria 'l'hcr'isia rrr ( lcrrrcrrtissirno ld l(cgirrrrt (ittbcrttittrrt lvllttttlltlo lttl l7l-i tlrc
coill-rrurilbant. ut ol.liciunl sulraii,rtanal"ntir.
ct Pastoriltus qrronrndam intcr Saxoncs. Scptcnrbr. l\rnlclttl (J". tle t'ius rctluisitirrnc ttratrtlavcril. Vtdcatttr irrlilr ( lrp. "1. rs ll.
hic loci'
ollrciunr ctianr Vlaclicatus rnter'valachos: eo igitur cst rcspectus
 .]73 {,),t'
372 I i
ifrGstailoncnrque nominc 'l'cnrpla I'
Dl.()l'ofilretLlrl)l.oton()tarlulna0llI|,r0tc5tall0IlcItlqugtlUl|rrllL et l)atriae hu.ius Leges protcstamur. qtrod nos
Regern Nostrum. nostt'a
"v;1ff.'i..;l;,.,,. ;;;;;; uni,,n.n, cum catholicis. peregit, postutavitque ut sub
oflicio cxhibcat' quod modo praevio a nobis obsignata. ubi clausa tucrint per totant [)itignern
,feiii,, itiliriis. lcgitinrc Pi'rionotarius Joannes Siiosi ex TranSylvaniCam rescrabitnuS. sacrumque Nostrac prof'essionis cxcrcitittrtr. prout
.ilrr-rp**ult. Prore-'statio la scquent i pelacta ac txlr ibita rnodo :
i I

Imperator *-p-:t antiquitus tuit observatum practicabintus. cidcnr prof'essioni constalltissilnc

Nos t-eopoltltrs Dei gratia tilectus Rornanorum,-
adhairebinrus. ac si tluis rationc pracdictnrum. nobisctrrn alicluid prirclcrlsiollis
augusius. ac Cerrnaniae. tlungaliae- Bohcmiaeque.
Ilcx etc' Damus pro lnemorla
de Doblyon tanquam legitimus habucrit. .iuxta antiqgissinras l)atriae l,cgcs. .itrl'c nobiscttm agcrc tcncatttt'. clc
p.if',r.t.n,..: Nobilistabriel Nagyszegi
Quocl
'pt.nlp,rt.ntlnriu, tJniu.r.uru*. et siirguloium in tota Ditione- Nmra quibus itcrunr solcnnite r protcstamur.
ac I{cligioni cu.jus quidem praemissae Supplicantis Petitioni tanquam .iustae Juriquc
l'rans1.l'ir'ica. l,ar.tibus ii.,ngnrlu. ci4eri anncxis Prol'cssioni et consonac annuentcs. eapdenr eiuSdem prptcstatiollem. de vcrbg ad vcrbutn sinc
(iraccanicac.lanr olim ct ab aniiquo observatae adhacrentiunr. cujusvis Status
clinrinutiorrc /257l Itt'ircscrrlibr,rs irrscri. ct inscribi curutllc:i. ptitclirltl c\l)()llcllli llt
(lontlitiorris bonac tanrcrr honcstitccluc litmur: utriustltrc libct Nationis pcr dictant ptenipotcntiari() ac Icliquis univcrsis l{cligioni. ct l)rtrlcssiolti (iraccirc.- pcr
lrro*irrciirr' N.stra'r r.csiclcntiu.i ct /253/ colnt'oratltiunt. coranl Ntlbis
et ptt:t:t]:1ti:,..:'::]::...::'t iOtam praedictarn Ditittnetn Nostranr 'l'ransY'lvanicam ct l)artcs llrrngaIiac
pcrsorrnlitcr constitutorum. exhibitis etiam anna*u^i.- antiquitus observatae atlhaCrcntibus..lttriunr sttorutn u[ctiorcttt
tatn vivae vocls suae
irlcnipotentialitrus supc'irrcle lcgitime conl'ectis et emanatis Itrturam ad cautelaln extradarrdas duxinrus. ct coflcedenclas. harunt Nosltarrtttt
qrrt" etiarn scriptotcn-us solenrncnr instituit Protestatiollem' Supplicans ludi[cilalis et authentici sigilli Nostri nruninrinc r()troratarutn vigorc ct
"i".,jf"-
Nobis dcbita cum submissionc hutnilinle' quatenus Nos eandem ejusdem
vcrbotcnus inscri et testint()nio Litcrarum rncclianic, Daltrm in Civitatc Nostru Alhn Julia tlic 25"
l)r.otcsrationcnr tlansurui. l.itcrisquc Nostris l)atcntibus Mensis Scptembris. Anno Donrini 1701.
nlunittline jurium
inscr.iiri lacicntcs. srrb sigilli Nostri Juclicialis et authcntici Coranr utc Magistlo Jonnnc Siirosi
xtradari l'accrc dignarctnut'. Culus
sr,ror..u.r r,rbcriorcnr tirt,rri,rr acl cautelnm e
Sacrac Suitc Mal.icsltlaltis pe t
tttodunt:
Llocurnl SIi-eilliiJ
quiclcrn l)rotcstirrionis tcnor secluitur in htrnc -['runs1'l
I artiarrl protonotitri().
t,icct superioribus .ltiarn tenlporibus tanl vidclicet Rcverendus

I)lornilnus Dpiscoptrs notlitrc Athanasirrs' ac alii cx Nostris Pastoribus quam

l{omanatn Clatholicam Ecclcsiam proposita r,t oblata
Hinc evcnit. cluod Gabrielcnr Nagyszc-ei Valachorunt plcnipotcntiaritrtn.
f trrl,ni. pcr Dsll hu,t.to,n conl'cssionc et hanc /258/ Protcstationcm legilinrc crpcdi[i litcicrrtenl. ct]ntril placrogiltivanl
quac,l"ni pLtncta ct Dognrata in dicta nostra antiqua Graccanica 'l'rarrs;'lvania' qtti sirtc.itrlis ortlinc incltPtivilri tlotr possttnt' (iotncs
pubticcque eisdcm punctis scsc ad Nobiliunr in
nurlrluanl alizts tttctnorata' atnplcxi l'ui'sscnt'
,t pcl hm Templis nostris (: Nos qui pracnoninata Puncta' Apor. nomine Gubernii. arrcsto sub.iccit cunt 0liquot aliis Nobilibus [Jnioncnr
hacrere clcclarirsserlt. ct
innovalioncs acceptare nolcntibus. Ccncraliquc Conrmcnclanti. ut arcta in custoclia tletincltur.
*ill.rgn',,,,u otr tencrituclirrc'r c'nscientiarutrt llostr.rllm. l*nquoln:) exclusissctlt'
4

itrcluci nrirritrre ctlttsctlsisscmtrs tranSposuit. PrototrotArius quoquC Joanttcs S/rt'osi. qrri sinrtrl (jtrbcrnii ctiarl1
in clisriul conlcssioncnr n.r*rnn',
Consiliarius erat. l)rotcstatioit.ni autcnt cr ol'licii ratiortc cxhibtrclal pr() Valirchis
,ota,u,,it., protcstati fircrimus super co: .quo.cl p.rout ex Clenrcntissimo
Suae
Llnioni obtincntibus. dclattrs apud l{cgetn tltrnsi l{cgiortrrn lu"landatolunt
ta
M;j;;i;iit ' Sacratissinrac Diplonratc .intcllcxirnus
bcnignissirtram... Suac
contgmptor. cNeCutioniquc corurn obstacula pollcl'ls. iluthoritlltc Suplcllri
F-
Mai.icsltlaltis intentioncur ad nuilius evcrsioncm ltcligionis
t.:t:Y::]t:l.ll.i,tll"
'pu.oiui'tt ctrlusvis [teligionis llttxutn clementcr pcrmittcrc lnanllestc Magistratus 22n lanuarii anno 1702. in hospitio suo dctinctur. ac citptivattll. Qtri
I
.i ad Cacsarcrtr prgvocavit. Vicnnanrtluc adiit. ubi criminis sc c\pcrtclll
cnnip.rin.,ur. pioinde nullim in dicta li'cligionc
Noslra itrnova{iotrcnt
denronstruvit. irtquc ita honori rustituttts in I)tttriatn /259/ rcdiit.
(labricl rcto
1255/ ctiam l,irstoribus.
i' adrrtittcntus: imo et pracnrcrrtionato Upiscopo ac aliis ct amplius in carccrc ctlttt sociis dctcttttts: cr N4irtistcritr
ct l)ogtrlatuttr' cutn llonrana Nagyszc-ei biennio
,p()sr tcccptiotlclll silcpc clictorttrn l)Llltctorllnl
'i.cclcsia Aulico scriptum erat dc istis'..lutlicet Judex 7i'unsvlvQnus sct'trttthrm legas
unitis. r.cnuuciavinrust Jurisctictioniquc corundcm non
subjacebitnus:
et protestatorias.tam Patriae, sed non exegualur, u! sit locus graliue ('aesaris: Intcrca mot'ttta
;i;ib,r, l.
causis irlias ctianr l.itcras Nostras contradictorias
qtrat' ctianr lnclytis Stntibus coniuge. desolata clorno. carccristptc cliulr.rrni scltrallot'c vchcmcnlsl al'llictus
iir rtrchivis ('a'itularibus cttll.cnri l'cccrirnus.
:fransl,lvaniac non curata lrac Nostra viniuio salutus cst. ut libcre Protonotariunl. l)tocurulorcsquc sLlos aclit'e possct.r'
h.rnilinre rcpraesentaverin*rs. Nihilomirrus
'l'crrplir a nobis acccpta ct occupata' At vero itle brevi nlonuus. supervcnicntibuscluc Patriac turbis a l{6kotzio
solcnni protcstatiollc. nccl.rc ,violentcr
obsignataquc pracdictus Donrinus t'lpiscopus . .resignavit'
llcquc liacla $ cxcitatis. Valuchos unicnr,li ardtrr paululurn rcscdit.
Sacciclotibus Iiostris pe ra-eencla conccssct'trnt' [Jndc (: cluocl cum lrocrore $ XVll L lnlirlrnatus tantlcltr llllpcrator clc cir opinitltlc. clttac ilt
prolcr.re c.gir'ur. :) c'cnit irt lirncra llostl.it. ta'quat'
cadavcra bruto'unr absque l)rovincia circr.rrnl'crcbatttr. quiui ltegis voluntas cssct 'rJillnulros vi ctiant ad
ritiilnl ril.trnr peractiollc tctrac nland.rc qoncti Unionctn cum Catholicis amplcctcnd1nt ctlgctlclos cssc: /260/ litnt non cssc
1.,,,ir,, i.u,.,.,'p,,,rac. st alir)r.r,r.l
li,*ri'",.,ur. Quilsqrrielcnr insolcntias' ct gravatltiua cunr /256/ jilnl trltru tollcfarc'
unirnarum nostfarum i'Videri
sacrisquc ci 1'cnrplis nostris propriis nbstiner.e sub eravi possunt l.ib. ll. Cap. XXlll in vita Nic. llcthlcn. Nlss.

rs

ld

t;. .

374
receptis religionibus amplectendi. sequenti declaravit Rescripto:
l.c,,fro,lrrs. I)i'irrrr llvcntt' Clerrrcnlia elecltts Romanortlm lmperator
Scurl-rcr Atigusrus. lllustrcs. Spcctatrilcs ct Magnilici. (icncrosil.l l')grcgii.
l,ruclontcs u. ('i|cuntspceti. liclclus l)ilccti! Mcntinclitis proctrldtrbio
Clcnrcnrissinrae Nostrac llesoluti6nis sub l4i Aprilis unni 1698. vi uxpeditae 26"
Augusti 1699 cxpcclitae. quB serio clecrevinrus ut Valachis claeci Ritus integra
libcitas sit. uni ox quatuoi in'l'ransylva6ia receptis Religionibus se uniendi..vel
etiam in suo l{cligionc st'tus. quo nunc sunt nrancltdil ita quidenr ut iisdem
privilcgiis guuclcait. quilrus illa if.tigiu. cui se dicti Valachi univcrint. giltrdct.
cunl auteln magna cum displiccntia /261/ intelligamus. quod contra pracfatas
Nostras Clementissimas Resolutiones non solum agatur, verum etiam quidam
seclitionis. ct turbationis quietis publicae amantes spargere audeant. quod inlcntio
Nosrrlr csscr. ur praclirti Vaiachi ad [Jnioncm cum l{eliSione Catholica
) ir
cogcrentur.r proiri6e vobis hiscc constautctlr Nostram Cacsarco Rcgiam
Viuntatelr. mentem et intentionem Cletnentissime declarare volurrus. quod
tlictis Valuchis intcgra libertas sit. se uni ex quatuor reccptis in 1'ransylvania
I{eligionibus unicrrJi. aut in suo nrodcruo statu manendi, gaudentquc illis
l,rivilcgiis. quibus tlcligi<). ctri sc univclint, gaudct: aut 12671 ipsi Valachi in
rnoclclrro suo slattl lltatlcntcs liuuntur. ita quidem. ut nemo sub poena gravis
nostrac itldignrltionis pracsunlat saepe dictos Valachos in hac sua libcrtate
turblrc. aut luininrunr gravare. into contralaciclltcs. ad instantiam gravatorum
bono or.tlinc lhctaru. clcbitc puniantru. ct lacsis congrua satislactio ac
justitia fiat,
Volurrus enim. ut quilibet.iuxta Regium Nostrum Diploma'n) vitam in Religione
sr-ra quicte c.legcre possit. ac valeat, Vobis de nuo Clemetltissime et scrio
clcmandantcs. ut pracfatam Nostram l{egiam declaralionem per totam
l)r'ovinciam /263/ sinc uiniuia nlora. non solunl publicari thciatis. vcrum ctiam
.in obscrvatitlncnr Iu.iusce Ngstrac l{esolutionis. onlni studium et diligentiam' uti
z.closos ct liclclcs Consiliarios decct. inrpcndatis. cui ctianr debitum nrorenr
generc novctitis. Cacte runr Vobis gratiarn NoStriun Caesat'cO Regiarn
ircnignissinrc coulinttatltts. I)attltl in Civitatc nostra Viennae die l2o Dccenrbris
r\rrni0l l7t) I . I{cgrrtrr'lunr I Nosrrorluril | Rotnani .14. I Iungarici 47. llolrcrlici
vcro 46.
l,eopoldus
Jrrlius Frider icus Conlcs
Buccllini,
Ad manclatunr SIauae] C[aesareueI llegiacclue
MaIies]tIaltis ProPrium
JoanInes]'fheodorrrs de WeIis]scnberg
r'' l:piscopus Valacltorunr, cique pracpositus 1'heologus. et aliqui c Catholicis Magtatibus
cllrir palrunve cogcbant Valachos ad LJnioncnr cunr Catholicis incundaln'
',','lrirnsl,lvalisll,,DcccrrrtrLis a. l69l <lcrlcrat [.c.poldus I)iplonta. tltrod hodicqlic_pcr
exccllcntianr dicittu l.cop0ldittun I)iplomo, ibi onrnirtroda libcrtas. in quatuor ihidcttt
ruccptis l{eligiortibus loco suo rclinqttittrr rrtigulo prlm0.
I
37-5
i
Lectum cst in Consilio Guberniali 5r'Januarii anno 1702. ex rJnrlkxluc
in universa Provincia /264l pronrulgatum, unde nimio plus in sua Rcligionc
t,
J
Zclantibus positus est obex. Valachis autcm ob ttrrhatarr anliquac Ileligionis
lirrnranr plus tctluo colnnrotis t'c(litit cst (luics.
$ XlX. Ijtritltre Valaclrtrrrtttt cutlt llotttirro-('atholicis rrrotlo tlcse riplo
l'uisse tmctutsnr. et actnrn jum nllaln onlniquc cxccptionc rnu.ionr cvineur)l
documenta. E rc tamen est ut audiamus eos quoquc qui in scritrendo hahcnt pro
scopo Anistitum suorum. atque sociorurrr laudcs cclebrarc. suaequc ccclcsiire
emolumentum quaercre. ul ita. qu0ntum corum traditio a tcstirnoniorunr
soliditatc modoquc [Jniorris jam trudito distct. cuilibct acltcrrtlenti innotcsc.lr. lrit
igilur Daciac Aovne scriptor rcm lradit: "Postcamcluanr pluribus arrnis in \
unionenr Valachorunr cum Pontiliciis irreundanr (: craccorurn e nirn crrores
sequcbantur :) rnultorunr opera insudasset. 12651 opcrosoque l)acicac Societaris I.
IESU P. l). (Patrunr - n. ecl.) Missionariorurr laborc. ac Corrsilio ncgotiunr hoc
dlu multumclue pe{ractarctur. Anno tandcnl 1698 Albac.luliac polrcctunl est a I
P. P. Socieiatis cliplonra cacsareum cunr codicillo Archierpiscopi Strisorriensis
etc. ... qua oc'c'ctsiotte octoginla I'ulachorunt uillio llontttrrae Ltc,lcsirtc
Qccessentnl."" )l,arga seges Utritorunr Octuaginra nrilliunr iu glcrliurn Ronrarrac
Ecclesiae comportata. Quae tamen si non sul'llciat. non contctnlrcnclo provcntrr
uberiorem rcdclit altcr qui in laudibus Kol[]onitsii cnunrcrarrclis clesuclarrs. ita
c.ius intlrrstriatrt lartclitt:") "lrr T'ransl lvlninnr tluotprc Aposlolicrrrn istrutr arclor.cnr I
I
transnrisit, ritclue Valachi. gcns l)hocitl ex arrinro addicta. parltam ad onrnc
{
obsequiurn voluntalcm ac Studiunt dcl'errcnt lbntillci I{lornanol 12661
I
elaboravit. rlcc cassa opcra'. juranrnt in catholic'u clognnkr liltist,ttpus .\'urionis er
Sacerdotes, ul!t'ac1ue c'entum milliq lnntinunt ('ilm r,(t.u lfuligi.rrc sttttt
reconc'iliati." Vcrunr si lle celrtunr c}ridcnr nrillia dcsideriurr conrplctrunt.
i
tantundem superadciet Mathias Belius novissinrus llistoriirc llunsa16lrnr
Scriplor ex Purpura Pannonica. clui postquanr KolIllonitsii solcrtianr in unicnclis
Valachis cnarrassct. sLtb.iicit:p) "["ruclus si('uti rel(ttunt leginus t.utti, ut tlttccrtttr
honimtnr nillia llomunae Ecc'lesiae t'tndunesse pL'rhibeantur"- Ncquid lantcn
Relationi supernatct'l'inton quocluc auctariunr non pract\.r'n.tittit. qui rlc
KolIl]onitsii Valachos unicndi diviuo invcnto ita suarn disscltlrrioncnt ulauclir:
"lllis itaque (-onditiutiltus ut qilluiti uttionihus l'l,lls tlu<'t'trti.t nillihu,t 12671
Ecclesiae Ronmnae, non dico ontnes utliun.ril, .sctl ctdjungere c.ortultts c"^l.",tl
conatum esse ultro conccditur'. acliunxissc cxpericrrtia leliagatur, Sccl ubi ctianr
tot mil[]ia Valachorunr'.] Nova l)acia in univcrsunr nunlcrlt in l'rulsylvirpia
cenlunt setdgintu l'aluchot'um nti!lid L At lcro qu()til Iilrs \rirllchor.unr csl
unita? ccrtc nrinirna. Plcbs ruslicir ad hunc clicnr urrioni rccllmilt tcsrc
cxpcricntia: Pastores plcric;trc catn prolitcntul rcspcclu ilrrnrurritllrrrrr: cr
cxenlptionum ab oncribus publicis. tluae alias l'crrc ncccssc lrabcrcrrt.
"r F'asching lssuita in Nova Dacia cdita anno 743. pag.
1 2l 22
"'Lad.'l'urotzi lesuita. in Ungaria sua. pag. l()3.
trNotitia llurrgariac Novae 'l'onr. l. pag. 5JJ.
'lr Purpura l)annonica. pag. 76.
" Vide pag, 3.
 377
aris LcoPoldi Pcrscclrtionenl
: nltlteriae itlustrandae iuserviret'
s xx. N. .1u'dTffifrt*l paiam tiat' vcrba illius dc Valachorum
Valachican cohibuisset. Uiitatus hic hstcrodoxis lllos cst. ut c;uo arnplius viribus
nrirctclcarttus. aclcttt'atisquc i;"ttiii pollent. eo ferocius pcr Crcdentiunr bachcntur.iugula, invisa Apostolis
st*t isra: H,4r'i,,rr.r'-.,pt:r'ar' Irrincipcs ct lipiscopi Nostri in irraedicatione gentes sibi adunaturi." Mirum est hacc scriber-e ptltuisse ea
'cc.ori, impcndcnrnt' ut dissidentes a lege 'l'abula
1'rinf sll',alnia - 1268t ctV"i^tfti" praesertinr tempestate. curi miseri Valachorum Popac Unioni reluctantcs' partinr in
cuittutitis unirent' courminatiotres
.t st;;;;;;t'vtlutt'u' Regia, a Directore evocati. jure proseclucbantur. partim I'erro ctrmpacti
Romana l:piscopos.
'unituon"trit'-
tamerlctpoenac.-q,if'u'pt''*os'l'atriarchaConstantinopolitanuscorrcitatisin in custoclia clctincbantur. partim poenis a Suprcntis Sedium ac
naiast'atvae
'['urcis. saepc 1;;;; bonam alio<1ui t'cntcm' et
vindictam Districtuum Officialibus irrflictis ad Ilnionctn anrplecteuclant cogcbantut''
propositrtrtrexcussertlllt.r-."p.,-r0",-0.'nurnKollonitsius.ctliushcroicostuditl et Llaec illa Aposlolis invisa est praeclicatio. qua l'i conrpcllunltu'intrure
catr'ntitis Curionibus libertatcm
inrpervittrn nilril lirit' n*;i;;;";t'n inrpctrasscl' l"piscopos prtnrrts prasumpti errantcs.
plltct'tlgtttivitut aptrd l 'coptlldutrr Cacsarcut lcre otrtrrcs
lucr.arus. urissis posrcu ,,;il;;;;.; i.Joucis Magistlis. Sacct'dotcs
adiunxit' ld ut nrajorc culn
Sacris ltomanis
atque his rtclhacrenletrt pupul-u* svnodus incuntc Majo
.""ru.tu..t
rructu cvcnirct. .* er.niii,rllii't"r".i,rro". 1269/ sequenter tertiu cluriquc
I2T3ICAPUT TERTIUM.
Anni l6tl7 Albae "ruliuc' ;;;";;--'i';;'nrox. signisque suis ccrae Ee Statu Valctchorum in Tronsylvania suh Carolct Sexlo lmperatore.
Munk6tsini .ir.o n',nu,i' l;;: ; luiuus ctrirogranhis'
duccntis plurcs
intnlcssis rccitata p'it'' i;;;;ti;'t'rictcntini Ficlci nrolcssionc'
"* se adstrinxerunt. Longum ltxct enart'are
sacrorunr") achninistri R,,*.,r" i;"",ilrci eos omnia Concluicvclat Controvcrsia dc tJnionc intcr assicluils l)atriac tut'tras.
f" l rans-r'lvania' quamqllanl acl $ l.
quos obiccs Cnlviniani' ti i'"trttl^ti iis veroiace Szatinarini anno l7l I conclusa contpositis. rursunl subscqucntibus
minitrrcl]cl.lill0lcllt.satrcttllruicinieccrtrrrttlpcri.'.I)aucacxhissuntvcrltatl
tlon csl ctrr longo annis agitari coepit. Athanasio eninr Valachorum Episcopo. seu Archiep-iscopo.
tt"uituit-ntiii'ttttt' diipalcscuntque'
cousollil. crllll(ltrc :i"u (: prout-ipsemit se titulabat:) e vivis sublato, Successor illi datus est Joannes
vertrttrlt ttt arlrbittr rc.i ic iautttt" paiaki. aiias Nernes origine equidem Valachus. Rcligionc autcnt l{onrano-
irnllnumquc
lirciunt aliis t{eligionibrrs' vix t'ercnclam'
S XXl. lniuriarn crttrr taliir ipsis acclbc itclsclibtttlt' catholicus, actuque l274lin arce Fagaras plebanus, vir hilaris et conversatiYus:
prodrirrt.
suuui otli0 car.untjusto plus lcrventcnr qui nihil eorum intcrrnisit. quaccunquc iu cmolunrcntttttr llot.trattac l]cclcsiac.
t-'tt ctiam potucruttt: t2101 lactli ctritndisce
non
cluirc contingcr. ntt tl"i''itt'l"tnt' Daciac Novae auctorc ctam palamve cum ratione posset. l-lic aliquando vicatim valachos adibat.
in
solent' Ex. uno
laedere. acllligi ct cum Corumque Tcrnplis pro ogcasiollc. praccipuc in Districtu liagarus lllagnu culll
"''t;;ii;;';
..tiru..i"ilnio.t'i quonr I'crax bonorutn sil concordia
caetsros. ita illc: s1a1.U.11onis Cmphaii conci6lairatur; Valachi vCrtl cluoniant nrandalg. ct
pliqtrot t'lorenorunt'
cxt;cme cxperti sunt' prirrsquam
Ronrana ticclcsia. .uiu, ,'"jgttttum c scciaLiis nott ncuro .pibus negligcntibus igfligcndorunr. pocnac tllctu acl auclicndurrl conlpcll0balltur'
ptii"''tt
il:iiT;"til'"
rrugotiittrt pcrlee:isscnt ultra olllllc' ac vehemcnter cum avcrsabitntur: qui tandem bcneclictionis loco. sacpc irr
inipcriiahnt..ur l:asarasini. ius
potcntior udco pracposrc,.. Vnin.f,ir obstinatos anirthemata ctlniiciebat. Itopis sibi subicctis sevcre iniqnxit. ul lllios
r.g. alicnus]'rcsb1'tcros Gracci Ritus
acquunr ho'runcio,,,,;;.';;;;'; ".i" suos non apud Reformatos. ubi hactenus tninori sutnpttr collsvcvcrant. sccl /275l
cxtuibare non sit verittts'') l:a
insuper
tbrnrarc. orclinare, tt;t;;l-P;as t" apud Catholicos institui curarent'
pfoctrrabant
tcrllpcstirtc. cltru Romauaur sibi
Unioncrn littt
]t1:1.::l '1];:1t
vinculis tI.Templum Fagarasiense. ctri par in 1'rans1'lvania Valachi non
posscssionibus s.ttu'iu'unt' orcus
in l'opas clcscrl'iit' ut passint $
pio coepto dcsistcrent."'Ntrnnulli
ctianr habebani, surnptibus Principis Vulachiae Constantini Brankovan dc lJcssaraba
lirstibusc[re zlVn.lurciare,.,iur. nisi a
inr,,p.r"ffii-t'.,.'titt' atl'ecti strnt'*) affabre acclil'icatum. ubi minis ac pclsvasionibus lloll possct. mattu tttilitali
l'nrlis ex.ti. alii r-rsirio ,iar.n^ti. morte occupavit, coniecto cluoquc iu carccrcttr altcro Popa. (: inYiso Apostoli.s trstrs
convirtendi modo:) qui .iura tlcclesiae Oricntalis, funtlationctncluc'['cnrpli
') l'raclitlinr Sacrlr Conciliir l{' I lung lortl' l'' dclbndcbar, ncc Unioiti adssntiri ullo nrgdo volctrat. Valachos Oraccoscluc
stl().llolllillc llutlliclrri' rrc I'lirlcipcs
" ()rtts tlic l.aicus l'Lacstlltc"'""1i'""t tirit' dcllctrlrr
rliu irr'l'crrrr l;agarits ('itPttitnct orientali t'lcclcsiac adh0crentss tlnioncnqtrc aspclll0nlcs. loe o cttlttts l)ir ini
uurttcrn tcceruur n,,,l,u n,i,,,,i'li,rrltii.
ilii.i.ii.i.r lunr
prohibuit. libcrocluc tlcligionis excrcitio intcrclixit; clui tandcnr Joscphunr
ituu li'iiJl'liJliltillit u, ,"..p,,.,,R:lls,:lt:.:: ixlllill Lotharium a Kenigseg bcncralcm Commendantent. ac Suae Majestatis
cuur socii:. (lur dru l'
Nagvszcri ::l:l.lilll::'illl'llll
rrr
S[acrati]s[i]mae in Elel'fransylvania prael'cctunr libcllo supplici rcquisierunt.
(.arrroricrrs rrrrc rccissc ,,,n..;i,,r';;l:;-i"iini-.t.ur
tlutrtl t'";Jii:'"';iipiil ;'iltt runt qui'qut cutrr vinculis solttttts
ciuccrc rrr.ccrotus. curtr
r)atcr szunytrg veltcntentcr e)ipostrrlartrnt nrorle adlectos dicit. non probat. Ncc Rcligioni. nec nloribus Protestantium convenlt,
ribcr dinriucrctur f:piscopus;,i;;';,,;i.ir.';,
(iubcrnio. quarc clitrtitte rctt't,';:il;;;;pi'ra cxempla', -,";,r'rrdc norr scd cx
hrhuerrnr. sccl excmploque caret. Acerba igitur suos adversarios onsrat injuria. facilc in cunr sociosque
r"sittcntcs n,nr habuerunt'
r
;t riirtno
;;.,il;titt;
'r i'),rrli.r d.rrri 'rorr potucrunl' 'nto
aut l)r.vittsia pulstls' rttult.trtagis cui volupe est rctorquenda.
anntrcntiir [)onrin.r.rr' ,.rra.,'rlunt
litrlitt dunttuttos
 l7e
378
ino ibidem liberc exercendo
claesareo Regiae increm.niu*.
p., decessunr Buronis.loannis I'ataki irlias
obtinuerunt. euac ctiani.lussu Ma.icstatis. anno 1746 clausa est, exercitiumque N.r", cru..i Ritus Valachorum Dpiscopi, observantlo ingcntcnr t.rnitos ittlr'r.
ct
Religionis sublatum. Constantinus Popa unionem detrectant in captivitatent ,,,tr-rlr-"i" IJ'i.rris lirlil:rlrtcs Vultitlr.r'trtrt I'tl'its t'.ttlitti'rtlettt
rltttrl t;tti i,let'
clitttts. ihitlttc tlutlcc I l ttitlttcrtt ittttlllcctr:rctur (lotcllttls trilnsllligrirntcs arl duo
'fanclerr ntor(uo llaronc Joannc l,ataki valachoruln Episcopo. iiior u.t. Uniti sunt ctiarn. alii in corunr conf'usionem
$ IIl. ValachorunrRcgna.l}arratunl.etMarmar0ssam"scctlnll.]piscopi\Schisrrrirtieis
lloll
Iropirrurri Valachicortrnt clircctio cotrttt.tissit est Rcctori Collcgii Clatrdiopolitani in ucclgsi*sticrrl rllrnus corrsecrilri l'acicntcs.. indccluc rcdcuntes Iiltlcas
Soctgtittis .lcstt sccltrcrtti Mtttrtlatol causarc: ilc quibus. ubi Sacratissima Rcgia N{a'icstrts' gclltrlne
inconvenientias
carolus scxtus, clivina taventc clemcntia clectus Itomanorum lmperator dcstinationcrn' plactrit
fuisset infbrmata. ad pracvertenclarn malam corulr (iritcci liittrs
senrper augustus etc. lllustres. Spectabiles. Magnifici, Cenerosi' Ilgregii' Sf"...f Rcgiae Majcitati. donec in locunt prrclncmorati
Prrrcicntes it.n, o. Circumspecti. lldeles Nostri sinccre Nobis dilecli! tlcnontinirbil' c'ttstlttc
Cum
Vatachorum init.run l.,pisoopi alium Clcrncn/281/tissintc
pro llcgnorum ac Ditionum Nostrarunr salute distinemur curac' Rectorcrn claudiopolitanurll Pro
al.duac. quibus ,;dr;;; patrcnr IDominum] Adamum Fitrer
rcsolvit' ttt tlc
ad 1277lv0canr;m Valiclrorum Gracci Ilitus in illo charo Nobis ac hacrcditario Directore. Poparum Cru..i nitut Valachorum Cletnentissime
'l'ransylvaniae Principatu, Partibusque Regni Nostri Hungariae eidenr annexis (itrbclnii t'ctlttirilttt'
LJnitis valachorunr Popis inspiciat. et ubi succrtrstrs
Saclac t{ornano-Catholicac Unitorum Episcopatum Fagarasensem alium succurrat. Igitur videntes et co.sitlera'tes
Schist'atico'tttt.t I)oparttnr Vitlach.t'ttnr
nominandi et constituencli nloriim nondum Nobis inclulserint. Ne interinr Clerus matatn de clie in diem serpentem destinationcm et acta' nc:cssa-ri::nl:i.ltclic|tunt
illc Llnitus in Spiritualibus Directore carcat. plo patcrna Nostra in. culldcnl .1.i.,,r nn.,nit,,rs irr k.rcis prrhlicr'trrr. qrrod a motlo in noslcrllnl qtlrcrlnqrrc c\
solir.ilrrtlint' b,.rriIrre rolrtttttts. rtl ll<trrrrrlrhili:; l);tlCl Atllttntts l:iltcr c Srlcir'tittr: af, Lrpiieo'. Scltistrtutictt orclittcttt accil-rict' alJ vcl'c t.rttilttttt
ValacSis cla^cularic
Jcsu Collcgii claucli0politani l{cctor. nlodolatunt clct'uttr,- int0rcil quoad P;;;; ffi;ilrc. connrsitl]cniqu(; .r.or. nirstur, talis immccli'rc eonlrihulioni
uncra portand.a. subibit Verbo' quicunclue
ab
antcliltunl dpiscopttuni supplcLc tlignrrbirtrur.. tlirigat eo lllgd0, quo iilltca ub <.rbnoxius erit. et orio .tiu* pataki. aur alio velc ljrrito lipiscopo
e.iusclenr Societatis Jcsu Pitribus, vacante Sede illa Episcopali. clirigebatttr' Arhanasio et D[orninol B;;;"; Joanne
Marrclamus itaquc Vobis clernentissime. ut Vos benignissinram hanccc .l.estimoniales
acceptas prJr..r. non porest. ille imnrccliatc contt'ibuct. ctr' alia
Resolutionem Norttu* /278/ antelato Patri Rectori suo modo quantocujus /282/ supportabit. imo ctianr Dornino suo rcn'cstri
scrvitiI prilcstabit ' :iic
oncra
notiflcare. ac inter ntemoratum Clerum Unitum. publicari facere' protectionem et li [{cgio l)rinciplttrs
lacturis altclata suit Majcstas bcnigrrc propcllsu nranct
adsistcntiam Vcstranr ei cxhibere haud intcrmittatis' ln reliquo Vobis gratiam ir*irytnulni* Cubernio Ctaudiopoii die l7u Deccmbr[isl Anlnol 1728'
Nostrtrnr Cacsar.co Rcgi0clLre l)r'incipalcrn bcnigne confirnramus' Daturn in Sigismundus Kornis
Ducali Civitatc Nostril (iraclziensi dic l5' Mensis Augusti Anno 1728. - Cubern[ator]
Regnor[orunrl Nostror[um] Ronr[anorum] l?. Flispan[oruml 25. I'lung[arorunr] Sigisnruntlus Ktrn
ct lloh[cruiolunrl 17. SccrctIaritrsl
Carolus
Blarol JoanInesl Josephus Btlrnemisza
$V.l)rrtrrscstl)(}stalitlttttlilttttorttllllll()1.:tlllVlrllteltisl-lltstrrlrtts'ltl;tttlle:;
clc Kfsz.tltt.
lnnoccntius l.ibel Baro a Klcin. originc Valachus'
cr l'ago.Szdd oriundtrs Qtri
, Ad mandatluml S[acrac] C[aesareae,l Regiaeque Ma[iesll[altis tlc urrrorrc rcrrorilrt.
ip,_, .,r praclectus lhcologus-non so.lurn contr.vcr.slurrr
ProPrium Joaunes VaszlaY. ". gravami ni nAY ad Aulanr ntrnrine Clcri. populiq'c' Vulachici
verum varia etianr
l'Decembris anni 1732:
O.i"iil. J. qriuus R-csolutio Caesarea f'acta est I
---Carolussextus,Divinat'avcnteClcmentiaetc,Illtrstres.I{er,cretrtlcetc.
$tV'lntereaexValachorumPopisrronpauci'quiapudplcbentfespoctu
tJnionis erant in contemptu. clam discccJebanl in 12791 Valachiam. Moldaviarn. PorrexitMajestatiNostrae'ticlelisNostcrNobisdilcctusl{cvct.cndrrsac
llanatunr et Maranrarossanr, ad E,piscopos Craeci Ritus non Unitos. ubi Unionenr Magnificus Joonn., lnnocentius l'iber Uaro Klein
de Szrid (iraeci Ilitus
'l'rans1'lVania'
retractantes scse ex novo tnuneri ecclesiaStico consccratos volucrrtnt' valachorum Sacrae Rouranae Ecclesiae catholicae Unitorutrt
in
-l'estinionialibusque coruul ornati, aoccptiorcs tirturi ad suos redierunt. Novetli
partibusquc eidem annexis Episcopus F'agaras[ilcnsis' ct Consilinrius Nostcr'
quoque se initiandos, ac ecclesiastico muneri consecrandos concrcdcbant strac c.lusdcrn (iracci Rittts
dum hic eNisterct: suo. et-Cleri simut Nationisqtlc
Episcopis non unitis. Uncle Man[da]tum superius exhibitum Excell[entissirnus] Unio. Vuf u.hicae nonrine. dernissas suas preccs' Quibus
in Clonltrcrrtia
Girbernator necesse habuit eo nroclo interpretatunr in provincia severe publicari
taccro, c1Lro. lhcto Poparunl Clanculalio. LJnioniqrrc rnaxinte noxio obviarn iret.
,,lSUbtUrUnt nriScIi l,opaC illA ()nCIU. r:t L'OtttribUftottclll. scrvllltllll tlutttlttc l)tttttttrttttttt
plouli c ('ircrrllrrilrtrs Citrhcrrrii lliscc piltcl: praestahaut' scd tantlcnt tlnaliter a
SacraeCacsalcaeRegiacqueCatholicaeMa.iestatis.Principis ra"ttttiritrt lubentius quunl Uniontti quae onrnia
Sacro ptohibiti sunt' quod rleinceps
patebit
l'run[sl'lvulniirc Dontini Dontini noslli Clcmcntissinti nonline I Minirt rio
380
Ministcriali praevie propositis ac ventillatis. Nobisque expost relatis. nonnulla
earundcrn puncta priusquatl't beniglle quidpiam desuper /284/ statueremus.
instituendae irr grcmio I'rovinciae cum quibus intererit concertationibus. ac proin
habcnclae catcnus dcntissae inlblnralionis intuilu. eo rernittcnda benignc
lcsolvru.rus. ct quidcnl
Prirrro. Qualitet' trcnrot'ati Instantics suppliciter per Augustissimum
cprondarn Irnpcratorcrrr l,copolcltrnr. Gcrritorem Nostrttnr desidcratissinlae
rccolclationis. tlicto Dpiscopo Clcrocluc clitrsclcm. ncc tl0ll toti Nationi Valachicac
Craeci l{itus Unitae, in eodem Transylvaniae Principatu Clementcr conccssi.
'lelonii.
ariiculus Sccundus ciictarct: Sacerdotes eoruudenr Unito! ab omni Nauli.
ac Dccimarun'l a
'lerris ecclesiasticis praestationibus exitnendos: Saepius tamen
iidcnr. tanr ad Nauli. quanr'l'eloniolunr ctiarn privatis l)onrinis /285/ terrcstribus
solutioncs. haucl alitcl ad Dccirrras. ncc noll alias obvcntiones. ipsis quoquc
Augustanae ac Flelveticae conlessionis Ministris pendendas adiganturl ac
proinde Majcstatcnr Nostrarn orassent. ut ab hu.iusmodi Nauli, l'eloniorum. ut et
Dcciruarunr solutionc viltutc placcitati Diplonra immunes in posterum iidemquc
habeantur'. lit porro
Seuutdo. Ex quo Nobilibus 'frans;'lvanis ut et Ministris ac Pastoribus
Augusr.anae ac Helvcticae Conl'essionunr certi centenarii salis, ex sale in tiusta
confiacto dari solerent. Sacerdotibus vero Unitis haec gratia denegata fuisset
lractcnus. culll tamcn Valachica Natio hunc lbdicet potissilnum. et ad loca
distractionis a(lLra terua(luc promovcnt;") t.lt itaclue Sacclclotibus etianr Unitis.
12861 tlui pro Parochis habentur, sal concedatur. hurnili de genu implorassent. At
dum flaetcrea:
Articulo tertio ordinatum t'uisse, ut omnes
7-ertio. I'raecilati Diplomatis
sive sccularcs. sive plcbeac conditionis Valachi. rite Uniti. irnmcdiatc Statui
Catholico 'l'ranIsylva]nico annulncrcnt!u'. itrterque Principatus Status
corrputentur. atque capaces sint Legum Patriarum, ac universorum
'bcrrcliciorum. ncquc uti hilctenus. solurn tolcrati. scd instar I'atriacfiliorunt
habcanlur: ct conscqucntcl licet Impcrator l,e opoldus Cenittlr Noster
I'elicir,simae nrernoriarc benigne ordinirssct. ut Catholici suis Parochis. Luthcrani
vero et Refbrrnati suis Ministris Dscintas vel quartas, aut alias obventiotres
Parochis dari solitas pendant. Parochis tanren unitis, sui Parochiani Valachi
ejusnrodi beneflcia praestarc ncc in praesens usque permitl2Slltantur, sed
colli.rnrur aliis. Augustannc viclclicct ct llclvcticae Conl'cssiottunt Ministris darc.
oliam in locis. quae alias dcserta rant, et a solis Valachis inrpopulata sunt, in
quibusve nullus alterius Nationis aut Religionis lncolae. praeter Ministrunt
Lrrthcranunr vcl llclbrnratulr. irut eorum Cantores leperitur: ac eaproptcr instanl
Valachi l..Jniti Socularcs. (pratcnus illi quoquc suas clccinras, vcl quartas. aut alias
obventioncs Parochiales, sLris Parochis pracstarc. vel si eae redirnendac lbrent.
ubi meri Valachi sunt, ex integro, ubi vero cum aliis promiscue habitant. ad
nul'nerum Valachoruur Incolarum eas proportionaliter redimerc queant. lnsuper
nrFaciunt pro mercede laboris exsolvenda, hocque qui facere potest pro benelicio repitat:
unde meritum habere nerno praetendere potest.
38r
Quarto: l)ractirtus lipiscopus tlctnissc cxposuit. occasionc pro.ir:ctac
Correctionis Juris c.iustlcnr l)r'iuciputus Nostri id quoquc /288/ inlltrxissc. r'cl. ttt
Minoribus unicus. in Majuribus rcro l'irgis duo saltcnr l)r'acshvtcli (iracci I{itus
Uniti immunes habcantur. Statutunr autcrrr hoccc. sinc dinrinutionc. inro pcnc
abolitione cultus divini. licclcsiae ritusquc illius injuria licri non posse. Siquidenr
cerimoniae. preces. et alia nomine divinorum Parochis incuntbcntia. in Ecclcsia
Graeci Ritus Unita. adeo copiosa et prolixa sint. ut tam Ministcr. qulm Saccrlos
multum ad agcndunr habcant. Usitoturn practcrea Univcrsalitcr. ct ab al)tiquo ir
Conciliis oecumenicis ordinatum, atque a Sancta Matre hlcclcsia approbatunr
esse. ut omnibus saltern dicbus fcstis. in toto Advcntu per Quadragcsimant a
Dominica Sanctissirnac 'frinitatis in (iracco [{itu orrniuur Sarrcturunr nuncuplta.
usque ad Fcstunr Slanctorurnl l)ctri ct l)utrli. u pt'irtta itcttt Atrgtrsti itd /28()/
undecimqm e.jusdenr Mcnsis usque. Brcviariunr in (jlacco llitu valcle longttttt.
publicc. et praescnte populo in [icclesia c[natur. tluocl unicus Sacclclrrs l)rasstilr'c
haud potest. et quod apud alia-s Religiones in nrininris ctiant pa-eis pra"^tcr'
Pardchum Cantor. Ludinrngistcr, Acdituus. cl Canrpanator'. onrncs inrnrurrcs. irrto
et salarisati ari,'. 1'',,'1ur, qui in Ritu Claeco e plebe rudissinra nnit rcpcricndi. pcr
Sacerdotes ipst,', ubi sunt plurcs supplcri dcbcnt. I'arochos ilr:rrt (iracci l{itus
Unitos. nullis Ben[c]ficiis. nec dccimis. ttcc Quartis. nec Agris. aut pratis pro
honcsta sustclltationc sua srrfllcicntibus provisos. labore nrtur*riiu suar'!lnr sc
sustentarc dcbere. sictluc altcrnatint. ununr una, alterunr altcra hcbclonratla.
tempus sibi turn ad spiritualia. turn ad tcnrporalia lucrari. ncccssitari. Accsdit.
quod ob dct'cctinr Saccrcloturn ct sub.icctorutn 12901 per iniirliatn tentpot'unr itl
evenit. ut Divina ncc dicbus l:'cstis. nisi bis. vcl tcl in arrno cclcbrabuntLlr. ncc
hornines nisi in agonc confitcbuntur. siccluc tot abusus illcps,.'rilnt. ut p()st(luiul
Natio haec S[anctacl Matri l']cclcsiac sc univit. pcr nrultos annos ad pristiuurn
Statum. et llcclesiae praeceptoruur observationcnr aegrc rccluci possit. lrr
praeiudicium dcnique totius Ecclesiae idcrn l'')piscopus ominulur cssc. ut
Seculargs pracsertim Acatholici. cle Ritu nullanr inlirrnrationcnl habcntes. clc
numero Sacerdotum statuant. ac dccidant. lnstitit proindc hunrillirne. ut hace ct
similia Ecclcsiam. et ritum Craecum concerncntia sibi conrrrittantur. id
proculdubio in aliis lacturo. quo nec cultus divinus tollanrr. nec nriscra plcbs
inutilibus honinibus gruvctur.
Quorunr intuitu bcnigne rcsolvirnus. /291/ prucscntiunr tcnorc berrignc
rrrandurnus. ut ircccptis lris hcnignis rrriurtlalis. stanlc lcllrus rrrotlcnra c'irrstlcnr
Nostri Principalus l)iacta sub pracsidio lllustris ac lvlagnilici Ir'ancisci l'auli
Cornitis a Vallis. I{cgii Comissarii Plcnipotcntiarii Nostri. ail I)iactaur
pracsentcnl pcr Nos clcrnentcr dcnorrrinati. cunr inlclvcntu tuuborunr. l.,atini ct
Gracci Ritus [piscoporunr. ncc non lidclis Nostri Nobis clilccti Magnilici
Samuelis l:rancisci l,[iberi] B[aronis] Ilsbentisch. Clamerac Nostrae Cacsareo-
Rcgiae Aulicae Consiliarii. et Suprcmi in dicto Principatu Nostro. et Valachia
Cis-Alutana Camcrae Directoris. simul et e grcmio Gubernii Rcgii nonnullorunr
Consiliariorum Nosrorurn Catholicorunr 12921 institucnda protinus
Commissione, pracnrissae dicti Dpiscopi. Cleri c.iusdcm. ncc non Nationis
Valachicae Craeci Ritus Unitorum preces et gravanrina hacc adsunrantur'.
punctatimquc rite et dcbite conccrtcntur. ct cranrincntur. talitcrcluc supcr cluibus
382
anricabilis si succedcrct Convclttio. ca pro bcnigna ratillcatione Nostra. si vcro
0rilrr|irr'tlil'llcrrlfutcs. ibitlcrn accrrnrodari nctluircnt. cotrlrovcrsiit ctlnl stta scIic.
c( l)ltrtiutu rirtiorril:trs, srrllicicrrtir;trc ciltcnus tlictitc cttttttttissiottis ittlirrtttirtioltc.
ac opir)i0lrc. Ma.icstatis Nostrac pro clcntcntissinta occasione stlbmiltantur. ln
relicluo Cratia Nostra Cacsarco Rcgio Prirrcipali Vobis bcnignc propensi
manemus. Datum in Civitate Nostra Vienua Austriae. Die lla M[cnse]
Decembris /293/ Anno l)ornini. 1732. Regnor[un't] Nostrorlurn] Romani 22.
Hisp[anil 30. llung[aricil et l]ohem[icil 22.
. Carolus.
l)[arol Joan[nesl .losephus lJornemisza cle K6szon.
0d rnan(liltunt S[acracl Cl[tcsarcac] Rcgiacqrrc Maicsttttis proplium
Gcorgius Porrgrilz.
'l'ractata
$ Vl. sunt (lravamina Vnlachorunt et cluerclae in 1'ransylvania.
sccl curn cx cis graviorcs exorircntur dilllcultates. ternrinali non ptttuelurrt. lJndc
sub dccursu aliquot annorunt llott pill'vos I'cccrunt stl'cpitus intcr [)trlvinciac
Strltus ct ortlirtcs. l)clltlsucrirtrt suas rursttllt in Atrla clrtcrelas lipiscoptts
Valachorum. ct qui res /294l e.ius tutabantur. Quibus interventis serium dcclit
Iurpcrator lvluntlatLrnr ad Illcgiurnl (iubr'rtliuttl ttnno 173.1 dic 23t Novctlrbris,
"Quocl vidclicct bclliglrn l{csolutio. ct MilndatLttn Nostruur ad Ios
Cubernium Nostrunr in eoclem Principatu ltcgirrnr in negotiis pracattacti
Episcopi, ncc non Clcri ac Nationis e.iusdcnr Valachicae ll' Deccnrbris anlnii
1732 cnranatue. non solum dcbitac cxccutioni pcr non ad huc datunr. qtrin potius
Contra Diplonra. e.iusdemquc l)uncta, a I'elicissirnae recordationis Augtrstissirno
quondarn Principc t,eopoldo. Cenitore ac Praedccessore Nostro desideratissirnac
rnemoriae Unito eidem Valachico Clero elargita. per nonnullos ibidem. gravcs
injuriac et prae.iudicia, quibusdarn absclue Mandatoruln nostrorum neglccu
thcturl csse prorsLls displiccnler intelleximus. /295/ ldcirco vobis Gubernio
Nosrlo l{egio Clcurcntcl ac scrio nrandiunus sursus. ut .ittxta tenorent praccitati
l.trrilli irrl \/os rlrrli Nllnriirti rroslri c'justiemque erprcssiones. praeulcntionali
llpiscopi. Clcli. Natiortisrlue Valachicac Clacci ltitus unitac l't'cccs ct
Cravanrinn. suh Pmcsidio lldclis Nostri sinccre'Nobis dilccti Spectabilis ac
Magnilici Conritis .loh[annisl Haller. Ltiberil B[aronis] ab Hallerstcin. Cunrcrarii
Nostri et Cuberrraloris in illo l']rincipatu. et l)artibus eidcnr anncxis l{egii,
adhibitis etianr duobus Catholicis Magistris Nostris Protonotariis. moclernarn
Consiliariorunr Cubernialiurn paucitatern hoc in passu suppleturis. quo citius
assunrantur. pUnctatimcluc ritc et debitc conccltentur. ac examinentur. lalitercluc
si anricabilis catenus conventio ibi subscqueretttr. hanc pro benigna /296/
ratifica(ionc nostra. si vcro cllrcrsurae hinc dilllcultates ibidem conlponi. ct
accomodari nccluircnt. controvcrsia eaclem sua serie, partiurlque rationibus.
suflicicntique clanda desupcr intbrnratione ct opinione. Majcstati Nostrae pro
clcrrentissinra dccisionc nostra. citra ulteriorem dilationcm. ct quiclem bimestris
spatio a perceptionc bcnigni hulus Mandati nostri cotnputanclo stltrnlittatur.
Intcrca vclu ut nulla. contra cundcnr [ipiscopunr ct Clerunl Valachictrrn llnittrnr
innovatio. vis. aut illcgalitas adrnittatur. vct'uttt itt Stattt rluo lractcnus. ct tcmporc
proxinrc dclirrrctolunr f)lriscoporunt Valuclttuum (lracci Ritus Unitorunt crant.
r.rs(luc rrtl bcnignunr rlccisiouuur Nostt'attr lttiutcillll. dr:bitarrr c'itrsdcrn
J6J
protectionem tam Vos Gubcrnium Nostrum l{cgiurn /297l impcltianrini. quarl
per alios quorurn intcr cst irnpcrtiri curetis. ac nullatenus interrnittalis.
S Vll. l{cgio (iuhcrttio rcprircscrtlirvcliur( :uln() l7l5 cir. cprirc
prasrogativis ct priVilcgiis suis ecclcsiasticis dcrogilr'c practcntlcbilnt: ingcns
tarnen s1,lva Gravanrinurn tempore Conritiorunt anni l7l6 (libinii. nomirtc
l')piscopi Fagarasicnsis. Clcri. ac Nationis (irar:ci Iiitus pcr 'l runsl.lvunianr
unitorum. Statibus ct Orilinitrus 'l'rirnsl'lvaniae exhihita cst. Quo.l curn plurr:s
paginas complcitl. Sunrnriurt tuntilrn. plor.rt circir lincnt in prrslulitlis srris
dcclararunt. corunr vcrbis rcpraescntabo:
"lnstamus humiIIirnc.
l,) tJt considcratis pracmissis. in quibusvis Posscssionibus tot
admittantur Parochi. imnrunes ct Salariati. quot nccessarii. I'r'aelatis
ccclesiasticis. ad cxactc ritu suo divina pcragcntlum. /298/ r itlcbuntur': rtcc
arnplius Rcsolutio illa An[nol 1699 cntanata. pcr subscqucns l)iplonra cassata
al legetur.
2.) (irncci Ilitrrs Srccrtlotcs in 'li'ans1'lvaniir dcgcntes unirclsi. rr Noslrtl
ct non ub lipiscopo cxtcr'o et rrorr ur.rito dcpcrrclrunt..lulrsr,lictionirprc l:piscoputus
)
Nostri se sc subduccrc non pcrmitlilntur.i
3.) Pcrsonac Noslrac ecclcsiasticnc. irrcrluisito l:)piscopo vel rnasirrc ird
nudarn suspiciorlcnr lrc capiantur. irrcarecrcntur. ud l:orurrr Sccularc nc citcntr.rr.
danrniliccntur, mulctentur. in lanrilias et bonu eorum nc involctur. vcrunr in lirro
competenti .iuridice proscquanlur.
4.) Cum de Portione Canonica. Fundis vidclicet intcrnis ct c\tcrnis.
Flcclesiis nostris provisurn non lirerit. Portio Canonica ltalochis /299/ nostris
assignetur: illuc usquc aulcm'Ierrae. quas Saccrtlotcs sive 0nlptitis. si\c
succcssoris. sil'c hlpothccario,jurc possidcnt. habcarrtur pro ccclcsilsticis. ac
immuncs prouti etiarn hactenus. Insupcr lllii Srccrdotunr. irtrlr.lc alrorurn
l,aicorunr a Scholis nc arccantur. in Patriaquc potestatc cristcntes nc copiantur.
5,) l'errac l'lcclcsiasticac a longo ternporc pacilicc poss(:ssae. ct pcr
pracrcccnsitos l)ortrinos tcn'cstrus abseprc ullo .juris proecssu ab ccclcsiis
abalicnatac iisdern rcstituantur. et siquid contra l'lcclesias. aut l-)cclcsiaslicos
praetensionis habeant. in F'oro competenti.iuridice proscquarrtur.
a
6. Citati acl lrorurn ccclcsiaslicurn. corrrparitiorrc. cti;rrrr sint si
Jobbagiortes. ne prohibcarrtr.rr'. nralitia aulcnr sua rron conrparcntcs arl corrcli-erranr
meritorunr poenam subcundam c\tradentur. simili cninr ccclesiasticae /300/
dignitatis contenlptu ad pluria scelcra patranda aninrantur.
7.) Vetita in Diplomatc Ilonoraria.'l'axa. aliacqus l)cnsioncs a
Saccrdotibus Unitis ne cxigantur. insupcr contra e.jusdem Diplornltis tcnorcm.
loco, benellcio. aut l)arochia pcr Seculares nc anlovcalltur, Schisnratici in corurn
locum ne surrogcntur. ct Dccimis. Quartcriis. ct Vecturis iurnruncs sint.
8.) Praesertim in'l'erra Regia residcntes Valachi uniti. cx s1'lvis. acluis.
montibus. aliisque'lcritoriis ab antiquo usitatis via lhcti ne c\cludlntur. nrtibus
exercendis ne intcrdicantur. inhabilesque ad supporlanda onera nc rcddantur.
"tln Districtu Halnrdgv. in Cont'iniis lianatus. Valachiac ctc. lircilc sc Poplr,: subtrahebant.
att;uc ad l:piscopos rrurr unitos conlbrcbant.
s 384
9.) Innovationcs lractenus inlpractizatae ne adnlittantur. damnificatique
abscprc.iuris processu Saccrdotcs. tarn in Districtu l"agarasicnsi. cluanr alibi in
intcgrum rcstituantur. st ut amplius sinrilia ne t'iant serio demandetur.
/301/ 10.) Ut nostri Valachi Decimas et Quartas, aliasque obventioncs
Parochialis. suis et llon alicnis a sua Religione praestare tncantur. Dicbus [:cstis
vel rrrarirne rna.ioribus per alterius Religionis hornines acl labores ne acligantur.b)
Il.) Nullus Seculariunr in causis. et Jurisdictione Episcopali se
immisccat: lJrachium contra nonunitos se intrudentes nobis dctur.
12.) Gratiose in super indulgeatur. ut dum accusamur. aut aliter in aliis
nigotiis tanginrur aut involvinrus. nobis in auclitis. et absentibus nihil dc nobis
conslu(latur. aut dccidatur: si cluidcnr anlcquanl arnbae partss audiantur. alteri
currrrrr .lrrdicirrrrr lerlc nerlo potcst.
l;t ctnt Itacc ortrrriil trt Sacr<l l)iplorni.rtc contincalitur'. lclcrtt I)iplonru in
ontnibus /302/ suis clausulis ct articr,rlis ab onrnibus otrscrvctur." llis aliisque
verbis gravarnina in alitluot lbrnras trnrrslirsa aliquoticscluc lilcrunt rcpracscntatil.
Vlll. Ordinata cst tandclr Commissio ubi onrnia eorunr Cravanrina
$
practcnsa reviderentur. cum Legibus l'rovinciae cocertarentur. exactaquc tandent
Suae Ma.iestati I{elatio fieret. Prolixiora sunt Comnrissionis acta. quarn ut
lbrnralitcr huc inscri possent. substantia tamen eorurn in his punctis vcrsatur:
l.\ Ouenutlur cle Nauli et Telanii praeslatione Popae Valachorum uniti.
contra Dimploma Unionis ipsis elargiturn? Aequitatis rationc /303/ non
relia-eante Popas (iracci ritus Uuitos. modo ad certum. et modcratum reducantur
nunrcrunr vcluti sunt ct alii nobilitari pracrogativa gaudcntcs ab oncrc
praestalionis Nauli ac
-l'clonii
Conrrnissio censuit exirnendos ac immunilandos.
2.) Qtnml Decintus? A tcrris ccelcsiasticis qua talibus acquc cssc
inrnrunitnndos ac a soh.rtione Decinrarunr .juxta Diplonra praccitatum cxinrendos:
vcrunr tales terras haberc ecclesiasticas non constat. Decimarum autetl'l ratio est
nru ltip lcx:
Prirlo: Colunt tcrras Nobiliunl Popae ac accipiunt tiuctuml Decinras ac
obventiones loco ac t'undis adfixas: ut, est'l-erragium aliaque id genus pracstare
aequitati conscntaneum est: subterlugere vero ac declinale e.iusmodi
pracstationcs inr ito Donrino terrestri lbrct plac.iudiciosurn. Quaecunque persona
nobilis. si quas altcrius c.iusrnodi terras teneat ac colat oneri l'undo inhacrcnti cst
obnoxia: /304/ majorem libcrtatem neque Popac practenderc possultt.
Secunclct: Dccinrac dcsurnuntur a lundis pure tiscalibus, clui imrn[cldiate
dcpendcnl a Principis rcgnantis Iibcra dispositionel est igitur in arbitrio accipcrc
vcl conclortarc sivc l)opis. sivc aliis.
Tcrtio: Fiscrlitul tpracilaur collatac suut I)crsonis bcnc mcrerrtibr.rs. tlui
Donutarii dicuntur', subsuntcluc talcs, quoad omnss provclltrrs. Dccinras. Juri ac
liherae dispositioni Dorninorum terrestriurn. quorurn salvo .iurc ncrnini alteri
disponcndi lircultas salva et intcgra esse. ac compctcre polcst.
b)Popae Valachici abutebantur auditorunr suorur.n ignorantia, qui t'estos dies sacpe
indicebant. opcribus rusticis vacantes poone sub.jiciobant. at liccbat cas pracstare l)opis:
prac'stabantque libenter dtlnrinis suis terrestribus, aut creditoribus. Peccaturn non conrrnitti
censebant aliis opcrando. sed si propriis vacarcnt labtlribus.
i85
Quarto'. Bona Fiscalia quacdam. aut Decinrac cx iis colligcndac sub
titulo arendas, id cst taxae cu.iusdarn, quovis ann(, irr lctlcnrptiorrcm tlccirltrunr
exsolvendae. data sunt Dominis terrestribus. nb eorurnque clispositionc sccundurrr
Patriae Leges depcndent.
13051 Quinto: Sunt etiam arcndiltitiilc dccinrac quas tcncnt inrcrtlunr irr
publicis ac primoribus constituti Proceres. clualcs sunt Clonsiliarii Guberniales.
'l'abulae Regiae
Adscssores. Qui quidenr ctiant citra solurionem. ac tlcpositioncnr
arcndae. quamdiu dicta Ot'licia tencnt vi of'licii sui plcno .jure dccirnis suis
arendatitiis potiuntur. inveterata praxi ac consvctudinc sulliagante.
Se.rlcr: Dccinrac cx Fundis llcgiis tlcsun'runtur. (luas colligr-rrrt. cluibus
vigore Privilegiorunr ac Cessionaliunr colligerc cst.
Iir his patct rrtultilirlnrcs r,'ssc clr:cintas, ncc urro.jurc u lirrrclis colligcrrt[rs.
Quis dubitct non acgrc laturunr. ccu sibi prac.iudiciosunr lipiscopunr
Fagarasienscm si Dccirnus. quil^s pro c()ngnlil sui sr,rstcntutiollc. titulo liundationis
cx muniliccntia. ac pictatc Fundatoris collatns capit. tcnctquc. Clcro l.atirri I{itus
ccdcrc urgerctur? l)ar injuria in /306/ l.utinunr. scu llornano-(latholicunt
[:lpiscopunr. aliosquc Seculares derivari cxhinc possct. Nisi suaptc rcs spontc
tluant nct'as vitleli damno ac iniuria altcrius quctncllant locuplctari. Atrluc ita
Decimas. nec ipsi cletinere. nec ab Auditoribus suis..iurc aliis r.lcbitas acciperc
Popae Valachici possunt.
. 3.) Quoctcl l>oparum nunrenun imtrrittuendunt./ Vcltitur tlillicultas in
Cerirnoniis. l)rccit'rtts Blcviariotluc ninrio plus prolixo. (lr.rirc r.ulus Sircuclos
omnia perficere norl possct'l Consultunr est ita nrodcrari lroc ncgotiunt. rrc oh
paucitatem Poparum Cultus divinus in ecclcsiis Unitis tollatur. aut o[.r
multitudinem immunitatc gaudcntiunr Poparum miscr.l plchs itggr0vctut.:
hominesque. qui ncc Deo. nec Regi. nec grcgi serviunt. locorunr bcnclicia gratis
depascant. sequantur ergo cotlsvctudinern Ficcl[csiJac ('atholicae ct aliarunt. ubi
non est insolitunr ut si pro /307/ numero Ecclesiarurn Saccrclotes non suppctaut.
Filialcs Ecclcsiae ad Matrcnr. Matcr vicissinr ad Iilias sc conlert eultus divini
gratia.
Parilbrnritcr si in minoribirs unicus. in nuiolihus autcnt l)asis Valachicis
duo ul plurimum l)opac constituantur. ea lcgc ac modalitiltc. ut tlicbus lcstis
omnino in unum. medium scilicct aliquem locum. ceu acl Matrcln l.lcclcsiarn.
ninores seu filialcs llcclesiac, vel t'ors altcra vicc confluant: hoc pacto ncc
nurncrus Popanrrn deerit. ncc cultus divinus oh paucitatcnr Puparunr tolctur. ct
Plcbs dicbus l'estis Spirituali solatio non dcstitucnda divinis vacarc eonrrnoclius
valebit. sed nequc dicbus protbstis. quibus ah l.lcclcsia ct divinis solcnt ahstinu.cl
inutilibus honrinihus oncrabitur.
/J08/ 4,) Qrttrul ('nitot, Slului (utltolitrt iutttrrlliute iltuuttnrrrrttlo.s',' lul
inslar aliotttnt Patliuc l'iliorurr hatrcntlos'J Non viclctur nrirgnl rliliiuultls t;uoacl
hoc nrcrnbrunr: plcbeae eninr conditiouis Valachi rcalitur ct persrlrralitcr.spcctanr
ad Juris,dictionem l)otnittolum suorunl. in rluolurtr lclritorio lirnclunr habcnt.
Nobilcs vcr'o Valuchi rcalitcr rcvocflntur ad [)onrinurunr tcrrcstriunr
Jurisdictioncm. personalitcr vero ad Comitatus cos in qrribus lirndos habcnt. Si
vero habcrent in Sedibus Saxonicalibus spcctcnt ad cunt ('ornitolrrnr atl tlucnr
talcs Sedes Saxonicales revocantur.
 386
i87
s rx. Hacc'crs conrnrissiorlis in ncgotio Valachorunr rati'rrc
(it'itvittttitttlttt lirit. ('trttr tirttrcrr l'ipiscoprrs qulsqtlalnptlstttlareptlssct.I)osltrlatitl.t1trotltffi'
Itlgarasicrriis I)ccirrtlr; p,a, a,,., i:ta,a, conlful'iulut': grosttrlirl itl. /J lJ/ rlu()d I )i\.(,t.ulll l(cgurrr. ire I'r itrcilruru ilrli!Iris\rlri\
s.lrcrrdarrr. \ulut illc|cc(lcril /J0g/ iab0r.rs- urgcrct. stiltr.rs
ct or.clirtcs irr c., l'r'ivilugiis ct lltdtrltis sttrrrrrl(tl)crc rlcrrrgirt: llostrilrrt irl ipotl SirrretigrriSris l<r,r:rri
consenscrunt. ut utl usitatanr in l'runsl,lvurria Vcnclubilis Clqi
irr locis c.pctia^rn a propriis riccrcsiis pcrcipiendarunr beneticio
Catholicl rrrultls Pragnaticis. ub ipsurrrct nrodcrno Augustissinro ltcgrrurrtc (;lcrlcrrririiirc
,uu*i*i.,',ii, conl'irmatis prac'judicat.. postulat id. quod Nationunr Jura et Libcrtarcs
cllerus crroquc Valachicus. pro sui sutsisrentia a plebe valactrica,.siiis hactcrrus
'o*l.r)r. pacrncc possessas pcnitus evertit: postul.t id. r;uorl Nobilitati.
utpote Auditoribus conclignam. et activitati suae competcntenr nrcrceilcm. proprii ct N.hilir.r.i
Praerogativac.- cujus sanctam habcmus obscrvaritianr.- nraxirrrarn l,inr irrli.rr:
vidclicet labores prcnriunr accipiat. ct l,ocorurn ac servitiorum. in quifus postulat id. quod IJniversorunt Systcnlu Provincialc hactcrrus irr
mansuri sunt bcncticiis. ea cum suis Auditoribus licentia.- saluo bgrro ur.lirrc
iamen oonservatun'r. tam in Rcligiosis, quarn politicis et occononricis rcapsc
Dominorunr terrcstriunr. ac totius privilegiati status.iurc p0rmdov-[te.- convcllit.
uti ct liui ct conllndit. [)cniclue postulat id. quocl ncc suo ('lero. ncc plcbi Valachicac.
q ucat. tlc
notissinlil sua inrlolc unquanl conlpctit.
s x. llacc nihiro*ri'us oblarionc
Statuurrr IJpiscopus cracci I{itus llis inquarn inauclitis atque nlorncntosis/3t.1/sirnis I)onrini l:piscspi
ljnitoru'r no' contentus. crrr cam in Sccribus quicrem
Sicuricaribus o...p,orr. Postulatis durante hac Diacta. stante quasi pcclc rcsponclcre r.\obis si,tibus.
scd in conritatibus et Fu.do l{cgiir aliunr subsistencli nrodum pro
suo nro/btero utpote hu.c congregatis Rcgalistis. ollicialibus. ct Dcputatis acl impr.orisarrr
crigr''clLrnr prircrcrclerct.") pr.cterca Rcgirrr, qr()q.c cubcr.niurn importantissinram hanc ulatcriam nrininrc inliuctis haud integrurn lbrc r.iJctur:
()r'tlirrcs l'rovinciiic lcr rrrlsriolcur Stalrrs ct
.rc iris uraicriis r{cspr>rrsio,r.,n iirg"r",, cottsulta.du'r crirrr clclibc'irrrrrurrtluc N.bis currr Nostr.irtirrus cti'ra cril.
scqucntcnl l(esponsioncnr Cubcrrrro obtulit; priusquam,iura Nostril a Mqforibus Nostris Sirngvinc tluacsita l)orrrirrg l.lpisct4re.
Practer eas. quas in Substrata Varacho crcricari rnatcria. nupcrrima suisguc Valachis gralis ccclamus. Ncrluc nl.rrn,i hr,,.. Augustan.r qLroquc
Scssionc Diactari /J t r/ norrriue triunr Natiorrrm pro inrpetranda At,r,rn.,
a.iiii.rotu sin istre ucccptirrirrrr l'crc hurni I I inrc c.onljrl i nrus.
I I
llcsponsionis incvitabili ciilationc. prilcgnontcs scripto tcnus porrcximus
cluibus utporc utllrucdunr lilnrissirnc insistinrus. plicuit Excclso
ralioncs. ._ lltsi clcrir;uc stricto .luris ordinc pr.occdcr.c lirs cssct. si rcccntissinrc
allatunt Dccletutlt Cacsarcunt intucamuL indcquc pcrspiciurlus [)orrrirrurrr
cubcrnio l{cgio
rcpetita vicc Inclytis Donrirris Statibus et c)rdlnibus intinrare, .ut Episcopunr Nos Status et Ordincs. i-enonriniosiisinrii plane dclatiorritrus
acl nrcntim in
rcccntissimi [)ccrcti c]acsalci. inibiquc praccisc cxtans Manciatu;n Augusta Aula d0tulissc, aklue graviunr injuriationurn. violcrrtiar.uru. /.115/
llcgiurn sirb
rnudr'rna adhuc [)iacta. tcl illa cluntarat I{cvcrcirdiss[inri] illegalitatum st clanrnillcationurn sibi. su.,quc L'l.ru illatarunr tcnrcre inculpassc.
DIonrinil'i:piscopi
lragirrasicrrsis postulatir. quilc pcr lncll,turn clcnorninatanr Jura et l,cgcs Patriac Nos nroncnt. ut pro salvanda Nostra in Aula lahelircrnra
conrrnisiiorrcnr au
slatus relc-eata ruc'unt rcspo.crcatur. Acl quarn gratiosanl lixcclsi existimatione. tanr diu inrei meriturn nos neutiquarn scu nunc scu
I{lcgiil in postcnrnr
ciubernii inti'rationenr.'os Status et ordlncs secluenria rcspectuosiisine inrmittcrenrus priusclr"rarn Dominus Episcopus aui irr.iuriosas Nobis in ALrla
declariunus: ractas
'l'crlLli imputationcs probarct. aut lacsae Statuurl integritati congruarn satisfhctiorrcnr
N()stlil ogliniortc rcntur Augustaur Aulanl pr.o cxpcrtissirrra sria praestarct.
(llcnrcntia /Jr2l cluc'ulauri cr posrulanti
D[irnrinol lipiscopo ac ciero vuru.rri.u
rluidcnr libcntcr'satisr'ccrc vcilc. salv, tarrrcir.rurc alicno. crnr.lu.:nt*r $ Xl.'l'a'dcnr rocurn ltcsidcntiac r.)piscopi varaclrici rlurirsrarr,.c
constituit Culolus Sexttts. ubi ab nnno 173(r N,lorrasrcliurrr Slrlorrlitlrrlr
.iustissilna hilcc attla quac paltc nltcru ilraucljta nihil ccrti statucrc consvcvcrit. aedilicavit. quod lipiscoptrs.rlb una. ab aliu vclo paltc incolcrcnt aliqutit tr,t.,,r,,ill,i
nlomcntosa ista Postulirtonrnt purrcta. voto lncl-l,tae Conrmissionis
p,.o .lur,lo utuilitae. seu llcgulas tlasilii Magni obscrvantcs. ljacra lirrrclation" lt,i.t.jui-p,.,,
dcsuper r.sponso ad status rcrnisir. FIis ira se habcntibus. p"rni pnruti,p,.,i,,ii,r.
llicrornonachis 12. er Alunrnis 20. a[nnlo 173g.
pro homaqiali ,()st'il obligatione. ael rcspondcncrur' nisi nos gravitas
postrlatorurn practcr nostrarr spcrr ct exspectitionenr. imp-ediret,
/Jl6/ $ Xll. Non internrisit subscqucntibus ctianr annis Urrir.rum t
a, ,uipanru, Episcopus suae postulala urgcrc. ordinata in Diacrl annlil 1737 commissi. sub
retlclcrct.
directionc .loannis 'l'horotzkai in corunr ncgotio. tJhi curn Jn l)cccnrhr.is I
Posrulat cni'
Dlominusl l:piscopus c*r suo crcro ca a Srnribus. quac in
Sessione. quacstio incidisset: ,rn |aluc.hi ,ir, ,r.rrnt {..'rriliT verc. r.csponcrit !
a Ma.ioritrrs Nrst'i unquanl aliquis postulavit. ncc a postcris'oiiiis !

%
'cc Episcopus Klcin. si ca. quac cnixe pctunt. praestabuntur. ('ui cunr ob.iicclcrur:
/rrr d
conditionute su,r ,riri'. onrnino lcsponclit. nanr si nnn prna,t.:n,,l.c{)rr'rl
"'Ilatio lacti hlcc cst: in Scclibus cninr Siculorurn l)ecinra non cxisitur.
sed capccias postulata. parati surrt ctian'r Turcicanr anrplccti Rcli_eioncm. 'l'ili1
ALrditorcs SLrrs Mirristris pro rnerccdc sorcnt darc: in Conritatibus ll.ryiclius quanr
uut*r.i
itttcr Saxortcs l)ccitttattt aIrt. ()ualtanl accipiurrt Mrrristri Augustlanacl
r-rr.r,, Gj" cautius prolocutrrnr socii admonucrunt. clui ranclcnr clracstiorrcnr pr,,p.,ri,un.,
('.nlcssionis. rr.' sorurr a suis Aucritoribus. ct llclvctliciiel adl'irnrale dcsiit.
vsrunl ab onrnibuslui ,.rrn,u .utu,,'t- iiua .r,
quod in Libcllo supplici ab rnrpcrarore petebar. ur Valachi
suri sa..r,tutiuui ij.ri,non,
darcnt'.on uliis. quod tarlL'* c.* cssct c.nr raesionc.juris alieni.. Regia
i nr petritvi t.
rt;ic.\;;c-;n

l
i

/3t7t cAPUT QUARTUI4.
De Stalu l,'aluchorunt in Transvlvenia regnunte Maria Theresia.
$ l.'l'ransllvaniirm cunr aliis Regnis ac Provinciis. morte Caroli scxti
lnrpcratoris. l{cctorc clcstitutam. Cloriosissima Flungariae Il"egina rllzlRl..|
7'l1l:1?l'.51.1 susccpcrat gr.rbernandanr. C-'ui in cxordio t'ere l{egiminis Episcopus
Virlachorrrrr Cracci [{itus tJnitorunr. I,rivilegium dc Unionc Valachorum.
Leopoldi Impcratolis, rlornine [Jrritorunr obtulit conl'irmandurrr, quod dic 9""
Scptembris anrri 1743. tcnorc sequcnti conlinntvit:
/Jl8/ Nos Maria 'l hcrcsia Divino l'avente Clcnrcntia etc. Mcrnorioc
cuntntendarrus tenore praesentium signilicantcs quibus cxpcclit universis, et
singulis. Quod cunr dcbitLrrn Apostolici Regiminis Nostri munus. Juraclue, et
irrnrunitirs ccclcsiastica. cNigcrcltt. ut quos lldcs ct Clraritas in cjusdcm Sanctac
llcclesiac Clatholicac Unitute aggrcgavit. cjusdcnr S[anctac] Matris obcdicntes
lilios. eodcnr sub capitc. grcmioque lbvet. ac vivitlcat: eosdcnr Divini una ac
humani tavoris parlicipes atque consortes reddere clebeat. nihilque decentius,
nihil acquc in sublirni Rcgalis subscllii Tlrrono lcgitimo successiollis.htrc
sublinratis censcatur ossc cxigcntiis. (luilnl sobolenr paternae virtuti.
succcssolcl'nquc l)racdcccssorunr piis, et Zclantibus vestigiis tlrnro ac instanti
passu /319/ .jugitur inhaererc cocptosque Praedecessorum. in rc praesertim
Ortlrocloxa conatus innata virtutis succcssionc continuari. Cunr proinclc tarn Clcri
ac Slccrdotum, quilnr cl unilersillitcr totius OEntis Valachorum. Graecorum. et
Ilutltenorurn Cracci I{itus in haercditario Nobis 1'ranIsylva]niae Principatu,
Partibusclr.rc eidcm anncxis dcgcntiunr. ct existcntiurn SIanctacJ llomanae
['.cclcsiae Uuitolunr rrominibr.rs ct in personis Reverendus ac MagnificLrs I.[iber]
Blarcl .loanncs lnnocentius Klein dc Sz6cl. eorundcm E,piscopus pariter unitus
(iracci I{itus l:asirlusicnsis. ct Consiliarius Nostcr cxhibucrit ac pracsclltavcrit
lvlaicstati Nostrac cprirsdanr I.itcras Saclatissirri quondam Principis ac Donrini
Lcopoldi, lnrpIeratoris] Romanorunr ct
Ccrnran[oruml Hung[arorurn]
I3ohcnrliorunrJ ctc. Rcgis. Avi Nostri gloriosac l32U Renriniscentiae
dcsiclcratissimi. sub dato Vicnnae 16. Mensis Fcbluirrii Anno 1699 patcntcr
cottf'cctas. si-eilloque c.jusdcnr dupplici sccrcto irlpcndcnti nranusquc propriae
subscriptionc roboratas. tenoris inliascripti, supplicando Ma.iestati Nostrac
humil[llime. quatcnirs easdeln l-iteras. ratas. gratas. e1 acccptas habcntcs.
prflcscntibus Nostris inscri lhcicntcs clcrnsnter acccptare roboralc. ratil'icarc. el
conllrnrare dirrrarcurur: (luarunl quiclcnr l.itcrururn tcnor sOquitur ln
tiltlrlunl:ttl
Nos l,copolclus Dci Cralia ctc. Mcmoriae corrrmcndamus tcuorc
prilcscntiunl significantcs quibus cxpcdit tJnivcrsis. Quod cunr imnrunitas
ecclesiastica, qua l'lcclcsiae ccclcsiasticacquc l)crsonue. ac lles ipsarum l32ll
gauclcnt, Jurc paritcr I)ivino ac hunrano singularitcr in Apostolico Nostro Rcgno
I'lungariae. ac [{c-enis. Plovinciisque e idcm junctis ac annexis Gratiosis f)ivorum
'" Privilegiunr hoc supcr-ius Cap. 2. g X dcbeblt dcscribi. at nc idcrn bis dcscribcretur hirc
rctu I inrus.
389
Regum Praedecessorum videlicet Nostrorum beatae recordationis Privilegiis.
Regnique Constitutionibus sancita sit. eamquc a Caesarea Regiaquc Ma.iestatc (:
utpote qua specialem inter.Reges Christianos pracrogativam l{cgis Apostolici
obtinemus:) asscli. dcf'endique condeceal. Justum viclcri. ut/cplos cadcm lldcs ct
Charitas in e.jusdcnr S[ancatel Ecclcsiae Catholicae tlnitare corr.junxit. c.jusclcnr
S[anctaeJ Matris obedientes fllios eodcnl in grernio lbvct. eodern clcniquc sub
capite e.iusdem cornmembra vivificat. exindeque clivini ac hunrani lavoris par.itcr
reddit capaces. lurc suo non destituantur. 13221 Cum autem Nobis pro ccrto
rclatum sit Gcntcm Valachorunr. Graccorurn. ct Ruthcnorutn. quac hnctcnrrs
Schismatis labc laborabat. aspirantc Divino Numinc in variis llegnorum
Nostrorum Hungariac. Croatiae, Sclavoniaeque partihus. uti ct in l'r.ansylvania.
Partibusquc eidcnr ncliunctis cncpissc acl unionsrr el grcnliunl SInnctacl
Rornanar,' Ecclcsiac rcdire. ornniacluc ca atlnritterc pr.olitcri ac crcclerc. tprac
Sancta [\4atcl l:,cclcsiu llonrano-Catholica adrnittit, prolitctur. ac crcdit. ct
nominarrtcr illa quatuor Puncta, in quibus htctcnus potissilltunt disscrrscrant.
Primo: Ilornanunr l)ontiliccm cssc caput univcrsalc totius pcr orbcrn dil'lirsac
Ecclesiae. Secundo: Panem azl,rnuln sulllcicntcln essc nrarcrianr cocnac
Domirricae. scu Sacrarnenti Eucharistiac. 13231 l'ertio: I)ractcr coclunt. scclcnt
beatorunt. et inlcrnunr carccrcnt danrnatoruul. tcrtiant dari locLtnr. in cluo anintac
nondunr expiatae dctincntur. ct purilicantur. Quurto: Spiritunr Sanctunr. tcr.tianr
in'frinitate Pcrsonanr
a Patre. et l'ilio proccdere.
Nos igitur Zclanti li,egis Apostolici nruneri rcsporrdcrc volenrcs. cx
auctrrritatis Nostrac plenitudinc. pcI pracscntcs bcnignc dcclararc volurilus.
quatenus Crucci I{itus Suuetuc l{ourunus Ucclcsiuc IIrritolrrnr, tum licclcsiirc
ipsae; tum [']cclesiasticas personae. lutn earutn Iles. in prucclictis. I lr,rrrgrariac,
Croatiac. Sclavoniae Regnis. uti et in 'l'rans1,lr,,nn;n. par.tibusclue ciclcnr arrncxis.
eadcm prorsus irnnrunitate ecclesiastica gauclerc clchcnt. (lua I.lcclcsiae.
Personacque l,atini Ritus. ex Sacrorum C'anonunr /32{/ pracscripto. ct
Terrenorunr l)rincipunr consensu. intlultis. ct l)rivilcgiis cli,".ctivc pcrliui
gauderequc dignoscuntur. Cujus intuitu Nos etianr Lrltcrius sub grat,i inclignationc
Nostra Regia scverc. flrnritcrquc nrandarnus: Ll1 a pritescntium inlia clcclar.arrtla
publicationc. nullus cu.jusvis Status. Authoritatis. tligrritatis ct pracrocatir ac.
potentiaeque tircrit. pracdcclaralac huic (lracci I{itus Llnitulum inrntgnitati
Ecclcsiasticae. apcrtc vel occulte. nullo sub practc\tu. vcl ctianr practcnsi usus.
ct consvctudinis antctluarn unircntur sub vclanrinc. auclcal conlrairc. Ncc
Saccdotcs Rontanac l')cclcsiac (Jnitos .lobbagf iorrunr nrorr lruclalc. ld robotas.
laboresque, el colonicales praestationcs; cliam sub l"lonorarii titulo cogcrc. aur
hunc
incarcerarc. minus ob clictanr tJnioncrn pcrsequi. loco" bcnclicio. aut purolclhil
amovere praesunlat: iisdcln plolsus pourris tunr ah l:)cclIcsilirstici. trrrn l
Secularis i325l l:oli Judicibus. tunr ctianr si opus lircrit a Nosrra Mlicstarc
intligcndis. quas lidelium l,atini Ilitus irnmunitatcnr ccclcsiasticirnl lacdenrcs dc
Jure et consvetudinc incurrunt. et hoc quidcrn tJnivcrsis lldclibus Nosrr.is
Praclatis Magnatibus. tunr ecclcsiastici. tunr sccularis lirr.i .ludiiibtrs ct
Justitiariis, cunctis dcniquc praedictonrrn Regnorunr. uti ct'l'rarisvlvaniac
Statibus et Ordinibus. aliisque quibuscuncluc Subclitis Nostr.is. pracscntiunr
notitiam habituris. rnodcrnis ct tirturis. nraxirrrc vcro (icncralibus Locor.url I
l
i
I
I
.*_J
 :i90
cxistentibus. ct cxisturis hisce praecipirnus. et rnandarnus. ut si totics norninati
claeci [ti1us Ilniti, in praedcclarata inrnrunitatc sc laesos apud Vos quiresti
lirclint. r"cstruurcFrc auxiliunt ct opcnl /J26l irrrploravcrint. eisdem aclsistcrc. ac
cos contra quosvis hirlirs Privilcgii inrpetitolcs tueri. protegere. ac delcnclcre
debeatis. Quac tandcnr praemissa omnia, ac.juxta illa praesens etiam caesareo
Ilcgiunr Diplorna Mandatunrque Nostrunr beni$ne volunrus et .iubcrnus pcr
Supremos et vice corritcs ac Judices Nobiliurr in universis comitatibus
Ilungariae. Cloatiae. ct sclavoniac. ac ctiarn 'l'ransylvaniac. seclibus
Siculicalibus. paritcr ac Saxonicis. per Suprcmos capitancos ac Regios Juclices.
in quibus clacci Il.itus [Jniri degunt. tcmporc congregationurn Comitialiunr. aut
Sccliunr publicali. ut acl ornrriurn (luorum oportct notiliilnr valeat pcrvcnirc, Si
vcr0 tluispianr ausLr lcnrclalio his ornnitrus rcluctiurlcs apparcrcnt. I{clationcnr
Nobis srrpclindc lhccrc clcbcatis /327l cluatenus si opus I'ucrit Larr eviclcnti nralo
scvcriori ctiirnr nrilnu nlcdclu tcnrpcstivc nclhibcatun sccus itnque nullus
I"idcliunr Nosrrorulu laccre praesumat. Jubcnrus practcrca. ut l.larum 'liansurnptis
sive scriptis, sivc intpressis. nranu alicu.jus irr authoritate ecclesiaslica constiiuti.
vcl Notarii l)ublici subscripta. cadenr prorsus ficlcs tribuatur, ac si hae ipsae in
orieinaii cxhibitac luisscnt: quas pcrlcctas rccldi scrnpcr volumus exhibcnri.
I-larunr Nostrarunr, [)uplici Sccrclo Sigillo Nostro. c1r.ro ut Rex IIun_eariac utimur
inpcndcnti corlrrlunitarunn vigtlrc ct tcstirnonio l,iterarunr. l)atunr per nranLrs
ljiclclis No-stli Nobis sinccrc Dilccri I{cvcrcrrclissinri in christo l)atris. Donrini
Lcopoldi slanctacl l{lonrarracl llcclesiac carclinalis a Kollllonits Icclesiae
Mctropolitarrac Stli-e,onicrrsis Archicpiscopi /328/ l,ocique. et clomitarus c.jusclcnr
suprcmi ac pcrpctui Conrilis, Primatis llun-eIariael Legati nati sunrrni ct
Sccrctalii carrccllalii. ncc non consiliarii Nostri intinri. ln civiratc Nostra
vicnrrn Austriac. l(r'" l:cbruarii Annlol l()99. I{cgnlorunrl Nostrorlurnl
[{ontlanorum] 42. IlunglarorurnI ct rclicpror.uut 44. L}ohctnIiorunrJ 43.
l,eopolclus.
[,copoltlus C'alclinalis a Revcrcntli Ac Magnilici l.iblcril llarorris .lolrrnis lnnocunlii Klcirr rlc Szlcl
Kollonits ArchiepIiscolpl usl Srrig[oniensis]
Corncs Samucl Krilrroki.
Literae plaescntcs Sacratissirnac suac l\,la.icstatis privilcgialcs tenorc
introscripto irr ct'ncralibus l)onrinorunr proccrurn, conriturrr. [Jaronurn
Maghutunr ct Nobiliunr cactcrorun'lquc statuunr ct orclinunr trium Nationunr
Regni 'l'ransllvaniae. l)artiurrcluc Ilungariac ciclcrn anncxarum comiriis acl cliem
1i'"" Mcnsis Scptcnrbris.nni 1699 /329/ nonrine suac Majestatis. pcr Rcgium
'l'rarrsylvarriac (iLrbcrrrium.
in civitatcnr Albanr Julianr indictis, ct cclcbiatis.
lcctae publicatac. ct ncrninc contracliccntc cxtlaclatac per Magistrurn Joannent
siirosi irllclrrrrl Snirc It4irirslirtis pcr'l'rans1'lvirnilnl p[0t0n(]tirriunr nrIilnul
plpropriir I.
Nos pl.irrrlc. rFra Lclanti Apostolici l{cgirninis Nostli rnuncri. pioc;uc
altclirti Avi Nostli ll'licissintac rccorclationis conatui lirnritcr insistele. ac.corunr.
quos liclcs. cl charitas in c.jusdcnr sanctilc. ct calholicar.. Ecclcsiac unitate
391
cgilunxit. Jurisbus ct inrnrunitatibus bcnignc provitlcrc ctrpimus. ptitcittscrlas
et Avi Nostri cliscdcratrssirri l,itcrus.
e.iusdcrn Augustissirni l'raedcccssolis
omniaquc et singula irr iis contenta ratas. gratils ct acccp{i habcntcs.
praesentibus Literis Nostris dc vcrbo ad verbunr inscri /3307 ct inscrihi lircientcs.
pro parte praenremoratorum [,iberi Baronis Joatuis Innoccnlii Klcin. dcniquc
Saccrdotum. et univcrsalitcr totius (lentis Valitchurutu. (it'irccot'unt. ct
Ruthenolurn. in antclato l)rincipatr,t Nostro. I)altibttst;rrc citlcrn attttclis
degentiunr ct cxistcntium Sacrac Ronranac l-lcclcsiac [jttitortrrn. acecptavitnus.
approbavirnus. roboravinrus. confirmavitnus. ct ratiflcavinrus. Iisdcmcluc
Regiunr Nostrurn c()nsensunl bcnignurn. puritcr ct asscllsr.lnr clcnrcrtle l inrpcrtitnc
sumus. qucr.nadnroclurtt acccptamus. approbanrus. t'oboratt'tus. nttilicanlus.
continrarnusque. ct irnpcrtirrrus. llarunr Nostrarunr scrcc{ioris. ct.{rrlici Sigilii
Nostri. quo ut Princcps Transylvaniae utimur irrrpendcntis nrunimc roboratarutn
vigore et testimonio /331/ l.itcrarum nrcdiantc. [)aturrr in ('ivitatc Nostra Vicntta
Austriac. dic 9' Mcnsis S!'ptcmbris. AnInol t)onrlinil l7'13. Rcgnortttrt
No-strorunr tertio.
Maria 'l'hcrcsia.
Corres l.aclislirLrs (i1'ulali
clc llatot. ntlartul plroptial
l.[ibcrl t]larol
Josephus Koznra tnlanul plxrprial
$ ll. l.ibcllos Suppliccs varios lipiscopus Valachorunr ittlorrtavit. tluibus
Cleri. Plgbisquc Valachicac Statunr apud Augustissirnanr Auliutt rcprrrcscntar it.
Gravamina ctianr in Comnrissione. et Diactis sub (lalolo Serto lmpcratorc
agitata lenovavit colurrrcluc rncclclam hurnil[]imc c\pctivil. tinrlc irnno l7-13 tlic
9t Scptcnrblis I{egia Ilcsoluti() sc(plcns crrrrrrrirr il:
Miu'ia l'ltsrcsiu. [)ir iua lhr cntc /J32/ ('lcntcntirr ctc. lllLtstlcs. l{cr cre rttlc
ctc. llclata sunt Nobis dcnrissc. cuur divctsil lritlclis Nostri. Nohis tlilccli
Valachorunr Glacci Ritus in 'l'rans1'lvania Sacrac l{onrrnac lrcclcsilc l.lrritonnn
Fipiscopi l"a-uarasicnsis, ct Consiliarii Nostri. petita. lpsunt. ('lcrurn(prc rcspocli\,'l
ct Nationenl Valachicant c.ius llitus unilos conccnlcnlia. ah eotlcrn l:piscoptt
Majcstati Nostrae succcssive exhibita: tunl etiam Conrnrissionis pr"o cxaminc ct
complanationc mcmoratorum petitorunr. vigurc bcnigrnrtrrrt Slcratissirni
quondahl lmpcratoris cl llcgis Curoli Scxti lclicis rcminisccrttiau [)ontirti
Gcnitoris Nostri dcsidcratissirni. Rcsolutionurn in codctrt l)rirrcipatu Noslro
Supelioribus annis irrstitutac acta. una curn inlirrurutio/JJJ/nihrrs c() spcctilntil)us.
eidem Sacratissinrac Majcstati subnrissa. Quac onrnia nlalule ct pelhcnigrtc
pcrpendimus gcneratirn propensae. Valachicac quoquc (lcnti. irt tltrartlunt absrlr.rc
praeiudicio reccptarunr in Charo Nostro'li'anIsvlvitlrtiac l'r'irtcipatu tliunr
Nationunt. ilc Julis proindc l'ertii llcri potcst. ubcrrina N4irtcrnl Nostri al'lcctus
l)ocurnenta dare. imprinris vero providcrc. ne sub colorc Jobbagviorratus dulius
 392 3e3
quam par est habeantur. Ad singularia vero petita supramentionati Irpiscopi
F agarasicnsis cluod attinct. clcntentissintc resolvitnus ct mandanrus. haberent. convenicnti in quantitate c\scindattll'. ct assigncttlr. l,
Prrtno l)t I)arochis Unitis in Cornitatibus et Sedibus tam Siculicirlibus'
'l'ertio'. Clcrus UnitLrs cjusquc I{cs. in sPiritualibrrs gilttdcirrll iisdcnt
quanr Saronicalibus. aliisquc in locis c.iusdcnt /334/ Principalus nostri certae imnrunitatibus. cluihus l,atini I{itus Clerus gaudct. ct .iu\ta senstllll 1)iplonratis.
capcciac scu l'urtio Cnnottica. pro corundcnl l)aroclrontnr sustcntatiollc in quod in matcria unionis anno /337/ 1699 ernanavit. l{csolutioncsqttc Cacsitrctr
ll'lilu(nl(). cN !'ius sllceici llroeIcrrti0ilc. tlrr.rc Pt'o ctt.itts!is l0ci ttitttttlt tllitgis Itcgias. a [)ccirnirrunr.'l'clouiorurrr. Nauli. llorrolirrii. ct'laxarrrrtt. itliortttlttlttc
lrrtlvcrrilc solct. ilc il.rsirncl l'nrochiant ltitbcttt. a Vohis (jubct'trirt Nostro ltcgio. onJr,um pracstiltiope irlrnuncs sinl. l)ccinris lattlutt it tcrris. sitlttas pt'itctcr
l;iilclihrrsqrrs Noslris litittihus et Orrlinibus Principatus' 0Idincnltlr: 0uln vclttt ('ltholici l.irtini
PtUoChialCS possi(lcnl, rolvcndis. aliiscprC calctltls oncritrtts.
hacecluidcnr distinctione: ut ubi sulficicns agli cultura l)arochis suppeterct. ibi Ritus Sacerdotes. sic et Uniti obnoxii lnilncallt. Nc autem lllaglltls Saccrdotutn
nihit cle capeciis: utri aliquid saltcrtr" ex agricultura habererrt. aliquid ctinrn Unitorum numerus l)lcbi aggravio sit. adnrittandur in nra.joribus l)arocl'tiis. rttrtts
capeciarum supcradclatur. Ubi deniquc praeter l:'undum internunt nulla prorsus Parovhus. ct duo Capcllani. in rncdiocribus unus Parochus. ct trrrtrs Capcllatlus'
agricultura ipsis cssct. ibi intcgras capecias accipiant. lnsuper Sttlla iisdenr LJnitis in minoribus vcro l)arochiis unus tanttlln l)argchus: Qui tillitcr tlrclinati. ac
Parochis. pro alicluo corLrnr subsidio.iuxta limitalionem subsctluenleln lnancat; ut dispositi. omnes urtzl cunr Parochiis. earulnquc Iunclis. agris. platis. sctt ltlcnctis
p()tc: nec non capcciis praevio modo deternrinandis. et consignanclis arrlrotcntrrr. ct
Pro llaptisnto dcnlariil 6. cont'eribantul atque tum de his tum ctiant de co. quantullr Unitus l:piscoptts
/3J5/ l'ro inductionc l)ucrpclac clcnlariil 6. /3J8/ a Saccrclotibus pro eorum ordinatione, ac tlcin a qtlolibct ordittakr
I)r'o Coprrlationc ... .,. dcrrlariil 24. Sacerdotc singutis itnnis. seu in acre. setl in naturalihus accipiat. Vos (itthclniunl
l'r'o l\4olitlr'a dcnlariil3. Regiunr gcnuinanr ab iis quorurn intcrcst. Capiltis lnt6rnlatiorrcnr. Ma.icstati
ln epiphaniis temporc osculatiouis Clucis a Noitrae iubmittendarn. In orclinandis autem Saccrdotibus [ipiscopus Unitus
qualibct l"anrilia dcn[aLii] 3. rno<lcratus sit. trcvc ultra nCccssitatcnr rrrtrltipliccntur seclttlo obscrvcl irc
Iu sole'nrniolibrs l:cstivis dicbus non cx praecavcat. Nequc Jobbagionenr seu Subditurn sinc tnatrlttlissiorrc. in clatlttrttn.
dcbito scd cx zclo aninrae si l)resz.kurac it prae.iudicium Dontinorum terrcstriuttr, ditnintttionctttqttc ntlnlr'ri
admirristrabuntur I icebit Contribuetrtium. ncc ullurlr antc ?5unr aclatis itllntllll c()lltrA lllctllelll
I)r'o Scpultura culn cautu l)[orcnusl l. llesol ution unr Cacl sare lo Ilcgi arunt Orcl inct.
I)ro Szerckuszta quac ex dccern Missis Quurto: tlnitis Valnchis. ubi corunr plurcs sunl. in lirntlis ptitctlicttt tttoclo
constat. clui volLrnt cclebrari: sed ad hnnc assignanclis. 'l'crtrplum cxstruendi licitunr erit. llcqtle trlltrs l)onrinot'ttttl
nc acligatur Plsbs. nisi cx z-clo pio ista terrJstriurn in co. ipsos inrpcdiat. prius tanrcn quanr opcri lnarlus itdrllovcattlr. irl
solvatur
llat. et fl[orcniJ 2. denlariil 40. vim /339/ Caesareo Regiac Resolutionis in illo Principatu Nostro prrblicatac.
l)ro Szcrendir. quae 40 Missas in sc tipiscopus Unitus Infilrmatitlne nr suatn de exstrttendis'l'cnrplis Nobis subnrittat.
complcctitur'. ncc ctiarrt pro Urtivcrsis Quittto'. lnhacqcnrr.rs quoad l'hcologi - lipiscopo tIlito - ad.iuncti
solut cclebriu i. sccl solttnt pIo ccrtis subsistcntianl. Fundutionalibus E,piscoputus IJrriti. ct sttbscctttis benignis
dclirnctis pcrsonis. solvatur in acrc parato Resolutionibus ciclern upiscopo .iam antchac intimatis: vigolc tlttaruln iclcut
non vcro in bonis irnrnobilibus fllorenil 9. den[ariil 60. Episcopus pro sustenlationc Theologi. fhntulorunrqtre ipsius. ct qtlidcnl pro
Si rlcljciitt in aclc .jurlcntis /J36/ crsolvalur pcncs .acstirtrittiottcnr inlcrtcntirrnc lltcllsac. singtrlis atrnis trcccntos llttt'cnos Ilhcncnscs. c\
.ludicrrrrt I(cliqua uti sultt pro l)aschatc vtrlgo [)6st. pro conl'cssionc. pro c\lrSlllil provcntibus l.)piscopatilrus signanler vero c)i pot'tionc illa [)orltirrii
uncliolrc. vulgo Masz-lr.rr. pt'o gcucrali irbsolrrtionc tentporc scpulturae. ct gratuiti Baldsfalvcnsis. quac ab altet'atg Domino Ccnitolc Nostro. l'rl() lllcllsil l:,piscopi
labolcs vulgo Klhkir tolluntur. ejusquC Succcssorurn llpiscoporurn Unitorunr dcsignuta cst. crscitrclcrc. ot pel
llis autcm praercccnsitis bcncllciis vere [Jniti Saccrdotes: nequc Biganri angarias. sine dct'cctu dicto
'theologo pcndere. pabultrnr itcnr. /3{0/ scu loenttm
aut'l'riganri gaucleant. et avenam. stabulurn ligna focalia. ct ex horto lipiscopali Olcra. ac hortcnsia. trt
Secuntlo'. Funclus scu l,tlctts itrtcrnus in quolibct l)ago. in quo Valachi ct comnlodanl. statuique 'l'heologi convcnicntcnl subnrinistrutc. il(l ullcliorclll
l..Jniti lesidcnt pro Iicclcsiis ct [)omibus I)arooltialibus. si numcrus [Jnitorunt usque Dctcrnlitlationcn NIost]ram tcncutur.
.Se.rlo: Quandoquidcnl nec ex dili-ecnti invesligationc hic constat. an
'l)'anf nlniu cunl SircIl l{orttitntr llcclcsil
t)iplonra supcr Valachr)runl in s1'lr
' Allil variilntil rlc lccturii propusil dc copist / A dok[nrclrtunl(]t ntiisolti a.idnlott variiinsa tJnione a Sacratissinttl cluottclatn Iurpcrerttxc. et l{cgc l.copoldo. Dotllitto Avtr
suprtttnntittut i. Nostro colendissirno f'clicis retniniscentiae, Anno 1701. tlic l9" Nlartii ulalgitunr.
" Alta variantA dc lccturit propusA dc soprst / A dokunrcntunrot nrasolti ajiinlott variansa:
in illo Principatu N[os]tro publicatum sit. ncc ne. ac ipscnlet ctilnr l.')piscopus
solum.

-,i
&,
 .i()5
3e4 f

ag[glraventur laboribus. ct ad incitas redigantur: sicutl cnlllt ullil tj\ l]ilItc tlclllSllir ri
Unituaillucl se habe:re. et producere possc negat: ncque originalis ejus conceptus
in Archivo Canccllariae Nostrae Atrlicae 'fransylvanicae reperilur; hinc e.iusdcnt Nostra mens rlon cst. Statibus et Ortlinibus. tribusqrrc in illtt l)rinciputu Nlostlro i
l)iplonraris excnrplum. prout ab ipso Episcopo lirit cxhibitum. Vobis auluclimtrs, receptis Nationibus. contra Principatus t'undamerrtulcs !lonstitutioncs. /345/
posirivc;raucilntcs. /J{l/ ut in r\r'chivo Vcstlo. an idcm Diplonla in originali. Prae'judiciurn inlclrc. ita vicissiln sct'io volutlus. tlt quitntunl pct' ltas
vel saltcm irr authcntico l'ransunrpto Icperibilc sit. omni diligentia pcrquiri Clonstitutioncs licct. ct sittc tlctritrrcnlo.ltrris tcrtii licri p4tcst. Valirchis
indulgcatur: inrplinris vcro Dominorunr tcrrestriunl sacvitics irr lobbagioncs.
curetis. ct si rcperiatur. cttlrt gettuiua inl'tll'rlatione. an viclclicet illud Diploma
solito publicatuur lucrit in'l'ransylvania. cx quid obstct. quominus Clerus [Jnittls
Clara etsul'l'icientc norma. e.iuSque plena cxccutionc couxrccatur. atque
contribucns ita cotrservctur. et l'crcndis oneribtls. par sit: supcr (ltla Nortna.
Indr"rltis in co corrtcntis plcne liui ncclucat. addita etiam Vcstra, circa ident
quemadtnodum nirnirum illam una ex parte ad Juris. ct acqtrilalis rcgulas. altcra
l)iploma opinionc. intra cluatuor hebdonradarurn. a.receptione hujus Rcscripti
Ncistri computancla|unr. spatium Nobis submittatis.a) lnteritn Diploma prinrurn.
u"ro ex parte ad f'undamcntales l)rincipatus Noslrac lranlsylvalniac
C'onstitutiones dimctiri convenit. Cubcrnii Nostri Itcgii opittioncnt. tluanr
quocl paritcr a summc titulato Dornino Avo Nostro. clie l6to Mensis Fcbruarii
prirnum ticri potcst pracstolilnltlr.
Arrrro l(r99 Cilacci llittrs Valachorttnr. (iraccorttnl. ct Rtllhcll()ruln. in llungaliac.
Rcliqua I:,pisco1-ri lJniti pctita. sivc spiritrraliil. sivc sce ulut i:r. iIsitrs
croatiac, Sclavoniirctluc I{cgrris. uti et in'l'ransylvaniae Principatu Sacrac
Cleriquc 13161 ct Valachorunr (iracci l{itus Ijnitot'ttttt ctlurltttttcrrllt spuctirlltiil.
Ronrannc licclcsilc IJttittrrtrnt /J42l rcspcctu gencrnliter clnrgitum. ct in illo
cun ultcrioris sinc indaginis, nunc ill suspenso rcliquurrtur.
l)rirrcipatu Nostlo ncminc contradicetltc publicatunr. subse(lucntcr autcnr pcr
Notum porro est, iteratas Ilcsolutiones Citcsurco Ilcgilts strpcrioribtrs
Sacratissinturn cluonclunr lnrpcratorcm, et l{egem Josephgnr gloriosae menroriac
annis emanasse. easqgc pcr Rescriptn in illo l'rinciprtu Nlosltro ftrblicrrtas cssc.
D[onri]num l)atruunr Nqstrunt dcsitcratissirnurll. Anno l70ll confirnratum firit.
ne videlicet in Dignitatibus et Olt'iciis publicis. ibidcnt constitrrlis. sinc pctita. ct
pnrcnotirtis Iipiscopo. ct Clsro. Nntionique Valachicac Craeci Ritus in
;l'ran[sylvalnia obtenta ab aula liccntia indc exire libcrunr lbrct. tttonettdttnl ita(ltrd Iolttttttts pcr
Unitis. Nos etianr bcnignc confirmandunr. et extradandunl
VoS Unitum quoque lipiscopum. ut ct illc benignis c.iusnrodi l{csolutiorribus
cluxirnus.
Septinro: Filii Valachorurn lobbagionum tjnitorum. qui Scholas debitum deinccps morcm gencre. et nggotia. si t1tl1c habiturtrs cssct ill ALllir
Nostra promovcntla. per Agentcnl Procurare novct'it. Sin Vcro ipsirnct
fiequcntare vellent. vel actu fiequentarent. eI continuandis sttldiis l)rol'essorum et
pcrsonalitcr ne.ccssitatc id crigcntc. ad Aulitnt Nostrilttr cssct vctticntltllll. catlsils
Magistrolrrn.judicio cerpaccs cligntrscttntut'. solum illi, nc a Dominis terrcstribus
itineris. pr.o liccntia irnpctranda prucvic cxpositurus. clt otrlcltta. rtcc /3{7/ sccr-ls c
irupcdiantur'. ArticLrlus 1""'t Approbatalunl l)rincipatus illius Constitulionunt
provincia movcrc pracsumal.
l)art. "" 'l'it. 6ti rrbi ctiant pOena in colttra venientcs stattlta est tlbservandus ct'it.
llus itacluc snpclius dcclaratas bcnignas Rcsoltttittrtcs N()slrils. lotics lalo
1

13431 O<'tat'o: Strpcr l)ago llal6slhlva lipiscopi tJniti [{csiclentiac loco-

(luent iu lrrivilcgiatiurr Civitatcnt cligendutu Supplicat. llrlbrnrationent ct
tlnito tipiscopo. prncsctltiullr lntori. in qulntun'r pro ipsirrs notitirr. ct clircctiotre
neccssqrius lbrc.iutlicavcritis. scripto conlnlunicubitis, C'itclcrultl
(irirtia Nrtstrit
Opiniorrcur.iuxtir l{cspottsutu Vcstt'ttttt dic 4ru McnsiS lulii ad Nos tlututtt. cx Regia et Principali vohis benigne propcnsac nriurcllus. l)ltunt itr ('ivittrtu Nostril
pnrescrrli l'r'in!'il)iltus l)iitcla. irtrtlitis ibi ilutlicndis. Mil.icstitti Nostrac
Vicnna Austriae Dic 9n Mensis Scptenthris. Anno l)onrini 1743. llcgnorunr vcrtr
subrntttcndartt pracstolabitttut'.
NostrorurD tcrtio.
,\rolol Nobiliurn Valashorunt verc tJnitorunl, in oll'iciorunr collationibrrs,
Maria'l'lrcrcsiu nr[anu] p[roprial
Lrbi caplcia cx illis sub.iccta. sc praescntaverint, eadcln habcbitur ratio. qtlac CIonres] I-ad islaus C.v"trlalii
'['tansylvarriac Nobilirrnr. Ac dcnique
re liquorLlln
l,libcrl llIarol dc Itiitoth. rnlrnrrl plrlprill
Dec'into'. Ctrnr saepclhtus lipiscopus Unitus. multos Dominos terrestrcs in
ad nrandat[unr I Sl acrac I Rcgiac N4al.ics ltI a lt is propri ttnt
'l'ransylvania. I:'uncltlrunl. Agrorum. Pratorum. Sylvarum etc. quae olim ad
Ioscplrus Koznta nllrrtul pl nrptirl
Oppida. ct Pagos pcrtinucrint. et a subditis culta. contributionique obnoxia
l'uciint. nragnanr partcln in prae.iudiiJ4.l/ciunr Acrarii nostri Regii, ad proprianr
oscouontiant cunvertisse: lu tcrra autem Regia l"undos pagis Valachicis pcr $ ltt. Tanclent anno 1744 ltlnrunitatcs ct l'rir ilcgia talll
Flcclesiasticorum. quant /J48/ Sccularium (iraeci l{ittrs l.lnitortrtll. lloll tallttlnr
Oljrcialcs Saxonicos. atlcrnptos cxstitissc Nobis cxponat: Volumus. sinrtrlcluc
c6nfirmavit llcgia Ma.icstas. sed etiarl Articulis tlilclalitrtts .ittrlu cunl nliarttnr
.iubcrtrus. ct iclcur [..piscoptrs !^ir. qttac gcrrcrali$us tclminis. in suO Mcntoriali
Religiorrunr libirtatis coltlirn'latiotrc benignc ittscruit.") [Jndc tot indultis llcgiis
catcnus rclcfl. corttnl Vobis Ctrhcrnio Nostx) I{cgio. pct spcciljca rcnlonstrct. ct
animatus Craeci Ritus tlnitorum lipiscopus. intra ntodunt sortcnlqlle suillll vi\ sc
in lacto rclcvct. atcluc fLntt dc his. tunl Dorninis telrcstribus. clui Suos strbditos
continere potuitl .iarn f)ecimas quasdan'r a llclbrnratis. cl Attgltstiltlis antiqtto .lttrc
saeveriter tractarc conlpcrti lircrint, cxactanr Nobis suhnrittatis informationem,
possessas. 't'emplacluc corundcm quacdan solicitarc n]cditilbirltrl. Ncc pauca
intcrin ex Olficii Vestri dcbito. suntma diligcntia curaturi, ne Jobbagiones nimis

'') Conferatur Artic. Vl. ct Vll. Dietae Cihin. 1744

"' Copia Diplonratis superitrs Cap. 2, $ XVI vidcri potcst.
396
circurllcrebatLrr nroliri Protestantiuln l{eligioni noxia. cum rcpcnte et inopinate
nrirahilis planc lircta est Icrunt conversio. inecnsclue. objectum progressui
Uniorris obstaculr.rrrr.
$ IV. Venit nerrpe cx partibus'l'urcicis /349/ mense Martio, anno 1744
z\sr'r'r;r rlrrirl:rnr (irirt'crrs lnrslcrrirnle vilnc. prrr<lcrrliirc(luc cl doclrirritc prout sc
li't t'hat 5i11g11l1rris: lric c\ lllnrtu 'l'nrnsylvaniant irrgrcssus Valaclrorunt, crrrrr
liorrurrrrr"L'lllrolicis Urriorrern yrrhunlgttcr dissvasit, sortsnt Unitol'unt, vglut a
.ir.rrc l)eclcsiac oricntalis. atque ita etiam vcrae. dcsciscentir,rm indoluit. darnna ex
lJuionc acl Llnitus pruvenientiu cllicncissintr sermonc monstravit. Ncc diu
laborandum crat apud plcbem. anticpri ritus. et patriae consvctudinis
tenucissimarn. Valachi ita e.jus scrmone capicbantur 0c si Angelum e Coclo
missunr pracscntcrn. cos cx orci f'acibus revocantcm. auclircnt. promptissirnc ad
ea quac svadebat execluenda sese oll'crcntes. lnsulso Religionem nullius directe
maculabat /350/ serrnone: id tamen minime celabat. Valachos veram habuisse
Religir;nem. cluarn Unioni cum ll.omano-Catholicis adhacrentcs sine dubio
deserucrunt. Clonsultius eos tacturos lirisse. si earr cum Relbrnratis aut
l,uthcrauis inivisscul. quorum Sanctissima est Itcligio. cercnroniis tantum ct
quibusdam ritibus a Graccorum fide discriminata.
$ V.'Qua itcnr iugrcssurunr ctlnicctabant Valachi grcgiltitn ad cunr
audierrtlunr conllucbant. ntagnaquc l'clicitatis pars crat eurn vidisse. nra.ior.
tlisculsus uudissc. rrraxirna ab co bcncdictioncnt ncccplssc. CuuS6 tatltrtc.,tntnquc
subitac apucl inljntanr plebcrrr gratioe litissc vidctur. vita adrnodunt austqra.
rrullisclttc clcliciis. corpus aut anirrrunr titillantibus distincta. cibo utcbatur telui.
panc rilro. /351/ carnc vcsccbatur nunqualn. vino. potuque omni inebriante
abstirrcbat. uvas passas. caricas 0t triscoctunr eclcbat. pro potu vcro Kali'e ac
llcrba'l'he utebatur. Nihil pro suis usibus a quoquam postulabat. nec si offbrctur
accipictr'at: ipsc vero alitluarn pauperibus eliu'gicbatur elemosynarn. ln misccndi
sclnronihus lirit cirutus. cr.u'n 0utetn c\ renrnt circunrstatiis. vir longc rcru.nr
Cspcricnlia c\crcitiltus. ntultos rclrrnr eVct'ttus acute pcrspiccret. ac plrrclcntcr
ctlissrlct'ct. Valachi slpicntianr ipsi hunrana crccllcntiorcrn tribucbant. nrrrltaque.
scci vunissinrc. spargcbant cunt nriracula patlarc. Uncle l'actunr est. ut non alio,
quanr .\':rtril-Sancti cunr contnruuiter nonrine indigitarent. cui alias /352/ nonren
ctitt IJi:ssaIirtnis.
$ Vl. ('cntcui, a0 sitnul millcni. progrcdientcnl cunt, de loco in locurn
conritabantur Valachi: qui.iarn a Popis ac Petlupopis sc deccptos qucrebantur.
comnrunioncrn eorum avcrsantes, Cultunrquc divinum nrinistcrio eorunclcm
pcragi solitunr posthabcntes: atque ita occasio turblrunr intcl Valach<is
srrlruirscchatur ntrrr rnirrinra. l)cnctlavcrat .ianr llcssario ad viciria Cibinio
l.cgationcnr Apostolicnur. ut illc rcbatur, obicns. curn.iussu l)rovinciac
(iubcrnatoris. ac Generalis Militiac Comnrendantis Cibinium abductus ac
alctiori. honcslu tanlcn circunlclatus custodia. ubi severius in ipsum litcris
passuulibus plobc nrunituul aniltradv0rsunr non cst. vcrunl ncccssuria yilae
sutrsiclia /JSJ/ al'l'atirn subnrinistrabantur. quae. paucis ipsc colttentus. paupcribus
ac custoclibus clarsicbalLrr. [xanrini cr.rnr aclstringcrctur. ad Quacstioncnr: Quis.
ct cpolirrc eurn nrisissct'.) rcspondcbat: Deunr nrisisse cum: vcnisse vero cum
aurlissst Virlaclxrs l;idci I{itibusr;r-rc Olicntalis licclcsiac sctnpcr acldictos.
397
posset. ovcs errantcs ad christum Ecclesiaeque oricntalis grenrium
rcvocaiet,
s vll. Visitavit in custodia detentum Joannes rnnocentius a Krcin
ljnitus Valachorunr [ipiscopus. qui vchcmcnti aftectu rcdargucrc nitcbatur. quare
sihi iltlclol'ilill('lll stllrlpsisscl l'lcclcsirrnr r.irrs Valrrchir.irrn lrrrhrrntli,J Al vcr.
(irnccttlttsirr Scriptrrris Sacris. nc vctcris ljcclcsiirc l,alrihus vcrsittus /JSrl/ lircilc
invrnit quod rcponcrct, Quid de Ronrono pontillcc scntiret intcmrgntus. r.uni pnr
Episcopo habere sicuti Kleinium. respondit. Tandem etiam increliavit tjnirorum
Episcopurn quare curn darnno ntque jactura miscrorum at;rue i!nnrii",,"
hominurn tantam sibi acquisivisset dignitatem. datrrus Deo. onrnium .ruclici.
rationcm, Post aliquot septimanarunr dctcntionem cibinio Albanr (rarolirranr
translatus. inde Viennam ab<Juctus. unde liber dimissus. cunr l.egato
hnperatricis
Russiae, uti relatum est. abivit in Moscoviam. Alba carolina cIm 'remesvarum
versus deportarctur. in eodcm veclus curru oflicialis quiclam integrae
tldoi ac
bonj norninis. clui superiorum jussu cornitari debcbat. tentandi hic aninro
dixir acl
jam afl'ulgere occasionem, qua iilum dimittere riberurn in poresrarc
YoT!!!*,
sit. /355/ modo vellet aliquarn pecuniae summam in recognitionem tanii
f'avoris
exhiberc. M.'achus (: spurco satis redargucndi modo usus :) collecto in
cunrulunr sputo. ol'ticiali. viro hofrcsto in facicnr, nec opinanti. caspuit.
additis
verbis: viderur homo nullius. lidci. qui ob spcnr parvi lucclli troern ncliuac
debitam. undc stipendiunr accipit. prodcr. porntu. rit. tJntlc viro honcsro crirtius
cum similibus Ascelis.jocandi. ngenclic;uc suo lircto cr.cunrcrtuur dccrit.
s vllI. l)cportatus ecluidcnr crat Disvasor Unionis Mo'achus c
Provincia: scd ingcns sui apurl prebc'rn Valachicarn cresidcrium rr;ric[rit.
ncc
parvae subsecutae sunt confusiones. quae pcr plurcs annos.
vix tandem
auctoritate. publica componi /356/ potuerunt.
euocurique cninr e.ius rama rnurtis.
ut tleri adsolet. labulis involuta penetrabat. Valachi ab Unioiie ricscisccbant.
1'empla. sacerdotes. denique Sacra quaevis. nomine [Jnitorunr peragi
solira
vehemcnter aversantes. inthntis suos unitorum Sacerdotum rninisteiio
b'aptisari.
demortuos sepclliri prorsus renuebant, imo cluerelis ac ranrentis omnia
complcbant, sc tlnitorurn nralitia circumventos a tot annis preces.
clenrosl,nas
lrustra cflrdisse qucrulantcs. Arclcnri zclo in tluihusclanr iocis. praccipuc in
comitatu I'lun1'adicnsi. ucclcsiae sui rcpurgationcnr aggrcssi. Iirriros lropas
s.iiciehant. 'lcmplu. lcrrunl puvinrcnto-cgcrcnrcs. iut copioslrn lqLrunr
.cum
infcrentcs clucrdo. pcrpurgabant. ct alia. quac iu..o uunu" supcrstitionis
1357/
violentia opcrari potest. patrabant.
loca. s lX. Interca r.Jnitus varachorurn [piscopus. cum suo 'r'hcorogo nihir
intermittebat. quo valachis pcrsvadcrct Monichurn isrunr f'uissc Schisniaticunr.
impostorem. fhnaticunr incloctumque ncbuloncm. At illa ex odio clici
censcbant.
multoquc nragis isrius dictis aclhacrebant, 'rcnhbat varia. guibus vulnus
[Jnioni
inllictum [ipiscopus sanaret. ilst vcro rerncdiunr sacpius vertcbat in u.n.,r.',r.
lpso Pentecostes l"csto, cum suo 1'heologo egrcssus 'ciuinin
acl l)agum sziliste
Cibiniensiunr jurisdictioni subjecto. hortabatuiValachos ut 'l-crnplurn'acccdircrrt.
sacra audircnt. Acccsscnrnt ecluidern magno nunlero fustibus arnrati.
'lernplum ingrcssi sed
nl'r
non sunr. contanrirratunr /JSg/ pcr unito'urn nrinistcriurn
qucrulantcs. l)racrcr tanrcn pagi. cunr Juratis sibi ad.lurctis. orlicii
rationc
398
lcsia-tiicir sunt tlctettti' ct tttrrlti;t
ljpiscopunr in 'lerlplunr conritari jussus. accidit quod prol)uvio sangvinis pcr labcl'uctltntlunr Sircrlnr ltittlc
narcs laborare in'l'enrplo inciperet, ex ninlio lbrte ejusdenl diei calore. vcrum *.Ji" ,rt""iurc plcbs inccpit ad cvcrtend,nt. ct
Unionem. tot Privilcgiis ct imnrunitatibus immunitatam'
pocnanl contarninati sacri ratus. cactclos dchortatus nc acccdgrgnt' ac plrticipcs
Species taciorum rccensere longum essct' quas tamen.
llturac
poonae cl'ficcrentur. Clunr itaclue intcr indoctos. antiquique ritus tenaccs Valachos
nihil pronrovere possct Cibinitrnr rediit inglorius. inquisitiones.siulteriusetiamprovocabjmur.ostendent.utietcluidircctcvcl
indirccte connivellt. concurrunt. aut ipso l'acto coopcrantur'
$ X. Ultinris Julii ciicbus ejusdenr anni Synodum Seneralem Baldstalvam AusushiimpiietsacrilegiinclementissimasllcgiacMiricstatis.arrrcs
ct.rnvocavit. quo congregati ex provincia Protopopac. et Clerus f'ere totus. cx str5 cltroclccinra
penetrantes. mihi Guber'atori clJme'ter ct districtirll rcccnter
l.aicis clrocluc notr pauci: quibus llpiscopus proposuit: Jam tempus esse. cluo se
mcnsis Martii ctlrrclltis manclal'it: Scillicctl protll lrt)|] cst v()luntas
Stra0
ostcntlant vclc culll I{ontalo-Catholica licclesia ullitos. atque ita libcrtatibus, itlt a ctttttra totics
Majestatis [rrincipatus huius hacrcditarii S\stcnra.in]llrulilfc.
irnnrunitrV35g/tibus. sihi Cacsare is Diplomatibus concessis. uti et fiui possel aut Avo. Patruo. .t lrorl clulcissinto (icnitot'c' ct ab
tnclnoratae. a ser.cnissinris
non ljnitos. atque ita l)iplonrata Cacsarco Rcgia. ad sc nlinimc pcilinerc'] Post (Jnionis Diplornata. lndulta pc' qucmquam inliingi pro.sus
varios cle (lnionc cliscursus collccta cst a Clcro irr rationcm llpiscopi aliqua
if*u,".r contirmatae
clcrncnicr Sua Majcstas: lnt(:rim autenl nc ntalunt hoc'
non uult: addcndo ctiarn
pccuniae summa. clua Episcopus Viennanr evocatus cliscessit, nec alnplius in itr illo I'rittcipattl nostro
'l'rarrsylvaniam rediit. Anno vero l?44 inter istas Valachorunr tunrultuationes scrvitio Nostro. et communi bono pemiciosum'
incrementumsumerel,seculoattenderet,QuaesuacMajcstatisvolulltils.hotlicin
circulurn suurn evolvit. est:
$ Xt. Sequcntcs annos eadcm anilnorum distractiolle' ac conlusione --;r-- Cubernii proposita conclusum
Consilio
litcsi p.pac
1'emplis exclusi. conl'cssione seculari ct ccclcsiasticit
l. t)i e
peregcrurlt. Velrernenter lracc Valachorunr rcnitcntia perturbavit RomanO- ()llicialirrrn' in
LJniti. apud Dorninationcs Vestras. .nredio suprcmi' ct Vicc
Catholicos, ob varias rationes, displicuit quoquc Aulac. quae dc vcra corundcm 'l'empla ct lcgitimas 'posscssioncs rcponantur' ct in itcgrulll rcstitLriu)ttlr'
cum Romano-Catholicis Unione prope persvasa erat. Tandem e Cubernio, Concomitanter
nonrine I{cgiac Ma.lcstatis, ac 'l'ransylvaniac l)rincipis, ad olnnes Conritatuurn 2. Dcinceps ab omni violcntia illibate conscrvcntu[' pracrcccttsitir
Suprenrr,rs ac /360/ Vice Officiales anno 1745 scxta Aprilis sequent Mandatuur
privilcgia lnrrnunitatcs sancte 0bscrvcntttr. Plcbcnr /364/ cltroqtlc rrrritanr
ct
intuitu Unionis irclt)o gl'avare ausil. scd inclisclitrrinutirtr trt alii dc
cvulgatrrrn cst: Vttlgo itrt
Sacrac llcgiac Ma.icstatis, Archi-Ducis Austriae. I)rincipis accomodentur.
'l'rauIs1'lvulniac.
ct Siculolum Conritis. Dotninae Dominae Nostrac 3.PopaeSchisnratici.velutitronprivilegiati,cotntrrunihtts,trncl.ibus
clcmcntissirnac norlinc:
ouercntur. ut ita corrlrihucnl populus in innlttnr stthlcvctur.
Si vcl lninitntrnr c
Spcctabilis uc Mtgrtilice, ligregii itcnt ct Nobilcs. l:ratcr Nobis
;iq,;i .untro qui,:ternqtrc. uc lil')crunr ittrpct'ltt'h.tttttt
observande, ct Bencvoli ! Salutem, et Cratiae Regiac increnrentum' Notum est in
;i;;; uniuncni.
movcl'c. ilttelltare 'tqtrc
suboll'acicntur. co litcto
cxercitiurn cracci Ritus Unitorum
tota Provincia. ante quinquaginta plusminus annos Schisrnatici in Transylvania cx tcrTlpore
incaptiventur tanquam publicae quictis turbatores. notuln laciendo
cxi.stcntcs tam Sacsrdotcs cutTl suo Iipiscopo. quatn l)lebs Schismatica. qualem
Cubernio.
lJnioncrrr. r'itu taurcrt (lracco et non Cirtholico. cunt Ronrano-Catholica licclcsia 4.Siqui?lutcmcxllcgniscxtcris.rcitantpclniciosllcinccntorcs
inicrit. Quanr c.jus acvi Sanctissinra Aposkllica Curia clenrcntissirne conlirmavit. venisscnt. aul tlcinccps ncnircut Praerogativa Saccrdotali tlli
c\pctcl'ltcs'
Dcinrlc prout notum est (iracci I{itus Clcro. aliquot pract'ccit ll.piscopos, et Plcbi. litcris. si urriti. pcr c()s qtlolLrnl
diligcntcr cxcussis dc consecratione coltlm (l'acc.i. I{irLrs
Auxcrunt a tcmporibus t,copoldi Inlpcratoris Caesares ac ltcges subscqucntes. non adrnittantur. /365/ sed proxinto
intciest. non inl,cniantur.
rcluti lcgnantcs irt hac Provincia /361/ Principes. variis privilcgiis. et nr.ruyt.rn. aut Archicliacono, aut Vicario dcl'efantur: olllcilrlcs
clinrirlrrri
rurnrrrnitatil'rrrs corrcorrtitlutcr. ildltcquiltltcs Statunl eorum in Juribus
l'nciant.
cdclcsiasticis. statgi ccclesiastiorum Latini Ritus. In quo pacilicc I'ucrunt 5.SiquicxSchisnraticisviolcntcrdantnttntitttttlcruntl}opis.irtrtplcbi
eousquc. duncc periculosissimus quidaln lmpostor Calugcr Provincianr
unitae. statiln restitualltur'
ingrcssus. adeo dcnrcntavit indoctant plebcm, ut conturbal)do totunt Unionis 6.Porrosiquisausus.rnalitia.autstrcpiluscvenirctirltcrValachos'
Systcma. 0b co non solum receders vidcbatur. verutn ctiam ad incantatiollcs' et infbnrrarc-
monstrosas, prout rclatum est, supcrstitiones. bigamias. et alia incestuosa
*t"---';J erit. nrodir omni praevenirc. et Cubernitlm quantocytrs
Officialium
l{cgii. Suprr:nri ct Vico
h;.r u.ro un.tniu. auctol'itate bcnigni Manclati
matrirnonia proruperit: insuper nulla habita ratione privilegiorum. immunitatunl obligat.s agnoscant. et pro virili ita atte'ndant. ut si pcrfirnctoric'
Olficiales se
et Juriunr ecclcsiasticorunr. a praelibatis Scrcnissintis Monarchis collatorum" gt a itpucl Attlant
cunctanter. multri nragis- ncgligenter obscrvarcnl. nonlinc tcntts
gloliose regnantc Principc conllrmatoruln, novissimc in codicem [,egutn repraescnt.ti. vclut llcgiorui.t i,tnn,lotun'nt Contcnlptores. si quicl nrirli ipsis
Patriarum articularitcr insertorum. L,lniti Clcri 'l'crnpla" Donros, parochias. sibi inrpuraburit. Nemo enirn in lranc cogitationcnr /366/ r'cniat" clrrasi
euencrit.
Funclos. appcrtincntias a Schismaticis. qui magno nulrcro undecunquc hic lilntlatttctlkt'
Rcgia Ma.icstas tJnioncm hanc. cluac tirnro supraclicto innititrrr
aclsunt. /362/ incitata, ct a(l sacrilcgos arrsus anitnata. nlultis in locis occupavit. ill
$:,
9fi
400
etiarn viis et rnodis sine dubio
,"erti .,ii- ptostltrilinat- sed lbrtioribus
manutcncbit. Sic tacturis altefata Sua Ma.iestas Regia benigne propensa manet. E
lit'r, i,r I'r inr'inrtltts'f r;tnsylvanire Crrhcrnio Cibinii 6t" Aprilis Anno 1745.
(.
Iorrrcsl loatttlcs I ltrllcr
(iubcrnlltorl
B[aroi Ccorgitrs Pongratz
. Cancell[arius]
r\ppitrct satisc\ hac Gubcrnii c()nrurissiotre. tluos etlectus. Monachi
Glaeculi in'l'ransylvanianl illgrcssus, habucrit'
$ XII. Alias ctiam. nona Aprilis Transylvaniae Gubernator C[omes]
quibus
Joanne:;"I taller ad C'onritatuunt Suprernos Ofllciales dedit /367/ Literas,
Templa, per ordinarios Magistratus
scverc lrandat Populi Valachici vicatim ad
convocati0ncm. I'atentium lingva Valachica cxpeditarum praelectioncm, Unionis
comnrodorum ac utilitatis clarrationcm. ac demonstrationem. et qui mala cjus
justi erant: adierunt'
neglccturn sequantur. Colnitatuum Subofllcialcs. Pagos. ut
-l'e'nrplum
convocall.llll ad Unioncm anrplectendam adhortati Sunt: et
p.rir,,l,,n.r acl
.1tri.l ,rl.iquc rcspontlclirrt. in litclas lclitturtt ircl Suptcttlas Ol'liciillcs. illicluu ad
duhcrliunr r,lctrilcrunt. l{csponsio. potiori ex partc llit illa: sc l'cmplunr.iubcntc
ita Rcgina. tJnitis ceclerc. ipsos licqucniurc llollc. nequc Unitos Sacerdotcs
auciirc. scrvitia ct ollcra a l{cgc imposita libcntr:r /368/ vellc supportare. in
negotio autem salrrtis .a solo t)eo depcndcrg: quidam autcm co auclaciac
proccsscrunt. u[ cofanl ipsis Conrmissariis, Unitils llopas e l)arochia turbarunt'
iJui, uri ct P,pac Schisntatici. a Rcgio Causarum Dil'cctors in .ius vocati. in
giavissirnas incurrcrunt poenas, quas tamcn Rcligionis causa libenter l'crebant.
$ xlll. l)lura sunt in hac nratcria praelcriri singularia. unum tanlen
silcntit: lnYolvi non debct. llrat l.'agarasini Pctrupopa Vesalius scu Vaszil. qui
nintio in [Jnioncm zclo t:etvcns multas creabat molestias. miseris Popis
Schisntaticis. cliscut'sltbat nd Olllcialcs I)istrictualcs cluidagcndunr essct' pro
stlbilicrrtlu liniont-- l.trggcrcrrdo ct cltbctuando nihil intcntantum rclinquebat
Sritsir illis. cluibus irt potcstiltc /J69/ crat. pct'ttlittctc. ut disptrtutig cttttt
Schisrnirticis l'opis prrblica instituclctttr. cluos illc ptrtrlicc convictos lhcilc in
grcrlriurr) llcclcsilrc rcdtlcclct. lmpcttavit igittrr Commissionsm ad Subofllcialcs
i)istrictus lraglllsicttsis. cltta tnandabattlr convocalio SchisnraticorUm POparum.
cpri clc LJnionis punctis culn Vaszil colrl'crrcnt. Litcrac sullt scquchtcs
ccrrcrosi. tl_eregii. et Nobiles Domini mihi observandi et Bcncvoli!
I)istrictus Fagaritsicnsis. ratiouc nlod0rnarun circumstantiarum, mcrila in
consiclcrationcnr vsnit. dunr in ltr.iteria Unionis disturbia observantur. et multa
indc rnala aucliuntur. cle quibus praecavendis ut Donrinationes Vlesltrae
pr:t-rspiciarif ssl'i0 intitltatttr. et iniungitrrr. Proinde his acccptis.iubeat convocari
ontncs Sclrisnraticos. praccipr.tc verg Popas. ut illi
sinrul /370/ Pctrupopam
I;itgarlsicnscnr dc ptrnctis tJnionis disscrcntcm audiant, ct si quac dilllcultas
alicui suboriutur proponcrc valcat. ct Sc illusttari patiatur. AssCCurCnl
[)outiturtionCs utltlnt (lttetrl(ltlclll SCCtlrC acl eatn liCcluCntiarlr COnlparCrC possC.
ncntini cnirl vcl tnininra vis irrl'crctur, libcre rursuttr irrdc disccdcrc possunt.
40t
Quibus. divinae Commendans tutelae. sum
l'it. Dom.
Ad serviendum et ad quaevis ollicia'
C[omcsl .l()ann('s llnllt'r Crrhcrnlntorl
Cibinii 2ll" lunii Arrlrrol I745.
Aceptis nrandatis. Schisnratici Popac, ct llojcroncs. ad dicnr lT.lulii in
Civitatenr l"agaras convocati sunt. ad audiendanr institutionern et discursum dc
Unione. Non parvum incussit metum non Unitis, haec in ununr convocatio. i
arbitrantes occasionenl tantum captari. qua incarccrcntur, ad assccuralioncul
tamen Ollicialium districtualium l37ll die praefixo comparuerunt. Ubi Vice
Capitaneus fuit Synodi moderator, Ordinarii vcro Scdis Asscssorcs arbitri. I
I
Vaszil Pctrupopa non sine elati animi indicio orsus ct pcrorarc. irr
l'anegyri dc Primatu Rornani Pontilicis Succcssoris Pctri Apostoli. qui prinrus a
t
Donrino inter Apostolos constitutus. llucusque perductam orationcm .loanncs {
Constantinus, non unitus Popa internlpit. ncgavitquc Pctrunr. cactcros Cllrristi
iI
Apristolos clignitate cxcclluisse. Christunrrlue l'lcclcsiac C'aput et Vicariunr
constituissc. ('unrclttc allilntanti Vasziliac inctrrtrhcrct 1.r'oburc. n()n slill in !'ius
potcstatc: scd in altunr silcntiunr rcriactus. tlurniunr nranill'sto cxpositus sst r-isui.
Praeterea etianr accidit. quod Constuntinus l\rpa Scltisnruticus .iuvurrditc
memoriae causa loca cluaeclarn SIanctacl /372/ Scripturae conicccrat in ('hartant.
quam subindc rcspicicbat. Vaszilie indignatus Charta clixit: quicquid istae
Chaflac loquuntur. sunt pura mcndilci0l cunl hoc diccrct inlirrtunatus sc|rc\.
legebat Constandin vcrba Christi: Quic'quil liguvuilis in tert'u. aril ligtttum itt
coelrs. 'Ianrque inauspicato vcrba illi cxcidenrnt. ut vidcrctur vcrbis Christi
illudcrc: I{cprchcnsus igitur a Bo.ieronibus cluod vcrbo I)ornini Divinanr
dctrahcret authoritatcm. suanrquc ninrium apcrtc prodcrcl irnorurrtiarn. lntcrca
Universitas Ccrdonurn. quac hactcnus unitunr Popam audivcrat. stirns in nrcdio.
tcstaballtr.u' sc rron arnplius ingredi vcllc 'l'emplunr [Jnitorunr. irno Vclrernentcr
dolore a Vaszilic clcceptos luissc: deinceps (lraccolunr non unitolurn
licquctttabuttt culturrr. clr.r()runr lvlinistcr publicc ibir.lcrrr rccusa[)rt cr)s irdn)iuurc.
/J73/ qui cx olitrus c.jus hactcnus non lirisscnt. rrc cirlanritatcrrr ipsi lircilc ex
lcmporis circunlstanlia ingrucntcm cirusilrcnl, At vcro lolus Alrrtnriorunr soctus
cxclamavit: Sivc adnriseris nos. sive non adnriscris. 'l'enrplunr tuunr lclibimus.
Atque ita Pctrupop Vaszilic auditorcs sibi quacrcntlo. quos habuit ctiarn unrisit.
Ot'{lcialcs Districtus rci *'cntiunr obscrvantes. I)isputationern longurn tcntpus
requircrc practc\cbant. tluod nunc mininrc suppctcrct. alias ubi cornrrroclunr
videretur 51'nodunr convocilturos. pracscrrtcrrr dimiserunt.
$ XlV. Dc turbis in 'l'rans-r,lvania rationc Unionis intcr Valachos
excitatis Augusta ubi inlbnnata lirissct Aula. lisunr r.'st. l:piscopunr l{oscnscrrr
/J74l Cracci liitus [Jnitunr in l'ransy'lvanian] ad cornponcn(los nlotus nrittcre. qui
visitando Ecclcsias. C-'ommotos Valachorum anirnos scdarct. Mandatunr ad
Guberniurn dc illius in 'l'ransvlvaniurrl inS,rcssu cit scqucns:
Maria'l-hclcsia. I)ivina l'aventc (iratia ctc. lllustrcs. Ilcvcrcnclc ctc.
Qulrrdoquidcrl Nos inlirrnrutionunr. dc Ilnionis Vahcholuru in illu l'rincipatu
Nostro stutu. tantis, ut Vobis notunr cst conlusionibus involuto supcrioribus
402
rnsnsibus Malics]t[a]ti Nostrae submissarum. benigna considcratione habita.
sopicndas in plctrc turbas. animosque ad rneliorem tiugem rcducendos.
plulinrunr conlcrrc cxistinrabanrus. si Clerus tJnitus Ecclesiaeque IJnitac. in
codenr l'rincipatu Nostro partibusque ci incorpuratis per Episcopurn Cracci I{itus
/375/ tJnitum N4unkirtsicnscrn visitarcntur: hinc disponerlte. ac Ordinantc
('ogrrato Nobis sirrccle clilccto llcvcrcnclissIimol in C]hristo Patre. et illustri
l']rincipc. Domino Comitc c Principibus liszterhazi de Calantha, Archicpiscopo
Strigonicnsi etc. a quo .iuxta Diplonratis t.copolclini. super Unione Valachorurn
-l
quoad ransvlvarrianr Anno l70l benigne elargiti tenoreln. tancluam singulari
Patrouo iderl Clerus r,rnitr.rs principalenr habet dcpcndentiarn. Fidclis Nobis
tlilcstus llsvetendus MichaCl Manucl Olsanski /'ric//. Episcopus lloscnsis. ct
(lrircci l{itus tJnitolunr lvlunkhtzicusis. cunr lircultate. pracnotatunt Clcrum
unitunr. l.icclr:siasclr,ru tJnitas in 'l'runs5'lvania. ct partibus cidcrrt incorporatis
visitandi. prope dicm co proliciscctur. Mandamus ilaque vobis clcmcntissinte.
quatcnus dc omnibus iis, 13761 quac ad securitatcm. lum Personac ipsius
Episcopi. sibicluc adscitol'uln. ac reruln suarum. tunr visitationis absquc ullo
inrpedimento peragcndae. recluiruntur in illo I'rincipatu Nostro. et partibus cident
incorporatis, priuscluanr co intraret. se-rias lhccre dispositiones, et ut contpctenti
rcspcctu. ac honorc. lrLrmanitatiscluc ofiiciis rrbique c\cipiatur. accomodctur. et
lrabcatur. atque assistentia. si qua opus crit, prompte eidern praebeatur. stricte
ordinarc. ac insupcr tpcndam ilptun. qualilicatum. c\pcl'tumclue honrinem. e
StatLr Nobiliunr titulo Clonrrnissarii. ipsi ad.lungcre haud omittatis. Quibus in
rcliquo etc. f)atum Vicnuac 30u Augusti Anno 1745. /377l Regnorum Nostrorum
c1u into.
lr4lria'l'hcrcsil.
Clonrcsl l.aclislaus Cy,ulafi t.IibetJ l][aro] dc llittotlt.
Acl rnand [atuml S [acrae I R[egiael M I a.icstatisl propri unr
Josephus Kozma.
Intrcssus l rarrsr lvanianr codcnr anrlo n()n cst. tentcrarii cnint
ValachorLil aninri illo icrncclio non viclebantur aclhuc sedari posse. Scverc
intclca nranclabatur in Clonritatibus Poparunr Unitorum mruutcntio.
Schisrnaticorurlr vero c I)arochiis proturbatio. et ad onera publica supportanda
cttrclio.
$ XV. l)cdit (pr()cprc scvcrunr l{cgirrl lr4andatunr ad Cubsrnium. ncglccti
alguens oliicii. et quid porro agendurn vclit injungens, cu.ius tenor cst /378/
sequens:
Maria '['hcresia ctc. lllustrcs. I{cvcrende etc. Spcrabumus clenrentissimc
pro lnatcrna cura Nostra. in salutcrn ct quictcm Chari illius. et llaercditarii
Prirlcipatus Nostri cxubcrante. conrnrissiones et patentes l,itcras intuitu sedandae
conlusionis in Centc Valachica. uti Vobis bcne notum cst ante hac suscitatae, ad
Conritatus. Scdcs, ct [)istrictus illius Principatus cxmissas. ct circulatas. canl
habiturns opcrationcnr. clua illae si non penitus nrox tolli. ad ntinus sedari
potuisscnt. Verurn cninrvct'o l'cpracsclltaturn est Majcstati Nostrae audaciarn
nonnullorunr. haud attcntis bcnignis rnonitionibus, inro contemptis etiem
Marrdatis Nostris. pcl Vos circuluritcr publicatis a l319l ma.iorcs nelirriosque
4().i
ad actus proiuplsse. quibus mirlis. tanquam in republica pcriculosis. itr pt'irtcipio
durn lmpostor ille Pseudo Monaihus.nr Et post illunr /380/ alii Enrissarii
'l'ransy.'ll'anianl pcnctrarttnt.
Schismatici. e 'lurcicis partibus, vel undecunque in
ct priusquam plebcnr aclco concitarullt. lull'l alihi. tum pracscrtim in Scde
Szeliste. Cibinio, ubi Vos residetis vicina. indeque dcpendcntiarrr habcnte. tam
insolitus observabantur plebis concursus. tacilinrc potuisscl obcxponi. caquc
inrpediri. si Vos (iubcrniurn Nostrum Ilcgiunr. pro dchito Vcstri Olllcii.
Migistratui Cibiniensi. l.ocorumque oflicialibus conlcrtirn ac sclio initrnrissctis.
quatenus plcbcnr tgnlultuantcm adhibitis etiam ttcccssariis mccliis compcsccrc ct
ad obsequiunr reducctc adlaborassetrt. Vosqr.re ipsilrret ctllam et stttclia Vcstrn iis
impedienclis sedulo irlpcndissctur. ac omnintirandunr. quocl ab co tcnrporc^ tltto
ille rcductor. jusque ril'cclllc tnntus in plehc /3El/ V$lnchica s)icitarrlnt turhls.
totque cxccssus a Schisrnaticis conlra Unitos Sacertlotcs patrati sttttt. trttllrts ex
illis authoribusque tantarutn violcntiarunr Vobis haucl iucognitrrunt pttnittts. ttce
ulli otlcnsorum ac spoliatorum, verberatorumque Lirtitorum I'lcclcsiasticot'ttllt.
vel rTinima satist'actio intpcnsa sit.
Proinde clenrcnter Vobis serioquc tnandamtts. ttt Vtls ntcdio Dircctoris
Causarunr Nostlarulr in codern Principatu Fiscaliunr. citra nloratn et cltlratttc
adhuc t)iacta. corrtra ('oliphucos ct alios. qui sul'licicntcrn cilllsilnl .itrlc ipsos
prosequcndi dedissc colnpericntur. quales sunt l)crsccutorcs. \'crbcratorcs. ct
Vulneralorcs Sacerdotut1t Unitorum. qui vigorc Privilcgiortrln. et Artictllorum il
Ntrbis rccenter ctlnlirmatorum 13821 et in illo Principatu sinc cqntradictionc
publicatorum, eodcm quo Catholici Saccrdotcs gattclcanl .iurc: itcnr non
obtemperantes Mandatis Nostris, et Veslris. Cubernatoris. Gubcmiiquc Rcgii
Ordinationibus. inxt voluntati Nostrac et [Jnioni cotttraritttn plcbi svaclctltss: lrc
dcnique illos mox incaptivandos. clui Schismaticortttn Alvirrczicrtsittttt. cl
-l'abulilc Nostritc [{cgiilc in
Bor.berekicnsiunr tiltn irrstllcns Mcnroriulc.
'l'rans1'lvania Judiciariae potrcxelunt: aliosvc exolbitalltcs. tanquatlt crintittis
reliactariatus reos. absque pcrsqnarum respectu, Proccssutn lcgalitcr cx ol'llcio
institui curctis. quo ctlncligna pocna. illanr merentibus. dcccrnatur. el c\ccutiolli
detur. olJ'ensis e conlra compctens satislactio prttcslctur prac ontt.tihus autctn
spoliati clc ornni pcrpcsso damno irrclctnttcs rctldantur. et proscqtran/383/ttrr. itl
quod non solum per Clausarunt Nostrarunr flscalium Dircctorern in 1'abula Rcgia.
sed etiam in aliis nrinoribus judiciariis Scdibus. per conlpctcntcs Ol'l'icialc's. ct
Civitatunr. Oppidor.unrquc Mugistratus Strictissinrc excclui lhccrc. sclio
cl oh tollcrata hacc sccliliosa
ordinabitis. itcnr Magistratunt Cibinicnscnr.
convcnticula. adurissumtlue ncglectum rcplghcndctis. ncc non tlc intpendcnclll irl
posterum debita vigi lantia scrio adrnoneatis.
orMeminit hujus Jolr. Sinonis. rlui ita scribit: sed unicus (iracculrts Monacltus Iilttoncnt
illam dissqlvit. lllc irnno 1744 in lranIsylvirlnianr rligrcssus Valachorttnr Pagos ohiit.
Papae auctoritatent explosit, Sacerdotcs [Jnikrs redarguit. animos Audit(rrtrrn ah iis
ahalienavit" atquc tlnionem. si qu0m inirc vcllcnt, curn licclcsiit l)rolcstattliunt sra'it.
Quibus illud cll'ectunr cst. ut Valachi vel licclcsiis et Sacurtlotibtrs tlnitis
posthabitis alios
Saccnlotes r.s Vulachia sibr acccrserent. vel rclicta ll'ansilviura in Vallchiarn sc
rccipi:rcnt. ncquc ullis nrctliis. etiarn violcntibus ad (lrtittttcnr ctrrn l\tntilictis tcdigi
possent. ln Conrpcndio I listoriac Alphtrrrsi'lurrslitti l)lgina 379
 404
O,* Uu 405
inter Schis'aticos Popas. et calugeros non pauci
sunt ex valachia. et Mordavia. $ XVl. t,r t',.r'r.tn,i .
ct lirr:':rliis crirrnr cr I'rorirrciis lirleiuis iirrrirslr.ii. ct Vlgur,rrn.ri..,,i,,r,u,,.ri Regia Majestas enulncrat tot Ilencllcia /388/ Valachis
il sL'ct l)rac(leccssuribrrs
Irrrrrrirrr'* (.unr irlt(,ntion(.r,trilriri. *t er illir stlls lltlsllil lllllcltsit (llrirc sl)ulirlurr lr(rl
l,inilitrrit
lrtorinr.iir /.lll.l/ srtrer,ssiru l)r()(lu\crunl r,lli,elunr: tlecl;rrirt,,,,,,1,..,
elirrri'ari surubrt*, n,rrcriquc illos. quod si cxinile sttttttt voltllltittcttt' tt,llr: l(iluttr (;lir!:eurrt irtrrtittu
nranclatoru.nr Ilc-ui.runr conremptorcs, ct transgrcssor.cs
ili co'rpura'irr, iuluiro*
sntiquuln l{ituttt desutctltluttt uogr:r'r:. l.itcrururrr
rr
l.irrlruur. ncrlru !luca(lLrrlrr.r(l

pocna ;rlbitlaliir scvsra pLrnicncli. Illorunr vertl'l)oparurn.

nrox incaptivbtruntur.
expcditar.uur
lralurrtcl irr.l lrutrlierrrrtl'rrr
tcnor cst s0qucns.
clui nati'.l.rans1,lvani
s"r. ct sacr.s orclincs atr.lipiscopo LJnito acccpcr.unt. ac subindc apostainr.unt.
Maria T'heresia Divina f'avente crcnrentia ctc. tJniversis
rji<Jelibus
vcl i, v.lirclria. irut Mord'via. post ingrcssri'r praclhrorurn scdurturu'r,, Nostris, llonorabilibus vicariis. A'chidiaconis, ct Saccrdotibus.
Nobilibus ircnr
ordinari curarunt alia est habcnda ratio. lbitcrioribus
enim serio interdictis. ne in
et aliis cujuscunquc status ct c-'orditionis ocntis Vulacrricuc lronririt,us
l'ransllvania Missanr seu Liturgiam celebrarc. sacramenta l'lacreditarii Nostri l)rincipatus 'l-rans'lvaniac. partiu*quc
administrarc, aut ci(r(,n1 incorporatarurn
aliam lirnctionqn sacc.dotalcm cicrccrc sub gravi pocna pracsunrant. lncolis Salutcm et (irarianr Nostrirn l{cgio I)rireiparenr:
pro I'uturu
ontnibus. ncc vostranr nrcnrorianr rclirgit. qirunru
euoir irr,,,i .r,
aurcm -qeneraliter. de Mandato
.Nostro prohibeLitis. et in ilro irrincipatu
publicabitis. ne ullus. sacros,rdines
arnor.is. ral,oris.
argunrenta. /389/ tunr Sacratissinri qu.n<ranr.rnrpcratrx.cs.
ct cr.'cntiac
suscipicndi causa /3g5/ uo ct Iieges piissirnac
Iipiscopos sc conr'erar. sccus inobecricni subcritus indi_enatio'em "*tro,i.o, merno'iac. I)orrini A'us. prtruus. ct iicnitor Nu.i.r.
'crut c\pc'tr.rrus.
iulligcndarnquc pocnarr pror'c'itanr
ni;;.,;r-'. dictanr Ccntcrn Valachicam dcclaravcrinrus, bcncliciiscluc
tun., c.nco'rir,nlcr Nos. i,
eui dcin'ab unitu rr;ii;;p,
consccrari licclcsiastici aposlatasscnt. lipiscopo. vcl c,ius lllam cunrulaverinrus: r'cstcs sur.!t binn I)iplonrata ab
non coptcprrrc'ciis
vicario tro,r.nai ,i,nt, altcrilto I).'rirr, A'tr
ut is coiltra ill.s. noncilricrc".iuxra'igucnr i:unonuni, exenrprari Nostro ipsis antc m.'diuul sccurunr singulariLus pr.acrogativis.
tamcn pocna ct lnrr,unitatibus
proccdat. collata. ncc' non pientissinm l-tomiii (icnirtiris Nirstris. pnr ,iscLlput,,.
'fanritsi I lieromonachis. ct Alunrnis Ccntis
f:tf
dcnrurn. in-.priori Rcscripto Nostro de die lgr Maji. Vnlaclricac. irr lhrris srabililrus lircrl
anni
inrnrcdintc pracccdcntis ad Vos experrito, guae Fundatio. ct anrpla pro iisdcm Monastc'ii strrrturo, 'r'esti
sit-nrens Nostra circa Unioncnr clcniquc est Nostri crga
antclatarn. clarc vobis ad intciligendum clcdcranrus, illam Gcntcnr Matcrni affcctus propensio. q,,u nru,o..
pru rottcnrta,,iiiir.rri,,rrl-,i .rura. r)rivilcgir,. t,.',i,itt,i .t
quac udlruc essct co'rtraria apud aliquos inrprcssio.- lmrnunitatcs. /J90/ Vur.chis bipr,lnratic.: co'ccssa
hanc ubcriorqn adclimus bcrri-urrc conr,ir.r'ar.c. irr
cxplicationcnr. quod ninrirunr: Graeci Ritus Uniti sunt cudiccnr prblicoru'r'r'rans.r'lv'riiac Ar.ticulorurn rcrL,rrc:
Filii l:cclcsiac catholicae, pro rrccrcsiis cr
ct tantuul in ritu distincti. eucnr ritunr oraccurn U'itorurn Domibus l)arochiuribus. sicubi iis curcrcnt. lir'd.s
Nostro /Jg6/ Sancto scu roca intcr.na. irr I,ileis
habcnrus. idcocluc crlrlsc'r,ari. ct protcgi v.ruurus. exscindcnda cl assignanda; Irarochis
cactcrum i,ualui" Nruir'r.,"
ordinantlas nrarrdarc: l'lcclcsiasticos. et .quibus
agricuf,rr" ,.,r,i .rr.;. ;;;i;l
est. ncc urlqram lirit. (i'aecurn Iritunr in Lati'unr nlutandi: ncquc porro \iobilcs V-alach's. tribus in .r.rirns',l'ir.i'
(r'*rquarr illorurrr. ad crcscrcndunr anticluunr reccptis Nationihus irnnunrerarrd.s: signanrcr tluidcnr
su..rd.,;;, ; ir..ii',",,.,,,,.
suunr Ii.itunr .ug.r* i,.,i.no;;u;r.
prout id in Patc'talibus luocluc r.,itcris. hic annexis. dccraratrin r.,un.iur,'l*, l'eloniorunr quidcnr Saccrcrolcs a Dccirnarunr.'r'cloniorunr.
'l'axarunr. Nauli. I lonorarii. cr
Vos. pcr illurrr l'r'irrciParrrnr Nostltrrrr nlor.c c(!nsvct(1. aliorurnquc ollcl'rull praestalionc inrmuncs crcclarirr.c.
rluantprirtturrr pubricar.i Valach.runr
cunrbitis. Nobiliunr- quu taliu'r. ir..co'l'c'endis orriciis. quibrrs 'c*r
gcr.cndi, 1rr,:.,.-ii,.rr,',,.
lll quia dc nrcdiis air [Jnitorum r)nr.chorunr subsistcntiam ncccssaliis, pcrindr" ac rcliqttorttnt 'l'ransl
.
.iatl atr(c hac hsnienc rcsolveratrrus Vobis Cubcrnio Nostro Ragi,;- p",
lvaninc /391/ Ntibiliunr rati.rrenr 6abcrrtl.r':
Jubbagiorrurrr tlcirr Valuclrorrrni tilii Scholus '.i.i,,..p,
actu ricqucrrti,,.,,*r. u,,i
I{csc'iptu'r Nrsrruni cric nona Scpte'rtrris anni adrruc liequcntaturi sru(li()rr!r' capacL.s. rtc a D.nrinis suis rcrrcstribrs
1743 eNaratunl impcdiiullur. sub -.,
quid catcnus. potissinrc autcnr quoad aopar*i.-at gravi poena srarucrc crignara sumus.
'ranclarc'a'.rus. rrrl"r,- pr" Quibus. atiisquc bcnignissiniis r,i iuiiir.
Imnrunitatihus cidcnr (icnti varachicar.jconccssis.
acdilicandis liccrcsiis. et Domibus l,arochiaribus.. rig?/ in id onurlrro i,.,r.,,,r.', i.,i',,,r. ,,,
exscincrcndos,' ct
assignandos pcr Vos lircturn.sit. nos prope diern a Nobis protcct. quir:tc. ct pacirice. in iilo
dcnrissc ac genuine inlilrnrabitis; riniti'r. r)r.i'cip,tu Nostr.l ,i'crct. ac
sln vefo c.ntra nrentcrn Nostranl unius vel altcrius respectu. pcrsistcrct. anrplioracluc crcnrcntiac Nostrac
Rcsolutioni et documc'ta subincrc c\pcrturir _
lVlantlato Nostrr hucustluc satisfactunl non csscr. vcrum-cninr-vcro. longe aritcr. ct Marcrnac Volurrt.ti
citra irroranr ultcriorc'r i,r Nostrae pn,r.,,r'..,uirnri.,
crcclrrr.(rc(rucr scrir praccipir.rrus. rn rcliquo gratia rnodo. rcnr agi cxpcrinrur. ccrto sicluicrcnr inlilrnranrrr
Austriac die l5u Aprilis An[no] 1746.
etc. Darunr vicnnae Valachica. ad sacrilcgos /392/.ausus, I)ivinusclue' c non p,'c()s prchc
rrc hur'anis rcgihus vctir.s
Maria'l'hcrcsil. ilctus. tumulluiu'ic prolupissc. 'r'cnrpra.
r,ur.ochiaics l)o'ros t,,,nr.ti,,,
cxturbando. corum personas. 'i.ranj,,.
iirvarJertcs indigrrc lracta'do.
C[onrcsl Ladislaus Cl ulali trctirrcrrcro:
L[iberl Blaroj dc l*lroth. acl ccnsus. coronic.rcsquc raborcs pracsiirndos.
'crbcrantlo. co'tra Rcs.rutioncrn
Joscphus Kozma. co-eentlo. pruestigiosos'ltirus. rrrorrsrr.()sirs sr,rpcrsrilio'cs.
il..1.y:::l-r,r:,:r .N.r.rsrr.urrr
Dlsallllas' lnccslu()sil nlatrimortia. c0nonibus cliirrn oricntalis licclr;siirc
,li,,,,ruta.
introduccndo' cl cscrcctttlo. plururluc his sinritiir :rttcntill(l(). t.rrjus'.tli
 107
406
iic clicti' a Stra lvla'lcstatc
i{egia <lcnorniriati I'rotccrirres. praeprimis unl:^:',ttni1: *t'it,. ti'il:]ll]:,..-:'
incligni. vcl,t ipsi eiianr plebi Valachicac.. t'extitiosi, et condenrnabilcs.
'l3g3l
:l
institucndis ctlntcndcnt'
cclcrcm. ut ipsa rci magnitudo exigit nlcrclltur opJrationibus. ct nlutua cointelligentia cum Clero /397/
.un,iigno,n cr curnprimii Fundum Regiurn, Conritatunr lluul'adictrsctn.
publicac ui malum defbctionis.
animadvcrsiorrcnl, et poenam. in suis authoribus. ct lautoribus. tanquam ncc nol'l I)istricttrnt
nonnullasque partcs Alben;is. et de Kiikiilld Conritatuttnl"
tluietis. et tranquilliiatis turbatoribus statuendam Quemadmodum itaque ut depasccnt. ad loca pilrtcquc hactcnus.ah istiLrs
connata Nobis. Augustacciue Donrui Austriacae clementia, omnibus
l'idelibus f'attu. fug*is crudcliter ('lericos" et
irlnotescal. Maternusque Nostcr in
(icntem virulentiae malo praeservatas non cxtcndatur pcr Popas' nec I

Nostris Sub4itis migis vcl ciiam l.aicos. lnrpostoris pravitatctrl scqucntcs t)rrtlc
't.giscluc
Valachisanr al'lcctus cn"t.tu'r-t quoquc ittclarcscat. inlenlio Nobis non esl'
nec Schismaticos. i

tliutm in iutinum nuilandi (: prout lorte' terminum Sec,undo..Siquilegitinreordinati.erhactcnuslrrinistcriolirncti.

plcbis I
unqtnnx JiLit Grctecurn illirrs grrrisi Ilrriti
trcncliciiscluc lrop.libui consi'ctis. pro consvctttdinc
Cuihuti.i. l{escripto Nostro. ac clcin speciali articulo insertttm, quidam tclncfc.
ac
sacerdotcs. vel contra Schisrnaticos rccclls exlr0 [trttvinciatrt.
\'cl .iillll ilnlcil
pcrperarn intcrpictati su't. clui potius in ntajorenr Valnchorum sccttt'itatcm'
pcrtlui tipiscopunr rcccptos /398/ obscrvatcnt'
i
porro admonitos. et non rcconciliatos.
Juriu,,r,1u. ct lriclultorLrnr tobttr. ac lirtrritatctrr acliccttts /394/ crat ") neclue
anliqturm sunnt Ritum cogere intendirrtlts' ita qu.ruiur.n,urque. vel cla'r. vci pilanr detectioncrn pravis inspirationibtrs
qrunqr,r,u, ilktrutn cttl deserendunt ('lcro. rcquisitis
Nostros inducct. ct serpcrc plchcrnque rutlcm scduci: cxlullc cunl
hac etianr vice universus ct singulos. cjusdent Centis lidelcs subditos (ltlicialibus. prirnis brachio nrilitari c qtralitrct'
t,.nign.. ct serio nronendos esse duximtls' quatenus. praed0claratis
perquell'Il
pr"*irir locorum
;t...ntioti
sedinr 'icina
(lttntntcudutttra
Rcsolutionc Suae Majcstatis' Stationc' scu
aniniositatibris. iupcrstitiogibus. nellnclis octibtls. cactqisquc in sua visccra iro
ut [)lcbi
ctflagitabunt. cognira qucrelarum n.iitat.. lnlpostoris conrtncrttit
grasslrtli ntodis qgiynpl'inrtrtn srtltcrscclcrc. ad oscquitlm I0dirc. quictcquc. ct sc, Sacer4otcs incupli'cntur.
i,1rpi?un,"r. seu si't l.aici. schisrnatici
sonvivere stuclcatis, ac satagatis. neque sinistris suggestionibus. ac sctt tlclicti. dc
iacilicc detincanrurquc. clancla superinde Gubcrnatori. cttnr spccic lacti.
nratesvaclis consiliis locum praebcatis: sccus cuirn noveritis. quicunque Ves{runr' jam adhibita t'uissct l")t cluia
ntonilione casu in casuil notitia. si mcdcla
ac criiiln alii cuuturuatitr tltrcfi. posthahita. nc vilipensa lnilterna hac firlll consrituticxribus Rcgni. cluann citnonibtts (: tltros
'l'ertio.. (iracctts
N.strl Sitttilcs itt,lstls. ct,:trortnitalss itttclitassc. eonsilitl. aut OpcrU alioS' ild id /399/ crtta
incitasse, vcl juvisse pcr instituendanr /J95/ super co Ritus obscrvat':) clistr.icte caututll est. ct vctiturn. nc Valachi
patrandunt clualitcrcunclue pr*inrion] pcr alios llpiscopos ordinentur. I)rotcclores onrni possibili tttodo' titrtt
itri.tnnl tnqrrisitioncni. conlper-ti luerint, non aliter contra tal$s' quam
proccdctur. ct in contmuni. quanr in particulari. pcr eos quos rcs c c()llccrllcrct.
Rcfiactariatus Crinrinis r.cos. quictisr}tc l)ittriac turbatores. Jure Valaclros. tlui 't.'tttt1u.
suscip.icntlorrtttr.ot'clinttnr citttsa in
au,*bunru, inrpcrlir.c cjrisnrocli
pocna coutumaciae. pro rci nrerit.r statucrur. irrenrissibiliter exigencla. Datum-in
Valachiatn. aui Molclaviarn lr.ansiluri csscnt. ad tluotl tattto litctlltts assctlttcttrtttttt
L:iuitut. Nostra Vicnna Auslriac l5u Mcrrsis Aprilis Anno Dornini 1746' ut stlils
rcquirctur Gcnclalc Contmcndo. ac cleindc ctianl L'rllltclalis l)isectio'
I{cgn[orunr] Nostrorl trnr | 6'u. in ltegiis'l'riccsinris tirciant rlispositioncs' 0{
catenus, pro cohibitionc sinriliunr.
Maria'l'hc'csi, m I anu l t'iliiil;lr, ut interccpti c.iusrnocli Pscutlo Popac in ipsis'l'riccsirnis. uscluc nd ttltcriorcnr
r.arr israus Gs,uraii
l,libcrJ l)larttl dc ltdttx. Status Carholici dispositionenr detineantur' Si vero
quocl crpcricntiit sacpitrs cloctrit'
I-locumlSIigilliil euar!o: Pci Alpcs. viascluc illicit'-s.
aliqui tiansivissc. orclines suscepisse. et revcrsi fuissc /400/ cotttpct'icntttr"
Josephus Kozma
comprobabunturclue. talcs illico Pc<Janei loci ludicis iltlthoritiltc cfr'rnt
de K. Sz[ent] t.ilek circttlarcs. staltllit
apprehendentli. dc quo. authoritate publica crunl c\pedicndac*'
(Jnioni' nc tot:rnnis tantisquc p'txna ctinnr in (:.nr'runitatcs Valaclticas: si tlLtttc cat'ttttt. tltlrtlitclctlll(ltl!'
S XVll. l,irboratrti trt stlcctlrl'crcturprotectores Ordinatos. Scu cNtra l'rovinciirnr l)opaS litcttts rccipel'crtt, lilvcfsnl
Ct bcrrcliciis
conntih; elaborata pcnitrs c.nciclcret Unionis ltcgia Ma.lestas in ,Silecltl()lllnl l.linc
('lltl)()lictlnl tlenontinurit Viros illustrcs /J96/ in upufifrro liui, uti, in prnr;.irrdiciuitt Unitorurn ,rilt$r$lrttrl
l)ecteto ttl Cottsistoiittrll dltto.
Irrotcctorcs. pcr Saccr'<.loics tJnitps. dc.iusmodi hontinibus cortlln(ltlc lbtrtoribtrs'
()l'ljcio constitItor. ac zcl0 C'arlrolicirc l{cligionis I'crvcntes: cx cluibus crant receptoribus se se inforrnari curabunt. ct pro rei. et dclicli qualitatc
et
t)[arol (icor.gius l)ongrirrz canccllar.ius. l][aro] Davicl Hcnter lvtaglisterl uct,iu.urn,. requisitis requircndis. ntalo ntcdelarn. illud obscrvantes:
ut c.ittsnrorli'
Irrutoriotarius. Itctr.us l)obra Dircctor. qtiiUus Consistorium Catholicunr orrjinariarn Dioccesin suam ordin'ti. r'cl ordin!'s sibi eollittos
*itru
scquentcnt clntroravit ct pl'op0suit Instructionent:. praetendentest ctiam postquam pocnas dcderint. non alitcr. nisi instar l,aicorttnt'
Instructi. protcctoritrus Gracci I{itus tJ'itorum. a Sucratissinra Cacsarca
Ma.icstatc nontitratis Pri-rcscriptu:
primo: tJt tanto exa;tius. alacrius. prornptiusque benignissimae Rcgiae ' Alln lcclttril
prtrpusil dc copisl'. scquilur'
Voluntati. et cx cadcnr elnanatis. Augustac Aulac Praescriptis satisliat. et " AltA variantt de lccturA propusir de copist / A dokuntcnlunlttt rnasolti litirtlott valliillsit:
periclitanti. laborantitluc I Jnioni cor-tsulatur. perindcque ctianr Cl"-ro. expedienlur.
 408
(.1( .illt ilt,,.,iu
ct lrirbir.r'c toilcrerrtur. Sitluc iilis p"r ((}ll'llllllll)tls.Sctlilrtrs.Slaltrrr'trtlrr.Ji.
ariciua cu,n,ri,i,,it,r* liu"r"
v'llct.. L'udcm ipsu ruut toties "*",upti,,',crn causas lacsorum. cranrniricalonrm, sporiarurunr
. luoties p,cn,,n .10 r'lorc'oru' ,rdin$rr, ctc. Sirccrrrotr,,r', pi.,in,i,*,,r,
cxccutionis via pcr olliciarcs ro.ci exigendarn, probata tamcn rei u.ri,oi*. urgcbunlquc pro .iusto c1
ua.ru" |!quo impertic'nclanr qucrulanribus satislhcti.'cnr.
ad rcquisitioncnr unius aut altcrius pr.itectrrris. subintcllecris hic erianr /406/ hacrcnus durantc
l,J-turn.n inteiligendunr de popis lrac rurburcnr; t;J;;ir;",r.,
in schisnrarc pc'scvcranribus: ast si ilrud ab.juravcri't. tumuhuationc patratis. seu pcr l)opas schisrnaricos.
uniu,i.,ii.uiuii Jpir*p" seu t.ni.ur. .ni,rrit,r,.' .r
plolcssi. iisdcrn tluibus t.irriti. pracroglrivis excessibus. Porro
cr lnclultis liui inrclligu'tur. s'.,iuuiu
euitrt.. N()r r.rtu'r pcr isrius ct crr.oris homine,sliarpa""al".i ot:tctvo: rnlbrnratur Regiurn Guberniunr lam lcnitate. qualn
Incolas, turbatur l,nio. vcrunr etiam per 'iac. conniventia
at i'.irg.,", i"
acrvenas Sacerdotes. officialium ljisJariunr in Fiscaritatibu.. ;;;-i;ri.", nrarum rrcscrrionis l.o'cri.
l)rrvincia. srb pr.ctc\tu. cle'rn-txynirc c'iligcncrae. sed.q.uosdam coriphacos imnulq tolrerari. signantcr
tntirta lirir. Idcirco pubrico r402r c<licto in-omnibus
.bcrrantcs. ,o.prui- turt,uri in I).miniis 't'.,.,r*- ir,,g,,r.r.
rocis. ct.u,n
pri,ni, et alibi passim. adcrxluc ut activiras l)rotcctui.urn.
'uog,ii,n
opuo arr rjiscaritltcs qu,,,;,,.'.r-r",,.ri
IlcLliirs rirritirrr,s'r'riccsirnirs prornurgando intribebitur.. possit. praevic inlirrnrabitur Camcratica I)irectio.
Saccrcl.turn in pro',
.,;u.nrnii id ipsurn Oi'tici'tiu'i sit.,i
inciarn sinc rariinabili causa adnrissio. rcccptir,,- subordinatis intirnatur.a. tllterius
valachos. ct cum i'is conversatio, nraxime inter
vcro in spiritualibus op.roii.r. .on,* !\'ottrt. []rcvi hoc_. temporc. quo haec tLrnrultuatio
t;u.tl prorrrrlgurrrlLrrr crlictu'r. si vcl r),pac Schis.riitici. clurat. practcr
aut uniti rr*.a,ir*a. u,r clcfl'ctiorrcrn ab Iltlione'. aliosquirquc (,iiaccor,,rn ('ln.rribus
I)lorccrorc'l tlclati rucrinr. Laici ah i,.,rtu,itia pr.osinia pr.lrihir.s crr..rcs
aliclLrcnr
punierrtur. l\lpac . irrepslsse. ct illis crcpravatun'r 1107r in nrodunr
Varach.s ,i*.riiur. ,,ipu,"
!'clo l)cr Archidiuconunr ad rcquisitioncnr. et irrriinutionc'i divoniis itlieiris. trignmiin irrccsribur. rupribur cr mnlrinlrrriis"rr"uniiii
t,ru,*.iurir.'., ir,gu
c.iusmocti vagi Calugcii pro.,nun*un,rr. uri hoc publica. pocna de lcgc dignis. et practcrca
llilt'llir'"r:
srn irrtc" tlicto rnirrus aLrdicrrtcs observar.cntur,
l,rin"iporu ic..O.n,,
quibusdarn superstitiosis ritibus. contra rbrnrarn.
',;ii,ir.
ncrintroducris. nruriria t,iioriurrr.
cubcrnio d".nuncieiur.'si.iru no
llrrcro'ur' pocna in irr.s. qui sacpius ,tictos iltrgc'os Sacranrentorurn. peccarninosc. ct irrcvcrent.r
et nraterianr o'rrriurrr
clam larirare /40J/ aJn]i*rir. crrcrus nrccrcrarn adhirrerc
vcl aliud orlrciunr ucclcsiasticurn obeuntcs sciret. satagat' sccus implorata a protcctoribus ope,
'atcchisarc. subticercrque. ad ltcgiunr (iubcr.niuqr ,*u,r.,,,r,,,,,
cantlcnr essc rationcnr habcnrram. etiam erit. Quare plurinrunr interesse censel. ,t protcciorcs
ariorum eNtrancorurn. qui ultro citruque suan.l operanr visitarircr
pcr I'r'ovincianr sub lroc. aut illo pr.actcxtu conservationi Saccrdoti Unitorunr in [:'unctionibus.
si'e ratronc tanrcn sullicicnti oriosi ,itu' c.ri,n.r.,i,,r,,,,,
cliva-uarcrttu r. pristinarum pracstandis. obcundistluc adnro'cant.
rit cx iur'crso
Scd ncc rr.c r)r'otcctorcs ratcrc potcst crcr'cctionis
.\'c.r"rr.r: Dec'ino. Schismatici ncoadl'cntitii. et advcnt.tur.i
pravitatc. ct Saccrcrotcs ab .n*i
lrrposto'is uo'rr'rcutis. rarsirru'quc i,uprcs.ionuiri ntiltislcrio lam palanl. cluanr clanr tcnendo sub pocna
inspirationitrus aclco inrbutas tl'gl 40 fl.,r.crronrrn trrrn
cssc indocilcs. agrcsliunr Valaihorurn nrcntcs. ut cuilibet comnrunitati tale exercitium admittenrri. convcnricura
'uclcs
pc's'asi ('orrsilio hortar'culiscluc l)scudo Poparurn noll vcrca'tur iniro tcncnti. tunl
sc l)co gratum.opus e.jusrnodi lbpis functionenr obeuntibus. poena 'p.,"
prircstitulos. in t !nilos silccldotcs rnirrrus injic,;rc. Magistratunr loci cu juslibet inlligcnda ur."antrr. '
fracinscrta ,,ir",' ,i,*,ii.,
iilis vcrbcr.a .,rntu,i.,"iiu,
blasplrcnro o'c inlrigcrc' sua propria "i
t*n',piila ornatu, rihris, cancrcris,
culicibus spoliarc. icones concrcnrarc. ct deriiquc quicquicr /40{/ ,llrutec'ino. euenradrnoaurn cr pracnrissis pcrccpcr.u't'rolcct()rcs
tcrnpcila pcrirn.t,ut eonvulsunr lJnionis slatunr. pcrindcquc cx Rcgis
bcnclicii u'cllcre. acr Rusc.r,ilrris i,,t.tt.*.rr,,t-i,,,,.
ct in prolhno, urur.r',u.,li.r*. ort schisnraticis t\lpis M4iestutis clc rcsrirurio'c.c.iuxrLn unionis piir.,,i,,i,,,,,
inrcrrri.rrcrn. ..i ;;.;;..,;-;,,,,
applicar-c: aclcorlic ctia' huic nraro suis consiliis dandis. vcl si necesse lucrit ad in bonunr conrmrnc creri i'cre tjniri crcme'ri'ii.
..i. r,",,.*i,i,,i
(iubc''iunr inlir'rrati''ibus. rccipiendisquc inclc ltcsolutjonibus. r,ruta.r.rri bonum liderint. et sarutare pro hujus clcri conscr.r'titlrrc. "rl.'.il,"u,,r,r
rtrcli.r'i nroclo obvianr vcnire. tJ'itosquc sacer.dotes, rrranLrlcntirrrc. ad
ticcrcsiis et bcncrrciis. quonrrnlihcr supplicirntiurn. si licri possit
.juribLrs Popalibus rcstitucndos contra rLrociter inroni.nri. ptcuis
lyi']"t:t
Donr.lucrura.
sirrc pubrica rorius I)r.rr. i,ci.c
in corrrilatibus. Sedibus. in ligur.a statuurn. itcrrr
nratitiosanr.'er irr /J09/ p,r,.r.,u'ri,,
arl rluotllibct malurr tcntandu* proranr irrsorcntianr. Rcgii cubcnrii agcrc. proponcrc. procurilre. cr pro'rovcrc.
nranutcncrc. pro sua pictate instarrtiasquc c'rcri. si
ct sirnul et seorsint conabuntur. veritati el justitiae inniti dignoscantur. ope. consirio.
euocl et coopcl.ationc sccundarc.
Septinn. L)t co mtrjori cum cll'ectu per /405/ industr.ianr
r)r.tccrorunr cum primis ut in posscssionc
sccrcsiarurn. f urrctionurrr. tcrrarum.
proccclal. succcdatquc a ()cnerali cracci
Ritus Vicario. ct l)atr.e .l.hcologo sibinict beneficiorunrque' cuiuscunque nonrinis. ncc
non stipencliurrrrn. tanr stolar.irrn.
curr,ruricari crrrabrrnt l)r..,lcctorcs scripto omncs quam aliter pendi p*
parochianos s.litorunr.
oceasi()nc l.rr.ttrirtrlc Visifutiorris
cr.forcs, clelcctus. cxccssus
perseverent. iisqLre potiantur. si quae vcro
paciricc ct
rn',p.,.iiur,n,.
ct pr()bilt()s. ann.anra,r,", il,iu, illis adc'rpta csscnl. ct ab licclcsiis
Val,chicos. c()r," r:uutorcs. Rcccpto'cs. naa rro' turbatunl r)opulunt
-a.,,,.,1.,artu.
avulsa' o'rnia rcstituantur per communitatcs.
ct pracstancra pracstcntur sub
I)c illis rlui ucinccps c.,itingcrcnt. p.; ..,,;;1,;;;;;, poena articulari. cavcbunt ta*en. nc quicr pracnratur.c,
vcr sinc surilcicnti
hoc li'c'cr.
'cspieicnres.
Archicliaconrs. .
a Vicruio (icnciari instrucndos. iidenr r)rotcctorcs lirndnnrcnkr assunltnantur. euantutn
tcnrpcstivc inl'.r'rrrabuntr.rr. ct sccunclunr qucrclarunr Duodec'imo. Bcncficia r)oparia tarn ilntiqra /.1r0/
nrcrilur-r.r. ncl denr",rirrm. in quanr novitcr. coilara
concernit, superiori quidern paragrapho horunr
lhcta csl mcntio. ct r.cstat hic
 1t0
lneminissedcirnmunitatibtrstamlocalibus'q@
rcalibus
i1-rsos l)opas. vel ab anticluo per usum continuum conccinentibus. vel
.nnucntc Stra Ma.jcstatc Supcrinductis. ct clementer auctis. ut vidclicct per
l)rotecto|cs Saccrdotes vere uniti, rccpti ct probati. in iisdem tam contra plebis.
quam officialium molestationes manuteneantur. def'endanturque in
omnibus
I.cis compcte'tibus. Si quicl vero ultra cornpctentiam aequi et.justi obtcnclerent
lltljttsttlotli silccrdotcs. .jttstuttt cri{. ut ctiarrr l)uloclriani aucliiintur. ltc rrirni,c
cxccssivac p.actcusi'ucs /41 l/ imrnunitatunl sirrt oncrosac plebi. quo in casu
si
(llcrus. vcl Alchidiacorrus lhciat suunr ol'llcium. bcnc quidcnr.
sccu.s Protectorcs.
inlorrlalo (iubcr.nio nrcdclarrr rnalo aclhibcbunt. Ast
l)t't'itrtt.t ret'tio. curabtrnt l)rotccttrrcs. ut sccrrncltrrtr bcrrierrurl
ll,csolurioncrn l{csiirr' clc anno 1713 clic 9' Scptcnibr.[isl enrarratari.
clc
Saccrcloturl I Jnitorrrrn c(]nlnctcntiis prospiciatur.
Dat'inro quot'to. ltutllLttitas Auclitoruur ab cxtra orcjinariis si nrcdiocris
laculratis coutrihucntibus constituantur. nraneat cx consensu cornmunitatum
in
statu 11uo. ncqtrc libcralitas hcnelhcerc volcntium. colonorunrclue pcr patronos
I)opae supenrr,rnrerarii si sint uniti i4l2l nraneant in rtotu qun
'estringatur.
protege'di.
ct nlanutcneudi. pari cum tu'ctionem habentibus, in personalibus,
inrrnunitate gaudcntes.
I)et'into t1uinro et lrlriaro. Modcrnac turnultuationis Valachor.rm nragn'c
causac sunt: l" AntirlLriolcs l)opac Scliisnratici per Archicliaconos hinc
lndc
tempore unionis tollcrati..2u llxtorsioncs plebis per Sacerdotes. emunctionesquc
inulte cxcrcitac.3u Alii
'l'ernplorurn. intcrclicrtiorrcs
cruoque grauiore i^..rrur, ut sunt occrusiones
Scl:ultrrrartrrn. ct ornnium Sacramentrlrum, pru ,abr,,.
seu dcl'cctibLrs bagatcllaribus. lcvioribusque iniuriis, clilationibusclue quarundam
praestationurn. et quae ornnia hic reccnsere non /413/ posru*rr.4o
suspectae
tanr Uniturum, rluanr SchisrnaticorLlm r)oparum cunr Valachiae. et Molilaviae
clcro. et calugcris co'respo'dcutiac, de quibus aeque intcrcipienclis.
impcdiendisqLrc lcquirctur camcralis clircctio. 5" Schisnraticorunr
lropart,nr de
orthodoxa I{cligione [{onrarro-c]atholica. pcssirne er scandalosc. ncc non
contunreliosc. calunrniis ct f'alsis conrnrcntis plcnae, palarnque divulgatac
opirio'cs. itc'r cx lris irnprcssi ruclibus nrcntibtis r.rupuii. ut ianto magi's ab
unioltc alicnali quacre rctlt, unitosque Saccrdotes clctcstarcntur. 6u AcleoquJetiarn
l)lcbclll colllrr stl()s Sitccr'(lotcs subinclc tprcrcluntcnr. ut l)t.otcclorcs Cllcrli aucliant
.iusturn cr .lc(luunr virlcri. salva vidclicct corurn /414/ auctoritalc. ctianr
quirndtxluc. cx pro rc niltfl ipsos quo(luc Archidiaconos utl
nrunus conrnl ritc
ollcrrntlrrnr n'runcncli. holtirncli. ct conrpcllcndi. inxr ctiarl r.cliactarios. ct
'cortunlaccs l:piscopo. r,cl Vicari. clc casu in casurl] clcl'crcnrli. l{eliqtra. qLrac
hic
rrcc iu gcnclc. rrcc in specic occurrcrcr)t. cxpcricntia rcrunr nragistia
ub ellcctu
suggeret. ct ipsorunl l)rotectorunr prudcntia, et moclc.ratio supplebunt. salvis
nrancntibus immunitatitrus llcclcsiasticis. pocnas bursalcs lam a Schisnraticis
Sacerdotibus. q,anl a rctiacraria plebe collectas, pro dispositione Aulae.
ad
comnunc bonum Valacho'unr conservandas protcctores impr.essabunt,
Signatum Cibinii dic 20" Mcnsis Junii Anno 1746.
S xvlll.circulares rursum ad secres /415/ et comitatus e Gubernio die
4'q Junii anno 17.16 cxpcclitac sunt. in cliribus nonrinc l{cgiae Maicstatis.
-lll
I
calugerorum propulsio. Fundorum pro 1-cnrplis, et l)arochiis Valaelrorurn. ubi
non dum essent excisio. ac deternrinatio. Mandatunr seclucbatur ctianr clll'ctus. i
ol'ficialcs enirn c-'ornitatenses. et Districtuales, non solurn krca cxscidchant. I
i
vcrum etiam Popas non unitos poenis sub.jicicbant. quod lhctLrnr csl pracciprrc in
I
terra fagaras.
I
S XlX. lutcrca cvcnit .loanrrcnr llrrroccntitrrtr Llilrcrurrrrl lllirrorrcrrrl ir l
Klein Unitunr Valachorum H,piscopunr. Ronrarr Vicnnu discctlcre. ihitlrc
gratiam sibi apud Sttmtnttttt /4t6/ l'ontiliccrn. quilm Viennac inrnrinularn r.rbirrrrr.
quacrcre. llic aliquoties Gcnerali suo in Spiritualibus Vicariu l)ctr.o r\ron
mandavcrat. ut gcneralcnr cleri Valachici convocarul svnoclunr. ld rcs
1.lr.o
cxigenlia tcmporis proponcndas. itridcnrquc tractandas. qui. lipiscopi nran.lilrunr
ob rationes sibi notas ncglcxit. lndignitatc rci conrnrotus tlrrdcrrr l.ipisr:opus.
convocatorias. caeterasquc in Synodo praclcgcndas literas inlunrit ,\r'ehirliilcono
Balamericnsi proculandas. qui .iussa lidclitcr pcrcgit convocaritque Svrr.durn
anno'l 747 llal[slulvatn. Irr Svttodo prirr,'lcctac surrt Iiniti l:piscopi litcruc. qrrrlrus
Pctrum Aron. hactcnus Vicariunr. lroll tantunr argucbat ncglccti /-ll7l olllcii. sccl
etiarn ot'ljcio cxuit. a llclelium cornmcrcio". anathemati innodanclo. scplr.avit.
irrque c.ius locunr Nicolaurn Petrupopanr. seu Archicliaconunr Balanrr"rr.icnscnr
tlcclaravit: ct Synodo. ut iclcrn t'acerct iniunxit, Obstrrpuit ad hls tlilas Vicurius
Aron. exhorruil etiarn totus .in Synodo congrcgatus cllerus: lccit tanrcn quod
Episcopus jusserat. ['ulmine excomnrunicirtionis cx inrproviso rlctus iron
securitatem sibi coactus est quacrcrc cibinii apud l)rotectores. ct piltr()n()s
tlnionis. donec cornmoti hi lluctus superiorunt auctoritatc corlrponcrcntur.
$ XX. Clircumspiciebant. quo res in tranquilliorcnr rcdir.cnI stitruln"
remcdium: duo enim Episcopi in spiritualibus /418/ vicarii, alrcr inJignc oliicio
motus uti praetendcb0t. dirisquc dcvotus. altcr in c.jr.rs locunr reccnter pronrotus,
. minime convcniebant.'l'andcnr anno 1748 mcnse Ma.jo.lussu flcgiac Ma.icstatis,
Rcvercndisslimusl Michael Manuel olsarrzki lsic!1. Dci er Ap.srolicac Sctlis
gratia Episcopus llossiac. Munkitsicnsis. Miiranrarosicnsis. pcr. lrrr;lr tLrnr
Rcgnum Hungariae. et partcs eidcnr anncxus craeci Ritus Vicarius npost()licus.
Sacrae caesarco Rc-eiae Ma-jestatis consiliarius. venir in 'l'ransl,lvaniarn
Rcgius conrnrissarius. cibiniurn ad l5u"' Maii Petrupopac singuli. curn a(liuncto 'clut
sibi altcro l)opa aclcssc.lussi. Iipiscopus lv,lurrkiitsicnsis pcr.uliqrrot clics. errlr
iisdcm tractavit pro rc nata de negotiis sihi /419/ conrnrissis. euo cli'ccru, non
aliud palanr l'trctutn. cluant quod Aronenr.jussit in pristirranr disnitutcrrr rcstitui.
quod inviti {bcerunt. cunr Annthcrrratis solutio cssct pcncs I;piscoprrrn ligurrlcrn.
Denique Nicolaus llalarucliensis Petrupopa. qui subsliturus crat Vicarius. in
Legatum ad Augustam Aulam. cun altcro Petrupopn" et d.obtrs ('nlu-qcris a
Synodo deputatus est. clui tJnionis negotium tlcclararct. lipiscopique. u Kltiirr. cui
Valachi valde adhaelcbant. reditunr 'l'ransl,l'aniarn
in
cxunrr.ct. vcrurn
Archidiaconus llalanririensis. collccto viatieo non vi.,r,'runl. rluo ir.c.iussrrs cnrr.
' 'AltA varianta dc lccturd propusd de copist / A dokumenturnot nriisolo aj:irrL.rtt rrri:irrsa
consarlio.
412
scd in Valaclriarn. aut Rornant.- nrihi crrinr non constat.- c l'rovincia clant
disccssit. noc arnplius in'l'rausvlvania conrparuit.
/420/ ,.\ XXI. Nihil []nionis Prornachi intentatum praeterrnittebant: quo
l)lchi aliisque inro ct surnrnis l{egcntibus pcrsvaclcrcnt. Valachos inros. ct
slnlnros unrrcrsa in l)rolincia [Jnionis articulos acccptassc. lloc ipsunr
pcrsvaclcie arlnitcbantlrl dc Valaclris in Districtu llalnr6gy degcntibus. I)istrictus
llalrnder, csl pars Corlitatus Zariurdierrsis: pertinclrFrc ratione directionis
politicae ad ll,cgimcn '['ransl,lvanicum: in Ecclesiis vero posteaquam. gravi odio
inroluturrr IJnionis nonrcr]. tot lluctus in 'lrarrIsl,lvalnia cxcrcitassct. ad
l.piscoprlrr ,,\rirclicuscrn (ilire ci I{itus Norr tJnitLrm caepit attcntlelc. llvcnit
tanclcnr. ut clurn Hpiscopus Fagarirsiensis. ct c.ius F'autores, Unitos. /421l
Andir'nsis \/cr'o non I lrritos irdsr'r,crarent Ilalnrdevicnses: ah Atrgusta Aula
rlcelctir i\l r isilirtio ccclcsi;.rsliclr. pcr ('onrnrisslrrtus utnrrsc;trc pirltis tritrrrltrillc ci
il(lcuriltc rtritluu pcragcrrclu. ,lussu llcgii (iubcrrrii Visitntor Cornmissarius. itrl
llalnrigf icnses delr:gatus cst i)zncr'scrr.r /Joer'. Judex Nobiliunr in Cornitatu
Albensi. oliur vcro lllustris[simil EpIisco.lpi Fagarasiensis Graeci Ritus Uniti
Llibcril lllrronisl Jt>annis Nenrcs l)ataki scriba. Qui Districtum ingressus. non ut
.irrssus crat sinrplici. ct pcrspicua quacslionc l'lcbi. Popisclue proposita. .4n sint
t./nili.' inquisitioncnr pclcgit. vcnrnl contpositis acl tlcstinationcm vcrbis. unionis
articulos vnriis sub involucris. et pcrplexis phasium ambagibus propositos
repraescntabat. ac rcsponsurn clicicbat. Si quis adt'irmative 14221 rcspondisset.
nonren c.jus nihil non obtcstantis intcr IJnitos rclcrebat. paulo se audacius
oppon0nlcs. nrinis. vilgis. cippis propositis. nrctu incusso terrebat, quosdam
etianr virqis cacsos carcori nrancipavit. Aclcrirt quoquc ab lipiscopo Aradicnsi
rrrisstrs ,\r'uhinrarrrL'itir irc l)ctlupopa: cpri astuto satis invento. lingvac Valachicac.
cuius callcutissiuri clunt. odco sc ignaros simulatrant, ut coutilluo vcl nrinima pcr
intcrprctcs r:rpedircnt. Quolunr sirnulatt ignorarrtia inductus llo0rius majori zclo
ac autluciir. quilc aninto conccpcrut, pcrl'ccit, ngcndo ncmpe lniuis ct promissis ut
tJnioncrn aclmittcrerrt, cu.ius articulos. necessitatem. utilitate m. et optirnas
quasvis corrserlucn{ias. prolixa satis orationc corrrmcndavit: Non uniti tipiscopi
l.cgatis;rrl onrnia /42Jl c.lus acta, dicta. et lhcta valdc attcntis- Fccit tandenr
l{clatiorre nr l{cgio Cubcrnio dc llulnrrigl,icnsibus, ubi non paucos tJnioni dcditos
adscveravit: quae relatio repraescntata est Augustae Aulae; ubi Episcopus etiam
Aradicrrsis nrodunr proccdcncli l"rancisci Boer detegere minirne neglexit.
-s XXII. Norrtlrrnr cx illis oris Visitator llcclcsiasticus Fr[anciscusl Boer
lctlicrut. ! ilnl coduru anno 1 754 dic 26" Jurrii. dclcgati sturt tluo Canccllistac. scu
(lancclllriirc Ma.ioris Jurati Notarii a Rcgio Cubernio. Rclilrnratae altcr addictus
I{clrgiorri (icorgiLrs Virss. altcr l{ourano-Catholicae Sigisnrundus .labrotz.ki. qui
turbas in llirinrirgl c\ortas. in diestluc succrcsccutcs srlpircnt. ac'l'etrtpla a Non
tJnitis rrr llulruiigl. ct 'l'crrrova occlusa rccluclclcrrt. tlis tixccllcntissintus
l;ranciscrrs /-124l Wcnccslaus Slucril I{lonranil llnrperiiJ Comcs a Vallis /src'l/.
(icrrclalis in 'l'rlnsylvaniir Arnrorunr [)racl'ectus, ac C]ommcndans, requisitur a
Ciubcrnio l{cgio unanr C-'ataphractorum Centurianr pro securitate ad.iunxit. quac
in Conritaturn Zarandicnscur cosdcrn conrituri ncecssc habcrct. prout ctiam
cornitata est. ad Pagum usqirc llolmatsel. Vcrum Valachi venientiunr ad etJs
(liltilphrilctor,un lirnrrr te ffiti. cl'ljngcntc omni0 in rnilius virno runlorc. nc
4t3
disscminntn tulsopinionc. 0c si l'cn'o t'lnmmnquc ob non ucccntnta lJniorris
puncta. cosdcrrr dclcrrdi anirno acccdercnt, dilfugicblnt $d sylvarunl lntchras. ct
montiunr .iugo. Quod animadvcrtens Suprcmus Z.arandicrrsis (.'onrcs. Pauh.rs
Hollalii. obviarn illis processit, indicatoquc Valachorunr nretu c.\ r'ana opiniorrc
I
orto. eumque conscquente fuga. Canccllistas. quantum satis crat adsecur0tos. in
suam /425/ recepit tutelam. milites vero ad suas stationes redirc pcrntisit.
'l'andem Canccllistac convocatis acJ Hulnuigt' c vicinia irrcolis.
$ XXlll.
die 3r'o Julii Mandatunr Regii Gubernii. illis decenti accuratione praelegcrurtt. ac
idiomate Valachico fidclitcr interprctati sunt. Mo\ inlcrrogarunt: .ln essent uniti'!
'l'entplunulte in I lalnuigv oc'c'lusunt rec'ludcrc velle nl.' I{csponclct'trnt e orlstlrttcr:
sc l.,nitos non cssc. nequc'.l-entplunr rccludcrc vcllc. into vcro ut ('ancellistac
recludant. nc hnc cluiclem pcrntitterc. Nc vero unus vcl altcr ob libcrant
lcsporrsioncrn c\ illis vapularct. harrc rustici scrpcnlinilrn cxcorilrrrttnt
prudentianl. ridiculanr quidem sed ipsis proficuam. ut concurstl litcto clccctn.
quindecirn. viginti. et unlplius in globum cocuntcs. coltsctltis cilpilibus. tcrga utl
exa'minantes vertentes ita rcspondercnt. et quac vcllcrrl exclatnarcnt, /426l ut ita.
vox,et responsum non alicujus personilc. sed comnlunitatis cssct. 'l-ernovcrnt
protbcti Cancellistae. simili eventu ibidem inquisitioncm perl'eccrunt. Ipsi autcnl
ne latum quidcm ungvem ab instructionc a Rcgio Cubernio cxlrihita rcceclcrc
volentes. post accuratum etiam examcn. unioni adhacrcntcs. practcr trcs Popas.
non deprehendcrunt: duos in llalnrdgy. qui annuunr c publico trcccntortrrll
Rhcnensiunr accipicbant salarium. et tcrtium quendam. domo larcqtrc carcntent.
Non est hic praetereundum: praescntes tuissc Archimandritarn. ct Protopopanr
Aradienses etiam. examini Cancellistarum. velut Spcctatorcs. clui .iant pronlptc
loquebantur lingvanr Valachicarn. et sine intcrpretc sensa aninri cxpedicbant.
Rcvcrsis ab cxpcditiorrc Ilalnr6gyicnsi Canccllistis. rclationi conrlr non usquc
habita est tides. l427l tum quia llorius contrariarr l'cccrat rclatiorrcrrr. tum quiu
Unionis Architccti totum Districtum llalmiig)' llnilum nsscrchant, Rcplncscntata
tilnen est apud augustanr Aulam corum llclutio, cprouinrn ab alit pirrtc l:piscopr.rs
Aradiensis contiuuo urgebat. ut llcligio l.'lcclusiac Olicntulis in istis oris. sut'ta
tectaque conscrvarctur.
$ XXIV. llis in arnbiguitatibus anno 1755 ut verum augusta iulla
edoccretur. rursum ad llalnrrigyienscs .lussus est ire Rcgro N4itnclato
lllustr[issirnusl L Vankel von Zeeberg Rcgius Conrrnissarius" Vir nragnac
auctoritatis. qui omnia adcurate investigarct cl relationem l'accrct lldc dignanr.
lngressus l)rovincianr. pagorum Praetorcs cum Juratis ad sc cvocatos..iussit onrrri
posito metu ad quaestionem secundum dictamen consciclltiac /428/ vcrunr
respondere. pracscnte tunc quoque Deputato. Aradicnsi Archinranclrila. ac
Archidiacono. Quacstio l'uit: .,111 velint dependt,re uh lil,tist'opo l:'ugurasiensi,
Rontano-('athctlicis Llnito, vel ah lipiscopo ,lratliensi non unilo? Ah Artdicnsi.
respondcrunt. Conrrlissarius vero dixit: sc ad [Jnioncrl anrplcctenclant cogct'e
'l
illos nollc. ncquc ut cogilt in nlandatis hubcru. crtrplunl cliuur l llrlrtriigf icrrsc. uc
'fernoviense (: quod mandato llegio obsignatum nunc occlusutnclue
.iam
tcnebatur :) ut resignet. i11 potestate norr haberc^ vcrunl botlo cssctrl anint0.
siquidem Rcgia Ma.lcstas sit Clcrncntissima. exaudiat Supplicantcs, ad quant
vclut ad aranl conllgcrc licct. Aninruti hoc ntoclo Valachi, triginll ct lrrrplius.
 ll5
4t4
at1/429llogunl Unittlrutn retulcrat' cum
ad.juvaret: Provinciaeclue Ordines certatim in hunc flnenr concurrcrenl.
'l'irnnibusque conscriptis in subsidium vcnirent. Lipiscopus (irac,ci llitus
teneri
circunrclcdcrunt. ac dcclaranrnt, se [Jnitos nol] esse, eaque obligatione
dictus. qui vehcmenter quaestus tJnitor.unr Petrus Pnulus Aron dc llistra. ct (llelus Vulaclricus. qui sucpius
nolle. lrno illventus est cluidarn Pcurva Stdlhn
Augustam Aqlam. ut a Decirnis e terra rustica. quanr Nobilirrnr cglcrel. iistlcrll
est.seasupcrior.isanniConrrnissarioplurairrdignapossulnpropter.Unionem prlleslnn(lis critrrcrt'lttr. srllicitlvcral: tron pridt'trr /4'1'l/ rlrrtxlrrt' ttl n tottlrihttliolti'
,.ru,, u.aaptutuilr, irr virrculu corlicctutrr. ct u(l uttrcclcs Alcis [)dvll
conclcttlnittttttt,
fucrit c captivililtc? regia. sirnul curn llntlis <lualihuscuncluc. atrsolve rcttrt'. sLrpplici cxpcticrlt libcllo.
Quid crgo'l Att utliotrcnt u,upl"ru, elibcralus -Qrtucrcttti ut co lavcntiolcnt c\petilctur Aularn. urrarn ( crttuliur)l cqucsltutll. ctlttl (]ttttlt
iomrnitiirrio, "B(r D,ntnule, ma e,sral Domne;eu S;litttut de uniqla l"
Minirttc.
deblto adparatu. dccrcvit oll'crrc: quirnl ctiunl suo lcltlporc pracstitit. lrulrtltrttt
sccl cc}ri. qr.rcln habui gcrrerosioris sangvinis' intcrvcntu c captlvltutc
ln
cqtltllll prtt libcrttrtc obtulgrilt'.NOn adsistendos cum dchito aclparatu 'l'ir<rrtes. quacsivit. ac invcnit itr Poplrtttrr
litror.tittclt'I. trott plidcnt ,"riit,,tu* suln: enirn
Singulorum contributiole; tatrta enitn eoruttt scdCs cst. ut si tluisquc llgrctlos
uiiui Unitor Illustr[issimLrs] quoque Zeebergius inve'it, quam quos Cancellistac Hungaricos quinque in mediunr cont'erant. paulo pltls opulcnliorcs: lxcilc
unionis
supcrioris /430/ aniri dcprcicndciant. Ab eo tempore llalmdgyiensibus. quidccim et amplius Ilungaricorum llorcnorum millia cmergcnt. Pctrupopa'r vcro
,.Jp..tu, molestiae illatae non sunt, sed in statu quieto' ac tranquillo unus quisque sua in Dioecesi brevi exigit. ac Percepttlri administrat. prouti
permanserullt.
f'actunr quoque nunc est.
XXV. l.atcbarlt qtridam l)opae ac Kalogeri non uniti in Monasterio ad
S XXVlll. Valachi irbhorrcntcs a Popis Unitis sub dccttlsu anrli l75ti
S
"existenti.
Szetsor in Comititu Albensi. qui subinde ad vicina excurrentes loca'
variis'in locis /435/ inrntutarttnt. lococluc utlitoltlnl Schisnraticos (: tlt vocanttlr :)
clanr sacerciotalia cxcrccbant munia. in ipsoque. cadem,- ad indignationcm
ac
palanr peragcballt. Detulit talldeln sustitucrunt: Undc quidanr Uniti Popae. dc novo ab tipiscopo non ttltito
irritationcm Hpiscopi l.'agarasiensis.-
Schismaticos laterc, ac a paganis consecrari voluerint. cum Patriarcha Karlovitziensi commercirrnr. intlcquc
l.)piscopus ad ijubciniu'r ilegit'm. ibiclcm
\zct*oreilsi[rtts lirvcli. ae ,t,i,,ttttcncti' tltri rltoniti ltb cricclso Cutrcrnio Rcgi0' nc cont'irmatignem in antiquc religione habrrcrttnl. Praccipttos liril l)opa.ltron
Etsellcnsis. clui ejusdenl literas encyclicas, noll solunl circttutttrlit. scd ctiunt in
partcs taliunr lbvercnt. cluin imo notr unitos. velut schisnraticos a se abigcrcntl
nlinis liynodum ud Szelists convqcavil ibiquc pro re natn de rtliSionc. qrr1c vidqhilnttrr
non obtornpcrut,unt: Acccpt1 il10x /.ll l/ lllillld1to ttg PtomUChonlnl UnioniS
Juciex Comitatus Albensis anno 1757 in initio statuit. Antisynodunr codcnr tempore tlal6slhlvae celcbrante [.lnitoruIn lipiscopo.
ac svasionibus inrluctus Supremus
ac t'actioni Valacholurrr dietim latius serpcnti. modo onlni obvittnr irc cttn:tttti.
epiifir, cunl aliquot ce'ienis hominibus, ut dici patrio stilo solet, Gente
Provinciac aclrninistratoribus. acl corutl tacta utcunquc connivelltibus. trc in
comitatus. Szetsorienses invasit, damna plurima illis intulit, Monasteriunt
carccres Provincia. nlilitc vacua. turtrac inlcr Valachos eas valdc 0nhslilntcs /4J6/
evertit, decem et octo personas incaptivavit. quas ad publicos c'omitatus
occasio inde quoque nata erat invasionis. quod suborirentur.
ablegavit clerinendas.
Sz-ct-soricnses non ita priclcm Judicem Nobilium. non unitos praelr"'Lvide $ XXIX. lgenpatakicnscs quoque r'odcm anno. aliorttrn cNcmplo nloli.
lbrtc vita Popam Unitum proturbarunt. juvenemque quendam Miron clictunr sclllilitcrlttlnl,
investigantenr. rnale nruilaverant, ct ni I'uga salutcnr quaesivisset.
I'actum, huncque age'di Patriarchae Karlovitzicnsi clam praesentantcs, collsecratunr sibi ipsi in l)opunr
luolrr" cxturbassent. Cravitcr tamen Supremi Judicis quo militia praefecerunt. Uniturum Episcopus cum per varias tcntasset cundetn intcrcipcrc
*oClnr l:lxcclsunr Ilcgiunr Gubc'riuu'r tulit. co tcrtlpore 14321 e
vias. neque ob Valachorurn sedulam adtentionCrrr el'llccre possct intpcriosius acl
Provirrcia educta. rustici turbas nrisccndi occasioncs circullspcclalcnt' 'l'clcki dc Szck
oblatasque ultro amplectercntur: igitur in captivitatcrn adserti, e carccribus lllustr[issimunrl SIacril I{fomanil lInrperii] Cornitcm Aclanrttm
(ieneralenr dcdit litcras ryuibus intcrccptioncnl. ac incaptivatiottutr irtir.rngehat.
publicis dirnissi sunt libcri.
lrxaspratus Conrcs ob itrvcrsum agcndi tllodulll. ct lilcras itnpcriosiorcs.
$XXvl.I,rimariicsaccrdotibusValaqhicis,quisuastudiatractavcrant respondlt cpistola actiori. quidquc agendum lpsi essct monstravit.
in Scholis Romano-Catholicorum. nrodis onrnibus in id intendebant, ut
inveterata
corrsvctucline c\uta, seusiut scnsiuque Latinis adsvcsCerent I{itibus. doctrinisque S XXX. Boni Pastoris. ac optirni tipiscopi ofiicitrnr atlimplere Lcsliclls
in hu'c fi'c'r. rcnovatos in 1'ypogiaphiis libros rituales notr paucis in locis ad Petrus Paulus 14371 Aron Graeci Ritus tJrritorutl Valaclrorutrt lipiseoptts.
scopunr suutr eme'clarunt: i'ro-anno I757.
past, quod.tcmpore Paschali circunrivit l)rovinciarn visitando Ecclesias: evenit autenl. ut dclatrrs in
ac|ninistrari solet, ex oftirlis tortularuttr vino intritis. coclearique. ori sulnentis' Comitatum l-lunyadiensem. Districturnc}re llitzeg, turbas ibiilcnr eNcitltrct.
a lrolta vcl /4Jl/ ulio aclniinistratrtc solo az1'rtto sicco. nott ut antcu vino qggrelisque advcrsultt f'acta sua anSatrr pracbcrct. Ab inrtncnroriali cninr lcnlporc.
ingcr.itur
*iOi,tu, in Rcsiclentia tipiscopali Bal6slalvae, non sine ollcndiculo Poputi t'uit ea. quibusclanr in Flcclesiis. consvctudo: ut l{clbrmati sitrrul cunl (irlcci
in aliis locis Ritus Vulirchis. iclcnt ficquentilrcnt 'l'cruphrm. divclso l0nlctl c[lllrts t0ttlp()rc:
Valaclrir;i. in sinu propt,:i i''ovationctn obmurnturantis. Qrrod
tentatunl sit, mihi exploratull'l non est. curn ii plerumquc csscttt Possessorum corundcnl Coloni' Klopotivac igitrrr.
hujusrnodi oratoriut.tt. sctt'l'ctrtplum iugrcsstrs dic 4o licbrfuariil an[nil l7-59. post
S XXVI l. Durn gravissitnutt.t inter Dotnunr Austriacanr' ac ut catcchisationent.- sconlmatibus. in l-lungaros. eorumquc llcligioncnr.' plcnanl:
llranderiburgicarn bcllum t'ervcret anpo 1757 moniti ex Aqla Transylvani,
pr0 charactere ac f'acultate. milite Reginam dixit latrorrum spcluncanr. ac asinorum stahulunt: scdilibus conliocti\. sintttl cttn.t
cluisclue Nub-iles ct Magnatcs. su0
p 4t6
s,,gg.st" ; tcrlrpim;
$ adplicatu. cliscessit ad Pagum Szdldspataka, ubi similia patravit. Calatzenses
b
l{F.
u.iiti. n. cadem ab ipso paterentur. per ordinarios comitatus olliciales
:,
praemonucrunt. ac a talibus ausis prohibucrunt: verum cum nihil obtCstationibus
corulr urovcretur, clie 13" !'ebr[uarii] 'l'cgtplorutn corurn adiit, ubi cotrcionern
suanr ita exorsus est: "Paulus Apostolus in Epistola ad Galatenses scripta edixit:
Rem utnt \terilute con(,r.trdure debcre, at vero hic aliter deprehendit, Templunt
videtur cssc Christianunr. signa vero adparent haeretica." Mos adanimata plcbe.
ipse curl suis Diaconis cacpit sedilia conftingcre. cum vero Nobiles Retbrmati
obstarenr. rcs devcni( ad verbera. ac tulnultus: inde post l'actas tandem
protestiilroncs ab utrinquc dif'ussum-
fi XXXt. ltccrrlsrrnr irl l.lxcclsunr l{cg.iunr /{J9l (itrbcrniuttr l.rccruttt
liclirr.t11uti l.lcclcsiilr'unt ('rlrill()rcs. cunl tcnrcrilrir,rnr liltiscopi I'actutD cssst ntln
!()[nn t0nttil l,cgcs l'utri1tl, lied cti0m ndveliius llgqolutioncs liegias in Diaetis an
1752 et 1754 publicatas. Circularibusque Dxcelsi Gubernii llegii Conritatibus
manilbstatas. Cubelniunr nott soluttt nrcdclanr cs oll'icio adhiberc voluit. scd et
Augustuc Aulae uotunt lhcere: unde sequcns lacta est Resolutio:
lvtaria 'fhcrcsia, Divina favcntc Cllcmcntia ctc, lllustrcs. Rcvcrcndc etc.
Demissarn, quam nonnullarum in Conritatu lJunyadiensi licclesiarum. per
lipiscopLrnr (iracci Ititus [Jnitorunr adlentatae occupationis, ct itlctltlvenictrtiarutn
ea occasionc. inter Refbrrnatae Religioni addictos, ipsosque dicti Ritus sequaccs
colsccrrtitrum. clcdistis intbrnrationenr Vestrant, Nobis suo modo IClatanl
perpen/{{0/dimus. Postquam igitur factas eatenus Ordinationes Vestras in vigore
ielinquinrus. Iato Episcopo denuo signilicabitis, Maiestatem Nostram. illegales.
ct vr''tilos c.ius actus gravissime resensisse. velleque et iubere positive, ut
Dcclcsias illas, cluantr,rrn in sc cst. pristino conlbstinr restitrtat statui. sui Ilitus
hOntinus, aci colendant cum Reformatis concordiam. efficaciter.moneat. imo
adstringat. l)anrna I(clorntatis illala. justc acstinanda continuo compensct. sccus
cx tipiscopalis suac urcnsitc provcntiirus ipso lircto rcl'undcndu: clcinccps vcro itb
c.iusrnocli violcntis. ct illicitis actibus. sub gravissirna indignationc Nostra.
pcnitus irbstincat. l.,cclcsiac suae iuIa, ad l-cgunr l)atriarum. et bcnignat'unr
ilcsoluti,rnunr l{cgialunt /4{l/ tcnorenr. coruln lnstantiis in l)atria constitutis
procurct. et si ibidenr Justitiae compleurentum adsequi non valeret, ad suprelrlum
Oraculurn Nostrum recurrat.
ln Relbrmatos vicissinl, lipiscopi, ut ut illegali fhcto resistentes'
convenicntcs tamen sua tuendi lirnitcs. praesertim ex altera parte, simili haud
adtentato. in verbcratione. et cruentatione Clericorum excedentes. inter quos:
Marl. ct Br.rcla a cerpilc repcritttttur rei. uti cxponitttr se habentc. pro l-cgum
l,irrriirrrrrrr cliutlrnrirrc. acl coclccnrlas pro lirturo r-'jusnrodi atritnositatcs. sittc tttttra
arr imacl r'crtetis. l)ort'o:
llcnigrrir in prilcrtlissis volUntittc Nostta. s0cp0 lhto l',piscopo intimntn
vestra conl'crittis consilia. cluo ticclesiae illae comrnuniter liequentatae 14421 ad
praccavcrrclarn ontncnl clisctlrdiarunr ansaln. praeprinris aulem ad evcrtendan,
inevcrcntiam, et scandalum ex del'cctu congrui loci adservando llucharistiae
Sucruntcnto ncccssitrii, si titntae sint capacitiltis. ducto in tlansvcrsum parictc. per
viros discretos. ct aequitatis studiosos. e Catholica. et Relbrmata lteligione
deputandos. bit-arianr dividantur, ct sua cuique. Retirrrnatis ninrirunr et tJnitis.
4t1
pars distincta addita assignctur. aut si id. oh angustianr ljcclcsiac lieri nccprir.et.
alterutri partiurn. comnrunibus loci lncolarunr sunrplibus. in loco pcr ntcnx)r'iltos
t
Commissarios assignando acdifi cctur. Cactcrurn :
ln contbrnritate anteriorum eatcnus emanatarutn ordinationurn
indulgernus. ut unus cluisque. in puncto Religionis sr.rae /443/ (iravanrina, ubi in
competentibus Pat[iis lnstantiis justarn adsequi nequiret meclclarn Majestati
Nostrae dirccte cxhibere valeat hacque via gravatis adaecluata adnrinistretur
justitia: perperam e converso querulantibus promerita irrogetur pocna: prioribus
nihilominus. respectu querelarum a Communitatibus rcpraesentandarurn. cditis
Rcsolutionibus Caesurco Regiis salvis porr() quoque mancntibus, adeoquc
illibutc obsclvuntlis: itl tlttotl pcr lotulll illunt l'r'irrei;lalurrr ll()stt'unt c()nsvctir
modalitate publicabitis. [)cnrurn:
Quoacl medislnt$nr licclgsiue 0y0rthlvientis, quiu'n Iieli)nnntnr: llcligioni
addicti pcr loci posscssorern vitllcntcr occr.tpotaln clucrcbantur. ita clcrncntcr
rcsolvinrus. ut hoc ctiarn in passu l,cgcs /44{/ I)utrias. ct bcrrigrras ltcsolutiorrcs
Caesareo Regias obscrvetis. et obssrvari tbciatis. Quibus in reliqrro (jratia Nostla
Caesareo ltegir. ac l'}rincipali .iugilcr mancnrus propcnsac. l)utunt in (livitatc
Nostra Vienna Austliac die 22'Mensis Aprilis Anno Dornini 1759 li.egnorurr
vcro Nostrorunr 19.
Maria Thercsia nrIanu] p[ropriaJ
Gabriel Cornes dc llcthlen mlanul plroprial
ad mandatum S[acrae] C[aesarcae] Regiacque
Ma.jcstatis pr0prium
Michal Beniik m[anul pIroprial
$ XXXll. Non desistebant Valachi rationc tJnionis in Provincir
tumulluari. conrpluribustluc in locis, Popus [.lnitus protulbarc. ac rrorr urritos
quoquo tnotlo l crrrplis l'aroclriistprc irrtloducclc: nc rlictirn ilugcrctrlr tlistulhiurrr.
in aperturnquc irr.rrrrpcrct /445/ tunrultunr. ccnsuit Aula svaviori metlio.
tollerantia promulgata obviam ire. ansantquc turnultuandi ipsis eripcre sequcnti
publicato l)ccrcto.
Maria l'hcrcsia etc. lllustres. Revcrcndc etc. l'antctsi ortis discordiis. et
hinc unitunr inter ac non unitum Graeci .l{itus in haereclitario illo Nostro
Principatu sequacem Clerum ac populum Valachicurn. sccutis ad Nos cum Vcslli
mcdio. tuln aliunde dclatis querelis componendis. scdantisquc animonrrn
motibus plo matcnla Subclitorum Nostrorunr I'clicitatcnr 'conservancli. inro
augcncli cur?r. irc stutlio indefl'sso congruas salutarcs ct si.iuxta clcrnentissiurirrrr
Nostranr nlcntcm. ritc obscrvatlc. ac cll'cctrri ilrrtac lirisscnt. cl'llcutilrn nitclurils.
bcnignc cclidcranrus Resolutioncs ordinationisquc ud Vos de lcnrpolc in tcnrpus
eo linc lcscriplirs. ut pr(| olllcii Vestri rationc. /4{6/ atquc nuth()ritatc Vohis
adtributa. illarum obscrvantianr. debitanrclue iisdenr paritioncnr apud univclsos.
et singulos studiosc procurctis.
Displiccntcr nihilonrinus cxpcrimur. pcr missos in Principaturn cxlraneos
Scduclores. cl disscminata hinc indc concitat0rin. ct scditiosa scripla. plurcs ex
non unitis Valachis co pcrmotos essc: ut cum plius in tltle. ct obscquio
418
pcrstitcrint. varios c\ccssus conlmittcrcnt. .iuxta Patriarum l,cgunr tenorcm
-uravibus poenis proculdLrbio obnoxius. Perpenderrtes autem una populi ruditate
svaviora pro pracvertenclo in posterunl onrni seductionis pcriculo. nredia
ircllritrcrc cottstitttittttts. tlort soltrnt irt cirstnrr vctirc tcsipisccntiitc. (luuc l)crpctiutr
usque ad publicationenr /447l placsentis Mandati Nostri perpctrata suut,
perbenignc eidenr corrdonando: sed et omnem in futurum discordiarum ansam
pcr indultaur itlis. qui hucusque ab Unione dcfi:ccrunt. nisi sponte ad illanr rcdire
velint. tollerantiam: tollerando non aliter tamen quam subsequcntibus
cr.rnilitionrbus: Ut tollcrandi non uniti L,cclcsias omnes. ab unitis possessas. et
duobus vel lribus novissinris ab hinc annis illis violenter ercptas indilatim
restituant, et ab ornni in postcrum violcnta Ecclesiarum occupatione penitus
abstincant. lundos ecclcsiasticos non Unitorurn sumptibus haud comparatos. sed
seu a Principe. scu a quovis privato Unitorurn Poparum usibus destinatos..vel
hisce si tales adsint. vel ex illis ex quorum liberalitate /448/ promanarint rcddant.
Rcligionis suae cxerciliunr quiete pcragant; Unitos seu Sacerdotes sive laici sint
nc insultent. aut quavis iniuria afliciant. tanto minus seu clam seu palam Unitos
:ttl rlcli'cliorrcrn sollieilcrrl: rrr'c Missioruriis IJrriorrcrl pucltc prilc(lic:rntibus
inrpcrlirttcrttuut ullurn lcllclunt: r,clbo lcligiorri IJrritolurn. nrolcstilnr lut
claninunr inl'erre onurinrode cavcant, Convcnticula alirrndc scvcrissinrc prohibita
ne liequentcnt. E,rlissalios extraneos. qui ct hactenus mera lalsa citcuml'crebunt.
deinccps non lccipiant. neqr.re lidcnr cis adhibcant. sed Magistratui suo illico
dcnuncient. [1uic tlenique ol'llneln rcspectulu. ct paritioncnl exhibcant. ct
tanquam lidclcs. morigcri ct 14491 pacis amantes subditi intcr sc. ac cum aliis
vivant ct conversentur, ad demunr de Popis suis. praesertirn c\trilneis, quod nihil
advcrsus Jura. et Dominaturr Nostrum Supremum, neque contra Patriac quictim.
et bonunr publicum quidpiarn rnolituri sint. lldc.jubennt. Quarc Vobis Gubelnio
Nostro l{egio clenlcnter conrmittinrus: ut benignam isthanc resolutioncnr. ct
Decretum Nostlunr. lrcmoratae Plcbi. Glaeco ltitui addictae. quae in pracseDs
tisque. ab unitis sc dissentire declaravit, solonnitate debita ad notitiam; ac captunr
singulorunr conf'cstinr pronrulgari curctis: una [ipiscopo Craeci Ritus Unitorunr
lrugutitsicrtsi. iel i;lsrrrrr intinritturi: ut i.rb orrrni rron urriturunr. scu l)opar: illi sirtt.
scu l,nici. cx Capitc nou obscrvatac /450/ LJnionis, ultcriori proscculiouc prorsus
abtinuut. aclcotpc in locis. ubi t0lcs dc lirclo cxi$tunt, qua tollcratos. intlullo
I{eligiorris suac cxclcitio. praenrissis sutr conditionibus uti .pcrnrittat. Vos
denicluc cliligcntissirnc invigiletis. c1r-ro bcnignurl istlroc lnclultunr. ac [)ccrctum
Nostrunr ab utraquc partc inviolabiliter obscrvctur. coque adminiculo. quics. et
tranquillitas Patriac intcrna rcducatur ct solidetur: dc rci cvcntu dc temporc in
tcrnpus nos genuinc et circumstantialitcr infbrrnaturi. Et quoniant
Otlicialiunr ctianr l)rovincialium. ncc non l)ossessorurn quorundam. seu
ncglcctu. seu corrniventia. irno et concitatione Schisma istucl invaluisse, ct ex eo
tantum tubarum concitatunr cssg. nolr abs fatione crcdibile sit. /451/ liaproptcr
serio Vobis praecipilnus, ut tam Ollicialibus. quanr Posscssoribus pracfatis
nonrinc Nostro distirrctinr in-iungatis. r,rl trancFlillita{is publicae tucnclire causa.
on'urcnr rprnc acl concitanclos plcbis aninros vclgcrc posscl irnsanl, ct occasionenl
attentissinlc pracvcrtarrt. l'iolcntos ausus. ct convclrticuln irtrpctliarrt. l']rnissalios.
ct plebis Seductores, si clui partibus[,J ct locis Unionenr hactcnus colcntibus se
419
i
l'aciant. ad ulteriorern usque dispositioncm Nostranr cletinendos: Volentes, ct
statuentes pcr.exprcssum, ut in olliciales praenrissis c()ntravcnturos. suspensione
ab ofllcio. sirlariitlrrc. cx (llroclrrrqllc <lt'nrrrnr tirnrlo. id csl s.rr cs prrhlicrr
Cortttttu/.152/rritaturtr. scu ullotliuli ('lssir illutl l)cn(l.ltut.. Ir.ivutiorrc. ll
Possessores vcro. tanquanl Martdatorunr Nostrorunl nun ubscrvlptcs 1d l.cuutu
r,lictatnen ipso lircto irremissibilitcl arrirrrudvcrtntis. st nrrinrildlsrti cru.crisl ds
casu in casum ad Nos dernissam Relationcnr lacturi. omni dr,:rrique studio, et.
fervore eo annisuri: quo bcnignae Resolutiones et Mandata Nostra ad Vos !
t'
rescripta. non solum subordinatis Vestris innotcscant. sed ctiam cum per Vos. I
I
tum illos tldeliter observentur, et debitae mancepentur cxccutiorri. euia porro id I
t
etiam
Nobis innotuit. a non Unitorum quibusdanr inquictudincrn suarn ctiarn
nunc continuari. irno ad alios etiam concitandos /453/ supposititiunr. cujus cx
Valachico idiomate in l.,atinum translata copia ad.jacet. sub Nostro norlirrc
tabritatunr ct in suo conciliabulo ad Glinrbocha novissimc habito solcnnircr
pelectum. itrdc vcro pagatinr divulgatunr: 'lenrpla ilcnr Districttr Ilurrr.udicrrsi
Iittitis clcltrro via lircti crcl)tl cssc. Qrrirrrtrrrl igitur oecu;rltl lrircc 'lurrplu. ct
hobita (lonciliirbr'rla atltirrct. eonrm ctiam intuitu acl bcnignam Nostrarn sripcrius
dcclnratum voluntiltcnl, cr ordinntionrm vos miuimus, At vcnr iluoncl
supposititium illud Dccretum, serio Vobis praccipinrus, ut acltenliisinrc
invigiletis. ne dcinccps scripta qualia cunquc. plebcm ad tunrultunr concitatoria.
aut unioncm ltrientia circumlerri cl promulgari pariamini. et oh intlc /,154/
conlravt'lliclltcs Ol]lciuliurtr l)rovittciirliunr rrrctlio. sub grirvissirrru sccrrs irr Vos
zurirrradversionc. conrplchcndi custodiaccluc trucli, in pracscns autcur nrenror.ati
f'alsi Dccreti Autorem. c.iusrluc pagatiut ba.julos, tanquanl gra'issinrac
inrpostulac. cl r0spcclivc Mantlatorurrr Noslrorunr contcnrptor!'s. cxquiri.
intercipi. ct ad ultcriorern usquc Nostranr l)ispositioncnr dcriner.i. laciatis.
Ollciales practcrca. in tluot'urn circulis icl circumlatunr lirit. crlrrstituutis. ct in
specie Scdis saxonicae U.icgyhdz .ludiccrn Rcgiunr. qui illud Archidiacono
Colunicnsi cshihrrissc pcrhibctur. cxlrninc(is. a rluo J)ccrcturn itl srrpDosililirrrn
rcccperit. ct cur c.justlcnr latorcnr. vi ollicii ct obligationis suiir. tlctincrc
intcrntiserit. l:lt hacs srrnt
llla, quac turn atl scdandunl. tr,lln ar.l c.hil'rcndurl pracsc's. nc ultcrius
serpat. malunr. pro tclllporc stiltuta volunlr,ts. QuIc vcr() ccclcsiirsticilut /-155/ irr
non unitos Jurisdictitlncnr pro llturo corlccrnunt. noslra ad onlpcnt grlr.rirrg
tollcndunr ol'lensionis lapidem. ultcriorcrn pro bono. ct quictc hujus l)opuli
proxinrc sccutura Clcnrcntissima nrandata. r'obiS ubcrius tlcclalatrrrnt. ('actcr.urrr
cratia Nostra caesarco llcgia ac Principuli .jugitcr nrancnrus propcnsac. [)atunr
in civitate Nosrla vicnnn Austriae. die l3o lVtensis.lulii. Arrno 1759. Ilcgnor.unr
vcro Nostrorunr 19.
Maria'l'heresia mlanul p[r'opria]
Gabricl Cotnes dc Llcrhlcn nr[unul plropriaj
Acl mandaturn SIacracl C[aesarcacl ll,lcgiuclquc
Ma.icstati propriurn
Michltlern llutiik rnlarrul pl ropriirl
 420
$ XXXlll. tu,n,ro 42t
I
aUdaCia. qui
Orri /{56/ llctis sub
/156/ Ilcoii rrurililrs
srrh ,\!Err
negii n.,,,.i,.- slUJllluqt
nomine Ai,,.,-.^r: lvlan0aus,
e.jusnrodi trr^.-.r^r:^ -, -,-
plebcnr
Mancratis, pleDcnl cJnci
concltafe. S XXXU. t ..
et ab L.lnionc uuJrr4uurc
abstrahcre vcriti
vurlu run su't. Lonuglt subinde ad Patriarcham Karrovitziensem serviorunr. qui pro I
non sullt. c.ntigit ctlam
ctiam Albae Carolinac
carolinac eodem ipsis r-rtpotc t.
It.c ar'o. tlrocl c.rrci.rrcnr in 'l'enrplo habcntillicrorn.nach' unit. n.n solum strrrm
oMolllsols apud Augustam Auranr inrcrccdebat. rrcrcrcbirir apu,r coscrc,r,
ll
oblocuti su'1. scd ctiaur 'r-cnrplo cgrcssi descnrcrunt: contenclcnres. praecipue lvlissionario quoclarn /460/ Joanne l)opa [.)tscllcrrsi llcginarn
tirvcrc n.n
sc I)iplonra
habcrc a l{cge Leopoldo,.ac a modcrna rcgnante Majestate. quoO.ogioA unitis. ipsisque vcllc non sorunr ribcflat"n'r. u.rrnr ctiarn r.,pisiop,,rn
a..ign;r"
Non
unioncm n'..possint. Diplonrate pracrenso, a Magistraru expetit;.
in oo-mum .Unitum. cu.ius nutu regerentur. I rahuerunt variis in locls. ctsi slvcrc
tluiclenr Varachi pruscluarrr cruccnti clctuleiunt. ibidcm praercg.runi. intcrdicercntur. conventic.ura. in quibus lcgcbantur patc'tcs
se
'aturiiinr
intcrpretatisrrt, scd.ruclici catholico c\petenti tradere noluerunt: vcrunr e
* Karlovitziensis l-itcrae. Varachos. Archicpiscopi
in fide aniiqua conlrrmantes. in hunc ttrc
aliqu. tumurtu recesserunr. paulo post aliqui in .uri-r., scnsum: lntercessisse alicluot Militiae Moscoviricae nunc
Ijlnry'"uhr
,.()r..sinc in Silesia. ad auxiliurn
cetrusl. clraln aliqui lhtis ccsscr.urrt. alirlui rcro adhucduril tcrnerarii lhcti Reginac adventantis (iencrales. pro libcrtate exercilii
Religionis Valaclrprrrr.u norr
pocnas lrrrrrrt. unitclrunr. c.iusdcrn secunr prolbssi.nis: qu.runr prccibus icl
tlcdissc r{cei,rn
/J57/ xxxlv. Majcstaterr. ur P.pac eiscrcrn. ct ribcr cuitus inc.lJrgcr.,ur,,,",y,o,,i*,r.:;i;;'',
s eu'rc p*crcrsurrr Var.crrorurn lircrit r)ipronra nisi cultum. libcrurn inrpcclirc. pratcr Archidiaco'.s Vuracrr.s /.trrt/
[-copolclitltttrt sttpctius clcscripturn") rrtilri nort constat. Muttclatunr
I{cgi. ci.crrlatunr. cuius superius i'Rcscripro nlcntio est. e Valachico
vcro n.rnin.) lucrando catholicis adhrancricntes. atquc ipsos i,'ri.ansylvania 1,r,, 1r,,,,"
l.atinunr t|iltlLtctunr csl sequens:
i' catholicos corunr Unionem fcrvicJis uoiir.*p.t.nrcs. atquc a
Irlonrano-l
tot anrris. rnurrtr
r''os i\4aria 'l'heresia. clemcntia labole.exopclantcs. Rcgiac vcro Ma.icstati ariam cssc nlcnrcrlr.
l)ei lnrperatrix Romanorum. ct Regina trr,c irrsis ,.'
Itegni llLrrrqariac. Ilohenriac. Dalnratiac. solum libertaterl. vc^n'r etiam pro anirnarurn dircctionc ctiarn
Cr<iatiae. Sclavoniac. et l)rinceps ligiiscoP.-,n, nru*
-lransvlvani're in l)rovinciam cum auctorilate mittendum inclulserit.
.

nrdic'tcs varia disturbia. ct

'I'r'ans'lvaniac disscnsioncs l'icri in l)rincipatu Nostro $ XXXVI. Dum in cxpcctationc novi lipiscopi csscnr Vir!achi.
intcr Nationc.nr varacham. proprcr Rcligionem ct fiiem, cr cum rc.iicicbant passitn l)opas Unitos. ncquc curunr ministcrio
Jti volcbar)t. hrtc'cir
nrulti essc't in N.str.s ricrcrcs catholi.o.. qu,irrn., obrilatio est clabebatur annus I 759. ct sequentis iritiunr in pcrprcxa anrbiguitarc.
rbcere pn.*,r.-" cruo i' statu
c'uji'nrarc Charitatcnr inter honrincs. illi autem. quenradnro.lurn o,,iin.,u, apud Aulam essenl. 'r'andem Mcnse Martio 'sequentern acccpcr
ur, /462r
c;uerclis pairpenrn. inculcant /'l5g/ Mandata. ct voluntatelr "* Resolutionern:
Majestatis Nostrac.
detiuunt c'haritatem. corl'runem paccm. et cronstitutioncrn; Nos Maria 'r-heresia Dci cratia R.manorunr rrnpcratrir. (icr'irriac.
cruciant. et
depniedurrlrrr pnrpcrcs. contr' I lungariac. l]ohcnriac ctc. Ilegina etc,
,iustitiulr. pr.()ptcr suam Rr,,ligio'cm et l;idcm,
Quac nralitia notLrnr sir Narioni Valachac ex'riansyrvanio. qu.itnu,.,qrun., rii.iir. Momoriuc contnrundlttnus lenorc prncscntiurrr silrrrilieiultcs (ltihlt:i
cxpcdit urivcrsis: euod tanrcrsi pro Maicrn, Nu*rrn.
Iu,u.,i i,i ri.r.ii,,,.'.'
sit. cr:rn scilu cr voluntatc Majcstatis Nostrac.
'equc euapr.pter ur .o'aiii*r.u',,. .
Nostr0rtttn Strhdikrrtrrlr Salutcnr. ct lLlicitatcnr inccssiurtcr gerinrus
et scclcntrir aclversarii. et nralel'actores. ut sit pax a nrodo inlpnrt.rrm. solicitrrrlirrc.
charitas. ct
hona tranrlrillitils intcr honrincs. et nc plurci qucrclac. ct cliarn ad,qucrclas illas. rluae ob crortas aliquor abhinc annis.
lamcntationcs l,snirnr {:nitutn intcr irc rrrzr
coranr-lvla jc:;iltc Nostra proptcl reli-uioncm ct ficlcm. r,gluinrus L'nitum cracci llitus in hacreditario Nobis 1'ransl,lvaniae l)rincipltu
clcnrcptissinrc cis .*,1,,u..n,
dare Dccrctunr. sigillo lr4a.lcstatis Nostrae roborattrm: libcrurn sir Valachis clerum.'ct Populunr valachicum discordias. ad Nos ab utrincluc ,t.tutuc
-l'rans.\'lvi,irilr ex ti,.rni''t.
scrvarc (lraccarn I{cligionerrr. ct habere Saccrdotes secundurn componendar^. et anim.rum motus scclandos. congruas.
et onrnino salutarcs. si
ortlincur l:eclcsiac urientalis. et qui voluer.it. c\ sua bona volunlatc. cl suo rite observatac luisse nt. cledcrirnus repe titis viclibus ordinationcs /46J/
ad.
arbitrio arrplecti IJnaciam sit libcr tlui autcrn /459/ noluerit. nenro praesumar cuhcrriunr Nost'unr in nrenrorat. principatu lle-uium. tle tcr,porc
irr rurrpus
cunl,coqcfo: tlttia talcs ubi inttotucrint. tan(pranl rcliactarii pacis et rescriptas. plures tamcn cx non r.Jnitis valachis iubditis
traritluillitatis Nostiis. cxrniss.s in
pcrta'bal(,iis. cl tarl(luar' lcgunr. ct Mantlatorunr M' jcstatis N.strac eundem Principatunt cxtrancos Saccrclotcs. ct disscrnirrata concitrrt.riiir..,t
sc'ductoria Scripta. eo;rcrnr.ti lircrint. ut curn prius
transgrcssorcs. in gra'cru irrdignati.ncnr Ma.lcstatis Nostrac. ct ultioncnr
catlcnt.
pcrstitcri't- r'nrios csccssus c.nrnrittcr.crt.
in ficrc,.t ulrr..1ui.,
Quac Lrt nrajus rrhur lrabeant. has l,iteras. scu Decrctunr isthoc. sigillo Maiestatis .iuxta iratriar.rr' r,*gun., t.,,.,r.:,.,.,.
N()sllrrc c()irt)hill'irrlrus. l)aturn irr Civitatu N()stlit lnrpcriali Vicrrrp,i gravihrrs pocnis proculdubio obnosios: pcrpcnsa nihilorninss
Artrro i7j4., ct]r.u11 r.utli11tr..
svaviora. ild prncvcrtcncrunr dcirtccps irnrnc sccluctiorris pg.ierrrur,,.
,,,*.ir.
l.locunrl SIigiilii] adhibcrc u.rrstitucri'rus. ac obinde Bcni-eni N.str.i .cl piacrarurn,,.rr,r,in.,
cubcrnirrrn 'l'ran[,s1'l'alricum
Irrlclix lirlsarius. clLri Curiae stilum imitari voluit. non exprcssit 1464/ 13" Jirlii Anni rr.r,issirnc cvol'ri lii.l
exarati Mandati virtutc. clicto populo in casurn vcrac rcsipiscentiac.
nos solrnr
ca. quae usque atr pubricationem nunc citati Nostri Mandati
pcrpcra'l patrilta
luerunt. condonaverinrus. sc-tl et ornncm in rirtururn criscorcriarurn'nnrunr
'" C'ap. ll. \ XVlll volcntr's- illis. clui co.rscrac ab Unione crcrlucranr (:
iutt.jr.
nisi spo'tc ltr iil.rrr rctrirc
 +ll
,t1a .

vclint :) ccrtis. ct in supcrl andato Nostro declaratis' atquc mo\ 'l'orclas' Rotnosz' Vaidcg
- _ r.^.-. Gubernio
toties tbttl ^..L.,-..;,, Scbcsel. Berin. KasztO' 'S'ai'uatot' Prih6cz'
r.cccnscndis sub conclirionibus ttlllcrantianr indulserirrus. pt"t't'']'iti"n' pirtr'rrtirllll no\lr:lrlllr virtrrlc lt'iirtis
nroin<lc
nr,rrrtttlprtri ttt:ttr,l:tttrtts ttt lttcts
,ing*ii S,,U.fiii f.to.rtli Valachi t47tt in lransllviiltta lcrrmus
Itr.lttllttttt Itlchi (irrtr'Co rillli ll(l(liflll(" rlttitt'ntl
Nostlo rrrrit e.,rrrrrrillcil.lo. ttt ltoccc
irriJ u*qu. tcnpus ab Uuione se dissentire clcclarasser /465/ solcnnitatc
clcbita ad ilil:'';; qlocl licr'rt displiccnlcr
;;;i;fi crol.i nitu, i'"ptutiitt non.uniti'
,r,,titiuni. ct cupturn singulorunr cur.t conlristinl promulguri. nullutcnusquc bcnis,nissimam Nostram';J ilt; editanr l(csolrtli'rtrcttr
inclulta lirlicrantiil
aclnrittar. cosclettt norr Uirit.s. seu Popae illi sint'
seu l''aici' ex capitc notr auornen in casunr vcrac l{csipisccttlirtc.
trtttt s.ltrttt
ultcriui nrolestari. sed in locis ubi tales attunc :ilil'|i"",ffi,.,., ".'*r. "iit.,u. usqtlc l')t'rl)critlll piltrata'
observatae Unionis. u cluopianr al'q,ra ,,t l)atcutiunr irtn*r Nnrrruru,u publicalioncrn
existcbant. qua tollcratos inclulto Retigionis suac
Exercitio, sub conditionibus vcstruc. nisi spontc ail lirtiotlcttt rctlit'c
sunt. vobis condoucntus. sccl er l{eligionis
Vcstrnc t{cligionis lrpiscopunr. a
pracscriptismanutcneant;I)isplicentcrnihillominusexperiamur.etiarnisthoc
publicaturn sit' dcbito v.lueritis. tollerarrtiirm in,ti,tg"o,,,,ui. irno et 'l'rrtrtsl'lritrtiattr
singulare plol'sr,ls. ct rnsigne Indr'rltum, ut ut iterato ciirccrioncnr in
Nobis janr nominarunr. ;.f;ilil;I.*
Vcstrarr
hunc scquiorem
pt*ilir,tr. irr locis .u.n,,' iiurt,otum tuissc' At quia cvenluln
/4?2/ cxpcditurae siurns: oi n,in nrit.t.
quanr subscqucrrtibus conclitiortibtrs:
cl dtrohils' r'cl lribtts
Ol.l.icialiLrnrrespectiVectComn]issariorrrnr.quibusprael.atasbenignas/466/
publicandi cornmissa,lucrat
Printo: l)l nttfttil't-'t'rrrtttt ub tJnitit posscssas' lcstiturrtis. ct ab omni
indilarinr
Nostrits ltcsoltrtitllrr:s. ad sirlgtllolum captuln sinccrc novissimis abhinc annis. iiir-;j;,i;; ercpras
I'lcbi Graeci Ritus non Unitae
Provincia. errori. ct culpac ilagis, ac icpetitae
ilil;;;;oicntogr F..tlt'iorum occupatione pcnitus abstincatis'
co Nos inclinari passac sulnus' ut cx lncra' ct . Ecclesiasiicos vestris sunrptibus hirtt,l
conlllllratos'
tribucncluut i.lbrrnarru. acliruc Secutulo.. t.unJo,
.up.:rot,un,f nnti Gratia Caesarco Rcgia bcnignanr
intetrtiotre m Nostram' ac -l I'rirrt i'i5rts'
,,,r,ri'lr*,,rii*, r't.,tttit lugirirrri: titttsrlr;ttti'rc vcl lriscc' si
(j'acci itl It''ttlsylvuniu tt,n sctJ scu a Notris. uu,
subclit.s Nostros ialachos ritus Unitorunr Poparuln ttsibus clcstitlatos'
l{csuluti.'cs circa quident seu a quasvis privatu l'crsona'
ctlitas. itclnto' ct ne
rrnitos. uti pr.ucnrisurn cst. in itlius conlirrnritalc talcs adsint. vcl illis. cx quorum libcralitatc
pronlilllalunt rcddatis
lrritis'
['ingvu sua vernacula' in
ig,.rurrn,in sc qLrispiant clcinccps cxcusarc. valcat'
t473t T,ertio: tJ,'ilt;i;;i, t;;it;"'
Excrcitiurn cpicrc pcrag*tis.,..l
rirnnitrus ct singulis locis hic /467i spccilicatisltpote: uur lros quavis irritrriir.al'liciatis'
Pagis Drasso' seu sacerdotes. s.u t,aici-siii. ne insulrcris.
ln Clornitatu Alfensi. Oppidis Al-Vincz' Borbcrek' 'loh6t' acl clcl'cctioncm solicitetis. ncc Missiona|iis
tantominus clam. scu poinnr'u,rltor
fisinj'.tf. Szctset' Ilrrz:d' Oldh Bog6th' adl,"'r*tis. vc'b. I(cligiorri
Vingdrrl. Sz.osztsor. 9-l1Ttul' tJnioncm pacurc praedic;iiil; tilJirncnrunr 'llunr
crui. rg.n-r,atak. Also c;!izirsa. olirlr Ujjtirlu. lviinl'ulva. K0vcs4. llilLkr:s.
Unitorum Molestiam' aut damnum
inl'errc onrnirnodc cawiltis .. -. -.:
llallza. Vallclorl. lsztina.
.

F.tsclli. N4iig. Kis-l_udos. liiclcg-Viz.. Mihiritzlalva. ouurlo.,UtConvcnticulaalitrnclcscverissittlcprohihitanclictlttctttctr.s'

iebcscl. l-irdiz, Kirpolna. Sugdg. K6koua.'lertcria' I3crgin'
Spring' Kutrtza'
tlt tlui ct hactcnus tllcrir litlsa
llnrissarios cxtrancos'
.
Il,irpolt. Ki' Quitrto: scd
ln conritaru rrunyoai.nri, llcnczcucz. Gyalurirr. Piskincz. circunrfcrcbanr /474/ d;i;;;;s
non rccipiatis. ncquc ljdcnr eis atlhibcatis.
I{ripolt. t}lbolnu. Vcstro Magistratui' ct hinc
iltico dcnunciatis
/468/lnt)istlictuh.agal.asietrsi:Fcl0-Vcnitze.Also.Vcnitz,e.V6d.()hirba. Olnnctn
.Se.\ro: ct parititlncnt cshibcatis' cl tilrttlttanr litlelcs'
F.agaras. Bethlcn. Driditt ioila. l_ucza" Ludisor,
posorita. Nagy-Vajdat'alva' "'f;"tiu'n' intcr vostrrcl' ct cttnr irliis r'ivlrlis ct
Als''szortrtrutlirlvir' l:cls(i' nroriguli. ct l)llcis n','u'tt"J S'Uiti Nostri'
i<ii-V,,L.fJf,ir.. t,e,r". l:clsit-szrttttSittlirlv.. l)ttigtts.
converscmini. ac clctnrtnt
Opt'a'Kcrczesora' Streza' Kcrcscsora' cxtrirncis. tluorl nihil ittlvct'stts
Vist. Airu-Utra. Also-Arp{rs. liels0-Arpis' selttinto: ttt ric'iropis vestris pracsertim
i,*iifi.t<un'rn',u. Critl, PaLro. l'crs{uty. Sinka,.Pojana' ncquc contra l'atriltc tluictctrt' ct
Sr,,i.,it,,. Also-Kumiin.. Jura. et Donrinatum Nosirunr suprcurunr. Votris irlcirco clunr$rlcr'. rrc sctit'
M;;il. -tlis'tlcrlvoj.
llolbak" Sarkaicza. llttcsunr' Marsina' /469/ Sebcs' Kapotsdl' Nngy' putrlicurrr ii,ii.i,,t,.,,rir.
'U.ti"rjl v,,iiu-rre ttt" 'l'clcki-tlrlcsc' Ddsirnl"' Nctott' 'lirlts'
llonunr ".|"1i;;i'.J;;. ct vcstliro [Lclilionis l:Piscolrtr
ruandumus. ut si toilcraurli" lrzst'irllulto.
Srauar-rtre,ty. I ltrrcz-. llly'cn. I{t'tsz-or' l'ltodcricz-il'
Mcttclt'u' iucunctnntcr atlintplr:alis. secus
gaudcrc velitis, enunreroiur rupariur conclitiones
ln Scdc ('ihinicnsi: Sziidcl. Vcsztcn' Moichcn' scu Mob' ltortobdgl" Vrstrae *
llcligiouis Onl.:ll:1"'t'
enirn facturi. et in..rrrtu-tJifcr,lniia. .lipiscopo
Porcs.scl. l'alnracsel seu Kis'
Sri,f.u.fei. X.r.r. fi*L*t. I{dkovitza. Also-Scbes. ',rtr*qu.n,.i
Positiveerrinrstaruimr,s.,,tbcnignnhuicManrJatrlNostxl.plilcscl.ll)lls(ltlc
IJoicza. l,opliika. curhruu. oLldth. Sz-ecsdl. Szclistc. 't'iliska. odllyes' parituro cx, Vobis tnlti.t'i ttttnrct'tt intlultir
ininia.r. superius conditionibus
Curdrdvulul seu Curftou' nonlinatu a Nobis gau.lcrc possit l:piscopo'
Szibicl. Kakova. Viilyc. Ilcsinilr, llongirrd' Zina' sultragerur.rollcrantia. J ;;l;;i;rl pcrscverilltrro' trtft)tltrc
Virnt no. llrir<i. FcIs0'Scbcs. Kolurn. CIimbudka' F0ldvdra'
I{uckcr'
;;;;;;; vestri minor' praeter spem in rc.nitcntia norr uniti
1 ht S.,f . Ul *gilf*'iensi: f oielde' SzJimbdcz" Sz'6sz'Oucz' Bendorl't" ;;'c;,-;;
tollcrantiae inclulru. rtcc.l:piscopi
1 41 0
excludatur beneficio. ct stiltr'lllllus'
inclulgcnrus. ntantlanttts'
Cz.ikcnclirll.
Kis-Apold' iurir,ri.,i"n. liui valeat. lrno conclonanrus. pracsclilTlis. pl.:tc\..nllltlll
ln Sccle Mercuricnsi: Nagl'-Ludos. I{horl. l'oiann. Korpenycs' norr ulitcr tr,nrcu. /{76) qrrilm suh .contlirionibrrs ct lr;:tittrttttttt
sigillo nrurritirrulrr vitlotc-
l)aterttiurn. subscriptione ti,ri,ru. a,
ln Scclc Sabcsicltst: Satrcsii. l{irho scrr l{cho. Kclnik, O1'dl'
sctt

l.onriurl. l{ckitta. oliilr'l'iirn Sz-iisz-l'ihrr. Strturgir. l-irrrtkcrdk'

 425
vtrltis pro colltrlbullollc
u.nr' Si
F iae' Die vigesima a rrrrhis cxigcrc. paftrri
i, mrctir"rlr Quanti. et aliis ncccss,tu,iu,i t,,,iu.r'principatus.aliquid
**rt ua onrnia' sccl l{eligionem nequaquam dcscritlus' quanrdiu stlpcrslrtcs
L.
Mcnsis lr4artii. Anno Domini 1760. Ilegnorurn vero Nostrorum 200'
$ Maria'l'heresia nrIanul pIroprial crinrus. lll
r1 et habcnt pacclll stla
'
L[ocumi S[igiliil Onrnes etiam Nationes suanr habent Religioncnr'
GatriciConrcs de Bcthlcn nr[anul plroprial netigiorrc..luro.scsetiamProphetatlcditltcligionemJudacis.ethictiarntrhsct.r,anl
Rcligionem nostranl' cl qtlurc
Michael Bentik nrIanul PlroPrial in pice. nos auteln continuo proscquinrur p.ropter'['cmpla (luarc nos l:t]l]I.:. p'lYl]:::"' "
J"iit nobis paccnr'l ut quittttittus' darcntus.- t irtitrs'l
""I
propriis cxpcnsis .t *uniUut /481/ nostris' cluotrrodo [)rtttrirri
Nos ncutiquar'. d.ncc -,,;;;.,ii** crirrrus. Scrl
brciibtrs Spcctirbilcs 'lutttplot'ttttt.
!

l{cligionis Nostrilc. itcnr ct

t 117 t c"'l r u7' Q L] I NT U n l' clurn venirct l:piscopus. Jt-l)onrirrus (lilhirllrls'
Iori*tqu* li,Cni,,,'1. .t irrucrrictrrr. qtrocl'l'cr.pl'
lltlilis triltlrp.nirllltrl'
De Strepitrt Vulachorutn in Trunsl'lvania Sol'roniano' rtt 'l ctttPlrt t'litttsit
cit in lr.'c .lc'iutti.
*;;i;;;*1". rr.n. (ir.arrtlc cnii'r.r p.."u,,,',,ncqttc Vuluchi pet'tnittttttl- Silll:
Ncc rlccct. :l]]1ll
'nancant.') ',:;;"i;.;; "r'tlt'
,.up.,qu.instavirnus.cuntotnnidcnrissionc.ctnullilttrrcplicarrrauccl)lllltlS.(ll.lltsl
-nu'r,q,lrn
sullltls bruta. qtromadnrodunl llltrstritatcs
'ac
$l.I{cgiahaecllcsolutiopriusquanrabExcelsoltegioirr'l.ransylvania i'ir,ossc*lus: Nut tilont ltotl'l'crnpla.eninr
Gubemii in lire Mcnsis Iunii. irritio Julii in 6esignatis ibidcrn locis habernus'l'cmpla' non idco clata sunt' ut vacua
non solum Varr-rua purunt, secl
publicarctur. Valachi in omnibus I'erc Pagis. oppidis. et civitatibus 'l'ernpla maneant. neque Nos untfriut in btabulis i'utit*u* dcvotioncm' sed ibimus ad
proturbalc'
ntussabarrt. r'clur.tl l)tlpas [Jnitos ctianr acccpcrunt a Parochiis Jejunium enim sinc olatiolle cst
Tcmpla. ut ibidem or.*,1,. ne vacua l'nancant'
.,..up.r*. irc pirlanr ,it., Uniun. rcccderc. ltrit Calogerus quidam scu.Mo'achus veslris /482/ ct
res mortua. Adcocluc frotcstamur coram lllustritatibus ct tunc prrrut illc
in Tcmplis
oracci l{irus.'qui passim oberrabat. valachorum Ecclesias visitabat, prohibemus. ne anrplius iu,u.ti, nos. doncc vcnict I-)piscopr.ls.
culturn pcragcbat. Plebem ab Unione onrni nisu revocabat. soJionio
illi nomen. (: .ostrac. ct rlos
possessione csora in c-onritatu i"ieUit. id eri'rus licruri. si qui.cnr illc sit Donrinus ltcligionis
/47gl rusticus ex
ante scpt,,rriplus minus annos
quam Valachica irlun.*u, hurnilinri sct'vi cxcclso Inrpertio in pcrpetuunr'
Albcnsi oriunclus: vir sinrplcx ac ntiti in-ecnio: qui nulla alia.
pntui cxpcricntia: cttalllcll ab cjus orc vclut $lII.VcLbanrinacia,..lu.but..,.cllccttrs.ValaclricttittritlC'tltttitirtilrtts
Iia lucti alicubi cr rcrbcla rctbis
littcratura tirct,s. ct cu supcrlicia'il. Ilunl,adicnsi. Albcnsi p,;;;;;. niox ct in aliis.
Mosis a t)co nrissi penclcbant Vatacni' ncque ullus ejus svasionibus--reliirgari cxpulcrullt. Albire (l.Loliruc' ubi
arJcle'tcs Unitos l)'pas ., it,"pfit ct l'arochiis
vcl :) qui ub Ol'licialibus llunyudicnsis Cortitatus carholici. ac P'*csirriurn
residenria canonicorum. non Lru*.
honcsrr"rnr duccbut. uuclcbat sed et Epiicopi
scdavit' valachi
i,.,tcr.cptuti car.ccricluc lJabolrrcnsi conlpactus ttll"llultum rninirne militare.
'l'emplunr o..,putuni. atqus Szobor iuum' *tu S1'nodunr ccleblurunt'
,itiquu, ccnteni nocl'.sis annati .iudibus curiam Suprenri comitis Laclislai
"niiu ad'tissione.solliciti. ingrcssi elibcratiqnctn nemine eos interturhantc.
iioiug.'i ,in usquc aclco dc inlpctranda qrri'talis
$ lV. Notabilis tantlcm casus contigit in pagtl /tgot'nr-rlicto'
Calolcri urgcbant. Qtros placiclo rcsponso dinrissos' atque ad cxcclsunt Nundinac irr /.183/ S:anl I,llcr.
a ie rc.iccit. Paucis clapsis diebus Valachi t'uir. ac ita cvcnit. Aninra.Ju.,,u,iu. celcbrabantur
CubJrnium rcnrissos. Conlcs possessionis lImperiil
Slacril l{[onranil
'tcullque carcere clliac(r /479/ Solioniunl parte Transylvaniae c.*p.t,ti.
rursunr in undnr alicluot ccntcni cocuntes
C]omiturn.|-clcki.cluacrrragnohonrintllllcollctll.su.prircciptrcvcroValachrtl.ttnt.
elibcrarunl. tltti ut antca rursunt in Ucclesiis eorunr coepit tlbcrrarc' l-rcri solcl_. conrpilruit
ob [.,rlucillariorlcnl. ct cup'ion., r.iri gcnurosioris. ibldcttt
$ll.I,ublicunrcclcbratcol.t\'cllttlmCtlnritatu'sIlun1'adicnsis.ubinrslici Archidiaconus. SCu Irctrtip0pa Szirdicnsis cx
DistIictu l;itgat'as tloll I'lllltLls'
ctianr Vilachi lrtlrt Y()cati cOnrparcbatlt. litlcrunr I{cligionis cxcrcititttn'.put'ttnr ostcnsisquc Conritatus <jii"iif iUut litcris suis Salvi Conducttrs' li6c'c tlittrisstrs
clcmissc.clctlll.llacrl'mis.paltinlvcl.octttrrrlrilrisurgcbant.l,ibcllumquc libere ctianr in lirro deanrhulirhat. ccnttni
sc Principi est. Qui in,l-cnrplo curi,,'n*ip.rocto.
Suppliccnr ic\ccnti ct antplius porrc\cIu.nt. subinclc ingcnrinantcs acrnillenicurncorniturrtcsValaclri.unitlnilcnutlcialrtcs./\dtttletcttldir'r:ttrtilt
..,iru,,, t[.tritLrrn. l)ornirri,s suis tcLlcsrritrus sct'vitiu corpolalia pr*s[ituros. Pagum vicinunr t'rrgor.rii ntl nirunr atiquc'n
originc qtriclcnr Valachtrtrr'.ut irr
anirnaur vcro v,:llc /)l;0 rcscrvarc in plqla libcrtalc, llarioris CUm
sit lblntag aC cocna nrodica pcrilctn. tluicti sc
u. praedivitcm, ubj
stili hic cttrltlcttr e xhibcbo ut nactus sulr:
-| Nobiliurn ,.rai,,,"
ordinem 'ini.r.u 'sient lrdterini, Pctrupop,e. ac popoc .niti
Spectabiles ct clc*i in Dco ct ab lixcclso l{egio Oube rnio -pracpositi
ilil ;u.tcri..
militihus benc potis [)agotsant
.""rpirr*, ;diuniris lls+l siui aliquot
Domini incl;-ti CloInriltIa[tus l{uny6d. et ltlustrissinte Suprcmc Contcs'
ct
otltucs
aqccssefunt.dotlumqueNobilis.ubi'iamsotrrnoinvolutusclatszildicrrsis
I'atrcnr
Suprcme .ludcs Nobilirrrr. ct stt'cpittr' egrcssurn
Archidiaconus non-Unitus. circuntdantes cum
!

/-180/ l'.ccc nos rustici c\ I)r'incipatu' signilicanrus Magniticis

ct Albcnsis"
l)grnirratiorribus Vcstt'is in spccic truic CoIrniltIr.rlttrs llunyadicnsis' ,,r
una cunr singulis Scclibus. ct llnitinlis supcr lroc ncgtltio' ld est tenrpore .lcjunii Paschalis.
itcrn ct Zariinclicnsis.
426
l'anrilirls. quinanr cssent. quaerentenl. loco rcsponsi globo sclopcti tra.iccerunt.
aC
(lui e\ lcllrl)lrr r'orreitlit. lre crspitirvil. l)rttttttttt irrglcssi. sitri occttrrcltlcs
Vcrl)criuutlt. irc vrrlilcnrrtrrrt. tltlnttrrrt expilurttttt rcs dtltttcsticits (lcllralcdillltcs'
Sznrlipnspm hiuhntcnus plotra$titm, mulli$qus v$rbgribus allicttlln, nc
scnrivivurn bigac inrpositum. ad Suirrcurutn Judiceln Maros Szikictlsclll cl.ll'lt
tunrultu clctuleruutl is aclntittcrc rctbrmidans, inde in F'ortalilium Maros
Vds6rhelyicnse: inde tandem stipantibus cursum ejus militibus, cum honesta
gonritiva clctluctis /485/ Claudiopolim: Clludiopoli in Ilungariam dclatus fcftur,
incicquc Viennam: uncle cum temporc dinrissus rediit in'l'ransylvaniam.
$ V. []odcnr Mcrrse .lulio Schismatici Valachorum Popae. Mandato
Rcgio. ut lama vulgabat. cocpcrutlt incaptivari. ac ad Fortalitiunl Carolinensc
def'crri, ibique arcta in cuslodia dctineri. Imo cmissi sunt Milites. clui hinc inde se
ostctltarunt. acl ntetur.t.t proculclubio itrcuticttdttt.tr. Evenit tandcrn. ut initio Mcnsis
Augusti militcs. (: cLrius.iussu. celatunr es1 :) nraximo silcntio Abrudb6nyam
tlellti. tenrporc antclucano. clarn ''l'enrplrrnt Valachortttrr adtlrti. praecuntibus illis
ruonnullis l'opis unitis. ac Succt'dtttibus ltotttano-Cutlrolicis. lbribus clliactis.
Solioniunr Kalogcrunr. cun.r alio /486/ secunr ibidem existente. male multaturn
protru\crunt. cquo impositunl. militariquc. lle internosccrctur. sago tcctum
sccuur abcluxerunt. Quod lninradvertcntcs Valachi. L'tsi scro. tamen prosecuti. et
cyuantvis cclcri ctrlsu provollntcs aclsccuti: nrilitcnr unutr vttlncralunr" cunr acclili
a cirptivitatc clibcrato Abrudbtinl'anr rcdtl\crtlnt. Vianr ctiarn Zaliltnam vcrsus
currtiltus ntultitudinc suil Vdlachi lirstibus ct lapidibus arrnati. rnilitibus
obscpserunt, ubi Kalogcrunt Sofi'oni clibelalunt. militesqtle. nrisi blandis vcrbis
cmolliti lirissent. et ab ipso Kalogelo dcliniti, proculdubio lapidibus ibidcm
obruissent. Zalatnac tandent ntilites reccpelunt se in curiam supremi Otllcialis
Montanistici; verum ubi innotuit Valachis alicluot homines fuisse vulneratos in
itincle cos prosc(lr,lcntes. totidcnt nrilites /48?/ cxtradari nccesss I'uit. ct assignari
Valachorurn manitrus. ut si per illos vulnerati monantur. et hos Valac.hi
lrucidalcnt. Qgos tantcp nrox rationibus. ct blandis emolliti vcrbis rcnriscrunt.
$ Vl. nbruclbdn)'ae. post strrrcptlrrn irrclc pcr milites Solionium. tuntulttt
in nrontihus psrstlcpente. signo pcr Cttnlpilttas. ct clilnrorcs dato convolurunt
Valachi: cluol'unt nuntcrus alicltrot rttillia irnplcbut: rron diu delibcrarrrrlt cluid
agcrcnt. verutl dotttos cluAsclatrt cprtttl, tlui collusissc putabatrtttr. tirnditus
cverterunt. llalnragf ii. cuiusclam Oflicialis. qui tbres cum militibus cthegcrat.
custodia obvallarunt. eversrtri et caur. ni esset Caesarea: ipse firga clam elapsus.
uxorcm constitutis obsiclibus ct triginta ducatis praeterca exolutis dimiserunt.
Vcresputakini domunr Archidiaconi /188/ pariter subvertcrunt. pecora globis
Sclopetariis tra.ieccrunt. arcas discidcrunt. numos in arca disperserunt. nenline
pro sc vcl obolunr tollcrttc.
$ Vll. I)Lrrarit ntottts illc Valachortrrlt Z.alatrrac per illiquot dies. l,ibcllo
eninr Supplir:i ablcgavcratit rrnurr e Prinrariis Catnerac Regiac Olticialibus ad
ac Cetrcralc'ttr Conrmendantem Armoruln
[]xcclsunr Rcgiurn Gubernirrnr.
l{cgiolurrr. postuliurtcs rlirtritti captivos nrtionc t'tott uttitttris l)ttpits. cluotl si itttra
octidggnl ot:tittcrcttt. abstittctttcs atr tttutri vi inli:r'cnda cuitluanr. ad suit oralra
rc\crtctcntur: sin rrrirrus vi ctirrn illata c lbrtalitio Clibcraturos. llcvcrsus
cluotlccirla clic ALrgusti intra tri(luutn np. f'ccialis cl.lln optilta Cubernii
4).7
Resolutione. captivi conf'estim 14891 dimissi, et Zalatnac turlultilntihus crlrihita i,.
lt(l nliti()tcilt litlcrtr. l'ctslclrilr,:lltl ilttcluil lirilta itt citr'tttttvieittt;r. crlr('ut\irl)irl|l(ltt(' I
Vulachi parulos se pt'o ilnti(luu ltcligiorrc llcclcsiirc olicrrlirlis. si rr:s ita lclt'cl.
,m$lyrium puli, ortenlmlar, . ,. r,, ,:
i"
' u'sl
S VIIt. Zalathncnsis Popa Unitus custodinc datus. ac nlarlutrrll tcrltts o i
trabe suspensus cruciatibus subjectus. in praemiutn dimissionis otttttcttt sct'icnr
machinationum aperuit: ac qui e Popis. cunr militibus in captivando Solioniq
adf'uerint. Exccllcbat inter illos quidam l)opa Ceorgc in Alsri-(irild. qtri plrrribtrs
injuriis adfccerat non unitos saepissime. Missi circitcr triginta. qui incaptivirrcnt.
ac ibidem sisterent. quod ctianl promptc cllcccrunt. ncnlin0 obsistcrc ausoi rltti
aliquarndiu ibiclcnr i.190/ dctcrrtus. tandcnr obsiditus corlstitutis libcrtati lcstittrtus
est.
$ IX. Verburn aspcrius in Valachos dicturr cxcitlcl'at cx ore cttittsdam
Romano Catholici. qui ad necem postulatus, cum ne aptrd Plcbanurl qtridenr I
asylunr invcrrire quiret. vcniam a Kalogero putiil. ohtinuil(prc crr suh conrlilirttrc. I
quird in't'cnrplo a tirri-bus ad altarc uscluc hurni rcpcns. clicttrrtt nralc t'cvocaret: I
I
guod tiam clfecit vitanrquc scrvavit. Quali. ac quanta auctoritutc vilis illc asccta
egcrit, ex epistola ejus ad Ceneralem Armorunr l{[cgiorLrml l'rnclbctunt incivili.
phalerisque scculi destituta adparet. ita scribi.
Illustrissimc [)ontine Ccncralis I
Dorninc l-lonoratissirnc !
Proptcr scditioncnr ob Kalogcrunr Sofioni in Zulathna c\ortal 'l'itt.
Dominus Ceneralis cum Gubernio Principatui paccnt spopondit. /491/ Paccnr
quidem f'ecerunt. nihilominus tamcn inlcllexi. trcs in curia (litrinisnsi. utpotc
Popanr cx Akna. alterum ex Banatu. tcrtiurn dcniquc cx Korniczcl ob
Rcligionem in captivitate detineri. Pollicita est Donrinatio Vcstra onrncs in
Principatu ob Rcligionern Captivos liberc dimittcutlos. Atqui nisi onrncs hi
captivi dimittilntur. nulla irr l)rincipatu cst tlancluillitirs. [)onrirri cnirn ( )l'liciirl!'s
C'amerales ex Zalathna. boni nobis suul obsiclcs. c1uos. rri captivi libclc
dimittantur, quandocunquc aggredi possuntus. ltt illl proitttlc ltot'u, qttir
pracscntcs Dourinatio Vcstra visura cst, captivos illico lihcrrati lcstituat. l)g<t
Kaluger Solionius Chirograplrunt manu pro ontttibus captivis subscritro.
Protopoparn autem Szddicnsem; qui occasiollc lra.iccti sclopcto nohilis in
compcdes coniectus est. ct nemini constat quo dcductus sit: hullc dcsidcnr ul
mihi sistatur: 14921 quem si mihi non cNhibcbit. sciat [)ominllio Vcstra. nullitnt
Dlominntiorrcrrrl Vcstranr cum l)rincipatu habituliun litrc paccrn. ligo Kalugcr
Sotionius practcnclo ut l)rotopopa Szritlicnsis. cum omnibus ob Ilcligiorrcnr
Cibinii detentis. mihi exhibcantur. Ego Kaluger Sol|ottius.
Qualis Po0ta tale carmcn. Similcs habcnt labra lactucas. l:oclcm tenrpore. pari
urbanitate et eloquentia dedcrant Literas etianr ad [ipiscopunr (iracci ritus
tJttitunt: rlur;rn (irirccac lcgis aclvcrslriurn. ccclcsiirs visitutttlutttlo tlcpopularttcttt.
easquc dcpracclnrrdo lirrrditus.- vclut ltccrunt prgltni lutl'rctiltorcs.- cvurtcrc
sutagentcnt. non solurn tlcptcdicubnnt lilrcrc. scd ctiurn irniurc urcctatrlrrtrtr'.
 429
428
I

rnillibus
$X. C\r"-,*t tirud,:rl illc in Zalatltnir er pluribus Valacholunt
constani. cliri e rrontanis. eo. locis conlluxerant. cst dissolutus. tumultusclue omnis labor eos quovis modo in Unione retentare.
paulatim ,.,lntur. Ad l4g3l eorulll iutertententionem Catnerae Ofticialcs aliquot $ XIII. Cum vero insidias sibi per Unitos Popas, qui etiam ex

ilor.nor. pr.o cogmendis panibus administravcrant, vinuntque unius dolii missionariis ejus quosdam interceperant, positas esse advertisset. e Synodo
submitcrant. Quod ubi evacuarunt. educillatorcnr.
jam pridem t'urcas meritum, M[uos-] Bog6thiensi, cum exitu anni celebrata, rediit ad suum latibulum
horninem acl omnia tnala vertumno volubiliorem. non nemo ex cognati ejus' vino Zalathn;nse: in reditu vero curavit intercipi Petrupopam Bagoiensern. qui multis
an vindicta occulta incitante. tr.a.iccit globo sclopetario. Malum aliud nc cuiquam molestiis adfecerat non unitos, et Tdvisiensem: qui vincti. /498/ serninudi. et ut
in li.r.r.cnt. fircttrrr cst cx ntoclcratiorie Kalugeri. que nr audicbanl
velut coelo fama ferebat decalvati, deducti sunt Zalathnam: ea tamen conditione dimissi, ac
rlissrrrtr arl r:tls ltitcis attgcltrtlt, Scvct'c cclixsrttt. llg cluisclu.ulr ctticluanr itl.ittriuc libertatem adepti: ut pcr Unitos etianl intcrcepti clinrittcrcnturl cltrod ct litctutrt.
ad diem 25o"'
inlcrrct. scvcrc alias puuicndus. S Xry. Synodum rursum convocavit Albam Carolinam
$ Xl, ln universa inrcrinr'l'ransl,lvania cutll tama facti serpobat
[Jnionis Februari'i anlni] 176l: qua durante. portae arcis f'uerunt clausae. tormenta ad
co'tc'lti;s. ct rcciti.. ()ccultas. plusc**rrtt cxspcctari possct il ltrcli plc5c. usum praeparata. milos in arrnis excubabat. quod satre rnirati vcl ipsi rtrstici;
cxer.centibus Valachis. cof|esponclcntias. Neo clclirerunt Missionarii. /-19{/
qui in unde iila in tempestiva sollicitudo? Missi nomine Regii Cubernii duo dcputati,
locis clissitis itnintos Valachis adcrcnt. ct in Popas unitos incitarent' Succcssu qui plebem magno sumptu. et laboribus intermissis confluentem redarguerent. de
rerunt allinlati. nla.iola nonnuli c vili lcce /s'icl/ populi. solnniabilnt' libcrtatcm' synodi scopo Softonium exquirerent? Qui placide. ut solebat. Synodum in eunr
ubcrtiltcnl ontnittln bottorunt. vitaln absque labqre transigcndam. ct
quid non in fineni convocasse rcspondit: l.) Ut valachis signilicarct, hinc inde cxcessus
ausco scculo obtincndurn'l litnorcm incusscrunt turnulti isttl cxcitato. ac agcndi commissiis exaudiisse velut se /499/jubente, aut saltem annuente: qui tatnen se
nroclo Prutlcntioribus in I'rovincia. mcttlclltibus. nc rcs eorum eo
progrcdcrclur' ignorante patrati, nunc palam specificare velle; ut tales si committantur adversus
unclc nou dstur rcclirc. Ac sentcl spe ilnpuniatis. gustata quali libertatis Regni leges, merito punientur per ordinarios Comitatuum Of'ficiales' 2') Ut
clulccclinu. latrocinari inciltiant. praccipue cut11 deesset miles in Provincia.
ad bonam harmoniam cum aliis religionibus colerent. ld quod et alias saepe
cotnltesce ntlatn eoruttr auclaciattl.
'l'et'tOretl au-eCbat iugenS rtttnuSCulOrunr SegCS, inculsabat, ut cum Reformatis libere communicarent, cum ii in essentia
clc Virlaclr6r'upt iltcutiotlc. atlpat':lttt. al'nris. nriniS ctc. ca acllligcbant qtroticlic. convenirent, in ceremonialibus solum discreparent. 3.) Ut consultarent. quomoclo
cluac Valaclris.ianr ud /495/ sua rastt'a. ct ligoncs rcgrcssis, nc in ftlcntcm
quidcln a Regia Majestate Episcopum suae Religioni praeficiendum exorarent. 4.) Quod
vcncrnnr. lr,tctiicbunt sibi c Romano-Catholicis vel maximc illi. qui non leves ab anno circumcirca XIV exprcssos ad Aulam in gravaminihus religiosis
proptcr unioncnl sacpe iniurias ipsis intulct'ant. Spargebatur fumor de.tirrtalitio expedierunt, qui non solum non redierunt. sed ne ubi rerum quidem agant
Alba Carolincrrsi occupariclo. quod cr:rte ttrirare. cluotrodo lidcrn invenirc potuit co;stat, pro istis Libellos Supplices adornare in animo habeant, quatenus libertati
apurl Iclunt pcrikrs. dc Valachis ignaris ac noclosa stipite illlllatis' livcnit
clianr ca restituaniur. 5.) Non pridem Sofronius, a /500/ Regio Cubernio accepit

ocoariions l'actrrnr ridiculunr. l)uo .iuvenculi Canonicorutn Arcem incolcntium
servi. sera vcspera extra arcem in caupona largius poti. cum ingredi non
possent.
tlstulas suas I'erreas cxonerafunt; quod ubi in arce exauditum. ad arma
potlvolarunt. tlolt solunl milircs. qui in fbrtalitio aderant sed /496/ et incolae alii
ontnis gcncris. nc Valachi in arcenr irruerent. ibiclue pracdas agerent. qui tamcn
nulli erant: rcbus irl arcc rlilitari nroclo dispositis. missus tandem est extra arcem
olllcialis. cuni quibusclam grcgariis. ad speculandum valachos..clui duos istos
cplicbos. ncc alios ullos ob"'riins, in arcenr perduxit. rcque cognita onlnis ille
lirtirlitiurn ptoptlgtlrttteli ittcltll itt risttttt. cl' l'Lrrttttru ittrivit
$ xll. Interim Kalogcrus solionius Iibcr oberrabat in ucclcsiis
Valnclronrrn. acleo ut non sirrc I'rilione Consgrcnt Cunl qllgquo lllgdo publigo SUlvo
concluctu tttuttitutn. ordiuabat Dcclcsias. constitucbat l)opas. scdnbat Valachos
ad
tunrultunr spcclantcs cunl lcnitatc. ct rrlstica prudcntia populo accomodata.
Variirs sclcirrubat Sl,nodos Abru4biinyac. T.alathnac. 14971 M[agyar] lgcnini.
Maros-tlogdthini. ct passinr: in Synodis colnparcbant ex tota tbre provincia
l:cctcsiarurl legati: ob-icctun.r lLit: ut s{r si vcllent essc llol1 uniti tempestivc talcs
dcclar.ar.cnr. a tunrultu abstinerent: cae sari Principi Dominis tclrcstribus
tribufunr. cl scrvitia n0rr clcttcgarent. aninlam vere Dco sCrvarenl. PrOuti horutn
Mandatum, ut se sistat commissioni statuto die instituendae; quo modo et quali
sumptu fiat. nunc consultant, de isthis rebus. Si quid praeterea in quaestioncm
veniat, se ex obligatione, qua tenetur, excelso Cubernio significaturum. lste
responso Cubernii delegatos dimisit; in Synodo etiam peractis iis, quae agenda
videbantur. eam solvit. rusticis ad sua redeuntibus aratra'
ISOIICAPUT SEYTUA4.
De Contmissione in negotio l'alqchorum Euccowiana
't
$ I. Interea cum haec ita fluerent, venit in Transylvaniam exeunte Mense
Maftio Adolphus L[iber] B[aro] a Buccow lsrcf missus ab augusta Aula
Ceneralis Commendans, et excelsae in negotio Valachorum Commissionis
Praeses. Eodem tempore, eodem in negotio comparuit ex Hungari etianr
Dionysius Novanovits /sicf, Episcopus Non'Unitus Budensis. Venerant quoquc
aliquot militum centuriae variis ex Regiminibus selectae. tam equestres, quam

430
i C'omitatur Cibinium versus iter ingressus. Prope Cibiniurn' cttm in pago cluodanr
cssct. cloccnt nlilitulu nlillia, iluo viginti'l'r'ansylvuniunt inundassc, in hunc
lincur, ut Valuchos gludiu sublicercllt. lloc stlat0gcmdc ValAchoS in metum
coniicere, eoque altius constringere conabantur. Milites in Provinciae Urbes
Sz6szsebes. cibinium, Brassoviae, Enyedinum. Bisztricium deducti, ac cum
tormentis hinc inde circulati se ostentabant. Plus fermidinis a Valachis. quam
Valachi ab illis, intra venas receperant, cum Valachi nullum scelus adversus
Principenr. vel Provinciam. liberum Religionis suae exercitium expetentes sibi
videri vellent.
s II. Generalis Buccovius circulares nona Aprilis anni l76l cibinio
expedit Litt.rot ad omnes comitatus; quibus valachis ubique significandum
iniunxit: l.) Augustanr /503/ Aulanr inter tot etiam molestias, ac quae
circurnstant, culas. comnrissionetn ordinasse sub Praesidio Suae Excellentiae'
ruhi ornnia Valachicae Nationis gravamina. mode debito proposita. sine omni
respectu Personarum, et religionis exaudientur, examinabuntur, ac discutientur.
2,) Nullo modo velle pati Augustam Aulam, ut.interse ratione Religionis
dissiclcnres sc inviccnt molestent. damnillcentl verum ut pacifice inter se agant'
3.) Quod parata sit sLra Flxccllerrtia qucrelas ad se relerendas Augustae Aulae
ettrcaciteL repraescntare, excessium hactenus commisSorum veniam impetrare, et
in si t'uerint
lbrte ctiam Episcopum non unitum, eorum consolationem,
conventicula celebrent, Unitos
obedientes. 4.) Non Unitis injungit, ne deinceps
molestent, 'Ienrpla iis eripiant, Popas Unitos Templis arceant. 5.) Unitis /504/
pariter, cluatcnus cum non urtitis liatcrne ac amicc Convivant' et ab onrnibus
inluriis int'erendis abstineant. 6.) Ex omnibus Comitatibus, Sedibus ad diem 26
Aprilis Cibinium Deputatos mittant, qui gravamina verbis, et scriptis
conrurissioni rcpt'acselitoltt, ac inde nrcdicinan.l praestolcntur.
$ III. Valachi ad diem praestitutum non ex quibusvis Comitatibus, sed
.* u,,,,iit,,,s I'crc pirgis bini conrpnruclrlt. Ne vcro nimium licquentcs
concufrcrsnt. irc intcr sc consilia conlbrrcn!. EpiscOpus Budensis non UnituS.
Dionysius. clucnr vclut Pacis Angclunl c Coelo delapsum mira alacritatc
suscipiebant. statinr prout vicatim adveniebant. admissos. hilari fronte exceptos
ac collaudatos, ad rironebat ne tumultus excitarent, sed ab ordinatione Regia.
cvcntum rei bene sperantes expectarent. Atque ita /505/ t'allaci futurae
consolationis spe turgentes hilaresque dimittebat. Qui ad suos revcrsi, velut
grande miraculum, sJ Episcopum non unitum, non solum in ore, prout olim
iugustinLrs Paulum viclere optasset, vidisse, sed etiam sacris ejus manibus oscula
fixisss. curn ingenti gaudio ret'erebant.
$ IV. Kalogerus intcrea Sofronius, qui fax et tuba concitati tumultus
Valachici habebatur, r.nanclatum eundi Cibinium accepit: qui equidem promptus
ad eundunr viclebatur: verum ne cluid mali praeter expectationem eidem eveniret,
Valachi Zalathnenses dinritiere nolebant, nisi Olficiales Camerales sese obsides
iutcr.poncrcnt, tlui onus illucl in se susCipcre plane rccusabant. ltcrato cum
nranilatis cerrturio cxpeclittrs intperiosius quanr circurlrstantiae /506/ admittebant
Igci ac tcntpolis, vix lort occasiottclr cxcitandi tut'baS, ScclUO vitU cXctrndi
subministravit, quae moderatione Kalogeri, ac prudentia Aurariae Praet'ecti
Militibus Caesareis, ac plurima Valachorum caterva
subtracta ac evitaia est. Mox
43r
pernoctandum cssct. tanta Valachorum multitudo confluxit. ut vix arca hospicii
cep0ret. gui cum vcl c0mit[ri optebent. vel vcr0 bcnedictionem ex c.ius Ore
accipere. Urbi adpropinquantes, Sofronius cojectans id eventurum. quod contigit.
clam I turba se, paucis consciis, sumipiens, vcstibus suis clericalibus praemissis.
rustico habitu, uno et altero comitante incognitus Cibinium ingressus; ibi vestres
propere /50?/ induit ac Episcopo Dionysio. ac etiam Gencrali Comntcndanti
Buccowio Commissionis Praesidi se stitit. lngens vero illa turba. quac Sofioniurn
comitari putabatur, cum Urbis portae adpropinquaret, circumdata a militibus, clui
mandatum, Sofroniurn ad Generalem deducendi, ac comitandi. acceperant;
jubent Sofronium sibi exhiberi? At cum indignatione audiunt. jam esse apud
Generalem. seque simplicitate comtempti Ascetae delusos.
$ V. Buccowius indulgentia, ac summa moderatione initium sui
Regiminis temperare probe edoctus. blande et Sofronium accepit, placide de
rebus praesentibus verba commiserit, per dies quosdam in Urbc rctcntunl. ct
aliquot aureis nummis donatum ex Urbe ad Valachos dimisit. Qui Cibinio
egressus, multum de l'ervore agendi ibidem reliquit, tintorenc pcrculsus' aut
promissis in escatus? remissius in negotio Religionis agere /508i observatus est.
ncc adeo frequenter se Valachis videndum exhibuit; adeo ut Valachi ipsi in
gravem de eo suspicionerr inciderent: an non et Sofronius ad Unionem redierit?
promoventibus eam opinionem Popis unitis, vario in vulgus disseminato susurro.
$ VI. Facta est jussu Cen[eralis] Buccowii diligens investigatio: Quot, et
qui essent uniti, non uniti? Pluribus in Pagis, ne unus quidem inventus' nonnullis
unus et alter, ex consangvineis Poparum. et alia neccssitudine.iunctis. Nequc
deerant sibi Popae Uniti. sed occasione utendum rati. promissis amplis
largitionibus, bene potos in cauponis adgressi quosdam corrumpebant: qui ebrii
nomina dantes, fobrii tandem revocabant, unde plures confusiones ortae. factae
accusationes. delationes, gravabantur honesti viri suspicione. quasi non unitos
foverent, etc. Valachi vero de /509/ ltcligione clissidcntcs in cauponis saepu rrorl
verbis, at verberibus terminabant litem,
$ VII. Magna nonunitos tenebal spes, dissidium Religionis, in eorunr
consolationem determinatum iri ab excelsa Commissione; cum certis indiciis
circumferri cepit I'ama. Ceneralem Commendantem, militibus, ac tormentis
instructum Vizaknam adiisse, Templum ni cederent Unitis, minitatunl tormentis
cversurum; Quod et occupavit, pariter in Szeliste, Fagaras: Monasteriis vero
pluribus in terra Fagaras et alibi ignem admovit, ac in cineres, ac fumum abire
jussit. Militibus ac tormentis cinctus Provinciam percursabat, ac terrorem
inferebat. Mox patsntes Typis descriptae sequentes:
Adolphus Nicolaus L[iber] B[aro] de Buccow, Domintts /510/ Bonorum
Medzesvitz, Harbultovitz, Lontzk4 Superioris et int'erioris Bogorsch. Suae
Caesareo Regiae Apostolicae Majestatis Equitatus Generalis. Proprietarius. et
Tribunus unius Cataphractorum Legionis, Suprcmus pcr Principitturn
fransylvaniae Atrttoruttt Pracl'cctus, nec non ordinatao itr codcm I'rittcipatrt
Caesarco Rcgiac Cournrissionis Aulicac l)racscs.
'
Quotidianae Afflictiones, injuriae damna item et comminationes, quibus
nonnulli turbatores publicae pacis unitum Clerum et plebem afficere non
 432
433
movent hancce Caesareo *in
conrmi:;sionem Aulicam. singulis et Universis, in hocce haereditario, 3uae querelas. pro dictamine compertae veritatis'. condignam accefturi
Majestaris Sacratissimae, Principatu residentibus, et commorantibus. vigore satisfactioncm. Daturn Cibinii 15" Julii I 761.
harum /5Il/ Litterarum Protectionalium iterato palam facere, quod altefata-sua
Majestas Sacratissima. pro innata Materna. et Subditos iuos gubernandi $ VIII. Summam hae patentes videbantur spirare aequitarem.
distributivamque in sinu tbvere justitiam; at vero secus evenit. popae
teneritudine. haud unquam patietur, ut nrinimo etiam horum, tanto minus enim non-
Divirris. llcclcsiasticis l)atriac l-,cgibus. tanqualn Regiis ordinationibus.
Uniti. sparsis in tenorem variis /516/ rumoribus confictii. non-unitos
circumvenicbant; nrulta mendaciorum plaustra ab alia partc in cos
obcdicntibus. vis aut al'llicio cluaedarn inf'cratur. convchcbarrt.
opitulantibus nonrrullis Romano-catlrolicis. ut comnrissionis Praesitli cjuar'
Displicenter adeoque haecce caesareo-Regia commissio Aulica experiri
teterimi repraesentarentur,. criminabantur quoque, quarnvis indignissimc
debet. quod a tempore, quo praelibata Commissio in hocce principatu
Magnates Reformatos, quasit illi ab unione reientarent valachos.
c.omparuissei, conrplurcs ab Unione, quanr hactcnus protitebantur, deficicntes, Nemo unus.
quod sciam, rebus valachorum se immiscuit, imo nc
illos, qL;i in unione constanter perseverant, variis iliicitisque persecutionibus consitium- quiJem
expetentibus dare ausus, quumjam ab aliquot annis severae, a tari
hucdam infestare non dubitent. ausu, adi'uerint
dehortationcs. lntercepti erant popae. ac Druzkelii aliquot Mense'v"1""
/512/ Quocirca eadem Commissio Aulica, Authoritate sibi a Sacratissima .u
Unione recedt:re volentes, qui clam versus Arad discedentes incaptivoii,"per
sua Ma.iestatc clcmenter attributa, vigore harum patentalium serio, ac
milites in t.rrorem armatos Arbam carorinam, inde craudioporirn a.p*uti.
severiss,nre mandat, et injungit, ut singuli ejusmodi temerarii turbatores, ab omni
Rurrlor de his spargebat, quosdam in militiam cooptatos, /517/ aiios vero absque
nelario ausu, ut sunt: Subreptione Templorum, exturbatione cleri uniti, praevio Judicio ab infclici arbore pendere jussos. plurirna
disvasionibus, cavillationibus, quibus plebem unioni deditam, seducere nituntur, ctianr mcndax dc
Sofronio circumf'erebat fama; arii clanr se e provincia subtraxisse.
non modo penitus abstineant. verum etiam damn4 quocunque modo et praetextu, ob
praevaricationem deprehensam, qui argentum vivum
ab advcntu conrnrissionis Aulicae, 30" videlicet Mcnsis-Martii hujui anni, in ad partes .l.urcicas
divendidisset, referebant: alii occultte ne.idatum, ne arnpliores
pracscns usquc Unitis illata, mox et dcfacto, cum intcgerrima refusiones excitaret turbasl
alii discessisse ad Augustam Auram: arii atr M.rclavos. Moscovitas
rcstituant; sinriliter ab e.iusmodi publicae tranquillitatis turbationibus, et ctc.
scductiorribus, sc suosqu0 /slJ/ rctincant, nisi qua Mandatorum Regiorum s IX. Jussu commissionis praesidis tiequentissinrus. scxra Jr.rrii.
cclcbratus Albac carolinac Valachorum convcntus. pracscntcs ibirjcnr
contenlptores, gravissinram caesareo Regiam indignationem incursuri, udl.ucrunt.
praeter commendautem Generarem petrus paurus Aron
condignam t'actis pocnam experiri velint. l)nitorum Episcopus,
cum suis Archidiaconis; gui cibinio jam rJiu prodire ausus non
Quod idem et Unitis, Clero er plebejis serio praecipitur, ut, ad exemplum t'uit, ob meturn
valachorum' Adf'uit etiam Dionyiius san'tandreanus /5rg/ vel
bonolu'r clrristianorunr, cum suis coincolis Non-Unitis, in charitate, quae Budensis
Episcopus non-Unitus. ceneralis ipse Tempra c manibus non-Unitorurn
proxinrurn decet, et tranquilitate adversus Non-Unitos semet exhibeant; intclllcB
et nemine obsistente occupavit, ac Unitis iradidit Utraque. celebrarunt "p.iii,.
eninr contrarii veritate, haecce commissio Aulica, juxta dictamen justitiae culrunr
Sacrum, uterque Episcopi soremnem" Aron in Tempro
distributivae eandem, quam caeteris minatur, animidversionem, in illorum sine Auditoribus.
Dionysius sine Templo, in sui hospitii horto, tot habens Audito*r,
quoque correctionem irnpendere nullatenus intermittet.
modo hospitii, sed ne area quidern lbri pubrici. ad porranr usque
non l,r,
Ut aLrte'r hac in parte sacratissimae Suae Ma.jcstatis menti et
capere valuerit. Monuit Dionysius valachos per se. ac per
arcis qxtensa
ordinationibus in intcgrunr t5l4t ttat satis, harum serie supremis simul, ac vice internuncios r.) Ne
tumultum ullo sub praetextu excitarent. 2.) clavcs Bcszeiikarum.
officialibus in hocce Principatu Transylvaniae quocunque locorum constitutis si soilicitentur
a comnrissariis.,vel quibusvis autoritatem habentibus. upsi
comrnitritur: Ut singulos Sacram unionem profitenies, contra invasiones ad manus non dent.
ne.ius suum tradidisse videantur. sed depositis ad rimen. vel
quascunque protegendo, illis, comperta rei veritate, Justitiam, et adsistentiam ratera Templi. incrc
qui ita velit. 3.) Expectent omnia a benignitate. er crementia
haud dr:ncgant, hancce caesareo ltegianr conrrnissionem Auticanr de quibuslibet l:ll:1 negino. uo
/519/ cujus pedes. brevi. eorum gravarn-ina et quercras .replrsiturus,
tam Unitorum, quam non unitorum exorbitantiis sine mora genuine informaturi.
consolationem ipsemet adfere-t, verut picis Angerus. Verurn
Pari enim ratiol)e, harum vigore universis hujus principatus valachis ne rrui. ,1ri,iou
Episcopo certam adhibebant tjdenu subdibitantei. an non
Unitis interdicitur serio. ne quoque sub praetextu Non-unitos, modo superiori ab sit Unitus. sub larva
non'Uniti. Quam opinionem disserninabant artifrciose popac r.Jniti;
Unione def'cctos. vexis aut iniuriis infestent quibusvis, vult enim Sua Majestas ac ut acr
desperationem Valachos adigerent, ingenerabant: Acta
Sairatissinra, ut omnes et singuli provinciae /515/ hujus haereditariae eoputi, aa autem Episcopi. sua
'
natura nritis, quae f'ere sine f'ervore Religionis esse videbantur.
exemplum aliarum suarum ditionum, pacifice et quiete ad invicem degentes ea, continnaba't.
quanr ratio status, et justitiae, exposeunt, fruantur tranquillitate. Sic iveniente
citra spem, hos inter et illos, dissensu quodam, prius quidem coram Judice
I Alt! varianta de recturd propustr de copist
conlpetcur.er taudem protracta ibidenr, vel penitus non obtenta satisfactionc, / A dokumentumot nriisor6 a.linrott
suas,
Aequitatis.
i
I

.&_
:t
{at
/134
$ X. Fornriclincrll ut iniicercnt Valachis Milites plerumque torlnentis
instructi circumcursabant Provinciam; uno eodemque telnpore in exordis ntensis
Julii tribus viis penes Appulum, et Chrysium. ac semita Enyedensi per abruptas
cautes AbrudbAnyam cum tormentis penetrare jussi. /520/ ac Abrudbanyae.
1'opdntalvae. et Zalathnae in stationes locati; Valachi nullo excitato tumultu
(: secus ac Popac Uniti af'flrmabant, omnia armorum, adparatuum' in sylvis plena
reltrentes:) sibi unarn. conscientiae libertatem expetentes. Principi' prout
semper. tributum. Dominis terrestribus operas rusticas promittebant, militibus
necessaria administrantes. pacifice. ac sine formidine cum iisdem convivcbant.
Per'dies aliquot milites ibi subsisterunt tandem puncta quaedam ad
subscribendurn Valachis sunt proposita: quae quidem sunt taliter:
Puncta per excelsam Commissionem Aulicam subditis Dominii
Zalathnensis, inferioris. mediocris et superioris. in se Unionis Valachicae. pro
futura illibata observatione proposita. et eosdem juramenti /521/ vinculo
lirrnanda:
Primo'. ln universo Dominio, qua pacifici et obedientes nullum, sub
quocunque denrunr titulo unquam excitabunt tumultum.
Secundo: Ecclesias et earundem claves prae manibus Unitorum Poparum
actu existentcs. ab illis amplius non exposcent. neque Saccrdotes Unitos, in suis
-
ILrnctionibus l.icclcsiasticis, inrpcdient. ntitttts vero iniuriis acllicirrnt non Uniti
Verum
'ferlio: Qucmadmodum Uniti Valachi Ecclesiae suae praepositi Episcopi
Uniti mandatis. et ordinationibus ecclesiasticis in omnibus obtemperabunt:
siuriliter Populus Valachicus non Unitus, praepositi illi ad interim Episcopi non'
Uniti Budensis dispositionibus ritum antiquum Graecum non'Unitum
concernentibus, obediet.
t5221 Quorto: Cit'cunt vagatorcs l'opas non'Unitos. populum ab Unionc
seducclc volcntcs uniti non audicnt. verum illos. qua turbatores'Pacis publicae
inlcrcipicnt. ct cnptos Domin ii Oll'ioialibus rcsignabunt,
Quintoi Olficialiurn Dorninii mandatis, et dispositionibus ex'asse omnes
et singuli subditi se aconrodabunt. Siquidem eadem immediate servitium Regium
conccrnant. et ut dicta Mandata Regia exequantur. Dominii thti Officiales
constituti hilbcntur.
Sexto: Damna inDominio Zalathna hucusque per. demolitiones
Domorum. suis possessoribus, et proprietariis illata" ut et his, ac aliis privatione
bonorum mobilium causata. et authentice edocta" per illos. qui haec damna
inlbire praesunrserunt. ad aequate roboriljcabunt
Septimo: Ad quae praemissa puncta tideliter observanda' et exequenda'
ubi fbti Dominii Zalathnensis subditi, se sub juramento corporali /523/
obliglvcrint. norr solurtt
Octavo. Dxistcns de pracsenti in toto Dorninio Zalathnensi militia
Caesareo Rcgia statirn abindc renrovcbitur, sed et
Norro: Non-Unitis Doruirrii Subditis, pro crigcndis sibi Ecclcsiis novis
loca, seu terrena pl'oportionata assignabuutur.
$ Xl, Puncta ista. Donrinii Z.alathncnsis Pagorunr Deputati. non solunr
acccptirrunt. verunl corporali Juramcnto. ac n'lanuuln subscriptionc etiam
435
confirmarunt, sequc obligarunt die 16" Julii anno 1761. Zalathnae. coram
Pnrvisore Steplano lvlihdlhtzi: ac Rationista Joanne tr'. Kdvendi. Sicquc lvlilitia
inde Albam Carolinam deducta est. Templa vero non alia. neque plura. sed urrum
Zalathnae. alterum Abrudb6nyae. tertium Topdnfalvae occupata. et ea non per
milites, verum per ordinarios Officiales, quibus nenro e Valachis restitit. /524/
sperantes, sibi pro novo erigendo loca assignatum iri. Occupata vero lranscr'tint
vacua auditoribus. a Popis solum. neque ab iis sine vcrccundia lieclucntata. cunr
et doleret. et subpuderet. religionem sinc asseclis proliteri.
$ XII. Circa Bistricium, praeteritis annis, multa Valachorum millia scsc
in unum conglobantes discesserant in Moldaviam; hoc ipsum alii conabantur
facere mense Junio: qui dum revocari trlandis monitis nollent. armatir rnilnu
repulsi sunt; aliqui globis trajecti. sauciati. rebus ornnibus. quidam et vita. csuti.
Quae discessus causa fuerit? non satis palam est, Alii crrinr Domirrorurn
terrestrium sevitiem. alii causabant Unionis molestias. vulgo circunrt'ercbalur.
illici a Regionis Pracl'ccto Vqivoda spe libertatis ornniruodac. ac plcnnc pcr'
septdhnium i rnmunitatis,
/525/ S Xlll.Occultam Valachorurn quaqua versunr culr l'itlci suac
consortibus correspondentianr satis arguit tragicus casus Bosnensis. Dclctis cnim
quibusdam in Transl'lvania Monastcriis. ac Jussu Goncralis Conrnrcrldarrtis irr
fumum abire .iussis, plangebant Valachi pectora, t'acinus inauditum lractcnus
inter Christianos dictitantes Templa comburi, loca Dco sacr& Religiosis tlevota
in cinercs redigi. Sine dubio ille ignis calcl'ccit Bosnenscs, l'umus excitalit ad
audendam, ac permovit ad patrandam horribilcm lanienam. quam I{clatio
ordinaria Coloniensis ita nunciavit:
"Ancona /
Julii: Quae ex Bosnia Argentinensi (: '[urcica est Provincia :)
ad nos commearunt l,itterae. horribilem narrarrt casurn. Schisrnatici latac
Provinciae Glaeci tlia iis in oris erccta liatrutn Minorum Slanctil lirarrcisei dc
observantia Monasteria. ad se /526/ suallrqu scctam ncc blanditiis. nec urinis
trahere valentcs. apprchenso unius cocnobii Cvardiano. pcr mcdiunr c.ius corl.rus
stipitem adigcbant, e.iusque in conspectu Romanum Provinciae istius I:piscopurn.
praeter viginti quinque Ordinis Presbyteros obtruneabant. Adco lbrtcrr placbuit
Cvardianus. ut cum lcntius cruciaretur, circumsistentes lidclcs ad perscvcrarrdurl
in vera Catholica lidc assiduc exhortarctur; Deoquc gratias ugcrct. quod insunl
dignum .iudicasset. qui pro Christi lide Marlyrium pirteretur.
atldunt
Dalmatienscs Litterae, queis Bosnicnscs conlirnrantur. triunr
horunr
Monasteriorum Superiorem. flammis toslum essc-".) Fttcturn ccrtc inhunlanunr.
et ab omnibus Christianis detestandum.
$ XIV.Deputati sunt jussu supcriorum 15271 viri fide digni. qui
praefinito tempore circum irent Conritatus. et ibidcm Valachorurrr licclcsias.
solliciteque inquircrent: An qui, e! quot essettl IJniti, vel tron ( iliti.)
Relationemque f'acerent adcuratissimanr Flxcelsac Conrrlissioni. I:cccrrrnt illi
guod jussum erat. primaque investigationc tircta. plcrisquc in locis inventi sunl
Uniti nulli: vcrurn cuul id male aclmodunr hubcrct Protopopas Unitrts. ct
Dominos terrestres l{onrano-Catholicos, cogebarrt carcerc. mirris. ct pronrissis.
nr
Relatio Diaria Colon. l,Xll. 4. Aug. 1761.
 436
quos in potestate habebant. redire ad Unionem. Popae vicissim Uniti variis
machinationibus ad se pcllicere obnixe adlaborabant: quosdam in cauponis vino
madidos promissis oppugnabant, et expugnabant; alios sangvine sibi junctos
ostentata arctissima coniunctione ad se pertrahebant. Ita factum in M[agyar]
Igen, ubi in prima investi/528/gatione ne unus quidem inventus est Unitus,
adtcsl:rr'tihtts clesttpcr l)t'lpis Uriitis. at vcro tarrrlcrn consangvirrei Poparurn. nc illi
soli tcrrrplunr auditolibus vacuuln licquentiucnt. ad Unionem accsserunt.
Praeter Deputatos ad Investigationem Seculares, Protopopae ac Popae Uniti
colltinuas I'ucicbant rclatitlncs. qucrclas. et quidcrn plcrumque aliis rebus vcstitas,
tingcbant varia terlicul&nrcnta ad plebeos deterrendos.
$ XV. Dimissi sunt tandem per Conritatus Commissarii. qui Templa a
Non-Unitis via facti occupata Unitis restituerent. Non-unitis interim ratione
tcmplorunr in.,suspcnso relictis. ut. vel sic in ambiguitatum dubio nexu
lluctuurrtcs, ad Uuioncur anrplcctcndarn sc dcclararc compellercntur. Qua l'uerint
instructionc dimissi hic scquitur:
15291 Instructio.
i'acta investigatione lnclyti Co[miltlaltus Albensis. ac combinata demum
Pct e.itrstlcrtt ('oIrrriltllltus ollicillos crilrutil, cunr illaquc pcncs dispositioncnr
Episcopi Uniti Aaron per Archidiaconos concinnata, Commissioni Aulicae
cxhihita. cxstilit. sccundum urgcntcil modernum religionis statum, in
conlbrrnitate Altissinrae intentionis. disrncmbratio Unitorum, ab Non unitis.
insinrul etiam distributio ccclesiarum: ea tamen observatione facta est, ut ad
mentem praecitatarum altissimarum ordinationum. in singulis, ut pote, illis locis,
ubinam ecclesiae Non Unitis coneduntur, omnes fundi ecclesiastici, singulaque
eidem adhaerentia Legata. Popis Unitis ad dies vitae in eorundem sustentationem
transponi dctreant. /530/ Post horum vero decessum. ejusmodi fundi ecclesiastici,
vel ad conrnrunitatem. vel autem ad Legatores, Fundatores, aut horum heredes
redibunt. Si cluo autern casu. in uno alterove hulus Co[mi]t[a]tus loco, seu nova
pro llnitis erigeretur Ecclesia, seu vero non-Unitis concessa. iterum ad [Jnionem
couvcrtcretur. tirndi. et bcneflcia, quibus actu Uniti fiuuntur, ecclesiae. tanquam
Unitae. itenrm recorporanda erunt: et desuper Sacerdotes Uniti. quibus nimirurn
l'rujusrnocli lirncli ecclesiastici. et bencficia adjudicata sunt, Reversales ab ipso
Episcopo tJnito corroboratas Commissioni Aulicae exhibebunt. lnterim non
ullitoruur cxereltlurn ltcllglonls tollerutun horumque Popae, qulbus ex altisslrna
Regia clernentia. Taxa capitis relaxatur. per Suos Auditores sustentari debebunt,
/531/ Praeattacti itaque lncl[yti] Conritatus officiales observabunt. et
excqu9ntur:
l.) tJt occasionc Distributionis. el Rcstitutionis Ecclesiarum.
Fundorurnque ccclesiasticorum. ante omnia operarn clebunt universae tatn
Unitae. quam ctiam praeprimis non-unitae Plebi rite inculcare. quatenus summa
haccce Altissimac Principis Gratia, cujus turbulentis suis actibus, ipsi semet
indignos f'ccerr.rnt. solurn ex innata e.jus clementia ortum traxerit: quarn Gratianr
ut subnrissa griitiarurn actionc. ac homagiali devotione. et obedientia suscipiant,'
eorur esse obligationis. Consequenter nequaquam praesumant contra mentem
437
vi
aliquid sibi appropriare, nec fundos ecclesiasticos, illisque adhaerentia
mobilia" vel palam vel clam. nullo modo autenr violenter occupare /5J2l li'
adtentabunt. Hujusmodi enim ausus tanqualn publicae tranquillitatis turbatio. ct t
Altissimorum Mandatorum violatio, severissime, et pro circurrstantiarunl
cxigurlit. prc rncrilo <lclicti punictur.
2.) Facta Unitorum, et Non-Unitorum separatione, praedicti lnclyti
Co[mi]t[a]tus Officiales. pro avertendis praejudiciosis e.jusmodi consequentiis,
habita ratione communitatum 6. 8. 10. imo plures etiam ex modestioribus lncolis
cligcnq qui Judici pagensi tanquam Inspectores adjungendi, omnigcnam
superattendentiam habebunt et Plebern in cancellis obedientiae. et ordinis
retinebunt.
3.) Plebi etiam scrio inculcandum. ut pro dcvotissima sua obligatione,
praeprimis Principi l"laereditariac adrepartitam sibi /533/ contributionis euortam,
ac alia publica onera. tandem vero Jobbagiones Dominis suis terrestribus clebita
serv'itia absque ulla renitentia praestent.
4.) Porro onrnia altiora Suae Excellentiae Conrmendantis Ceneralis, et
Praesidis Commissionis Aulicae, Regii itern Cubernii. etsingularum
instantiarum. mandata. quae illis medio temporis injunguntur. ac in futurunr
etiam cornnliltclltut' c.\actc atlintplcburrt. Siquidcnr hucccc Munrluta borruru
publicum. et Altissimae Principis intentionenr pro Cynosura habebunt.
conscquentcr exacle observ&nd0. 0c vcncrnndu vcniunt: ncc pclrnittcrrdunr ut
aliquis contra illa agat. Quem in l'inem Uniti in tjcclesiasticis ad D[onrinurnl
Episcopum Aaron, Non-Uniti vero neguaquam ad Sofronium. sed /534/
Dionysium diriguntur. cui nimirum juxta Altissirnae Regiae, et Apostolicae
Majestatis ordinationem, pro Episcopo uonunitorurn in hoccc l)rincipatu
installato. attndentia Ecclesiarum non-unitarum concredita est. Si autem:
5.) Ex insperato aliqui contumaces nolint obcdire. et constituris pagi
senioribus, et inspectoribus debitam paritionem praestare resistercnt. hi continuo
deprehendi. et Magistratibus resignandi sunt, qui illos ad nrensuram dclicti
condigna otlicient poena. Quo vero
6.) Magistratus contra suam obligationem morosos, ac indill'erentes sese
exhiberent, vel desideratam adsistentiam denegarent, hi sine mora per expressos
Commissioni Aulicae relbrendi; quod etiam in ornnibus /5J5/ aliis pregnanribus
circumstantiis observandum erit, Praecipue
, 7.) Pugeirslbus ethrn, adhlbltls saluturibus rnorivis. norilicanclunr, quod
omnibus et singulis liberum sit ad Unionem redire. nequaquam autem licitr.rm
erit. ut illi, qui [.lnionem prot'essi sunt et a 30 Martii in illa perseverarunt, ab illa
resiliant. conscquentcr anterioribus, in casu conversionis. ontnis gratia ct
protcctio suppeditabiturl contra vero. illi. clui Unioncm abdicarc attcntarcnt.
severissimam animadversionem experturi: nunquam enim adnrittetur, ut
ejusmodi temerarii Rcligionis prot'ugae. in scandalum status ccclesiastici, pro
lubitu, sine ullo fundamento, et notitia mox huc. mox illuc tilubantes adhaereant
Religioni /536/ et in prae.judicium publicae tranquillitatis morus f'aciant. 'landem
8.) In hoc Rcligionis negotio. nrodo praedicto ordinati lnspectores, ac
Praepositi communitatuum. ad suos Magistratus. hi vcr.o ulterius acl
 439
4 t8 iodiam datus est. Verunt ubt
.

,,;';;;i;. ;;;;qtrenter *tiu*-uJ illorum informationem emananda Mandata

b;i.;;p" innotuit, a GcneraliBuccow obtento mandalo. cum. rcstitutione-fronoris ["
est. In fine Augusti InStallatio Dionysii Episcopi lludcnsis Coronae
\rclissinle adimplcant' nisi in casu contrario Altissimae Principis "iib.ruiut
peracta est; ubi antequam solenniter Episcopus Valachonrm clcclararetur.- utr
lrrtlip,nationem irremissibiliter experiri velint' . ielatum accepimus.- deposito Juramento Corporali. sc non esse l'.lnitum af'firnrarc
harum
9.) I.)!tintatim Si Magisiratus praedicti lnclIyti] Co[milt[a]tus' debuerit: itaiandem acceptatus est pro Episcopo non-Unitorum in'l'ransylvania
effectuare posse dubitarent' ac
llesolutionum executionem, iropriis viribus Valachorum.
iiuri,,r. inaig.rent adsistentia t\Slt continuo me. Praesider'n
^t"llt::]l:t
illa consistere debeat' pro. rattone SXVlll.Jamgaudiopert'usiValachi.obEpiscopumaRegialvta.iesate
ii'i,,r,',',.n,. i,i quo nimirum adsistentia
intuitu locorum' solennitir obtentum, eiultabant. t.itterisque ac Nunciis' ut e singulis []cclcsiis
militiae'- necessariae'- ut et
,,rLct,,nstantiarrln.- tam de numero
bini comparerent, moniti. ibant cum jubilo Cibinium. mandata ejus audituri:
Datum Cibinii die 17"
rrSir*rn illa 4esicleretur.- fiJrli pottin, dispositiones. /541/ ubi non aliud actum: quam quod exiguo aere representato l ) Quae eorum
( )e l()brl isl l76l' esscnt gravamina religi.si. 2.) Promisit largc. sc ot'tria apud l{cgi'atn
Adolplrus L[ibcrl l][arol dc lJuceow
m[anu] P[roPrial ,"pru"ra-ntuturum. quo brevi discessurus esset. 3.) Monuit. expectent a clenrcntia
Fridericus Lliberl B[arol dc Dieterich Rcginae, ac interco Pacsm cum aliis colmt, Atquc ita ingcrrti spc. uc hugis
m[anu] PIroPria] nrolrnissis olenos ad suas Ecclesias dimisit. lnterca SoliorliLrs evanuit ex
I-ambertus I-[iber] B[aro] de M0ringer loniinu. oculis. ita ut ne quaesitus quienr adparerct. An se. c Provincia. in
mIanu] PIroPria] vicinam. subtraxit. aut apud sibi tldos latitavit'l inccrtunl'
'fcrnpla quaedant
$ xlx. Excunte hoc anno. ac in initio Sequentis.
ValachiJ non-Unitis restituta; alia in suspenso relicta' lnterim spargiltlr ca tama'
lrlterea varias celebravit Synodos cunr Popis sibi
adiurrctis.in
S XVl. ietsi quod si Valachi ad moderna-s Belli necessitates. centum t'lorenorurn millia
l'rol'irrcia Solio'ius, munitus et ipse.- non authoratus ad Synodos
celebraverant conferrent. facile a Regia Majestate obtinerent Decretum perpetu0 valiturum.
cclcbrandas.- Passualibus Suae Majestatis Sacratissimae; cujus vigore in statu suo permanete liceret. neque. /542l quisc}rarn ralione
/.irlirthnac. ubi non aliud cleliberarunt' quam
quod tumultus evitent in Non
'lenrplis icstitucrrclis, aut locis ad novissinrc unionis irolcstiam illis creaict unquam. Fundameutum an aliquorj htlius adserti
tJiliono /53g/ p"rn]on"on,. dc
exiguam quandam fuerit? adfirmare non possum. Id certum est, determinaturn l'uisse, ac in singulis
.'ig*",|.. instantiam ad loca debita laciant' ac recursum'
quidam Pctrupopac'.qui F)CClcsiis publicarunt. Valachos non-Unit0s. co titulo tltlotl sirrt ttott..l
itriti it
t.ollcctilur ircl variirs,l.a"*riru,a. instituant. crctrti ctiam Dionysio irnpositanr esse l'axant. ad honrincs int'crioris sortis 30 [crucill]eJtos.
Litterac ad Synodum
rrrl Dcclcsias adtcndant, easquc dirigant' Unius.Petrupopae
inteieptae ac in lingvam latinam translatae e ad Nobilioris 60 [crucilfleJrosl quos Pctrupopas continuo ohamhrrlirntcs
c.,,*n.,,toria. per Calugeros
conlparent: Ecclesias colligebant. ac'coilcctos, Cibiniunr ad specialcm Comtnissariunr
Virlaclrico. proptcr Atticarr brcvitirtetl' tales hic .
- nominati
-^.--:.- ..^:
Benevoli Soc.rooi"i. qui tenetis Legern Graecam' et
estis detbrebant.
prol'ectus esl ad Ecclesias suas
l,ctrupopae in Lege non u,rituf ir4andamus uodir, .* Mandato Sanctissimi Patris $ XX. Tandem Episcopus non unitorum
in ut Vobis ostendamus circulanlas. ac visitandas Mense Junio. ac dcinceps. l"lactenus sacpius
:iolrrrrrii. ut pru iie praelixo adsitis omnes Szobor'
quac.cclebrata t:l i" Zlt'llly: qUerulantibus. se coram eortim gravamina cogniturum pronliscrat. Magna
nrunclata. quac habcnrus a nlagna Synodo Nostra'
videamus culus tenebantur cxspectatione. si Dionysius Pacis Angelus accesserit. sublatunr iri'
i,i un-'n., iaccrclotcs t'erant sias Litteras ad Congrcgationem,.ut quac nunc eos aclficiant. Pluribus in locis decst
'l'crnplutn. l)opa. l,octts
/539/ llenedictione scrviutlt? Et Seculares de Pagis veniant" ut videamus
Et ubi non esset Petrupopa sepulturae: adlunt mille ab aliis molestiae, currunt /543/ htrc illuc pro
{'i,n,,nudo servarrt tnandata? lt^?-1Tt^::i'-ttili,i"tt baptismate, pro aliis cerimoniis, cultu. et quaesunt alia. Proficiscebirtur crgo
acl
post Pentecosten' Quia ibi
iirri ,i.i.",.0 Congr.gationem ad ol6h Ldta' die Jovis
valdc necessaria Ecclesias Dionysius, jarn a tribus, quatuor septimanis praemonitas, ul eunr
ostcnclerrus etianr alia q,,ooJ r:pir.opum, quae christianitati
rli. Magnae Synodi decenti adparatu exspectarentl iLridem concurrcbatrt Popac e proximis locis cutn
sunr. Ilt sitis cum Cf'risti. qui .riit Scripti ego Nominatus
J;
Sztrcntz l76l' XXX May' Vocat sc Synodi munusculis. quos si adt'errent. designatam ad silrgula capitir tlxoratortlln
l'opa Szitncon Szto.ik; Synodi summam hilari vultu accipiebat, sin minus dure ac indigne tractahat. Hic tluoque
nuncium' qui huc illuc conclusa
Nontinutttnt.id cst: clcsignaiun' a Synotlo
$litum ,tuum K0lpg {ccantnbot, lint in pnce, cxspectent omnin R tlie$cnli0
notir rPdilurel,
Reginae: se eorum gravamina repracsentaturum. et inde benignarn Resolutionem
$XVll.Circurrribatergoinl'rovincia.velutNunciusaliquisValacho'
futura inauguratione Episcopi
de a*ipaatur.. Responsio toties. totiesque iterata, in despectum coepit vocare. ct in
Apostolicus, qri ..rtior". ,.oJ."uut vuta.tros tutpi.ion.nr. .ai si eos in tanta Rcligionis molestia. ac adflictione, artificiose
rron-LjnitiCoronaepropcdieminstituenclalubiconrparereValachieorumque solum vellet circunrilucere, ac emungerc. Auxit suspicioncnr agcndi tnotltts in
/5,10/ l,rotoptlpn. ,t.u.rrant. cx lnallclato l'racsidis
cornmissionis, ac Episcopus
qui visitatione. Popas contemptim tractabat. et in publico Cultu. si modus [.iturgiarrr
lluclcnsis. per KalLrgeros t i, eopu sz_imeon nuncius, delatus velut impostor.
 440
,*11 44t
quosdanl ipse caedebat. His omnibus accessit mandatnm
singulir iopir. ut Militiae confinianae adscripti, arma irris iislliuutu,
Litteras testimoniares a se redimerent erga taxam fl[orenos] u.rt.. contbrnrarae, exerciriis
30. qriae uo.o iougnu
est summa in tanta pauperie, ut solvendo non sint. Si tamin militaribus exercitati.
.p. bona ,.pt.ti urr.u ,orniabant secula. Gracriis
negrigant reoimlre, accincti
c.rrrrrr llantisr,rrs. ct Rcncdicrio sact rdotalis irr coprrlatione iter faciebarrt. rignarum. rusticatunl ib^nt.
N;tir;;, Magnates
rrrr;rlrrllr (.)rlrs de{-rrirsator,rm. erir
lr.rrr uorrser.r.;rlritl Sirecltlolgs Novos. irb illis prtr.itCr ,rr,,g,r,,,,., Anxii lanrcn <lt'pr.ttrissttrtrrlr (rvcnlu, nc dtthii rlrrrs:;:rbirrrr. injuriis acrficiebant.
ordittttlioltcs ptotttissis tlott corrvclrircnt. visitirvit r.ul,,()\,;r:;rrlrirrrl.
cxrgcbat Il[olcnosJ 40 l{hcnIcnsoJs suluu)alll.
Mense Majo, cum Unitorum epiriopo, iu.ramento ilLrs (icrrurirlis llrrceorvrtrs
o,rnia lllu clllcicbunt ut Valuchi n,n.U'ltl parum Dlonyslo deferrcnt. ,juramcnti Miritiae
verunr i'dubio haerentes.perplexi expectabant, si Deus pru*t.r;;;;;;.. adstrlcturus: congregatis .lussu..oenerarr, ui pugun,
Naszod. cum .iuramenrum
velut e machina illis. I{erigionis suae exlrcirii libertatem esset deponendum. ac vexiila iilis cum sorita ac s-olemni cerimonia
indllgendo *..ur"i"t, in illo solemnitatis actu recramarunt uri""i .. distribuenda:
$ XXI. I{ursum hoc anno Monastcria quaedam jussu Gcn*aris viritiae, Legatorum unurn, qui
illos spe libcrraris circumduccbat, ao o.uro"'nuc.t
cornmc'dantis sunt destructa. In comitatu I-runyadiensi, possessione
ol6h- verbe,rarunt Protopopam. Naszodiensenr, qui-
*ii"rriii,i.*,i1"'rri",,
Szil6s luit Monasterium antiquivS4S/simum, quod ante Resolutioncs clarn absconclitas
ducentos circiter annos servabat /549/ rnultis. injuriis ac vcrbeiibus
tlndaverat Va.ivodae Varachiae riria" cujus Jeon curn inscriptionibus, adt'ecerunt, cunr lluccorvio
,.urpluru
eleganti. servabatur in -fcmpli parietibui. Karugeri. in tanta expostularunt, qualiter circumv_enti, ac fhlsa
spe circumducti; curn vi illis rcvisti
rerum conversione, non posset' tutius visum est Buccovio Genirari.
rccursunr I'ccerant ad cencralenr Iluccorvium, lum ac Episcopo nro,ii,'i,r'rrgn
in finern. quod ticeret litis sah]tem quaerere.
cum non u'itis fhcere. interea, doncc res varachorum componerentur
in
eui dum equis insidentes. inde propere se subtraherent,
scl.v's
Provincia. siquiclcrn cunr iilis. intcr iilos, ct ex iilis nccessario Buccowii charissimus, in fluminc sa.io, tun.-t-orte
vivencrum ipsis exundanti, subnrersus cst.
csscl Nuta indc cst .ccasi.. qua .jussi sunt Karugcri in Cibinium cum ea conf'usione ,.u.rrur'Bu;;u*;;r, paucos
carccrcs .u,npingil na posr dies citatus ad
Monastcriur' cvcrti. cunr gcntc itaquc conritarusiussi Aulam Vicnncnsc'1. curn canceilario srur"'th"l" provircia
sunt ir lu"r,r., ac..idcr" Provincialiunr voto: Nunc;uam in liansylvanionl disccssir. cunr ilro
ofllcialcs 5'o Junii anni 1762. ac aedificia crcstraeie. Bona ctepraeJaii,-;;-igr. i",f.ur.
injccto ctianr'l-emplum. nc rapis supcr rapidcrn remaneret
(: prout nrandati tenor s xxlll' Rediit tamcn anno scquenti. post ariquot nrcnsiunr in Aura
in.cincres rcdigc'e. Janr ran<jenr voti cornpores tacti protopopae vindobonensi mora'I. rebus.suis iuiaem .orpositis.
:gill,)
1546/ qui de pa'c sibi nreruentes Karugeris inrputabant,
uniti. Prolinciae ordines imperiosius haberetr rriuri.
Et .r,.,., pro.i., opi'.iu,-,.n
quod prebs ub uniun. ac nova excogitaret /550/
recederer. similiter lacrun'l est in cyogy, et Remete.
in comitatu Alb.nri, q;;;;,
ac severe extorqueret, Leges orim conditas, """.,
ac a principibur.ii.ria"rr,ri..ir,
il.l.o.f 4' die Septembris. Monastiria" jussu cubernii sunr eversa" rt r"ri,grri, a moderna Majestate regnante sanctissime confirmatas, .,
penderet, verum etiam subinde non ,Jun.,-lur"i
diflugientibus, si quae bona habuerunt piaedae subjecta. arbitrium ,uu*-pro rege essc dictitarct, in
$ xxll. Res tandem inter Valachos Bistricienses facta est varde omnium odium, ac contemptum venit. Nemo
sed ex formidine obediintiam pru.suUul' .fum
iili ex amore ac
debita obrigatione.
memorabilis, quae non solum Unioni varachorum procedenti vel nomen ex auditum
motarn injecit, exccrabantur, atque ut a Regina e piovincia I
verum etiam rerum conversioni ansam suppeditavit.
tluae ut rnt.ttigutur. iitirs urttr.irr vehementer op,uuuni-"'
erit exo.dienda. ac pressius enarranda. Sunt ariquot pagi circa
Bistricium
s xxlv' Archidiaconi varachorum Graeci ritus Unitorum
sori erant. I
Valachici. qui antiquo.jurc acr civitarcnr. ac'N4agistritum Bistriciensenr luibys.in
Transyrvania ejus praesentia cordi esser.
Firmandae ."i,, uri"rir,'i.n,,
perti,cb.nt. laxant. Deci'rasquc solvcbarrt; qui duiius per tot annos vario modo
lbrte. M.;i;;;;;,
circur'sc'ipti ac rrabiti. atr ariquot jaur rctr, airnis, scr.vitutis.iugurn sublapsurae spes.mnis in e.ius agendi
tentatae, nunc autem nisi rur.ir.tui'jurn "iun,r
n,,"0" p..it, ruit. /ssr/ r;acturrrrluc cst I
"i*t*r" anno adhuc t762 t: cruoct certe ct1 vatactrls
volcnrcs, libcnarern crarn pararnve quaercbant: ncquc
revia aanrnativitati lilil Baldsfalvensi, quoi aur Mirites rimitan.i'pt""i*Lr.,
;;;;;..*i l.u.i
,f"r,.,".r1*".,i,,
i

lnrcrenres' srqurdem Urbs_n.on scmer igne injccto in :

cineres. et rumum abiit; aesignarcnrur, r)oparurn
quod no. sine rationc Varachis inrputabani. ctsi rrraret'actores
ostendi non
Unitorum filii,
inducti
.per
protopop"r. ;;;l;;;,
iilud ulrro experebanr.
i

possent' l.li ut l'acilius libcrtatem, quanr quaerebant, nominaque sua dabant. prures, ut r" rd.iiirr-rraiiitiae aotegere,rlur. sc poparunr
adipiscerent r, uiiitio I'ilios, aut posteros mentiebantur. g*.rr[nr
confinialis e Siculis. ac varachis unitii erigcrctri, se et ad "ni et ad
Miritiam, atlcctum occupavit, ut Uniti passim in tr,u
;;il;nornen adco Varachorurn
Unionis prol'essionem (; cluam tamen intus odcrant :) obrigarunt,
ea concritione iir. prunir,.iu, ,. ,rJguiarrrrr., .pr,r
posita..tiuod a servituris.iugo elibcrentur; clr.rocl illis Unitorum Episcopum, et Kaiugeros Buriit;;;r;;uanres,
a Cornmissionispraesidc arma sibi expecterent,
Gcncrali.Lluccorvio. arque Unitorum L,piscopo, Pctro l)aulo a Supremo Armoium.praefecto, variisque
Aron, l.uit p,oriiru,n ft,j"-rj-.l ejus Officialibus, in eam
abunde' Urserunt etianr pcr Legatos in Aula viennensi,
pccurriaria i'tc'sc colrccta. Nihil tanren vicletrant.
facta ir tunr r.op* li1 y1. ex suggestione Archidiaconorum, ac poparum
omnr onere servitii regii
veneranr, se fore ab

quibus circurnducebanrur
nisi splcndida prnn'[.o. ,praestando immunes, tributum
vecturae fbrtalcs. ac scrvilia R.gi;;;_;il.
a
protopopis. Resolutionibus, si quai
;b ;;; ruslica cessabunr. NoLititru, lSSZip.,-,u,u,;;;;,;;,,
pares, atque ita aureum somniabant
obtinerent. studiose celatis. undc non pauci desperantes, seculum.
in vicinam Mordaviam
 41i
44?. fi'tcio' .rcstitultl sr:cl
statu sequentia oriebantur mala: dcdit. Mansit
@orum Bpir.opo rr.inio Roiram ad quietern seccdente. succcssorcril
I t Quoii Valachi originaliter Jobbagiones, non pauci Episcopurn Uni'Tltl, 1ll Lln.n pitp.,uo anathematis vinculo constrictus' eoqrie modo
::p.11::
llf::i:.
llrrocowium adeuntes. nomina u-ilitiae dabant, arma sumentes, Dominos QuoO non ,ninimam valachis ingeneravit
opinionem: Divina vindicta eum lbisse
ac
tcrrcstrcs non solum posthabebant, verum etiam variis injuriis,
damnis obrutum' neque unquam putredinetn
e'neruatum, et corporis macie ac-infirmitate
bibebant,
,rlljciebant. 2.) Quod in foris, mercatu, itinere, rapiebant, edebant, contracturum, in signum duraturae ultionis Divinae'
tcr.unlpretiadeponerenolentes;obviosverberabant,vulnerabant;praeclpuenon /55?/ $ Jussu Augustae Aulae,convocata l'uir Poparum craeci
xivtlt.
rruitos dire admodum tractabant; alicubi etiam. veluti in Veresmart'
Pagotsa' lgnatius Josephus
complebant,
ritus Unitoruti ad dienr decimum Juliil ubi Exceltentiss[imusl
litvis crc. occiclebant. Atque ita omnia tribunalia querelis, lamentis
Born.tirruL[ibcr]B[aro]deKdszonSacraeCaesareoRegiaeacApostolicae
sirtistactiones raro factae' falsis enim informationibus rei
gestae se-riem
V"fl.tfit"l,it bontitiuiiut' fhesaurarius Regius, Rerum Cameralium Supremus
justitiamque suflla/553/minabant'
,,.'.,pri."u*,. ac veritarern intervertebant. Quod
;;;d, .t pro candidatione braeci Ritus tlnitorum Episcopi
exipiencla
Cornmissionis 'commissarius
lirccrc tanto ntagis llotcl'ant. quanto propcllslor ln eorum causam
Fugrruri;nri, Regius denominatus; curavit praclegi Decrerunr
l'rireses t'uit. R;;i"; pro candidation., .onuitque, ut omnia circum specte ac sedate agrcnt'
lipiscopunt I{ottlit
SXXVI,EvenittandemutBuccowiusViennamevocaretur'etsalutares
etiam elatus Sufrragia ubi data et excepta suil: magna.pars Klcinurn
quu.doni ordinationes publicarentur. quibus circumscripti Valachi' ur."*JnAurn postulabat, alia Kalugerum Kalianum' alia Grcgoriunr Majenrm'
Publicabaiur enim: l') Jobbagiones non esse inter At in Arbirrio Auguslae l{cginae.
corum spiritus frangebatur.
;ii-f,; K.i;;J"m Attanasium desi{naban1. est
ii"riii"pf-1ur, seu tutiites limitaneos conscribendos, ac acceptandos; vel si
etiant
terrestribus iui dignitatcm istam [,piscopalem det'erat'
q,--f r. tt.,ft ianl nolnin0 clcdissent, armis ademptis, Dominis eorum
et si arma /558/ $ xxlx. lnrerea <lum dies Natales sophiae Anticae suac hilarcs
rcddendos. 2.j lnquilini solita servitia praestent Dominis terrestribus, Bucciwius, incidit in morbum, ac praeter suam et aliorum opinionem
pars relaxabitur, ceteras praestent' celebrat
l'crrent. 3.) iontiibutionis aliqua quidem
in ilnibus custodiendis. Hae circumscriptiones' cum l8' Maji inter vivos esse desiit, atque ita.operosae Commissioni Valachorum
non parvo
4 ) lrraestent etianr servitiurn
Valachos armorum /554/ finem imposuit. Gaudio omnes omnium ordines ejus e vita exccssum
excessibus,,eo hi
cir.u*r.r*uantur de ipso a bene - vel mate - volis conrpositi
,,iii, quiUur,to,n de satislactionibus <lc
*pf.'r,iot. excoecatos deduxerunt. ut plerosque arma induisse poeniteret' il;;il;ilr.
versus, indolem et ejus acta exponentes:
Itcteritabant tamen, ac variis figmentis Popac Uniti in Unionis' ac militaris
status

plotcssione, cursitabant Archidiaconi huc illuc, et non pauca ad erigendarn spem

Bella geris. sequeris bellas. pugnaeque repugnas
comnr in iscebantur. I'lt hellatori sunt tibi bella tori
Prirrro vcrc' clttod Pelrus,Ptntlus.Aron
S XXVll. l;ilctrllll cst.lllllo l7(r4 lmbelles imbellis amasl totusque vidcris
dc llisr:tla. Cracci Ilitus Llnitorum in 1'ransylvania Episcopus .Fagarasiensis' Mars ad opus Veneris; Martis ad arma Venus'
uisitar.c contcnclens licclcsias suas, abiret in Districtum K6v6riensem,
atque
utiarn llivulos Dorninarurn; ubi ultimus eum clies inopinate oppressit'.Corpus
.rrir t' clam ad id conducto, sub titulo papyri in Transylvaniam. ad
iii'poeioplio'n Balirsl'alvensem ferendae :) Bal6sfalvam ad Monasterium
SiJ,i.tiSii**l Trinitatis /555/ delatum, ibidemque solita cerimonia sepultum'
Lr.ti.iu'post mortem alia Unitorum, rursum non unitorum alia fuere. Asceticam,
a. cibis
more Graecorum,- quos imitari affectabat,- vivebat vitam, abstinebat
etiam honestorum convrsatlonem'
nutricntibus, carne, vino, etc. fugiebat
et cutim
Corpus itaque sensim succo exhausium enervavit, adeo ut praeter ossa
Sanctitati ejus Asseclae et
vix iaberet, pallor ct Macies, exsiccatum occuparet.
et velut cle viro tot jeiuniis enervato loquebantur non solum,
clientes tribuebant.
prosequi; idque tanta
scd etiarn lingebant lconem quandam, ibidenr lacrimis eum
.ifi"otia, ut rion pauci ctia'r Ro'rauo-Catholici, a<l eaur visendam, fama exciti
a

colllucrcnt. /55b/ Illi vcrg qui unigncln gvc1s&bantur Non'Uniti, msciem

Innocentius
corporis ejus Anathemati deferibant: quo, Praedecessor Johlanncs]
Lii[.rf St"*f a Ktein (: Mik Juon :) de Sz6da cujus tunc Aron vicarius fuit'
perlectas;
innodaverat, per Literas in publica Synodo Balasfalvae celebrata, ajartlott vari{rnsu
illi sinistras apud Augustam Aulam ' Ah[ variant! de lectur6 propusl de copist / A dokumentunrot nriisoltl
qucrn etiam ofllcio exuerat. imputans
dignilati.
 /559/ Series
Inslrumentorum in negotio [Jnionis Valachorum.

r 566 l3o Decretum Regnicolarum de docendis

| \'1'l )(t
.'l:-1" ::: !. t .
I 18
rrt Vrrlrtchi
I l9
I 609 g"JulliilQabrti"lisffi r20
t652 lloAusf[ustilCegrgtffi t30
I 608 I 5" Janhrari il
Sigfismlrnoi1 naffi r33
I 643 l0' Oct[obris] Georgii de Valachorum Unione
Conditiones ... .
t40
t745 3o' Aug[usti] tutariae tn@
t669 20" Febrfuarii] Apafii Requisitoiiae Munkdtsiensi Olsantzki fsic !J excipiendo ..,.
t64 374
l43l Conatus Unionis Florentiae .. 173
t746 15 April[is] MartaeTnffi
t696 neglecti arguens officii ..:.................
378
l/- Mariae
_Theresiac
Rescripturn; Vatactros cogGo,,
t78 vult ad IIninnem
t697 Viennae Unionis menticl facta 387
t84 -/ t-
I 698 l4'AprlitislResoluiffi t85 t748
395
2' Jun[ii] Carot
Virlachorlurn I , ,, , 4l {i
186 1754 ,... .. A! Districtun Flalmdey cxnrmnG. ti;*.x
7' octobrlisl tnstrumentu{n Uil6ffi%iilfrffi 193 l755 !?l
427
l7s7
r95 43r
1759
t699 6'' ScptIembrisl Episcopi Valaihicfurotes-;i; 437
202
I l" Scpt[crnbris] Lcopoldi Decretum in negotio Viia- 419
chorIurnl
l3' Jul[ii] Mariae Thereffi

g
20s Popis .... .. ... ..
t560t .
445
t7s4
t699 23u Sept[embris] Gu@ I
457
Valachforum] .r............. 209
Conrrnissarii exrnitunrur ad VrlachfosExamil;dus concedendo non Unitis
2t3 462
I70r 7" Apr[ilis] Athanasius Vi@
cisrrrtrrn
-tt-
2t7
I,Z Mqrtllllgq!ctlumI Lcopokli de ValachorlurnI Unione 229
25r Sept[embritl F@
. Nagyszegi, contra Unionem ... ... ... ... .. 252
12" Decembr[is] Integra iffi
uniendi, vel non 260
t728
276
1732 l l' Decemb[risl
Episcopi Valachici .....,..... 283
1734 Z:'Novlembrisleffi 294
t736 Epliscolpi Valachorum grauamini . _. _..flll 297
1733 Commissirl insritura in negotio VaGch6iiffil 302'